Wikipedia afwiki https://af.wikipedia.org/wiki/Tuisblad MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Media Spesiaal Bespreking Gebruiker Gebruikerbespreking Wikipedia Wikipediabespreking Lêer Lêerbespreking MediaWiki MediaWikibespreking Sjabloon Sjabloonbespreking Hulp Hulpbespreking Kategorie Kategoriebespreking Portaal Portaalbespreking TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 278 2514576 2512423 2022-07-24T18:00:49Z SpesBona 2720 Nog byvoegings uit [[:de:Rugby Union]] wikitext text/x-wiki : ''Die term “rugby” verwys hier na rugbyunie of “Rugby Union” soos wat die gebruik in Suid-Afrika is. Vir [[Rugby League]], sien gerus daar, en vir die dorp, sien [[Rugby, Warwickshire]].'' [[Lêer:General Rugby Union backplay.JPG|duimnael|300px|’n Tipiese toneel tydens ’n rugbywedstryd]] [[Lêer:Rugby pictogram.svg|duimnael|[[Piktogram]] wat rugby aandui]] '''Rugby''', soms ook ''rugbyunie'' of ''vyftienrugby'' genoem, is ’n [[Sport|volkontakbal- en spansport]], wat in die eerste helfte van die 19de eeu in [[Engeland]] ontstaan het. Dit is genoem na sy ontstaanplek, die [[Rugby-skool]] in die dorp [[Rugby, Warwickshire|Rugby]]. Dit is saam met [[Rugby League]] een van twee hoofvariante in die rugbyfamilie. ’n Wedstryd word uitgespeel tussen twee spanne met 15 spelers elk, wat op ’n reghoekige veld probeer om in 80 minute meer punte as hul opponent aan te teken. Spelers speel met ’n eiervormige bal wat hulle in hulle hande of arms dra en hulle mag die bal slegs agtertoe of sylangs oor die veld na mekaar aangee of dit dan vorentoe skop om in die doelgebied punte aan te teken. Die opponerende span poog om die baldraer se vordering te stuit deur hom te duik of fisiek met die liggaam te keer. Wanneer die baldraer geduik is, moet hy die bal los en vind daar ’n stryd ([[#Losgemaal|losgemaal]] of ’n [[#Losskrum|losskrum]]) plaas om balbesit. In 1845 het studente by die Rugby-skool die eerste stel reëls opgestel. Ander belangrike ontwikkelinge in die rugbysport se geskiedenis was in 1895 die afkeur van Die Voetbalvereniging se reëls en in 1895 die afstigting van Rugby League. In die verlede was rugby ’n suiwer amateursport, maar in 1995 is al die beperkinge rakende die spelers se betalings opgehef, waardeur die professionele tydperk op die hoogste vlak ingelui is. [[Wêreldrugby]] (tot in 2014 die Internasionale Rugbyraad, IRR) is in 1886 as die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRVR) gestig en publiseer ook die reëls van die spel. Vanuit Engeland het rugby oor ’n groot deel van die wêreld versprei. Dit word veral op die [[Britse Eilande]], in [[Frankryk]], [[Oseanië]], [[Suid-Afrika]], [[Argentinië]], [[Noord-Amerika]] en [[Japan]] gespeel. Terwyl die Britte dié sport veral in die lande van die [[Britse Ryk]] gevestig het, is die vastelandse Europa en groot dele van Afrika veral deur Frankryk beïnvloed. In lande soos Engeland, [[Georgië]], [[Madagaskar]], [[Namibië]], [[Nieu-Seeland]], [[Papoea-Nieu-Guinee]], Suid-Afrika en [[Wallis]] word die een of ander rugbyvariant as ’n nasionale sport beskou. In die [[Cookeilande]], [[Fidji]], Nieu-Seeland, [[Samoa]], [[Tonga]] en Wallis is rugby die hoofsport.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.teivovo.com/history/index.html |title=Rugby History in Fiji |publisher=Teivovo |accessdate=14 November 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071114224240/http://www.teivovo.com/history/ |archive-date=14 November 2007 |url-status=dead}}</ref> In lande van die Britse Statebond met rugby as ’n tradisionele sport vir die [[winter]]maande soos Australië, Engeland, Ierland, Namibië, Nieu-Seeland, Skotland, Suid-Afrika en Wallis, dien [[krieket]] as ’n tradisionele sport vir die [[somer]]maande. Die eerste internasionale wedstryd is in 1871 op Raeburn Place in [[Edinburg]] tussen [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] en [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] beslis. Die [[rugbywêreldbeker]]toernooi, wat in [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] vir die eerste keer aangebied is, word al om die vier jaar beslis en is van die gewildste sportkompetisies wêreldwyd. Die [[Sesnasies-toernooi]] ([[Noordelike Halfrond]]) en [[Die Rugbykampioenskap]] ([[Suidelike Halfrond]]) is ander bekende internasionale toernooie wat jaarliks beslis word. Van die vernaamste nasionale toernooie is die Premierskap in Engeland, die Top 14 in Frankryk, die Mitre 10-beker in Nieu-Seeland, die [[Japan Rugby League One]] en die [[Curriebeker]] in Suid-Afrika. Belangrike transnasionale klubtoernooie sluit in die [[Verenigde Rugbykampioenskap]] met spanne uit Ierland, Italië, Skotland, Suid-Afrika en Wallis, asook [[Superrugby]] in Oseanië. Rugbywedstryde is al tydens internasionale sporttoernooie soos die [[Olimpiese Somerspele 1900]] in [[Parys]], die [[Olimpiese Somerspele 1908]] in [[Londen]], die [[Olimpiese Somerspele 1920]] in [[Antwerpen]] en die [[Olimpiese Somerspele 1924]] in Parys beslis. [[Sewesrugby]] is in 1998 by die program van die [[Statebondspele]] opgeneem en vorm sedertdien deel van dié toernooi. Sewesrugby behoort ook sedert die [[Olimpiese Somerspele 2016]] in [[Rio de Janeiro]] tot die Olimpiese sportsoorte en is ook tydens die [[Olimpiese Somerspele 2020]] in [[Tokio]] aangebied. == Spanne en posisies == {{Hoofartikel|Spelerposisies in rugby}} Elke span begin die wedstryd met 15 spelers op die veld en sewe of agt plaasvervangers.<ref name="span">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/3 |title=Span |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Span bevat agt voor- en sewe agterspelers. Vir elke posisie word daar verskillende fisiese en tegniese vaardighede benodig, waarvolgens na rugby soms as ’n spel vir alle “liggaamsvorms en -groottes” verwys word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://passport.worldrugby.org/index.php?page=beginners&p=10 |title=The positions |werk=A Beginner's Guide to Rugby Union |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2022 |accessdate=25 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825234502/https://passport.worldrugby.org/index.php?page=beginners&p=10 |archive-date=25 Augustus 2019}}</ref> [[Lêer:09-09-07 112.jpg|duimnael|Die voorspelers is in die skrum, terwyl die agterspelers oor die veld versprei is]] {{Spelerposisies in rugby}} === Voorspelers === Die hoofrol van die voorspelers is om balbesit te wen en vir die span te behou. Hulle het ’n belangrike rol tydens die duik van opponente en in die losskrum. Die spelers op die posisies is meestal groter en kragtiger as al die ander; hulle is by die skrum en die lynstaan betrokke.<ref name="pos">{{en}} {{cite web |url=https://www.offload-rugby.co.uk/who-plays-where-in-a-rugby-union-team-the-positions |title=Who plays where in a rugby union team: the positions |publisher=Offload |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hulle word dikwels pak genoem, veral in ’n skrum.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://en.espn.co.uk/statsguru/rugby/page/97263.html |title=Rugby glossary |publisher=ESPNscrum |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die voorryspelers bestaan uit twee [[stut]]te en die [[haker]]. Die stutte se rol is om die spanmaats in die skrum en die lynstaan te ondersteun en die losskrum met hul krag vorentoe aan te beweeg. Die haker vervul ’n sleutelposisie in die aanvallende en verdedigende spel; hy herwin die bal in ’n skrum en gooi die bal tydens ’n lynstaan in. Die tweederyspelers bestaan uit twee [[Slot (rugby)|slotte]], die grootste spelers in die span. Hulle hoofrol is om tydens ’n lynstaan na die bal te spring – dikwels ondersteun deur die ander voorspelers – en dan die gegooide bal te vang of dit vir die eie span te wen. Hulle het ook ’n belangrike taak in die skrum, aangesien hulle by die voorryspelers inskakel en die skrum vorentoe aanstoot.<ref name="pos" /> Die [[losvoorspeler]]s bestaan uit twee flanke en die [[agsteman]]. Die vleuelposisies vorm in die skrum die derde ry en hulle is oor die algemeen die vinnigste voorspelers in die spel. Hul hoofrol is om balbesit te wen. Die agsteman staan tussen die twee flanke in die agterste ry van die skrum. Sy rol is dit om die bal vas te maak, nadat dit deur die voorry agtertoe gegooi is, en tydens die aanvallende fases dien hy as ’n skakel tussen die voor- en die agterspelers.<ref name="pos" /> === Agterspelers === Die rol van die agterspelers is om moontlikhede vir die aantekening van punte te skep en uit te buit. Hulle is oor die algemeen kleiner, vinniger en ratser as die voorspelers. Van hulle word ook beter vaardighede wat betref skoppe en die hantering van die bal verwag.<ref name="pos" /> Die [[skrumskakel]] en die [[losskakel]] vorm die skakelpaar. Die skrumskakel is as ’n skakel tussen die voor- en agterspelers dikwels in die middelpunt van die spel. Hy vorm meestal die eerste agterlyn en staan agter elke skrum om die bal vir sy span te wen. Die losskakel is deurslaggewend vir ’n span se wedstrydplan en hy vorm die span se beheersentrum. Hy moet beslissend kan optree en oor leierseienskappe beskik. Baie spelers op dié posisie doen vry- en strafskoppe.<ref name="pos" /> Die driekwartlyn behels vier spelers. Die [[senter]]s probeer om aanvallende spelers te stuit, terwyl hulle gedurende aanvallende spel hulle op hul spoed en krag staatmaak om die opponent se verdediging te klop. Die [[vleuel]]s staan veral weerskante die agterlyn. Hulle is oor die algemeen die spelers wat skuiwe afsluit en [[Drie (sport)|drieë]] druk. Hulle is oor die algemeen die vinnigste spelers in die span en kan derhalwe duikslae ontwyk. Die [[heelagter]] staan meters agter die agterlyn. Hy ontvang enige diep opposisieskoppe en begin teenaanvalle. Hy moet oor goeie vangvermoë en akkurate skopvermoë beskik.<ref name="pos" /> == Reëls van die spel == === Speelveld === [[Lêer:Rugby field.svg|duimnael|Diagram van ’n rugbyveld met merke en afstande (in meter)]] Die speelperk bestaan uit die speelveld, die aan weerskante aansluitende doelgebied en die omringende area. Die speelveld en die doelgebied vorm saam die speelgebied. ’n Tipiese speelgebied is 100&nbsp;m lank en 70&nbsp;m breed. Afhangende van die spesifieke terrein se vereistes kan die lengte ook net 94&nbsp;m en die breedte 68&nbsp;m wees.<ref name="veld">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/1 |title=Die veld |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hierdie buigsaamheid maak dit moontlik om byvoorbeeld [[sokker]]- of [[Rugby League]]-stadions in te span. Die speelgebied word deur ’n soliede middellyn in twee gedeel, wat loodreg na die kantlyne loop. ’n 50&nbsp;cm-lyn sny die middellyn loodreg en merk die gebied, waarvandaan afgeskop word. Die gebied tussen die doelgebied en die middellyn word helftes genoem. Buitendien is daar twee soliede lyne loodreg na die kantlyne, wat 22&nbsp;m van albei doelgebiede weg is en 22-meter-lyne genoem word. Aan weerskante van die speelveld is ’n gebied, wat deur die kantlyne, die doellyn en die 22-meter-lyn omring word, maar dit nie insluit nie.<ref name="veld" /> In albei helftes is bykomende stippellyne met ’n lengte van vyf meter, wat elkeen ’n spesifieke gebied makeer: * 10-meter-lyne: Stippellyne tien meter weerskante die middellyn en parallel met dié gee die minimumafstand wat ’n span teenoor die ander, wat die afskop uitvoer, moet inneem.<ref name="skoppe">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/12 |title=Afskoppe en skoppe om spel te hervat |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> * 5-meter-lyne: Stippellyne wat vyf meter die speelveld inkom en parallel met die middellyn loop. ’n Skrum mag nie nader as by dié lyn na die doelgebied beweeg nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://assets.usarugby.org/docs/refereeing/referee-terms.pdf |title=Referee terms |publisher=[[VSA Rugby]] |pages=3 |format=PDF, 371&nbsp;kB |accessdate=16 Junie 2022}}</ref> * 15-meter-lyne: Stippellyne 15 meter weerskante die middellyn en parallel met dié makeer saam met die 5-meter-lyne die gebied, waar die spelers die lynstaan moet vorm.<ref name="lynstaan">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/18 |title=Grens, vinnige ingooi en lynstaan |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> * Buitendien word die gebied tussen die twee loodregte 5-meter-lyne (d.w.s. vyf meter van albei kantlyne en vyf meter van albei doellyne) skrumsone genoem. As ’n strafbare handeling buite die gebied plaasvind en die ander span wil skrum, verskuif die skeidsregter die skrum na die gebied.<ref name="veld" /><ref name="skrum">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/19 |title=Skrum |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Anders as in sokker, waar advertensies op die speelveld streng verbode is,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theifab.com/laws/latest/the-field-of-play/#the-goal-area |title=Law 1: The field of play |publisher=Internasionale Sokkerverenigingsraad |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> word borgkentekens op die grasoppervlak toegelaat. Klubs, professionele ligas en toernooie gebruik dié moontlikheid as ’n bykomende bron van inkomste, veral tydens televisie-uitsendings. Om die oppervlak te spaar, verfkoste te besnoei en om verfvlekke op die spelers se truie en vel te voorkom word die [[toegevoegde werklikheid]]-tegnologie al hoe meer pleks van die verf van die oppervlak ingespan.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.sportingnews.com/au/rugby/news/bledisloe-cup-wallabies-all-blacks-advertising-japan-world-cup/8x1jomcfxdha1iptpif43uvl6 |title=Bledisloe Cup 2018: 'Annoying' on-field advertising causes major distraction for television viewers |publisher=The Sporting News |author=Michael Di Lonardo |date=27 Oktober 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Doelgebied en omringende area === [[Lêer:Rugby Posts at Guildford Rugby Club.jpg|duimnael|Doelpale met opgestopte kussings]] Die doelgebiede is agter die doellyne en stem ooreen met die doelgebied in [[Amerikaanse voetbal]]. Hulle moet tussen 6 en 22&nbsp;m diep wees en oor die speelveld se hele breedte strek.<ref name="veld" /> ’n Bal wat deur ’n aanvallende speler in die gebied onder beheer gedruk word, word as ’n drie [[Drie (sport)|drie]] erken, tensy voor die proses ’n reël oortree is of die speler die kantlyn geraak het, terwyl hy in balbesit was.<ref name="punte" /> Die omringende area, wat die speelveld en die doelgebied omring, is die uit. Wanneer die bal of ’n speler die kantlyn raak, word aan die opponent op die punt van die kantlyn, waar hy uit is, ’n lynstaan toegeken. ’n Uitsondering is, as die bal nie van die speeloppervlak gehop het nie, voordat dit uit is. In dié geval vind ook ’n lynstaan plaas, maar parallel met die skopplek.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2005/jan/14/sixnations2005.sixnations |title=Rugby jargon-buster |publisher=[[The Guardian]] |author=Dan Jones |date=14 Januarie 2005 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die omringende area moet ten minste vyf meter van die speelgebied af vry wees van struikelblokke en swaar, soliede voorwerpe wat ’n gevaar vir spelers kan inhou.<ref name="veld" /> In die omringende area is daar 14 vlagpale, elkeen met ’n minimumhoogte van 1,2&nbsp;m. Vlagpale is by elke snypunt van sekere lyne of makeer ander bepaalde afstande. Die doelpale (soms met ’n vlaggie bo-op) staan op ’n geveerde of andersins sagte basis en is met ’n skuimkussing gepolster.<ref name="veld" /> === Doelpale === Die doelpale is H-vormig en in die middel van die doellyne weerskante die speelveld. Dit bestaan uit twee vertikale pale, dié is gemaak van staal of ’n ander metaal, soms ook hout of plastiek, 5,6&nbsp;m uitmekaar en word deur ’n dwarsbalk drie meter bo die grond verbind. Die pale het ’n minimumhoogte van 3,4&nbsp;m (hoewel baie hoër pale algemeen is). Die pale se onderkant is meestal van pasgemaakte stoffering voorsien om spelers teen beserings te beskerm wanneer hulle in aanraking kom met die pale.<ref name="veld" /> === Aanteken van punte === [[Lêer:ST vs CAB - 15h00.38-4.jpg|duimnael|’n Drie word gedruk]] Punte kan aangeteken word deur ’n [[Drie (sport)|drie]], ’n daaropvolgende doelskop, ’n strafskop of ’n skepdoel. Die daarby aangetekende aantal punte is oor die dekades heen herhaaldelik aangepas, mees onlangs in 1992. In dié proses het die belangrikheid van drieë teenoor die ander moontlikhede vir die aanteken van punte steeds toegeneem.<ref name>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyfootballhistory.com/scoring.htm |title=Scoring through the ages |publisher=rugbyfootballhistory.com |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Drie word gedruk wanneer die bal in die opponent se doelgebied (op of agter die doellyn) se grond gedruk word. Die uitvoerende speler moet die bal in sy hande hou, wanneer hy dit onder beheer op die grond druk (een hand is voldoende). Om die bal op die grond te gooi is egter nie genoeg nie en word nie erken nie. As die [[skeidsregter]] meen dat vuilspel deur die opponent ’n waarskynlike drie verhinder het, mag hy aan die aanvallende span ’n strafdrie toeken. Deur ’n suksesvol gedrukte drie word vyf punte aangeteken.<ref name="punte">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/8 |title=Aanteken van punte |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Wanneer ’n speler die bal in sy span se doelgebied druk word dit “doodgedruk” (geneutraliseer) en die opponent kry geen punte nie. Trouens is daar geen “[[eie doel]]” nie.<ref name="skoppe" /> Ná die suksesvolle druk van ’n drie mag vir ’n doelskop van nog twee punte gemik word. Hiervoor moet die bal oor die dwarsbalk tussen die twee pale geskop word. Die doelskop word van binne die speelveld op ’n lyn deur die plek waar die drie aangeteken is, parallel met die kantlyne geneem. Vir die skop word die bal op die grond gestel. Die skopper het vir die uitvoering van die skop 90 sekondes tyd.<ref name="punte" /> Vir ’n skepdoel tussen die pale in oop speel word drie punte toegeken.<ref name="punte" /> Ten slote kan die skeidsregter ná ’n oortreding aan die opponent ’n strafskop toeken. Die span wat skop mag die bal óf na die omringende area skop vir ’n gebiedsvoordeel óf poog om met ’n geplaaste skop drie punte aan te teken. Indien die bal geskop sal word, word dit effens skuins op ’n skopring gestel om dit te stabiliseer.<ref name="punte" /> === Die spel === [[Lêer:USO - Saracens - 20151213 - Owen Farrell 4.jpg|duimnael|’n Strafskop word uitgevoer]] Wedstryde word in twee helftes van 40 minute elk verdeel, met ’n rustyd van 15 minute tussenin. Ná die rustyd verander die spanne van kante. Onderbrekings vir die versorging van spelerbeserings of ’n dissiplinêre optrede deur die skeidsregter tel nie as speeltyd nie, waarvolgens die tydsverloop oor die algemeen meer as 80 minute is. Die skeidsregter hou die tyd, maar hy word veral by die meeste professionele toernooie deur ’n amptelike tydhouer ondersteun. As die tyd uitloop terwyl die bal nog in spel is, sal die spel voortgaan totdat die bal “dood” is (d.w.s. ’n situasie ontstaan waar ’n fase andersins herskeduleer sou word). Hieronder tel die aantekening van punte, ’n oortreding of die doodskop van die bal. Eers daarna blas die skeidsregter die eindfluitjie en beëindig die halftyd of die wedstryd. As hy ’n straf- of vryskop toeken word die spel voortgesit.<ref name="tyd">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/5 |title=Tyd |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aan die begin van die wedstryd gooi die spankapteins en die skeidsregter ’n munt om te bepaal watter span die wedstryd afskop. Die wedstryd begin met ’n skepskop, waarna die spelers die bal in die opponent se gebied naloop, terwyl die ander span poog om die bal te wen en aan te speel. Vir ’n skepskop moet die bal voor die skop met die voet van die grond hop. As die bal nie die 10-meter-lyn bereik nie het die opponent twee moontlikhede: ’n verdere afskop of ’n skrum in die middel van die middellyn.<ref name="skoppe" /> Gedurende uitklopfases van sekere toernooie is daar twee periodes van [[ekstra tyd]] vir tien minute elk (met ’n rustyd van vyf minute tussenin), as daar na tagtig minute van gewone spel ’n gelykopuitslag is. As daar dan steeds geen wenner is nie word daar vir tien minute gespeel in ’n uitklopformaat, waar die eerste span wat daarin slaag om punte aan te teken wen. As daar steeds nie ’n wenner is na 120 minute nie word die wenner bepaal deur ’n stelskopkompetisie.<ref name="tyd" /> === Aangee en skop === [[Lêer:New Zealand national rugby 20191101b1.jpg|duimnael|Aangee van die bal]] Die bal mag net sywaarts of agtertoe aangegee word, maar nie vorentoe nie. Die bal mag op drie maniere vorentoe beweeg word: deur dit te skop, deur ’n speler wat met die bal in die hand hardloop of in ’n skrum of losgemaal. Net die baldraer mag geduik of met die liggaam gekeer word. Indien ’n speler die bal aanslaan, word die wedstryd op die plek met ’n skrum voortgesit. Dit is ook die geval, as die aanslaan nie doelbewus gebeur het nie, byvoorbeeld as die bal die liggaam tref.<ref>{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/11 |title=Aanslaan of vorentoe aangee |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Elke speler mag die bal vorentoe skop vir ’n gebiedsvoordeel. As ’n speler êrens in die speelveld die bal indirek doodskop, nadat dit van die speeloppervlak gehop het, vorm die lynstaan by die plek waar die bal uit is. As die speler die bal binne sy eie 22-meter-lyn direk doodskop (sonder dat dit gehop het), het die opponent die lynstaan by die plek, waar die bal uit is. As die bal van ’n speler buite sy eie 22-meter-lyn direk doodgeskop word, vorm die lynstaan by die plek, waarvandaan die speler geskop het.<ref name="lynstaan" /> === Die bal onderskep === [[Lêer:Rugby tackle cropped.jpg|duimnael|upright|’n Rugbyspeler ontsnap ’n duikslag tydens ’n rugbywedstryd in Wilmington, VSA]] Die verdedigende span beoog om die baldraer te stuit, deur hom grond toe te bring (met ’n duikslag, dikwels gevolg deur ’n losskrum) of om vir die bal te kompeteer, terwyl die baldraer op sy voete is. Dit word ’n afbreek genoem en hiervoor is sekere reëls van toepassing. ’n Speler mag ’n baldraende opponent duik, deur hom vas te hou, terwyl hy hom grond toe bring. Die duiker mag nie bo die skouers duik nie (die nek en kop is buite die reëls), en die duiker moet ’n poging aanwend om sy arms om die speler te vou om sy duikslag te voltooi. Dit is onwettig om ’n speler met die voet of ’n been te pootjie, maar hande mag ingespan word (in die algemene taal na verwys as ’n skapie). ’n Speler wat die bal dra, mag nie deur ’n verdediger met ’n boorvat grond toe gebring word nie, met ander woorde, jy mag nie jou opponent gevaarlik omdop grond toe nie. ’n Speler wat grond toe is mag die bal nie vashou nie en hy moet dit vrygee, daarmee dit deur ’n ander speler van sy spanmaat opgetel kan word.<ref name="vuilspel">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/9 |title=Vuilspel |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Losgemaal vorm as ’n opponent ’n baldraer vashou, maar die baldraer op sy voete bly staan. Sodra minstens een speler van elke span saambind, word dit ’n losgemaal genoem.<ref name="losgemaal">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/16 |title=Losgemaal |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Losskrum is soortgelyk aan die losgemaal, maar in dié geval is die bal grond toe gebring en minstens drie aanvallende spelers het op die grond gebind om die bal te verower.<ref name="losskrum">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/15 |title=Losskrum |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tussen die eie 22-meter-lyn en die doellyn mag ’n speler, wat ’n skop deur die opponent skoonvang, sonder dat dit ná die skop die grond geraak het, ’n vryskop vir sy eie span opeis deur “merk!” te roep.<ref>{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/17 |title=Skoonvang |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Vastespel === Verskeie vorme van vastespel vind plaas, hoofsaaklik: ==== Afskoppe ==== [[Lêer:Italian kickoff.jpg|duimnael|Italië skop af teen Skotland in die Sesnasies-toernooi. Let op na die Italiaanse spelers agter hul skopper]] Aan die begin van die twee wedstrydhelftes skop een span die bal af. Daar word met die gooi van ’n muntstuk bepaal wie eerste gaan afskop. Die afskop vind plaas wanneer ’n speler van die een span ’n skepskop vanaf die middellyn neem. Die reëls bepaal dat die bal ten minste tien meter ver moet trek voordat dit die grond raak. ’n Algemene taktiek van die span wat afskop is om die bal so hoog as moontlik te skop en dit nét oor die tien-meter stippellyn te laat val. Dit gee dan vir die skoppende span ’n kans om vir die bal te kompeteer of om dit te vang voordat die verdedigers dit kan vang. ’n Alternatiewe strategie is dikwels om die bal diep in die opponente se gebied in te skop, om sodoende soveel moontlik gebiedsvoordeel te verkry. ’n Kwartlynafskop kan ook plaasvind. Dit word toegeken wanneer die aanvallende span die bal die doelgebied inskop en die verdedigende span die bal dooddruk. Indien die bal deur die aanvallers oor die doellyn geskop word en dit hou aan rol tot oor die doodlyn, het die verdedigende span die keuse van ’n kwartlynafskop of ’n skrum op die plek vanwaar die aanvallende span die bal geskop het. Die kwartlynafskop mag vanaf enige punt op (of agter) die kwartlyn waargeneem word. Nota: In rugby, anders as sokker, word die wit kantlyne op die speelveld geag as buite spel te wees. As ’n speler dus op die lyn staan of daaraan raak sonder om daarbuite te trap word daar steeds bepaal dat hy uitgetrap het. ==== Duik ==== [[Lêer:Schoolkids doing a rugby tackle.jpg|duimnael|’n Rugbyduik: duikslae moet onder die nek wees met die doel om die baldraende speler te belemmer of grond toe te bring]] ’n Speler mag ’n opponent duik wat die bal dra deur hom vas te hou terwyl hy hom grond toe dwing. As ’n baldraer deur ’n opponent vasgehou word maar steeds voorwaartse momentum het, mag hy vorentoe oor die doellyn gly om ’n drie aan te teken. As ’n speler se knie of die bal die grond raak is dit genoeg om die speler as geduik te ag. ’n Geduikte speler moet die bal los en die speler wat die duikslag uitgevoer het moet hom ook uitlos en wegbeweeg om sodoende die bal beskikbaar te stel sodat ’n losskrum kan plaasvind. Indien ’n baldraer vasgehou word maar nie op die grond vasgehou word nie, word dit nie as ’n duikslag beskou nie en word daar normaalweg ’n [[#Losgemaal|losgemaal]] gevorm. Spelers sal dikwels doelbewus grond toe gaan eerder as om toe te laat dat daar ’n losgemaal vorm om voordeel te trek uit die reëls wat losskrums en losgemale beheer. Wanneer ’n speler grond toe gegaan het en daar ten minste twee ander spelers is, wat oor die bal stoot (gewoonlik deur aanmekaar by die skouers te bind in ’n poging om die bal te wen) word dit as ’n losskrum geag. Geen speler mag verby die agterste voet van hul spanlede beweeg tensy hulle aan die losskrum gebind is nie. As ’n speler dit doen en aan die spel deelneem deur byvoorbeeld aan die bal te raak, word hy as onkant geag. Die losskrum word gewoonlik beëindig wanneer ’n speler in die losskrum ’n houvas op die bal kan kry om selfs daarmee te hardloop of dit uit te gee (of as die skrumskakel dit onder die voete van die agterste spelers in die losskrum kan optel). Die span wat nie balbesit het nie word toegelaat om aktief mee te ding in ’n losgemaal om balbesit deur dit uit die baldraer se hande uit te ruk. Dit is daarom gewoonlik makliker om balbesit in ’n losskrum te behou (waar die opponente nie aan die bal mag raak nie) as in ’n losgemaal. ’n Losskrum laat ’n span ook gewoonlik toe om die bal vinniger te wen en dan weer daarmee te beweeg en sodoende weer ’n volgende aanval te loods voordat hulle tyd het om te herorganiseer. Daar is ’n aantal reëls wat bepaal hoe ’n duikslag uitgevoer mag word, die mees noemenswaardige daarvan is dat ’n speler nie toegelaat word om iemand bo die skouers vas te vat nie (die nek en kop is buite die reëls) en verder moet die duiker ’n poging aanwend om sy arms om die speler te vou om sy duikslag te voltooi. Dit is onwettig om ’n speler met die voet of ’n been te pootjie, maar hande mag ingespan word (in die algemene taal na verwys as ’n skapie). ’n Speler wat die bal dra, mag nie deur ’n verdediger met ’n boorvat grond toe gebring word nie, met ander woorde, jy mag nie jou opponent gevaarlik omdop grond toe nie.<ref name="vuilspel" /> ==== Losskrum ==== [[Lêer:2011-03-12 Rugby ITA - FRA 6 Nations scrum (cropped).jpg|duimnael|’n Losskrum tydens die wedstryd van Italië teen Frankryk tydens die Sesnasies-toernooi in 2011]] ’n Losskrum is ’n stryd om balbesit. Wanneer ’n speler geduik word, moet hy asook die duiker die bal laat gaan en poog om uit die pad te beweeg. Die eerste speler(s) wat by die los bal aankom van watter span ook al mag dan die bal optel; sodra daar egter meer as een speler aanmekaar gebind het met die bal by hul voete word dit beskou as ’n losskrum en mag ander spelers slegs aan die spel deelneem as hulle dit vanuit hul eie gebied doen. In ’n losskrum mag geen speler sy hande gebruik om die bal te wen nie, maar moet elke span probeer om die ander span terug te stoot en die bal met hulle voete na hulle kant toe terug te hak waar dit dan deur die skrumskakel of agterste speler in die losskrum (mag nie meer gebind wees nie) opgetel kan word. Spelers in ’n losskrum mag nie doelbewus gaan lê nie. Indien die bal vassteek in die losskrum ken die skeidsregter die vaste skrum toe aan die span wat vorentoe beweeg het.<ref name="losskrum" /> Die meeste oortredings kom normaalweg in die losskrums voor. Spelers probeer dikwels die terugwen van die bal deur die opponente te vertraag of om dit vinniger vir hulself te wen deur onwettiglik van hulle hande gebruik te maak, op die bal te lê, of deur doelbewus te gaan lê. Sulke oortredings word dan deur die toekenning van ’n strafskop aan die ander span gestraf.<ref name="losskrum" /> As die aanvallende span op ’n wettige wyse balbesit sou verloor hetsy deurdat die aanvallende speler die bal laat val het of deur die toedoen van ’n verdedigende speler wat die bal by hom afneem dan word daar gesê dat die balbesit “omgekeer” is. Ná die omgekeerde balbesit hou die spel weer aan behalwe dat die aanvaller/verdediger rolle van die spanne nou verander het.<ref name="losskrum" /> ==== Losgemaal ==== [[Lêer:All Black maul vs Springboks Tri nations 2011-07-30.JPG|duimnael|Die All Blacks se losgemaal teen die Springbokke tydens die Drienasiereeks in 2011]] ’n Losgemaal vorm as die baldraer vasgehou word en ’n speler van beide kante aan hom bind. Die opponent probeer om die bal by hom weg te raap en sy medespeler sal probeer om hom vorentoe te stoot. Wanneer ’n losskrum eers gevorm het mag ander spelers ook aansluit by die losgemaal maar moet hulle, net soos in die geval van ’n losskrum, dit vanaf hulle eie kant doen. As die losgemaal ophou om vorentoe te beweeg, ken die skeidsregter ’n skrum toe aan die span wat nie in balbesit was toe die losgemaal begin het. ’n Taktiek wat dikwels hier gebruik word om gebiedsvoordeel te verkry sonder om balbesit te verloor deurdat die losgemaal tot stilstand gedwing word, is om die bal in die losgemaal agtertoe aan te gee tot in die hande van ’n speler agter in die losgemaal, hy sal dan om die kant van die losgemaal rol om ’n nuwe losgemaal aan die gang te sit. Dit is teen die reëls (om veiligheidsredes) om die losgemaal af te trek grond toe. Skeidsregters is bewus daarvan dat baie spanne sal probeer om ’n losgemaal te stop deur dit doelbewus te laat val en hulle hou daarom die beweging met valkoë dop.<ref name="losgemaal" /> ==== Lynstaan ==== [[Lêer:ST vs LOU - 21.jpg|duimnael|’n Lynstaan]] Wanneer die bal uit is ken die skeidsregter ’n lynstaan teen die span aan, wat die bal laaste geraak het. Die voorspelers van elke span staan dan in twee lyne ’n meter uitmekaar, 5 tot 15 meter vanaf die kantlyn. Die bal word van die kantlyn in die lynstaan tussen die voorspelers wat opgery het ingegooi deur ’n speler van die span wat die span nie uit gespeel het nie. As die bal vanaf ’n strafskop uit is, word die ingooi aan die span wat geskop het toegeken, indien nie, word die ingooi aan die ander span toegeken.<ref name="lynstaan" /> Albei spanne poog om die bal te herwin en die spelers mag spelers ’n spanmaat lig of ondersteun. ’n Springer kan eers geduik word as hy weer veilig geland het. Hierby is net kontak van skouer tot skouer wettig; ’n opsetlike oortreding word as ’n gevaarlike spel beskou en gestraf met ’n strafskop.<ref name="lynstaan" /> ==== Skrum ==== [[Lêer:December 1, 2012 Stade toulousain vs ASM 1899.JPG|duimnael|’n Skrum]] ’n Skrum is ’n manier om die spel na ’n kleiner oortreding veilig en billik voort te sit. Skeidsregters ken gewoonlik skrums toe vir aanslane, waar ’n speler die bal vorentoe laat val het, of vir oortredings wat nie doelbewus gepleeg word nie, wanneer ’n speler die bal in sy eie doelgebied dooddruk, wanneer ’n speler speelkant (aan- of onkant) is of die bal in ’n losskrum of losgemaal gevang word en daar geen realistiese kans is om dit te herwin nie. As ’n strafskop toegeken word vir ’n ernstiger oortreding, kan die span waaraan dit toegeken is, kies om eerder die skrum as die strafskop te neem. Dit word dan gewoonlik gedoen wanneer die aanvallende span naby die opponent se doellyn is en wil probeer om die opponent se voorspelers almal op een punt bymekaar te trek om hulle agterlyn meer spasie te gee of as hulle glo dat hulle, hul opponent oor die doellyn kan stoot om sodoende ’n “oorstootdrie” aan te teken.<ref name="skrum" /> ’n Skrum word gevorm deur die agt voorspelers van elke span wat hurk en in drie lyne opry, voordat hulle by die opponent inskakel. Die voorry bestaan uit twee stutte weerskante die haker.<ref name="skrum" /> Die tweede ry bestaan uit elk twee slotte en twee flanke. Die agsteman vorm die agterry. Na hierdie opstelling word as ’n 3-4-1-formasie verwys.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/rules_and_equipment/4205334.stm |title=Forming a scrum |publisher=[[BBC]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sodra die skrum gevorm het, gooi die skrumskakel van die nieoortredende span die bal in die spasie tussen die twee voorrye in, die sogenaamde “tonnel”. Die twee hakers kompeteer dan om die bal deur die bal met die voete agterna te haak, terwyl albei spans poog om die opponent agterna te stoot om die bal te wen. Die span wat die bal verower kan die bal óf onder hul voete hou en die opponent vir meer gebiedsvoordeel verder stoot óf die bal na die agterry beweeg, waar dit deur die agsteman of die skrumskakel opgetel word.<ref name="skrum" /> === Wedstrydbeamptes en oortredings === [[Lêer:Ben O'Keeffe.jpg|duimnael|upright|’n Skeidsregter wys ’n 10-minute-tydstraf]] Daar is drie wedstrydbeamptes, die skeidsregter op die speelgebied en twee assistente of grensregters weerskante die veld. Laasgenoemde is veral verantwoordelik om aan te dui wanneer die bal of die spel in die grens of doelgrens beweeg, en die sukses al dan nie van skoppe na die pale. Hulle rol is uitgebrei en hulle ondersteun die skeidsregter op verskeie terreine, byvoorbeeld by die rapportering van vuilspel en speelkant van spelers.<ref name="wedstrydbeamptes">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/6 |title=Wedstrydbeamptes |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Van die spelers word verwag dat hulle die skeidsregter se beslissings respekteer. Onbeskoftheid, weerspreking en pakvorming, soos dit in ander sportsoorte gebeur, word afgekeur en konsekwent gestraf, met die laaste middel die uitsluiting van spelers. Slegs die spankaptein mag die skeidsregter toespreek; die skeidsregter kan die aard van die oortreding aan hom verduidelik, maar hy is nie verplig nie. Die skeidsregter let veral op die korrekte uitvoering van die skrum en die losgemaal en hy gee die spelers toepaslike instruksies.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://rugbydome.com/why-are-rugby-referees-respected-and-called-sir/ |title=Why Are Rugby Referees Respected? (And Called Sir) |publisher=Rugby Dome |author=John Winter |date=20 Januarie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gedurende wedstryde by hoëvlakkompetisies word dikwels ’n bykomende televisiewedstrydbeampte (TMO of videoskeidsregter) ingespan, wat draadloos met die skeidsregter kan kommunikeer. Hy kan die skeidsregter in die besluitnemingsproses oor omstrede gebeurtenisse ondersteun of vuilspel rapporteer.<ref name="wedstrydbeamptes" /> Die skeidsregters en assistente het ’n gevestigde stel handseine om hul besluitnemings aan te dui.<ref name="wedstrydbeamptes" /> Algemene oortredings sluit in ’n duik bo die skouer, die ineenstorting van ’n skrum, ’n losskrum of losgemaal, om die bal nie te los nie nadat die speler grond toe geneem is, of speelkant van ’n speler. Die nieoortredende span het verskeie opsies as aan hulle ’n strafskop toegeken word: ’n kort afskop deur die bal uit ’n kort afstand uit die hand te skop sodat die skopper die bal weer kan vat en hardloop; ’n afskop deur die bal uit ’n langer afstand uit die hand te skop vir ’n lynstaan; ’n geplaaste skop deur ’n doel aan te teken; of ’n skrum. Ná herhaalde oortredings kan ’n speler vir die oorblywende wedstryd geskors (’n rooi kaart) of vir tien minute van die veld gesit word (’n geel kaart).<ref name="vuilspel" /> Soms word oortredings gedurende die wedstryd deur die skeidsregter, sy assistente of die televisiewedstrydbeampte nie raakgesien nie. Spelers kan dan in die nadraai deur ’n onafhanklike, deur die organiseerder aangewese kommissaris aanspreeklik gehou en gestraf word – tot skorsings vir sekere weke.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://passport.world.rugby/match-day-staff/citing-commissioner-training/role-description/ |title=Citing commissioner – role description |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Plaasvervangers === Gedurende ’n wedstryd kan spelers weens beserings of om taktiese redes vervang word. ’n Vervangde speler mag slegs by die wedstryd heraansluit as hy tydelik vervang is om ’n bloeding te stop. ’n Vervangde speler mag tydelik terugkeer om ’n speler met ’n bloed- of kopbesering te vervang, of permanent as hy ’n voorryspeler vervang. Vir internasionale wedstryde mag agt plaasvervangers genomineer word; vir ander wedstryde besluit die wedstrydorganiseerder hoeveel plaasvervangers genomineer mag word (tot ’n maksimum van agt). Hiervan moet drie behoorlik afgerig wees en oor die nodige ervaring beskik om die drie voorryposisies te beklee.<ref name="span" /> == Toerusting == [[Lêer:Gilbert Rugby Union ball 02.jpg|duimnael|’n Moderne rugbybal]] [[Lêer:Tim Davidson.jpg|duimnael|upright|’n Speler met ’n kappie]] Die basiese toerusting bestaan uit bal, trui, kortbroeke, sokkies en stewels. Die rugbybal het die vorm van ’n prolate [[sferoïde]]. Oorspronklik is dit vervaardig uit ’n opgestopte varkblaas, wat met vier [[Leer (stof)|leerpanele]] van dieselfde vorm toegedraai en aanmekaargewerk is. Moderne balle bestaan uit ’n opblaasbare [[rubber]]- of poliësterblaas, terwyl die oppervlak teen einde van ’n beter hantering oor klein knoppe beskik.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.sportsrec.com/12682374/why-are-soccer-balls-made-of-hexagons |title=What Are Rugby Balls Made Of? |publisher=SportsRec |author=Craig Berman |date=4 September 2009 |accessdate=19 Januarie 2022}}</ref> Vir die gebruik op ’n professionele vlak is sekere parameters van toepassing: Die balle weeg van tussen 410 tot 460&nbsp;gram, is 280 tot 300&nbsp;mm lank en het ’n omtrek van 740 tot 770&nbsp;mm by die hoofas. Kleiner balle mag vir wedstryde tussen jonger spelers gebruik word.<ref>{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/2 |title=Bal |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Truie is vervaardig uit [[sintetiese vesels]] soos poliëster, het kort moue en is oor die algemeen kraagloos om ’n potensiële aanvaller minder aanvalsoppervlak te bied (hoewel sulke optrede gedurende spel buite die reëls is). Tot die draai van die millennium is tradisionele rugbytruie vervaardig uit [[katoen]] en het ’n kraag gehad soortgelyk aan ’n [[polohemp]] (maar meestal stywer). ’n Patroon wat gereeld gebruik word is ’n reeks horisontale strepe afwisselend in kleur.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugby15.co.uk/rugbyshirts.html |title=Rugby Shirts |publisher=Rugby15 |date=2007 |accessdate=28 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928045333/http://www.rugby15.co.uk/rugbyshirts.html |archive-date=28 September 2007}}</ref> Kortbroeke mag nie opgestop wees nie; enige items wat gespes, knippies, ringe, skarniere, ritssluiters, skroewe, boute of onbuigsame materiaal of uitsteeksels bevat word ook nie toegelaat nie.<ref name="clothing">{{af}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/the-game/laws/law/4 |title=Spelers se kleredrag |work=Reëls van die spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Rugbystewels het tradisioneel ver bo die enkel afgesluit. Oor die jare heen het dié soort stewels skaars geword, hoewel baie spelers steeds halfhoë stewels dra, wat net bokant die enkel afsluit. ’n Bykomende enkelondersteuning word as gepas beskou, veral gegewe die stres van aanvallende spel en die baie liggaamskontak.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyboots.net/forwards.html |title=Forwards Rugby Boots |publisher=Rugby Boot Reviews |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Moderne stewels gemaak met klampe van rubber of aluminium is baie soortgelyk aan sokkerskoene; hulle is effens breër en het effens hoër hakskoene. Hul laer snit bied minder enkelondersteuning, maar maksimale buigsaamheid by minimumgewig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.footy.com/blog/boots/football-boots-vs-rugby-boots-explaining-the-main-differences |title=Football boots vs rugby boots: Explaining the main differences |publisher=footy.com |author=Daniel Tyler |date=2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Beskermende toerusting is opsioneel en streng gereguleer. Die algemeenste is die mondskerm wat deur byna al die spelers gedra word en in sommige lande selfs verpligtend is.<ref>{{en}} {{cite book |author=D. J. Chalmers |title=Mouthguards. Protection for the mouth in rugby union |work=Sports medicine |edition=25ste |series=5 |date=Mei 1998 |pages=339–349 |doi=10.2165/00007256-199825050-00006 |pmid=9629613}}</ref> Dun kappies word ook toegelaat (om blomkoolore te voorkom), dun en buigsame skouerkussings onder die trui en skerms vir die skeenbeen wat onder die sokkies gedra word. Verbande, wonddekkings of dun pleisters mag gedra word om beseerde dele te ondersteun of te beskerm; sommige spelers dra verbande om hul koppe ter beskerming van hul ore in ’n skrum. Vroue mag ook ’n dun borsskut onder hul trui dra. Sommige soorte vingerlose handskoene word toegelaat as ’n gryphulp. Dit is die verantwoordelikheid van die wedstrydbeamptes om klere en toerusting voor die wedstryd na te gaan om te verseker dat dit aan die reëls voldoen.<ref name="clothing" /> Gedurende afrigting word sekere gespesialiseerde voorwerpe ingespan. ’n Duiksak is ’n langwerpige opgestopte rubbersak waarmee ’n speler duike kan oefen sonder dat ’n tweede speler betrokke is. Hierdie sakke staan op die grond en word deur ’n ander persoon gelig, sodat die speler ’n volledige duik kan uitvoer. ’n Variant hiervan is die rukskild vir die oefen van die losskrum. Die afrigter of ’n spanmaat hou dit in die hand en die speler kan sodoende op ’n veilige manier die persoon wat die skild hou stoot.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbycoachweekly.net/rugby-drills-and-skills/rucking-mauling/tips-for-rugby-rucking-with-tackle-bags-and-shields/ |title=Tips for rugby rucking with tackle bags and shields |publisher=Rugby Coach Weekly |author=Dan Cottrell |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aan ’n skrummasjien kan ’n aantal spelers gelyktydig skrums oefen. Hierdie masjien is ’n swaar opgestopte toestel op wiele wat ’n konstante teendruk genereer.<ref>{{en}} {{YouTube|SbHvW1Eln7Y|title=Rhino Rugby Dictator Scrum Machine with Mark Regan}}</ref> == Beserings == [[Lêer:Rugby DVIDS1076792.jpg|duimnael|upright|’n Speler word behandel vir ’n bloeding]] Rugby word beskou as ’n fisies kwaai sportsoort wat dikwels tot beserings lei. Volgens ’n opname deur die Australiese sportdokters se beheerliggaam is sowat meer as die aangemelde beserings minimaal of lig, waardeur die spelers nie ’n wedstryd misloop nie. Die liggaamsdele wat die meeste geraak word is [[Skouergordel|skouers]] (18% van al die beserings), [[knieë]] (13%), [[heup]]e (12%) en [[enkel]]s (12%). Verstuitings en spannings vorm sowat 58% van alle beserings, met oormatige inspanning en oorbelasting wat ook dikwels voorkom. Die algemeenste oorsaak van beserings is duikslae, maar dit is ook die belangrikste skuif. Volgens statistieke doen die speler wat in balbesit is in vergelyking met die aanvallende speler twee keer meer beserings op.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://sma.org.au/resources-advice/rubgy-union/ |title=Rugby Union Fact Sheet |publisher=Sports Medicine Australia |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Beserings aan die kruisbande veroorsaak van die langste hersteltye, aangesien ’n terapie oor maande streek. Dit word nie net deur kontak met ’n opponent veroorsaak nie, maar ook deur ’n kronkeling van die knie. Om sulke beserings te voorkom is ’n liggaamlike fiksheid noodsaaklik.<ref>{{en}} {{cite book |author=C. Montgomery, J. Blackburn, D. Withers |title=Mechanisms of ACL injury in professional rugby union: a systematic video analysis of 36 cases |work=British Journal of Sports Medicine |band=52 |edition=15 |publisher=[[Universiteit van Leeds]] |location=Leeds |year=2018 |pages=994–1001 |ISSN=0306-3674 |DOI=10.1136/bjsports-2016-096425}}</ref> Bloedings kom as gevolg van die baie stote reëlmatig voor. ’n Speler met ’n bloeding moet van die speelveld verwyder en met ’n verband behandel word. Die span mag hom hiervoor maksimaal 15 minute vervang.<ref name="span" /> Traumatiese breinbeserings geniet ’n besondere aandag. In 2012 het die wêreldbeheerliggaam ’n “traumatiese breinbeseringprotokol” ingestel, wat sekere maatreëls insluit, waarmee die risiko van kopbeserings ná ’n impak verminder sal word. Dit sluit in voorseisoentoetse om ’n verwysingsbalans van kwesbaarheid in te win.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/70796 |title=Head injury assessment adopted into law |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=15 Mei 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Daarbenewens word tydens die wedstryd sekere maatreëls ingespan, waartydens die speler van die speelveld geneem word en saam die dokter ’n stel vra invul. Buitendien moet die speler ná herhaaldelike breinbeserings ’n neuroloog sal besoek, voordat hy weer mag speel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby//the-game/player-welfare/medical/concussion/concussion-guidelines |title=Concussion Guidance |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Beheerliggame == [[Lêer:World Rugby member unions and associates.svg|duimnael|400px|Lidlande van [[Wêreldrugby]] volgens status: {{sleutel|#008000|Volle lede}} {{sleutel|#00FF00|Geassosieerde unies}} {{sleutel|#cccccc|Nielidlande}}]] Die internasionale beheerliggaam vir rugby en daaruit afgeleide variante is [[Wêreldrugby]] met sy hoofkantoor in [[Dublin]]. Dit is in 1886 as Internasionale Rugbyraad (IRR) gestig en bevat 120 nasionale beheerliggame as lede, van wie 102 volle lede en 18 geassosieerde unies.<ref name="wr">{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/organisation/membership |title=Member Unions |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Wêreldrugby is verantwoordelik vir die opstel en verandering van die reëls en die organisering van die belangrikste internasionale toernooie. Van die belangrikste toernooie sluit in die [[Rugbywêreldbeker]] vir beide mans en vroue, Sewesrugbywêreldbeker, Wêreldrugbysewesreeks vir mans en vroue, [[Wêreldrugby o/20-kampioenskap]], [[Wêreldrugby o/20-trofee]], Nasiesbeker en die Stille Oseaan Nasiesbeker.<ref name="wr" /> Sedert 2006 vereer die beheerliggaam uitstekende spelers en afrigters sowel as besonder verdiensvolle beamptes met inskrywing in die Wêreldrugby se Heldesaal. Ses vastelandse beheerliggame, wat ook lede van Wêreldrugby is, vorm die daaropvolgende vlak. Hulle is Rugby Afrika, Asië Rugby, Rugby Amerikas Noord, Rugby Europa, Oseanië Rugby en Suid-Amerika Rugby. Hierdie beheerliggame is veral verantwoordelik vir die aanbieding van vastelandse toernooie. Die nasionale beheerliggame reël toernooie in hul onderskeie lande en is verbonde aan Wêreldrugby asook ’n sekere vastelandse beheerliggaam. ’n Besondere geval is [[SANZAAR]], ’n gesamentlike onderneming deur die beheerliggame van [[Suid-Afrikaanse Rugbyunie|Suid-Afrika]], [[Nieu-Seeland Rugby|Nieu-Seeland]], [[Rugby Australia|Australië]] en [[Argentynse Rugbyunie|Argentinië]], wat die [[Superrugby]]- en [[Die Rugbykampioenskap|Rugbykampioenskap]]-toernooie aanbied. Terwyl die drie eersgenoemdes sedert 1995 daaraan behoort (aanvanklik onder die naam SANZAR), het die Argentynse beheerliggaam in 2016 aangesluit.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.nytimes.com/2015/04/18/sports/rugby/super-rugby-faces-a-major-overhaul.html?referrer=&_r=1 |title=Super Rugby Faces a Major Overhaul |publisher=[[The New York Times]] |author=Emma Stoney |date=17 April 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Geskiedenis == === Ontstaan van rugby === [[Lêer:William Webb Ellis.jpg|duimnael|links|upright|[[William Webb Ellis]] (1806–1872) word dikwels as “vader van rugby” beskou]] [[Lêer:Giovanni-Stradano-Gioco-del-calcio-in-piazza-Santa-Maria-Novella-1561-62-1024x721.jpg|duimnael|’n [[Calcio storico fiorentino]]-wedstryd op die Piazza Santa Maria Novella in [[Florence]], [[Italië]], geskilder deur Jan Van der Straet, 1561]] [[Lêer:Rugby School 06.jpg|duimnael|Die [[Rugby-skool]] in die Engelse dorp [[Rugby, Warwickshire|Rugby]]]] Op die [[Britse Eilande]] word sedert die [[Middeleeue]] sokkeragtige spele gespeel wat onder die sambreelterme “volksvoetbal” of “gepeupelsokker” saamgevat word. Van hulle is oor die algemeen tussen naburige stede en dorpe beslis, waarby ’n onbeperkte aantal spelers teen mekaar te staan gekom het om op enige moontlike manier ’n opgestopte varkblaas na die merke aan weerskante van ’n dorp te beweeg. Voorbeelde hiervoor is ''Shrovetide football'' in [[Engeland]], ''Caid'' in [[Ierland]], ''Ba’ game'' in [[Skotland]] en ''Cnapan'' in [[Wallis]]. Die eerste gedokumenteerde ''Shrovetide''-wedstryd is in 1175 in [[Londen]] gehou. Aangesien sulke spele dikwels in gewelddadige uitspattighede met beserings en selfs sterftes ontaard het, het die owerhede gereeld gepoog om hulle te verbied en die volk sodoende te dissiplineer. Die oudste bekende verbod is in 1314 deur die Londense burgemeester afgekondig.<ref name="origin">{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyfootballhistory.com/originsofrugby.htm |title=Origins of Rugby |publisher=Rugby Football History |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die wilde, onbeheerde spele kon egter eers in die middel-19de eeu uitgeskakel word.<ref name="fussball">{{de}} {{cite book |author=Christoph Bausenwein |title=Fußballbuch |publisher=Tessloff |location=Neurenberg |year=2008 |isbn=978-3-7886-1489-8 |pages=10–11}}</ref> In ander lande is soortgelyke spele uitgeoefen. ''Soule'' was wydverspreid in Noord-Frankryk; ’n verbod deur koning [[Filips V van Frankryk]] het bewaar gebly.<ref>{{fr}} {{cite web |author=Jean-Jules Jusserand |url=http://agora.qc.ca/documents/Football--Le_sport_et_les_jeux_dexercice_dans_lancienne_France__La_soule_par_Jean-Jules_Jusserand |title=La soule |publisher=Encyclopédie de l’Agora |date=2 September 2004 |accessdate=19 Mei 2022}}</ref> Ander bekende voorbeelde sluit in ''[[Calcio storico fiorentino]]'' in [[Italië]] en ''[[Lelo burti]]'' in [[Georgië]]. Vanaf die 15de eeu het die openbare skole nieamptelike reëls vir sokkeragtige spele ontwikkel en oor die algemeen die aantal deelnemers beperk. Hierdie proses het vir eeue voortgeduur en elkeen van hierdie skole het sy eie stel reëls opgestel. Byvoorbeeld dateer die [[Eton-kollege]] se ''Wall Game'' uit die jaar 1717.<ref name="fussball" /> Teen die middel-17de eeu was ook aan die [[Rugby-skool]] in die dorp [[Rugby, Warwickshire|Rugby]] (graafskap [[Warwickshire]]) ’n soortgelyke spel bekend. Volgens ’n oorlewering het die student [[William Webb Ellis]] tydens ’n wedstryd in 1823 die bal eerste opgetel en begin hardloop om ’n punt aan te teken. Hoewel dié bewering nie deur bewyse gestaaf kan word nie, is dit so wydverspreid en gewild, dat die Rugbywêreldbekertrofee na hom [[Webb Ellis-beker]] genoem is. Die baldra en -gooi was by die Rugby-skool aanvanklik buite die reëls, maar vanaf 1838 is dit geduld en het uiteindelik ’n vaste bestanddeel in die stel reëls geword wat deur studente in Augustus 1845 uitgevaardig is.<ref name="origin" /> Danksy die hoë opvoedkundige reputasies van rektor Thomas Arnold het die rugbyreëls ook vinnig by ander skole gevestig. Voormalige studente van die Rugby-skool het in 1843 die eerste klub by Londen se Guy’s-hospitaal gestig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.pitchero.com/clubs/guyshospitalrfc/news/welcome-1681125.html |title=An Introduction to Guy's Hospital Rugby Football Club |publisher=pitchero.com |author=Mide Ololade |date=6 September 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Albert Pell]], ’n latere Britse Laerhuis-lid, het die rugbyspel rondom 1840 by die [[Universiteit van Cambridge]] ingevoer. Daar het die studente ná enkele jare verkies om die bal te skop pleks om dit te gooi. Hulle het in 1848 die kompeterende Cambridge-reëls uitgevaardig. Ondanks teenstrydige reëls word albei variante voetbal genoem, wat soms tot geskille in die interpretasie van die reëls gelei het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.varsity.co.uk/sport/20294 |title=The Cambridge Rules, 170 years on |publisher=varsity.co.uk |author=Jack Wadding |date=29 Desember 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1862 het Richard Lindon, ’n leerwerker wat in die dorp Rugby werksaam was, balle uit rubberblase wat met leer toegedraai is, bekendgestel. As gevolg van die rubber se buigsaamheid kon balle met ’n duidelike eierform vervaardig word. Hierdie was vir rugby meer geskik as ronde balle, aangesien die spel meer en meer op hantering pleks van dribbel gefokus het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.ourwarwickshire.org.uk/content/article/richard-lindon-rugbys-forgotten-innovator |title=Richard Lindon: Rugby's Forgotten Innovator |publisher=Our Warwickshire |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Onderskeiding van sokker en rugbyliga === [[Lêer:First international rugby 1871.jpg|duimnael|Die eerste toetswedstryd ter wêreld: [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] teen [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] op 27 Maart 1871 in [[Edinburg]]]] Aangesien daar nog baie ruimte vir interpretasies was, het op 26 Oktober 1863 verteenwoordigers van elf klubs en openbare skole by die Londense ''Freemasons’ Tavern'' vergader en [[Die Voetbalvereniging]] gestig. In vyf verdere vergaderings het hulle op basis van die Cambridge-reëls die eerste vaste stel reëls vir moderne [[sokker]] uitgevaardig. Die [[Blackheath FC]] het die idee verwerp dat die hou en gooi van die bal met die hande nou verbode sou wees, aangesien dit die spel se karakter heeltemal sou verander. Derhalwe het hulle na net vyf weke die beheerliggaam weer verlaat en voortgegaan om volgens die rugbyreëls te speel.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=10}}</ref> Die Blackheath FC en die [[Richmond FC]] het op 4 Desember 1870 ’n brief in die tydskrif ''[[The Times]]'' gepubliseer, waarin hulle alle klubs, wat “belangstel om sokker in rugbystyl te speel”, vir ’n vergadering genooi het. 21 het dié oproep nagekom en op 26 Januarie 1871 in die Londense ''Pall Mall Restaurant'' ’n eie beheerliggaam gestig, die [[Engelse Rugbyvoetbalunie|Rugbyvoetbalunie]] (RFU). Dit het in Junie dieselfde jaar sy eie stel reëls gepubliseer, waarmee rugbyvoetbal en sokker uiteindelik geskei is.<ref>{{en}} {{cite book |author=Eric Dunning, Kenneth Sheard |title=Barbarians, Gentlemen and Players: A Sociological Study of the Development of Rugby Football |edition=2de |publisher=Psychology Press |location=Hove |year=2005 |isbn=978-0-7146-5353-2 |pages=105–106}}</ref> Intussen is op 27 Maart 1871 in [[Edinburg]] die eerste internasionale wedstryd tussen [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] en [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] beslis en deur die gasheer gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://therugbymagazine.com/six-nations/1871-the-first-international |title=1871: The first international |publisher=The Rugby Magazine |author=Edward Kerr |date=10 Augustus 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aanvanklik het die RFU homself nie net as ’n verteenwoordiger van Engeland beskou nie, maar as beheerliggaam van die hele [[Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland|Verenigde Koninkryk]], maar binne die daaropvolgende dekade is ook beheerliggame in die drie ander Tuisnasies ([[Skotse Rugbyunie|Skotland]], [[Ierse Rugbyvoetbalunie|Ierland]] en [[Walliese Rugbyunie|Wallis]]) gestig. In 1883 het hulle saam die eerste jaarlikse Tuisnasies-toernooi (die latere Vyfnasies- en huidige [[Sesnasies-toernooi]]) aangebied. In 1884 het die Engelse ’n meningsverskil met die Skotte gehad oor ’n [[Drie (sport)|drie]] wat deur die Ierse skeidsregter nie erken is nie. Die RFU was van mening dat Engeland as “stigtingsnasie” van die rugbyspel die alleenlike reg geniet het om omstrede punte in die stel reëls te interpreteer. Die ander drie beheerliggame het nie saamgestem nie en in 1886 ’n beheerliggaam, die [[Wêreldrugby|Internasionale Rugbyraad]] (IRR, nou Wêreldrugby) gestig, wat aanspraak gemaak het op die uitsluitlike besluitnemingsbevoegdheid oor die stel reëls. Die RFU het aanvanklik geweier om aan te sluit en die toernooie in 1888 en 1889 geboikot. In 1890 het die RFU uiteindelik aangesluit, nadat ’n onafhanklike Arbitrasieraad met die IRR saamgestem het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyfootballhistory.com/laws.htm#IB |title=Formation of the Rugby International Board (IB) |publisher=Rugby Football History |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Toe rugby vanaf die laat 1870’s in ’n toenemende mate by die werkersklas gewildheid verwerf het, was daar herhaaldelik kontroversiële debatte oor die kwessie, of vergoedings vir die vrystelling van werkers toegelaat sou word al dan nie. Veral in die sterk geïndustrialiseerde Noord-Engeland het baie spelers weens hul professionele verpligtinge wedstryde misgeloop of moes hul salaris laat vaar indien hulle wel wou uitdraf. Die RFU was op sy beurt bekommerd dat sulke vergoeding die weg na professionele sport sou kon baan. In 1893 het [[Yorkshire]]-klubs beswaar aangeteken dat die deur die hoër- en middelklas beïnvloede klubs van die suide, wat suiwer amateurisme bevorder het, in die RFU-komitee glo oorverteenwoordig was. Net so is vergaderings in Londen teen tye gehou wat dit vir noordelike lede dikwels bemoeilik het om daaraan deel te neem. Daarmee was die beheerliggamstrukture glo teen nadeel van die noordelike klubs, hoewel hulle in die meerderheid was. Op 29 August 1895 het die verteenwoordigers van 20 klubs uit die graafskappe [[Cheshire]], [[Lancashire]] en Yorkshire in [[Huddersfield]] vergader, waar hulle op hul uittrede uit die RFU en die stigting van die Noordelike Rugbyvoetbalunie (nou Rugbyvoetballeague) besluit het. Aanvanklik het hulle volgens die RFU-reëls gespeel, maar vanaf die eerste volledige 1895/96-seisoen het hulle sekere veranderinge begin implementeer, waarvolgens die aparte variant [[Rugby League]] ontstaan het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyfootballhistory.com/Schism.html |title=The Great Schism |publisher=Rugby Football History |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Verdediging van amateurstatus === Gedurende die dekades sonder kommersiële lugvervoer het nasionale spanne van verskeie vastelande selde teen mekaar te staan gekom. Dit het plaasgevind tydens uitgestrekte toere, wat as gevolg van die noodsaaklike skeepsreise soms langer as ’n halfjaar geneem het. Toerende spanne het nie net toetswedstryde teen nasionale spanne gespeel nie, maar ook ’n aantal wedstryde teen plaaslike keurspanne en klubs. Die eerste twee toere is in 1888 gereël: ’n Britse keurspan (later die [[Britse en Ierse Leeus]] genoem) het [[Nieu-Seeland]] en [[Australië]] besoek,<ref>{{en}} {{cite web |url=http://therugbyhistorysociety.co.uk/1888lions.html |title=The 1888 Tour – In their own words |publisher=The Rugby History Society |author=Howard Peacock |date=2013 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> terwyl ’n Nieu-Seelandse [[Maori's|Maori-keurspan]] deur die [[Noordelike Halfrond]] getoer het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://nzhistory.govt.nz/culture/the-new-zealand-natives-rugby-tour/nz-natives-rugby-tour |title=Natives' Rugby Tour, 1888–89 |publisher=New Zealand History |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Twee dekades later het al die drie groot rugbylande in die Suidelike Halfrond hul nasionale spanne na Europa gestuur: [[All Blacks|Nieu-Seeland]] in 1905, gevolg deur [[Springbokke|Suid-Afrika]] in 1906 en [[Wallabies|Australië]] in 1908. Hulle het nuwe spelstyle en taktieke saamgeneem en was baie meer suksesvol as oorspronklik verwag.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=18}}</ref> Tydens hul 1905-toer het die Nieu-Seelanders vir die verbaasde publiek voor elke wedstryd ’n ''[[Haka]]'', die Maori’-oorlogsdans, opgevoer. Die [[Walliese nasionale rugbyspan|Walliese nasionale span]] en die gehoor in [[Cardiff]] het met die Walliese volkslied – ''Hen Wlad Fy Nhadau'' (“Land van my vaders”) – geantwoord. Dit was die eerste keer wat ’n volkslied voor ’n sportwedstryd gesing is.<ref>{{en}} {{cite book |author=Eddie Ryan |title=The Little Book of Rugby Facts |publisher=Mercier Press |location=Cork |year=2015 |isbn=978-1-78117-327-5 |pages=13–14}}</ref> Tot in 1987 het die RFU die invoering van ’n gereguleerde kampioenskapbedryf teëgestaan, omdat hulle gevrees het dat die sport anders die pad van suiwer amateurisme sou verlaat het. Van die klubs het net plaaslike toernooie teen mekaar georganiseer. ’n Aantal koerante het gepoog om met statistieke opnames die klubs se individuelle sterkte te bepaal, maar dit was slegs skattings. Skotland het ’n soortgelyke konserwatiewe standpunt ingeneem. Daar is sedert 1865/66 ’n nieamptelike kampioenskap beslis, maar die beheerliggaam het dit vir meer as ’n eeu heeltemal geïgnoreer. In ander lande het die beheerliggame minder beperkend opgetree. Frankryk was die mees liberale, waar sedert 1892 ’n nasionale klubkampioenskap bestaan het. Maar teen 1930 het die berigte oor versteekte professionalisme deur samespanning toegeneem, wat die IRR in ’n toenemende mate omgekrap het. Toe die situasie ondanks herhaaldelike waarskuwings nie verbeter het nie, is Frankryk as ’n nielid van die IRR van 1932 tot 1947 uit die jaarlikse Vyfnasies-toernooi geskors.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.liberation.fr/sports/2019/03/16/1931-violence-amateurisme-marron-la-france-exclue-du-tournoi-des-cinq-nations_1714764 |title=1931 : violence, amateurisme marron, la France exclue du Tournoi des cinq nations |publisher=[[Libération]] |author=Gilles Dhers |date=16 Maart 2019 |accessdate=19 Mei 2022}}</ref> Onder leiding van die Franse beheerliggaam is in 1934 die kompeterende wêreldbeheerliggaam ''Fédération internationale de rugby amateur'' (FIRA) gestig, wat lande verteenwoordig het wat nie aan die eksklusiewe IRR behoort het nie. Die FIRA het aansienlik daartoe bygedra om die rugbysport buite die Engelstalige lande te vestig. Eers 60 jaar later het dit ingestem om hom ondergeskik aan die IRR te stel en die rol van ’n Europese vastelandse beheerliggaam in te neem.<ref>{{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |year=2001 |isbn=1-86200-013-1 |pages=27}}</ref> [[Lêer:Hamilton2.jpg|duimnael|Anti-apartheidsaktiviste storm die veld in [[Hamilton, Nieu-Seeland|Hamilton]], [[Nieu-Seeland]] (1981)]] Die rassistiese [[Suid-Afrika]]anse [[apartheid]]sbeleid het baie kontroversies tot gevolg gehad. “Niewit” spelers is vir ’n lang tyd verbied om vir die [[Springbokke]] te speel en die Maori's onder die Nieu-Seelanders is tot in 1970 nie toegelaat om aan wedstryde in Suid-Afrika deel te neem nie. Teen sulke diskriminasies het in die 1960’s ’n invloedryke internasionale protesbeweging ontstaan. Net so is die Suid-Afrikaanse toere na die Verenigde Koninkryk en Ierland in 1969/70 en Australië in 1971 deur talle betogings en stakings vergesel. Die vanaf sy begin omstrede All Blacks se 1976-toer het daartoe gelei dat baie Afrikalande die [[Olimpiese Somerspele 1976]] in [[Montreal]] geboikot het, hoewel rugby destyds geen Olimpiese sportsoort was nie. Dienooreenkomstig het die [[Britse Statebond]]-lidlande in 1977 die Gleneagles-ooreenkoms onderteken, wat daarop gemik was om Suid-Afrika heeltemal van die sportwêreld te isoleer. Nietemin het die Suid-Afrikaners in 1981 deur Nieu-Seeland getoer, vergesel deur massiewe en soms gewelddadige betogings wat die hele land geraak het.<ref>{{en}} {{cite book |author=John Nauright, David Black |title=Sport at the Center of Power: Rugby in South Africa During Apartheid |work=Sport History Review |edition=29 |series=2 |publisher=Human Kinetics Publishers |year=1996 |pages=192–211 |doi=10.1123/shr.29.2.192}}</ref> Nietemin was die Suid-Afrikaanse beheerliggaam gedurende die hele apartheidstydperk ’n volle IRR-lid en het in 1985 vir die invoering van die [[Rugbywêreldbeker]] gestem, hoewel die nasionale span weens die sportboikot nie in aanmerking gekom het nie. Die beslissende stemming in die uitvoerende raad was met 10–6 stemme redelik naelskraap; konserwatiewe rugbykringe het hulle kommer uitgespreek dat so ’n toernooi die druk op amateurisme verder sou verhoog. In 1987 het Nieu-Seeland die eerste [[Rugbywêreldbeker 1987|Rugbywêreldbeker]] gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/that-1980s-sports-blog/2015/sep/11/rugby-union-world-cup-1987-never-happened |title=We take the Rugby World Cup for granted but it nearly didn't exist |publisher=[[The Guardian]] |author=Steven Pye |date=11 September 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Drie jaar ná die einde van apartheid kon Suid-Afrika die [[Rugbywêreldbeker 1995]] aanbied en het tydens sy eerste deelname ook die trofee ingepalm. Die oorhandiging van die beker deur president [[Nelson Mandela]] aan die spankaptein [[Francois Pienaar]] word as een van die mees simboliese oomblikke in die sportgeskiedenis en die geboorte van die “reënboognasie” beskou.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.irishtimes.com/sport/rugby/international/rwc-1-nelson-mandela-hands-the-webb-ellis-cup-to-francois-pienaar-1.2348601 |title=RWC #1: Nelson Mandela hands the Webb Ellis Cup to Francois Pienaar |publisher=[[The Irish Times]] |author=Patrick Madden |date=18 September 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Professionele tydperk === Vir sowat ’n honderd jaar het die beheerliggame alle aanvalle op die suiwer amateurstatus suksesvol weerstaan en ’n kompromislose houding jeens al dié ingeneem, wat enige soort verbintenis met die professionele variant Rugby League gehandhaaf het. Een enkele League-wedstryd, al was dit sonder vergoeding, was genoeg om ’n speler lewenslang uit rugby te skors. Die beheerliggame het ook van hul invloed in hoë posisies gebruik gemaak om Rugby League uit talle onderwysinstellings en die gewapende magte te verban. Maar selfs hierdie drakoniese maatreëls kon nie verhoed dat weer en weer hoëklaspelers om ekonomiese redes na Rugby League oorgeskakel het nie, veral sedert die 1980’s.<ref>{{en}} {{cite book |author=John Nauright, Charles Parrish |title=Sports Around the World: History, Culture, and Practice |publisher=ABC-CLIO |location=Santa Barbara |year=2012 |isbn=978-1-59884-301-9 |pages=173}}</ref> Met toenemende [[globalisering]] het die druk uiteindelik te groot geword. Die aand voor die 1995-eindstryd het die beheerliggame van [[Rugby Australia|Australië]], [[Nieu-Seeland Rugby|Nieu-Seeland]] en [[Suid-Afrikaanse Rugbyunie|Suid-Afrika]] bekend gemaak, dat hulle met [[Rupert Murdoch]] se ''News Corporation'' ’n kontrak oor tien jaar ter waarde van $550&nbsp;miljoen rakende die televisieregte vir twee nuwe toernooie aangegaan het, naamlik [[Die Rugbykampioenskap]] tussen die drie nasionale spanne en die internasionale toernooi [[Superrugby|Super 12]]. ’n Ander Australiese media-entrepreneur, [[Kerry Packer]], het verdere onrus veroorsaak, aangesien hy ’n wêreldwye liga met die naam “Wêreldrugbykampioenskap” met 30 spanne beplan het. Dit het nie tot stand gekom nie, maar die IRR se uitvoerende raad het op sy vergadering op 26 Augustus 1995 geen ander keuse gehad om al die beperkinge rakende die spelers se betalings op te hef en daarmee die rugbyspel te professionalisier. Sonder dié eenparige besluit sou rugby heeltemal gemarginaliseer gewees het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/582543 |title=An open game: The story of how rugby union turned professional |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=26 Augustus 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Aansienlike voordeel van professionaliteit was, dat rugbyspelers nie meer konstant oorskakel nie, omdat hulle deur die inkomste by die Australiese en Engelse Rugby League-klubs gelok word. Die destydse verantwoordelikes het ook gehoop, dat die borge en toeskouers se belangstelling op langtermyn van Rugby League na die meer internasionale rugby sou verskuif. Aangesien albei variante oor die lang dekades van aparte bestaan verskillend ontwikkel het in beide kultuur- en spelaspekte het op die ou end net relatief min Rugby League-spelers oorgeskakel. Aan die ander kant het rugby sedert 1995 ’n ongekende groei gesien, hetsy in die aantal gelisensieerde spelers, die aantal lidverenigings of die belangstelling van toeskouers. Byvoorbeeld word die Rugbywêreldbeker nou as die derde grootste sportgebeurtenis beskou. Buitendien het die beheerliggame suksesvolle pogings aangewend om rugby ook onder vroue te vestig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/582164/bill-beaumont-25-years-professional-rugby-anniversary |title=Bill Beaumont on 25 years of professional rugby |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=26 Augustus 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Teen die jaar 2000 het die oorsese toere volgens die ou tradisie tot ’n einde gekom (met uitsondering van die Britse en Ierse Leeus-toere al om die vier jaar). Dit is deur nuwe toernooie en twee tydstippe vir toetswedstryde in Junie en November vervang. == Wêreldwye verspreiding == Die verspreiding van rugby as ’n wêreldwye sport het sy oorsprong in die uitvoer deur Britse emigrante en militêre personeel, asook studente wat na die buiteland terugkeer.<ref name="facts">{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=11}}</ref> Dit word in sewe lande as nasionale sport beskou, naamlik [[Fidji]], [[Georgië]], [[Madagaskar]], [[Nieu-Seeland]], [[Samoa]], [[Tonga]] en [[Wallis]].<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fluentrugby.com/rugby-is-the-national-sport-of-which-countries/ |title=Rugby Is The National Sport Of Which Countries? |publisher=Fluent Rugby |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Oseanië === {{Sien ook|All Blacks|Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Samoaanse nasionale rugbyspan|Tongaanse nasionale rugbyspan|Wallabies}} [[Lêer:2017.08.19.21.39.10-Folau try-0002 (36316206660).jpg|duimnael|Toetswedstryd tussen Nieu-Seeland en Australië (2017)]] In 1863 is in [[Sydney]] die eerste rugbyklub in Australië gestig. Die [[Sydney Universiteitsvoetbalklub]] het as eerste span buite die moederland Groot-Brittanje die stel gekodifiseerde rugbyreëls gebruik en twee jaar later die eerste amptelike wedstryd gereël.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.sydneyunirugby.com.au/club-history.html |title=Our history |publisher=Sydney Universiteitsvoetbalklub |accessdate=19 Mei 2022}}</ref> Die invoering van rugby in Nieu-Seeland word toegeskryf aan Charles Monro wat die spel as ’n student in [[Londen]] leer ken<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/5387120.stm |title=All Blacks magic: New Zealand rugby |publisher=[[BBC]] |author=Sean Davies |date=21 Oktober 2008 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en dit in 1870 in [[Nelson, Nieu-Seeland|Nelson]] aan die plaaslike sokkerklub bekendgestel het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.theprow.org.nz/yourstory/new-zealands-first-rugby-club/ |title=New Zealand's first rugby club |publisher=The Prow |author=Sean Davies |date=2009 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Aantal [[Eilandstaat|eilandstate]] in die [[Stille Oseaan]] het rugby aangegryp. Britte, Nieu-Seelanders en inheemse [[polisie]]magte het in 1884 vir die eerste keer rugby by Ba op die hoofeiland [[Viti Levu]] gespeel.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=74}}</ref> In Samoa het rugby ná die begin van die [[Eerste Wêreldoorlog]] onder Nieu-Seelandse mandaatbestuur baie gewildheid verwerf, waarby die [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] orde van die Maristebroers van kardinale belang was.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.maristoldpupils.ws/brief-history-of-marist-brothers-primary-school-mulivai.html |title=Brief history of Marist Brothers primary school Mulivai |publisher=Marist Brothers Old Pupils Association |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In Tonga het rugby vanaf 1900 goed gevestig, veral danksy adellikes wat van hul opleiding in Australië teruggekeer het.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Rugby Union Football, Pacific Islands |editor=John Nauright, Charles Parrish |work=Sports around the world: History, culture and practice |edition=1 |publisher=ABC-Clio |location=Santa Barbara |year=2012 |isbn=978-1-59884-300-2 |pages=445–447}}</ref> In ander eilandstate in die Stille Oseaan soos die [[Cookeilande]], [[Frans-Polinesië]], [[Niue]], [[Papoea-Nieu-Guinee]] en die [[Salomonseilande]] is rugby ook bekend, maar nie naastenby so belangrik soos in Fidji, Samoa en Tonga nie. === Noord-Amerika === {{Sien ook|Kanadese nasionale rugbyspan|Verenigde State se nasionale rugbyspan}} [[Lêer:Union Point Sports Complex 6.jpg|duimnael|’n [[Major League Rugby]]-wedstryd in 2021]] In 1868 is in [[Montreal]] die eerste rugbyklub in [[Kanada]] gestig. Dié stad het ook ’n rol by die sport se invoering in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] gespeel, toe in 1874 studente van die [[McGill Universiteit]] teen ’n span van die [[Harvard-universiteit]] te staan gekom het.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=10–11}}</ref> Die twee hoofvariante van Gridiron-voetbal – [[Kanadese voetbal]] en in ’n mindere mate [[Amerikaanse voetbal]] – is eens as variante van rugby beskou, maar na hulle word vandag selde as sodanig verwys. Die Kanadese voetbal se beheerliggaam het tot in 1967 die naam Kanadese Rugbyunie gedra, meer as vyftig jaar ná dié sportsoort se skeiding van die gevestigde rugbyreëls. Die Grey-beker, die trofee vir Kanadese voetbal se kampioen, is oorspronklik aan die rugbykampioen oorhandig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://cfhof.ca/history-of-the-grey-cup/ |title=History of the Grey Cup |publisher=Kanadese voetbal Heldesaal |date=2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Terwyl die Kanadese rugbysport veral in die provinsie [[Brits-Columbië]] uitgeoefen word, het dit in die Verenigde State oor baie dekades heen amper verdwyn, voordat dit vanaf die 1960’s ’n herlewing ondergaan het. Vandag word rugby in die Verenigde State as die snelsgroeiende sportsoort beskou.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://globalsportmatters.com/youth/2018/07/19/rugby-fastest-growing-sport-in-the-u-s-also-one-of-the-oldest/ |title=Rugby: Fastest growing sport in the U.S. also one of the oldest |publisher=Global Sport Matters |author=Wendell Bernhouse |date=19 Julie 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sedert 2019 word die Kanadees-Amerikaanse professionele liga [[Major League Rugby]] uitgespeel. === Europa === {{Sien ook|Belgiese nasionale rugbyspan|Duitse nasionale rugbyspan|Engelse nasionale rugbyspan|Franse nasionale rugbyspan|Georgiese nasionale rugbyspan|Ierse nasionale rugbyspan|Italiaanse nasionale rugbyspan|Nederlandse nasionale rugbyspan|Portugese nasionale rugbyspan|Roemeense nasionale rugbyspan|Russiese nasionale rugbyspan|Skotse nasionale rugbyspan|Spaanse nasionale rugbyspan|Tsjeggiese nasionale rugbyspan|Walliese nasionale rugbyspan}} [[Lêer:Germany vs Belgium rugby match.jpg|duimnael|[[Duitse nasionale rugbyspan|Duitsland]] teen [[Belgiese nasionale rugbyspan|België]] tydens die Europese [[Rugbywêreldbeker 2007]]-kwalifisering in 2006]] Britse immigrante het in 1872 die eerste rugbyklub in Frankryk gestig, waar dit veral in die suide van die land gevestig het. Daarna was dit veral Franse wat rugby na ander Europese lande versprei het. Dit veral omdat die Internasionale Rugbyraad se lede in die Tuisnasies aanvanklik veral teen mekaar gespeel het en later teen spanne van die Suidelike Halfrond (Australië, Nieu-Seeland, Suid-Afrika). Frankryk is vir die Vyfnasies-toernooi (nou die [[Sesnasies-toernooi]]) genooi, maar was geen IRR-lid nie. Dit was ook die enigste skakel na die res van Europa, wat andersins grootliks aan sy eie lot oorgelaat en deur die Tuisnasies geïgnoreer is. Dienooreenkomstig was die ontwikkeling in deelnemers en toeskouers taamlik beskeie. Nadat Frankryk in 1932 ná bewerings van skynamateurisme tydelik uit die Vyfnasies-toernooi geskors is, het hulle weens die gebrek aan internasionale kompetisies die enigste Europese topspan geword wat gereeld teen ander Europese lande gespeel het.<ref>{{en}} {{cite book |author=Philip Dine |title=French Rugby Football: A Cultural History |publisher=Berg |location=Oxford |year=2001 |isbn=1-85973-327-1 |pages=79–94}}</ref> Vanaf 1947 het Frankryk weer aan die Vyfnasies deelgeneem. In 1978 het die [[Franse Rugbyfederasie]] as eerste beheerliggaam van ’n nie-Engelstalige land by die IRR aangesluit, maar gelyktydig aan die FIRA verbonde gebly en só rugby in ander lande help vestig.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.liberation.fr/sports/2019/03/16/1931-violence-amateurisme-marron-la-france-exclue-du-tournoi-des-cinq-nations_1714764/ |title=1931 : violence, amateurisme marron, la France exclue du Tournoi des cinq nations |publisher=[[Libération]] |author=Gilles Dhers |date=16 Maart 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Met die aansluiting van [[Italië]] in 2000 het die Vyfnasies die huidige Sesnasies geword. Die belangrikste Europese rugbylande buite die Sesnasies is [[België]], [[Duitsland]], [[Georgië]], [[Nederland]], [[Portugal]], [[Roemenië]], [[Rusland]] en [[Spanje]]. === Suid-Amerika === {{Sien ook|Argentynse nasionale rugbyspan|Brasiliaanse nasionale rugbyspan|Chileense nasionale rugbyspan|Uruguaanse nasionale rugbyspan}} [[Lêer:Uruguay v chile rugby 1951.jpg|duimnael|[[Uruguaanse nasionale rugbyspan|Uruguay]] teen [[Chileense nasionale rugbyspan|Chili]] tydens die Suid-Amerikaanse kampioenskap 1951 in [[Buenos Aires]]]] [[Argentinië]] is die vernaamste Suid-Amerikaanse rugbyland en by verre die suksesvolste. Die eerste wedstryd daar is in 1873 gespeel en die beheerliggaam is in 1899 gestig.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/8362870.stm |title=Puma power: Argentinian rugby |publisher=[[BBC]] |author=Sean Davies |date=16 November 2009 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nietemin beskik sekere lande op die vasteland oor ’n lang rugbytradisie. Rugby word in [[Brasilië]] sedert die 19de eeu gespeel, maar eers sedert 1926, toe [[São Paulo]] teen [[Santos]] geseëvier het, is daar gereelde toernooie.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=48}}</ref> In [[Uruguay]] was daar verskeie mislukte pogings nodig om rugby te vestig, veral danksy die [[Montevideo-krieketklub]] se moeite. In 1951 het hulle met die stigting van ’n nasionale Liga uiteindelik daarin geslaag.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=166}}</ref> In [[Chili]] en [[Paraguay]] is daar ook genoegsame ondersteuning vir ’n gereelde speelbedryf, met die beheerliggame wat onderskeidelik in 1948 en 1970 gestig is.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=58}}</ref><ref name="facts2">{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=127}}</ref> === Asië === {{Sien ook|Hongkongse nasionale rugbyspan|Japannese nasionale rugbyspan|Koreaanse nasionale rugbyspan|Thaise nasionale rugbyspan}} [[Lêer:Topleague09-10final.JPG|duimnael|Openingseremonie van die [[Japan Rugby League One|Top League]] se 2009–10-eindstryd]] Talle Asiatiese lande se rugbytradisies dateer uit die tydperk van die [[Britse Ryk]]. In die vroeë 1870’s het Britse emigrante die rugbysport in [[Indië]] gevestig en in 1873 is in [[Kolkata]] die eerste klub gestig. Met die onttrekking van ’n gestasioneerde weermagregiment het die belangstelling skielik gedaal; die verdere ontwikkeling het tot stilstand gekom en is deur [[krieket]] permanent oorskadu.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=92}}</ref> Die eerste klub in Ceylon (nou [[Sri Lanka]]) is in 1879 gestig; ook hier was veral Britte betrokke.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=152}}</ref> Asië se voorste rugbyland is [[Japan]]. In 1866 het rugby in dié land gevestig en in teenstelling met die [[Indiese subkontinent]] het die sport vanaf die laat 1890’s ook onder die inheemse bevolking meer en meer gewildheid verwerf.<ref name="facts2" /><ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=105}}</ref> In [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] het Japan die eerste Asiatiese land geword wat ’n [[rugbywêreldbeker]]toernooi aangebied het. Van die ander vername Asiatiese rugbylande sluit in die [[Volksrepubliek China]], [[Maleisië]], [[Filippyne]], [[Singapoer]] en [[Suid-Korea]]. Die voormalige Britse kroonkolonie [[Hongkong]] het ’n belangrike rol in die ontwikkeling van die variant [[sewesrugby]] gespeel, veral met die aanbieding van die Hongkong Sewesrugbytoernooi sedert 1976.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://hksevens.com/about-us/the-hong-kong-sevens |title=The Hong Kong Sevens |publisher=Hongkong Sewes |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die rugbygeskiedenis in die [[Nabye Ooste]] en die [[Persiese Golfstate]] het begin in die 1950’s met die stigting van klubs deur Britse en Franse soldate wat ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] in die streek gestasioneer was.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=42}}</ref> Toe hulle onttrek is, het jong werknemers, meestal Europeërs wat in daardie lande werksaam is, hierdie spanne aan die gang gehou. Tot vandag toe kon egter net min belangstelling onder die inheemse bevolking gekweek word.<ref>{{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0 |pages=126}}</ref> === Afrika === {{Sien ook|Ivoriaanse nasionale rugbyspan|Keniaanse nasionale rugbyspan|Namibiese nasionale rugbyspan|Springbokke|Zimbabwiese nasionale rugbyspan}} [[Lêer:F5f4f1d0734f015b98b66d455884a9e0.jpg|duimnael|[[Ivoriaanse nasionale rugbyspan|Ivoriaanse nasionale span]] voor die [[Rugbywêreldbeker 2011]]-kwalifiseringswedstryd teen Zambië]] In [[Kaapstad]] gestasioneerde Britse soldate het in 1875 die rugbysport in [[Suid-Afrika]] gevestig.<ref name="facts" /> Die sport het vinnig oor die hele land en die aangrensende [[Rhodesië]] (nou [[Zimbabwe]]) versprei. Suid-Afrikaanse setlaars het die spel ook na [[Namibië]] saamgeneem en in Brits-Oos-Afrika teen Britse beamptes te staan gekom. Rondom die eeuwisseling het die beeld verstewig dat rugby ’n spel vir “wit” spelers sou wees, waarvolgens dit byvoorbeeld ook deur die Boere van [[Nederland]]se afkoms aangegryp is, maar min deur die inheemse “swart” bevolking.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://wesclark.com/rrr/kenya_rugby.html |title=A Review of Kenyan Rugby |publisher=wesclark.com |author=Michael Mundia Kamau |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Veral sedert die einde van die Suid-Afrikaanse [[apartheid]]sbeleid het die sport ook na ander Afrikalande versprei, byvoorbeeld [[Ivoorkus]] en [[Madagaskar]] (waar gedurende kampioenskapwedstryde tot 40&nbsp;000 toeskouers saamdrom).<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4471650.stm |title=Madagascar rugby inspires new passion |publisher=[[BBC]] |author=Tim Cocks |date=26 November 2005 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Kenia]] op sy beurt is veral in sewesrugby suksesvol. As FIRA-lede het die Noord-Afrikaanse lande [[Marokko]] en [[Tunisië]] tot in 1999 gereeld aan Europese toernooie deelgeneem. In 2000 het die IRR as deel van die beheerliggame se herordening egter daarop aangedring dat hulle oorskakel na die Afrikabeker, om dié kompetisie se mededingendheid te verbeter.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/7?Stagione=2000 |title=European Nations Cup 2000 – Division 1 |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Belangrike toernooie == === Rugbywêreldbeker === {{Hoofartikel|Rugbywêreldbeker}} [[Lêer:RWC 2011 final FRA - NZL lineout.jpg|duimnael|links|Eindstryd van die [[Rugbywêreldbeker 2011]] tussen Frankryk en Nieu-Seeland]] [[Lêer:Rugby World Cup Trophy.JPG|duimnael|upright|Die [[Webb Ellis-beker]] is die belangrikste trofeë in Rugby en word al om die vier jaar tydens die [[Rugbywêreldbeker]] uitgespeel]] Die belangrikste toernooi is die Rugbywêreldbekertoernooi wat sedert sy eerste aanbieding in 1987 al om die vier jaar beslis word. [[Springbokke|Südafrika]] is die huidige Rugbywêreldkampioen, nadat hulle [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] in die eindstryd van die [[Rugbywêreldbeker 2019]] in Japan geklop en sodoende hul derde titel ná [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]] en [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] ingepalm het. [[All Blacks|Nieu-Seeland]] is ook ’n driemalige wêreldkampioen (in [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]]). [[Wallabies|Australië]] het twee keer geseëvier (in [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] en [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]]), Engeland eenkeer (in [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]]). Daarmee is Engeland tot dusver die enigste span van die Noordelike Halfrond wat ’n eindstryd gewen het, terwyl [[Franse nasionale rugbyspan|Frankryk]] drie keer as naaswenner geëindig het (in 1987, 1999 en 2011).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworld.com/tournaments/rugby-world-cup/rugby-world-cup-winners-96759 |title=Rugby World Cup Winners |publisher=Rugby World |author=Sam Tremlett |date=2 November 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Rugbywêreldbeker het sedert sy invoering bestendig gegroei. Die eerste toernooi is in 17 lande uitgesaai en het altesaam 230&nbsp;miljoen televisiekykers bereik. In die poelfase en eindstryd kon die teiken van een miljoen verkope kaartjies nie gehaal word nie. 94 lande het aan die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk en die voorafgaande kwalifisering deelgeneem, vir die poel- en uitklopfase het die organiseerders 3,85 miljoen verkope kaartjies getel. Dié toernooi se kumulatiewe televisiekykertal, wat in meer as 200 lande uitgesaai is, het 4,2 miljard beloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.irb.com/mm/document/newsmedia/mediazone/02/04/21/65/2042165%5fpdf.pdf |title=Year in review 2010 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2010 |accessdate=3 November 2011 |pages=74 |format=PDF, 6,3&nbsp;MB |archive-url=https://web.archive.org/web/20111103163846/http://www.irb.com/mm/document/newsmedia/mediazone/02/04/21/65/2042165_pdf.pdf |archive-date=3 November 2011}}</ref> === Internasionale toernooie === [[Lêer:Scotland vs Wales 2015 Six Nations.jpg|duimnael|Sesnasies-toernooi 2015: Skotland teen Wallis]] Beide die [[Sesnasies-toernooi]] en [[Die Rugbykampioenskap]] word verreweg as die belangrikste en taaiste jaarlikse toernooie beskou. Die Sesnasies-toernooi word deur Engeland, Frankryk, [[Ierse nasionale rugbyspan|Ierland]], [[Italiaanse nasionale rugbyspan|Italië]], [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] en [[Walliese nasionale rugbyspan|Wallis]] uitgespeel. Dit is in 1883 vir die eerste keer as die Tuisnasies-toernooi aangebied, toe die vier Tuisnasies die voorheen sporadiese vriendskaplike wedstryde in ’n toernooi saamgesnoer het. In 1910 het Frankryk vir die eerste keer deelgeneem, wat toe die Vyfnasies-toernooi geword het. Ná bewerings van skynamateurisme en vrese van geweld op die speelveld is Frankryk in 1931 tydelik uit die toernooi gesit, wat vanaf 1947 weer kon deelneem. Sedert Italië se aansluiting in 2000 word die toernooi tussen ses spanne uitgespeel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.sixnationsrugby.com/en/championship/history.php |title=History |publisher=[[Sesnasies-toernooi]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Die Rugbykampioenskap]] is die jaarlikse toernooi tussen die vier beste nasionale spanne in die Suidelike Halfrond – [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentinië]], Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika. Vanaf sy invoering in 1996 tot in 2011 is die toernooi as die Drienasiesreeks uitgespeel, aangesien net Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika daaraan deelgeneem het. In die toernooi se eerste jare het die drie spanne elk twee keer teen mekaar te staan gekom, vanaf 2006 was dit elk drie keer (met uitsondering van jare met ’n rugbywêreldbekertoernooi). Sedert Argentinië se aansluiting in 2012 neem vier spanne aan die toernooi deel met elk twee wedstryde teen mekaar; in jare met ’n rugbywêreldbekertoernooi is daar net een wedstryd elk.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://super.rugby/therugbychampionship/about-trc/ |title=About The Rugby Championship |publisher=[[Die Rugbykampioenskap]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Al die nasionale spanne word in een van drie vlakke ingedeel. In die eerste vlak is die deelnemers aan die Sesnasies-toernooi en Die Rugbykampioenskap, asook [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]], ’n verdere twaalf nasionale spanne vorm die tweede vlak en al die oorblywende spanne die derde vlak. Die idee daaragter is, dat dit elke span se spelvlak weerspieël en nasionale spanne van omtrent dieselfde vlak teen mekaar te staan kom.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://tier2rugby.blogspot.com/2014/05/who-is-officially-tier-2-nation.html |title=Who is officially classified as a “Tier 2” nation? |publisher=Tier 2 Rugby |date=12 Mei 2014 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In die praktyk word spanne van die eerste sterkteklas egter bevoordeel, aangesien hulle meer gereeld finansieel aantreklike wedstryde teen mekaar kan speel en sodoende aansienlik hoër inkomste vir hul beheerliggaam kan genereer. Dienooreenkomstig kan hierdie beheerliggame meer belê, waarvolgens die afstand teenoor die spanne van die tweede en derde vlak ondanks toelaes deur die wêreldbeheerliggaam nie minder word nie. Kritici kla dat dié stelsel te rigied is en die ontwikkeling van rugby eerder kniehalter.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theroar.com.au/2019/09/13/the-tier-system-is-holding-back-international-rugby/ |title=The tier system is holding back international rugby |publisher=The Roar |date=12 September 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Dit het ook tot gevolg dat nie een enkele span van die eerste vlak aan vastelandse toernooie deelneem nie. === Multisportbyeenkomste === [[Lêer:Match olympique États-Unis - France au stade d'Anvers en 1920.jpg|duimnael|[[Olimpiese Somerspele 1920]]: Verenigde State teen Frankryk]] Rugbytoernooie is tydens die [[Olimpiese Somerspele]] in [[Olimpiese Somerspele 1900|1900]], [[Olimpiese Somerspele 1908|1908]], [[Olimpiese Somerspele 1920|1920]] en [[Olimpiese Somerspele 1924|1924]] aangebied – onder andere ook omdat [[Pierre de Coubertin]], die president van die [[Internasionale Olimpiese Komitee]] (IOK) – ’n ywerige rugbyspeler en -aanhanger was. Aangesien hulle nie soewereine lande is nie en die beheerliggame nie ’n gesamentlike span opgestel het nie, is ingevolge die Olimpiese reëls Skotland, Wallis en Engeland nie toegelaat om op hul eie deel te neem nie. In 1900 het die gasheer Frankryk die goue medalje ingepalm en in 1908 Australië. Sowel in 1920 as in 1924 het die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] in die eindstryd verrassend teen die gunsteling Frankryk geseëvier. Ná Coubertin se aftrede het rugby in die IOK aan ondersteuning verloor en is uit die Olimpiese program verwyder. In die vroeë 1990’s het die Internasionale Rugbyraad (nou Wêreldrugby) hom begin beywer vir die herinstelling van rugby as ’n Olimpiese sportsoort. Die jare se pogings is uiteindelik beloon, toe die IOK op die herinstelling besluit het – al is dit die [[sewesrugby]]variant, wie se reëls op dié van rugby gebaseer is. Die eerste Olimpiese sewestoernooi vir mans en vroue is tydens die [[Olimpiese Somerspele 2016]] beslis.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/tournaments/olympics/history |title=History of rugby in the Olympics |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Terwyl sedert die [[Statebondspele]] 1998 in [[Kuala Lumpur]] sewesrugby deel van die Statebondspele se program is,<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/commonwealth_games/delhi_2010/9031959.stm |title=Commonwealth Games 2010: Form guide – rugby sevens |publisher=[[BBC]] |date=27 September 2010 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> is tydens die Asiatiese Spele in 1998 en 2002 elk ’n sewes- en rugbytoernooi beslis. Sedert 2006 vorm slegs sewesrugby deel van die Asiatiese Spele se program (sedert 2010 ook vir vroue). === Nasionale en internasionale kampioenskappe === [[Lêer:MHR-CO finale top 14 2017-2018- occasion for try OEPCO.jpg|duimnael|links|Eindstryd van die Franse kampioenskap in 2018]] [[Lêer:The Currie Cup1.jpg|duimnael|upright|Die Curriebekertrofee word tydens Suid-Afrika se oudste en belangrikste plaaslike rugbykompetisie uitgespeel en dateer terug na 1889]] Die vernaamste nasionale kampioenskappe is dié van Frankryk en Engeland. Die Franse professionele liga [[Top 14]] behels 14 klubspanne; dit word namens die [[Franse Rugbyfederasie]] en die departement van sport gereël deur die organisasie ''Ligue nationale de rugby'' (LNR) wat verantwoordelik is vir toesig, ontwikkeling, finansies, bevordering van professionele rugby en advies aan die betrokke klubs. Die LNR is ook verantwoordelik vir die tweede hoogste professionele liga [[Pro D2]] met 16 spanne.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lnr.fr/ligue-nationale-rugby/qui-sommes-nous |title=Qui sommes-nous? |publisher=Ligue nationale de rugby |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die hoogste Engelse liga, die Premierskap met twaalf spanne, word deur die maatskappy ''Premiership Rugby'' gereël, waarby die klubs en ’n belegger betrokke is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.premiershiprugby.com/about-premiership-rugby/ |title=About Premiershp Rugby |publisher=Premiership Rugby |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die [[Engelse Rugbyvoetbalunie]] is direk verantwoordelik vir die reëling van die tweede hoogste professionele liga, die RFU-kampioenskap wat ook twaalf spanne behels. Die [[Japan Rugby League One]] het homself as die derde vernaamste nasionale professionele liga in die Noordelike Halfrond gevestig; al die twaalf deelnemende spanne is sonder uitsondering in besit van groot maatskappye. Konsessies speel ’n besondere rol in professionele rugby. Óf verskeie vooraanstaande klubs in ’n streek sluit saam om ’n soort samewerkingsgemeenskap te vorm en ’n gesamentlike keurspan saam te stel, óf verskeie provinsiale beheerliggame stel ’n span saam uit die beskikbare spelers in hul gebied. Die verskeie klubs en provinsiale beheerliggame neem ook deel aan die onderskeidelike nasionale kampioenskappe. Die [[Verenigde Rugbykampioenskap]] behels 16 konsessies uit Italië, Ierland, Skotland, Suid-Afrika en Wallis. Dit was aanvanklik ’n suiwer Europese toernooi met die naam ''Pro12'' en is in onderskeidelik 2017 en 2021 met twee Suid-Afrikaanse spanne elk aangevul.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rte.ie/sport/rugby/2020/0929/1168300-sa-rugby-votes-four-leading-sides-into-expanded-pro16/ |title=SA Rugby votes four leading sides into expanded Pro16 from 2021 |publisher=[[Raidió Teilifís Éireann]] |date=29 September 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die oorskakeling was die gevolg van geskille met die [[Superrugby]]liga. Dit het oorspronklik uit 18 konsessies uit Argentinië, Australië, Japan, Nieu-Seeland en Suid-Afrika bestaan. Weens die wêreldwye [[Covid-19-pandemie]] het ook Argentinië en Japan uitgeval, waarvolgens Superrugby tans uit twaalf Australiese en Nieu-Seelandse konsessies elk bestaan.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.superrugby.co.nz/news/super-rugby-pacific-format-confirmed/ |title=Super Rugby Pacific format revealed |publisher=[[Superrugby]] |date=30 Augustus 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Major League Rugby, wat in 2017 gestig en waaraan 13 konsessies deelneem, begin hom in Kanada en die Verenigde State vestig. Ander belangrike nasionale kampioenskappe met deels halfprofessionele spanne sluit in die [[Curriebeker]] in Suid-Afrika, die [[Nasionale Rugbykampioenskap]] in Australië, die [[Mitre 10-beker]] in Nieu-Seeland, die [[Top10]] in Italië, die [[Skotse Premierskap]] in Skotland en die [[Walliese Premierafdeling]] in Wallis. Europa beskik met die [[Europese Rugbykampioenbeker]] en die [[Europese RugbyUitdaagbeker]] oor twee gesogte Europese Bekerkompetisies vir professionele klubspanne en konsessies. == Vrouerugby == Die eerste bekende verwysings omtrent vrouerugby dateer uit die laat 19de eeu. ’n Groep vroue het tydens ’n toer in [[somer]] 1881 deur Skotland en Noord-England ’n aantal “voetbal”-wedstryde gespeel, van wie die meeste wedstryde volgens die Voetbalvereniging se reëls gespeel is. ’n Uitsondering was ’n wedstryd op 25 Junie 1881 in [[Liverpool]], wat volgens rugbyreëls gespeel is. Hierdie wedstryde het groot gehore gelok, al was die berigte in die plaaslike koerante selde vleiend. Die toeskouers se houding was alles behalwe positief en sekere wedstryde moes weens onluste op en buite die veld afgelas word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.scrumqueens.com/features/womens-rugby-1881 |title=Women's rugby in 1881 |publisher=Scrum Queens |author=John Birch |date=Desember 2012 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die eerste vroulike rugbyspeler wat by naam bekend is, was Emily Valentine, wat in 1887 vir die Portora Royal-skool se rugbyspan in die Noord-Ierse dorp Enniskillen gespeel het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.scrumqueens.com/features/womens-rugby-1881 |title=The remarkable Emily Valentine |publisher=Scrum Queens |author=John Birch |date=17 Januarie 2010 |accessdate=19 Januarie 2022}}</ref> Die eerste gedokumenteerde poging om ’n suiwer vrouespan te skep, dateer uit 1891, toe ’n beplande toer deur [[Nieu-Seeland]] weens die openbare verontwaardiging afgelas moes word.<ref>{{en}} {{cite book |author=Shona Thompson |title=Women and Sport in New Zealand |editor=Ilse Hartmann-Tews, Gertrud Pfister |work=Sport and Women: Social Issues in International Perspective |publisher=Routledge |location=Londen |year=2003 |isbn=978-0-203-98708-7 |pages=253}}</ref> Die daaropvolgende wedstryd, waaroor in die media verslag gedoen is, is eers op 16 Desember 1917 geskeduleer, toe tydens ’n liefdadigheidsgeleentheid in die Walliese [[Cardiff]] twee keurspanne uit die stede Cardiff en [[Newport, Wallis|Newport]] teen mekaar te staan gekom het (die gasvroue het met 6–0 geseëvier).<ref>{{en}} {{cite book |author=D. E. Davies |title=Cardiff Rugby Club, History and Statistics 1876–1975 |publisher=The Starling Press |location=Risca |year=1975 |isbn=0-9504421-0-0 |pages=70–71}}</ref> [[Lêer:2014 Women's Six Nations Championship - France Italy (117).jpg|duimnael|Sesnasies-vrouetoernooi in 2014: Frankryk teen Italië]] In die 1930’s was daar ’n poging om ’n vrouerugbyliga in Australië te vestig, maar dit was eers drie dekades later wat die sport geleidelik kon vestig, aanvanklik veral by sekere Europese universiteite. Die eerste gedokumenteerde kampioenskapwedstryd tussen twee vrouespanne is op 1 Mei 1968 in [[Toulouse]] voor “duisende toeskouers” gespeel. Dié sukses het twee jaar later gelei tot die stigting van die eerste vrouerugbyfederasie.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.cd31rugby.com/histoire-du-rugby-feminin/ |title=Histoire du rugby féminin |publisher=Comité Rugby de la Haute-Garonne |date=2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die eerste vrouetoetswedstryd is op 13 Junie 1982 in [[Utrecht (munisipaliteit)|Utrecht]] aangebied, toe die nasionale vrouespanne van Frankryk en Nederland teen mekaar te staan gekom het; Frankryk het met 4–0 gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.women.rugby/news/570629 |title=The story behind the first-ever women's international |publisher=Women Rugby |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1991 is in Wallis die eerste Rugbywêreldbeker vir vroue aangebied wat deur die Verenigde State gewen is. Die tweede toernooi het in 1994 gevolg en is daarvandaan tot in 2014 al om die vier jaar gehou.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2021/news/269111 |title=Women's Rugby World Cup: The story so far |publisher=Rugby World Cup |date=4 Augustus 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Daarna het Wêreldrugby die daaropvolgende toernooi na 2017 uitgestel, waarmee ’n nuwe vierjaarlikse siklus begin het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/70650 |title=Ireland to host Women’s Rugby World Cup 2017 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=13 Mei 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die mees suksesvolle span is Nieu-Seeland met vyf titels, van wie vier agtereenvolgende van 1998 tot 2010. Naas die Rugbywêreldbeker is daar ander gereelde toernooie, onder meer die Sesnasies, wat ná die manskompetisie plaasvind. Dit is in 1996 vir die eerste keer aangebied en aanvanklik deur Engeland oorheers, maar later het ook Frankryk en Ierland ’n aantal titels ingepalm. == Variante == [[Lêer:Spielszene BK.jpg|duimnael|Strandrugby]] Uit rugby het sekere variante voortgespruit met ’n kleiner aantal spelers en minder fisiese kontak as die hoofverskille. Die verreweg oudste en mees verspreide variant is [[sewesrugby]], wat in 1883 in die Skotse dorp [[Melrose]] ontstaan het. Op ’n rugbyveld met dieselfde grootte speel spanne van sewe spelers elk teen mekaar oor twee helftes van sewe minute elk. Sewesrugby word byna geheel en al in ’n toernooiformaat gespeel, waarby elke deelnemende span binne een of twee dae ’n aantal opeenvolgende wedstryde moet speel. Van die belangrikste toernooie sluit in die [[Hongkong Sewes]] en die [[Doebai Sewes]]. Altwee vorm deel van die [[Wêreldrugby Sewesreeks]] wat sedert 1999 jaarliks tussen baie nasionale spanne uitgespeel word. Sedert 1993 word al om die vier jaar ’n eie Sewesrugbywêreldbeker aangebied en sedert 2016 is sewesrugby ’n Olimpiese sportsoort (voorheen was dit van 2001 tot 2013 deel van die [[Wêreldspele]]).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-7s.htm |title=Rugby Sevens |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tienrugby het in die 1960’s in [[Maleisië]] ontstaan en is veral in Oos-Asiatiese lande gewild. Albei spanne bestaan uit tien spelers elk en ’n wedstryd bestaan uit twee helftes met tien minute elk.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-tens.htm |title=Rugby Tens |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ''Touch'', waar duikslae uitgevoer word deur bloot met albei hande aan die baldraer te raak, is geskik as ’n oefenspel, maar ook vir spanne van gemengde geslag, en word deur beide kinders en volwassenes gespeel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-touch.htm |title=Touch Rugby |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Ander variante met minder fisiese kontak is ontwikkel om kinders nader aan die sport te bring. Wydverspreid is minirugby, wat in die 1970’s in Engeland ontstaan het en waarin kinders geleidelik in drie ouderdomsgroepe aan die meer komplekse skuiwe van rugby bekend gestel word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-mini.htm |title=Mini Rugby |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In tagrugby dra elke speler ’n gordel met twee klittenbande. Die verdedigende spelers moet aan een van hierdie bande trek om die baldraer te dwing om die bal aan te gee; andersins is die sport oorwegend kontakloos. ’n In die Verenigde State gewilde variant hiervan is vlagrugby; ook hier word veral daarop gemik om kinders geleidelik aan die meer komplekse skuiwe van rugby bloot te stel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-tag.htm |title=Tag Rugby |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Strand- en sneeurugby is veral geskik vir ontspanningsdoeleindes.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-beach.htm |title=Beach Rugby |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.topendsports.com/sport/list/rugby-snow.htm |title=Snow Rugby |publisher=Encyclopedia of Sports |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Rolstoelrugby|Rolstoel]]- en onderwaterrugby het net die naam met rugby ingemeen. == Verskille tussen rugby en Rugby League == Sedert die skeiding van rugby en [[Rugby League]] in 1895 was daar reëlveranderinge in albei variante, sodat hulle ondanks die steeds sigbare baie ooreenkomste twee verskillende balsportsoorte is. Terwyl by rugby 15 spelers per span op die speelveld is, is dit in Rugby League net 13. ’n League-spelveld is twee meter smaller as ’n unieveld. Met ’n drie word in Rugby League vier pleks van vyf punte aangeteken, met ’n skepdoel een pleks van drie punte en met ’n strafskop twee pleks van drie punte. Die balle is amper gelyk in grotte, maar die punte van die Rugby-League-balle is meer spits.<ref name="diff">{{en}} {{cite web |url=https://sqaf.club/rugby-league-union-differences/ |title=Rugby League vs Union: What’s the Difference? |publisher=Sports Quotes and Facts |author=Matthew Chandler |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die hoofverskille in die stel reëls gaan veral om die verandering in balbesit. Ná ’n duikslag word nie om die balbesit gekompeteer nie, maar die baldraende span ontvang dit weer terug; eers ná die sesde duikslag verander die balbesit. Aangesien die bal net tydens ’n een-teen-een-duikslag weggegryp kan word, is daar minder moontlikhede as in rugby om die balbesit te wen. Oor die algemeen het dit ’n meer gebalanseerde balbesit tot gevolg. In Rugby League is daar geen lynstaan, pleks daarvan vind ’n skrum plaas. Afgesien van dié situasie is ’n skrum minder belangrik, net só is daar geen losskrum of losgemaal nie. Pleks daarvan moet in Rugby League ’n geduikte speler die bal met sy voete agternarol, waarna spelers van albei spanne om die rollende bal kompeteer.<ref name="diff" /> Terwyl die spelaksie in rugby meer oor die wen en hou van balbesit gaan, gaan Rugby League meer oor direkte individuelle konfrontasies tussen enkele spelers. Gepaard met die minder aantal spelers en die effens nouer speelveld is taktiese fynighede minder belangrik. Dienooreenkomstig word Rugby League beskou as die vinniger en taaier van die twee variante.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyleagueoralhistory.co.uk/subjects/view/rule-changes/ |title=Rule changes |publisher=Rugby League oral history |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Oor die algemeen word rugby sedert sy professionalisering in tegniese en taktiese opsig meer deur Rugby League beïnvloed. In die teenoorgestelde rigting is daar ook ’n invloed, maar dit is minder oënskynlik.<ref>{{en}} {{cite book |author=Tony Collins |title=A Social History of English Rugby Union |publisher=Taylor & Francis |location=Londen |year=2009 |isbn=978-0-415-47660-7 |pages=154}}</ref> == Invloed op ander sportsoorte == [[Lêer:Tom Wills 1857.jpg|duimnael|upright|[[Australiese voetbal]] is deur [[Tom Wills]] bedink]] Beide [[Amerikaanse voetbal]] [[Kanadese voetbal]] het ontwikkel uit ’n vroeë variant van rugby, toe Rugby League nog nie bestaan het nie. ’n Belangrike verskil is die vorentoe aangee van die bal vir ’n speler verder vooruit in die aanvallende rigting, wat in rugby buite die reëls is. Die Noord-Amerikaanse spele fokus baie meer daarop om deur gebiedsvoordele die aanvalsreg te behou. Buitendien lei die spel wat uit selfstandige fases bestaan tot talle onderbrekings, terwyl rugby meer deur ’n konstante, min onderbroke vloeiende spel (soos in sokker) gekenmerk word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.diffen.com/difference/American_Football_vs_Rugby |title=American Football vs. Rugby |publisher=diffen.com |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Ander sportsoort wat uit rugby ontstaan het, is [[Australiese voetbal]], waar die skop van die bal baie meer belangrik is as die aangee en hardloop; boonop is die speelveld ovaal pleks van reghoekig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fluentrugby.com/what-is-the-difference-between-rugby-and-australian-rules-football/ |title=What Is The Difference Between Rugby And Australian Rules Football? |publisher=Fluent Rugby |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Dié sportsoort is glo bedink deur [[Tom Wills]] wat by die Rugby-skool ’n vroeë variant van rugby leer ken en dit in Australië aangepas het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.ourwarwickshire.org.uk/content/article/tom-wills-rugby-school-australian-sporting-pioneer |title=Tom Wills – From Rugby School to Australian Sporting Pioneer |publisher=Our Warwickshire |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[James Naismith]] het aspekte van sekere sportsoorte, waaronder rugby, geneem om [[basketbal]] te bedink. Die mees oënskynlike ooreenkomste is dié van die hopbal met die ingooi by die lynstaan en die onderhandse skoot, wat die sport in die eerste jare gekenmerk het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://springfield.edu/where-basketball-was-invented-the-birthplace-of-basketball |title=Where Basketball was Invented: The History of Basketball |publisher=Springfield College |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Sweedse sokker]] ([[Sweeds]]: ''Svensk fotboll''), wat tussen die 1870’s en 1890’s in Swede gespeel is, was ’n mengsel aan sokker- en rugbyreëls.<ref>{{sv}} {{cite book |author=Åke Jönsson |title=Fotboll: hur världens största sport växte fram |publisher=Historiska media |location=Lund |year=2006 |isbn=91-85377-48-1 |pages=203}}</ref> == Statistieke en rekords == [[Lêer:Alun Wyn Jones 2008 (cropped).jpg|duimnael|upright|[[Alun Wyn Jones]] hou die rekord vir die meeste toetswedstryde]] Volgens ’n verslag deur die [[Coventry-universiteit]] se Sentrum vir Internasionale Sportbesigheid het in 2011 meer as vyf miljoen mense rugby of een van sy variante gespeel, gelykstaande aan ’n groei van 19% teenoor die 2007-verslag. Vervolgens het die deelname in Afrika met 33% toegeneem, in Suid-Amerika met 22% en in Asië asook Noord-Amerika met 18%.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.irb.com/mm/Document/NewsMedia/MediaZone/02/04/22/88/2042288_PDF.pdf |title=Economic impact report on global Rugby – Part III: Strategic and emerging markets |publisher=Sentrum vir Internasionale Sportbesigheid |date=5 April 2011 |accessdate=26 Junie 2011 |pages=2 |format=PDF, 613&nbsp;kB |archive-url=https://web.archive.org/web/20110626220118/http://www.irb.com/mm/Document/NewsMedia/MediaZone/02/04/22/88/2042288_PDF.pdf |archive-date=26 Junie 2011}}</ref> In 2014 het die IRR ’n wêreldwye opname oor die algehele aantal speler gepubliseer. Destyds was daar 6,6 miljoen se spelers, van wie 2,36 miljoen se gelisensieerde lede wat vir ’n klub gespeel het wat by hul land se beheerliggaam geaffilieer is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://rugbyredefined.files.wordpress.com/2014/05/irb-dev-glob-map.pdf |title=119 countries… 6.6 million players |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2014 |format=PDF, 745&nbsp;kB |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Volgens die Wêreldrugby-jaarverslag 2016 was daar 8,5 miljoen se spelers, van wie 3,2 se miljoen geregistreerde beheerliggaamspelers en 1,9 miljoen geregistreerde klubspelers; die aandeel vroue was 22%.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://publications.worldrugby.org/yearinreview2016/en/44-1 |title=Year in revies 2016 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Alun Wyn Jones]] hou die rekord vir die meeste toetswedstryde; teen Februarie 2022 het hy 149 keer vir die [[Walliese nasionale rugbyspan|Walliese nasionale span]] en twaalf keer vir die keurspan [[Britse en Ierse Leeus]] uitgedraf. Die Nieu-Seelander [[Dan Carter]] hou met 1&nbsp;598 punte tussen 2003 en 2015 die rekord vir die meeste aangetekende punte. Twee nasionale spanne deel die rekord vir die langste onoorwonne wenstreep in die eerste vlak met 18 opeenvolgende oorwinnings elk, naamlik [[All Blacks|Nieu-Seeland]] van Augustus 2015 tot Oktober 2016 en [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] van Oktober 2015 tot Maart 2017.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/scrum/rugby/records/team/most_consecutive_wins.html?id=1;type=class |title=Most consecutive wins |publisher=ESPNscrum |date=2020 |accessdate=8 November 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201108091322/stats.espnscrum.com/scrum/rugby/records/team/most_consecutive_wins.html?id=1;type=class |archive-date=8 November 2020}}</ref> Die bywoningsrekord vir ’n rugbywedstryd is 109&nbsp;874 wat op 15 Julie 2000 op die [[ANZ-stadion]] in [[Sydney]] opgestel is, toe Nieu-Seeland [[Australië|Wallabies]] met 39–35 geklop het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://super.rugby/therugbychampionship/news/tri-nations-review-16-years-of-the-wallabies/ |title=Tri-Nations review – 16 years of the Wallabies |publisher=[[Superrugby]] |date=8 Maart 2013 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die bywoningsrekord vir ’n ligawedstryd is 99&nbsp;124, toe [[Racing 92]] op 24 Junie 2016 op [[Camp Nou]] in [[Barcelona]] in die eindstryd van die Franse liga [[Top 14]] [[RC Toulon]] verslaan het; dié wedstryd is weens skeduleringskonflikte met die [[Europese Sokkerkampioenskap 2016]] van sy gewone plek, die [[Stade de France]] in [[Saint-Denis]], verskuif.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lequipe.fr/Rugby/Actualites/En-battant-toulon-le-racing-92-est-sacre-champion-de-france/698977 |title=En battant Toulon, le Racing 92 est sacré champion de France |publisher=[[L’Équipe]] |author=Romain Bergogne |date=25 Junie 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Spel- en aanhangerkultuur == [[Lêer:Walers Japan Rugby World Cup 2007 09 20 supporters1.jpg|duimnael|[[Japan]]nese en [[Wallis|Walliese]] ondersteuners tydens die [[Rugbywêreldbeker 2007]]]] ’n Engelse [[spreekwoord]] lui: “Sokker is ’n herespel wat deur rampokkers gespeel word en rugby is ’n rampokkerspel wat deur here gespeel word.” (''Football is a gentleman’s game played by hooligans, and rugby is a hooligan’s game played by gentlemen.'') Dit is bedoel om die ironie van die feit te illustreer, dat ’n fisies harde en gevaarlike spel soos rugby gespeel word deur beskaafde en welgemanierde “here” wat die skeidsregter respekteer, terwyl sokker, ’n volgens bewerings minder taaie spel, in ’n meer aggressiewe omgewing gespeel word (of dit nou op die veld, tussen die spelers, teenoor die skeidsregters of onder die ondersteuners is). Sedert die professionalisering is die spreekwoord egter nie meer in dié absoluutheid van toepassing nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://saintsandheathens.wordpress.com/2013/09/30/rugby-hooligans-gentlemen/ |title=Rugby vs Football: Gentleman’s game played by hooligans, or a hooligans’ game played by gentlemen? |publisher=Saints and heathens |author=Sam Fagan |date=30 September 2013 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die veral in sokker bekende verskynsel van rampokkery is in rugby oor die algemeen onbekend. Die respek wat die spelers vir mekaar en teenoor die skeidsregter toon sluit ook die toeskouers in. Tuis- en wegondersteuners word nie streng van mekaar geskei en aan spesifieke sektore in die stadion toegewys nie; hulle sit eerder dikwels saam in die pawiljoen. Dienooreenkomstig is die polisieteenwoordigheid aansienlik minder as by sokkerwedstryde en die speelvelde word nie deur versperrings beskerm nie. Mededingende aanhangers word selfs aangemoedig om in kontak te tree en saam te vier.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fluentrugby.com/do-rugby-fans-sit-together/ |title=Do Rugby Fans Sit Together? |publisher=Fluent Rugby |author=Alexander Wolf |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aan die ander kant respekteer die ondersteuners die opponerende span se spelers deur kalm te bly wanneer hulle ’n doel- of strafskop neem.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://sports.yahoo.com/blogs/visit-britain-us/fan-etiquette-tips-watching-rugby-britain-194454337.html |title=Fan Etiquette Tips for Watching Rugby in Britain |publisher=Yahoo Sports |date=1 Oktober 2012 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Tradisie wat in die verlede baie gereeld onder die spelers gehandhaaf is, was die gesamentlike lekker vieringe deur die spelers en ondersteuners van albei spanne in die “derde helfte” ná die eindfluitjie; Sedert professionalisering in die middel-1990’s het die bereidwilligheid vir sulke vieringe onder die spelers egter aansienlik minder geword.<ref>{{fr}} {{cite book |author=Pierre Sansot |title=Le rugby est une fête, le tennis non plus |publisher=Payot |location=Parys |year=2002 |isbn=2-228-89509-1 |pages=164}}</ref> == Rugby in die kuns == [[Lêer:Henri Rousseau - The Football Players.jpg|duimnael|upright|[[Henri Rousseau]]: ''Les joueurs de foot-ball'' (1908)]] [[Lêer:Cadell The Rugby Player.jpg|duimnael|upright|[[Francis Cadell]]: ''The Rugby Player'' (ca. 1920)]] Die sportsoort rugby en sy spelers het talle kunstenaars geïnspireer. Die [[roman]] ''Tom Brown’s School Days'' (“Tom Brown se skooljare”), geskryf in 1857 deur [[Thomas Hughes]], is gebaseer op die skrywer se ervarings by die [[Rugby-skool]] en bevat die beskrywing van ’n wedstryd. Die bekendste verfilming van dié roman is in 1940 uitgereik, met [[Robert Stevenson (regisseur)|Robert Stevenson]] as regisseur en [[Cedric Hardwicke]] in die hoofrol. [[James Joyce]] verwys onder andere in sy werke ''[[Ulysses]]'' (1922) en ''[[Finnegans Wake]]'' (1939) na die Ierse klub [[Bective Rangers]]; in die halfoutobiografies werk ''[[A Portrait of the Artist as a Young Man]]'' (1916) word ook die Ierse nasionale speler [[James Magee]] genoem.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://peterchrisp.blogspot.com/2014/03/james-joyce-rugby-fan.html |title=James Joyce, rugby fan |publisher=From Swerve of Shore to Bend of Bay |date=4 Maart 2014 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In ''The Adventure of the Sussex Vampire'', ’n [[Sherlock Holmes]]-verhaal uit 1924 deur [[Arthur Conan Doyle]], word berig dat die fiktiewe karakter ''Dr. Watson'' in sy jeug rugby vir die Blackheath FC gespeel het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/cult/vampires/classicstory/sussexvampire_p1.shtml |title=The Adventure of the Sussex Vampire |publisher=[[BBC]] |date=18 Junie 2014 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die skildery ''Les joueurs de foot-ball'' (“Die voetbalspelers”) deur die Franse [[Impressionisme|impressionis]] [[Henri Rousseau]] uit 1908 toon twee rugbyspelers elk wat teen mekaar speel.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.guggenheim.org/new-york/collections/collection-online/show-full/piece/?search=The%20Football%20Players&page=&f=Title&object=60.1583 |title=Henri Rousseau |publisher=[[Solomon R. Guggenheim Museum]] |date=2010 |accessdate=29 April 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429080822/http://www.guggenheim.org/new-york/collections/collection-online/show-full/piece/?search=The%20Football%20Players&page=&f=Title&object=60.1583 |archive-date=29 April 2011}}</ref> Ander Franse kunstenaars wat die sport in hul werke geskilder het, sluit in [[Albert Gleizes]] (''Les Joueurs de football'' [“Die voetbalspelers”], 1912), [[Robert Delaunay]] (''Football. L’Équipe de Cardiff'' [“Voetbal. Die span van Cardiff”], 1916) en [[André Lhote]] (''Partie de Rugby'' [“Rugbywedstryd”], 1917).<ref>{{en}} {{cite book |author=Philip Dine |title=French Rugby Football |publisher=Berg |location=Oxford |year=2001 |isbn=1-85973-327-1 |pages=19}}</ref> [[Francis Cadell]], ’n verteenwoordiger van die Skotse koloriste, het omstreeks 1920 die skildery ''The Rugby Player'' geskilder.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.paintingmania.com/rugby-player-214_30441.html |title=Francis Cadell: The Rugby Player |publisher=Painting mania |accessdate=25 Julie 2022}}</ref> Tydens die kunskompetisie gedurende die [[Olimpiese Somerspele 1928]] in [[Amsterdam]] het die Luxemburgse [[Jean Jacoby]] met die werk ''Rugby'' die goue medalje in die kategorie tekeninge en waterverf ingepalm.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.guggenheim.org/new-york/collections/collection-online/show-full/piece/?search=The%20Football%20Players&page=&f=Title&object=60.1583 |title=Olympic Art Competition 1928 Amsterdam |publisher=[[Olimpiese Museum]] |accessdate=1 Mei 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080501132439/http://www.olympic-museum.de/art/1928.htm |archive-date=1 Mei 2008}}</ref> In die 1949-komedierolprent ''A Run for Your Money'' deur [[Ealing Studios]] en die 1979-rolprent ''Grand Slam'' deur BBC Wallis draai die plot om ondersteuners wat ’n rugbywedstryd bywoon.<ref>{{en}} {{cite book |author=David Berry |title=Wales and Cinema, The First Hundred Years |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |year=1996 |isbn=0-7083-1370-1 |pages=215}}</ref> Rolprente, wat meer op die sport fokus, sluit in die onafhanklike werke ''Old Scores'' (1991) en ''Forever Strong'' (2008). Die Uruguaanse rugbyspan ''Old Christian’s Club'' se oorlewingstryd ná die vliegongeluk van Fuerza-Aérea-Uruguaya-vlug 571 in 1972 word in die 1993-rolprent ''Alive'' uitgelig. Die glo bekendste rugbyrolprent is ''Invictus'' deur die regisseur [[Clint Eastwood]] (2009) wat op die boek ''Playing the Enemy'' deur [[John Carlin]] geskoei is. Dié rolprent handel oor die gebeurtenisse rondom die [[Rugbywêreldbeker 1995]] en [[Nelson Mandela]] se moeite om die Suid-Afrikaanse bevolkingsgroepe na [[apartheid]] deur middel van rugby te versoen.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://truesportsmovies.com/other-sports/invictus-mandela-1995-rugby-world-cup/ |title=Invictus – Mandela and the 1995 Rugby World Cup |publisher=True Sports Movies |date=9 Junie 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8406647.stm |title=South Africa 'rugby unity': Fact and fiction |publisher=[[BBC]] |author=Pumza Fihlani |date=11 Desember 2009 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Suid-Afrikaanse 2016-rolprent ''[[Modder en bloed]]'' vertel, hoe Suid-Afrikaanse krygsgevangenes tydens die [[Tweede Vryheidsoorlog]] in die kamp op die eiland [[Sint Helena]] rugby leer ken het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://writingstudio.co.za/review-modder-en-bloed-blood-and-glory/ |title=Review: Modder en Bloed (Blood and Glory) |publisher=The Writing Studio |author=Daniel Dercksen |date=11 April 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Suid-Afrikaanse televisiereeks [[Getroud met rugby (TV-reeks)|Getroud met rugby]] is vir die eerste keer in 2009 uitgesaai en deur die Britse televisiereeks ''Footballers’ Wives'' geïnspireer.<ref>{{af}} {{cite web |url=https://kyknet.dstv.com/program/getroud-met-rugby |title=Getroud met rugby |publisher=[[kykNET]] |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Strokiesverhaal|Strokiesverhale]] omtrent rugby is veral gewild in Frankryk. Voorbeelde sluit in die reekse ''Rubipèdes'' deur [[Michel Iturria]] en ''Les Rugbymen'' deur [[Poupard]] en [[Béka]].<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.actuabd.com/La-Coupe-du-monde-de-Rugby-se-joue-aussi-en-bande-dessinee |title=La Coupe du monde de Rugby se joue aussi en bande dessinée |publisher=actuabd.com |date=19 September 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In “Asterix in Brittannié”, ’n uitgawe van die ook in [[Afrikaans]] beskikbare [[Asterix]]-reeks deur [[Albert Uderzo]] en [[René Goscinny]], besoek die hoofkarakter op soek na ’n towerdoepa ’n rugbywedstryd tussen [[Camulodunum]] en [[Durovernum Cantiacorum|Durovernum]]. Na rugby word ook in die gelyknamige rolprent en in die rolprent ''Asterix & Obelix – In diens van haar majesteit'' verwys.<ref>{{de}} {{cite web |url=https://www.comedix.de/lexikon/db/kuerbis.php |title=Kürbis |publisher=Duitse Asterix-argief |date=2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In die openbare en die beeldhoukuns is daar talle werke wat aan rugby gewy is. In die [[Twickenham-stadion]] staan ’n 8,2&nbsp;m hoë bronsbeeld deur die kunstenaar [[Gerald Laing]] wat ’n lynstaan uitbeeld<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.yourlocalguardian.co.uk/news/8196778.rfu-unveils-iconic-bronze-of-rugby-line-out-by-sculptor-gerald-laing/ |title=RFU unveils iconic bronze of rugby line-out by sculptor Gerald Laing |publisher=Sutton & Croydon Guardian |date=2 Junie 2010 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en in die [[Millennium-stadion]] ’n standbeeld van die beampte [[Tasker Watkins]].<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/south_east/8360513.stm |title=Statue of Sir Tasker is unveiled |publisher=[[BBC]] |date=15 November 2009 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Van die spelers wat met standbeelde vereer is, sluit in [[Gareth Edwards]] (in [[Cardiff]]) en [[Danie Craven]] (in [[Stellenbosch]]).<ref>{{en}} {{cite book |url=http://www.rugby365.com/schools/craven/2504760.htm |title=Craven of Craven Week |publisher=rugby365.com |date=27 Junie 2010 |accessdate=19 Julie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719053209/http://www.rugby365.com/schools/craven/2504760.htm |archive-date=19 Julie 2011}}</ref> In die dorp [[Larrivière-Saint-Savin]] in Suidwes-Frankryk is die Notre-Dame-du-Rugby geleë; dit is nie aan ’n [[heilige]] gewy nie, maar aan rugby.<ref>{{fr}} {{cite web |url=http://www.patrimoine-religieux.fr/eglises_edifices/40-Landes/40145-Larriviere/181031-EgliseSaint-Savin-Notre-Dame-du-Rugby |titel=Église Saint-Savin-Notre-Dame-du-Rugby |publisher=Observatoire du patrimoine réligieux |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Sien ook == * [[Lys van internasionale rugbyspanne]] * [[Rugbywoordelys]] == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Verdere leesstof == * {{af}} {{cite web |url=https://live.laws.api.worldrugby.org/document/World_Rugby_Laws_2022_DE |title=Reëls van die Spel |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2022 |format=PDF, 7,4&nbsp;MB |accessdate=24 Julie 2022}} * {{en}} {{cite book |author=Terry Godwin, Chris Rhys |title=The Guinness Book of Rugby Facts & Feats |publisher=Guinness Superlatives Ltd. |location=Enfield |year=1981 |isbn=0-85112-214-0}} * {{en}} {{cite book |author=Philip Dine |title=French Rugby Football: A Cultural History |publisher=Berg |location=Oxford |year=2001 |isbn=1-85973-327-1}} * {{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |year=2001 |isbn=1-86200-013-1}} * {{en}} {{cite book |author=Tony Collins |title=The Oval World – A Global History of Rugby |edition=2de |publisher=Bloomsbury |location=Londen |year=2016 |isbn=978-1-4088-3157-1}} * {{en}} {{cite book |author=Tony Williams, John McKittrick |title=Rugby Skills, Tactics and Rules |edition=4de |publisher=Bloomsbury |location=Londen |year=2015 |isbn=978-1-4729-1372-2}} * {{en}} {{cite book |author=Cick Cain, Greg Growden |title=Rugby Union for Dummies |edition=3de |publisher=Wiley & Sons |location=Hoboken |year=2011 |isbn=978-1-119-99092-5}} * {{en}} {{cite book |author=Huw Richards |title=A Game for Hooligans – The History of Rugby Union |publisher=Mainstream |location=Edinburg |year=2007 |isbn=978-1-84596-255-5}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Rugby union|Rugby}} {{Wikt|rugby}} * {{en}} [https://www.world.rugby/ Wêreldrugby] (wêreldbeheerliggaam) * {{en}} [https://www.planetrugby.com/ Planet Rugby] (nuuswebwerf) * {{en}} [https://www.espn.com/rugby/ ESPNscrum] (nuuswebwerf) * {{en}} [http://www.rugbyarchive.net/ The Rugby Archive] (wêreldwye uitslagdatabasis) * {{en}} [http://www.rugbyfootballhistory.com/ Rugbygeskiedenis] * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/sports/rugby|title=Rugby|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=24 Julie 2022}} {{Affiliasies van Wêreldrugby}} {{Die Rugbykampioenskap}} {{Superrugby}} {{Navigasie Curriebeker}} {{Nasionale rugbyspanne}} {{Navigasie Olimpiese somersporte}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Rugby| ]] [[Kategorie:Voormalige Olimpiese sportsoorte]] e9n986267q0br5qxbmiijgz9kevxgjk 0 434 2514582 2508963 2022-07-24T19:06:34Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ * [[19 Oktober]] – [[Gerrie Pretorius]] wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Carter DengXiaoping.jpg|teks=[[Deng Xiaoping]] en Jimmy Carter}} Die '''jaar 1977''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Saterdag]] begin het. Dit was die 77ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. == Gebeure == * [[27 April]] – Die [[Suid-Afrika]]anse regering begin onderhandelinge met die Westerse Kontakgroep van die [[Verenigde Nasies]] se [[Veiligheidsraad]] oor die politieke toekoms van Suidwes-Afrika/[[Namibië]]. * [[30 April]] – [[:en:Hendrik Johannes Jacob Bingle|Prof Hennie Bingle]] {{en}} tree af as rektor van die [[Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys|PU vir CHO]] en word opgevolg deur Prof. [[Tjaart van der Walt]]. * [[21 Junie]] – Die [[Israel]]se [[Begin-kabinet]] onder leiding van eerste minister [[Menachem Begin]] word geïnstalleer. * [[26 Junie]] – [[Elvis Presley]] hou sy laaste konsert. * [[27 Junie]] – [[Frankryk]] verleen onafhanklikheid aan [[Djiboeti]]. * [[28 Junie]] – Die [[Verenigde Party]] van Suid-Afrika ontbind. * [[29 Junie]] – Die Verenigde Party en [[Demokratiese Party]] (1973) smelt saam en vorm die [[Nuwe Republiek Party]] met sir [[De Villiers Graaff]] as tussentydse leier. * [[20 Augustus]] – [[Voyager 2]] word lanseer. * [[5 September]] – [[Voyager 1]], 'n onbemande ruimtetuig wat al die planete besoek, word lanseer. * [[6 Desember]] – Suid-Afrika verklaar [[Bophuthatswana]] onafhanklik, maar dit word deur geen ander land as sodanig aanvaar nie. * Die Belgiese chemikus Ilya Prigogine ontvang ’n [[Nobelprys]] vir die bekendstelling van dissipatiewe stelsels en selforganisasie. == Geboortes == * datum onbekend – [[Noxolo Maqashalala]], [[Suid-Afrika]]anse [[aktrise]] († [[2021]]). * [[15 Januarie]] − [[Giorgia Meloni]], Italiaanse joernalis en politikus. * [[19 Januarie]] – [[Nicole (Chileense sangeres)|Nicole]], Chileense sangeres. * [[30 Januarie]] − [[Khumbudzo Ntshavheni]], Suid-Afrikaanse politikus en kabinetsminister. * [[2 Februarie]] – [[Shakira]], [[Colombia]]anse sangeres en aktrise. * [[14 April]] – [[Sarah Michelle Gellar]], Amerikaanse aktrise. * [[22 April]] – [[Robbie Hunter]], Suid-Afrikaanse [[fietsry]]er. * [[23 April]] – [[Kasper Andersen]], Deense akteur. * [[25 April]] – [[Jeff Coetzee]], Suid-Afrikaanse tennisspeler * [[3 Mei]] – [[Maryam Mirzakhani]], [[Iran]]se wiskundige († [[2017]]). * [[10 Mei]] – [[Nick Heidfeld]], [[Duitsers|Duitse]] professionele renjaer. * [[11 Mei]] – [[Victor Matfield]], Suid-Afrika se twee-en-vyftigste [[Springbokkaptein]]. * [[13 Mei]] - [[Tom Cotton]], junior senator vir [[Arkansas]]. * [[14 Junie]] – [[Camila Pitanga]], [[Brasilië|Brasiliaanse]] [[aktrise]]. * [[4 Julie]] – [[Allan Kierstein Jepsen]], Deense sokkerspeler. * [[27 Julie]] – [[Jonathan Rhys Meyers]], Ierse akteur. * [[23 Augustus]] – [[Jared Fogle]] is 'n Amerikaanse akteur en veroordeelde kindermolesteerder. * [[6 Oktober]] – [[Carola Schouten]], Nederlandse politikus. * [[19 Oktober]] – [[Gerrie Pretorius]], bekende Afrikaanse minnesanger. * [[27 Oktober]] – [[Tessa Jubber]], Suid-Afrikaanse aktrise. * [[10 November]] – [[Brittany Murphy]], Amerikaanse aktrise († [[2009]]). * [[19 November]] – [[Mette Frederiksen]], Eerste minister van [[Denemarke]]. * [[2 Desember]] – [[Marjan Šarec]], [[Slowenië|Sloweense]] [[politikus]], 9de eerste minister. == Sterftes == * [[12 Januarie]] – [[M.S.B. Kritzinger]], Afrikaanse [[Letterkunde|letterkundige]] en [[leksikograaf]] (* [[1896]]). * [[29 Januarie]] – [[Freddie Prinze]], Amerikaanse akteur (* [[1954]]). * [[26 Maart]] – [[Dirk Ziervogel]], [[Suid-Afrika]]anse kenner van Bantoetale (* [[1917]]). * [[8 April]] – [[Stefania Turkewich]], Oekraïense [[komponis]],[[ pianis]] en musikoloog (* [[1898]]). * [[26 April]] – [[Hennie Muller]], Suid-Afrika se twee-en-twintigste [[Springbokkaptein]] (* [[1922]]). * [[5 Mei]] – [[Ludwig Erhard]], Duitse politikus, minister van ekonomie en bondskanselier van [[Wes-Duitsland]] (* [[1897]]). * [[17 Mei]] – [[M.L. de Villiers]], Afrikaanse predikant en musikus, komponis van ''Die Stem van Suid-Afrika'' (* [[1885]]). * [[30 Mei]] – [[Paul Desmond]], [[VSA|Amerikaanse]] jazzmusikant (* [[1924]]) * [[2 Julie]] – [[Gert Potgieter]], Suid-Afrikaanse tenoor en akteur (* [[1929]]). * 2 Julie – [[Vladimir Nabokov]], Russiese skrywer (* [[1899]]) * [[21 Julie]] – [[Henry Vahl]], Duitse akteur (* [[1897]]). * [[16 Augustus]] – [[Elvis Presley]], Amerikaanse sanger en ruk-en-rol-koning sterf op 42-jarige ouderdom (* [[1935]]). * [[12 September]] – [[Steve Biko]], [[Suid-Afrika]]anse [[apartheid|anti-apartheidsaktivis]] en stigter van die ''Swart bewussynsbeweging'' sterf in polisie-aanhouding (* [[1946]]). * [[13 September]] – [[Leopold Stokowski]], Britse [[dirigent]] (* [[1882]]). * [[16 September]] – [[Maria Callas]], Amerikaanse operasangeres (* [[1923]]). * [[11 Oktober]] – [[Misha Black]], Britse argitek en ontwerper (* [[1910]]). * [[14 Oktober]] – [[Bing Crosby]], Amerikaanse akteur en sanger (* [[1903]]) * [[25 Desember]] – [[Charlie Chaplin]], Britse [[akteur]], [[skrywer]] en rolprentvervaardiger (* [[1889]]). [[Kategorie:1977| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] 657ez699gau5jmzv3fkqp0ntf5f9ex4 0 460 2514530 2514273 2022-07-24T14:23:33Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ [[Andriëtte Norman]], Afrikaanse sangeres. wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Uys_Krige_2.jpg|teks=Uys_Krige}} Die '''jaar 1987''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Donderdag]] begin het. Dit was die 87ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. [[Lêer:MTB cycling 2012 Olympics M cross-country RSA Burry Stander.jpg|duimnael|Burry Stander tydens die 2012 Olimpiese Somerspele.]] == Gebeure == * [[12 Januarie]] – [[Frank Quint]], [[Suid-Afrika]] se eerste bruin ambassadeur, begin sy ampstermyn in [[Nederland]]. * [[6 Maart]] – 193 mense aanboord van die [[Britse]] [[veerboot]] ''M/S Herald of Free Enterprise'' kom om toe dit omslaan terwyl dit die hawe van [[Zeebrugge]], [[België]] verlaat onderweg na [[Dover, Engeland|Dover]], [[Engeland]] oor die [[Engelse Kanaal]]. * [[19 April]] – ''[[The Simpsons]]'' word vir die eerste keer uitgesaai op ''The Tracey Ullman Show''. * [[11 Mei]] – [[Klaus Barbie]] word in [[Lyon]] vir oorlogsmisdade wat gedurende die [[Tweede Wêreldoorlog]] gepleeg is, verhoor. * [[17 Mei]] – [[Iran-Irakse Oorlog]]: Die USS ''Stark'' (FFG-31) word getref deur 'n missiel van 'n [[Irak]]se Mirage-vliegtuig. Van die bemanning sterf 37 en 21 word gewond. * [[20 Mei]] – Vier polisiemanne sterf en talle mense word beseer nadat twee motorbomme buite die [[Johannesburg]]se Landdroshof ontplof het. * [[21 Mei]] – Die [[ANC]] ontken, net soos die [[PAC]], enige verantwoordelikheid vir die motorbomontploffings in Johannesburg. * [[22 Mei]]–[[20 Junie]] – Die [[Rugbywêreldbeker 1987|1ste Rugbywêreldbeker]] word in [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] aangebied en deur [[All Blacks|Nieu-Seeland]] gewen. * [[22 Julie]] – Die eerste onderneming in swart besit, "Lebowa Bakkerye", word op die Johannesburgse Effektebeurs (JEB) genoteer. * [[30 Augustus]] – [[Stefka Kostadinova]] spring die wêreldrekordhoogte vir vroue van 2.09 meter in [[Rome]]. * [[31 Augustus]] – 62 mynwerkers sterf in 'n ontploffing in die Sint Helena-[[goud]]myn naby [[Welkom]] in die [[Vrystaat]]. * [[10 September]] – Begin van die [[Slag van Cuito Cuanavale]] in [[Angola]], die grootste veldslag in [[Afrika]] sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]]. * [[8 Oktober]]–[[8 November]] – Die [[Krieketwêreldbeker 1987|4de Krieketwêreldbeker]] word in [[Indië]] en [[Pakistan]] aangebied en deur [[Australiese nasionale krieketspan|Australië]] gewen. * [[5 November]] – [[Apartheid]]: [[Govan Mbeki]] word vrygelaat nadat hy 24 jaar op [[Robbeneiland]]gevangenis deurgebring het. Hy is voorheen lewenslange tronkstraf opgelê vir hoogverraad. * [[27 November]] – Die ''[[Suid-Afrikaanse Lugdiens Vlug 295|Helderberg]]'', 'n Boeing 747-makrostraler van die [[Suid-Afrikaanse Lugdiens]], stort naby die eiland [[Mauritius]] in die see nadat 'n brand in sy vragruim uitgebreek het. 159 passasiers en bemanningslede sterf in die ramp. * [[30 November]] – In die [[Transkei]] lei generaalmajoor [[Bantu Holomisa]], hoof van die Transkeise Weermag, 'n bloedlose staatsgreep teen die Transkeise regering van Eerste Minister [[Stella Sigcau]]. Hy vorm 'n militêre regering wat die tuisland onder hom regeer. * [[22 Desember]] – [[Robert Mugabe]] word President van [[Zimbabwe]], nadat hy sedert 1980 die [[Eerste Minister]] van Zimbabwe was. * [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentinië]], [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]], [[Italiaanse nasionale rugbyspan|Italië]], [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]], [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]], [[Roemeense nasionale rugbyspan|Roemenië]], [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]], die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] en [[Zimbabwiese nasionale rugbyspan|Zimbabwe]] word deur die [[Wêreldrugby|Internasionale Rugbyvoetbalraad]] (IRVR; nou Wêreldrugby) genooi om aan die eerste rugbywêreldbekertoernooi deel te neem wat gepaard gaan met volle lidmaatskaap. == Geboortes == * [[12 Januarie]] – [[Naya Rivera]], [[Amerikaanse]] [[aktrise]] († [[2020]]). * [[22 Februarie]] – [[Dewald Potgieter]], Suid-Afrikaanse rugbyspeler. * [[28 Februarie]] – [[Bongani Baloyi]], Suid-Afrikaanse [[politikus]]. * [[6 Maart]] – [[Bobby van Jaarsveld]], Afrikaanse sanger en akteur. * [[6 April]] – [[Diaan Lawrenson]], Suid-Afrikaanse aktrise, ''Paula'' in [[7de Laan]]. * [[19 April]] – [[Maria Sharapova]], Russiese tennisster. * [[29 April]] – [[Mark Stanley]], [[Engeland|Engelse]] akteur. * [[2 Mei]] – [[Sexy Cora]], [[Duitsers|Duitse]] [[pornografiese aktrise]] († [[2011]]). * [[3 Julie]] – [[Sebastian Vettel]], [[Duitsers|Duitse]] [[Formule Een]]-renjaer, viermalige wêreldkampioen. * [[5 Julie]] – [[Irvette van Zyl]], Suid-Afrikaanse langafstandatleet en wêreldkampioen oor 50&nbsp;km. * [[8 Julie]] – [[Cintaine Schutte]], Suid-Afrikaanse aktrise en vervaardiger. * [[17 Julie]] – [[Meghan Camarena]], Amerikaanse aktrise en regisseuse. * [[30 Julie]] – [[Georgia Chara]], Australiese aktrise. * [[19 Augustus]] – [[Nico Hülkenberg]], Duitse Formule Een-renjaer. * [[16 September]] – [[Burry Stander]], Suid-Afrikaanse [[bergfiets]]-kampioen en voormalige onder-23 Wêreldkampioen († [[2013]]). * [[24 September]] – [[Senzo Meyiwa]], Suid-Afrikaanse [[sokker]]speler, kaptein en doelwagter van [[Bafana-Bafana]] en [[Orlando Pirates]] († [[2014]]). * [[3 Oktober]] – [[Cleo von Adelsheim]], [[Duitsers|Duitse]] tv-[[aktrise]]. * [[3 Oktober]] – [[Andriëtte Norman]], Afrikaanse sangeres. * [[21 Oktober]] – [[Sophie Willan]], Britse aktrise, verteller, skrywer en komediant. == Sterftes == * [[2 Februarie]] – [[Alistair Stuart MacLean]], Skotse skrywer van populêre rillers en avontuurverhale (* [[1922]]) * [[22 Februarie]] – [[Andy Warhol]], Amerikaanse kunstenaar (* [[1928]]). * [[9 Maart]] – [[Bertrand de Jouvenel]], [[Franse]] [[filosoof]], politieke ekonoom en [[futuris]] (* [[1903]]). * [[9 Maart]] – [[Bobby Locke]], Suid-Afrikaanse gholfspeler (* [[1917]]). * [[13 Maart]] – [[Bernhard Grzimek]], Duitse [[outeur]] en dierebeskermer (* [[1909]]). * [[11 April]] – [[Primo Levi]], Italiaans-Joodse chemikus, komponis en outeur (* [[1919]]). * [[10 Mei]] – [[Dalida]], Franse sangeres en aktrise (* [[1933]]). * [[10 Mei]] – [[Sita]], [[Afrikaans]]e [[skrywer]] van kinderverhale, jeugverhale, dramas en romans (* [[1898]]). * [[14 Mei]] – [[Rita Hayworth]], Amerikaanse rolprentaktrise en danseres (* [[1918]]). * [[22 Junie]] – [[Fred Astaire]], Amerikaanse danser, akteur (* [[1899]]). * [[10 Augustus]] – [[Uys Krige]], [[Suid-Afrika]]anse [[skrywer]] (* [[1910]]). * [[17 Augustus]] – [[Rudolf Hess]], [[Nazi]]-leier (* [[1894]]). * [[29 September]] – [[Henry Ford II]], president van die [[Ford Motormaatskappy]] (* [[1917]]). * [[3 Oktober]] – [[Jean Anouilh]], Franse dramaturg (* [[1910]]). [[Kategorie:1987| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] 4q83t5l6dtgyazydgh0pmyemzs3k6cu 2514531 2514530 2022-07-24T14:24:03Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ ai wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Uys_Krige_2.jpg|teks=Uys_Krige}} Die '''jaar 1987''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Donderdag]] begin het. Dit was die 87ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. [[Lêer:MTB cycling 2012 Olympics M cross-country RSA Burry Stander.jpg|duimnael|Burry Stander tydens die 2012 Olimpiese Somerspele.]] == Gebeure == * [[12 Januarie]] – [[Frank Quint]], [[Suid-Afrika]] se eerste bruin ambassadeur, begin sy ampstermyn in [[Nederland]]. * [[6 Maart]] – 193 mense aanboord van die [[Britse]] [[veerboot]] ''M/S Herald of Free Enterprise'' kom om toe dit omslaan terwyl dit die hawe van [[Zeebrugge]], [[België]] verlaat onderweg na [[Dover, Engeland|Dover]], [[Engeland]] oor die [[Engelse Kanaal]]. * [[19 April]] – ''[[The Simpsons]]'' word vir die eerste keer uitgesaai op ''The Tracey Ullman Show''. * [[11 Mei]] – [[Klaus Barbie]] word in [[Lyon]] vir oorlogsmisdade wat gedurende die [[Tweede Wêreldoorlog]] gepleeg is, verhoor. * [[17 Mei]] – [[Iran-Irakse Oorlog]]: Die USS ''Stark'' (FFG-31) word getref deur 'n missiel van 'n [[Irak]]se Mirage-vliegtuig. Van die bemanning sterf 37 en 21 word gewond. * [[20 Mei]] – Vier polisiemanne sterf en talle mense word beseer nadat twee motorbomme buite die [[Johannesburg]]se Landdroshof ontplof het. * [[21 Mei]] – Die [[ANC]] ontken, net soos die [[PAC]], enige verantwoordelikheid vir die motorbomontploffings in Johannesburg. * [[22 Mei]]–[[20 Junie]] – Die [[Rugbywêreldbeker 1987|1ste Rugbywêreldbeker]] word in [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] aangebied en deur [[All Blacks|Nieu-Seeland]] gewen. * [[22 Julie]] – Die eerste onderneming in swart besit, "Lebowa Bakkerye", word op die Johannesburgse Effektebeurs (JEB) genoteer. * [[30 Augustus]] – [[Stefka Kostadinova]] spring die wêreldrekordhoogte vir vroue van 2.09 meter in [[Rome]]. * [[31 Augustus]] – 62 mynwerkers sterf in 'n ontploffing in die Sint Helena-[[goud]]myn naby [[Welkom]] in die [[Vrystaat]]. * [[10 September]] – Begin van die [[Slag van Cuito Cuanavale]] in [[Angola]], die grootste veldslag in [[Afrika]] sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]]. * [[8 Oktober]]–[[8 November]] – Die [[Krieketwêreldbeker 1987|4de Krieketwêreldbeker]] word in [[Indië]] en [[Pakistan]] aangebied en deur [[Australiese nasionale krieketspan|Australië]] gewen. * [[5 November]] – [[Apartheid]]: [[Govan Mbeki]] word vrygelaat nadat hy 24 jaar op [[Robbeneiland]]gevangenis deurgebring het. Hy is voorheen lewenslange tronkstraf opgelê vir hoogverraad. * [[27 November]] – Die ''[[Suid-Afrikaanse Lugdiens Vlug 295|Helderberg]]'', 'n Boeing 747-makrostraler van die [[Suid-Afrikaanse Lugdiens]], stort naby die eiland [[Mauritius]] in die see nadat 'n brand in sy vragruim uitgebreek het. 159 passasiers en bemanningslede sterf in die ramp. * [[30 November]] – In die [[Transkei]] lei generaalmajoor [[Bantu Holomisa]], hoof van die Transkeise Weermag, 'n bloedlose staatsgreep teen die Transkeise regering van Eerste Minister [[Stella Sigcau]]. Hy vorm 'n militêre regering wat die tuisland onder hom regeer. * [[22 Desember]] – [[Robert Mugabe]] word President van [[Zimbabwe]], nadat hy sedert 1980 die [[Eerste Minister]] van Zimbabwe was. * [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentinië]], [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]], [[Italiaanse nasionale rugbyspan|Italië]], [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]], [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]], [[Roemeense nasionale rugbyspan|Roemenië]], [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]], die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] en [[Zimbabwiese nasionale rugbyspan|Zimbabwe]] word deur die [[Wêreldrugby|Internasionale Rugbyvoetbalraad]] (IRVR; nou Wêreldrugby) genooi om aan die eerste rugbywêreldbekertoernooi deel te neem wat gepaard gaan met volle lidmaatskaap. == Geboortes == * [[12 Januarie]] – [[Naya Rivera]], [[Amerikaanse]] [[aktrise]] († [[2020]]). * [[22 Februarie]] – [[Dewald Potgieter]], Suid-Afrikaanse rugbyspeler. * [[28 Februarie]] – [[Bongani Baloyi]], Suid-Afrikaanse [[politikus]]. * [[6 Maart]] – [[Bobby van Jaarsveld]], Afrikaanse sanger en akteur. * [[6 April]] – [[Diaan Lawrenson]], Suid-Afrikaanse aktrise, ''Paula'' in [[7de Laan]]. * [[19 April]] – [[Maria Sharapova]], Russiese tennisster. * [[29 April]] – [[Mark Stanley]], [[Engeland|Engelse]] akteur. * [[2 Mei]] – [[Sexy Cora]], [[Duitsers|Duitse]] [[pornografiese aktrise]] († [[2011]]). * [[3 Julie]] – [[Sebastian Vettel]], [[Duitsers|Duitse]] [[Formule Een]]-renjaer, viermalige wêreldkampioen. * [[5 Julie]] – [[Irvette van Zyl]], Suid-Afrikaanse langafstandatleet en wêreldkampioen oor 50&nbsp;km. * [[8 Julie]] – [[Cintaine Schutte]], Suid-Afrikaanse aktrise en vervaardiger. * [[17 Julie]] – [[Meghan Camarena]], Amerikaanse aktrise en regisseuse. * [[30 Julie]] – [[Georgia Chara]], Australiese aktrise. * [[19 Augustus]] – [[Nico Hülkenberg]], Duitse Formule Een-renjaer. * [[16 September]] – [[Burry Stander]], Suid-Afrikaanse [[bergfiets]]-kampioen en voormalige onder-23 Wêreldkampioen († [[2013]]). * [[24 September]] – [[Senzo Meyiwa]], Suid-Afrikaanse [[sokker]]speler, kaptein en doelwagter van [[Bafana-Bafana]] en [[Orlando Pirates]] († [[2014]]). * [[3 Oktober]] – [[Cleo von Adelsheim]], [[Duitsers|Duitse]] tv-[[aktrise]]. * [[17 Oktober]] – [[Andriëtte Norman]], Afrikaanse sangeres. * [[21 Oktober]] – [[Sophie Willan]], Britse aktrise, verteller, skrywer en komediant. == Sterftes == * [[2 Februarie]] – [[Alistair Stuart MacLean]], Skotse skrywer van populêre rillers en avontuurverhale (* [[1922]]) * [[22 Februarie]] – [[Andy Warhol]], Amerikaanse kunstenaar (* [[1928]]). * [[9 Maart]] – [[Bertrand de Jouvenel]], [[Franse]] [[filosoof]], politieke ekonoom en [[futuris]] (* [[1903]]). * [[9 Maart]] – [[Bobby Locke]], Suid-Afrikaanse gholfspeler (* [[1917]]). * [[13 Maart]] – [[Bernhard Grzimek]], Duitse [[outeur]] en dierebeskermer (* [[1909]]). * [[11 April]] – [[Primo Levi]], Italiaans-Joodse chemikus, komponis en outeur (* [[1919]]). * [[10 Mei]] – [[Dalida]], Franse sangeres en aktrise (* [[1933]]). * [[10 Mei]] – [[Sita]], [[Afrikaans]]e [[skrywer]] van kinderverhale, jeugverhale, dramas en romans (* [[1898]]). * [[14 Mei]] – [[Rita Hayworth]], Amerikaanse rolprentaktrise en danseres (* [[1918]]). * [[22 Junie]] – [[Fred Astaire]], Amerikaanse danser, akteur (* [[1899]]). * [[10 Augustus]] – [[Uys Krige]], [[Suid-Afrika]]anse [[skrywer]] (* [[1910]]). * [[17 Augustus]] – [[Rudolf Hess]], [[Nazi]]-leier (* [[1894]]). * [[29 September]] – [[Henry Ford II]], president van die [[Ford Motormaatskappy]] (* [[1917]]). * [[3 Oktober]] – [[Jean Anouilh]], Franse dramaturg (* [[1910]]). [[Kategorie:1987| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] dtf3rmdqk1xms17gkt4vqi4agyrmwil 0 470 2514528 2503629 2022-07-24T14:19:59Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ Refentse Morake wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Diana, Princess of Wales 1997 (2).jpg|teks=Prinses Diana verongeluk op 31 Augustus 1997.}} Die '''jaar 1997''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Woensdag]] begin het. Dit was die 97ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. [[Lêer:MotherTeresa 094.jpg|duimnael|240px|Moeder Teresa sterf op 5 September 1997.]] == Gebeure == * [[1 Januarie]] – [[Roemenië]] sluit aan by die [[Sentraal-Europese Vryehandelsooreenkoms]]. * [[13 April]] – [[Tiger Woods]] word die jongste gholfspeler om die gesogde Amerikaanse [[Meesterstoernooi]] te wen. * [[1 Julie]] – Die voormalige [[Verenigde Koninkryk|Britse]] kolonie [[Hongkong]] word weer deel van die [[Volksrepubliek China]]. * [[23 Julie]] – [[Laos]] en [[Mianmar]] sluit aan by die [[ASEAN]]. * [[7 September]] – [[Diana, Prinses van Wallis|Prinses Diana]] van [[Wallis]] word in die [[Verenigde Koninkryk]] begrawe. * 7 September – Die eerste toetsvlug van die [[Lockheed Martin F-22 Raptor|F-22 Raptor]] vind plaas. * [[4 Oktober]] – [[Tafelberg]] kry twee nuwe kabelkarre op sy sweefspoor, wat in die rondte kan draai vir beter uitsig. * [[12 Desember|12]]-[[21 Desember]] – Die eerste [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 1997|Sokker-Konfederasiebekertoernooi]] word in [[Saoedi-Arabië]] gespeel. * [[14 Desember]] – Die [[Iran]]nese president [[Mohammed Khatami]] kondig aan dat hy bereid is om weer 'n dialoog te voer met die [[Verenigde State]], die eerste dergelike aanmerking sedert die [[Irannese Rewolusie]] in 1979. == Geboortes == * [[10 Februarie]] – [[Chloë Grace Moretz]], Amerikaanse aktrise. * [[25 Februarie]] – [[Isabelle Fuhrman]], Amerikaanse aktrise. * [[25 Februarie]] – [[Ana Mena]], Spaanse sangeres. * [[18 Maart]] – [[Rieko Ioane]], [[Nieu-Seeland]]se [[rugbyspeler]]. * [[18 Maart]] – [[Ciara Bravo]], Amerikaanse aktrise en sangeres. * [[27 Maart]] – [[Lalela Mswane]], Suid-Afrikaanse model en skoonheidskoningin, [[Mejuffrou Suid-Afrika|Mej Suid-Afrika 2021]]. * [[1 April]] – [[Asa Butterfield]], Britse akteur. * [[15 April]] – [[Maisie Williams]], Britse aktrise. * [[25 Junie]] – [[Curwin Bosch]], [[Springbokrugbyspeler]]. * [[9 Julie]] – [[Tatjana Schoenmaker]], Suid-Afrikaanse vroue[[swemmer]]. * [[12 Julie]] – [[Malala Yousafzai]], Pakistanse kinderregteaktivis. * [[24 Julie]] – [[Natasha Joubert]], Suid-Afrikaanse sangeres en skoonheidskoningin. * [[1 Augustus]] – [[Refentse Morake]], Afrikaanse ligte sanger. * [[8 Oktober]] – [[Bella Thorne]], Amerikaanse aktrise en sangeres. * [[16 Oktober]] – [[Naomi Osaka]], Japannees-Amerikaanse tennisspeler. * [[28 Oktober]] – [[Sierra McCormick]], Amerikaanse aktrise. * [[30 September]] – [[Max Verstappen]], [[Nederland]]se [[Formule Een]]beroepsrenjaer. * [[16 Oktober]] – [[Charles Leclerc]], [[Monaco|Monegaskiese]] Formule Eenberoepsrenjaer. == Sterftes == * [[17 Januarie]] – [[Clyde Tombaugh]], Amerikaanse sterrekundige wat [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] ontdek het (* [[1906]]). * [[21 Januarie]] – [[Jaco Reinach]], [[Springbokke|Springbokrugbyspeler]] en atleet (* [[1962]]). * [[1 Februarie]] – [[Victor Ivanoff]], Suid-Afrikaanse kunstenaar, spotprenttekenaar en sanger (* [[1909]]). * [[17 Februarie]] – [[Berta Smit]], Suid-Afrikaanse [[uitgewer]] en Afrikaanse skrywer (* [[1926]]). * [[18 Februarie]] – [[Antonio de Almeida]], Franse dirigent en musikoloog (* [[1928]]). * [[22 Mei]] – [[Herman De Coninck]], 'n Belgiese digter, essayis, joernalis en uitgewer (* [[1944]]). * [[6 Junie]] – [[Anna Elizabeth Botha|Elize Botha]], voormalige presidentsvrou (* [[1922]]). * 6 Junie – [[Magda Gabor]], Hongaars-Amerikaanse aktrise en sosiale vlinder (* 1915). * [[25 Junie]] – [[Jacques-Yves Cousteau]], oseanograaf. * [[28 Junie]] – [[Anna Böeseken]], kenner van die geskiedenis van die Nederlandse bewind aan die [[Kaap die Goeie Hoop]] en [[skrywer|skryfster]] (* [[1905]]). * [[2 Julie]] – [[James Stewart]], Amerikaanse akteur (* [[1908]]) * [[8 Julie]] – [[F.A. Venter]], [[Afrikaans]]e skrywer (* [[1916]]) * [[24 Julie]] – [[Brian Glover]], Britse akteur, skrywer en stoeier. (* [[1934]]) * [[31 Augustus]] – [[Diana, Prinses van Wallis|Prinses Diana van Wallis]] sterf ná 'n motorongeluk in [[Parys]], [[Frankryk]] (* [[1961]]) * [[2 September]] – [[Viktor Frankl]], Oostenrykse neuroloog (* [[1905]]). * [[5 September]] – [[Moeder Teresa]], op die ouderdom van 87 in [[Kolkata]], [[Indië]] (* [[1910]]). * 5 September – [[Georg Solti]], Hongaarse orkes- en opera[[dirigent]] (* [[1912]]). * [[30 September]] – [[Ernst van Heerden]], [[Afrikaans]]e digter (* 1916). * [[12 Oktober]] - [[John Denver]], Amerikaanse sanger (* [[1943]]) * [[29 Oktober]] – [[Anton LaVey]], stigter en Hoëpriester van die [[Kerk van Satan]] (* [[1930]]). * [[22 November]] – [[Michael Hutchence]], Australiese sanger (* [[1960]]). [[Kategorie:1997| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] kw02hkvq53zubqw5a3nf0utu1kv5bno 0 2350 2514513 2503623 2022-07-24T13:18:14Z Sobaka 328 /* Gebeure */ byvoeging wikitext text/x-wiki {{JulieKalender}} '''23 Julie''' is die 204de dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (205de in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 161 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[685]] – [[Pous Johannes V]] volg [[Pous Benedictus II]] op. * [[1164]] – [[Keulen]] ontwikkel tot een van die belangrikste bedevaartsoorde in die [[Heilige Romeinse Ryk]] na die relikwieë van die Drie wyse Manne uit die Ooste daarheen gebring is. * [[1431]] – Die konsilie van Basel word geopen. Bywoning is swak. * [[1750]] – [[Pous Benedictus XIV]] verklaar Henry van Treviso salig. * [[1853]] – Die Voortrekkerleier, [[Andries Pretorius]], sterf en sy seun, [[Marthinus Wessel Pretorius]] , volg hom op as Kommandant-generaal van die distrikte [[Potchefstroom]] en [[Rustenburg]]. * [[1914]] – Die ultimatum van [[Oostenryk-Hongarye]] aan [[Serwië]] lei tot die begin van die [[Eerste Wêreldoorlog]]. * [[1926]] – Fox Filmmaatskappy koop die patente vir die Movietone klankstelsel vir die opneem van klank op [[film]]. * [[1952]] – Farouk van Egipte abdikeer na 'n [[staatsgreep]] wat die Muhammad Ali Dinastie tot 'n einde bring. * [[1962]] – [[Telstar]] versend die eerste lewendige transatlantiese [[televisie]]sein. * [[1967]] – Die 12th Street Onluste begin in die hoofsaaklik [[Afro-Amerikaners|Swart Amerikaanse]] binnegedeelte van [[Detroit]], [[Michigan]] se hoofstad. * [[1983]] – [[Air Canada]] vlug 143, die ''Gimli Glider'', doen 'n noodlanding in Gimli, [[Manitoba]] sonder enige lewensverlies. * [[1985]] – Die Amiga-tuisrekenaar met vir sy tyd gevorderde grafiese vermoë word openbaar gemaak. * [[1992]] – [[Abchasië]] verklaar eensydig sy onafhanklikheid van [[Georgië]]. * [[1997]] – [[Laos]] en [[Mianmar]] sluit by die [[ASEAN]] aan. * [[2022]] – Die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) verklaar die uitbreking van [[aappokke]] tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer" met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. == Geboortes == * [[1635]] – [[Adam Dollard des Ormeaux]], die kommandant van die fort in Ville-Marie (die huidige [[Montreal]]), [[Nieu-Frankryk]] († [[1660]]). * [[1649]] – [[Gianfrancesco Albani]], [[Pous Clemens XI]], 243ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] († [[1721]]). * [[1781]] – [[William John Burchell]], Engelse ontdekkingsreisiger, natuurkundige, botanikus, kunstenaar en skrywer († [[1863]]). * [[1777]] – [[Philipp Otto Runge]], Duitse [[Romantiek|Romantiese]] skilder († [[1810]]). * [[1884]] – [[Emil Jannings]], Duitse/Oostenrykse en Amerikaanse akteur en die eerste persoon wat ’n [[Oscar]] gewen het († [[1950]]). * [[1922]] – [[Stefans Grové]], Suid-Afrikaanse klassieke komponis († [[2014]]). * [[1924]] – [[Brad Johnson (akteur, gebore 1924)|Brad Johnson]], Amerikaanse akteur († [[1981]]). * [[1925]] – [[Gloria DeHaven]], Amerikaanse aktrise († 2018). * [[1925]] – [[Quett Masire]], [[Botswana]]-politikus en tweede president van Botswana (1980–1998). († [[2017]]). * [[1949]] – [[Clive Rice]], Suid-Afrikaanse krieketspeler en Springbok-krieketkaptein († [[2015]]). * [[1950]] – [[Lochner de Kock]], Suid-Afrikaanse musikant en akteur. * [[1956]] – [[Amanda Strydom]], Suid-Afrikaanse kabaretsanger. * [[1989]] – [[Daniel Radcliffe]], Britse akteur. * [[1996]] – [[Rachel G. Fox]], Amerikaanse aktrise. == Sterftes == * [[1757]] – [[Domenico Scarlatti]], [[Italië|Italiaanse]] komponis (* [[1685]]). * [[1853]] – [[Andries Pretorius]], 'n [[Voortrekkers|Voortrekkerleier]] (* [[1798]]) * [[1885]] – [[Ulysses S. Grant]], 18de [[President van die Verenigde State]] (* [[1822]]) * [[1909]] – [[Zygmunt Noskowski]], Poolse komponis en dirigent (* [[1846]]). * [[1916]] – [[William Ramsay]], [[Skots]]e [[chemikus]] en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelpryswenner]] (* [[1852]]). * [[1951]] – [[Robert J. Flaherty]], Amerikaanse rolprentmaker en -regisseur (* [[1884]]) * [[1966]] – [[Montgomery Clift]], Amerikaanse [[rolprent]]- en teater[[akteur]] (* [[1920]]) * [[2007]] – [[Ernst Otto Fischer]], Duitse [[chemikus]] en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelprys wenner]] (* [[1918]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * {{commonskat|23 July}} [[Kategorie:Julie]] 2lgpe8kccu8vdx4muwpanuaiuqdxajd 0 2359 2514529 2477445 2022-07-24T14:20:55Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ [[Refentse Morake]], Afrikaanse sanger. wikitext text/x-wiki {{AugustusKalender}} '''1 Augustus''' is die 213de dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (214de in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 152 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[768]] – Die kerklike regbank ontslaan [[Teenpous Constantinus II]]. * [[1177]] – Vrede van [[Venesië]]: Keiser Frederik I Barbarossa erken [[Pous Alexander III]]. * [[1291]] – Die [[Switserland|Switserse]] oerkantons verklaar hulle self onafhanklik. * 1291 – Rütli-Eed: Volgens legende smelt die oerkantons Unterwalden, Schwyz en Uri in ewige bondgenootskap (Duits: ''ewigen Bund'') saam. * [[1589]] – [[Pous Sixtus V]] stig die Slawies Kollege in sy bul ''Sapientiam Sanctorum''. * [[1664]] – Die [[Slag van Szentgotthárd (1664)|Slag van Szentgotthárd]] vind plaas. * [[1707]] – [[Pous Clemens XI]] stel Charles Thomas Maillard de Tournon, titulêr patriarg van [[Antiogië]] aan as kardinaal. * [[1712]] – [[Michelangelo Conti]] (later [[Pous Innocentius XIII]]) word biskop van Viterbo en Tuscania (Italië). * [[1774]] – Die [[chemiese element]] [[suurstof]] word onafhanklik deur [[Joseph Priestley]], ontdek - die ontdekking wat vroeër deur [[Carl Wilhelm Scheele]] gemaak is, word hiermee bevestig. * [[1798]] – Tydens die [[Napoleontiese Oorloë]] begin die [[Slag van die Nyl]] tussen die [[Franse Vloot|Franse]] en [[Britse Vloot|Britse vlote]]. * [[1876]] – [[Colorado]] word die 38ste [[Deelstate van die Verenigde State van Amerika|deelstaat]] van die [[Verenigde State]]. * [[1891]] – Viering van die 600ste bestaansjaar van [[Switserland]]. * 1891 – Die Switserse volk stem toe dat die reg om banknote te druk aan die staat ("Bund") oorgedra mag word * [[1914]] – [[Eerste Wêreldoorlog]]: Die [[Duitse Keiserryk]] verklaar oorlog teen die [[Russiese Ryk]] en die oorlog begin. * 1914 – Eerste Wêreldoorlog; Die vyandelike magte bevestig dat hulle [[Switserland]] se neutraliteit erken. * [[1936]] – Die [[SAUK]] word gestig as Suid-Afrika se nasionale uitsaaidiens. * [[1941]] – Die [[Universiteit van Stellenbosch]] se [[koerant|studentekoerant]], ''Die Matie'', se eerste uitgawe verskyn. <!-- http://diematie.blogspot.com/2006/05/die-matie-redakteursrenie.html --> * [[1944]] – [[Tweede Wêreldoorlog]]: Die [[Warskou Opstand]] teen die Duitse besetting begin in [[Pole]]. * [[1960]] – [[Benin]] word van [[Frankryk]] onafhanklik. * [[1976]] – Motorrenjaer [[Niki Lauda]] veg om sy lewe na 'n ongeluk in die [[Duitse Grand Prix]]. * [[1981]] – [[MTV]] maak sy debuut met die liedjie ''Video Killed the Radio Star'' deur The Buggles. == Geboortes == * [[10 v.C.]] – [[Claudius]], Romeinse keiser († [[54]]). * [[1819]] – [[Herman Melville]], [[Verenigde State|Amerikaanse]] [[roman]]skrywer en veral bekend is vir sy meesterstuk: ''Moby Dick'' († [[1891]]). * [[1912]] – [[Henry Jones (akteur)|Henry Jones]], Amerikaanse [[akteur]] († [[1999]]). * [[1924]] – [[Abdoellah van Saoedi-Arabië|Abdoellah bin Abdoel Aziz al-Saoed]], die koning van [[Saoedi-Arabië]] († [[2015]]). * [[1931]] – [[Trevor Goddard]], Springbokkrieketkaptein († [[2016]]). * [[1936]] – Yves Saint Laurent, Franse modeontwerper. * [[1939]] – [[John Miles]], Afrikaanse skrywer en digter. * [[1948]] – [[Pornpetch Wichitcholchai]], [[Thailand|Thaise]] prokureur. * [[1956]] – [[Doug Burgum]], Amerikaanse entrepreneur, filantroop en politikus. * [[1963]] – [[John Carroll Lynch]], Amerikaanse akteur. * [[1968]] – [[Marco Börries]], [[Duitsers|Duitse]] besigheidsman. * [[1979]] – [[Jason Momoa]], Amerikaanse akteur. * [[1985]] – [[Tendai Mtawarira|Tendai "Beast" Mtawarira]], [[Springbokrugbyspeler]]. * [[1990]] – [[Elton Jantjies]], Springbokrugbyspeler. * [[1993]] – [[Leon Thomas III]], Amerikaanse akteur en sanger. * [[1994]] – [[Sergeal Petersen]], Suid-Afrikaanse rugbyspeler. * [[1997]] – [[Refentse Morake]], Afrikaanse ligte sanger. == Sterftes == * [[30 v.C.]] – [[Marcus Antonius]], Romeinse politikus (* [[83 v.C.]]). * [[371]] – Sint Eusebius van Vercelli. * [[1464]] – [[Cosimo de' Medici|Cosimo di Giovanni de' Medici]], die "Ouere", Italiaanse bankier, politikus en eerste lid van die bekende [[Medici]]-familie (* [[1389]]). * [[1714]] – [[Anna van Groot-Brittanje|Anna]], koningin van [[Engeland]], [[Ierland]] en [[Skotland]] (* [[1665]]). * [[1857]] – [[Peter Frans van Kerckhoven]], [[Vlaminge|Vlaamse]] [[skrywer]] en een van die leiers van die vroeë [[Vlaamse Taalbeweging|Vlaamse Beweging]] (* [[1818]]) * [[1869]] – [[Alexine Tinne]], Nederlandse ontdekkingsreisiger (* [[1835]]). * [[1926]] – [[John X. Merriman]], langsdienende parlementslid, ook Eerste Minister van die Kaapkolonie (* [[1841]]). * [[1966]] – [[Robey Leibbrandt]], bokser en politieke stormvoël (* [[1913]]). * [[1973]] – [[Walter Ulbricht]], Oos-Duitse kommunistiese politikus (* 1893). * [[1975]] – [[Vivian Frederick Maynard FitzSimons]], [[Suid-Afrika]]anse [[herpetoloog]] (* [[1901]]) * [[1996]] – [[Frida Boccara]], Franse sangeres (* [[1940]]). * [[1980]] – [[Patrick Depailler]], Franse motorrenjaer (* 1944). * 1980 – [[Strother Martin]], Amerikaanse akteur (* 1919). * [[2007]] – [[Ryan Cox]], Suid-Afrikaanse fietsryer (* [[1979]]). * [[2013]] – [[Gail Kobe]], Amerikaanse aktrise (* [[1929]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * [[Nasionale Dag van Switserland]] * Wêrelddag van Joy {{commonskat|1 August}} [[Kategorie:Augustus]] ger1oj4fxfjcsqf51ch69c4zhr9uufr 0 2664 2514583 2513610 2022-07-24T19:07:50Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ [[Gerrie Pretorius]], bekende Afrikaanse minnesanger. wikitext text/x-wiki {{OktoberKalender}} '''19 Oktober''' is die 292ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (293ste in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 73 dae in die res van die jaar. == Gebeure == <!-- Haal slegs een beeld op 'n slag uit die kommentaar blok [[Lêer:Bernard coard.jpeg|100px|Bernard Coard]] --> [[Lêer:Annibal.JPG|duimnael|100px|Hannibal]] [[Lêer:CharlesCornwallis.jpeg|duimnael|100px|Lord Charles Cornwallis]] * [[202 v.C.]] – Die [[Carthago|Carthaagse]] generaal [[Hannibal]] word deur prokonsul Scipio Africanus van die [[Romeinse Republiek]] verslaan in die Slag van Zama, wat 'n einde bring aan die Tweede Puniese Oorlog. * [[615]] – [[Pous Deusdedit]] volg [[Pous Bonifatius IV]] op. * [[1453]] – Die [[Honderdjarige Oorlog]] kom in praktyk tot 'n einde met die verowering van [[Bordeaux]] deur die [[Frankryk|Franse]] van die [[Engeland|Engelse]], waarna die Engelse slegs [[Calais]] op die Franse vasteland behou. * [[1469]] – Ferdinand II van Aragon trou met Isabella van Kastilië wat die weg baan vir die vereniging van Aragon en [[Kastilië]] in een land, [[Spanje]]. * [[1781]] – Ná die nederlaag by die [[Slag van Yorktown]], gee [[Verenigde Koninkryk|Britse magte]] onder Lord Charles Cornwallis amptelik oor; 'n einde word gebring aan die [[Amerikaanse Rewolusionêre Oorlog]]. * [[1943]] – Streptomisien, die eerste [[antibiotika|antibiotiese]] middel teen [[tuberkulose]], word deur navorsers by Rutgers-universiteit geïsoleer. * [[1951]] – [[Verenigde Koninkryk|Britse]] magte beset die [[Suezkanaal|Suez-kanaal]]gebied in 'n snelle dagbreekinval. Presies drie jaar later word die Suez-kanaal-ooreenkoms geteken waarvolgens Britse magte oor die volgende 20 maande onttrek sou word. * [[1961]] – 'n Algemene verkiesing in [[Suid-Afrika]], waarin slegs wit kiesers kon stem, word deur die regerende [[Nasionale Party]] gewen. * [[1977]] – Twee swart [[koerant]]e (''The World'' en ''The Weekend World'') en 18 swart organisasies word deur die [[Suid-Afrika]]anse regering verbied. * [[1985]] – Die [[1985 Suid-Afrikaanse Grand Prix|Suid-Afrikaanse Grand Prix]] vind plaas. * [[1986]] – Die Mosambiekse [[Mosambiekse presidensiële vliegtuig (1986)|presidensiële vliegtuig]] stort neer. * [[1987]] – Die Dow Jones industriële indeks val met 22% op Swart Maandag, die grootste ineenstorting in die geskiedenis op een dag. * [[2014]] – [[Pous Paulus VI]] word deur [[Pous Franciskus]] salig verklaar. == Geboortes == * [[1582]] – [[Dmitri Iwanowitsj van Rusland]], seun van [[Iwan IV van Rusland|tsaar Iwan die Verskriklike]] († [[1591]]). * [[1605]] – [[Thomas Browne]], [[Engeland|Engelse]] digter en filosoof († [[1682]]). * [[1858]] – [[George Albert Boulenger]], Belgies-Engelse dier- en [[plantkundige]] († [[1937]]). * [[1862]] – [[Auguste en Louis Lumière|Auguste Lumière]], Franse rolprentmaker († [[1954]]). * [[1922]] – [[Elsa Joubert]], Afrikaanse skrywer († [[2020]]). * [[1931]] – [[John le Carré]], Britse skrywer van rillers en spioenasieverhale († [[2020]]). * [[1932]] – [[Robert Reed]], akteur in o.m. ''[[The Brady Bunch]]'' († [[1992]]). * [[1937]] – [[Jonas Gwangwa]], Suid-Afrikaanse jazz-musikant, liedjieskrywer en vervaardiger († [[2021]]). * [[1956]] – [[Santu Mofokeng]], Suid-Afrikaanse fotograaf († [[2020]]). * [[1963]] – [[Mark Behr]], Suid-Afrikaanse skrywer († [[2015]]). * [[1976]] – [[Pro Legoete]], Suid-Afrikaanse [[rugby]][[skeidsregter]]. * [[1977]] – [[Gerrie Pretorius]], bekende Afrikaanse minnesanger. * [[1984]] – [[Presley Chweneyagae]], Suid-Afrikaanse akteur. * [[1990]] – [[Faf de Klerk]], Suid-Afrikaanse [[rugby]]speler. == Sterftes == * [[1187]] – [[Pous Urbanus III]], die 172ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* ±[[1120]]). * [[1682]] – [[Thomas Browne]], [[Engeland|Engelse]] digter en filosoof (* [[1605]]). * [[1745]] – [[Jonathan Swift]], Anglo-Ierse [[satirikus]], [[essayis]], politiese pamfletmaker (* [[1667]]). * [[1932]] – [[Arthur Friedheim]], Duits-Russiese pianis en komponis (* 1859). * [[1937]] – [[Ernest Rutherford]], [[Nieu-Seeland]]s-gebore Britse [[fisikus]] en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelpryswenner]] (* [[1871]]). * [[1944]] – [[Deneys Reitz]], Suid-Afrikaanse kabinetsminister, soldaat en skrywer (* [[1882]]). * [[1945]] – [[Richard Stuttaford]], Suid-Afrikaanse kabinetsminister en sakeman (* [[1870]]). * [[1973]] – [[Maria Malan]], Suid-Afrikaanse premiersvrou (*[[1905]]). * [[1981]] – [[Edmond Schietekat]], Vlaamse digter (* [[1933]]). * [[1981]] – [[Dorothy Fischer]], Suid-Afrika se eerste vroulike hartoorplantingspasiënt (* [[1929]]). * [[1986]] – [[Samora Machel]], die president van [[Mosambiek]] en leier van [[FRELIMO]] (* [[1933]]). * [[2007]] – [[Jan Wolkers|Jan Hendrik Wolkers]], Nederlandse skrywer, beeldhouer en skilder (* [[1925]]). * [[2017]] – [[Piet van Maarleveld]], legendariese beroepsfotograaf van Potchefstroom (* [[1928]]). * [[2020]] – [[Enzo Mari]], Italiaanse modernistiese kunstenaar (* [[1932]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * Grondwetdag in [[Niue]] ([[1974]]). * [[Moeder Teresa]]dag in [[Albanië]]. {{commonskat|19 October}} [[Kategorie:Oktober]] jowovtwwuni4q9ty1wey7qha4uedkq3 0 3813 2514508 2513962 2022-07-24T12:34:09Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {| align="right" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border:1px solid #88a; background:#CEDAF2; padding:5px; font-size: 85%; margin: 0 0 0.5em 1em; border-collapse:collapse;" ! align="center" colspan="2" style="color: #000000; background: #f7f8ff; padding: 4px; font-size:170%;" | '''Nice'''<br /> [[Lêer:Galerie Nice.jpg|280px]] |- style="background: #CEDAF2; text-align:center;border-bottom:1px solid #999" | '''Kaart''' |style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen''' |- style="background:white" |rowspan=6| [[Lêer:Nice dot.png|180px|senter]] |- style="background: white" |style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Arms of Nice.svg|75px|senter]] |- style="background: #f7f8ff;border-top:1px solid #999; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999"| |- style="background: #CEDAF2; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Vlag''' |- style="background: white; border-top:1px solid #999;" |style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Flag of the County of Nice.svg|90px|raam|senter]] |- style="background: #f7f8ff; border-top:1px solid #999; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999"| |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Land''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{vlagland|Frankryk}} |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Région (gewes)''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Lêer:Flag of Provence-Alpes-Côte d'Azur.svg|23px]] [[Provence-Alpes-Côte d'Azur|Provence-Alpes-<br />Côte d'Azur]] |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Département''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Lêer:AlpesMaritimesFlag.png|23px]] [[Alpes-Maritimes]] |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Koördinate''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{Koördinate|43|42|N|7|16|O}} |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Stigting''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 1ste eeu |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Oppervlakte:''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Totaal | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 71,92 [[vierkante kilometer|vk km]] |- | &nbsp;'''Hoogte bo seevlak''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 0–520 m |- style="border-top:1px solid #999;" |- style="border-top:1px solid #999;" |- |&nbsp;'''Bevolking:''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Totaal (2019) | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 342&nbsp;669 |- | &nbsp;- Bevolkingsdigtheid | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 4&nbsp;800/vk km |- | &nbsp;- Metropolitaanse gebied | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 1&nbsp;006&nbsp;402 |- |&nbsp;'''Tydsone''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[UTC+1]] (MET) |- style="border-top:1px solid #999;" | &nbsp;- [[Somertyd]] | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[UTC+2]] (MEST) |- |&nbsp;'''Burgemeester (2020–2026)''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | Christian Estrosi (LR) |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Amptelike webwerf''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [https://www.nice.fr/ ''nice.fr''] |} '''Nice''' (SAMPA en [[Internasionale Fonetiese Alfabet|IPA]]-uitspraak: [ni:s] soos die Engelse ''"niece"''; [[Italiaans]]: ''Nizza'', [[Provensaals]]: ''Niça'' of ''Nissa'') is 'n [[stad]] in Suid-[[Frankryk]] geleë langs die [[Middellandse See]], tussen [[Cannes]] en [[Monaco]], met 'n bevolking van 342&nbsp;669 in 2019 in die stad en amper een miljoen in die metropolitaanse gebied. Dit is die [[prefektuur]] (administratiewe [[hoofstad]]) van die [[Alpes-Maritimes]]-[[département]]. Die stad is die hoofplek op die [[Côte d'Azur|Franse Riviera]] (''Côte d'Azur'') en die tweede belangrikste toeristestad in Frankryk na [[Parys]]. Weens die groot afstande en die [[Alpe]], wat 'n natuurlike versperring vorm, het [[Nice-lughawe|Nice se lughawe]] met jaarliks tien miljoen passasiers tot die tweede besigste in Frankryk ontwikkel. In 2021 is Nice as hoofstad van Riviera-[[toerisme]] deur [[Unesco]] as [[wêrelderfenisgebied]] gelys. == Geografie == [[Lêer:Nice-night-view-with-blurred-cars 1200x900.jpg|duimnael|links|'n Nagtelike uitsig oor die Promenade des Anglais]] Nice lê aan die ''Baie des Anges'' ("Baai van die Engele") van die Middellandse See, in 'n soort amfiteater, wat deur uitlopers van die Mercantourmassief gevorm word, en word in die weste van die Varvallei en in die ooste van die Mont Boron begrens. Die stad lê sowat tien kilometer van die Vorstedom Monaco en sowat dertig kilometer van die Italiaanse grens af. Danksy die beskermde ligging behoort Nice ook tydens die wintermaande tot die warmste plekke langs die Franse Riviera. Mei en die tydperk tussen die middel van September en die middel van Oktober is die mees geskikte vir 'n besoek aan die stad. Februarie en Maart is die natste maande, terwyl Nice in Junie, Julie en Augustus dikwels baie warm weer ondervind. Die winters is baie gematig, en die temperatuur daal selde onder vriespunt. Die gematigde winters het van Nice in die 19de eeu ook 'n gewilde winterkwartier vir Engelse toeriste gemaak. Talle groot hotelle en tuine het tydens hierdie tydperk ontstaan. Die milde klimaat bevorder ook die plaaslike wynboubedryf. == Geskiedenis == === Antieke tydperk === [[Lêer:Maps-roman-empire-peak-150AD.jpg|duimnael|links|Die [[Romeinse Ryk]] in 150 n.C.]] [[Lêer:Cimiez thermes.jpg|duimnael|links|Die bouvalle van die Romeinse baddens in Cemenelum]] Reeds sowat 400&nbsp;000 jaar gelede het mense van die Acheuléen-beskawing hulle in die gebied gevestig en hier jag gemaak op onder meer mammoete. Teen die middel van die [[4de eeu v.C.]] het die Fokeërs uit die omgewing van Marseille 'n oorwinning oor die [[Liguriërs]] behaal en die stad Nikaïa (soms ook Nicaea, "die oorwinnende", afgelei van die Griekse godin [[Nike]]) gestig. In die jaar [[154 v.C.]] het die Romeine die gebied ná 'n Liguriese aanval op die Griekse nedersettings Nikaïa en Antipolis (die huidige [[Antibes]]) verower. Ter beskerming van die gebied het die Romeine naas Nikaïa 'n tweede nedersetting, Cemenelum, op die berge van die huidige stadswyk Cimiez gestig. Die bouvalle, wat bewaar gebly het, dui aan dat Cemenelum 'n stad met tussen 15&nbsp;000 en 20&nbsp;000 inwoners was. Die stad was blykbaar 'n administratiewe sentrum en het veral uit die bou van die Romeinse straat Via Iulia Augusta in die jaar [[7 v.C.]] voordeel getrek. Die nedersetting het toe van 'n voorpos tot 'n stad gegroei. === Middeleeue === [[Lêer:Italy Lothar II.svg|duimnael|Koninkryk [[Lombardye]] (774–962)]] In die 5de eeu is Cemenelum ten gunste van Nikaïa opgegee. [[Provence]] het in [[508]] deel van die Oos-Gotiese en in [[536]] van die [[Frankiese Ryk]] geword. In die jare [[813]], [[859]] en [[880]] is Nice deur Sarasene geplunder. Islamitiese seevaarders het die stad ook later verskeie kere aangeval, soos byvoorbeeld in [[943]]. Die Moslems het hulle in die tydperk tussen [[888]] en [[975]] in die nabygeleë Fraxinetum gevestig en is uiteindelik deur graaf Willem van Provence verdryf. Die eerste verwysings na 'n stadsraad (''Consulat'') en 'n stedelike grondwet dateer respektiewelik uit die jare [[1144]] en [[1176]]. Nice was egter nog steeds onder die heerskappy van die graafskap Provence en het gevolglik saam met dié gewes in die [[12de eeu]] 'n besitting van Aragón en in [[1246]] vn die Huis Anjou geword. Vanaf die 13de eeu het die Italiaanse stad [[Genua]] tot 'n mededinger op politieke en ekonomiese gebied ontwikkel, en omtrent [[1215]] het Nice selfs vir 'n kort tydperk onder die heerskappy van Genua gekom. Die graaf van Provence het as 'n reaksie op die Genuese magsuitbreiding 'n vloot in Nice laat stasioneer. In [[1295]] is [[Villefranche]] (letterlik die "Vrye Stad") naby Nice gestig, saam met 'n vlootbsis ter bestryding van die seerowers, wat die Mediterreense skeepvaart destyds bedreig het. Met die afsterwe van die heerseres Johanna I het die erfopvolging 'n politieke probleem geword, aangesien sowel Karel van Anjou asook sy neef Karel van Durazzo aanspraak op die gebied gemaak het. Nice is deur Jean Grimaldi aangewakker om teen die Huis Anjou op te tree. In [[1388]] het hertog [[Amadeus VII]] van Savoie die oostelike deel van Provence as graafskaap Nice by sy hertogdom ingelyf en sodoende 'n seetoegang verkry. Nice is danksy sy strategiese ligging versterk en het vir 'n lang tydperk 'n twispunt gebly. === Graafskap Nice === [[Lêer:Ancien port de Nice (FR-06000) de Isidore Dagnan.jpg|duimnael|links|Isidore Dagnan: Die hawe van Nice (18de eeu)]] [[Lêer:Italia 1494-es.svg|duimnael|[[Italië]] in [[1494]]]] [[Lêer:Italia 1796-es.svg|duimnael|[[Italië]] in [[1796]]]] In [[1524]] het [[Frans I]] van Valois-Angoulême deur die Graafskap Nice getrek, om die Franse aanspraak op Lombardye van die Huis Habsburg af te dwing. In die slag van Pavia is hy egter deur die troepe van Karel V gevange geneem en in [[1525]] per skip na Spanje gebring. In [[1536]] het die hertog van Savoie voor die Franse koning geswig en hom teruggetrek na die graafskap Nice. Twee jaar later is die geskille tussen Frans I en Karel V deur bemiddeling van Pous Paulus III besleg, en die oorlogspartye het suksesvol oor 'n wapenstilstand beding. In [[1543]] is Nice deur Franse troepe en die vloot van Khair ad Din beleër en geplunder, en net die sitadel het nie in die aanvallers se hande geval nie. Volgens die plaaslike oorlewering het 'n wasvrou, [[Caterina Segurana]], die Turke as 'n soort "Johanna van Arkel van Nice" verdryf. In die jaar [[1600]] is Nice opnuut beleër, hierdie keer op bevel van [[Hendrik IV]]. Ná die Vrede van Lyon het Nice 'n deel van die Hertogdom Savoie gebly, en in [[1614]] is een van die hertogdom se drie geregshowe in die stad opgerig. Die Spanjaarde is in [[1642]] uit Nice verdryf. Die Franse het Nice en die omgewing onder koning [[Lodewyk XIV van Frankryk|Lodewyk XIV]] ingeneem. Die Franse heerser het tegelykertyd die titel Graaf van Nice oorgeneem. Die beroemde Franse militêre argitek Sébastien le Prestre de Vauban het in [[1693]] die herstelling van Nice se versterkings georganiseer. Nogtans het die hertog van Savoie die graafskap Nice danksy die huwelik van sy dogter met 'n kleinseun van Lodewyk XIV twee jaar later teruggewen. In die Spaanse Suksessieoorlog is die gebied weer deur oorlogshandelinge geraak, toe Savoie saam met die Habsburgers teen die Franse geveg het. Tydens 'n Franse aanval onder generaal Catinat is die vesting grotendeels verwoes. === Franse tydperk === [[Lêer:Italia 1843.svg|duimnael|links|[[Italië]] in [[1843]]]] [[Lêer:Italia 1843-fr.png|duimnael|[[Italië]] in [[1860]]]] Franse en Spanse troepe het die graafskap Nice in [[1744]] tydens die Oostenrykse Suksessieoorlog verower, maar dit het volgens die Vrede van Aken in [[1748]] 'n besitting van Savoie gebly. In [[1749]] is die huidige seehawe, Die Bassin Lympia, aangelê. Ná 'n referendum het die graafskap Nice in [[1793]] by Frankryk aangesluit en het die 85^ste département met die naam Alpes-Maritimes gevorm. [[Napoléon Bonaparte]] het in 1796 vanuit Nice sy Italiaanse veldtog begin en [[Piëmont]] beset. In [[1800]] is Nice en sy omgewing 'n tyd lank deur Oostenrykse troepe ingeneem, maar het ná Napoléon se oorwinning in die slag by Marengo weer onder Franse heerskappy gekom. In [[1804]] het Nice die Empire (Franse keiserryk) met 3&nbsp;488 teen 2 stemme erken. In die Eerste Paryse Vrede van [[1814]] is die grafskap Nice weer aan Savoie, wat intussen by die Koninkryk Sardinië ingelyf was, afgestaan, en die grenslyn van die jaar [[1760]] is sodoende herstel. In ruil vir die Franse steun by die nasionale vereniging van Italië onder die heerskappy van die koning van Piëmont-Sardinië in [[1859]] is Savoie en Nice in die Verdrag van Turyn aan Frankryk onder [[Napoleon III van Frankryk|Napoléon III]] afgestaan. Die bevolking van Nice het hierdie besluit in 'n referendum met 25&nbsp;000 teen net 200 stemme goedgekeur. === Moderne tydperk === [[Lêer:County of nice.svg|duimnael|links|Die Franse inval in 1860]] [[Lêer:Nice foreshore along Quai des États-Unis.jpg|duimnael|Die strand en die Promenade des anglais]] In [[1864]] is die spoorwegverbinding met [[Lyon]] en [[Parys]] (''Chemins de fer de Paris à Lyon et à la Méditerranée'') ingewy. Die sterrewag van Nice is in [[1882]] deur die Franse argitek Charles Garnier opgerig. Die stad het in die 19de eeu tot 'n gewilde vakansieoord vir Engelse toeriste ontwikkel, en reeds in [[1861]] het die Franse skrywer die kommentaar gelewer dat Nice eintlik as 'n Engelse stad beskou moes word, waar 'n mens net af en toe ook inheemses sou teenkom. Nice het in toenemende mate ook die Europese hoogadel gelok, soos byvoorbeeld die Russiese tsaar en koningin Victoria van Engeland. Die aantal toeriste, wat hier tydens die wintermaande gebly het, het tussen [[1890]] en [[1910]] van 22&nbsp;000 tot 150&nbsp;000 gestyg. Die ontwikkeling van die toerismebedryf is vergesel deur 'n vinnige industrialisering, en in die [[20ste eeu]] het 'n groot aantal Italiaanse gasarbeiders hulle veral in die stadswyke Riquier en Madeleine gevestig. Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] is Nice deur Italiaanse en later Duitse troepe beset; maar nie beskadig nie. Die bergreekse bo die stad was die operasiegebied van die Résistance, die Franse weerstandsbeweging. Die aantal Engelse bewoners het geleidelik afgeneem. Ná die oorlog het talle immigrante uit die voormalige Franse kolonies hulle in Nice gevestig. Nice se [[Allianz Riviera]] is tydens die [[Europese Sokkerkampioenskap 2016]] vir wedstryde ingespan. Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2023]] sal weer wedstryde hier aangebied word. == Blommeparade == <gallery> Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-43-52.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-47-17.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-50-16.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-53-48.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-56-44.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-00-53.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-18-29.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-23-33.jpg Lêer:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-15-01.jpg </gallery> == Foto′s == <center> <gallery> Lêer:Dscn0062-nice-port-castle-hill crop 1200x600.jpg Lêer:Nice France 2007 06 27.JPEG Lêer:Nice observatoire.jpg Lêer:Nice port.jpg Lêer:Tramway de Nice 005.jpg Lêer:Panel4.jpg Lêer:Old Nice, Opera.jpg Lêer:NIKAIA-marcheN2.jpg Lêer:Cathedrale Sainte-Reparate Nice.jpg </gallery> <br /> </div> </center> == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie}} * {{en}} {{Wikivoyage}} * {{fr}} [https://www.nice.fr/ Amptelike webwerf] * {{en}} {{fr}} [https://whc.unesco.org/en/list/1635 Amptelike Unesco-bladsy] * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Nice|title=Nice|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=29 Julie 2021}} {{Prefekture van departemente in Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Alpes-Maritimes]] [[Kategorie:Munisipaliteite in Provence-Alpes-Côte d'Azur]] [[Kategorie:Nedersettings in Provence-Alpes-Côte d'Azur]] [[Kategorie:Nedersettings langs die Middellandse See]] [[Kategorie:Wêrelderfenisgebiede in Frankryk]] 9hyu7dd8m70sk1zdaw9zrhtwwljh600 0 4185 2514532 2477444 2022-07-24T14:25:15Z Aliwal2012 39067 /* Geboortes */ [[Andriëtte Norman]], Afrikaanse sangeres. wikitext text/x-wiki {{OktoberKalender}} '''17 Oktober''' is die 290ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (291ste in 'n [[skrikkeljaar]]). Daar volg nog 75 dae. == Gebeure == <!-- Haal slegs een beeld op 'n slag uit die [[Lêer:Keplers supernova.jpg|duimnael|regs|110px|Kepler se supernova]] [[Lêer:Cypress structure.jpeg|100px|Failed Cypress structure]] [[Lêer:Sn1604kepler.jpg|110px|Johannes Kepler's original drawing of Supernova 1604]] --> [[Lêer:Sn1604kepler.jpg|duimnael|regs|110px|Johannes Kepler se oorspronklike skets van Supernova 1604]] [[Lêer:Taipei-101-construction-2003-07.jpg|duimnael|regs|120px|Taipei-101 in aanbou]] * [[732]] – [[Slag van Poitiers]]; [[Karel Martel]] verslaan die Islamitiese leër onder aanvoering van Abd-el-Rahman. * [[1346]] – Koning David II van [[Skotland]] lei 'n inval teen [[Engeland]] tydens die [[Honderdjarige oorlog]], maar word gevange geneem in die Slag van Neville's Cross. * [[1404]] – [[Pous Innocentius VII]] volg [[Pous Bonifatius IX]] op as [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]]. * [[1544]] – [[Gian Pietro Carafa]] (later [[Pous Paulus IV]]) word kardinaal-biskop van Albano. * [[1604]] – [[SN 1604|Kepler se Ster]]: Die [[Duitsers|Duitse]] [[sterrekunde|sterrekundige]] [[Johannes Kepler]] neem 'n uitsonderlike helder ster waar wat skielik in die [[Ophiuchus]]-konstellasie verskyn het. * [[1772]] – [[Pous Clemens XIV]] sluit die Jesuïte-kollege Collegium Romanum onder druk van die Bourbon-prinse. * [[1777]] – [[Amerikaanse Vryheidsoorlog]]: Die koloniale magte oorwin die Britte tydens die [[Slag van Saratoga]]. * [[1806]] – Keiser Jacques I van [[Haïti]] sterf in 'n [[sluipmoord]]aanval naby [[Port-au-Prince]]. * [[1887]] – ''[[The Star]]''-[[dagblad]] verskyn die eerste keer in [[Johannesburg]]. * [[1968]] – Die swart atlete Tommie Smith en John Carlos teken stomprotes aan teen rassediskriminasie in [[VSA|Amerika]] by die [[Olimpiese Spele]] in [[Meksiko]]. * [[1970]] – [[Anwar Sadat]] word president van [[Egipte]] * [[1989]] – Die [[Loma Prieta-aardbewing]], die grootste [[aardbewing]] op die [[San Andreas-breuk]] in [[Kalifornië]] sedert [[1906]], tref die [[San Francisco]]-baaigebied. * [[2003]] – Die toringspits word by die dak van die 106-vloer hoë [[wolkekrabber]] '''[[Taipei 101]]''' in [[Taipei]] gevoeg, wat dit die [[Petronas-torings]] in [[Kuala Lumpur]] laat verbysteek om destyds die [[wêreld]] se hoogste gebou te word. == Geboortes == * [[1577]] – [[Dmitri Pozjarski]], [[Rusland|Russiese]] prins van die [[Rjoerik-dinastie]] († [[1642]]) * [[1835]] – [[Alexine Tinne]], Nederlandse ontdekkingsreisiger († [[1869]]). * [[1902]] – [[Irene Ryan]], Amerikaanse aktrise († [[1973]]). * [[1912]] – [[Albino Luciani]], later [[Pous Johannes Paulus I]], die 263ste pous van die Rooms-Katolieke Kerk († [[1978]]). * [[1915]] – [[Arthur Miller]], Amerikaanse skrywer († [[2005]]). * [[1918]] – [[Rita Hayworth]], Amerikaanse aktrise en danser (± [[1987]]). * [[1920]] – [[Montgomery Clift]], Amerikaanse [[rolprent]]- en teater[[akteur]] († [[1966]]). * [[1926]] – [[Julie Adams]], Amerikaanse aktrise († [[2019]]). * [[1938]] – [[Evel Knievel]], Amerikaanse waaghals en vermaakkunstenaar († [[2007]]). * [[1945]] – [[Graça Machel]], [[Eerste Dame]] van Mosambiek en later ook Suid-Afrika. * [[1947]] – [[Erik Aaby]], voormalige [[Noorweë|Noorweegse]] [[tydren]]jaer. * [[1948]] – [[S'bu Ndebele]], Suid-Afrikaanse ANC-politikus. * [[1968]] – [[Thom Yorke|Thom Edward Yorke]], hoofsanger van [[Radiohead]]. * [[1969]] – [[Ernie Els]], Suid-Afrikaanse beroeps[[gholf]]speler en entrepeneur. * [[1972]] – [[Eminem]], Amerikaanse kletsrymer. * [[1979]] – [[Kimi Räikkönen]], [[Finland|Finse]] motorrenjaer. * [[1987]] – [[Andriëtte Norman]], Afrikaanse sangeres. * [[1990]] – [[Patrick Lambie]], [[Springbokrugbyspeler]]. * [[1992]] – [[Jacob Artist]], Amerikaanse [[akteur]]. == Sterftes == * [[532]] – [[Pous Bonifatius II]], die 55ste pous van die Rooms-Katolieke Kerk (* onbekend). * [[1837]] – [[Johann Hummel]], Duitse komponis (* [[1778]]). * [[1849]] – [[Frédéric Chopin]], Poolse pianis en komponis (* [[1810]]). * [[1973]] – [[Ingeborg Bachmann]], Oostenrykse skryfster (* [[1926]]). * [[2019]] – [[Bill Macy]], Amerikaanse akteur (* [[1922]]). * [[1967]] – [[Puyi]], laaste Chinese keiser (* [[1906]]). * 1967 – [[Jan Jonathan Serfontein|Jan Serfontein]], Suid-Afrikaanse politikus en kabinetsminister 1954–1966 (* [[1898]]) * [[1970]] – [[Vola Vale]], Amerikaanse aktrise (* [[1897]]). * [[1973]] – [[Ingeborg Bachmann]], Oostenrykse skrywer en digter (* [[1926]]). * [[1991]] – [[Tennessee Ernie Ford]], Amerikaanse akteur en sanger (* [[1919]]). * [[2007]] – [[Joey Bishop]], Amerikaanse akteur (* [[1918]]). * [[2008]] – [[Levi Stubbs]], Amerikaanse akteur en sanger (* [[1936]]). * [[2015]] – [[Danièle Delorme]], Franse aktrise en vervaardiger (* [[1926]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == {{Commonskat|17 October|17 Oktober}} [[Kategorie:Oktober]] d70o260bakoopydb5w2gd0utn0f25u1 0 4373 2514563 2485764 2022-07-24T15:59:11Z Oesjaar 7467 /* In die ruimtetydperk */ Skakel wikitext text/x-wiki :''Hierdie bladsy verwys na die Aarde se Maan. Vir ander mane in die Sonnestelsel, sien [[natuurlike satelliet]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour=#FFFFC0 | name = Maan | symbol = [[Lêer:Moon decrescent symbol (bold).svg|24px|alt=☾|Die astronomiese simbool vir die Maan.]] | image = [[Lêer:Moon merged small.jpg|240px|Die Maan.]] | caption = Die Maan, soos gesien vanaf die [[Aarde]] op 7 Oktober 2006. | discovery = | discovery_ref = | discoverer = | discovered = | discovery_method = | mpc_name = | alt_names = | mp_category = | orbit_ref = | epoch = | aphelion = | perihelion = | periapsis = | apoapsis = | semimajor = 384&nbsp;399&nbsp;km<br />0,00257&nbsp;AE<ref name="W06">{{cite journal|last = Wieczorek|first = M.|title = The constitution and structure of the lunar interior|journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry|volume = 60|issue = 1|pages = 221–364|year = 2006|doi = 10.2138/rmg.2006.60.3}}</ref> | mean_orbit_radius = | eccentricity = 0,0549 | period = 27 dae, 7 uur, 43,7 min<ref name="W06" /> | synodic_period = | avg_speed = 1,022&nbsp;km/s | mean_anomaly = | inclination = 5,145° (tot die [[ekliptika]])<br />tussen 18.29° en 28.58° (tot die Aarde se [[ewenaar]])<ref name="W06" /> | asc_node = | long_periastron = | time_periastron = | satellite_of = Die [[Aarde]] | satellites = | physical_characteristics = yes | flattening = | minorplanet = | dimensions = | equatorial_radius = 1&nbsp;738,14&nbsp;km<br />(0,273 Aardes)<ref name="NSSDC">{{cite web |last=Williams |first=Dr. David R. |title=Moon Fact Sheet |publisher=[[NASA]] (National Space Science Data Center) |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |date=2 Februarie 2006 |access-date=31 Desember 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200521064556/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |archive-date=21 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | polar_radius = 1&nbsp;735,97&nbsp;km <br />(0,273 Aardes)<ref name="NSSDC" /> | mean_radius = 1&nbsp;737,103&nbsp;km <br />(0,273 Aardes)<ref name="W06" /><ref name="NSSDC" /> | surface_area = 3,793×10⁷ km²<br />(ongeveer 38 miljoen km²)<br />(0,074 Aardes) | volume = 2,1958×1010 km³<br />(0,020 Aardes) | mass = 7,3477×10²² kg<br />(0,0123 Aardes)<ref name="W06" /> | density = 3&nbsp;346,4&nbsp;kg/m³<ref name="W06" /> | surface_grav = 1,622&nbsp;m/s²<br />(0,1654&nbsp;g) | escape_velocity = 2,38&nbsp;km/s | sidereal_day = 27,321 582 dae | rot_velocity = 4,627&nbsp;m/s <br />(by die ewenaar) | axial_tilt = 1,5424° (tot die elliptika) | right_asc_north_pole = | declination = | pole_ecliptic_lat = | pole_ecliptic_lon = | albedo = | single_temperature = | temperatures = yes | temp_name1 = Ewenaar | min_temp_1 = 100 [[Kelvin|K]] | mean_temp_1 = 220 K | max_temp_1 = 390 K | temp_name2 = 85°N<ref name="Vasavada1999">{{cite journal|author=A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood |journal=Icarus |title= Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits |volume=141|issue=2 |page=179 |year=1999 |bibcode=1999Icar..141..179V |doi= 10.1006/icar.1999.6175}}</ref> | min_temp_2 = 70 K | mean_temp_2 = 130 K | max_temp_2 = 230 K | spectral_type = | magnitude = -2,5 tot -12,9 <br />-12,74 (gemiddelde volmaan)<ref name="NSSDC" /> | abs_magnitude = | angular_size = 29,3 tot 34,1 [[Boogminuut|boogminute]]<ref name="NSSDC" /> | adjectives = | atmosphere = | surface_pressure = 140 kPa | atmosphere_composition = 25% [[Helium]]<br />25% [[Neon]]<br />23% [[Waterstof]]<br />20% [[Argon]]<br /><1% [[Metaan]]<br /><1% [[Ammoniak]]<br /><1% [[Koolstofdioksied]] }} Die '''Maan''' is die enigste [[natuurlike satelliet]] van die [[Aarde]]. Sy deursnee is ’n kwart van die Aarde s’n (vergelykbaar met die deursnee van [[Australië]])<ref>{{cite web|url=https://theconversation.com/how-big-is-the-moon-let-me-compare-118840|date=18 Julie 2019|access-date=15 November 2020|title=How big is the Moon?|author=Jonti Horner|archive-date=7 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201107223707/http://theconversation.com/how-big-is-the-moon-let-me-compare-118840|url-status=live}}</ref> en dit is dus die grootste [[natuurlike satelliet]] in die [[Sonnestelsel]] in vergelyking met die grootte van sy [[planeet]]. Die Maan is die vyfde grootste natuurlike satelliet in die Sonnestelsel, ná [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]], [[Kallisto (maan)|Kallisto]] en [[Io (maan)|Io]] ([[Jupiter]]) en [[Titaan (maan)|Titaan]] ([[Saturnus]]). Dit het geen ander amptelike naam as "die Maan" nie, alhoewel dit soms '''Luna''' ([[Latyn]] vir "maan") genoem word om dit te onderskei van die algemene term "maan". Luna (soms ook [[Diana (mitologie)|Diana]]) is die Romeinse godin van die maan, [[dier]]e en [[jag]]. Haar [[Sterrekundige simbool|tradisionele simbool]] is die groeiende of halfmaan. [[Lêer:Earth Moon comparision sketch.svg|duimnael|links|180px|’n Vergelyking van die Maan en die Aarde se grootte.]] Die Maan het nie ’n beduidende [[atmosfeer]], [[hidrosfeer]] of [[magneetveld]] nie en die [[swaartekrag]] op sy oppervlak is omtrent ’n sesde van dié op Aarde (0,1654&nbsp;g). Die gebrek aan ’n atmosfeer verseker ook dat die Maan se oppervlak in sy oorspronklike toestand bewaar bly. Waterys is in die permanente skadu's van [[krater]]s naby die suidpool aanwesig.<ref>{{cite web |url=http://www.thestar.com/news/sciencetech/science/article/725497--nasa-lots-of-water-on-the-moon |title=NASA: 'lots of water' on the moon |access-date=24 Maart 2010 |format=html |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20110806101215/http://www.thestar.com/news/sciencetech/science/article/725497--nasa-lots-of-water-on-the-moon |archive-date=6 Augustus 2011 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die Maan se gemiddelde afstand van die Aarde af is 384&nbsp;400&nbsp;[[kilometer|km]], wat sowat 30 keer die Aarde se deursnee is. Die verste afstand wat dit bereik, is sowat 407&nbsp;000&nbsp;km en een van die kortste afstande – soos bereik in [[2005]] en [[2007]] – is 357&nbsp;290&nbsp;km. Die kortste afstand wat ooit gemeet is, is 356&nbsp;000&nbsp;km. Weens die kleiner afstand lyk die skyf van die [[volmaan]] net so groot soos dié van die groter, maar verder geleë [[Son]] (sy afstand van die Aarde is 150&nbsp;miljoen&nbsp;km). Hierdie toevallige ooreenkoms het tot die gesamentlike verering van die Maan en Son in baie kulture gelei; dit beteken egter ook dat die Maan vir ’n aardse waarnemer die sonskyf tydens ’n algehele [[sonsverduistering]] heeltemal kan bedek. Die Maan se [[wentelbaan]] om die Aarde het ’n [[Maanmaand#Sideriese maand|sideriese tydperk]] van 27,3 dae en ’n [[Maanmaand#Sinodiese maand|sinodiese tydperk]] van 29,5 dae. Die Aarde en Maan is deur hulle wedersydse swaartekrag in ’n [[sinchroniese rotasie]]; dit beteken die Maan se rotasie om sy eie as duur net so lank as die sinodiese tydperk en daarom is net die een kant van die Maan altyd na die Aarde gedraai. Tog is 59% van die totale oppervlak van die Maan van die Aarde af sigbaar vanweë wisselings in perspektief (sy [[librasie]]).<ref>{{cite web |url=https://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Smoon4.htm |title=Libration of the Moon |last=Stern |first=David |date=30 Maart 2014 |website=Nasa |access-date=11 Februarie 2020 |archive-date=22 Mei 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522153419/https://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Smoon4.htm |url-status=live }}</ref> Aangesien die Aarde se massa sowat 81 keer so groot as dié van die Maan is, lê die twee liggame se [[massamiddelpunt]] sowat 1&nbsp;700&nbsp;km onder die Aarde se oppervlak. Die swaartekraginvloed van die Maan veroorsaak die Aarde se [[gety]]e en beïnvloed die lengte van ’n dag op Aarde. Die kant van die Maan wat na die Aarde gedraai is, word gekenmerk deur donker [[Vulkaan|vulkaniese]] [[Maansee|marias]] (seë), wat die ruimtes vul tussen die helder antieke hooglande en prominente impakkraters. Die Maan se oppervlak weerkaats redelik min [[lig]]; omtrent dieselfde as uitgetrapte [[teer]]. Omdat dit direkte [[sonlig]] weerkaats, kontrasteer dit egter teen die relatief donker naglug en het dit ’n groot skynbare grootte wanneer dit van die Aarde af gesien word. Dit is dus die helderste voorwerp in die lug naas die Son. Die eerste mensgemaakte voorwerp wat die Maan bereik het, was die [[Sowjetunie]] se onbemande [[Loena-ruimteprogram|Loena&nbsp;2]] in 1959; dit is gevolg deur die eerste suksesvolle sagte landing deur Loena&nbsp;9 in 1966. Die eerste suksesvolle bemande [[ruimtetuig]] wat op die Maan geland het, was die [[VSA]] se [[Apollo&nbsp;11]]; in die [[Apollo-program]] het ses bemande landings tussen 1969 en 1972 plaasgevind. Dié en ander, onbemande tuie het maanrotse na die Aarde teruggebring wat in besonderhede bestudeer is om ’n begrip te ontwikkel van die Maan se oorsprong, interne struktuur en daaropvolgende geskiedenis; die algemeens aanvaarde hipotese is dat die Maan sowat 4,51&nbsp;miljard jaar gelede, kort ná die Aarde, gevorm het uit die puin van ’n [[Reuse-impakhipotese|reusebotsing]] tussen ons planeet en ’n hipotetiese voorwerp omtrent so groot soos [[Mars]] met die naam [[Theia (planeet)|Theia]]. == Ontstaan == Wetenskaplikes het tans geen eenparige verklaring vir die oorsprong van die Maan nie. Sommige deskundiges beweer die Maan is uit die vroeë Aarde geskeur, toe dit nog uit gedeeltelik gesmelte gesteentes bestaan het. Die bekken van die [[Stille Oseaan]] (Pasifiese bekken) word volgens hierdie teorie as die oorspronggebied van die Maan beskou – hierdie verklaring word gesteun deur die feit dat die samestelling van die Maan min of meer met dié van die Aarde se kors- en mantelgesteentes ooreenstem. Die Pasifiese bekken het egter eerder deur die verskuiwing van die Aarde se landmassas ontstaan. [[Lêer:Big Splash V1.0.gif|duimnael|regs|220px|Die animasie wys die ontstaan van die Maan volgens die "botsingshipotese".]] Volgens 'n tweede teorie word die Maan beskou as 'n klein planeet wat lank gelede deur die Aarde aangetrek en in ’n wentelbaan vasgevang is. Tog sou die Maan se wentelbaan dan eerder ellipties moes wees en nie kringvormig nie. Dit is ook twyfelagtig of 'n groot satelliet soos die Maan werklik deur 'n planeet vasgevang sou kon word. 'n Derde hipotese stel voor die Maan is baie vroeg van die vinnig roterende Aarde geskei deur 'n soort "pirouette-effek". 'n Vierde verklaring is dat die Aarde en die Maan gelyktydig uit 'n oerwolk ontwikkel het en gevolglik as 'n dubbelplaneetstelsel beskou moet word. 'n Vyfde en deesdae die algemeens aanvaarde teorie is die botsingshipotese: dat die Maan uit ’n botsing tussen die jong Aarde en ’n planeet omtrent so groot soos [[Mars]] ontstaan het. Daarvolgens het die planeet, wat [[Theia (planeet)|Theia]] genoem word, die Aarde skrams getref<ref name="ReuferMeier2012">{{cite journal |last1=Reufer |first1=Andreas |last2=Meier |first2=Matthias M. M. |last3=Benz |first3=Willy |last4=Wieler |first4=Rainer |title=A hit-and-run giant impact scenario |journal=Icarus |volume=221 |issue=1 |year=2012 |pages=296–299 |doi=10.1016/j.icarus.2012.07.021 |bibcode=2012Icar..221..296R |arxiv = 1207.5224 }}</ref> en stukke lawa van albei vormende planete die lug ingeskiet. Dié stukke het afgekoel en óf een Maan gevorm óf twee liggame wat eindelik versmelt het om die Maan te vorm.<ref name="JutziAsphaug2011">{{cite journal |last1=Jutzi |first1=M. |last2=Asphaug |first2=E. |title=Forming the lunar farside highlands by accretion of a companion moon |journal=Nature |volume=476 |issue=7358 |year=2011 |pages=69–72 |doi=10.1038/nature10289 |pmid=21814278 |bibcode = 2011Natur.476...69J }}</ref> Dit word deesdae as onwaarskynlik beskou dat die Aarde en Maan gelyktydig uit dieselfde gas- en stofwolke gevorm is. Hoewel 'n aantal elemente soos aluminium, kalsium, silikoon, yster, suurstof, titaan en magnesium op albei voorkom, wyk die verhoudings sterk van mekaar af en is daar opvallend min koolstof en yster op die maan. Die lae digtheid van die Maan – slegs 60% van dié van die Aarde – word aan hierdie afwykende samestelling toegeskryf. Die ouderdom van gesteentes wat deur ruimtevaarders Aarde toe gebring is, is volgens [[Radiokoolstofdatering|radioaktiewe datering]] bepaal. Die jongste gesteente is basaltiese rots uit die maria, wat sowat 3,1&nbsp;miljard jare gelede ontstaan het, terwyl die oudste monsters uit die hooglandgebiede sowat 4,6&nbsp;miljard jare oud is – omtrent so oud soos die Aarde. === Ontleding van gesteentemonsters === Gedurende die landing van [[Apollo 11]] is net sowat 21&nbsp;kg maangesteentes vir wetenskaplike ontleding ingesamel, maar die vyf volgende landings het altesaam 382&nbsp;kg opgelewer. Tydens die laaste landing, van [[Apollo 17]] in Desember 1972, het die eerste wetenskaplike op die maan, die geoloog [[Harrison Schmitt]], 110&nbsp;kg maangesteentes versamel.<ref>Althaus, Tilmann: ''382 Kilo für 25 Milliarden Dollar''. In: Berliner Morgenpost, 20 Julie 1999</ref> [[Lêer:Moon orange volcanic glass.jpg|duimnael|links|220px|Hierdie oranjekleurige glasfragmente van vermoedelik vulkaniese oorsprong is tydens die Apollo 17-missie naby 'n maankrater ontdek.]] Meer as die helfte van die gesteentemonsters word tans in lugdigte houers op 'n [[Nasa]]-terrein in [[Houston]] bewaar om deur toekomstige generasies navorsers met nuwe ontledingsmetodes bestudeer te word. Nogtans het die monsters, wat reeds ondersoek is, verrassende resultate opgelewer. Die gesteente se ouderdom – soos hier bo beskryf – maak van die materiaal "bewysstukke" uit die ontstaantydperk van ons Sonnestelsel. Op die Aarde is daar geen soortgelyke ou gesteentemateriaal meer te vinde nie – as gevolg van verwering en die bestendige vorming van nuwe gesteentes het dit lankal verdwyn. Die Maan word dus deur wetenskaplikes as 'n "geologiese museum" beskou. Die jonger gesteentemonsters is in die Maan se donker gebiede ingesamel – die maria wat selfs van die Aarde af met die blote oog sigbaar is en gedurende die Apollo-sendings as reusagtige impakkraters van [[asteroïde]]s en [[komete]] geïdentifiseer is. Hierdie kraters is later weer deur vulkaniese basaltlawa uit die Maan se binneste opgevul om die huidige donker maria met hul opvallend gladde oppervlakke te vorm. Die Maan se basaltlawa verskil hoegenaamd nie van soortgelyke aardse gesteentes nie. Die ouer gesteentemonsters uit die helder gebiede van die Maan dui daarop dat die Maan tydens sy vroeë geskiedenis sowat 4,5&nbsp;miljard jare gelede deur baie hoë temperature gekenmerk is en vervolgens vinnig afgekoel het. Kort ná sy ontstaan het hy dus reeds oor 'n soliede kors van helder minerale beskik. Hierdie kors is op die lange duur deur 'n groot aantal asteroïde- en komeetbotsings tot die huidige lewelose oppervlak omskep wat met rotse en klippe besaai lê. Volgens die chemies-mineralogiese ontleding van die gesteentemonsters was daar nooit groot hoeveelhede water en gasse op die Maan nie – sodoende het die Aarde se satelliet ook nooit oor 'n atmosfeer beskik nie. 'n Nuwe, onbekende mineraal – 'n oksied van yster, magnesium en titaan wat ter ere van die eerste mense op die maan, [[Neil Armstrong|Armstrong]], [[Buzz Aldrin|Aldrin]] en [[Michael Collins|Collins]], "armacoliet" gedoop is – is later ook op die Aarde gevind. Die ontleding het aanleiding tot die botsingshipotese gegee. ==Interne struktuur== Die Maan is ’n [[Planeetdifferensiasie|gedifferensieerde]] liggaam. Dit beteken nes by die Aarde kan ’n geochemies afsonderlike [[Aardkors|kors]], [[Aardmantel|mantel]] en [[Aardkern|kern]] onderskei word. Dit is die tweede digste natuurlike satelliet in die Sonnestelsel, naas [[Io (maan)|Io]].<ref name="Schubert2004" /> Dit het egter ’n klein binnekern met ’n [[radius]] van tot net 240&nbsp;km wat solied en [[yster]]ryk is, en ’n vloeibare buitekern wat hoofsaaklik uit vloeibare yster bestaan met ’n radius van rofweg 300&nbsp;km. Om die kern is ’n gedeeltelik gesmelte grenslaag met ’n radius van omtrent 500&nbsp;km.<ref>{{cite web |last1=Brown |first1=D. |last2=Anderson |first2=J. |website=Nasa |url=http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html |title=NASA Research Team Reveals Moon Has Earth-Like Core |publisher=Nasa |date=6 Januarie 2011 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111112210/http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html |archive-date=11 Januarie 2012 }}</ref><ref name="Weber2011">{{cite journal |last1=Weber |first1=R.C. |last2=Lin |first2=P.-Y. |last3=Garnero |first3=E.J. |last4=Williams |first4=Q. |last5=Lognonne |first5=P. |title=Seismic Detection of the Lunar Core |journal=Science |volume=331 |issue=6015 |date=21 Januarie 2011 |pages=309–312 |url=http://www.earth.northwestern.edu/people/seth/351/lunarcore.2011.pdf |doi=10.1126/science.1199375 |pmid=21212323 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151015035756/http://www.earth.northwestern.edu/people/seth/351/lunarcore.2011.pdf |archive-date=15 Oktober 2015 |bibcode=2011Sci...331..309W|s2cid=206530647 |access-date= 10 April 2017}}</ref> Hierdie struktuur het vermoedelik ontwikkel deur die [[kristalopbreking]] van ’n globale oseaan van [[magma]] kort ná die Maan se vorming 4,5&nbsp;miljard jaar gelede.<ref>{{cite journal |doi=10.1038/ngeo417 |title=Timing of crystallization of the lunar magma ocean constrained by the oldest zircon |date=2009 |last1=Nemchin |first1=A. |last2=Timms |first2=N. |last3=Pidgeon |first3=R. |last4=Geisler |first4=T. |last5=Reddy |first5=S. |last6=Meyer |first6=C. |journal=Nature Geoscience |volume=2 |issue=2 |pages=133–136 |bibcode=2009NatGe...2..133N |hdl=20.500.11937/44375|hdl-access=free }}</ref> Nadat sowat driekwart van die magma-oseaan gekristalliseer het, het minerale met ’n laer digtheid gevorm en na bo gedryf om ’n kors te vorm.<ref name="S06" /> Dié kors bevat meer yster as die Aarde s’n<ref name="W06" /> en is sowat 50 km dik.<ref name="W06" /> === Samestelling van kors === Ten opsigte van sy samestelling lyk die Maan se kors baie soos dié van aardse basalt. Dit bestaan uit aluminiumsilikate en kalsium-, yster-, magnesium- en ander metaaloksiede asook niemetale en gasse. {| class="wikitable float-left" style="width:35%“ |-- ! colspan="8" style="background-color:Khaki;" | Samestelling van die Maan se kors |-- | [[Suurstof]] || align="right" | 43 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Titaan (element)|Titaan]] || 2 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Swawel]] || 0,1 % |-- | [[Silikon]] || align="right" | 21 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Nikkel]] || 0,6 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Fosfor]] || 0,05 % |-- | [[Aluminium]] || align="right" | 10 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Natrium]] || 0,3 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Koolstof]] || 0,01 % |-- | [[Kalsium]] || align="right" | 9 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Chroom]] || 0,2 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Stikstof]] || 0,01 % |-- | [[Yster]] || align="right" | 9 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Kalium]] || 0,1 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Waterstof]] || 0,005 % |-- | [[Magnesium]] || align="right" | 5 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Mangaan]] || 0,1 % || style="background-color:Gainsboro;" | &nbsp; || [[Helium]] || 0,002 % |-- |} ==Fisiese eienskappe== ===Oppervlak=== Anders as die Aarde het die Maan feitlik geen magneetveld of atmosfeer wat as ’n soort beskerming teen kosmiese deeltjies en sonstraling kan dien nie; sy geskroeide oppervlak is gevolglik met kraters besaai. Die oppervlak is hoofsaaklik bedek met fyn korreltjies glasagtige, verharde basalt, obsidiaan en ander gesteentes. {{Multibeeld |wydte=135 |align=center |header=Die Maan |beeld1=LRO WAC Nearside Mosaic.jpg |onderskrif1=Die voorkant. |beeld2=Moon Farside LRO.jpg |onderskrif2=Die agterkant. |beeld3=LRO WAC North Pole Mosaic (PIA14024).jpg |onderskrif3=Die noordpool. |beeld4=LRO WAC South Pole Mosaic.jpg |onderskrif4=Die suidpool. }} ====Topografie==== Die Maan se sigbaarste topografiese eienskap is die reusagtige Suidpool-Aitkenbekken aan die agterkant wat sowat 2&nbsp;240&nbsp;km breed is; dit is die grootste krater op die Maan en die tweede grootste bevestigde impakkrater in die Sonnestelsel.<ref name="Spudis1994">{{cite journal |doi=10.1126/science.266.5192.1848 |last=Spudis |first=Paul D. |author2=Reisse, Robert A. |author3=Gillis, Jeffrey J. |date=1994 |title=Ancient Multiring Basins on the Moon Revealed by Clementine Laser Altimetry |journal=Science |volume=266 |issue=5192 |pages=1848–1851 |bibcode=1994Sci...266.1848S |pmid=17737079|s2cid=41861312 }}</ref><ref>{{cite journal |doi=10.1029/97GL01718 |first1=C.M. |last1=Pieters |first2=S. |last2=Tompkins |first3=J.W. |last3=Head |first4=P.C. |last4=Hess |title=Mineralogy of the Mafic Anomaly in the South Pole‐Aitken Basin: Implications for excavation of the lunar mantle |journal=Geophysical Research Letters |volume=24 |issue=15 |pages=1903–1906 |date=1997 |bibcode=1997GeoRL..24.1903P |hdl=2060/19980018038|hdl-access=free }}</ref> Teen 13 km diep is sy bodem die laagste punt op die oppervlak.<ref name="Spudis1994" /><ref>{{cite journal |url=http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html |title=The Biggest Hole in the Solar System |page=20 |last=Taylor |first=G.J. |date=17 Julie 1998 |journal=Planetary Science Research Discoveries |access-date=12 April 2007 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070820042129/http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html |archive-date=20 Augustus 2007 |bibcode=1998psrd.reptE..20T}}</ref> Die hoogste punte op die oppervlak is reg noordoos daarvan, en daar is al voorgestel dit is verdik deur die skuins vormingsimpak wat die Suidpool-Aitkenbekken veroorsaak het.<ref>{{cite journal |last=Schultz |first=P.H. |date=March 1997 |page=1259 |volume=28 |title=Forming the south-pole Aitken basin – The extreme games |journal=Conference Paper, 28th Annual Lunar and Planetary Science Conference |bibcode=1997LPI....28.1259S}}</ref> Ander groot impakkraters soos die maria Imbrium, Serenitatis, Crisium, Smythii en Orientale is ook baie diep en het hoë rande.<ref name="Spudis1994" /> Die oppervlak aan die Maan se agterkant is gemiddeld sowat 1,9&nbsp;km hoër as dié aan die voorkant.<ref name="W06" /> [[Beeld:Near and far sides of Moon, small geological map.jpg|thumb|Geologiese verskynsels op die Maan (voorkant met die noordpool links; agterkant met die suidpool regs.]] [[Beeld:MoonTopoLOLA.png|thumb|Topografie van die Maan.]] [[Beeld:Moon_elevation_2.stl|thumb|STL-3D-model van die Maan met ’n oordrywing van 10× van die hoogtes.]] Die ontdekking van [[Breuk (geologie)|breukkranse]] deur die Lunar Reconnaissance Orbiter dui daarop dat die Maan in die afgelope miljard jaar gekrimp het, met sowat 90&nbsp;m.<ref>{{cite web |publisher=NASA |title=NASA's LRO Reveals 'Incredible Shrinking Moon' |date=19 Augustus 2010 |url=http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/shrinking-moon.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100821124252/http://www.nasa.gov/mission_pages/LRO/news/shrinking-moon.html |archive-date=21 Augustus 2010}}</ref> Soortgelyke krimpingsverskynsels kom op [[Mercurius]] voor. In die onlangse bestudering van meer as 12&nbsp;000 foto's wat die Orbiter geneem het, is waargeneem Mare Frigoris naby die noordpool, ’n groot bekken wat as geologies onaktief beskou is, is besig om te kraak en skuif. Omdat die Maan nie [[Plaattektoniek|tektoniese plate]] het nie, geskied sy tektoniese aktiwiteit langsaam en ontwikkel krake namate dit oor die jare hitte verloor.<ref>{{Cite journal |last1=Watters |first1=Thomas R. |last2=Weber |first2=Renee C. |last3=Collins |first3=Geoffrey C. |last4=Howley |first4=Ian J. |last5=Schmerr |first5=Nicholas C. |last6=Johnson |first6=Catherine L. |date=June 2019 |title=Shallow seismic activity and young thrust faults on the Moon |journal=Nature Geoscience|publication-date=13 Mei 2019 |volume=12 |issue=6 |pages=411–417 |doi=10.1038/s41561-019-0362-2 |bibcode=2019NatGe..12..411W |s2cid=182137223 |issn=1752-0894 }}</ref> ====Vulkaniese verskynsels==== Die donker en relatief plat maanvlaktes, wat duidelik met die blote oog gesien kan word, word "maria" ([[Latyn]] vir "seë"; [[enkelvoud]]: "mare") genoem omdat eens geglo is hulle is vol [[water]];<ref>{{cite book |author=Wlasuk, Peter |title=Observing the Moon |url=https://books.google.com/books?id=TWtLIOlPwS4C |date=2000 |publisher=Springer |isbn=978-1-85233-193-1 |page=19}}</ref> dit is nou bekend dat hulle groot poele verharde, antieke [[lawa|basaltlawa]] is. Hoewel soortgelyk aan basalte op Aarde, bevat maanbasalte meer [[yster]] en geen [[Mineraal|minerale]] wat deur water verander is nie.<ref>{{cite web |url=http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html |title=The Oldest Moon Rocks |last=Norman |first=M. |work=Planetary Science Research Discoveries |publisher=Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology |date=21 April 2004 |access-date=12 April 2007 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070418152325/http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html |archive-date=18 April 2007}}</ref> Die meeste van dié lawa het in die laagtes ingevloei wat met impakkraters verbind word. Verskeie [[geologiese provinsie]]s wat [[Vulkaan#Skildvulkane|skildvulkane]] bevat, word binne-in die maria aan die Maan se voorkant aangetref.<ref>{{cite journal |last=Head |first=L.W.J.W. |title=Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement |journal=Journal of Geophysical Research |date=2003 |volume=108 |url=http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml |access-date=12 April 2007 |issue=E2 |doi=10.1029/2002JE001909 |page=5012 |bibcode=2003JGRE..108.5012W |citeseerx=10.1.1.654.9619 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070312071105/http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml |archive-date=12 Maart 2007}}</ref> [[Beeld:14284-Moon-Maskelyne-LRO-20141012.jpg|thumb|200px|links|Getuienis van vulkanisme toe die Maan nog jonk was.]] [[Beeld:Moon names.svg|thumb|Die voorkant van die maan met groot maria en kraters aangedui.]] Feitlik al die maria is aan die voorkant van die Maan; dit bedek sowat 31% van die oppervlak daar,<ref name="worldbook">{{cite web |last=Spudis |first=P.D. |date=2004 |url=http://www.nasa.gov/worldbook/moon_worldbook.html |title=Moon |publisher=World Book Online Reference Center, Nasa |archive-url=https://web.archive.org/web/20130703162844/http://www.nasa.gov/worldbook/moon_worldbook.html |archive-date=3 Julie 2013 |access-date=12 April 2007}}</ref> in vergelyking met 2% aan die agterkant.<ref>{{cite journal |last1=Gillis |first1=J.J. |last2=Spudis |first2=P.D. |title=The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria |journal=Lunar and Planetary Science |date=1996 |volume=27 |page=413 |bibcode=1996LPI....27..413G}}</ref> Dit is vermoedelik vanweë die konsentrasie van hitteproduserende elemente onder die kors aan die voorkant, soos gesien met [[gammastraal]][[spektroskopie]], wat kon veroorsaak het dat die onderliggende [[mantel]] warm geword, gedeeltelik gesmelt, na die oppervlak gestyg en uitgebars het.<ref name="S06">{{cite journal |last1=Shearer |first1=Charles K. |last2=Hess |first2=Paul C. |last3=Wieczorek |first3=Mark A. |last4=Pritchard |first4=Matt E. |last5=Parmentier |first5=E. Mark |last6=Borg |first6=Lars E. |last7=Longhi |first7=John |last8=Elkins-Tanton |first8=Linda T. |last9=Neal |first9=Clive R. |last10=Antonenko |first10=Irene |last11=Canup |first11=Robin M. |last12=Halliday |first12=Alex N. |last13=Grove |first13=Tim L. |last14=Hager |first14=Bradford H. |last15=Lee |first15=D.-C. |last16=Wiechert |first16=Uwe |title=Thermal and magmatic evolution of the Moon |journal=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=60 |issue=1 |pages=365–518 |date=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.4 |bibcode=2006RvMG...60..365S |s2cid=129184748 |url=https://semanticscholar.org/paper/70117035856f362a55fd592b49e6d35b8fe2c3f9 |access-date=2 Desember 2019 |archive-date=19 Augustus 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021945/https://www.semanticscholar.org/paper/Thermal-and-Magmatic-Evolution-of-the-Moon-Shearer-Hess/70117035856f362a55fd592b49e6d35b8fe2c3f9 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite journal |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/281/5382/1484 |title=Global Elemental Maps of the Moon: The Lunar Prospector Gamma-Ray Spectrometer |author=Lawrence |journal=Science |volume=281 |issue=5382 |pages=1484–1489 |doi=10.1126/science.281.5382.1484 |date=11 Augustus 1998 |access-date=29 Augustus 2009 |pmid=9727970 |bibcode=1998Sci...281.1484L |author2=D.J. |display-authors=2 |last3=Barraclough |first3=BL |last4=Binder |first4=AB |last5=Elphic |first5=RC |last6=Maurice |first6=S |last7=Thomsen |first7=DR |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090516065007/http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/281/5382/1484 |archive-date=16 Mei 2009|doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html |title=A New Moon for the Twenty-First Century |page=41 |last=Taylor |first=G.J. |journal=Planetary Science Research Discoveries |date=31 Augustus 2000 |access-date=12 April 2007 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301074958/http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html |archive-date=1 Maart 2012 |bibcode=2000psrd.reptE..41T}}</ref> Die meeste van die Maan se mare-basalte het in die Imbriese Periode, 3-3,5&nbsp;miljard jaar gelede, uitgebars, hoewel met radiometings vasgestel is sommige is tot 4,2&nbsp;miljard jaar oud.<ref name="Papike">{{cite journal |last=Papike |first=J. |author2=Ryder, G. |author3=Shearer, C. |title=Lunar Samples |journal=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=36 |pages=5.1–5.234 |date=1998}}</ref> In 2006 het ’n studie van die Ina-krater getoon geriffelde, redelik stofvrye verskynsels vanweë die gebrek aan [[erosie]] deur invallende puin, is blykbaar net 2&nbsp;miljoen jaar oud.<ref name=Berardelli>{{cite journal |url=http://news.sciencemag.org/2006/11/long-live-moon |title=Long Live the Moon! |journal=Science |date=9 November 2006 |author=Phil Berardelli |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141018153016/http://news.sciencemag.org/2006/11/long-live-moon |archive-date=18 Oktober 2014 |access-date=14 Oktober 2014 }}</ref> Maanskuddings en gasvrystellings dui ook op ’n mate van voortgesette maanaktiwiteit.<ref name=Berardelli /> In 2014 het [[Nasa]] aangekondig daar is "wydverspreide getuienis van vulkanisme toe die Maan jonk was" op 70 onreëlmatige mare-kolle wat deur die Lunar Reconnaissance Orbiter geïdentifiseer is; daarvan was sommige jonger as 50 miljoen jaar. Dit hou die moontlikheid in van ’n veel warmer maanmantel as wat voorheen aanvaar is, ten minste aan die voorkant waar die diep kors aansienlik warmer is vanweë die groter konsentrasie van [[Radioaktiwiteit|radioaktiewe]] elemente.<ref>{{cite web |url=http://news.discovery.com/space/imps-reveal-volcanoes-erupted-recently-on-the-moon-141014.htm |title=Volcanoes Erupted 'Recently' on the Moon |publisher=Discovery News |date=14 Oktober 2014 |author=Jason Major |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141016190653/http://news.discovery.com/space/imps-reveal-volcanoes-erupted-recently-on-the-moon-141014.htm |archive-date=16 Oktober 2014}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nasa.gov/press/2014/october/nasa-mission-finds-widespread-evidence-of-young-lunar-volcanism/#.VDxNw0t3uxo |title=NASA Mission Finds Widespread Evidence of Young Lunar Volcanism |publisher=NASA |date=12 Oktober 2014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150103095208/http://www.nasa.gov/press/2014/october/nasa-mission-finds-widespread-evidence-of-young-lunar-volcanism/#.VDxNw0t3uxo |archive-date=3 Januarie 2015}}</ref><ref>{{cite journal |url=http://news.sciencemag.org/space/2014/10/recent-volcanic-eruptions-moon |title=Recent volcanic eruptions on the moon |journal=Science |date=12 Oktober 2014 |author=Eric Hand |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141014092239/http://news.sciencemag.org/space/2014/10/recent-volcanic-eruptions-moon |archive-date=14 Oktober 2014}}</ref> Kort tevore is bewyse gelewer van basaltiese vulkanisme van 2-10&nbsp;miljoen jaar jonger in die krater Lowell<ref>{{cite journal |last1=Srivastava |first1=N. |last2=Gupta |first2=R.P. |year=2013 |title=Young viscous flows in the Lowell crater of Orientale basin, Moon: Impact melts or volcanic eruptions? |journal=Planetary and Space Science |volume=87 |pages=37–45 |doi=10.1016/j.pss.2013.09.001 |bibcode=2013P&SS...87...37S}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Gupta |first1=R.P. |last2=Srivastava |first2=N. |last3=Tiwari |first3=R.K. |year=2014 |title=Evidences of relatively new volcanic flows on the Moon |journal=Current Science |volume=107 |issue=3 |pages=454–460}}</ref> in die mare Orientale, wat in die oorgangsone tussen die voor- en agterkant van die Maan lê. ’n Aanvanklik warmer mantel en/of plaaslike verryking van hitteproduserende elemente in die mantel kon verantwoordelik gewees het vir verlengde aktiwiteit ook aan die agterkant in die mare Orientale.<ref>{{cite journal |last1=Whitten |first1=J. |year=2011 |title=Lunar mare deposits associated with the Orientale impact basin: New insights into mineralogy, history, mode of emplacement, and relation to Orientale Basin evolution from Moon Mineralogy Mapper (M3) data from Chandrayaan-1 |url=https://semanticscholar.org/paper/8ec5da6de2647d62ef26cd2fe1e7012224b1585f |journal=Journal of Geophysical Research |volume=116 |page=E00G09 |doi=10.1029/2010JE003736 |bibcode=2011JGRE..116.0G09W |s2cid=7234547 |access-date=2 Desember 2019 |archive-date=19 Augustus 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021909/https://www.semanticscholar.org/paper/Lunar-mare-deposits-associated-with-the-Orientale-Whitten-Head/8ec5da6de2647d62ef26cd2fe1e7012224b1585f |url-status=live |doi-access=free }}</ref> Die ligter streke van die Maan word terrae, of hooglande, genoem omdat hulle hoër as die meeste maria is. Hulle dateer van 4,4&nbsp;miljard jaar gelede.<ref name="Papike" /><ref name="Hiesinger">{{cite journal |last=Hiesinger |first=H. |author2=Head, J.W. |author3=Wolf, U. |author4=Jaumanm, R. |author5=Neukum, G. |title=Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum |journal=Journal of Geophysical Research |volume=108 |issue=E7 |page=1029 |date=2003 |doi=10.1029/2002JE001985 |bibcode=2003JGRE..108.5065H |s2cid=9570915 |url=https://semanticscholar.org/paper/73004a464fb36e7552d06d3ea4376e5f1c362dca |access-date=2 Desember 2019 |archive-date=19 Augustus 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021946/https://www.semanticscholar.org/paper/Ages-and-stratigraphy-of-mare-basalts-in-Oceanus-Hiesinger-Head/73004a464fb36e7552d06d3ea4376e5f1c362dca |url-status=live |doi-access=free }}</ref> In teenstelling met berge op die Aarde, is geen van dié op die Maan sover bekend deur tektoniese aktiwiteit gevorm nie.<ref>{{cite web |last=Munsell |first=K. |publisher=NASA |work=Solar System Exploration |title=Majestic Mountains |url=http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm?Item=mountains |date=4 Desember 2006 |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080917055643/http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm?Item=mountains |archive-date=17 September 2008}}</ref> Die konsentrasie van maria aan die voorkant van die Maan weerspieël waarskynlik die aansienlik dikker kors van die hooglande aan die agterkant, wat gevorm kon gewees het in ’n botsing teen ’n stadige spoed teen ’n tweede maan van die Aarde ’n paar tienmiljoene jare ná hulle vorming.<ref>{{cite journal |author=Richard Lovett |url=http://www.nature.com/news/2011/110803/full/news.2011.456.html#B1 |title=Early Earth may have had two moons: Nature News |journal=Nature |access-date=1 November 2012 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103145236/http://www.nature.com/news/2011/110803/full/news.2011.456.html#B1 |archive-date=3 November 2012 |doi=10.1038/news.2011.456 |year=2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://theconversation.edu.au/was-our-two-faced-moon-in-a-small-collision-2659 |title=Was our two-faced moon in a small collision? |publisher=Theconversation.edu.au |access-date=1 November 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130130004522/http://theconversation.edu.au/was-our-two-faced-moon-in-a-small-collision-2659 |archive-date=30 Januarie 2013 }}</ref> ====Impakkraters==== [[Lêer:Moon-craters.jpg|duimnael|links|200px|Die krater Daidalos.]] Die ander groot geologiese proses wat die Maan se oppervlak beïnvloed het, is die vorming van impakkraters<ref>{{cite book |last=Melosh |first=H. J. |title=Impact cratering: A geologic process |date=1989 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-504284-9}}</ref> toe [[asteroïde]]s en [[komete]] teen die oppervlak gebots het. Daar is na raming sowat 300&nbsp;000 kraters wat breër as 1&nbsp;km is net aan die voorkant van die Maan.<ref>{{cite web |title=Moon Facts |url=http://planck.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=31412 |work=SMART-1 |publisher=European Space Agency |date=2010 |access-date=12 Mei 2010 |archive-date=17 Maart 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120317004513/http://planck.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=31412 |url-status=dead }}</ref> Die Maan se geologiese tydskaal is gebaseer op die prominentste impakvoorvalle, insluitende die Nectaris, Laer Imbrium en Orientale – strukture wat gekenmerk word deur veelvoudige ringe opgeligte materiaal tussen honderde en duisende kilometers breed.<ref name="geologic">{{cite book |first=Don |last=Wilhelms |date=1987 |title=Geologic History of the Moon |publisher=U.S. Geological Survey |chapter-url=http://ser.sese.asu.edu/GHM/ghm_07txt.pdf |chapter=Relative Ages |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100611054723/http://ser.sese.asu.edu/GHM/ghm_07txt.pdf |archive-date=11 Junie 2010 |access-date=4 April 2010 }}</ref> Die gebrek aan ’n beduidende atmosfeer en weer- en onlangse geologiese prosesse beteken baie van dié kraters bly goed behoue. Hoewel net ’n paar bekkens met veelvoudige ringe definitief gedateer is, is hulle nuttig om relatiewe tydperke daar te stel. Omdat impakkraters teen ’n feitlik konstante tempo vermeerder, kan die getal kraters per eenheidsoppervlak getel word om die ouderdom van die oppervlak te bepaal.<ref name="geologic" /> Die radiometriese ouderdomme van rotse wat deur ’n impak gesmelt is en wat gedurende die Apollo-sendings versamel is, is tussen 3,8 en 4,1&nbsp;miljard jaar: Dit is gebruik om ’n [[Groot Bombardement|groot bombardement]] van impakte voor te stel.<ref>{{cite journal |last1=Hartmann |first1=William K. |last2=Quantin |first2=Cathy |last3=Mangold |first3=Nicolas |date=2007 |volume=186 |issue=1 |pages=11–23 |journal=Icarus |title=Possible long-term decline in impact rates: 2. Lunar impact-melt data regarding impact history |doi=10.1016/j.icarus.2006.09.009 |bibcode=2007Icar..186...11H}}</ref> Op die Maan se oppervlak lê ’n laag deeltjies wat deur impakte veroorsaak is en oor die jare verder opgebreek het, bekend as [[regoliet]]. Die fyner regoliet, die maangrond van silikondioksiedglas, het ’n tekstuur soortgelyk aan dié van [[sneeu]] en die reuk van gebruikte [[buskruit]].<ref>{{cite web |date=30 Januarie 2006 |access-date=15 Maart 2010 |url=https://science.nasa.gov/headlines/y2006/30jan_smellofmoondust.htm |title=The Smell of Moondust |publisher=Nasa |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100308112332/http://science.nasa.gov/headlines/y2006/30jan_smellofmoondust.htm |archive-date=8 Maart 2010}}</ref> Die regoliet van ouer oppervlakke is gewoonlik dikker as dié van jonger oppervlakke; dit wissel in dikte van 10-20&nbsp;km op die hooglande tot 3-5&nbsp;km in die maria.<ref>{{cite book |last=Heiken |first=G. |editor1-last=Vaniman |editor1-first=D. |editor2-last=French |editor2-first=B. |title=Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon |date=1991 |publisher=Cambridge University Press |location=New York |isbn=978-0-521-33444-0 |page=[https://archive.org/details/lunarsourcebooku0000unse/page/736 736] |url=https://archive.org/details/lunarsourcebooku0000unse/page/736 |access-date=17 Desember 2019 |archive-date=17 Junie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200617181609/https://archive.org/details/lunarsourcebooku0000unse/page/736 |url-status=live }}</ref> Onder die fyn regoliet is die "megaregoliet", ’n laag fyn opgebreekte bodemrots van baie kilometers dik.<ref>{{cite journal |last=Rasmussen |first=K.L. |author2=Warren, P.H. |title=Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the Moon |journal=Nature |date=1985 |volume=313 |issue=5998 |pages=121–124 |bibcode=1985Natur.313..121R |doi=10.1038/313121a0|s2cid=4245137 }}</ref> ====Teenwoordigheid van water==== Vloeibare water kan nie op die maanoppervlak voortbestaan nie. Wanneer water aan sonstraling blootgestel word, ontbind dit vinnig deur ’n proses bekend as [[fotolise]] en raak dit in die ruimte verlore. Sedert die 1960's het wetenskaplikes egter geteoretiseer dat waterys óf agtergelaat kan word deur komete wat teen die Maan bots óf vervaardig kan word deur die reaksie van [[suurstof]]ryke maanrotse en [[waterstof]] van die [[sonwind]] wat spore van water by een van die pole kan agterlaat in koue kraters wat permanent in skaduwees lê.<ref name="Margot1999" /><ref> {{cite journal |first=William R. |last=Ward |title=Past Orientation of the Lunar Spin Axis |journal=Science |date=1 Augustus 1975 |volume=189 |issue=4200 |pages=377–379 |doi=10.1126/science.189.4200.377 |pmid=17840827 |bibcode=1975Sci...189..377W|s2cid=21185695 }}</ref> Volgens [[rekenaar]]simulasies kan tot 14&nbsp;000&nbsp;km² van die oppervlak in permanente skadu's lê.<ref name="M03" /> Die teenwoordigheid van bruikbare hoeveelhede water is ’n belangrike faktor in die moontlike kostedoeltreffende omskepping van die Maan in ’n bewoonbare gebied; die vervoer van water van die Aarde af sal te duur wees.<ref name="seedhouse2009" /> In die jare sedertdien is tekens van water wel op die maanoppervlak ontdek.<ref name="moonwater_18032010" /> In 1994 het ’n radareksperiment deur die Clementine-ruimtetuig die bestaan aangedui van klein, bevrore kolle water naby die oppervlak. Latere radarwaarnemings het egter daarop gedui dit kan rotse wees wat uit jong impakkraters geskiet is.<ref>{{cite web |last=Spudis |first=P. |title=Ice on the Moon |url=http://www.thespacereview.com/article/740/1 |publisher=The Space Review |date=6 November 2006 |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070222083000/http://www.thespacereview.com/article/740/1 |archive-date=22 Februarie 2007 }}</ref> In 1998 het die neutronspektrometer aan boord van die Lunar Prospector-ruimtetuig gewys hoë konsentrasies waterstof is teenwoordig in die boonste meter regoliet naby die poolstreke.<ref name="Feldman1998" /> Stukkies vulkaniese lawa wat aan boord van [[Apollo 15]] teruggebring is Aarde toe, het klein hoeveelhede water in hulle binnekant bevat.<ref name="Saal2008" /> Die Chandrayaan-1-ruimtetuig van 2008 het sedertdien die bestaan van oppervlakwaterys bevestig. Die spektrometer wat gebruik is, het [[absorpsielyn]]e wat algemeen van waterstof is, in weerkaatste sonlig ontdek en dit het bewyse gelewer van groot hoeveelhede waterys op die oppervlak. Die konsentrasies is moontlik tot 1&nbsp;000 dele per miljoen.<ref name="Pieters2009" /> Die indirekte beligting van streke in die skadu het in 2018 bevestig daar is waterys binne ’n breedteligging van 20° van albei pole.<ref>{{cite journal |title=Direct evidence of surface exposed water ice in the lunar polar regions |first1=Shuai |last1=Li |first2=Paul G. |last2=Lucey |first3=Ralph E. |last3=Milliken |first4=Paul O. |last4=Hayne |first5=Elizabeth |last5=Fisher |first6=Jean-Pierre |last6=Williams |first7=Dana M. |last7=Hurley |first8=Richard C. |last8=Elphic |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=115 |issue=36 |pages=8907–8912 |date=Augustus 2018 |doi=10.1073/pnas.1802345115 |pmid=30126996 |pmc=6130389|bibcode=2018PNAS..115.8907L }}</ref> In 2009 het LCROSS ’n voorwerp van 2&nbsp;300&nbsp;kg teen ’n poolkrater laat bots wat permanent in die skadu lê en minstens 100&nbsp;kg water ontdek in ’n pluim materiaal wat opgeskiet het.<ref name="Planetary" /><ref name="Colaprete" /> Ontledings van die bevindings van die Moon Mineralogy Mapper (M3) het in Augustus 2018 vir die eerste keer "definitiewe bewyse" van waterys op die maanoppervlak onthul.<ref name=":1">{{Cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-45251370 |title=Water ice 'detected on Moon's surface' |last=Rincon |first=Paul |date=21 Augustus 2018 |work=BBC News |access-date=21 Augustus 2018 |archive-date=21 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180821151638/https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-45251370 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite news |url=https://www.scientificamerican.com/article/beyond-the-shadow-of-a-doubt-water-ice-exists-on-the-moon/ |title=Beyond the Shadow of a Doubt, Water Ice Exists on the Moon |last=David |first=Leonard |work=Scientific American |access-date=21 Augustus 2018 |archive-date=21 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180821125629/https://www.scientificamerican.com/article/beyond-the-shadow-of-a-doubt-water-ice-exists-on-the-moon/ |url-status=live }}</ref> Die ysneerslae is by die noord- én suidpool ontdek, hoewel dit volopper is in die suide, waar water vasgevang is in kraters en skeure wat permanent in die skadu is en dus teen die Son beskut is.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> In Oktober 2020 het sterrekundiges die waarneming aangekondig van molekulêre water op die sonverligte maanoppervlak deur verskeie onafhanklike ruimtetuie, insluitende die [[SOFIA|Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy]] (SOFIA).<ref name="NA-20201026">{{cite journal |author=Honniball, C.I. |display-authors=et al. |title=Molecular water detected on the sunlit Moon by SOFIA |url=https://www.nature.com/articles/s41550-020-01222-x |date=26 Oktober 2020 |journal=Nature Astronomy |doi=10.1038/s41550-020-01222-x |bibcode=2020NatAs.tmp..222H |access-date=26 Oktober 2020 |archive-date=27 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201027143615/https://www.nature.com/articles/s41550-020-01222-x |url-status=live }}</ref><ref name="NA-20201026poh">{{cite journal |author=Hayne, P.O. |display-authors=et al. |title=Micro cold traps on the Moon |url=https://www.nature.com/articles/s41550-020-1198-9 |date=26 Oktober 2020 |journal=Nature Astronomy |doi=10.1038/s41550-020-1198-9 |arxiv=2005.05369 |bibcode=2020NatAs.tmp..221H |s2cid=218595642 |access-date=26 Oktober 2020 |archive-date=27 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201027143618/https://www.nature.com/articles/s41550-020-1198-9 |url-status=live }}</ref> ===Swaarteveld=== [[Beeld:GRAIL's gravity map of the moon.jpg|thumb|’n Swaartekragkaart van die Maan.]] Die [[Swaartekrag|swaarteveld]] van die Maan is gemeet deur die [[Doppler-effek|Doppler-verskuiwings]] van radioseine te bestudeer wat deur ruimtetuie om die Maan uitgestuur is. Die belangrikste swaartekrageienskappe van die Maan is [[massakonsentrasie (sterrekunde)|maskons]], groot positiewe swaartekragafwykings wat verbind word met sommige van die reusagtige impakkraters. Die afwykings word deels veroorsaak deur digte mare-basaltlawavloei wat dié bekkens vul.<ref>{{cite journal |last=Muller |first=P. |author2=Sjogren, W. |title=Mascons: lunar mass concentrations |journal=Science |volume=161 |pages=680–684 |date=1968 |doi=10.1126/science.161.3842.680 |pmid=17801458 |issue=3842 |bibcode=1968Sci...161..680M|s2cid=40110502 }}</ref><ref>{{cite journal |journal=Science |author=Richard A. Kerr |title=The Mystery of Our Moon's Gravitational Bumps Solved? |volume=340 |issue=6129 |pages=138–139 |date=12 April 2013 |doi=10.1126/science.340.6129.138-a |pmid=23580504}}</ref> Dit het ’n groot invloed op die wentelbaan van ruimtetuie om die Maan. Daar is ’n paar raaisels: Lawavloei alleen kan nie al die swaartekragverskynsels verduidelik nie, en daar is van die maskons wat nie met mare-vulkanisme verband hou nie.<ref>{{cite journal |last=Konopliv |first=A. |author2=Asmar, S. |author3=Carranza, E. |author4=Sjogren, W. |author5=Yuan, D. |title=Recent gravity models as a result of the Lunar Prospector mission |journal=Icarus |volume=50 |issue=1 |pages=1–18 |date=2001 |doi=10.1006/icar.2000.6573 |bibcode=2001Icar..150....1K |url=http://techreports.jpl.nasa.gov/2000/00-1301.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20041113045200/http://techreports.jpl.nasa.gov/2000/00-1301.pdf |archive-date=13 November 2004 |citeseerx=10.1.1.18.1930}}</ref> ===Magneetveld=== Die Maan het ’n eksterne [[magneetveld]] van gewoonlik minder as 0,2&nbsp;[[Tesla (eenheid)|nanoteslas]],<ref name= "Mighani2020">{{cite journal|last1= Mighani|first1= S.|last2= Wang|first2= H.|last3= Shuster|first3= D.L.|last4= Borlina|first4= C.S.|last5= Nichols|first5= C.I.O.|last6= Weiss|first6= B.P.|title= The end of the lunar dynamo|journal= Science Advances|volume= 6|issue= 1|year= 2020|pages= eaax0883|doi= 10.1126/sciadv.aax0883|pmid= 31911941|pmc= 6938704|bibcode= 2020SciA....6..883M}}</ref> of minder as ’n honderdduisendste van die Aarde se magneetveld. Die Maan het nie op die oomblik ’n dipolêre magneetveld nie en het net korsmagnetisering wat waarskynlik baie lank gelede ontstaan het.<ref name="GB2009" /><ref>{{cite web |url=http://lunar.arc.nasa.gov/results/magelres.htm |publisher=Lunar Prospector (Nasa) |title=Magnetometer / Electron Reflectometer Results |date=2001 |access-date=17 Maart 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100527121330/http://lunar.arc.nasa.gov/results/magelres.htm |archive-date=27 Mei 2010}}</ref> Vroeg in sy geskiedenis, sowat 4&nbsp;miljard jaar gelede, het sy magneetveld waarskynlik met dié van die Aarde vandag ooreengestem.<ref name= "Mighani2020" /> Hierdie vroeë veld het moontlik verdwyn nadat die Maan se kern heeltemal gekristalliseer het.<ref name= "Mighani2020" /> ===Atmosfeer=== [[Beeld:Apollo 17 twilight ray sketch.jpg|thumb|240px|’n Skets deur die bemanning van [[Apollo 17]].]] Die Maan se [[atmosfeer]] is so dun, dit is feitlik ’n [[vakuum]]; dit het ’n totale massa van minder as 10&nbsp;ton.<ref>{{cite book |editor=Richard D. Johnson & Charles Holbrow |last=Globus |first=Ruth |title=Space Settlements: A Design Study |chapter=Chapter 5, Appendix J: Impact Upon Lunar Atmosphere |publisher=NASA |chapter-url=http://settlement.arc.nasa.gov/75SummerStudy/5appendJ.html |date=1977 |access-date=17 Maart 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100531205037/http://settlement.arc.nasa.gov/75SummerStudy/5appendJ.html |archive-date=31 Mei 2010 }}</ref> Die oppervlakdruk van hierdie klein massa is sowat 0,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|nPa]]; dit wissel na gelang van die tyd van die dag. Die bronne daarvan sluit in [[ontgassing]] en [[verstuiwing]], ’n gevolg van die bombardement van die oppervlak deur sonwind-ione.<ref name="L06" /><ref>{{cite journal |last=Crotts |first=Arlin P.S. |title=Lunar Outgassing, Transient Phenomena and The Return to The Moon, I: Existing Data |date=2008 |url=http://www.astro.columbia.edu/~arlin/TLP/paper1.pdf |bibcode=2008ApJ...687..692C |volume=687 |issue=1 |pages=692–705 |journal=The Astrophysical Journal |doi=10.1086/591634 |arxiv=0706.3949 |s2cid=16821394 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090220081142/http://www.astro.columbia.edu/~arlin/TLP/paper1.pdf |archive-date=20 Februarie 2009 |access-date=29 September 2009 }}</ref> [[Element]]e wat waargeneem word, sluit in [[natrium]] en [[kalium]], wat deur verstuiwing voortgebring word (dit word ook in die atmosfeer van [[Mercurius]] en [[Io (maan)|Io]]) aangetref); [[helium-4]] en [[neon]]<ref name="NASA-20150817">{{cite web |last=Steigerwald |first=William |title=NASA's LADEE Spacecraft Finds Neon in Lunar Atmosphere |url=http://www.nasa.gov/content/goddard/ladee-lunar-neon |date=17 Augustus 2015 |work=Nasa |access-date=18 Augustus 2015 |archive-date=19 Augustus 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150819035151/http://www.nasa.gov/content/goddard/ladee-lunar-neon/ |url-status=live }}</ref> van die sonwind; en [[Argon|argon-40]], [[Radon|radon-222]] en [[polonium|polonium-210]] vanweë ontgassing nadat dit deur [[Radioaktiwiteit|radioaktiewe verval]] in die kors en mantel geskep is.<ref name="Stern1999" /><ref>{{cite journal |last=Lawson |first=S. |author2=Feldman, W. |author3=Lawrence, D. |author4=Moore, K. |author5=Elphic, R. |author6=Belian, R. |title=Recent outgassing from the lunar surface: the Lunar Prospector alpha particle spectrometer |journal=Journal of Geophysical Research |volume=110 |issue=E9 |page=1029 |date=2005 |doi=10.1029/2005JE002433 |bibcode=2005JGRE..11009009L|doi-access=free }}</ref> Die afwesigheid van neutrale atome en molekules soos dié van [[suurstof]], [[stikstof]], [[koolstof]], [[waterstof]] en [[magnesium]], wat in die regoliet teenwoordig is, word nie verstaan nie.<ref name="Stern1999" /> [[Waterdamp]] is deur [[Chandrayaan-1]] waargeneem en wissel volgens breedtegraad, met ’n maksimum by ~60-70&nbsp;grade; dit word waarskynlik geskep deur die [[sublimasie]] van waterys in die regoliet.<ref name="Sridharan2010" /> Dié gasse keer óf terug na die regoliet vanweë die Maan se swaartekrag óf raak in die ruimte verlore vanweë sonstralingsdruk of, as hulle geïoniseer is, vanweë die sonwind se magneetveld wat hulle wegvoer.<ref name="Stern1999" /> ====Stof==== ’n Permanente, asimmetriese stofwolk kom om die Maan voor; dit word geskep deur klein deeltjies afkomstig van [[komete]]. Sowat 5&nbsp;ton komeetdeeltjies tref die Maan se oppervlak na raming elke 24 uur en skiet maanstof die lug in. Die stof bly sowat 10 minute bo die Maan – dit duur 5 minute om op te styg en 5 minute om weer terug te val. Gemiddeld 120&nbsp;kg stof is bo die Maan teenwoordig en styg tot 100&nbsp;km bo die oppervlak. Die hoeveelheid stofdeeltjies bereik ’n hoogtepunt tydens die [[meteoorreën]]s [[Geminides]], [[Quadrantides]], [[Taurides|Noordelike Taurides]] en Omicron Centaurides, wanneer die Aarde (en die Maan) deur komeetpuin beweeg. Die wolk is asimmetries; dit is digter naby die grens tussen die Maan se dag- en nagkant.<ref>{{cite web |title=Lopsided Cloud of Dust Discovered Around the Moon |url=http://news.nationalgeographic.com/2015/06/150617-moon-dust-cloud-comet-space |website=National Geographic News |access-date=20 Junie 2015 |first1=Nadia |last1=Drake |first2=National Geographic PUBLISHED June |last2=17 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150619052915/http://news.nationalgeographic.com/2015/06/150617-moon-dust-cloud-comet-space/ |archive-date=19 Junie 2015 |date=17 Junie 2015}}</ref><ref>{{Cite journal |title=A permanent, asymmetric dust cloud around the Moon |journal=Nature |date=18 Junie 2015 |pages=324–326 |volume=522 |issue=7556 |doi=10.1038/nature14479 |first1=M. |last1=Horányi |first2=J.R. |last2=Szalay |first3=S. |last3=Kempf |first4=J. |last4=Schmidt |first5=E. |last5=Grün |first6=R. |last6=Srama |first7=Z. |last7=Sternovsky |bibcode=2015Natur.522..324H |pmid=26085272|s2cid=4453018 }}</ref> ’n Vroeëre, digter atmosfeer wat gevorm het uit gas wat tydens vulkaanuitbarstings uitgewerp is, is deur die sonwind weggevoer en het in die ruimte verdwyn.<ref>{{cite web|url=http://time.com/4974580/nasa-moon-had-atmosphere-volcanoes|title=NASA: The Moon Once Had an Atmosphere That Faded Away|publisher=Time|access-date=14 October 2017|archive-date=14 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171014001807/http://time.com/4974580/nasa-moon-had-atmosphere-volcanoes/|url-status=live}}</ref> ===Rotasie=== Die Maan draai om sy eie as. Omdat een so ’n omwenteling net so lank duur as wat dit die Maan neem om sy wentelbaan om die Aarde te voltooi, is die Maan in ’n [[sinchroniese omwenteling]] om die Aarde en wys dieselfde kant van die Maan altyd na die Aarde. Die rotasietydperk wissel na gelang van die verwysingsraamwerk. Daar is sideriese rotasietydperke (of die sideriese dag, met betrekking tot die [[ster]]re) en sinodiese rotasietydperke (of die [[sinodiese dag]], met betrekking tot die Son). ’n Maan-dag is ’n sinodiese dag. Vanweë die sinchroniese omwenteling stem die sideriese en sinodiese rotasietydperke ooreen met sideriese en sinodiese omwentelingstydperke (onderskeidelik 27,3 en 29,5 aarddae).<ref name="Day">{{cite web|url=https://www.universetoday.com/20524/how-long-is-a-day-on-the-moon-1/|date=10 Julie 2017|author=Matt Williams|title=How Long is a Day on the Moon?|access-date=5 Desember 2020}}</ref> ====Verskillende maande==== {| class="wikitable" |----- ! style="background:#efefef;" | Naam ! style="background:#efefef;" | Waarde (dae) ! style="background:#efefef;" | Definisie |- | Sideriese maand || {{val|27.321662}} || Met verwysing na vergeleë sterre (13,368 746 34 maande per omwenteling om die Son) |- | Sinodiese maand || {{val|29.530589}} ||Met verwysing na die Son (fases van die Maan, 12,368 746 34 maande per omwenteling om die Son) |- | Tropiese maand || {{val|27.321582}} || Met verwysing na die [[dag-en-nag-ewening]] |- | Anomalistiese maand || {{val|27.554550}} || Met verwysing na die [[perigeum]] |- | Nodiese (drakoniese) maand || {{val|27.212221}} || Met verwysing na die [[maanknoop]] |} ===Seisoene=== Die Maan se [[ashelling]] met betekking tot die [[sonnebaan]] is net 1,5424°,<ref name="SolarViews" /> baie minder as die Aarde se 23,44°. Daarom wissel die Maan se sonskyn baie minder per seisoen en speel topografiese detail ’n belangrike rol.<ref name="bbc" /> Uit foto's wat in 1994 deur die tuig Clementine geneem is, blyk dit vier bergstreke aan die rand van die krater Peary by die noordpool kan die hele dag verlig bly, wat beteken die Son skyn permanent daar. Geen sulke eienskappe kom by die suidpool voor nie. Net so is daar dele onder in baie kraters by die pole wat permanent in die skaduwee is,<ref name="M03" /> en hierdie kraters van voortdurende donkerte is uiters koud. Die Lunar Reconnaissance Orbiter het die laagte somertemperature in kraters by die suidpool gemeet teen 35&nbsp;[[Kelvin|K]] ({{nowrap|-238 °C}})<ref>{{cite web |date=17 September 2009 |url=http://www.diviner.ucla.edu/blog/?p=123 |title=Diviner News |publisher=UCLA |access-date=17 Maart 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100307031354/http://www.diviner.ucla.edu/blog/?p=123 |archive-date=7 Maart 2010}}</ref> en net 26&nbsp;K ({{nowrap|-247 °C}}) naby die [[Sonstilstand|wintersonstilstand]] in die noordpoolkrater Hermite. Dit is die koudste temperatuur wat nog deur ’n ruimtetuig in die Sonnestelsel gemeet is, selfs kouer as op [[Pluto]] se oppervlak.<ref name="bbc" /> Temperature op die Maan sal dus grootliks wissel tussen verligte en skaduryke dele.<ref>{{cite web |url=http://planetfacts.org/temperature-on-the-moon/ |title=Temperature on the Moon – Surface Temperature of the Moon – PlanetFacts.org |first=Jake |last=Rocheleau |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150527194737/http://planetfacts.org/temperature-on-the-moon/ |archive-date=27 Mei 2015 |date=21 Mei 2012}}</ref> ==Aarde-Maanstelsel== <gallery mode="packed" heights="100px"> Beeld:Earth-moon-to-scale.svg|’n Skaalmodel van die Aarde-Maanstelsel; groottes en afstande is volgens skaal. </gallery> {{wide image|Moon_distance_range_to_scale.svg|800px|<center>Die minimum, gemiddelde en maksimum afstande van die Maan vanaf die Aarde, met sy hoekdeursnee soos van die Aarde se oppervlak af gesien; volgens skaal.</center>}} ===Wentelbaan=== [[Beeld:Animation of Moon orbit around Earth.gif|thumb|’n Animasie van die Maan se wentelbaan om die Aarde van 2018 tot 2027.<br />{{legend0|magenta|Maan}}{{·}}{{legend0|RoyalBlue|Aarde}}]] [[Beeld:Earth-Moon.svg|thumb|Die Aarde-Maanstelsel (skematies).]] [[Beeld:Dscovrepicmoontransitfull.gif|thumb|Die DSCOVR-satelliet se uitsig op die Maan wat voor die Aarde verbybeweeg.]] Die Maan voltooi elke sowat 27,3&nbsp;dae ’n volle wentelbaan om die Aarde met betrekking tot die vaste sterre (sy sideriese tydperk). Omdat die Aarde terselfdertyd in ’n wentelbaan om die Son beweeg, duur dit effens langer voordat dieselfde [[maanfase]] na die Aarde wys – sowat 29,5&nbsp;dae (sy sinodiese tydperk).<ref name="worldbook"/> Anders as die meeste ander satelliete, is die vlak van die Maan se wentelbaan nader aan die sonnebaanvlak as aan die Aarde se ewenaarvlak. Die Maan se wentelbaan word op baie klein, komplekse en interaktiewe maniere effens deur die Son en die Aarde versteur. So roteer die Maan se wentelbaanvlak geleidelik elke 18,61 jaar,<ref>{{cite journal |authors=Haigh, I. D.; Eliot, M.; Pattiaratchi, C. |year=2011 |title=Global influences of the 18.61 year nodal cycle and 8.85 year cycle of lunar perigee on high tidal levels |journal=J. Geophys. Res. |volume=116 |issue=C6 |pages=C06025 |doi=10.1029/2010JC006645 |bibcode=2011JGRC..116.6025H |url=https://api.research-repository.uwa.edu.au/files/3380567/A0059.pdf |access-date=24 September 2019 |archive-date=12 Desember 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212170314/https://api.research-repository.uwa.edu.au/files/3380567/A0059.pdf |url-status=live }}</ref> en dit beïnvloed ander aspekte van die Maan se beweging. ===Relatiewe grootte=== Die Maan is ’n buitengewoon groot natuurlike satelliet in verhouding met die Aarde: Sy deursnee is meer as ’n kwart van die Aarde s’n en sy massa 1/81ste van dié van die Aarde.<ref name="worldbook" /> Dit is die grootste satelliet in die Sonnestelsel in verhouding met sy planeet, hoewel [[Charon (maan)|Charon]] groter is in verhouding met die grootte van die [[dwergplaneet]] [[Pluto]], teen 1/9de van Pluto se massa.<ref group="nota">Met 27% van die deursnee en 60% van die digtheid van die Aarde, het die Maan 'n massa van 1,23% van die Aarde s'n. Charon is groter met betrekking tot Pluto, maar Pluto word nou as 'n dwergplaneet beskou.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/ |title=Space Topics: Pluto and Charon |publisher=The Planetary Society |access-date=6 April 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120218223842/http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/ |archive-date=18 Februarie 2012}}</ref> Die Aarde en Maan se [[barisentrum]], of gemeenskaplike massamiddelpunt, lê 1&nbsp;700&nbsp;km (sowat ’n kwart van die Aarde se radius) onder die Aarde se oppervlak. Die Aarde draai een keer in ’n sideriese maand om die Aarde-Maanbarisentrum, met 1/81ste van die spoed van die Maan, of sowat 12,5&nbsp;m per sekonde. Dié beweging word gesuperimponeer op die veel groter wentelbaan van die Aarde om die Son teen ’n snelheid van omtrent 30&nbsp;km per sekonde. Die oppervlakte van die Maan is effens kleiner as die gesamentlike oppervlakte van [[Noord-Amerika|Noord-]] en [[Suid-Amerika]]. ===Voorkoms van die Aarde af=== [[Beeld:Supermoon Nov-14-2016-minneapolis.jpg|thumb|Op 14 November 2016 was die [[supermaan]] 356&nbsp;511&nbsp;km van die middelpunt van die Aarde af,<ref>{{cite web |url=http://sivertimes.com/super-moon-exceptional-brightest-moon-in-the-sky-of-normandy-Monday-November-14/1872 |title="Super Moon" exceptional. Brightest moon in the sky of Normandy, Monday, November 14 - The Siver Times |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161114232404/http://sivertimes.com/super-moon-exceptional-brightest-moon-in-the-sky-of-normandy-monday-november-14/1872 |archive-date=14 November 2016 |date=12 November 2016}}</ref> die naaste sedert 26 Januarie 1948. Dit sal nie weer nader wees voor 25 November 2034 nie.<ref>{{cite web |url=http://astrobob.areavoices.com/2016/11/10/moongazers-delight-biggest-supermoon-in-decades-looms-large-sunday-night/ |title=Moongazers Delight – Biggest Supermoon in Decades Looms Large Sunday Night |date=10 November 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161114170208/http://astrobob.areavoices.com/2016/11/10/moongazers-delight-biggest-supermoon-in-decades-looms-large-sunday-night/ |archive-date=14 November 2016 |access-date=5 Maart 2017 }}</ref>]] Die Maan is in ’n [[Sinchroniese wentelbaan|sinchroniese omwenteling]] om die Aarde; dit draai om sy eie as in dieselfde tyd as wat dit om die Aarde wentel. Dit lei daartoe dat dieselfde kant van die Maan altyd na die Aarde wys. Vanweë die uitwerking van [[librasie]] kan sowat 59% van die Maan se oppervlak in werklikheid van die Aarde af gesien word. Die "agterkant" van die Maan word dikwels die "donker kant" genoem, maar dit kry net soveel sonskyn as die "voorkant"; dit is elke 29,5 aarddae ten volle verlig. Tydens [[donkermaan]] is die voorkant donker.<ref>{{cite web |title=Dark Side of the Moon |author=Phil Plait |publisher=Bad Astronomy: Misconceptions |url=http://www.badastronomy.com/bad/misc/dark_side.html |access-date=15 Februarie 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100412192834/http://www.badastronomy.com/bad/misc/dark_side.html |archive-date=12 April 2010}}</ref> [[Beeld:Trifecta Morning Mountain Moonset 01-31-2018.jpg|thumb|links|280px|’n Volmaan lyk soos ’n halfmaan tydens ’n maansverduistering terwyl die Maan in [[Kalifornië]] ondergaan (Januarie 2018).]] Die Maan het aanvanklik vinniger gedraai, maar sy rotasie het vroeg in sy geskiedenis verlangsaam en dit het in ’n sinchroniese wentelbaan gegaan vanweë die [[wrywing]]seffekte wat verbind word met [[gety]]vervormings deur die Aarde.<ref>{{cite journal |last=Alexander |first=M.E. |title=The Weak Friction Approximation and Tidal Evolution in Close Binary Systems |journal=Astrophysics and Space Science |date=1973 |volume=23 |issue=2 |pages=459–508 |bibcode=1973Ap&SS..23..459A |doi=10.1007/BF00645172|s2cid=122918899 }}</ref> Mettertyd is die energie van die Maan se rotasie om sy as in hitte omgesit, totdat daar geen rotasie van die Maan relatief tot die Aarde was nie. In 2016 het planetêre wetenskaplikes in data wat lank tevore op [[Nasa]] se Lunar Prospector-sending ingesamel is, twee waterstofryke streke (mees waarskynlik voormalige waterys) aan teenoorgestelde kant van die Maan ontdek. Hierdie twee kolle was vermoedelik die Maan se pole miljarde jare gelede voordat dit in ’n sinchroniese wentelbaan gegaan het.<ref>{{cite news |title=Moon used to spin 'on different axis' |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-35883576 |access-date=23 Maart 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160323203442/http://www.bbc.com/news/science-environment-35883576 |archive-date=23 Maart 2016 |work=BBC News |date=23 Maart 2016}}</ref> Die Maan het ’n besonder lae [[albedo]] en weerkaats net effens meer lig as uitgetrapte teer. Desondanks is dit die helderste voorwerp in die naglug naas die Son.<ref name="worldbook" /><ref group="nota">Die Son se [[skynbare magnitude]] is -26,7, terwyl die volmaan s'n -12,7 is.</ref> Dit is deels vanweë die [[Seeligereffek]]; die Maan is met kwartmaan net 1/10de so helder as met [[volmaan]].<ref name="Moon" /> Die Maan lyk ook helderder omdat die agtergrond so donker is. Dit lyk ook groter wanneer dit naby die horison is, maar dit is ’n blote sielkundige effek, bekend as die [[maanillusie]], wat in die 7de eeu&nbsp;v.C. al die eerste keer beskryf is.<ref>{{cite book |last=Hershenson |first=Maurice |title=The Moon illusion |date=1989 |publisher=Routledge |isbn=978-0-8058-0121-7 |page=5}}</ref> Die volmaan se hoekdeursnee is (gemiddeld) sowat 0,52° in die lug, rofweg dieselfde as die skynbare grootte van die Son. Die Maan se hoogste posisie met [[kulminasie]] wissel na gelang van die [[maanfase]] en tyd van die jaar. Die volmaan is die hoogste in die lug tydens die [[winter]] (vir albei halfrondes). Die oriëntasie van die sirkelmaan hang ook af van die breedteligging van die plek van waarneming; ’n waarnemer in die [[trope]] kan ’n glimlagvormige sekelmaan sien (met die punte wat boontoe wys).<ref>{{cite web |url=http://curious.astro.cornell.edu/our-solar-system/46-our-solar-system/the-moon/observing-the-moon/124-is-the-moon-seen-as-a-crescent-and-not-a-boat-all-over-the-world-is-the-same-phase-of-the-moon-visible-from-the-northern-and-southern-hemispheres-advanced |publisher=Curious About Astronomy |title=Is the Moon seen as a crescent (and not a "boat") all over the world? |date=18 Oktober 2002 |first=K. |last=Spekkens |access-date=28 September 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151016011356/http://curious.astro.cornell.edu/our-solar-system/46-our-solar-system/the-moon/observing-the-moon/124-is-the-moon-seen-as-a-crescent-and-not-a-boat-all-over-the-world-is-the-same-phase-of-the-moon-visible-from-the-northern-and-southern-hemispheres-advanced |archive-date=16 Oktober 2015}}</ref> By die [[Noordpool]] en die [[Suidpool]] is die maan twee weke lank in elke 27,3 dae sigbaar. Die Maan se afstand van die Aarde af wissel van omtrent 356&nbsp;400&nbsp;km tot 406&nbsp;700&nbsp;km tydens onderskeidelik [[perigeum]] (naaste afstand) en [[apogeum]] (verste afstand). Op 14 November 2016 was dit die naaste aan die Aarde tydens volmaan sedert 1948 – 14% nader as sy verste posisie tydens apogeum.<ref>{{cite web |url=http://www.space.com/34515-supermoon-guide.html |title=Supermoon November 2016 |date=13 November 2016 |access-date=14 November 2016 |publisher=Space.com |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161114220725/http://www.space.com/34515-supermoon-guide.html |archive-date=14 November 2016}}</ref> Daar was histories omstredenheid oor of verskynsels op die Maan se oppervlak mettertyd verander. Vandag word baie van dié bewerings as ’n illusie beskou omdat die Maan onder verskillende lig- en sigtoestande gesien word en weens swak tekeninge. Ontgassing kom egter wel voor en kan lei tot klein veranderings in die voorkoms van die Maan. Onlangs is voorgestel ’n streek van sowat 3&nbsp;km breed is verander deur ’n gasvrystellingsvoorval sowat ’n miljoen jaar gelede.<ref>{{cite journal |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Nov06/MoonGas.html |last=Taylor |first=G.J. |title=Recent Gas Escape from the Moon |page=110 |journal=Planetary Science Research Discoveries |date=8 November 2006 |access-date=4 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070304055515/http://www.psrd.hawaii.edu/Nov06/MoonGas.html |archive-date=4 Maart 2007 |bibcode=2006psrd.reptE.110T }}</ref><ref>{{cite journal |last=Schultz |first=P.H. |author2=Staid, M.I. |author3=Pieters, C.M. |date=2006 |title=Lunar activity from recent gas release |journal=Nature |volume=444 |pages=184–186 |doi=10.1038/nature05303 |pmid=17093445 |issue=7116 |bibcode=2006Natur.444..184S|s2cid=7679109 }}</ref> Die Maan se voorkoms kan verder deur die [[aardatmosfeer]] beïnvloed word. Algemene optiese verskynsels is die haloring van 22° wat gevorm word wanneer die maanlig deur yskristalle in hoë wolke gebreek word, asook kleiner koronaringe wanneer die Maan deur dun wolke skyn.<ref>{{cite web |url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/%28Gh%29/guides/mtr/opt/ice/halo/22.rxml |title=22 Degree Halo: a ring of light 22 degrees from the sun or moon |publisher=Department of Atmospheric Sciences, University of Illinois at Urbana–Champaign |access-date=13 April 2010 |archive-date=5 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100405070654/http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/opt/ice/halo/22.rxml |url-status=live }}</ref> [[Beeld:Moon_phases_en.jpg|500px|thumb|center|Die maandelikse veranderings in die hoek tussen die rigting van die sonlig, soos van die Aarde af gesien, en die gevolglike fases van die Maan, soos uit die [[Noordelike Halfrond]] gesien. In die [[Suidelike Halfrond]] is die verligte deel van die Maan aan die teenoorgestelde kant. (Afstande is nie volgens skaal nie.]] Die verligte deel van die sigbare sfeer (graad van verligting) word bepaal deur <math>(1-\cos e)/2=\sin^2(e/2)</math>, waar <math>e</math> die [[elongasie (sterrekunde)|elongasie]] is (dus die hoek tussen die Maan, die waarnemer op Aarde en die Son). ===Getykragte=== Die [[swaartekrag]]aantrekking wat twee massas op mekaar uitoefen, neem omgekeerd eweredig af met die [[Vierkantswortel|vierkantsgetal]] van die afstand tussen die massas. Daarom veroorsaak die effens groter aantrekking wat die Maan op die kant van die Aarde uitoefen wat nader aan hom is, [[gety]]kragte. Dié kragte beïnvloed beide die [[Aardkors|kors]] en [[Oseaan|oseane]] van die Aarde. Die duidelikste invloed van getykragte is die twee uitdyings in die Aarde se oseane, een aan die kant wat na die Maan wys en die ander een aan die teenoorgestelde kant. Dit veroorsaak hoër seevlakke bekend as [[Gety|oseaangetye]].<ref name="Lambeck1977" /> Terwyl die Aarde om sy [[Draaias|as]] draai, bly een van die uitdyings (hoogwater) "onder" die Maan, terwyl die ander een aan die ander kant van die Aarde bly. Die gevolg is dat dit twee keer in 24 uur hoogwater en twee keer laagwater is.<ref name="Lambeck1977" /> Omdat die Maan in dieselfde rigting om die Aarde wentel as waarin die Aarde draai, kom hoogwater sowat elke 12 uur en 25 minute voor; die 25 minute is vanweë die Maan se wenteling in sy baan. Die Son het dieselfde uitwerking op die Aarde, maar sy getykragte is net 40% so sterk soos die Maan s’n; die Son en Maan se heen-en-weer-spel is verantwoordelik vir spring- en dooigety.<ref name="Lambeck1977" /> {{Multibeeld | wydte = 180 | voetskrif = <center>’n Animasie van die Maan soos dit in ’n maand deur sy fases beweeg, soos in 2007 gesien. Die oënskynlike skommeling van die Maan is bekend as [[librasie]]. Die oënskynlike verandering in grootte is vanweë die [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die Maan se wentelbaan.</center> | beeld1 = South-Lunar libration with phase Oct 2007 (continuous loop).gif | onderskrif1 = Suidelike Halfrond. | beeld2 = Lunar libration with phase Oct 2007 (continuous loop).gif‎ | onderskrif2 = Noordelike Halfrond. }} Die Maan het ook ’n invloed op die Aarde se soliede dele; dit veroorsaak ’n uitbulting van die soliede deel van die Aarde die naaste aan die Maan, en dit dien as ’n [[wringkrag]] in die teenoorgestelde rigting as die Aarde se rotasie. Dit "dreineer" die Aarde se rotasie van [[hoekmomentum]] en [[kinetiese energie]] en verlangsaam die Aarde se rotasie.<ref name="Lambeck1977" /><ref name="touma1994" /> Dié hoekmomentum van die Aarde wat verlore gaan, word na die Maan oorgedra in ’n proses wat as getyversnelling bekend is, en dit plaas die Maan in ’n wyer wentelbaan. Dit laat op sy beurt die Maan stadiger om die Aarde wentel. Die afstand tussen die Aarde en die Maan is dus stadig aan die toeneem en gevolglik draai die Aarde al hoe stadiger.<ref name="touma1994" /> Die Maan se afstand neem elke jaar met sowat 38&nbsp;mm toe<ref>{{cite journal |last=Chapront |first=J. |author2=Chapront-Touzé, M. |author3=Francou, G. |date=2002 |title=A new determination of lunar orbital parameters, precession constant and tidal acceleration from LLR measurements |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=387 |issue=2 |pages=700–709 |doi=10.1051/0004-6361:20020420 |bibcode=2002A&A...387..700C |s2cid=55131241 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/d5ac/4307c52565ac12a075b283b52e07165b60ed.pdf |access-date=12 April 2020 |archive-date=12 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412142547/http://pdfs.semanticscholar.org/d5ac/4307c52565ac12a075b283b52e07165b60ed.pdf |url-status=live }}</ref> (rofweg die spoed waarteen menslike vingernaels groei).<ref>{{cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12311119 |title=Why the Moon is getting further away from Earth |newspaper=BBC News |date=1 Februarie 2011 |access-date=18 September 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150925185706/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12311119 |archive-date=25 September 2015}}</ref> [[Atoomhorlosie]]s wys ook die aarddag neem elke jaar met sowat 15&nbsp;[[Sekonde|mikrosekondes]] toe,<ref>{{cite web |last=Ray |first=R. |date=15 Mei 2001 |url=http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html |title=Ocean Tides and the Earth's Rotation |publisher=IERS Special Bureau for Tides |access-date=17 Maart 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100327084125/http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html |archive-date=27 Maart 2010 }}</ref> en dit laat die tempo toeneem waarteen [[Coordinated Universal Time|UTC]] met skrikkelsekondes aangepas word. As dié toestand nie versteur sou word nie, sou getyweerstand voortduur totdat die Aarde se rotasie en die wenteltydperk van die Maan dieselfde is, wat sou meebring dat die Maan altyd op dieselfde plek op Aarde gesien word, soos tans die geval is met [[Pluto]] en sy maan [[Charon (maan)|Charon]]. Die Son sal egter lank voor dan ’n [[rooireus]]ester word en die Aarde-Maanstelsel verslind.<ref>{{cite book |author=Murray, C.D. |author2=Dermott, Stanley F. |title=Solar System Dynamics |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-57295-8 |page=184}}</ref><ref>{{cite book |last=Dickinson |first=Terence |title=From the Big Bang to Planet X |date=1993 |publisher=Camden House |location=Camden East, Ontario |isbn=978-0-921820-71-0 |pages=79–81}} </ref> Op ’n soortgelyke manier ondervind die Maan se oppervlak getye van sowat 10&nbsp;cm in omvang oor 27&nbsp;dae. Dit het twee komponente: ’n vaste komponent wat deur die Aarde veroorsaak word omdat hulle in ’n [[sinchroniese rotasie]] is, en ’n wisselende komponent deur die Son.<ref name="touma1994"/> Die komponent wat deur die Aarde veroorsaak word, is vanweë [[librasie]] – ’n gevolg van die Maan se [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|baaneksentrisiteit]] (as die Maan se wentelbaan presies rond was, sou daar net songetye gewees het).<ref name="touma1994" /> Librasie verander ook die hoek waarteen die Maan gesien word, met die gevolg dat sowat 59% van die oppervlak mettertyd van die Aarde af gesien kan word.<ref name="worldbook" /> Die opbouende stres vanweë dié getykragte vooroorsaak [[Aardbewing|maanbewings]]. Hulle is minder algemeen en swakker as dié op Aarde, maar kan tot ’n uur duur – aansienlik langer as op Aarde – vanweë die afwesigheid van [[water]] om die seismiese vibrasies te demp. Die bestaan van maanbewings was ’n verrassende ontdekking as gevolg van [[Seismologie|seismometers]] wat van 1969 tot 1972 deur [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtevaarders op die Maan geplaas is.<ref>{{cite journal |last1=Latham |first1=Gary |date=1972 |last2=Ewing |first2=Maurice |last3=Dorman |first3=James |last4=Lammlein |first4=David |last5=Press |first5=Frank |last6=Toksőz |first6=Naft |last7=Sutton |first7=George |last8=Duennebier |first8=Fred |last9=Nakamura |first9=Yosio |title=Moonquakes and lunar tectonism |journal=Earth, Moon, and Planets |volume=4 |issue=3–4 |pages=373–382 |doi=10.1007/BF00562004 |bibcode=1972Moon....4..373L|s2cid=120692155 }}</ref> Volgens onlangse navorsing kan die Maan se invloed op die Aarde bydra tot die handhawing van die Aarde se [[magneetveld]].<ref>{{cite web|url=https://www.skyatnightmagazine.com/news/is-the-moon-maintaining-earths-magnetism/|title=Is the Moon maintaining Earth's magnetism?|date=31 Maart 2018|author=Iain Todd|website=BBC Sky at Night Magazine|access-date=16 November 2020|archive-date=22 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200922194637/https://www.skyatnightmagazine.com/news/is-the-moon-maintaining-earths-magnetism/|url-status=live}}</ref> === Verduisterings === [[Lêer:Solar eclipse 1999 4 NR.jpg|duimnael|Die sonsverduistering van 1999.]] Verduisterings kan slegs plaasvind wanneer die Son, Maan en Aarde presies in ’n reguit lyn lê (’n verskynsel wat "[[sisigie]]" genoem word). ’n [[Sonsverduistering]] vind met [[donkermaan]] plaas, wanneer die Maan reg tussen die Son en Aarde lê. In teenstelling hiermee vind ’n [[maansverduistering]] tydens [[volmaan]] plaas, wanneer die Aarde tussen die Son en Maan lê. Die skynbare groottes van die Maan en Son is rofweg dieselfde; albei is sowat ’n halwe graad breed. Die Son is baie groter as die Maan, maar vanweë sy veel groter afstand lyk hulle van die Aarde af min of meer ewe groot. Die wisselings in skynbare grootte vanweë hulle wentelbane wat nie rond is nie, is ook byna dieselfde, hoewel hulle in verskillende siklusse voorkom. Dit maak beide ’n algehele verduistering (wanneer die Maan groter as die Son lyk) en ’n ringverduistering (wanneer die Maan kleiner lyk) moontlik.<ref>{{cite web |first=F. |last=Espenak |date=2000 |url=http://www.mreclipse.com/Special/SEprimer.html |title=Solar Eclipses for Beginners |publisher=MrEclip |access-date=17 Maart 2010 |archive-date=24 Mei 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150524172606/http://www.mreclipse.com/Special/SEprimer.html |url-status=dead }}</ref> In ’n algehele verduistering bedek die Maan die Son se skyf heeltemal en is net die [[Sonkorona|korona]] vir die blote oog sigbaar. Omdat die afstand tussen die Maan en die Aarde stadig aan die toeneem is,<ref name="Lambeck1977" /> neem die hoekdeursnee van die Maan af. Terselfdertyd neem die Son, wat algaande ’n rooireusester word, se skynbare deursnee in die lug toe.<ref group="nota">Die deursnee van die Son neem tans toe teen 'n tempo van sowat 5% per miljard jaar. Dit is soortgelyk aan die tempo waarteen die Maan se skynbare hoekdeursnee afneem terwyl dit verder weg van die Aarde beweeg.</ref> Die kombinasie van dié twee veranderings beteken die Maan sou honderdmiljoene jare gelede die hele Son bedek het en geen ringverduisterings sou moontlik gewees het nie. Net so sal die Maan oor honderdmiljoene jare van nou af nie meer die Son heeltemal bedek nie en geen algehele verduisterings sal moontlik wees nie.<ref name=fourmilab>{{cite web |last=Walker |first=John |url=http://www.fourmilab.ch/images/peri_apo/ |title=Moon near Perigee, Earth near Aphelion |publisher=Fourmilab |date=10 Julie 2004 |access-date=25 Desember 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131208153430/http://www.fourmilab.ch/images/peri_apo/ |archive-date=8 Desember 2013}}</ref> Omdat die Maan se wentelbaan om die Aarde sowat 5,145° (5°9') skuins lê in verhouding met die [[Sonnebaan|Aarde se wentelbaan om die Son]], kom verduisterings nie met elke donker- en volmaan voor nie. Met ’n verduistering moet die Maan naby die kruising van die twee wentelvlakke lê.<ref name="eclipse" /> Die gereelde voorkoms van die verduistering van die Son deur die Maan, asook die Maan deur die Aarde, staan bekend as die [[saros]]siklus, wat omtrent 18&nbsp;jaar duur.<ref>{{cite web |url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEsaros/SEsaros.html|last = Espenak|first = F. |title = Saros Cycle|publisher = NASA|accessdate = 17 Maart 2010|archiveurl=https://archive.is/trzL|archivedate=2012-05-24}}</ref> Omdat die Maan voortdurend ons uitsig op die uitspansel met ’n sirkelvormige gebied van 'n halwe graad breed versper,<ref>{{cite journal|title=The Square Degree as a Unit of Celestial Area|author=Guthrie, D.V. |year=1947|journal=Popular Astronomy|volume=55|pages=200–203|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1947PA.....55..200}}</ref> vind ’n verskynsel genaamd sterbedekking (of [[okkultasie]]) plaas sodra ’n helder ster of planeet agter die Maan verbybeweeg. As in gedagte gehou word dat die Son self ’n [[ster]] is, kan ’n sonsverduistering inherent as ’n okkultasie of sterbedekking beskou word. Die okkultasie van individuele sterre is nie oral op Aarde of op dieselfde tyd sigbaar nie, omdat die Maan betreklik naby aan die Aarde wentel. Vanweë die verandering wat die Maan se wentelbaan deurentyd ondergaan, word ander sterre elke jaar verduister.<ref>{{cite web|url = http://occsec.wellington.net.nz/total/totoccs.htm|title = Total Lunar Occultations|publisher = Royal Astronomical Society of New Zealand|accessdate = 17 Maart 2010|archive-date = 23 Februarie 2010|archive-url = https://web.archive.org/web/20100223022627/http://occsec.wellington.net.nz/total/totoccs.htm|url-status = dead}}</ref> ==Verkenning== === Vroeë verkenning === [[Beeld:Moon by Johannes hevelius 1645.PNG|thumb|’n Kaart van die Maan deur [[Johannes Hevelius]] uit sy ''Selenographia'' (1647), die eerste kaart wat die [[librasie]]sones ingesluit het.]] [[Lêer:Nebra Scheibe.jpg|duimnael|250px|Die hemelskyf van Nebra – met afbeeldings van die vol- en sekelmaan.]] Een van die oudste moontlike uitbeeldings van die Maan is die rotstekening ''Orthostat&nbsp;47'' van sowat 5&nbsp;000 jaar gelede wat in [[Ierland]] ontdek is.<ref name="Knowth">{{cite web |url=https://www.knowth.com/lunar-maps.htm |title=Lunar maps |access-date=18 September 2019 |archive-date=1 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190601184833/https://www.knowth.com/lunar-maps.htm |url-status=live }}</ref><ref name="spacetoday">{{cite web |url=http://www.spacetoday.org/SolSys/Earth/OldStarCharts.html |title=Carved and Drawn Prehistoric Maps of the Cosmos |publisher=Space Today |date=2006 |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305162253/http://www.spacetoday.org/SolSys/Earth/OldStarCharts.html |archive-date=5 Maart 2012 }}</ref> Nog ’n geskiedkundig belangrike voorstelling van die Maan en ander hemelvoorwerpe is die sogenaamde hemelskyf van Nebra ([[Duitsland]]), ’n metaalplaat uit die [[Bronstydperk]] wat in [[1999]] ontdek is. Ook [[Stonehenge]] in [[Engeland]] dien vermoedelik as ’n soort [[sterrewag]] waarmee onder meer die wentelbaan van die Maan bepaal kan word. ’n Begrip van die maansiklusse was ’n vroeë ontwikkeling in die sterrekunde. Teen die 5de eeu&nbsp;v.C. het [[Babilon]]iese sterrekundiges die [[saros]]siklus van maansverduisterings oor 18 jaar aangeteken<ref>{{cite journal |doi=10.2307/1006543 |title=Saros Cycle Dates and Related Babylonian Astronomical Texts |first1=A. |last1=Aaboe |first2=J.P. |last2=Britton |first3=J.A. |last3=Henderson |first4=Otto |last4=Neugebauer |first5=A.J. |last5=Sachs |journal=Transactions of the American Philosophical Society |volume=81 |issue=6 |pages=1–75 |date=1991}}</ref> en [[Indië|Indiese]] sterrekundiges het die maandelikse [[Elongasie (sterrekunde)|elongasie]] van die Maan beskryf.<ref name="Sarma-Ast-Ind" /> Die [[China|Chinese]] sterrekundige Shi Shen het in die 4de eeu&nbsp;v.C. aanwysings gegee oor hoe om son- en maansverduisterings te voorspel.<ref name=Needham1986/>{{rp|page=411}} Wetenskaplikes het ook die fisiese vorm van die Maan en die oorsaak van maanlig begin verstaan. Die [[Antieke Griekeland|antieke Griekse]] filosoof [[Anaxagoras]] {{nowrap|(† 428 v.C.)}} het geredeneer die Maan en Son is albei reusagtige ronde rotse en dat eersgenoemde die lig van laasgenoemde weerkaats.<ref>{{cite web |last=O'Connor |first=J.J. |author2=Robertson, E.F. |date=Februarie 1999 |url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Anaxagoras.html |title=Anaxagoras of Clazomenae |publisher=University of St Andrews |access-date=12 April 2007 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112072236/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Anaxagoras.html |archive-date=12 Januarie 2012}}</ref> [[Archimedes]] (287-212&nbsp;v.C.) het ’n planetarium ontwerp wat die bewegings van die Maan en ander liggame in die Sonnestelsel kon bereken.<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp |work=The New York Times |title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C. |date=31 Julie 2008 |access-date=9 Maart 2014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp |archive-date=4 Desember 2013}}</ref> In die 2de eeu v.C. het Seleukos van Seleukië reg geteoretiseer dat [[gety]]e veroorsaak word deur die aantrekkingskrag van die Maan en dat hulle hoogte afhang van die Maan se posisie met betrekking tot die Son.<ref>{{cite journal |first=Bartel Leendert |last=van der Waerden |date=1987 |title=The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy |journal=Annals of the New York Academy of Sciences |volume=500 |issue=1 |pages=1–569 |pmid=3296915 |bibcode=1987NYASA.500....1A |doi=10.1111/j.1749-6632.1987.tb37193.x|s2cid=84491987 }}</ref> In dieselfde eeu het [[Aristarchos van Samos|Aristarchos]] die grootte en die afstand van die Maan na die Aarde uitgewerk en ’n waarde vir die afstand gekry van sowat 20 keer die [[aardradius]]. Dié berekenings is aansienlik verbeter deur [[Ptolemaeus]] (90-168&nbsp;n.C.): Sy waardes van ’n gemiddelde afstand van 59&nbsp;keer die Aarde se radius en ’n deursnee van 0,292&nbsp;keer dié van die Aarde was naby die korrekte waardes van onderskeidelik sowat 60 en 0,273.<ref>{{cite book |last=Evans |first=James |title=The History and Practice of Ancient Astronomy |date=1998 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford & New York |isbn=978-0-19-509539-5 |pages=71, 386}}</ref> In die 2de eeu n.C. het die [[Sirië|Siriese]] satirikus Lucianus die roman'' ’n Ware Verhaal'' geskryf waarin die helde na die Maan reis en die bewoners ontmoet. In 499&nbsp;n.C. het die Indiese sterrekundige [[Aryabhata]] in sy ''Aryabhatiya'' genoem weerkaatste sonlig is die rede dat die Maan skyn.<ref>{{cite web |url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Aryabhata_I.html |title=Aryabhata the Elder |last1=Robertson |first1=E.F. |date=November 2000 |publisher=School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews |access-date=15 April 2010 |location=Skotland |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150711055702/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Aryabhata_I.html |archive-date=11 Julie 2015}}</ref> [[Beeld:Galileo's sketches of the moon.png|thumb|links|180px|[[Galileo Galilei|Galileo]] se sketse van die Maan in ''Sidereus Nuncius''.]] Gedurende die [[Middeleeuse]], voor die ontdekking van die [[teleskoop]], is al hoe meer erken dat die Maan ’n sfeer is, maar baie het geglo sy oppervlak is "heeltemal glad".<ref>{{cite web |last=Van Helden |first=A. |date=1995 |url=http://galileo.rice.edu/sci/observations/moon.html |title=The Moon |publisher=Galileo Project |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20040623085326/http://galileo.rice.edu/sci/observations/Moon.html |archive-date=23 Junie 2004}}</ref> In 1609 het die Italiaanse sterrekundige [[Galileo Galilei]] die Maan met ’n selfgemaakte "optiese glas", ’n soort [[teleskoop]], vanuit sy tuin in [[Padua]] bekyk. Danksy die vergroting van sy glas was hy die eerste mens wat bergagtige strukture en kraters op die oppervlak waargeneem het. Hy het die Maan weke lank bestudeer en sketse van die maanfases geteken, wat grootliks met fotografie in die 20ste eeu (1900's) ooreengestem het. Die teleskopiese [[kartering]] van die Maan het gevolg. Later in die 17de eeu het Giovanni Battista Riccioli en Francesco Maria Grimaldi die verskynsels op die Maan die name gegee wat vandag nog gebruik word. Daar is eers gedink die kraters wat eerste deur Galileo gesien is, is [[Vulkaan|vulkanies]], totdat Richard Proctor in die 1870's voorgestel het hulle is deur botsings geskep.<ref name="worldbook" /> Dié siening het al hoe gewilder geraak en gelei tot die ontwikkeling van maanstratigrafie, wat teen die 1950's ’n nuwe tak van [[astrogeologie]] geword het.<ref name="worldbook" /> In [[1665]] het [[Isaac Newton]] as 'n student van 23 jaar oud navorsing oor die Maan en sy wentelbaan gedoen. Newton het homself afgevra waarom die Maan nie sommer net van die Aarde wegbeweeg nie en oor die volgende twee dekades die raaiselagtige verskynsel ontrafel, wat hy uiteindelik met sy wette as [[swaartekrag]] beskryf het. Navorsers wat die Maan destyds met teleskope verken en donker gebiede waargeneem het, was aanvanklik daarvan oortuig dat die Maan se oppervlak met oseane bedek is. Hulle het hierdie gebiede gevolglik maria genoem (afgelei van die Latynse ''mare'', "see, oseaan"). Meer uitgebreide opnames en navorsing het egter bewys daar is geen vloeiende water op die Maan nie. === In die ruimtetydperk === [[Lêer:Mare Imbrium-Apollo17.jpg|duimnael|250px|regs|Die Mare Imbrium met die Kopernikuskrater (bo; foto geneem deur Apollo 17 van Nasa).]] Slegs twee jaar ná die begin van [[ruimtetydperk|ruimtevaarte]] het die [[Sowjetunie]] die eerste onbemande [[ruimtetuig]] lanseer om meer gegewens oor die Maan en die moontlikheid van 'n landing op die satelliet in te win. [[Lunik-sending|Loenik 1]] het 'n baan teen 'n afstand van sowat 5&nbsp;000&nbsp;km bereik. 'n Nuwe era van navorsing oor die Maan en sy oppervlak het op [[14 September]] [[1959]] met die Sowjettuig [[Lunik-sending|Loenik 2]] begin, wat soos beplan naby die krater Autolycus in die gebied van die Mare Imbrium neergestort het. Net drie weke later het die ruimtetuig [[Lunik-sending|Loenik 3]] die eerste foto's van die Maan se agterkant oor 'n afstand van sowat 60&nbsp;000&nbsp;km geneem. Die Sowjetwetenskaplikes het gebruik gemaak van die Maan se swaartekrag om Loenik 3 in sy baan te hou. Nadat etlike honderde foto's geneem is, het hulle opnuut die posisie van die tuig verander, sodat die beeldmateriaal na die Aarde gesein kon word. [[Lêer:Apollo VIII 1969 Issue-6c.jpg|duimnael|links|160px|Die [[Amerikaanse Posdiens]] het in 1968 'n spesiale posseël ter geleentheid van die beplande Apollo 8-sending in 1969 uitgereik.]] Net soos die Sowjetwetenskaplikes het die Amerikaners in [[1961]] ook met 'n navorsingsprogram oor die Maan begin. Die tuig [[Ranger-program|Ranger 7]] het in [[1964]] 17 minute lank sowat 4&nbsp;300 foto's geneem wat voorwerpe met 'n deursnee van 90&nbsp;cm duidelik sigbaar afgebeeld het. Die ruimtetuie wat later gevolg het, het aanvullende beeldmateriaal opgelewer. Die kartografiese verkenningswerk deur sowel die Sowjet- en Amerikaanse tuie, asook die [[Maanwentelprogram]]-reeks satelliete wat deur die VSA lanseer is, was 'n voorloper vir noukeurige navorsing oor die Maan en sy struktuur. Die Nasionale Ruimtevaartprogram wat die Amerikaanse president [[John F. Kennedy]] in 1961 aangekondig het, het ten doel gehad om Amerikaanse ruimtemanne op die Maan te plaas. Tien jaar later, op [[20 Julie]] [[1969]], was die Amerikaanse [[ruimtevaarder]]s van [[Apollo 11]] die eerste aardbewoners wat op die Maan geland het. Alhoewel dit opspraakwekkend was, was die bemande landing op die Maan in 'n sekere mate op propaganda in die [[ruimtewedloop]] eerder as wetenskaplike oorwegings gebaseer. Nadat die Amerikaners hulle doel bereik het om eerste op die Maan te wees, is die [[Apollo-program]] weens 'n tekort aan geld heeltemal afgeskaal. Die Sowjetunie het egter voortgegaan met die outomatiese verkenning van die maan. Die verkenningstuie van die [[Loena-ruimteprogram|Loena-reeks]] het begin om maangesteentes in te samel en terug te bring na die Aarde. Loena 17 het op [[17 November]] [[1970]] in die See van Reën (Mare Imbrium) geland, 'n donker oppervlak naby die Maan se noordpool, en sy verkenningswerk met die wêreld se eerste [[maankarretjie]], [[Loenochod-ruimteprogram|Loenochod&nbsp;1]], begin. Loenochod&nbsp;1 het oor twee televisiekameras beskik om panoramabeelde te neem, asook oor 'n teleskoop, wat die bronne van [[X-strale]] uit die [[heelal]] kon ondersoek, en 'n reflektor vir laserstrale, wat gesamentlik deur Sowjet- en Franse wetenskaplikes ontwikkel is. Loenochod&nbsp;1 was baie suksesvol en het langer gewerk as wat oorspronklik beplan is. Dit het sowat 200&nbsp;000 televisiebeelde na die Aarde gesein, navorsingswerk oor die bronne van ruimtestraling gedoen en 'n groot gedeelte van die Maan se oppervlak verken. Die tweede halfoutomatiese verkenningsvoertuig, [[Loenochod-ruimteprogram|Loenochod&nbsp;2]], het in [[Januarie]] [[1973]] op die Maan geland. ===Ná 1990=== [[Beeld:Moon Crescent - False Color Mosaic.jpg|thumb|220px|’n Kunsmatig gekleurde mosaïek wat gemaak is van ’n reeks van 53 beelde wat deur die ruimtetuig Galileo geneem is terwyl dit op 7 Desember 1992 oor die Maan se noordelike streke gevlieg het.]] Sedert die 1990's het baie ander lande by die direkte verkenning van die Maan betrokke geraak. In 1990 het [[Japan]] die derde land geword wat ’n ruimtetuig, die Hiten, in ’n wentelbaan om die Maan geplaas het. Die tuig se sender het egter buite werking geraak en verdere wetenskaplike gebruik in die wiele gery.<ref>{{cite web |title=Hiten-Hagomoro |publisher=NASA |url=http://solarsystem.nasa.gov/missions/profile.cfm?MCode=Hiten&Display=ReadMore |access-date=29 Maart 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110614115823/http://solarsystem.nasa.gov/missions/profile.cfm?MCode=Hiten&Display=ReadMore |archive-date=14 Junie 2011}}</ref> In 1994 het die VSA die Clementine, ’n gesamentlike ruimtetuig van die departement van verdediging en Nasa, in ’n wentelbaan geplaas. Die eerste realistiese topografiese kaart van die Maan is daarmee verkry, asook die eerste globale multispektrale beelde van die oppervlak.<ref>{{cite web |title=Clementine information |publisher=Nasa |date=1994 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/cleminfo.html |access-date=29 Maart 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100925095846/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/cleminfo.html |archive-date=25 September 2010}}</ref> Dit is in 1998 gevolg deur die Lunar Prospector-sending, waarvan die instrumente die teenwoordigheid van oortollige waterstof by die pole aangedui het wat waarskynlik veroorsaak word deur die teenwoordigheid van waterys in die boonste paar meter van die regoliet in kraters wat permanent in die skaduwee is.<ref>{{cite web |title=Lunar Prospector: Neutron Spectrometer |publisher=Nasa |url=http://lunar.arc.nasa.gov/results/neutron.htm |date=2001 |access-date=29 Maart 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100527105801/http://lunar.arc.nasa.gov/results/neutron.htm |archive-date=27 Mei 2010}}</ref> {{multiple image |direction=vertical |align=left |width=180 |image1=Copernicus central peaks.png |image2=Ina (LRO).jpg |caption1=Copernicus se sentrale pieke, soos waargeneem deur die LRO, 2012. |caption2=Die Inaformasie, 2009. }} Die [[Europa|Europese]] SMART-1, die tweede ioonaangedrewe ruimtetuig, was van 15 November 2004 tot op 3 September 2006 in ’n wentelbaan, waarna dit teen die Maan gebots het. Dit het die eerste gedetailleerde opname gedoen van chemiese elemente op die oppervlak.<ref>{{cite web |url=http://www.esa.int/SPECIALS/SMART-1/SEMSDE1A6BD_0.html |title=SMART-1 factsheet |date=26 Februarie 2007 |publisher=European Space Agency|access-date=29 Maart 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323044139/http://www.esa.int/SPECIALS/SMART-1/SEMSDE1A6BD_0.html |archive-date=23 Maart 2010}}</ref> Die ambisieuse Chinese maanverkenningsprogram het begin met [[Chang'e 1]], wat van 5 November 2007 tot met sy beheerde maanbotsing op 1 Maart 2009 om die Maan gewentel het.<ref name="xinhua_20090301" /> Dit het ’n volle beeldkaart van die Maan geskep. [[Chang'e 2]] het in 2010 die Maan vinniger bereik, die Maan oor ’n tydperk van agt maande teen ’n hoër resolusie gekarteer en daarna op 13 Desember 2012 ’n verbyvlug van die [[asteroïde]] 4179 Toutatis voltooi voordat dit die diep ruimte ingevlieg het. Op 14 Desember 2013 het [[Chang'e 3]] ’n landingstuig na die Maan gestuur wat op sy beurt ’n verkenningstuig, Yutu, losgelaat het. Dit was die eerste sagte landing op die Maan sedert [[Loena-ruimteprogram|Loena 24]] in 1976 en die eerste verkenningstuigsending sedert Loenochod 2 in 1973. Nog ’n verkenningstuig, [[Chang'e 4]], is in 2019 gelanseer en dit was die eerste tuig wat op die "ander kant" van die Maan geland het. Tussen 4 Oktober 2007 en 10 Junie 2009 het die Japannese Selene-sending ’n wenteltuig met ’n hoëdefinisievideokamera en twee klein radiosendersatelliete om die Maan gestuur. Dit het geofisikadata van die Maan gekry en die eerste hoëdefinisievideos van buite die Aarde se wentelbaan geneem.<ref>{{cite web |url=http://www.selene.jaxa.jp/en/profile/index.htm |title=KAGUYA Mission Profile |publisher=[[JAXA]] |access-date=13 April 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100328223338/http://www.selene.jaxa.jp/en/profile/index.htm |archive-date=28 Maart 2010}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.jaxa.jp/press/2007/11/20071107_kaguya_e.html |title=KAGUYA (SELENE) World's First Image Taking of the Moon by HDTV |date=7 November 2007 |publisher=Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en Japan Broadcasting Corporation (NHK) |access-date=13 April 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100316190341/http://www.jaxa.jp/press/2007/11/20071107_kaguya_e.html |archive-date=16 Maart 2010}}</ref> Indië se eerste maansending, Chandrayaan-1, het van 8 November 2008 af om die Maan gewentel totdat dit op 27 Augustus 2009 kontak verloor het. Dit het ’n chemiese, mineralogiese en geologiese kaart in hoë definisie van die oppervlak geskep en die teenwoordigheid van watermolekules in die maangrond bevestig.<ref>{{cite web |url=http://www.isro.org/Chandrayaan/htmls/mission_sequence.htm |title=Mission Sequence |date=17 November 2008 |publisher=Indian Space Research Organisation |access-date=13 April 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100706225136/http://www.isro.org/chandrayaan/htmls/mission_sequence.htm |archive-date=6 Julie 2010}}</ref> Die VSA het op 18 Junie 2009 die Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO), die LCROSS-botsingstuig en ’n opvolgwaarnemingstuig gelanseer. LCROSS het sy sending voltooi deur op 9 Oktober 2009 sy beplande botsing in die krater Cabeus uit te voer,<ref>{{cite web |url=http://lcross.arc.nasa.gov/observation.htm |title=Lunar CRater Observation and Sensing Satellite (LCROSS): Strategy & Astronomer Observation Campaign |date=Oktober 2009 |publisher=Nasa |access-date=13 April 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120101191735/http://lcross.arc.nasa.gov/observation.htm |archive-date=1 Januarie 2012}}</ref> terwyl die LRO bly werk en onder meer hoëresolusiefoto's geneem het. In November 2011 het die LRO oor die groot, helder krater Aristarchus gevlieg. Nasa het op 25 Desember 2011 foto's van die krater uitgereik.<ref>{{cite news |url=http://www.nbcnews.com/id/45901428 |title=Giant moon crater revealed in spectacular up-close photos |publisher=NBC News |agency=Space.com |date=6 Januarie 2012 |access-date=22 November 2019 |archive-date=18 Maart 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200318031611/http://www.nbcnews.com/id/45901428 |url-status=live }}</ref> Twee GRAIL-ruimtetuie van Nasa het omstreeks 1 Januarie 2012 om die Maan begin wentel<ref>{{cite news |url=https://phys.org/news/2011-12-twin-probes-circle-moon-gravity.html |title=Twin probes to circle moon to study gravity field |last=Chang |first=Alicia |work=Phys.org |agency=Associated Press |date=26 Desember 2011 |access-date=22 Julie 2018 |archive-date=22 Julie 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180722155828/https://phys.org/news/2011-12-twin-probes-circle-moon-gravity.html |url-status=live }}</ref> op ’n sending om meer oor die interne struktuur te wete te kom. Nasa se Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer (LADEE) het op 6 Oktober 2012 in ’n wentelbaan gegaan; sy doel is om die Maan se [[eksosfeer]] te bestudeer. == Wetlike status == Hoewel die Sowjetse en Amerikaanse bemanningslede vlaggies van die twee lande op die Maan geplant het, besit niemand enige deel van die Maan nie.<ref name="unoosa_q6">{{cite web |url=http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q6 |title=Can any State claim a part of outer space as its own? |publisher=United Nations Office for Outer Space Affairs |access-date=28 Maart 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906054804/http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html |archive-date=6 September 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Rusland, die VSA, China en Indië het die [[Ruimteverdrag]] van 1967 onderteken<ref name="unoosa_q4">{{cite web |url=http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q4 |title=How many States have signed and ratified the five international treaties governing outer space? |date=1 Januarie 2006 |publisher=United Nations Office for Outer Space Affairs |access-date=28 Maart 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906054804/http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html |archive-date=6 September 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> wat die Maan en die hele buitenste ruimte tot "die besit van die hele mensdom" verklaar.<ref name="unoosa_q6" /> Kragtens wetgewing word die Maan slegs vir vreedsame doeleindes gebruik en word die oprigting van militêre vestings en wapens van grootskaalse vernietiging verbied.<ref name="unoosa_q5">{{cite web |url=http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q5 |title=Do the five international treaties regulate military activities in outer space? |publisher=United Nations Office for Outer Space Affairs |access-date=28 Maart 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906054804/http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html |archive-date=6 September 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> In 1979 is ’n maanooreenkoms opgestel met die doel om die ontginning van die Maan se hulpbronne deur enige land in te perk, hoewel nie een van die ruimtevaartlande dit onderteken het nie.<ref name="unoosa_moon">{{cite web |url=http://www.unoosa.org/oosa/en/SpaceLaw/moon.html |title=Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies |publisher=United Nations Office for Outer Space Affairs |access-date=28 Maart 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305042739/http://www.unoosa.org/oosa/en/spacelaw/moon.html |archive-date=5 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Sommige mense het al daarop aanspraak gemaak dat hulle eiendom op die Maan besit, maar dit word nie as geloofwaardig beskou nie.<ref name="unoosa_q7">{{cite web |url=http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q7 |title=The treaties control space-related activities of States. What about non-governmental entities active in outer space, like companies and even individuals? |publisher=United Nations Office for Outer Space Affairs |access-date=28 Maart 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906054804/http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html |archive-date=6 September 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref name="iisl_2004">{{cite web|url=http://www.iislweb.org/docs/IISL_Outer_Space_Treaty_Statement.pdf|title=Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Property Rights Regarding The Moon and Other Celestial Bodies (2004)|year=2004|publisher=International Institute of Space Law|accessdate=28 Maart 2010|archive-date=22 Desember 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091222021426/http://www.iislweb.org/docs/IISL_Outer_Space_Treaty_Statement.pdf|url-status=dead}}</ref> In 2020 het die destydse Amerikaanse president [[Donald Trump]] ’n uitvoerende bevel onderteken vir Amerika se terugkeer na die Maan. Dit noem die maanooreenkoms "’n mislukte poging om vrye onderneming te beperk".<ref>{{Cite web |url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=55513 |title=Administration Statement on Executive Order on Encouraging International Support for the Recovery and Use of Space Resources |access-date=17 Junie 2020 |archive-date=19 Augustus 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021929/http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=55513 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/executive-order-encouraging-international-support-recovery-use-space-resources/ |title=Executive Order on Encouraging International Support for the Recovery and Use of Space Resources |access-date=17 Junie 2020 |archive-date=19 Junie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200619071734/https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/executive-order-encouraging-international-support-recovery-use-space-resources/ |url-status=live }}</ref> == Sien ook == * [[Portaal:Sterrekunde|Sterrekundeportaal]] * [[Lys van seë op die Maan]] * [[Maankarretjie]] * [[Maansee]] * [[Mense wat op die maan geloop het]] ==Notas== {{Reflist|group=nota}} ==Verwysings== {{Verwysings|25em|verwysings= <ref name="Margot1999">{{cite journal |author1=Margot, J.L. |author2=Campbell, D.B. |author3=Jurgens, R.F. |author4=Slade, M.A. |title=Topography of the Lunar Poles from Radar Interferometry: A Survey of Cold Trap Locations |journal=Science |date=4 Junie 1999 |volume=284 |issue=5420 |pages=1658–1660 |doi=10.1126/science.284.5420.1658 |pmid=10356393 |bibcode=1999Sci...284.1658M |url=http://www.astro.cornell.edu/~jlm/publications/Margot00.science284.lunarice.pdf |citeseerx=10.1.1.485.312 |access-date=25 Oktober 2017 |archive-date=11 Augustus 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170811165220/http://www.astro.cornell.edu/~jlm/publications/Margot00.science284.lunarice.pdf |url-status=live }}</ref> <ref name="M03">{{cite journal |url=http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html |title=The Moon's Dark, Icy Poles |page=73 |last=Martel |first=L.M.V. |journal=Planetary Science Research Discoveries |date=4 Junie 2003 |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301090706/http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html |archive-date=1 Maart 2012 |bibcode=2003psrd.reptE..73M }}</ref> <ref name="seedhouse2009">{{cite book |last=Seedhouse |first=Erik |title=Lunar Outpost: The Challenges of Establishing a Human Settlement on the Moon |publisher=Springer Praxis |location=Duitsland|date=2009 |series=Springer-Praxis Books in Space Exploration |page=136 |isbn=978-0-387-09746-6 |url=https://books.google.com/books?id=ZJm_i3GS4r4C&pg=PA136 |access-date=22 Augustus 2020 |archive-date=26 November 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126140722/https://books.google.com/books?id=ZJm_i3GS4r4C&pg=PA136 |url-status=live }}</ref> <ref name="moonwater_18032010">{{cite web |url=https://science.nasa.gov/headlines/y2010/18mar_moonwater.htm?list940097 |archive-url=https://archive.today/20121213142650/http://science.nasa.gov/headlines/y2010/18mar_moonwater.htm?list940097 |url-status=dead |archive-date=13 Desember 2012 |title=The Multiplying Mystery of Moonwater |last=Coulter |first=Dauna |date=18 Maart 2010 |publisher=NASA |access-date=28 Maart 2010}}</ref> <ref name="Feldman1998">{{cite journal |last=Feldman |first=W.C. |author2=S. Maurice |author3=A.B. Binder |author4=B.L. Barraclough |author5=R.C. Elphic |author6=D.J. Lawrence |date=1998 |title=Fluxes of Fast and Epithermal Neutrons from Lunar Prospector: Evidence for Water Ice at the Lunar Poles |journal=Science |pmid=9727973 |volume=281 |issue=5382 |pages=1496–1500 |doi=10.1126/science.281.5382.1496 |bibcode=1998Sci...281.1496F |s2cid=9005608 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/4625/8f69766fa764f8615e393c790dc632536e46.pdf |access-date=12 April 2020 |archive-date=23 Februarie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190223001804/http://pdfs.semanticscholar.org/4625/8f69766fa764f8615e393c790dc632536e46.pdf |url-status=live }}</ref> <ref name="Saal2008">{{cite journal |last=Saal |first=Alberto E. |author2=Hauri, Erik H. |author3=Cascio, Mauro L. |author4=van Orman, James A. |author5=Rutherford, Malcolm C. |author6=Cooper, Reid F. |date=2008 |title=Volatile content of lunar volcanic glasses and the presence of water in the Moon's interior |journal=Nature |pmid=18615079 |volume=454 |issue=7201 |pages=192–195 |doi=10.1038/nature07047 |bibcode=2008Natur.454..192S|s2cid=4394004 }}</ref> <ref name="Pieters2009">{{cite journal |doi=10.1126/science.1178658 |last1=Pieters |first1=C.M. |last2=Goswami |first2=J.N. |last3=Clark |first3=R.N. |last4=Annadurai |first4=M. |last5=Boardman |first5=J. |last6=Buratti |first6=B. |last7=Combe |first7=J.-P. |last8=Dyar |first8=M.D. |last9=Green |first9=R. |last10=Head |first10=J.W. |last11=Hibbitts |first11=C. |last12=Hicks |first12=M. |last13=Isaacson |first13=P. |last14=Klima |first14=R. |last15=Kramer |first15=G. |last16=Kumar |first16=S. |last17=Livo |first17=E. |last18=Lundeen |first18=S. |last19=Malaret |first19=E. |last20=McCord |first20=T. |last21=Mustard |first21=J. |last22=Nettles |first22=J. |last23=Petro |first23=N. |last24=Runyon |first24=C. |last25=Staid |first25=M. |last26=Sunshine |first26=J. |last27=Taylor |first27=L.A. |last28=Tompkins |first28=S. |last29=Varanasi |first29=P. |date=2009 |title=Character and Spatial Distribution of OH/H2O on the Surface of the Moon Seen by M3 on Chandrayaan-1 |journal=Science |volume=326 |issue=5952 |pages=568–572 |pmid=19779151 |bibcode=2009Sci...326..568P |s2cid=447133 |url=https://semanticscholar.org/paper/14abf2a1c10301601e0872e0105b53a4c80d7456 |access-date=2 Desember 2019 |archive-date=19 Augustus 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819021949/https://www.semanticscholar.org/paper/Character-and-Spatial-Distribution-of-OH%2FH2O-on-the-Pieters-Goswami/14abf2a1c10301601e0872e0105b53a4c80d7456 |url-status=live }}</ref> <ref name="Planetary">{{cite web |url=http://planetary.org/news/2009/1113_LCROSS_Lunar_Impactor_Mission_Yes_We.html |title=LCROSS Lunar Impactor Mission: "Yes, We Found Water!" |last=Lakdawalla |first=Emily |date=13 November 2009 |publisher=The Planetary Society |access-date=13 April 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100122233405/http://www.planetary.org/news/2009/1113_LCROSS_Lunar_Impactor_Mission_Yes_We.html |archive-date=22 Januarie 2010}}</ref> <ref name="Colaprete">{{cite journal |last1=Colaprete |first1=A. |last2=Ennico |first2=K. |last3=Wooden |first3=D. |last4=Shirley |first4=M. |last5=Heldmann |first5=J. |last6=Marshall |first6=W. |last7=Sollitt |first7=L. |last8=Asphaug |first8=E. |last9=Korycansky |first9=D.| last10 = Schultz| first10 = P. |last11=Hermalyn |first11=B. |last12=Galal |first12=K. |last13=Bart |first13=G.D. |last14=Goldstein |first14=D. |last15=Summy |first15=D. |date=1–5 March 2010 |title=Water and More: An Overview of LCROSS Impact Results |journal=41st Lunar and Planetary Science Conference |volume=41 |issue=1533 |page=2335 |bibcode=2010LPI....41.2335C}}</ref> <ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.space.com/41554-water-ice-moon-surface-confirmed.html |title=Water Ice Confirmed on the Surface of the Moon for the 1st Time! |work=Space.com |access-date=21 Augustus 2018 |archive-date=21 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180821134450/https://www.space.com/41554-water-ice-moon-surface-confirmed.html |url-status=live }}</ref> <ref name="GB2009">{{cite journal |doi=10.1126/science.1166804 |last1=Garrick-Bethell |first1=Ian |first2=iBenjamin P. |last2=Weiss |first3=David L. |last3=Shuster |first4=Jennifer |last4=Buz |date=2009 |title=Early Lunar Magnetism |journal=Science |volume=323 |issue=5912 |pages=356–359 |pmid=19150839 |bibcode=2009Sci...323..356G |s2cid=23227936 |url=https://semanticscholar.org/paper/915390eff9dc720ff678562111fb4f3c5615cd61 |access-date=2 Desember 2019 |archive-date=19 Augustus 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200819022005/https://www.semanticscholar.org/paper/Early-Lunar-Magnetism-Garrick-Bethell-Weiss/915390eff9dc720ff678562111fb4f3c5615cd61 |url-status=live }}</ref> <ref name="L06">{{cite journal |last1=Lucey |first1=Paul |last2=Korotev |first2=Randy L. |last3=Gillis |first3=Jeffrey J. |last4=Taylor |first4=Larry A. |last5=Lawrence |first5=David |last6=Campbell |first6=Bruce A. |last7=Elphic |first7=Rick |last8=Feldman |first8=Bill |last9=Hood |first9=Lon L.| last10 = Hunten| first10 = Donald |last11=Mendillo |first11=Michael |last12=Noble |first12=Sarah |last13=Papike |first13=James J. |last14=Reedy |first14=Robert C. |last15=Lawson |first15=Stefanie |last16=Prettyman |first16=Tom |last17=Gasnault |first17=Olivier |last18=Maurice |first18=Sylvestre |title=Understanding the lunar surface and space-Moon interactions |journal=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=60 |issue=1 |pages=83–219 |date=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.2 |display-authors=2 |bibcode=2006RvMG...60...83L}}</ref> <ref name="Stern1999">{{cite journal |last=Stern |first=S.A. |title=The Lunar atmosphere: History, status, current problems, and context |journal=Reviews of Geophysics |volume=37 |date=1999 |issue=4 |pages=453–491 |doi=10.1029/1999RG900005 |bibcode=1999RvGeo..37..453S |citeseerx=10.1.1.21.9994}}</ref> <ref name="Sridharan2010">{{cite journal |author1=R. Sridharan |author2=S.M. Ahmed |author3=Tirtha Pratim Dasa |author4=P. Sreelathaa |author5=P. Pradeepkumara |author6=Neha Naika |author7=Gogulapati Supriya |date=2010 |pages=947–950 |issue=6 |volume=58 |title='Direct' evidence for water (H2O) in the sunlit lunar ambience from CHACE on MIP of Chandrayaan I |journal=Planetary and Space Science |doi=10.1016/j.pss.2010.02.013 |bibcode=2010P&SS...58..947S}}</ref> <ref name="SolarViews">Hamilton, Calvin J.; Hamilton, Rosanna L., ''The Moon'', [http://www.solarviews.com/eng/moon.htm Views of the Solar System] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160204134527/http://solarviews.com/eng/moon.htm |date=4 Februarie 2016 }}, 1995–2011.</ref> <ref name="bbc">{{cite news |title='Coldest place' found on the Moon |work=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/8416749.stm |first=Jonathan |last=Amos |access-date=20 Maart 2010 |date=16 Desember 2009 |archive-date=11 Augustus 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170811182717/http://news.bbc.co.uk/1/hi/8416749.stm |url-status=live }}</ref> <ref name="Schubert2004">{{cite book |last=Schubert |first=J. |editor=F. Bagenal |display-editors=etal |title=Jupiter: The Planet, Satellites, and Magnetosphere |date=2004 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-81808-7 |pages=281–306 |chapter=Interior composition, structure, and dynamics of the Galilean satellites.}}</ref> <ref name="Moon">{{cite web |title=How Bright is the Moon? |author=Luciuk, Mike |url=http://www.asterism.org/tutorials/tut26-1.htm |publisher=Amateur Astronomers |access-date=16 Maart 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100312092655/http://www.asterism.org/tutorials/tut26-1.htm |archive-date=12 Maart 2010}}</ref> <ref name="touma1994">{{cite journal |last=Touma |first=Jihad |author2=Wisdom, Jack |date=1994 |title=Evolution of the Earth-Moon system |journal=The Astronomical Journal |volume=108 |issue=5 |pages=1943–1961 |doi=10.1086/117209 |bibcode=1994AJ....108.1943T}}</ref> <ref name="Lambeck1977">{{cite journal |doi=10.1098/rsta.1977.0159 |last=Lambeck |first=K. |date=1977 |title=Tidal Dissipation in the Oceans: Astronomical, Geophysical and Oceanographic Consequences |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society A |volume=287 |issue=1347 |pages=545–594 |bibcode=1977RSPTA.287..545L|s2cid=122853694 }}</ref> <ref name="eclipse">{{cite web |last=Thieman |first=J. |author2=Keating, S. |date=2 Mei 2006 |url=http://eclipse99.nasa.gov/pages/faq.html |title=Eclipse 99, Frequently Asked Questions |publisher=NASA |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070211120127/http://eclipse99.nasa.gov/pages/faq.html |archive-date=11 Februarie 2007}}</ref> <ref name="Sarma-Ast-Ind">{{cite book |last=Sarma |first=K.V. |author-link=K. V. Sarma |editor=Helaine Selin |title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures |journal=Encyclopaedia of the History of Science |edition=2 |date=2008 |publisher=Springer |isbn=978-1-4020-4559-2 |pages=317–321 |contribution=Astronomy in India |bibcode=2008ehst.book.....S}}</ref> <ref name=Needham1986>{{cite book |last=Needham |first=Joseph |title=Science and Civilization in China, Volume III: Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth |url=https://books.google.com/books?id=jfQ9E0u4pLAC |date=1986 |publisher=Caves Books |isbn=978-0-521-05801-8 |place=Taipei |access-date=22 Augustus 2020 |archive-date=22 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190622004236/https://books.google.com/books?id=jfQ9E0u4pLAC |url-status=live }}</ref> <ref name="xinhua_20090301">{{cite news |url=http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-03/01/content_7523687.htm |title=China's first lunar probe ends mission |date=1 Maart 2009<!--19:28--> |publisher=Xinhua |access-date=29 Maart 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090304124614/http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-03/01/content_7523687.htm |archive-date=4 Maart 2009}}</ref> }} == Verdere leesstof == {{refbegin|3}} * {{cite book|last = Needham|first = Joseph|year = 1986|title = Science and Civilization in China, Volume III: Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth|place = Taipei|publisher = Caves Books|isbn = 0-521-05801-5 |url=http://books.google.com/books?id=jfQ9E0u4pLAC}} * {{cite news |title=Revisiting the Moon |url=https://www.nytimes.com/2014/09/09/science/revisiting-the-moon.html |work=[[The New York Times]] |access-date=8 September 2014 |archive-date=8 September 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140908072715/http://www.nytimes.com/2014/09/09/science/revisiting-the-moon.html |url-status=live }} * [http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/948_discovery_2008/page4.shtml The Moon] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110311073446/http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/948_discovery_2008/page4.shtml |date=11 Maart 2011 }}. ''Discovery 2008''. BBC World Service. * {{cite book |last=Bussey |first=B. |author2=Spudis, P.D.|title=The Clementine Atlas of the Moon |date=2004 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-81528-4}} * {{cite news |last=Cain |first=Fraser |title=Where does the Moon Come From? |work=Universe Today |url=http://www.astronomycast.com/astronomy/episode-17-where-does-the-moon-come-from/ |access-date=1 April 2008 |archive-date=7 Maart 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080307152559/http://www.astronomycast.com/astronomy/episode-17-where-does-the-moon-come-from/ |url-status=live }} * {{cite web |last=Jones |first=E.M. |title=Apollo Lunar Surface Journal |publisher=Nasa |date=2006 |url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/ |access-date=12 April 2007 |archive-date=18 Mei 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150518112906/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/ |url-status=live }} * {{cite web |title=Exploring the Moon |publisher=Lunar and Planetary Institute |url=http://www.lpi.usra.edu/expmoon/ |access-date=12 April 2007 |archive-date=18 Februarie 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120218225533/http://www.lpi.usra.edu/expmoon/ |url-status=live }} * {{cite book |last=Mackenzie |first=Dana |title=The Big Splat, or How Our Moon Came to Be |date=2003 |publisher=John Wiley & Sons |location=Hoboken, NJ |isbn=978-0-471-15057-2 |url=https://archive.org/details/bigsplatorhowour00mack |access-date=11 Junie 2019 |archive-date=17 Junie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200617181357/https://archive.org/details/bigsplatorhowour00mack |url-status=live }} * {{cite book |last=Moore, P. |title=On the Moon |date=2001 |publisher=Sterling Publishing Co. |location=Tucson, Arizona |isbn=978-0-304-35469-6 |url=https://archive.org/details/patrickmooreonmo00patr }} * {{cite web |title=Moon Articles |work=Planetary Science Research Discoveries |publisher=Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Archive/Archive-Moon.html |access-date=18 November 2006 |archive-date=17 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117030432/http://www.psrd.hawaii.edu/Archive/Archive-Moon.html |url-status=live }} * {{cite book |last=Spudis |first=P.D. |title=The Once and Future Moon |date=1996 |publisher=Smithsonian Institution Press |isbn=978-1-56098-634-8 |url=https://archive.org/details/oncefuturemoon0000spud |access-date=11 Junie 2019 |archive-date=17 Junie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200617181602/https://archive.org/details/oncefuturemoon0000spud |url-status=live }} * {{cite journal |last=Wilhelms |first=D.E. |title=Geologic History of the Moon |journal=U.S. Geological Survey Professional Paper |date=1987 |volume=1348 |url=http://ser.sese.asu.edu/GHM/ |access-date=12 April 2007 |doi=10.3133/pp1348 |series=Professional Paper |doi-access=free |archive-date=23 Februarie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190223214805/http://ser.sese.asu.edu/GHM/ |url-status=live }} {{refend}} == Skakels == * [https://moon.nasa.gov/exploration/history/ ''NASA Science - Earth's Moon: Exploration''] {{CommonsKategorie-inlyn|Moon}} {{Wikt-inlyn|maan}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Moon}} {{PlaneteSon}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Maan| ]] n8c7036vgt90791dn7jbqbcg4lal090 0 5405 2514739 2442812 2022-07-25T07:43:03Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Kokerboom | other_names = {{en}} Quiver tree | image = Aloe dichotoma -Keetmanshoop, Namibia-21Aug2009-2.jpg | image_caption = 'n Kokerboom naby [[Keetmanshoop]], [[Namibië]]. | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Monocots]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | genus = ''[[Aloidendron]]'' | species = '''''A. dichotoma''''' | binomial = ''Aloidendron dichotoma'' | binomial_authority = Masson | range_map = The Tree Aloes of Southern Africa - Aloidendron.png | range_map_caption = Verspreidingskaart van ''Aloe dichotoma'' (ligblou) in [[Suider-Afrika]] }} [[Lêer:Koker-1-1.jpg|duimnael|Kokerboom in die Onder-Karoo, naby Tankwa-Karoo]] Die '''kokerboom''' (''Aloidendron dichotomum'', voorheen ''Aloe dichotoma'') is nie 'n [[boom]] in die engere sin van die woord nie, maar 'n [[vetplant]] wat tot die [[familie (biologie)|familie]] van [[aalwyn]]e (''[[Asphodelaceae]]'') behoort. Die aalwyne is 'n [[Afrika]]-[[genus]] van vetplante of sukkulente waarvan net enkele tot bome kan uitgroei. Die kokerboom kom in woestyn- en halfwoestyngebide voor in die droë noordooste van die [[Karoo]] in [[Suid-Afrika]] (onder andere by [[Brandvlei]]) en die suide van [[Namibië]], onder andere in die [[Kokerboomwoud]] by [[Keetmanshoop]]. Hierdie bome is klein met 'n kenmerkende dik stam en 'n digte, geronde kroon. Die [[blaar|blare]] is tipies van 'n vetplant, vlesig en sag wat sap afgee wanneer dit fyngedruk word, en het 'n blougroen of geelgroen kleur. Soos ander aalwynplante het die blare 'n rand met klein, geelbruin tande. Kokerbome dra heldergeel blomme wat in are bo die blaarroset gedra word. Die boom se vrug is in die vorm van 'n kapsule. [[San]] van vervloë dae het die [[bas]] van kokerbome gebruik om kokers vir hul gifpyle te maak. Die kokerboom kom voor van [[Namakwaland]] in die [[Groot-Karoo]] noordwaarts tot selfs in die [[Kaokoveld]] in [[Namibië]], waar dit in groot getalle teen rotsagtige hange groei. Die kokerboom is 'n kenmerkende spesie wat naverwant is aan die ''[[Aloidendron pillansii]]'' en ''[[Aloidendron ramosissimum]]'', veral wat vorm, grootte en blomstruktuur betref, maar is tog duidelik onderskeidend wat algemene groeiwyse en omgewing betref. Daar word algemeen van die ''Aloidendron dichotoma'' gepraat as die kokerboom of pylkokerboom omdat die [[San]] en [[Khoikhoi|Khoi]] die dik, buigbare bas en takke gebruik het om kokers vir hul pyle te maak. Die kokerboom aard goed in warm, droë gebiede en word dikwels aangetref in donker rotsformasies wat in die warm somermaande baie hitte absorbeer. Gewoonlik kom die kokerboom yl verspreid voor, maar in sommige dele groei kokerbome in groot groepe bymekaar, wat selfs die indruk van 'n woud wek. Die kokerboom word omtrent 9 m hoog en het 'n dik hoofstam wat naby die grond tot 1 min deursnee is. Die stam word van die middel af geleidelik slanker en vertak van daar in verskeie takke. Daar is omtrent 20 grysgroen blare aan elke tak – tot 35 cm lank en 5 cm breed by die basis. By gesonde jong plante is die blaarbasis breër. Die dun, donkergroen blare vorm rosette aan die bopunt van elk van die sytakke. Uit elke roset ontstaan daar in die middel van die winter suurlemoengeel blomritse. Die blomtrosse is oor die algemeen silindries. Die botsels is geel en bo groen, terwyl die blomme wissel van lemoengeel tot 'n helder kanariegeel wanneer hulle oopgaan. Die plant het min waarde vir beweiding: {{WIW|1|1|0.9}} == Sien ook == * [[Lys van aalwynspesies]] * [[Kokerboomwoud]] == Fotogalery == <gallery> Image:Aloe dichotoma.jpg|Quiver trees in a greenhouse Image:Aloe dichotoma in Phoenix.jpg|In bloom Image:Köcherbaum Köcherbaumwald 01.JPG|Quiver tree in southern Namibia Image:Aloe-dichotoma-young-time-comparison.jpg|Growth of a young plant from May to August Image:Koecherbaum Fish River Canyon anagoria.JPG|Quiver tree at Fish River Canyon, Namibia. Image:Köcherbaumwald-01.jpg|Quiver Tree Forest near Keetmanshoop, Namibia, in the evening. Image:Kokerboom.jpg|Sociable Weaver (''Philetairus socius'') nest in a Quiver tree. Northern Cape, South Africa. Image:Kokerboom in flower.jpg|Quiver tree in flower in the Augrabies National Park, South Africa. Image:Kokerboom flowers.jpg|The flowers of the Quiver tree in May. Augrabies National Park, South Africa. Image:Doleritfelsen und Köcherbäume.jpg|Quiver trees and [[Dolerite]] rocks near [[Keetmanshoop]] </gallery> == Bronnelys == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band * Braam van Wyk, Piet van Wyk: ''Identifiseer die bome van Suider-Afrika'' (2008). Struik Uitgewers. ISBN 978-1-77007-730-0. {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Aloe dichotoma}} {{Wikispecies-inlyn|Aloidendron dichotomum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aloidendron]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 95o79bllygef1wb5cmm8l5psk9t3rfz 14 6033 2514610 2506894 2022-07-24T19:35:30Z SpesBona 2720 Spogartikels in hierdie afdeling hersien wikitext text/x-wiki __NOEDITSECTION__ __NOTOC__ <div style="padding: 5px; border:solid 1px #2a83e0; background-color:#fafafe;"> <div style="padding: 3px; text-align: justify; vertical-align: baseline;"> <div style="background:#fafafe; color:#1a53a0; font-family:Arial; letter-spacing: 4px; word-spacing: 3px; border-bottom: 1px solid #aaa; font-size: 22pt; padding:5x; padding-bottom: 4px; padding:10px;">'''Sterrekunde'''</div> <div style="position: relative; top: -75px;">[[Lêer:Crystal Project konquest.png|regs|200px]]</div> '''[[Sterrekunde]]''' (ook genoem "astronomie") is die wetenskaplike studie van hemelliggame (soos [[ster]]re, [[planeet|planete]], [[komeet|komete]] en [[sterrestelsel]]s) en ander verskynsels buite die [[Aarde se atmosfeer]]. Dit konsentreer op die evolusie, [[fisika]], [[chemie]], weerkunde en beweging van hemelliggame, asook die vorming en ontwikkeling van die heelal. Hierdie kategorie bevat al die artikels op Wikipedia wat verwant is aan sterrekunde: reg onder vind u die subkategorieë met verwante artikels en onderaan artikels wat nie tot enige subkategorie behoort nie. : {{Hoofartikel}} <div style="padding:3px; font-size:13pt; font-family:Georgia; font-weight:bold; border-bottom: 1px dashed #000000">[[Lêer:Cscr-featured.svg|20px]] Spogartikels in hierdie afdeling</div> <div style="font-size: 8pt; padding:1em;"> [[Aarde]] - [[Alpha Centauri]] - [[Andromeda-sterrestelsel]] - [[Asteroïde]] - [[Buiteaardse lewe]] - [[Europese Suidelike Sterrewag]] - [[Hubble-ruimteteleskoop]] - [[James Webb-ruimteteleskoop]] - [[Komeet]] - [[Kuipergordel]] - [[Maan]] - [[Maanlanding]] - [[Mariner 4]] - [[Mars]] - [[Melkweg]] - [[Neptunus]] - [[Opsporing van eksoplanete]] - [[Pioneer 11]] - [[Pluto]] - [[Proxima Centauri]] - [[Saturnus]] - [[Sonnestelsel]] - [[Ster]] - [[Sterrestelsel]] - [[Triton (maan)|Triton]] - [[Veranderlike ster]] - [[Waarneembare heelal]] </div> {{CommonsKategorie-inlyn|Astronomy|Sterrekunde}} </div> </div> [[Kategorie:Natuurwetenskap]] k1yq3skg8kvh8zcw1v3pyfvziwpd5q9 0 7162 2514621 2514450 2022-07-24T19:45:21Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/2409:4055:11:B713:0:0:150B:E8A0|2409:4055:11:B713:0:0:150B:E8A0]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Sobaka|Sobaka]] wikitext text/x-wiki [[Lêer:Bundesarchiv Bild 102-11045, Genf, Haus des Völkerbundrates.jpg|duimnael|links|Die hoofkantoor van die Volkebond in [[Genève]], [[Switserland]]]] [[Lêer:Flag of the League of Nations (1939–1941).svg|duimnael|Logo van die Volkebond]] [[Lêer:Bundesarchiv Bild 102-00729, Genf, Völkerbund, Sitzungssaal.jpg|duimnael|links|Vergaderingskamer van die Volkebond in Genève]] [[Lêer:LN member states animation.gif|duimnael|Lidlande volgens jare]] [[Lêer:League of Nations Anachronous Map.PNG|duimnael|Lidlande met kolonies en mandate van die Volkebond]] [[Lêer:Genl JC Smuts.jpg|duimnael|upright|Genl. [[Jan Smuts]], indertydse eerste minister van die [[Unie van Suid-Afrika]], het die beginsels opgestel waarop die Volkebond gegrond was.]] Die '''Volkebond''' ([[Engels]]: ''League of Nations'', [[Frans]]: ''Société des Nations'', [[Spaans]]: ''Sociedad de Naciones'') was 'n [[internasionale organisasie]] wat gestig is om "'n einde aan alle [[oorlog|oorloë]]" te bewerkstellig. Dit is op [[25 Januarie]] [[1919]] gestig<ref>{{Aut|K.D. Magliveras}}, ''Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership'', Den Haag - Boston, 1999, p. [http://books.google.com/books?id=5Gl-KanTCK8C&pg=PR11&dq=isbn:9041112391&ei=iIVXSciCNpPGyATJromZCA&hl=nl#PPA8,M1 8].</ref> (die eerste algemene vergadering was op [[10 Januarie]] [[1920]]) op basis van die [[Verdrag van Versailles]] en gevestig in [[Genève]]. Tussen [[28 September]] [[1934]] en [[23 Februarie]] [[1935]] het die Volkebond met 58 lidlande sy grootste uitbreiding gehad.<ref>{{en}} [http://www.indiana.edu/~league/nationalmember.htm indiana.edu: ''National Membership of the League of Nations''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110909020709/http://www.indiana.edu/~league/nationalmember.htm |date= 9 September 2011 }}</ref> Die [[Amptelike taal|amptelike tale]] was Engels, Frans en Spaans.<ref>{{en}} [http://visit.un.org/wcm/content/site/visitors/lang/en/home/about_us/un_offices un.org: ''Language and Emblem''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110923093857/http://visit.un.org/wcm/content/site/visitors/lang/en/home/about_us/un_offices |date=23 September 2011 }}</ref> Genl. [[Jan Smuts]] van [[Suid-Afrika]] het ná die beëindiging van vyandighede in die [[Eerste Wêreldoorlog]] 'n gedetailleerde plan voorgelê aan die Britse Oorlogskabinet vir die daarstelling van 'n wêreldliggaam om die vrede te bewaar. Die voorstelle is in 1918 gepubliseer as ''The League of Nations, a practical suggestion'' en was die grondslag van die onderneming waaroor later tydens die [[Parys]]e vredeskonferensie ooreengestem is. Die bond was egter te swak en was byvoorbeeld nie in staat om een van die lede, [[Ethiopië]], teen die koloniale ambisies van 'n ander lid, [[Italië]], te beskerm nie. Met die koms van [[Adolf Hitler]] en [[Benito Mussolini]] het die onmag van die Volkebond al te duidelik geword. Ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] is die organisasie op [[18 April]] [[1946]] in Parys ontbind en deur die [[Verenigde Nasies]] opgevolg.<ref name=Myers>{{cite journal | author = Denys P. Myers | title = Liquidation of League of Nations Functions | journal = The American Journal of International Law | volume = 42 | issue = 2 | year = 1948 | pages = 320–354 | doi=10.2307/2193676| jstor = 2193676 }}</ref> == Geskiedenis == Die Amerikaanse president [[Woodrow Wilson]] het aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog met sy Veertien Punte die aansporing tot die vorming van die Volkebond gevestig.<ref>{{Aut|N. Kawamura}}, ''Turbulence in the Pacific: Japanese-U.S. Relations During World War I'', Westport, 2000, p.[http://books.google.com/books?id=UxZoP78hpzAC&pg=PP7&dq=isbn:9780275968533&ei=vIdXSc2sPIHCzgT6zfG5Bw&hl=nl#PPA135,M1 135].</ref> Na die oprigting van die Volkebond in 1919 is behalwe die oorwinnaars van die Eerste Wêreldoorlog ook die neutrale moonthede tot die organisasie toegelaat. Aangesien die Verdrag van Versailles nie geratifiseer is deur die Amerikaanse Kongres nie, het die Verenigde State van Amerika nie tot die Volkebond toegetree nie. [[Duitsland]] en Bolsjewistiese Rusland (later: die [[Sowjetunie]]) is aanvanklik lidmaatskap geweier, en net na die Verdrag van Locarno toegelaat. Woodrow Wilson ontvang vir sy inisiatief in 1919 die [[Nobelprys vir Vrede]]. == Organisasie == Die Volkebond het drie hooforgane: die Algemene Vergadering, die Raad en die Permanente Sekretariaat. Daarbenewens was daar ook 'n permanente Hof van Internasionale Justisie gestig. In sowel die Algemene Vergadering as die Raad het elke lid 'n veto-reg gehad. Die permanente sekretariaat is verantwoordelik vir die administrasie, die voorbereiding van vergaderings en die uitvoering van die resolusies. In die Algemene Vergadering woon die verteenwoordigers van alle lidstate vergaderings by en beskik elke land oor een stem. Alhoewel alle voorgelegde kwessies bespreek is en aanbevelings en resolusies hieroor goedgekeur is, het dit geen bindende mag gehad nie. Die Raad was die belangrikste instansie van die Volkenbond. Dit bestaan uit permanente en nie-permanente lede. Die permanente lede was Frankryk, die Verenigde Koninkryk, Italië en Japan. In 1926 word Duitsland as vyfde permanente Raadslid bygevoeg en in 1934 die USSR as sesde. By die toetrede van die USSR het Duitsland en Japan die Volkebond al reeds die rug toegekeer. In 1934 het die Raad uit elf nie-permanente en ses permanente lede bestaan. Die nie-permanente lede is verkies deur die Algemene Vergadering. Die Raad verskaf advies oor situasies wat 'n tasbare bedreiging vir die vrede inhou. Eenparigheid van stemme was nodig. Naas die Volkenbond word die Permanente Hof van Internasionale Justisie gestig. Alle lidstate verbind hulself om konflikte via hierdie Hof te besleg. == Uitkomste == Aanvanklik het die organisasie enkele suksesse behaal. Dit was byvoorbeeld onder toesig van die Volkebond dat die voormalige Duitse kolonies as mandaatgebiede aan die Verenigde Koninkryk, Frankryk, België en Japan oorgedra is. Ook organiseer die Volkebond enkele volkstemmings in omstrede gebiede in [[Oos-Europa]]. Die Frans-Duitse toenadering, mede georkestreer deur die Franse politikus Aristide Briand en die Duitse politikus Gustav Stresemann kan ook bygevoeg word aan die suksesse van die Volkenbond. Hierdie toenadering het tot gevolg die Verdrag van Locarno (1925) en in die Pakt van Parys (1928). == Agteruitgang == [[Lêer:League of Nations Session Manchurian Crisis 1932.jpeg|duimnael|Volkebond sessie oor die Mantsjoerye-krisis in 1932]] Reeds in 1925 het die [[Sentraal-Amerika]]anse land [[Costa Rica]] die Volkebond verlaat. In 1936 volg [[Guatemala]], [[Nicaragua]] en [[Honduras]] en in 1937 [[El Salvador]].<ref name=strollo>[http://worldatwar.net/timeline/other/league18-46.html League of Nations Chronology]. Philip J. Strollo</ref> In 1926 vertrek die [[Suid-Amerika]]anse land [[Brasilië]], gevolg deur [[Paraguay]] in 1935 en [[Chili]] en [[Venezuela]] in 1938.<ref name=strollo/> Die permanente raadslid Japan het in 1931 [[Mantsjoerye]] binnegeval, en verlaat in Maart 1933 na 'n veroordeling deur die Volkenbond, die organisasie. [[Nazi-Duitsland]] volg in Oktober 1933. Hitler was teen die inperking van die Duitse leër wat die lede van die Volkenbond wou oplê. Die weg was oop vir Duitsland vir die besit neem van die [[Ruhrgebied]], die Rynland, die ''[[Anschluss]]'' en die inval in [[Pole]]. Abessinië, die huidige [[Ethiopië]] en ook lid van die Volkenbond, word in 1936 geannekseer deur Italië van die fascis Benito Mussolini, waarna ook dit in Desember 1937, as derde permanente raadslid, uit die Volkenbond stap.<ref name=strollo/> Telkemaal blyk die Volkenbond te swak om die vrede te bewaar. Ingestelde sanksies, soos 'n verbod van [[ruolie]] lewering aan die verdrag verbreeker, bereik nie die gewenste deelname nie. Die lande kon naamlik steeds reken op olie uit die Verenigde State, wat nie 'n lid was van die Volkebond nie. Die Sowjetunie, ook al 'n permanente Raadslid, word in 1939 na aanleiding van sy aanval op [[Finland]] op inisiatief van [[Argentinië]] uit die Volkebond geskors. Die geloofwaardigheid van die Volkebond word deur die verdwyning van vier van die ses permanente raadslede gevoelig aangetas. Dit het gelei tot die feit dat steeds meer mense die Volkebond sien as 'n instrument van Groot-Brittanje en Frankryk, wat uiteindelik inderdaad die enigste permanente raadslede sou wees. Teen hierdie tyd wat die Tweede Wêreldoorlog begin het word die Volkenbond skaars nog ernstig opgeneem. == Einde van die Volkebond == Met die uittrede van die [[Spilmoondhede]] verloor die Volkebond sy betekenis. Reeds tydens die Tweede Wêreldoorlog is die opvolger daarvan, die Verenigde Nasies, in die vooruitsig geplaas. Die idee vir 'n nuwe internasionale organisasie kom voort uit die Verklaring van Moskou, geteken in Oktober 1943 tydens die deur die Geallieerde Konferensie in Moskou (die Derde Konferensie van Moskou) en die Konferensie van Teheran een maand later. In die Konferensie van Dumbarton Oaks, Augustus tot Oktober 1944, ontwikkel die vier grootmagte Verenigde State, die Verenigde Koninkryk, die Sowjetunie en China se eerste idees oor die nuwe wêreldvredesorganisasie wat die Volkebond sou vervang.<ref name=Myers/> In April-Junie 1945 word in die Konferensie van die Verenigde Nasies (San Francisco Konferensie) in groter internasionale verband die plan verder uitgewerk en die Handves van die Verenigde Nasies opgestel en onderteken. Hier druk die grootmagte ook die veto-stelsel deur, waarmee die latere permanente lede van die VN [[Veiligheidsraad]] elk enige resolusie na wens kon blokkeer.<ref name=un-san_francisco>{{cite web |url=http://www.un.org/en/sections/history-united-nations-charter/1945-san-francisco-conference/index.html |title=1945: The San Francisco Conference |publisher=United Nations |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200530202128/https://www.un.org/en/sections/history-united-nations-charter/1945-san-francisco-conference/index.html |archive-date=30 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Op 18 April 1946 het die Volkenbond besluit dat die organisasie die volgende dag sou ontbind. Die organisasie se bates is oorgedra aan die VN. Op 31 Julie 1947 is die Volkenbond amptelik gelikwideer.<ref name=Myers/> Die Handves van die Verenigde Nasies was al op 26 Junie 1945 aanvaar en het op 24 Oktober 1945 in werking getree. Die VN bestaan dus al ruim voordat die Volkenbond amptelik opgehef is. == Sekretarisse-generaal == Die Sekretarisse-generaal van die Volkebond was:<ref>{{en}} [http://rulers.org/intorgs1.html#league rulers.org: ''League of Nations'']</ref> * [[James Eric Drummond]] ([[Verenigde Koninkryk]]) 10 Januarie 1920 – 3 Julie 1933 * [[Joseph Avenol]] ([[Frankryk]]) 3 Julie 1933 – 31 Augustus 1940 * [[Seán Lester]] ([[Republiek van Ierland|Ierland]]) 31 Augustus 1940 – 18 April 1946 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|League of Nations|Volkebond}} * {{en}} [http://www.indiana.edu/~league/ indiana.edu: ''League of Nations Photo archive''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209224005/http://www.indiana.edu/~league/ |date= 9 Desember 2019 }} * {{en}} [http://www.unog.ch/80256EDD006B8954/%28httpAssets%29/3DA94AAFEB9E8E76C1256F340047BB52/$file/sdn_chronology.pdf unog.ch: ''League of Nations chronology''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110211042444/http://www.unog.ch/80256EDD006B8954/%28httpAssets%29/3DA94AAFEB9E8E76C1256F340047BB52/$file/sdn_chronology.pdf |date=11 Februarie 2011 }} * {{en}} [http://worldatwar.net/timeline/other/league18-46.html worldatwar.net: ''League of Nations timeline''] {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis]] [[Kategorie:Internasionale organisasies]] [[Kategorie:Genève]] 1yufye36s7h6ifih5g2w478m8mhs7x3 0 8496 2514616 2514016 2022-07-24T19:40:25Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/Sergio3018|Sergio3018]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Burgert Behr|Burgert Behr]] wikitext text/x-wiki : ''Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien [[Oekraïners]].'' {{Inligtingskas Taal |naam=Oekraïens |inheemsenaam=українська мова<br />''oekrajins'ka mowa'' |uitspraak=[ukrɑˈjiɲsʲkɐ ˈmɔwɐ] |familiekleur=Indo-Europees |state={{vlagland|Oekraïne}}<br />{{vlagland|Rusland}}<br />{{vlagland|Belarus}}<br />{{vlagland|Moldowa}}<br />{{vlagland|Hongarye}}<br />{{vlagland|Kasakstan}}<br />{{vlagland|Pole}}<br />{{vlagland|Roemenië}}<br />{{vlagland|Slowakye}} |streek=[[Oos-Europa]] |sprekers=34,7 miljoen<ref>{{cite web |url=http://www.ethnologue.com/language/ukr |title=Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Ukrainian |publisher=[[Ethnologue]] |access-date=8 November 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200408101016/https://www.ethnologue.com/language/UKR |archive-date=8 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |rang=26 |skrif=[[Cyrilliese alfabet]] |fam1=[[Indo-Europese tale|Indo-Europees]] |fam2=[[Slawiese tale|Slawies]] |fam3=[[Oos-Slawiese tale|Oos-Slawies]] |fam4=[[Suidoos-Slawiese tale|Suidoos-Slawies]] |nasie={{vlagland|Oekraïne}}<br />''{{vlagland|Transnistrië}}'' |agentskap=Instituut van Oekraïens |iso1=uk|iso2=ukr|iso3=ukr |kaart=[[Lêer:Idioma ucraniano.png|250px|Verspreiding van Oekraïens]] }} [[Lêer:Ukraine census 2001 Ukrainian.svg|duimnael|links|Verspreiding van Oekraïens in [[Oekraïne]] volgens [[oblast]]e in 2001]] [[Lêer:Map of Ukrainian dialects.png|duimnael|links|Verspreiding van Oekraïense [[dialek]]te in Oekraïne en aangrensende lande]] [[Lêer:Ukrainians en.svg|duimnael|links|Verspreiding van Oekraïens aan die begin van die 20ste eeu]] '''Oekraïens''' (українська мова, ''oekrajins'ka mowa'', [ukrɑˈjiɲsʲkɐ ˈmɔwɐ]) is die tweede mees gesproke van die twaalf oorlewende tale in die [[Slawiese tale|Slawiese groep]] van die groot [[Indo-Europese tale|Indo-Europese taalfamilie]]. In geografies-taalkundige opsig word dit saam met [[Russies]] en [[Belarussies]] as een van die [[Oos-Slawiese tale]] geklassifiseer. Net soos [[Slowaaks]] neem dit 'n sentrale posisie in aangesien sy taalgebied aan dié van enkele [[Wes-Slawiese tale]] grens. Vroeër het dit ook aan [[Bulgaars]], 'n [[Suid-Slawiese tale|Suid-Slawiese taal]], gegrens voordat die twee taalgebiede deur [[Roemeens]] en [[Hongaars]] van mekaar geskei is.<ref>[http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CU%5CK%5CUkrainianlanguage.htm ''Internet Encyclopedia of Ukraine: Ukrainian language'']</ref> Sodoende het Oekraïens 'n aandeel gehad aan die historiese ontwikkeling van al drie Slawiese taalgroepe – Oos-, Wes- en Suid-Slawies. Vandag grens die Oekraïense taalgebied aan Russies in die ooste en noordooste, Belarussies in die noorde, en [[Pools]], Slowaaks en drie nie-Slawiese tale – Hongaars, Roemeens en [[Moldawies]] – in die weste. Voordat [[Oekraïners]] hulle weer in die steppes van Suid-Oekraïne gevestig het, was dié streek 'n gebied waar Oekraïens met verskillende [[Turkse tale]] tale soos [[Krim-Tataars]] in kontak gekom het. Die taal word nie net in Oekraïne gepraat nie, maar ook in [[Belarus]], [[Moldowa]], [[Rusland]] en menigte ander lande. Soos Russies en Belarussies word dit in die [[Cyrilliese alfabet]] geskryf wat met enkele spesifiek Oekraïense tekens aangevul is. In Oekraïne word naas Oekraïens ook die tale Russies, Krim-Tataars, Roemeens, Hongaars, Bulgaars, Pools, [[Duits]], Belarussies, Slowaaks, [[Grieks]] en [[Roma]] gepraat. Oekraïens is nou verwant aan Russies, maar bevat 'n baie groot aantal Poolse leenwoorde, as gevolg van die feit dat Oekraïne eeue lank deel uitgemaak het van die [[Pools-Litause Gemenebes]]. In die suidoostelike helfte van die land oorheers Russies, in die noordwestelike helfte oorheers Oekraïens. Volgens die volkstelling van 2002 sou 67% van die burgers van die staat Oekraïens praat en 31% Russies. In die tsaristiese Rusland was die skriftelike gebruik van Oekraïens (wat toe amptelik bekend gestaan het as die "Kleinrussiese [[dialek]] van die Russiese taal") verbode. Onder die [[Sowjetunie|Sowjetbewind]] het die taal beduidend meer erkenning gekry, maar het nog steeds teruggestaan vir Russies. Na die onafhanklikheid van Oekraïne (1991) is Oekraïens as die enigste [[amptelike taal]] erken, waardeur die posisie van die taal aansienlik versterk is. In die praktyk beklee Russies nog steeds 'n baie belangrike posisie. Na beramings het sowat 90% van die bevolking kennis van albei tale. == Skryfstelsel == {| cellpadding=4 summary="Thirty-three letters of the Ukrainian alphabet, capital and small" style="margin-left:auto; margin-right:auto; margin-bottom: 1em;" |- style="font-size:large; font-family:serif; text-align:center; " | style="width:2.5em;" | А а | style="width:2.5em;" | Б б | style="width:2.5em;" | В в | style="width:2.5em;" | Г г | style="width:2.5em;" | Ґ ґ | style="width:2.5em;" | Д д | style="width:2.5em;" | Е е | style="width:2.5em;" | Є є | style="width:2.5em;" | Ж ж | style="width:2.5em;" | З з | style="width:2.5em;" | И и |- style="font-size:large; font-family:serif; text-align:center; " | І і || Ї ї || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с |- style="font-size:large; font-family:serif; text-align:center; " | Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ь ь || Ю ю || Я я |} == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Interwiki|kode=uk}} {{Commons-kategorie inlyn|Ukrainian language}} {{Wikt-inlyn|Oekraïens}} {{Slawiese tale}} {{Tale van Oekraïne}} {{Tale van Litaue}} {{Tale van Slowakye}} {{Tale van Pole}} {{Tale van Roemenië}} {{Tale van Rusland}} {{Tale van Belarus}} {{Normdata}} [[Kategorie:Oos-Slawiese tale]] [[Kategorie:Tale van Hongarye]] [[Kategorie:Tale van Kasakstan]] [[Kategorie:Tale van Moldowa]] [[Kategorie:Tale van Oekraïne]] [[Kategorie:Tale van Pole]] [[Kategorie:Tale van Roemenië]] [[Kategorie:Tale van Rusland]] [[Kategorie:Tale van Slowakye]] [[Kategorie:Tale van Belarus]] ncrk0nthz6ddsrxz5iu7unftnupofrv 4 9591 2514611 2513971 2022-07-24T19:36:07Z SpesBona 2720 /* Alpha Centauri */ Skuif na [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022]] wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" | colspan="2" | '''Kandidaatartikels vir voorblad: Help vorm die beste van Wikipedia''' Hier besluit ons watter artikels op die voorblad van die Afrikaanse Wikipedia gaan verskyn. ''''n Voorbladartikel''' moet die beste werk op Wikipedia ten toon stel. Om 'n artikel te nomineer kan dit gewoon bygevoeg word aan die onderkant van hierdie bladsy. Lees asseblief eers die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|Riglyne vir nominasie]] voor u 'n artikel nomineer. U kan beïnvloed wat op die voorblad verskyn deur 'n artikel te ondersteun of deur beswaar aan te teken. Persone wat 'n artikel voorstel moet ook bereid wees om te help om besware aan te spreek. As daar geen noemenswaardige besware is nie kan 'n artikel moontlik 'n voorbladartikel word. Die beleid is tans om enige genomineerde bladsy waarvoor daar na 'n maand geen geldige beswaar is nie en wat aan die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|vereistes voldoen]] as 'n moontlike voorbladartikel te beskou. 'n Artikel word vir 'n week lank op die voorblad vertoon, vanaf Maandag tot die daaropvolgende Sondag. Ou suksesvolle nominasies word na die betrokke argief verskuif. 'n Lys van voorbladartikels wat al in hierdie jaar gebruik is, is by [[Wikipedia:Voorbladartikels {{CURRENTYEAR}}]] te kry. Daar is ook 'n inleiding tot die voorbladartikelprojek by [[Wikipedia:Voorbladartikel]]. Onsuksesvolle nominasies kan besigtig word by [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies/2022]]. |- | colspan="2" | <div style="border-bottom: solid 2px #479429;">[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] '''Opkomende weke'''</div> |- valign="top" | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}|Volgende week]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }}}} }} | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}|Die week daarop]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }}}} }} |} {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2005|2005]] | argief2 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2006|2006]] | argief3 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2007|2007]] | argief4 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2008|2008]] | argief5 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2009|2009]] | argief6 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2010|2010]] | argief7 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2011|2011]] | argief8 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2012|2012]] | argief9 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2013|2013]] | argief10 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2014|2014]] | argief11 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2015|2015]] | argief12 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2016|2016]] | argief13 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2017|2017]] | argief14 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2018|2018]] | argief15 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2019|2019]] | argief16 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2020|2020]] | argief17 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022|2022]] }} Hier kan u gerus voorstelle maak vir moontlike voorbladartikels, of ondersteuning of beswaar lewer oor huidige nominasies. Dit is behulpsaam om u nominasies, besware en ondersteuning van kommentaar te voorsien wat betrekking op die artikel se inhoud het. Indien u gekant is teen 'n artikel se nominasie kan dit help om te sê waarom, so kan probleme aangespreek word en u mag u teenkanting na ondersteuning verander. So ook kan redes vir 'n nominasie ander gebruikers help om die goeie punte van 'n artikel raak te sien. U is welkom om die volgende sjablone te gebruik: * {{sl|ondersteun}} ({{ondersteun}}) * {{sl|gekant}} ({{gekant}}) * {{sl|neutraal}} ({{neutraal}}) * {{sl|kommentaar}} ({{kommentaar}}) * {{sl|vraag}} ({{vraag}}) ; Wenk: Om die vervoerband vir 2022 te besigtig, '''[[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|klik hier]]'''. ;Nuwe voorstelle == [[Oorsprong van voëls]] == {{sperdatum|2 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:38, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:06, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Interessante artikel, dankie Burgert! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:22, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:12, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) == [[Nederlandse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|4 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle speel sedert sowat 200 jaar gelede al krieket en is tans van die leidende krieketlande in Europa. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) * {{kommentaar}} – goeie kandidaat, deur SpesBona uitgebrei, maar moet nog deeglik geproeflees word vir taalfoute en sinskonstruksie. --[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:53, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} (proeflees afgehandel, dankie!) – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:11, 7 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:14, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Bonobo]] == {{sperdatum|8 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:25, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:14, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:40, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Neanderdaller]] == {{sperdatum|20 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Sjoe, nou is ek moeg vir dié spulletjie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:23, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:36, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:51, 21 Julie 2022 (UTC) <!-- Dis die laaste lyn van hierdie bladsy, skryf asb. hierbo! --> [[Kategorie:Voorblad]] sbybtplu3uescczf4rgaiudr6pmi0ey 4 10890 2514609 2513031 2022-07-24T19:35:03Z SpesBona 2720 + [[Alpha Centauri]] wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" |- | colspan="2" | <h2 style="font-size:16pt">Voorbladartikels: die beste van Wikipedia</h2> [[Lêer:Cscr-featured.svg|links|50px|]] Hier by die Afrikaanse Wikipedia poog ons om spogartikels voor te berei om op die voorblad te pryk. Hierdie artikels verteenwoordig van die beste skryfwerk en is vooraf gekies deur die gemeenskapslede. Dit beteken egter nie dat die artikels nie verder verbeter kan word nie, maar bloot dat dit al reeds meer aandag geniet het. Tans is daar '''{{PAGESINCATEGORY:Voorbladartikels}}''' artikels wat voorbladstatus behaal het, uit 'n totaal van {{NUMBEROFARTICLES}}. Dus verskyn een uit elke {{rondaf|{{#expr: {{NUMBEROFARTICLES:R}} / {{PAGESINCATEGORY:Voorbladartikels}}}} }} artikels op die onderstaande lys. Nomineer gerus potensiële artikels by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad|''Kandidaatartikels vir voorblad'']] of bespreek ander gebruikers se nominasies. <div align="center"><br /> <p style="font-variant: small-caps; text-align: center; font-size: 100%;">[[#Aardrykskunde|Aardrykskunde]] • [[#Biologie|Biologie]] • [[#Geskiedenis|Geskiedenis]] • [[#Kultuur en samelewing|Kultuur en samelewing]] • [[#Sport|Sport]] • [[#Taal- en letterkunde|Taal- en letterkunde]] • [[#Die Kunste|Die Kunste]] • [[#Sterrekunde en ruimtevaart|Sterrekunde en ruimtevaart]] • [[#Wetenskap en tegnologie|Wetenskap en tegnologie]]</p> </div> |- | colspan="2" | {| width="100%" |[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Nuwe toevoegings === </div> |} |-valign="top" | width="50%" | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{CURRENTWEEK}} {{CURRENTYEAR}}}} | width="50%" | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} -1 }} {{CURRENTYEAR}}}} |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=Purple geography icon.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Geografie}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Aardrykskunde === </div> |} [[Lêer:Satellite image of Japan in May 2003.jpg|100px|regs|Japan]] [[Aarde]] - [[Alabama]] - [[Alexandrië]] - [[Alpe]] - [[Amsterdam]] - [[Andorra]] - [[Antarktika]] - [[Argentinië]] - [[Arktiese Oseaan]] - [[Arles]] - [[Armenië]] - [[Australië]] - [[Azerbeidjan]] - [[Belfast]] - [[België]] - [[Berg Athos]] - [[Berlyn]] - [[Bergen]] - [[Bernau bei Berlin]] - [[Bieszczady]] - [[Bordeaux]] - [[Botswana]] - [[Brasilië]] - [[Bredasdorp]] - [[Bremen]] - [[Bretagne]] - [[Brussel]] - [[Buenos Aires]] - [[Bulgarye]] - [[Carcassonne]] - [[Chicago]] - [[Chili]] - [[Costa Rica]] - [[Darmstadt]] - [[Denemarke]] - [[Duitsland]] - [[Durban]] - [[Estland]] - [[Ethiopië]] - [[Faroëreilande]] - [[Frankfurt am Main]] - [[Frankryk]] - [[Frans-Guyana]] - [[Genua]] - [[Georgië]] - [[Glasgow]] - [[Gotenburg]] - [[Hamburg]] - [[Hawaii]] - [[Helsinki]] - [[Hesse]] - [[Republiek Ierland|Ierland]] - [[Iran]] - [[Istanboel]] - [[Italië]] - [[Japan]] - [[Johannesburg]] - [[Kaapse Plooigordel]] - [[Kaapstad]] - [[Kaliningrad]] - [[Kambodja]] - [[Kamtsjatka-skiereiland]] - [[Kanada]] - [[Kasakstan]] - [[Keulen]] - [[Krim]] - [[Krugerwildtuin]] - [[Leiden]] - [[Libië]] - [[Litaue]] - [[Londen]] - [[Los Angeles]] - [[Madagaskar]] - [[Malawi]] - [[Malta]] - [[Meksiko]] - [[Milwaukee]] - [[Moldowa]] - [[Monaco]] - [[Mont-Saint-Michel]] - [[Montreal]] - [[Montreux]] - [[Moskou]] - [[Namibië]] - [[Nederland]] - [[Nedersakse]] - [[Nieu-Seeland]] - [[Noord-Ierland]] - [[Noord-Masedonië]] - [[Noorweë]] - [[Normandië]] - [[Nyldelta]] - [[Oekraïne]] - [[Paaseiland]] - [[Papoea-Nieu-Guinee]] - [[Parys]] - [[Perth]] - [[Pireneë]] - [[Pole]] - [[Port Elizabeth]] - [[Potsdam]] - [[Pretoria]] - [[Provence]] - [[Quebec]] - [[Réunion]] - [[Reykjavik]] - [[Riga]] - [[Rio de Janeiro]] - [[Rusland]] - [[Sachalin]] - [[São Paulo]] - [[Senegal]] - [[Siberië]] - [[Sjanghai]] - [[Skerryvore]] - [[Skotland]] - [[Slowakye]] - [[Straatsburg]] - [[Suid-Afrika]] - [[Svalbard]] - [[Swartwoud]] - [[Swede]] - [[Switserland]] - [[Sydney]] - [[Tafelberg]] - [[Tahiti]] - [[Thailand]] - [[Tirus]] - [[Tornado]] - [[Treviso]] - [[Tsoenami]] - [[Turyn]] - [[Uruguay]] - [[Valencia, Spanje|Valencia]] - [[Venesië]] - [[Verenigde Koninkryk]] - [[Verenigde State van Amerika]] - [[Vermont]] - [[Vilnius]] - [[Vulkaan]] - [[Waalse Gewes]] - [[Wallis]] - [[Warskou]] - [[Washington, D.C.]] - [[Wes-Australië]] - [[Ysland]] - [[Zambië]] - [[Zürich]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P history.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Geskiedenis}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Geskiedenis === </div> |} [[Lêer:B-29s dropping bombs.jpg|100px|regs|Bomwerpers oor Japan tydens die Tweede Wêreldoorlog]] [[Akkadiese Ryk]] - [[Amerikaanse Rewolusie]] - [[Andries Pretorius]] - [[Anne Frank]] - [[Antieke Egipte]] - [[Antieke Hawaii]] - [[Apartheid]] - [[Asjantiryk]] - [[Assirië]] - [[Berlynse Lugbrug]] - [[Boeing B-17 Flying Fortress]] - [[Boerekrygsgevangenes]] - [[Centurion (tenk)|Centurion]] - [[Cetshwayo|Cetshwayo kaMpande]] - [[Cicero]] - [[Cité de Carcassonne]] - [[Duitse Demokratiese Republiek]] - [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] - [[Etruskers]] - [[Francis William Reitz]] - [[Fritz Joubert Duquesne]] - [[Gallië]] - [[Goelag]] - [[Heinz Guderian]] - [[Homeros]] - [[Hongaarse Rewolusie van 1956]] - [[Indusvalleibeskawing]] - [[Jan Christian Smuts]] - [[Jesus van Nasaret]] - [[Johanna van Arkel]] - [[Kathaar]] - [[Khmer-ryk]] - [[Kiëf-Roes]] - [[Kosakke]] - [[Koue Oorlog]] - [[Koesj]] - [[Kruistog]] - [[Kulturele Rewolusie]] - [[Legendariese Sweedse konings]] - [[Li Bai]] - [[Memphis (Egipte)|Memphis]] - [[Mesopotamië]] - [[Middeleeuse kookkuns]] - [[Militêre geskiedenis van Suid-Afrika]] - [[Mongoolse Ryk]] - [[Bernard Montgomery]] - [[Moord op die Romanofs]] - [[Adriaan Moorrees]] - [[Namibiese volksmoord 1904-1908]] - [[Fridtjof Nansen]] - [[Neolitiese Omwenteling]] - [[Nikolaas II van Rusland]] - [[Nyabêla]] - [[Operasie Entebbe]] - [[Opstand in die Warskou-ghetto]] - [[Paleolitikum]] - [[Palmyra]] - [[Partiese Ryk]] - [[Perikles]] - [[Plinius die ouere]] - [[Pitia]] - [[Pous Pius IX]] - [[Pous Silvester II]] - [[Rosettasteen]] - [[Russies-Japannese Oorlog]] - [[Russiese Rewolusie (1917)|Russiese Rewolusie 1917]] - [[William Philip Schreiner]] - [[Seerowery]] - [[Sesdaagse Oorlog]] - [[Sherman Firefly]] - [[Slag van Magersfontein]] - [[Slag van Stalingrad]] - [[Hans Strijdom]] - [[Helen Suzman]] - [[Tiger I-tenk]] - [[Trojaanse Oorlog]] - [[Tweede Wêreldoorlog]] - [[USS Constitution]] - [[USS Maryland (BB-46)]] - [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]] - [[Vlad Dracula]] - [[Voorlaaier (geweer)|Voorlaaier]] - [[Wêreldgeskiedenis]] - [[Winteroorlog]] |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P culture.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Kultuur}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Kultuur en samelewing === </div> |} [[Lêer:Red Wine Glass.jpg|100px|regs|'n Glas rooiwyn]] [[Afrikaanse kerkbou in die Karoo]] - [[Hennie Aucamp]] - [[Chris Barnard (skrywer)|Chris Barnard]] - [[Barnsteen]] - [[Simone de Beauvoir]] - [[Bewussyn]] - [[Christiaan Frederik Beyers]] - [[Boeddhisme]] - [[Borsjt]] - [[Breyten Breytenbach]] - [[André P. Brink]] - [[Ted Bundy]] - [[Byeboerdery]] - [[Petrus Coetzee]] - [[Cristina Fernández de Kirchner]] - [[Dagbreek (Sondagkoerant)|Dagbreek]] - [[Joachim Nikolaus von Dessin]] - [[Marie Koopmans-De Wet]] - [[Reza de Wet]] - [[Die Transvaler]] - [[Die Vaderland]] - [[Egiptiese mitologie]] - [[Ekonomie van Suid-Afrika]] - [[Frans Engelenburg]] - [[Ganesja]] - [[Geestesteuring]] - [[Gereformeerde kerk Humpata]] - [[Geskiedenis van erotiese afbeeldings]] - [[Groot Markplein van Brussel]] - [[Hadj]] - [[Carl Otto Hager]] - [[Hiernamaals]] - [[Hindoeïsme]] - [[Adriaan Hofmeyr]] - [[Jan Hendrik Hofmeyr (predikant)|Jan Hendrik Hofmeyr]] - [[Jannie Hofmeyr]] - [[Interseks]] - [[Jode in Suid-Afrika]] - [[Ingrid Jonker]] - [[Elsa Joubert]] - [[Kaas]] - [[Kleurlingstemregvraagstuk]] - [[Etienne Leroux]] - [[Mabel Malherbe]] - [[Maori-kultuur]] - [[Johannes Meintjes]] - [[Middeleeuse kookkuns]] - [[Andrew Murray]] - [[Nederduits (skoolvak)]] - [[NG gemeente Fordsburg]] - [[NG gemeente Rondebosch]] - [[Oktoberfest]] - [[Oosters-Ortodokse Kerk]] - [[Paryse Metro]] - [[Plafon van die Sixtynse kapel]] - [[Posseël]] - [[Dirk Postma]] - [[Reinheitsgebot]] - [[Rooiplein]] - [[P.D. Rossouw]] - [[Jean-Jacques Rousseau]] - [[SACS]] - [[Seks]] - [[Seksualiteit in antieke Rome]] - [[Seksuele oriëntasie]] - [[Sider]] - [[Sisiliaanse Mafia]] - [[Slawiese mitologie]] - [[Suid-Afrikaanse militêre dekorasies: 2003-]] - [[Swabies-Alemanniese Karnaval]] - [[Swastika]] - [[Elizabeth Taylor]] - [[Anton Tsjechof]] - [[Herman van Broekhuizen]] - [[Verenigde Party]] - [[Vlag van Argentinië]] - [[Vlag van Armenië]] - [[Vlag van Australië]] - [[Vlag van Azerbeidjan]] - [[Vlag van Brasilië]] - [[Vlag van Chili]] - [[Vlag van Denemarke]] - [[Vlag van die Filippyne]] - [[Vlag van die Republiek China]] - [[Vlag van die Verenigde Koninkryk]] - [[Vlag van die Verenigde State]] - [[Vlag van die Volksrepubliek China]] - [[Vlag van Duitsland]] - [[Vlag van Europa]] - [[Vlag van Frankryk]] - [[Vlag van Hongkong]] - [[Vlag van Indië]] - [[Vlag van Israel]] - [[Vlag van Japan]] - [[Vlag van Kanada]] - [[Vlag van Meksiko]] - [[Vlag van Namibië]] - [[Vlag van Nieu-Seeland]] - [[Vlag van Puerto Rico]] - [[Vlag van Singapoer]] - [[Vlag van Suid-Afrika]] - [[Webjoernaal]] - [[Wladimir Poetin]] - [[Wyn]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P sport.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Sport}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Sport === </div> |} [[Lêer:Rugby tackle cropped.jpg|100px|regs|'n Engelse rugbyspeler ruk hom los uit 'n harde duikslag deur 'n Australiër]] [[Afghaanse nasionale krieketspan]] - [[All Blacks]] - [[Argentynse nasionale rugbyspan]] - [[Australiese nasionale krieketspan]] - [[Bengaalse nasionale krieketspan]] - [[Engelse nasionale krieketspan]] - [[Engelse nasionale rugbyspan]] - [[Roger Federer]] - [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan]] - [[Franse nasionale rugbyspan]] - [[Ierse nasionale krieketspan]] - [[Ierse nasionale rugbyspan]] - [[Indiese nasionale krieketspan]] - [[Italiaanse nasionale rugbyspan]] - [[Japannese nasionale rugbyspan]] - [[Kanadese nasionale rugbyspan]] - [[Keniaanse nasionale krieketspan]] - [[Krieketwêreldbeker 2015]] - [[Krieketwêreldbeker 2019]] - [[Nepalese nasionale krieketspan]] - [[Nieu-Seelandse nasionale krieketspan]] - [[Olimpiese Somerspele 2008]] - [[Olimpiese Somerspele 2012]] - [[Pakistanse nasionale krieketspan]] - [[Paralimpiese Somerspele 2008]] - [[Proteas]] - [[Rugby]] - [[Rugbywêreldbeker 2007]] - [[Rugbywêreldbeker 2011]] - [[Rugbywêreldbeker 2015]] - [[Rugbywêreldbeker 2019]] - [[Skaak]] - [[Skotse nasionale rugbyspan]] - [[Springbokke]] - [[Sri Lankaanse nasionale krieketspan]] - [[Tafeltennis]] - [[Verenigde State se nasionale rugbyspan]] - [[Wallabies]] - [[Walliese nasionale rugbyspan]] - [[Wes-Indiese nasionale krieketspan]] - [[Zimbabwiese nasionale krieketspan]] {| width="100%" | {{klik|Afbeelding=P biology.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Biologie}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Biologie === </div> |} [[Lêer:Hippopotame 0003.jpg|100px|regs|Seekoei]] [[Afrika-rotsluislang]] - [[Berghaan]] - [[Blouwalvis]] - [[Buffel]] - [[Dier]] - [[Dinosourus]] - [[Fotosintese]] - [[Gewone luislang]] - [[Gordeldier]] - [[Jagluiperd]] - [[Javaanse tier]] - [[Kat]] - [[Koraal]] - [[Kryt-Paleogeen-uitwissing]] - [[Leeu]] - [[Lewensiklus van die tier]] - [[Mens]] - [[Menslike evolusie]] - [[Mos]] - [[Pikkewyn]] - [[Poema]] - [[Pylsterteend]] - [[Rot]] - [[Saffraan]] - [[Seekoei]] - [[Sekretarisvoël]] - [[Senuweestelsel]] - [[Slaap]] - [[Swangerskap]] - [[Tierluislang]] - [[Wolf]] - [[Ysbeer]] |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P linguistics.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Taal}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Taal- en letterkunde === </div> |} [[Lêer:Betws y coed.jpg|100px|regs|Padteken in Wallies]] [[Afrikaans]] - [[Fins]] - [[Frans]] - [[Hamlet]] - [[Henry James]] - [[Italiaans]] - [[Mabel Jansen]] - [[Adam Mickiewicz]] - [[Misdaad en Straf]] - [[Nederlands]] - [[William Shakespeare]] - [[Sweeds]] - [[Taal]] - [[Verskille tussen Afrikaans en Nederlands]] - [[Wallies]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P art.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Kuns}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Die Kunste === </div> |} [[Lêer:Little nemo the walking bed.jpg|100px|regs|'n Strokiesverhaal]] [[Ingmar Bergman]] - [[Bucchero]] - [[Samuel Cronwright]] - [[Salvador Dalí]] - [[Marlene Dietrich]] - [[documenta]] - [[Paul Gauguin]] - [[Katedraal van Vilnius]] - [[Klooster]] - [[Krugerstandbeeld]] - [[Kuns]] - [[Leonardo da Vinci]] - [[Modernisme]] - [[Marita Napier]] - [[Oscar Niemeyer]] - [[Jacobus Hendrik Pierneef]] - [[Johan de Ridder]] - [[Leni Riefenstahl]] - [[Staafkerk van Borgund]] - [[Sosialistiese realisme]] - [[Strokiesverhaal]] - [[Topkapi-paleis]] - [[Tuin van Wellus]] - [[Rembrandt van Rijn]] - [[Leonore Veenemans]] - [[Andy Warhol]] - [[Wat Phra Kaew]] |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=Q space.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Geesteswetenskappe}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Sterrekunde en ruimtevaart === </div> |} [[Lêer:Saturn (planet) large.jpg|100px|regs|Saturnus]] [[Aarde]] - [[Alpha Centauri]] - [[Andromeda-sterrestelsel]] - [[Asteroïde]] - [[Buiteaardse lewe]] - [[Europese Suidelike Sterrewag]] - [[Hubble-ruimteteleskoop]] - [[James Webb-ruimteteleskoop]] - [[Komeet]] - [[Kuipergordel]] - [[Maan]] - [[Maanlanding]] - [[Mariner 4]] - [[Mars]] - [[Melkweg]] - [[Neptunus]] - [[Opsporing van eksoplanete]] - [[Pioneer 11]] - [[Pluto]] - [[Proxima Centauri]] - [[Saturnus]] - [[Sonnestelsel]] - [[Ster]] - [[Sterrestelsel]] - [[Triton (maan)|Triton]] - [[Veranderlike ster]] - [[Waarneembare heelal]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P physics.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Wetenskap}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Wetenskap en tegnologie === </div> |} [[Lêer:Wankel-1.jpg|100px|regs|Wankelenjin]] [[Aardverwarming]] - [[Airbus A380]] - [[Apple Inc.]] - [[Binnebrandenjin]] - [[Concorde]] - [[Differensiaalrekening]] - [[Doebai Internasionale Lughawe]] - [[Gemenedrukbuisbrandstofinspuiting]] - [[Geskiedenis van die Aarde]] - [[Glas]] - [[Maria Goeppert-Mayer]] - [[Goud]] - [[Hardeskyf]] - [[Hernubare energie]] - [[Jaar]] - [[Kamera]] - [[Karoo-supergroep]] - [[Laser]] - [[Manhattan-projek]] - [[Parasetamol]] - [[Patent]] - [[Pi]] - [[Poolkoördinatestelsel]] - [[Qantas]] - [[James Randi]] - [[Ignaz Semmelweis]] - [[TGV]] - [[Tegnesium]] - [[Edward Teller]] - [[Tempelhof-lughawe]] - [[Toekoms van die Aarde]] - [[Turboskroef]] - [[Uraan]] - [[Wankelenjin]] - [[Waterstof]] - [[Wright-broers]] - [[Yster]] |- | colspan="2" | |} __NOTOC____NOEDITSECTION__ <center>[[Wikipedia:Voorbladartikels 2005|Voorbladartikels 2005]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2006|Voorbladartikels 2006]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2007|Voorbladartikels 2007]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2008|Voorbladartikels 2008]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2009|Voorbladartikels 2009]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2010|Voorbladartikels 2010]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2011|Voorbladartikels 2011]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2012|Voorbladartikels 2012]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2013|Voorbladartikels 2013]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2014|Voorbladartikels 2014]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2015|Voorbladartikels 2015]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2016|Voorbladartikels 2016]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2017|Voorbladartikels 2017]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2018|Voorbladartikels 2018]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2019|Voorbladartikels 2019]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2020|Voorbladartikels 2020]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2021|Voorbladartikels 2021]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|Voorbladartikels 2022]]</center> <br /> <hr> <br /> Indien die voorblad nie verfris word met die nuwe week se artikel nie, of indien die geskiedkundige herdenkings steeds die vorige dag se inskrywings vertoon, kan u gerus [{{SERVER}}{{localurl:Tuisblad|action=purge}} hier] klik sodat dit verfris word. [[Kategorie:Voorblad]] n2lr4zn04l6d3mhwq9iqwnzgtrvoecl 0 11630 2514761 2510524 2022-07-25T08:19:24Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Maroela |image = Marula02.jpg |status = LC |status_system = IUCN3.1 |taxon = Sclerocarya birrea |authority = (A. Rich.) Hochst. |synonyms = ''Poupartia birrea'' <small>(A. Rich.) Aubrév</small><br> ''Spondias birrea'' <small>(A. Rich.)</small> <ref>{{cite web |url=http://plants.jstor.org/flora/fwta4296 |title=Entry for Sclerocarya birrea |work=JSTOR Global Plants |publisher=JSTOR |access-date=2014-01-12}}</ref> }} Die '''maroela''' (''Sclerocarya birrea'' (A. Rich.) Hochst) is 'n medium-groot [[boom]] wat inheems is aan die miombo bosveld van [[Suider-Afrika]] en die Sudano-Sahelianreeks van [[Wes-Afrika]]. Dis 'n enkelstam-boom met 'n wye kroon en kenmerkende grys [[bas]]. Die maroela groei tot 18&nbsp;m hoog en word meestal aangetref in oop bosveld. Die [[vrug]] van die maroela word gebruik in die bekende [[Amarula]] [[likeur]]. Die bome word nie gekweek nie; die vrugte word van wilde bome geoes. Die vrug het 'n ligte geel skil, wit vleis ryk aan vitamien C, en 'n groot pit. Dit is sappig wanneer dit geëet word. Maroelas behoort tot die plantfamilie [[Anacardiaceae]]. Die boom se FSA-nommer is 360.<ref>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 138 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> == Maroelaboom == [[Lêer:Marula01.jpg|duimnael|links|Groen maroelavrugte]] [[Lêer:maroela.JPG|duimnael|links|'n Maroelaboom in die [[Krugerwildtuin]]]] Die maroelaboom behoort tot dieselfde familie as die mangoboom (''Anacardiaceae''). Die boom is inheems in Suid-Afrika, waar dit algemeen in [[KwaZulu-Natal]] en [[Gauteng]] aangetref word, maar dit kom ook in groot dele in die res van [[Afrika]] voor, te wete in [[Mosambiek]] en [[Zimbabwe]] en so ver noord as [[Ethiopië]] en die [[Soedan]]. Die boom se vrug is soet en vrank en kan gebruik word vir die maak van [[konfyt]] of gefermenteerde drank. [[Bobbejaan|Bobbejane]], [[Aap|ape]] en [[olifant]]e eet die vrugte graag. Maroelabome word gewoonlik in warm dele en in sand- of leemgrond aangetref. Die boom is 9 tot 20&nbsp;m hoog en het 'n ronde, blougroen kruin. Die stam is regop en die bas gryserig. Daar is 3 tot 4 paar saamgestelde blare en ’n terminale blaar word aan die takkies gedra. Die blare is glad en ovaalvormig, loop spits af in ’n afgestompte punt en is donkerder aan die bokant. Die blomme is meestal eenslagtig en onopvallend. Hulle verskyn gedurende die lente aan die punte van die takkies. Aparte manlike en vroulike bome word meestal aangetref, maar soms word manlike en vroulike blomme aan dieselfde boom gedra. Die manlike blomme word aan lang are gedra, terwyl die vroulike blomme in groepies van 2 tot 3 aan kort, dik stingels sit. Die kelkblare is donkerrooi en die kroonblare is pienk tot geel. Die vrugte is ovaalvormig en 3 tot 4&nbsp;cm lank met 'n wit, slymerige lagie vleis om die groot, harde pit. Die pit bevat 2 tot 3 neutagtige sade. Die skil is taai en geel wanneer die vrug ryp is. 'n Jellie-agtige konfyt kan van die vrug gekook word. Die sade bevat baie olie wat vir allerlei doeleindes aangewend kan word. Die pitte word soms gemaal en as 'n soort pap geëet. Bobbejane, ape en olifante eet die vrug graag. Hoewel die hout nie baie sterk is nie, kan meubels, vloerplanke en skoenhakke met welslae daarvan gemaak word. Vroeër is baie bome vir die doel gekap, maar deesdae word die maroelaboom kragtens wet beskerm en word die hout selde gebruik. '''Algemene name:''' maroela ([[Afrikaans]]), Boran ([[Kenia]]) – didissa ; [[Engels]] – jelly plum, cat thorn, morula, cider tree, marula, maroola nut/plum; [[Hausa]] – dania; Kamba (Kenia) – muua; [[Kwangali]] – ufuongo; Lovedu – marula; [[Masai (taal)|Masai]] (Kenia) – ol-mangwai; Meru (Kenia) – mura; [[Suid-Ndebele]] – iganu, ikanyi, umganu, umkano; [[Noord-Sotho (taal)|Noord-Sotho]] [vrugte] – lerula, marula; Noord-Sotho [boom] – morula, merula; Pokot (Kenia) – oruluo; [[Portugees]] (Mosambiek) – canhoeiro; Ronga (Mosambiek) – ncanhi; Sebei (Kenia) – katetalum; [[Tsonga]] – nkanyi, inkanyi; [[Shona (taal)|Shona]] – mutsomo, mukwakwa, mushomo, muganu, mupfura; Shona [vrugte] – pfura; Shona [boom] – mufura, mafuna, marula; [[Swahili]], Diga (Kenia) – mngongo; [[Swazi]] – umganu; Swazi – umganu; Tsonga – tsua, tsula, umganu; [[Tswana]] – morula; Tugen (Kenia) – tololokwo; [[Zoeloe]] [vrugte] – amaganu, [sade] – umganu, [boom] – umganu. == Gebruike == [[Lêer:Amarula Cream.jpg|duimnael|upright|''Amarula Cream'']] * Die sade is ryk aan [[proteïen]] en [[vet]] en is 'n belangrike kos in tye van nood. * Die vrugte word algemeen vars geëet of gebruik in die voorbereiding van sap en alkoholiese drankies soos ''Amarula''. * Maroela-olie, wat gemaak word uit die saad, word gebruik as velsorgolie. Dit is ryk in antioksidante en oleïensuur. * Die bas word gebruik in die behandeling en voorkoming van [[malaria]]. Die gom van die stam word deur sekere plaaslike inwoners met water en as gemeng en dan as ink gebruik. * Die bas bring ook 'n [[rooibruin]] kleursel voort wat gebruik word om tradisionele ware te kleur. Die blare word gekou om te help met slegte spysvertering. * Die vrugte word beskou as 'n baie doeltreffende insekdoder en gebruik om vee te dip en te beskerm teen [[bosluis]]e. * Die blare kan gekou word om sooibrand te verlig * Die vrug van die maroela het bekendheid verwerf in die rolprent ''Animals Are Beautiful People'' deur [[Jamie Uys]] wat in [[1974]] uitgereik is. In die film word verskeie wilde diere uitgebeeld wat dronk geword het nadat hulle gefermenteerde maroelavrugte geëet het. Latere navorsing het getoon dat dit hoogs onwaarskynlik is dat dit werklik kan gebeur, en die kleurryke Uys sou dan ook self sy ondeundheid erken het. * [[Olifant]]e sal 'n reusehoeveelheid gefermenteerde maroelas moet eet om enigsins die spreekwoordelike twee rye spore te loop, en ander diere verkies die ryp vrugte en nie dié wat reeds gis nie. Die baie water wat daagliks deur olifante gedrink word, sal ook die uitwerking van die vrugte in so 'n mate verdun dat hulle nie daardeur aangetas sal kan word nie. * 'n Aftreksel van die binne-bas van die maroelaboom kan aangewend word om die pyn te verlig wat deur skerpioensteke en slangbyte veroorsaak word. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''[[Wêreldspektrum]]'', 1982, ISBN 0-908409-59-1, volume 18, bl. 58 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn|Sclerocarya birrea}} {{Wikispecies-inlyn|Sclerocarya birrea}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 8h6wdws3dzb8o0p5ej1qj353fpiwof6 0 12375 2514844 2496051 2022-07-25T10:29:05Z Aliwal2012 39067 tikfout wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Mikstertbyvanger | status = LC | status_system = IUCN3.1 | image = Fork-tailed Drongo (Dicrurus adsimilis) 2.jpg | image2 = Fork-tailed Drongo (Dicrurus adsimilis) (W1CDR0000988 BD2).ogg | image2_caption = ''D. a. fugax'' afgeneem in [[Rwanda]], en sang van die nominale subsp., [[Suid-Afrika|S.-Afrika]] | domain = [[Eukaryota]] | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Dicruridae]] | genus = ''[[Dicrurus]]'' | species = '''''D. adsimilis''''' | binomial = ''Dicrurus adsimilis'' | binomial_authority = [[Johann Matthäus Bechstein|Bechstein]], 1794 }} Die '''mikstertbyevanger''' (''Dicrurus adsimilis'') is 'n algemene [[standvoël]] wat in die meeste dele van [[Suider-Afrika]] voorkom. Dit leef in boomvelde, savanne, en plantasies. In Engels staan die [[voël]] bekend as die ''Fork-tailed Drongo''. Die mikstertbyevanger is 'n swart voël met opvallende rooi oë en 'n tangerige diepgevurkte stert. Dit is 'n aggressiewe voël wat selfs groot roofvoëls van sy nes sal verwilder en hoofsaaklik insekte eet. Die mikstertbyevanger (''Dicrurus adsimilis'') is 'n voël omtrent so groot soos 'n [[duif]], wat heeltemal glansend blouswart is. Sy opvallendste kenmerke is die rooi oë en die gevurkte stert. Sy snawel is kort en effens na onder geboë, en daar kom borselhare voor aan die snawelbasis, wat die neusgate bedek. Buiten die suidelikste punt, kom mikstertbyevangers oral in Suider-Afrika voor en verkies veral die oop [[bosveld]]. Hulle word gewoonlik in pare aangetref, waar hulle op 'n hoë punt sit en insekte inwag. Insekte word in die vlug of op die grond gevang. Die voëls broei in die somer en die nessie is 'n vlak kom van dun takkies wat gewoonlik hoog op in ʼn boom aan die punt van 'n tak of in ʼn takvurk geplaas word. Terwyl die een voel broei, hou die ander een naby die nes wag en val veral dan enige indringer, selfs groot roofvoëls, en selfs klein katte onmiddellik aan. 'n Indringer word verwilder deur met 'n groot lawaai op hom af te duik en hom op die kop te pik. == Identifikasie == Die voël is 23 tot 26&nbsp;cm lank en weeg 38 tot 55 gram. Die voël is groot met 'n diep mikstert; die vorm kan verander tydens ververing. Die volwasse voël is glansend blouswart met helderrooi oë. Die [[Afrikaanse koekoek]], 'n [[broeiparasiet]], gebruik hierdie voël as broeigasheer vir sy kleintjies. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls]] * [[Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer)]] * [[Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name]] == Bron == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409605, volume 19, bl. 77 *''[[Sasol Voëls van Suider-Afrika]].'' Struik Nature. Vierde Uitgawe 2011. ISBN 978-1-77007-926-7 {{Saadjie}} {{Normdata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Byvangers]] [[Kategorie:Voëls van die Krugerwildtuin]] n87re7omiqzabgf0o12nz52ymgwlr3w 2514845 2514844 2022-07-25T10:33:21Z Aliwal2012 39067 skakels opruim wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Mikstertbyvanger | status = LC | status_system = IUCN3.1 | image = Fork-tailed Drongo (Dicrurus adsimilis) 2.jpg | image2 = Fork-tailed Drongo (Dicrurus adsimilis) (W1CDR0000988 BD2).ogg | image2_caption = ''D. a. fugax'' afgeneem in [[Rwanda]], en sang van die nominale subsp., [[Suid-Afrika|S.-Afrika]] | domain = [[Eukaryota]] | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Dicruridae]] | genus = ''[[Dicrurus]]'' | species = '''''D. adsimilis''''' | binomial = ''Dicrurus adsimilis'' | binomial_authority = [[Johann Matthäus Bechstein|Bechstein]], 1794 }} Die '''mikstertbyevanger''' (''Dicrurus adsimilis'') is 'n algemene [[standvoël]] wat in die meeste dele van [[Suider-Afrika]] voorkom. Dit leef in boomvelde, savanne, en plantasies. In Engels staan die [[voël]] bekend as die ''Fork-tailed Drongo''. Die mikstertbyevanger is 'n swart voël met opvallende rooi oë en 'n tangerige diepgevurkte stert. Dit is 'n aggressiewe voël wat selfs groot roofvoëls van sy nes sal verwilder en hoofsaaklik insekte eet. Die mikstertbyevanger (''Dicrurus adsimilis'') is 'n voël omtrent so groot soos 'n [[duif]], wat heeltemal glansend blouswart is. Sy opvallendste kenmerke is die rooi oë en die gevurkte stert. Sy snawel is kort en effens na onder geboë, en daar kom borselhare voor aan die snawelbasis, wat die neusgate bedek. Buiten die suidelikste punt, kom mikstertbyevangers oral in Suider-Afrika voor en verkies veral die oop [[bosveld]]. Hulle word gewoonlik in pare aangetref, waar hulle op 'n hoë punt sit en insekte inwag. Insekte word in die vlug of op die grond gevang. Die voëls broei in die somer en die nessie is 'n vlak kom van dun takkies wat gewoonlik hoog op in 'n boom aan die punt van 'n tak of in 'n takvurk geplaas word. Terwyl die een voël broei, hou die ander een naby die nes wag en val veral dan enige indringer, selfs groot [[roofvoël]]s of klein katte, onmiddellik aan. 'n Indringer word verwilder deur met 'n groot lawaai op hom af te duik en hom op die kop te pik. == Identifikasie == Die voël is 23 tot 26&nbsp;cm lank en weeg 38 tot 55 gram. Die voël is groot met 'n diep mikstert; die vorm kan verander tydens ververing. Die [[volwassene|volwasse]] voël is glansend blouswart met helderrooi [[oë]]. Die [[Afrikaanse koekoek]], 'n [[broeiparasiet]], gebruik hierdie voël as broeigasheer vir sy kleintjies. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls]] * [[Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer)]] * [[Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name]] == Bron == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409605, volume 19, bl. 77 *''[[Sasol Voëls van Suider-Afrika]].'' Struik Nature. Vierde Uitgawe 2011. ISBN 978-1-77007-926-7 {{Saadjie}} {{Normdata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Byvangers]] [[Kategorie:Voëls van die Krugerwildtuin]] 66cmh0zne0s7m6otgg1jj8cgwfvyo0u 0 14115 2514860 2434914 2022-07-25T11:13:54Z 84.15.191.36 Dkbdbdmbdjdnd wikitext text/x-wiki |url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=NATnon02145 |title=Insee – Population – Évolution de la population jusqu'en 2015 |publisher=INSEE (Institut National de la Statistique et des Études Économiques – French National Institute for Statistics and Economic Studies |access-date=21 April 2016 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20180919080824/http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=NATnon02145 |archive-date=19 September 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Verenigde State}} ~8,5 miljoen<ref>{{en}} {{cite web|url=http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_12_1YR_B04003&prodType=table|title=Total Ancestry Reported|publisher=United States Census Bureau|date=2012|accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Argentinië}} 6,8 miljoen<ref>{{cite web |url=http://www.canalacademie.com/ida1009-Les-merveilleux-francophiles-argentins-1.html |title=Les merveilleux francophiles argentins |publisher=Canalacademie.com |access-date=21 April 2016 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20200422173005/https://www.canalacademie.com/ida1009-Les-merveilleux-francophiles-argentins-1.html |archive-date=22 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Kanada}} 5,1 miljoen<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www12.statcan.gc.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?TABID=2&LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=1118296&GK=0&GRP=0&PID=105396&PRID=0&PTYPE=105277&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2013&THEME=95&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&D1=0&D2=0&D3=0&D4=0&D5=0&D6=0 |author=Statistics Canada |title=2011 National Household Survey: Data tables |accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Chili}} 700&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://www.uai.cl/images/sitio/docentes/documentos/influencia_francesa_en_chile.pdf |title=La influencia francesa en la vida social de Chile de la segunda mitad del siglo XIX |access-date=21 April 2016 |language=es |archive-url=https://web.archive.org/web/20171215104456/http://www.uai.cl/images/sitio/docentes/documentos/influencia_francesa_en_chile.pdf |archive-date=15 Desember 2017 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><br /> {{vlagland|Brasilië}} 500&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://vivrealetranger.studyrama.com/article.php3?id_article=216 |title=Vivre à l'étranger |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304171722/http://vivrealetranger.studyrama.com/article.php3?id_article=216 |archive-date=4 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Suid-Afrika}} 380&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite book |title=Census 2011: Census in brief |url=http://www.statssa.gov.za/census/census_2011/census_products/Census_2011_Census_in_brief.pdf |page=26 |publisher=Statistics South Africa |location=Pretoria |year=2012 |isbn=978-0-621-41388-5}}</ref><ref>{{en}} {{cite book |last=Giliomee |first=Hermann |title=The Afrikaners |year=2003 |publisher=C. Hurst & Co. |location=London |isbn=978-1-85065-714-9 |url=https://books.google.co.za/books/about/The_Afrikaners.html?id=blgjhkGD0vgC&redir_esc=y |edition=1ste}}</ref>{{rp|18}}<ref>{{en}} {{cite journal |last=Greeff |first=Jaco Maree |title=Deconstructing Jaco: Genetic Heritage of an Afrikaner |journal=Annals of Human Genetics |year=2007 |volume=71 |issue=5 |doi=10.1111/j.1469-1809.2007.00363.x |url=http://www.africandna.com/ScienPapers/Deconstructing_Jaco_Genetic_Heritage_of_an_Afrikaner.pdf |accessdate=23 Augustus 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120305051928/http://www.africandna.com/ScienPapers/Deconstructing_Jaco_Genetic_Heritage_of_an_Afrikaner.pdf |archivedate=5 Maart 2012 |pages=674–688 |pmid=17521310}}</ref><br /> {{vlagland|Uruguay}} 300&nbsp;000<ref>http://www.nationsencyclopedia.com/Americas/Uruguay-MIGRATION.html</ref><br /> {{vlagland|Peru}} 255&nbsp;000<ref>{{cite web |author=Erwin Dopf |url=http://www.espejodelperu.com.pe/Poblacion-del-Peru/Inmigracion-Francesa-al-Peru.htm |title=Inmigración francesa al Perú |publisher=Espejodelperu.com.pe |access-date=21 April 2016 |language=es |archive-url=https://web.archive.org/web/20191020020406/http://www.espejodelperu.com.pe/Poblacion-del-Peru/Inmigracion-Francesa-al-Peru.htm |archive-date=20 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref><br /> {{vlagland|Italië}} 250&nbsp;000<ref>{{cite web |url=https://joshuaproject.net/people_groups/11234 |title=French Ethnic People in all Countries |publisher=Joshua Project |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510173705/https://joshuaproject.net/people_groups/11234 |archive-date=10 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Switserland}} 158&nbsp;862<ref name="Diplomatie.gouv.fr">{{cite web |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/les-francais-a-l-etranger/la-presence-francaise-a-l-etranger/les-francais-etablis-hors-de/ |title=Les Français établis hors de France |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20140711153032/http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/les-francais-a-l-etranger/la-presence-francaise-a-l-etranger/les-francais-etablis-hors-de/ |archive-date=11 Julie 2014 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/themen/01/02/blank/data/01.html |title=État et structure de la population – Données détaillées, Population résidante selon le sexe et la nationalité par pays, (su-f-01.01.01.03), Office fédéral de la statistique OFS |publisher=Bfs.admin.ch |date=29 Januarie 2010 |access-date=21 April 2016 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819023602/http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/themen/01/02/blank/data/01.html |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><br /> {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} 126&nbsp;049<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Madagaskar}} 124&nbsp;000<ref>{{en}} Kevin Shillington, Encyclopedia of African History, CRC Press, 2005, bl. 878-883</ref><br /> {{vlagland|Duitsland}} 123&nbsp;281<ref>{{cite web |url=http://de.statista.com/statistik/daten/studie/1221/umfrage/anzahl-der-auslaender-in-deutschland-nach-herkunftsland/ |title=Anzahl der Ausländer in Deutschland nach Herkunftsland (Stand: 31. Dezember 2014) |access-date=21 April 2016 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430043209/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1221/umfrage/anzahl-der-auslaender-in-deutschland-nach-herkunftsland/ |archive-date=30 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www-genesis.destatis.de/genesis/online/logon?language=en |title=Federal Statistical Office Germany |publisher=Genesis.destatis.de |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509212608/https://www-genesis.destatis.de/genesis/online/logon?language=en |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|België}} 123&nbsp;076<ref>{{en}} [http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/eurybase/pdf/section/BF_EN_C1_7_3.pdf SPF Intérieur – Office des Étrangers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090207093333/http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/eurybase/pdf/section/BF_EN_C1_7_3.pdf |date= 7 Februarie 2009 }}</ref><br /> {{vlagland|Australië}} 118&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite web| url = http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?breadcrumb=POLTD&method=Place%20of%20Usual%20Residence&subaction=-1&issue=2006&producttype=Census%20Tables&documentproductno=0&textversion=false&documenttype=Details&collection=Census&javascript=true&topic=Ancestry&action=404&productlabel=Ancestry%20(full%20classification%20list)%20by%20Sex&order=1&period=2006&tabname=Details&areacode=0&navmapdisplayed=true& | title = 20680-Ancestry (full classification list) by Sex – Australia| format = Microsoft Excel download |publisher=Australian Bureau of Statistics | work=2006 Census| accessdate =19 Mei 2008}}</ref><ref>{{en}} {{cite web| url = http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=0&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=0&issue=2006&producttype=Census%20Tables&javascript=true&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=POLTD&&collection=Census&period=2006&productlabel=Country%20of%20Birth%20of%20Person%20(full%20classification%20list)%20by%20Sex&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&topic=Birthplace& |title = 20680-Country of Birth of Person (full classification list) by Sex – Australia|format = Microsoft Excel download |publisher=Australian Bureau of Statistics | work=2006 Census| accessdate =27 Mei 2008}}</ref><br /> {{vlagland|Marokko}} 100&nbsp;000<br /> {{vlagland|Spanje}} 92&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/e245/p04/a2007/l0/&file=00000011.px&type=pcaxis&L=0 |title=Población por nacionalidad y país de nacimiento. 2007. INE |publisher=Ine.es |date= |accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Israel}} 85&nbsp;000<ref>{{cite web |url=https://joshuaproject.net/people_groups/11764 |title=Jew, French Speaking Ethnic People in all Countries |publisher=Joshua Project |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509212600/https://www.joshuaproject.net/people_groups/11764 |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Meksiko}} 60&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://pagnol83300.free.fr/barcelo02/Les%20Barcelonnettes%20au%20Mexique.htm |title=Les Barcelonnettes au Mexique |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328200721/http://pagnol83300.free.fr/barcelo02/Les%20Barcelonnettes%20au%20Mexique.htm |archive-date=28 Maart 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=21 April 2016 }}</ref><br /> {{vlagland|Algerië}} 32&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|China}} 31&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Luxemburg}} 31&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><ref>{{cite web |url=http://www.statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=1054 |title=État de la population (x1000) 1981, 1991, 2001–2007 |publisher=Statistiques.public.lu |access-date=12 November 2011 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509212650/https://statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=1054 |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Nederland}} 23&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Senegal}} 20&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Mauritius}} 15&nbsp;000<ref>{{fr}} {{cite news|url=http://www.defimedia.info/defi-quotidien/dq-actualites/item/10490-pr%C3%A9sidentielle-fran%C3%A7aise-2012-%E2%80%93-%C3%A0-maurice-sarkozy-l%E2%80%99emporte-devant-hollande.html?tmpl=component&print=1|title=Présidentielle française 2012 – À Maurice, Sarkozy l'emporte devant Hollande|date=23 April 2012|agency=Le Défi Media Group|accessdate=11 Julie 2014|archive-date=14 Julie 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164210/http://www.defimedia.info/defi-quotidien/dq-actualites/item/10490-pr%C3%A9sidentielle-fran%C3%A7aise-2012-%E2%80%93-%C3%A0-maurice-sarkozy-l%E2%80%99emporte-devant-hollande.html?tmpl=component&print=1|url-status=dead}}</ref><br /> {{vlagland|Hongkong}} 10&nbsp;000<ref>{{cite web |author=Bettina Wassener |date=27 Februarie 2012 |url=http://www.nytimes.com/2012/02/28/business/global/french-expatriates-flocking-to-hong-kong.html?pagewanted=all&_r=1 |title=French Expatriates Flocking to Hong Kong |publisher=[[The New York Times]] |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224134201/http://www.nytimes.com/2012/02/28/business/global/french-expatriates-flocking-to-hong-kong.html?pagewanted=all |archive-date=24 Februarie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{zh}} {{cite web|url=http://www.hkej.com/template/dailynews/jsp/detail.jsp?dnews_id=3586&cat_id=9&title_id=565063&rtd=48046 |title=法國牧師發現紫荊花開始港法結緣一百五十年 |publisher=Hkej.com |date= |accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Monaco}} 10&nbsp;000<ref>{{fr}} {{cite web|title=General Population Census 2008: Population Recensee et Population Estimee|url=http://www.gouv.mc/devwww/wwwnew.nsf/e89a6190e96cbd1fc1256f7f005dbe6e/64a1643c86f9f661c12575ae004cc473/$FILE/Recensement2008_Ch1.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110614212422/http://www.gouv.mc/devwww/wwwnew.nsf/e89a6190e96cbd1fc1256f7f005dbe6e/64a1643c86f9f661c12575ae004cc473/$FILE/Recensement2008_Ch1.pdf|archivedate=14 Junie 2011|publisher=Government of the Principality of Monaco|accessdate=7 Oktober 2011|year=2008}}</ref><br /> {{vlagland|Oostenryk}} 8&nbsp;246<ref>{{cite web |url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstruktur/bevoelkerung_nach_staatsangehoerigkeit_geburtsland/index.html |title=Bevölkerung nach Staatsangehörigkeit und Geburtsland |access-date=21 April 2016 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113213329/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstruktur/bevoelkerung_nach_staatsangehoerigkeit_geburtsland/index.html |archive-date=13 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Tsjeggië}} 5&nbsp;503<br /> {{vlagland|Dominikaanse Republiek}} 3&nbsp;434 | taal = [[Frans]] en ander tale ([[Langues d'oïl]] • [[Oksitaans]] • [[Auvergnat]] • [[Korsikaans]] • [[Katalaans]] • [[Arpitaans]] • [[Bretons]] • [[Baskies]]) | geloof = Hoofsaaklik [[Rooms-Katolieke Kerk]] of<br />ongebonde ([[Ateïsme]] • [[Agnostisisme]] • [[Deïsme]])<br />Minderhede [[Islam]] • [[Protestantisme]] • [[Boeddhisme]] • [[Judaïsme]] | verwante = Ander [[Romaanse volke]] soos [[Italianers]], [[Katalane]], [[Portugese]], [[Roemene]] en [[Spanjaarde]]; [[Bretonners]] }} Die '''Franse''' (enkelvoud: '''Fransman''', [[Frans]]: ''Français'') is 'n [[nasie]] en [[etniese groep]] inheems aan [[Frankryk]]. Hulle deel 'n gemeenskaplike Franse geskiedenis, kultuur, afkoms en praat Frans of 'n ander [[Romaanse tale|Romaanse taal]] as [[moedertaal]]. Franse vorm die titulêre nasie van Frankryk, waar hulle 90% van die bevolking uitmaak, terwyl volgens die wetlike sin die hele bevolking van Frankryk Franse is. [[Lêer:Marianne - symbol of French Republic.jpg|duimnael|links|upright|Marianne, nasionale personifikasie van Frankryk]] Wêreldwyd leef sowat 113 miljoen Franse, waarvan omtrent 67 miljoen in Frankryk, 8,5 miljoen in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], 6,8 miljoen in [[Argentinië]] en 5 miljoen in [[Kanada]]. Behalwe vir Franse leef nog etniese minderhede soos [[Baske]] (239&nbsp;000) en [[Bretonners]] (6–7 miljoen) in Frankryk. In onlangse tye het nog etniese groepe soos [[Arabiere]] (5,9 miljoen), [[Berbers]] (1,5 miljoen), [[Italianers]] (1,5 miljoen), [[Portugese]] (1,2 miljoen), [[Duitsers]] (1,1 miljoen), [[Nederlanders]] (~1 miljoen) en [[Pole (volk)|Pole]] (~1 miljoen) in Frankryk gevestig. Daar is sowat 380&nbsp;000 [[Blanke Suid-Afrikaners]] van Franse afkoms aan die Kaap. Met die uitbreiding van die [[Franse koloniale ryk]] het Franse in lande en gebiede soos [[Nieu-Frankryk]], [[Algerië]], [[Haïti]], [[Madagaskar]] en [[Marokko]] gevestig. Daarbenewens leef Franse nog in [[Franse oorsese gebiede]] soos [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Frans-Guyana]] en [[Frans-Polinesië]]. Etniese groepe van Franse afkoms sluit in die [[Cajuns]] in [[Louisiana]], Franko-Kanadiërs (Québécois) in [[Quebec]] en die [[Hugenoot|Hugenote]] wat weens hul vervolging onder [[Lodewyk XIV van Frankryk]] na [[Pruise]] en die [[Nederlandse Kaapkolonie]] gevlug het. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|People of France}} {{Wikt-inlyn|Franse}} {{Normdata}} [[Kategorie:Etniese groepe in Afrika]] [[Kategorie:Etniese groepe in Argentinië]] [[Kategorie:Etniese groepe in Frankryk]] [[Kategorie:Etniese groepe in Kanada]] [[Kategorie:Etniese groepe in Oseanië]] [[Kategorie:Etniese groepe in die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:Franse| ]] dlv4s2vleveleg2h8968vxf3rkxogal 2514864 2514860 2022-07-25T11:18:04Z Aliwal2012 39067 Wysigings deur [[Special:Contributions/84.15.191.36|84.15.191.36]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki : ''Hierdie artikel handel oor die etniese groep. Vir die taal, sien [[Frans]].'' {{Etniese groep | beeld = [[Lêer:French people - mosaic.PNG|300px]] | onderskrif = | groep = Franse | bevolking = ca. 113 miljoen | plek = {{vlagland|Frankryk}} ~67 miljoen<ref>{{cite web |url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=NATnon02145 |title=Insee – Population – Évolution de la population jusqu'en 2015 |publisher=INSEE (Institut National de la Statistique et des Études Économiques – French National Institute for Statistics and Economic Studies |access-date=21 April 2016 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20180919080824/http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=NATnon02145 |archive-date=19 September 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Verenigde State}} ~8,5 miljoen<ref>{{en}} {{cite web|url=http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_12_1YR_B04003&prodType=table|title=Total Ancestry Reported|publisher=United States Census Bureau|date=2012|accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Argentinië}} 6,8 miljoen<ref>{{cite web |url=http://www.canalacademie.com/ida1009-Les-merveilleux-francophiles-argentins-1.html |title=Les merveilleux francophiles argentins |publisher=Canalacademie.com |access-date=21 April 2016 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20200422173005/https://www.canalacademie.com/ida1009-Les-merveilleux-francophiles-argentins-1.html |archive-date=22 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Kanada}} 5,1 miljoen<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www12.statcan.gc.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?TABID=2&LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=1118296&GK=0&GRP=0&PID=105396&PRID=0&PTYPE=105277&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2013&THEME=95&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&D1=0&D2=0&D3=0&D4=0&D5=0&D6=0 |author=Statistics Canada |title=2011 National Household Survey: Data tables |accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Chili}} 700&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://www.uai.cl/images/sitio/docentes/documentos/influencia_francesa_en_chile.pdf |title=La influencia francesa en la vida social de Chile de la segunda mitad del siglo XIX |access-date=21 April 2016 |language=es |archive-url=https://web.archive.org/web/20171215104456/http://www.uai.cl/images/sitio/docentes/documentos/influencia_francesa_en_chile.pdf |archive-date=15 Desember 2017 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><br /> {{vlagland|Brasilië}} 500&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://vivrealetranger.studyrama.com/article.php3?id_article=216 |title=Vivre à l'étranger |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304171722/http://vivrealetranger.studyrama.com/article.php3?id_article=216 |archive-date=4 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Suid-Afrika}} 380&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite book |title=Census 2011: Census in brief |url=http://www.statssa.gov.za/census/census_2011/census_products/Census_2011_Census_in_brief.pdf |page=26 |publisher=Statistics South Africa |location=Pretoria |year=2012 |isbn=978-0-621-41388-5}}</ref><ref>{{en}} {{cite book |last=Giliomee |first=Hermann |title=The Afrikaners |year=2003 |publisher=C. Hurst & Co. |location=London |isbn=978-1-85065-714-9 |url=https://books.google.co.za/books/about/The_Afrikaners.html?id=blgjhkGD0vgC&redir_esc=y |edition=1ste}}</ref>{{rp|18}}<ref>{{en}} {{cite journal |last=Greeff |first=Jaco Maree |title=Deconstructing Jaco: Genetic Heritage of an Afrikaner |journal=Annals of Human Genetics |year=2007 |volume=71 |issue=5 |doi=10.1111/j.1469-1809.2007.00363.x |url=http://www.africandna.com/ScienPapers/Deconstructing_Jaco_Genetic_Heritage_of_an_Afrikaner.pdf |accessdate=23 Augustus 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120305051928/http://www.africandna.com/ScienPapers/Deconstructing_Jaco_Genetic_Heritage_of_an_Afrikaner.pdf |archivedate=5 Maart 2012 |pages=674–688 |pmid=17521310}}</ref><br /> {{vlagland|Uruguay}} 300&nbsp;000<ref>http://www.nationsencyclopedia.com/Americas/Uruguay-MIGRATION.html</ref><br /> {{vlagland|Peru}} 255&nbsp;000<ref>{{cite web |author=Erwin Dopf |url=http://www.espejodelperu.com.pe/Poblacion-del-Peru/Inmigracion-Francesa-al-Peru.htm |title=Inmigración francesa al Perú |publisher=Espejodelperu.com.pe |access-date=21 April 2016 |language=es |archive-url=https://web.archive.org/web/20191020020406/http://www.espejodelperu.com.pe/Poblacion-del-Peru/Inmigracion-Francesa-al-Peru.htm |archive-date=20 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref><br /> {{vlagland|Italië}} 250&nbsp;000<ref>{{cite web |url=https://joshuaproject.net/people_groups/11234 |title=French Ethnic People in all Countries |publisher=Joshua Project |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510173705/https://joshuaproject.net/people_groups/11234 |archive-date=10 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Switserland}} 158&nbsp;862<ref name="Diplomatie.gouv.fr">{{cite web |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/les-francais-a-l-etranger/la-presence-francaise-a-l-etranger/les-francais-etablis-hors-de/ |title=Les Français établis hors de France |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20140711153032/http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/les-francais-a-l-etranger/la-presence-francaise-a-l-etranger/les-francais-etablis-hors-de/ |archive-date=11 Julie 2014 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/themen/01/02/blank/data/01.html |title=État et structure de la population – Données détaillées, Population résidante selon le sexe et la nationalité par pays, (su-f-01.01.01.03), Office fédéral de la statistique OFS |publisher=Bfs.admin.ch |date=29 Januarie 2010 |access-date=21 April 2016 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819023602/http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/fr/index/themen/01/02/blank/data/01.html |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><br /> {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} 126&nbsp;049<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Madagaskar}} 124&nbsp;000<ref>{{en}} Kevin Shillington, Encyclopedia of African History, CRC Press, 2005, bl. 878-883</ref><br /> {{vlagland|Duitsland}} 123&nbsp;281<ref>{{cite web |url=http://de.statista.com/statistik/daten/studie/1221/umfrage/anzahl-der-auslaender-in-deutschland-nach-herkunftsland/ |title=Anzahl der Ausländer in Deutschland nach Herkunftsland (Stand: 31. Dezember 2014) |access-date=21 April 2016 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430043209/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1221/umfrage/anzahl-der-auslaender-in-deutschland-nach-herkunftsland/ |archive-date=30 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www-genesis.destatis.de/genesis/online/logon?language=en |title=Federal Statistical Office Germany |publisher=Genesis.destatis.de |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509212608/https://www-genesis.destatis.de/genesis/online/logon?language=en |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|België}} 123&nbsp;076<ref>{{en}} [http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/eurybase/pdf/section/BF_EN_C1_7_3.pdf SPF Intérieur – Office des Étrangers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090207093333/http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/eurybase/pdf/section/BF_EN_C1_7_3.pdf |date= 7 Februarie 2009 }}</ref><br /> {{vlagland|Australië}} 118&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite web| url = http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?breadcrumb=POLTD&method=Place%20of%20Usual%20Residence&subaction=-1&issue=2006&producttype=Census%20Tables&documentproductno=0&textversion=false&documenttype=Details&collection=Census&javascript=true&topic=Ancestry&action=404&productlabel=Ancestry%20(full%20classification%20list)%20by%20Sex&order=1&period=2006&tabname=Details&areacode=0&navmapdisplayed=true& | title = 20680-Ancestry (full classification list) by Sex – Australia| format = Microsoft Excel download |publisher=Australian Bureau of Statistics | work=2006 Census| accessdate =19 Mei 2008}}</ref><ref>{{en}} {{cite web| url = http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=0&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=0&issue=2006&producttype=Census%20Tables&javascript=true&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=POLTD&&collection=Census&period=2006&productlabel=Country%20of%20Birth%20of%20Person%20(full%20classification%20list)%20by%20Sex&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&topic=Birthplace& |title = 20680-Country of Birth of Person (full classification list) by Sex – Australia|format = Microsoft Excel download |publisher=Australian Bureau of Statistics | work=2006 Census| accessdate =27 Mei 2008}}</ref><br /> {{vlagland|Marokko}} 100&nbsp;000<br /> {{vlagland|Spanje}} 92&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/e245/p04/a2007/l0/&file=00000011.px&type=pcaxis&L=0 |title=Población por nacionalidad y país de nacimiento. 2007. INE |publisher=Ine.es |date= |accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Israel}} 85&nbsp;000<ref>{{cite web |url=https://joshuaproject.net/people_groups/11764 |title=Jew, French Speaking Ethnic People in all Countries |publisher=Joshua Project |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509212600/https://www.joshuaproject.net/people_groups/11764 |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Meksiko}} 60&nbsp;000<ref>{{cite web |url=http://pagnol83300.free.fr/barcelo02/Les%20Barcelonnettes%20au%20Mexique.htm |title=Les Barcelonnettes au Mexique |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328200721/http://pagnol83300.free.fr/barcelo02/Les%20Barcelonnettes%20au%20Mexique.htm |archive-date=28 Maart 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=21 April 2016 }}</ref><br /> {{vlagland|Algerië}} 32&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|China}} 31&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Luxemburg}} 31&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><ref>{{cite web |url=http://www.statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=1054 |title=État de la population (x1000) 1981, 1991, 2001–2007 |publisher=Statistiques.public.lu |access-date=12 November 2011 |language=fr |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509212650/https://statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=1054 |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Nederland}} 23&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Senegal}} 20&nbsp;000<ref name="Diplomatie.gouv.fr" /><br /> {{vlagland|Mauritius}} 15&nbsp;000<ref>{{fr}} {{cite news|url=http://www.defimedia.info/defi-quotidien/dq-actualites/item/10490-pr%C3%A9sidentielle-fran%C3%A7aise-2012-%E2%80%93-%C3%A0-maurice-sarkozy-l%E2%80%99emporte-devant-hollande.html?tmpl=component&print=1|title=Présidentielle française 2012 – À Maurice, Sarkozy l'emporte devant Hollande|date=23 April 2012|agency=Le Défi Media Group|accessdate=11 Julie 2014|archive-date=14 Julie 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714164210/http://www.defimedia.info/defi-quotidien/dq-actualites/item/10490-pr%C3%A9sidentielle-fran%C3%A7aise-2012-%E2%80%93-%C3%A0-maurice-sarkozy-l%E2%80%99emporte-devant-hollande.html?tmpl=component&print=1|url-status=dead}}</ref><br /> {{vlagland|Hongkong}} 10&nbsp;000<ref>{{cite web |author=Bettina Wassener |date=27 Februarie 2012 |url=http://www.nytimes.com/2012/02/28/business/global/french-expatriates-flocking-to-hong-kong.html?pagewanted=all&_r=1 |title=French Expatriates Flocking to Hong Kong |publisher=[[The New York Times]] |access-date=21 April 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224134201/http://www.nytimes.com/2012/02/28/business/global/french-expatriates-flocking-to-hong-kong.html?pagewanted=all |archive-date=24 Februarie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{zh}} {{cite web|url=http://www.hkej.com/template/dailynews/jsp/detail.jsp?dnews_id=3586&cat_id=9&title_id=565063&rtd=48046 |title=法國牧師發現紫荊花開始港法結緣一百五十年 |publisher=Hkej.com |date= |accessdate=21 April 2016}}</ref><br /> {{vlagland|Monaco}} 10&nbsp;000<ref>{{fr}} {{cite web|title=General Population Census 2008: Population Recensee et Population Estimee|url=http://www.gouv.mc/devwww/wwwnew.nsf/e89a6190e96cbd1fc1256f7f005dbe6e/64a1643c86f9f661c12575ae004cc473/$FILE/Recensement2008_Ch1.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110614212422/http://www.gouv.mc/devwww/wwwnew.nsf/e89a6190e96cbd1fc1256f7f005dbe6e/64a1643c86f9f661c12575ae004cc473/$FILE/Recensement2008_Ch1.pdf|archivedate=14 Junie 2011|publisher=Government of the Principality of Monaco|accessdate=7 Oktober 2011|year=2008}}</ref><br /> {{vlagland|Oostenryk}} 8&nbsp;246<ref>{{cite web |url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstruktur/bevoelkerung_nach_staatsangehoerigkeit_geburtsland/index.html |title=Bevölkerung nach Staatsangehörigkeit und Geburtsland |access-date=21 April 2016 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113213329/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstruktur/bevoelkerung_nach_staatsangehoerigkeit_geburtsland/index.html |archive-date=13 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br /> {{vlagland|Tsjeggië}} 5&nbsp;503<br /> {{vlagland|Dominikaanse Republiek}} 3&nbsp;434 | taal = [[Frans]] en ander tale ([[Langues d'oïl]] • [[Oksitaans]] • [[Auvergnat]] • [[Korsikaans]] • [[Katalaans]] • [[Arpitaans]] • [[Bretons]] • [[Baskies]]) | geloof = Hoofsaaklik [[Rooms-Katolieke Kerk]] of<br />ongebonde ([[Ateïsme]] • [[Agnostisisme]] • [[Deïsme]])<br />Minderhede [[Islam]] • [[Protestantisme]] • [[Boeddhisme]] • [[Judaïsme]] | verwante = Ander [[Romaanse volke]] soos [[Italianers]], [[Katalane]], [[Portugese]], [[Roemene]] en [[Spanjaarde]]; [[Bretonners]] }} Die '''Franse''' (enkelvoud: '''Fransman''', [[Frans]]: ''Français'') is 'n [[nasie]] en [[etniese groep]] inheems aan [[Frankryk]]. Hulle deel 'n gemeenskaplike Franse geskiedenis, kultuur, afkoms en praat Frans of 'n ander [[Romaanse tale|Romaanse taal]] as [[moedertaal]]. Franse vorm die titulêre nasie van Frankryk, waar hulle 90% van die bevolking uitmaak, terwyl volgens die wetlike sin die hele bevolking van Frankryk Franse is. [[Lêer:Marianne - symbol of French Republic.jpg|duimnael|links|upright|Marianne, nasionale personifikasie van Frankryk]] Wêreldwyd leef sowat 113 miljoen Franse, waarvan omtrent 67 miljoen in Frankryk, 8,5 miljoen in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], 6,8 miljoen in [[Argentinië]] en 5 miljoen in [[Kanada]]. Behalwe vir Franse leef nog etniese minderhede soos [[Baske]] (239&nbsp;000) en [[Bretonners]] (6–7 miljoen) in Frankryk. In onlangse tye het nog etniese groepe soos [[Arabiere]] (5,9 miljoen), [[Berbers]] (1,5 miljoen), [[Italianers]] (1,5 miljoen), [[Portugese]] (1,2 miljoen), [[Duitsers]] (1,1 miljoen), [[Nederlanders]] (~1 miljoen) en [[Pole (volk)|Pole]] (~1 miljoen) in Frankryk gevestig. Daar is sowat 380&nbsp;000 [[Blanke Suid-Afrikaners]] van Franse afkoms aan die Kaap. Met die uitbreiding van die [[Franse koloniale ryk]] het Franse in lande en gebiede soos [[Nieu-Frankryk]], [[Algerië]], [[Haïti]], [[Madagaskar]] en [[Marokko]] gevestig. Daarbenewens leef Franse nog in [[Franse oorsese gebiede]] soos [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Frans-Guyana]] en [[Frans-Polinesië]]. Etniese groepe van Franse afkoms sluit in die [[Cajuns]] in [[Louisiana]], Franko-Kanadiërs (Québécois) in [[Quebec]] en die [[Hugenoot|Hugenote]] wat weens hul vervolging onder [[Lodewyk XIV van Frankryk]] na [[Pruise]] en die [[Nederlandse Kaapkolonie]] gevlug het. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|People of France}} {{Wikt-inlyn|Franse}} {{Normdata}} [[Kategorie:Etniese groepe in Afrika]] [[Kategorie:Etniese groepe in Argentinië]] [[Kategorie:Etniese groepe in Frankryk]] [[Kategorie:Etniese groepe in Kanada]] [[Kategorie:Etniese groepe in Oseanië]] [[Kategorie:Etniese groepe in die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:Franse| ]] jf71n7bnyvp0caawh5k1u36jz3u0spj 0 14470 2514861 2440955 2022-07-25T11:15:10Z Oesjaar 7467 /* Sinonieme */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Soetdoring | national_number = 172 <ref name=PvanWyk>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 67 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Acacia karroo, habitus, Jimmy Aves Park, e.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | superdivisio = [[Spermatophyta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''A. karroo''''' | binomial = ''Acacia karroo'' | binomial_authority = [[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]] | range_map = Acacia-karoo-range-map.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = Verspreiding van die soetdoring | synonyms = <center>''Sien artikel''</center> }} Die '''Soetdoring''' (''Acacia karroo'') is 'n [[immergroen]] [[Acacia|doringboom]]spesie wat algemeen in suidelike Afrika aangetref word. Dit word ook as [[indringerplant]] in [[Australië]] aangetref, waar dit as 'n [[onkruid]] beskou word. == Beskrywing == Die soetdoring kan tot 'n hoogte van vyftien meter groei. Die [[bas]]kleur is [[rooibruin]] tot [[swart]]. Die boom het dubbelveervormige, saamgestelde [[blare]]. Die [[Goud (kleur)|goudgeel]] [[blom]]hofies van 10 tot 13&nbsp;mm in deursnee word in die vroeë-somer voortgebring, en versprei 'n soet reuk. Die [[vrugte]] van die boom is bruin, plat sekelvormige peule wat oopbreek om die [[saad|sade]] te versprei. Die lang, reguit dorings kom in pare voor en is grys tot [[wit]] van kleur. Die boom groei vinnig, tot soveel as een meter per jaar, is ryp- en droogtebestand en het 'n lewensverwagting van 30 tot 40 jaar. In die verlede is die [[gom]] van die boom vir lekkergoed gebruik. == Sinonieme == * ''Acacia campbellii'' <small>[[Arn.]]</small> * ''Acacia dekindtiana'' <small>[[A. Chev.]]</small> * ''Acacia eburnea sensu auct.'' * ''Acacia horrida sensu auct.'' * ''Acacia inconflagrabilis'' <small>[[Gerstner]]</small> * ''Acacia karoo'' <small>[[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]]</small> * ''Acacia minutifolia'' <small>[[Ragup.]]</small> * ''Acacia natalitia'' <small>[[E. Mey.]]</small> * ''Acacia pseudowightii'' <small>[[Thoth.]]</small> * ''Acacia roxburghii'' <small>[[Wight]] & [[Arn.]]</small> * ''Mimosa eburnea'' <small>[[Carolus Linnaeus|L.]] [[f.]]</small><ref name="ildis">[http://www.ildis.org/LegumeWeb?sciname=Acacia+dekindtiana ILDIS LegumeWeb]</ref> == Ander name == * Engelse naam: Sweet thorn * [[Zoeloe]]naam: umuNga <gallery> Lêer:Acacia at etosha.jpg|<center>'n Soetdoring in die veld Lêer:Acacia2.jpg|<center>Die reguit, wit dorings Lêer:Acacia karroo03.jpg|<center>[[Blare]] en goudgeel [[blom]]hofies Lêer:Acacia karroo, blomhofies, Jimmy Aves Park, g.jpg|<center>Blomhofies </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Acacia karroo}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] ru29jbobvc09k99lias9hecipbrs5p4 2514863 2514861 2022-07-25T11:15:47Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Soetdoring | national_number = 172 <ref name=PvanWyk>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 67 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Acacia karroo, habitus, Jimmy Aves Park, e.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | superdivisio = [[Spermatophyta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''A. karroo''''' | binomial = ''Acacia karroo'' | binomial_authority = [[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]] | range_map = Acacia-karoo-range-map.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = Verspreiding van die soetdoring | synonyms = <center>''Sien artikel''</center> }} Die '''Soetdoring''' (''Acacia karroo'') is 'n [[immergroen]] [[Acacia|doringboom]]spesie wat algemeen in suidelike Afrika aangetref word. Dit word ook as [[indringerplant]] in [[Australië]] aangetref, waar dit as 'n [[onkruid]] beskou word. == Beskrywing == Die soetdoring kan tot 'n hoogte van vyftien meter groei. Die [[bas]]kleur is [[rooibruin]] tot [[swart]]. Die boom het dubbelveervormige, saamgestelde [[blare]]. Die [[Goud (kleur)|goudgeel]] [[blom]]hofies van 10 tot 13&nbsp;mm in deursnee word in die vroeë-somer voortgebring, en versprei 'n soet reuk. Die [[vrugte]] van die boom is bruin, plat sekelvormige peule wat oopbreek om die [[saad|sade]] te versprei. Die lang, reguit dorings kom in pare voor en is grys tot [[wit]] van kleur. Die boom groei vinnig, tot soveel as een meter per jaar, is ryp- en droogtebestand en het 'n lewensverwagting van 30 tot 40 jaar. In die verlede is die [[gom]] van die boom vir lekkergoed gebruik. == Sinonieme == * ''Acacia campbellii'' <small>[[Arn.]]</small> * ''Acacia dekindtiana'' <small>[[A. Chev.]]</small> * ''Acacia eburnea sensu auct.'' * ''Acacia horrida sensu auct.'' * ''Acacia inconflagrabilis'' <small>[[Gerstner]]</small> * ''Acacia karoo'' <small>[[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]]</small> * ''Acacia minutifolia'' <small>[[Ragup.]]</small> * ''Acacia natalitia'' <small>[[E. Mey.]]</small> * ''Acacia pseudowightii'' <small>[[Thoth.]]</small> * ''Acacia roxburghii'' <small>[[Wight]] & [[Arn.]]</small> * ''Mimosa eburnea'' <small>[[Carolus Linnaeus|L.]] [[f.]]</small><ref name="ildis">[http://www.ildis.org/LegumeWeb?sciname=Acacia+dekindtiana ILDIS LegumeWeb]</ref> == Ander name == * Engelse naam: Sweet thorn * [[Zoeloe]]naam: umuNga <gallery> Lêer:Acacia at etosha.jpg|<center>'n Soetdoring in die veld Lêer:Acacia2.jpg|<center>Die reguit, wit dorings Lêer:Acacia karroo03.jpg|<center>[[Blare]] en goudgeel [[blom]]hofies Lêer:Acacia karroo, blomhofies, Jimmy Aves Park, g.jpg|<center>Blomhofies </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Acacia karroo}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] c7z2d4fpuyjb44zhzv8da5czemftkct 2514865 2514863 2022-07-25T11:21:56Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Soetdoring | national_number = 172 <ref name=PvanWyk>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 67 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Acacia karroo, habitus, Jimmy Aves Park, e.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | superdivisio = [[Spermatophyta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''A. karroo''''' | binomial = ''Acacia karroo'' | binomial_authority = [[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]] | range_map = Acacia-karoo-range-map.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = Verspreiding van die soetdoring | synonyms = * ''Acacia campbellii'' <small>[[Arn.]]</small> * ''Acacia dekindtiana'' <small>[[A. Chev.]]</small> * ''Acacia eburnea sensu auct.'' * ''Acacia horrida sensu auct.'' * ''Acacia inconflagrabilis'' <small>[[Gerstner]]</small> * ''Acacia karoo'' <small>[[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]]</small> * ''Acacia minutifolia'' <small>[[Ragup.]]</small> * ''Acacia natalitia'' <small>[[E. Mey.]]</small> * ''Acacia pseudowightii'' <small>[[Thoth.]]</small> * ''Acacia roxburghii'' <small>[[Wight]] & [[Arn.]]</small> * ''Mimosa eburnea'' <small>L.f.</small><ref name="ildis">[http://www.ildis.org/LegumeWeb?sciname=Acacia+dekindtiana ILDIS LegumeWeb]</ref> }} Die '''Soetdoring''' (''Acacia karroo'') is 'n [[immergroen]] [[Acacia|doringboom]]spesie wat algemeen in suidelike Afrika aangetref word. Die [[spesie]] is [[inheems]] aan [[Angola]], [[Botswana]], [[Eswatini]], [[Lesotho]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]]. Dit word ook as [[indringerplant]] in [[Australië]] aangetref, waar dit as 'n [[onkruid]] beskou word. == Beskrywing == Die soetdoring kan tot 'n hoogte van vyftien meter groei. Die [[bas]]kleur is [[rooibruin]] tot [[swart]]. Die boom het dubbelveervormige, saamgestelde [[blare]]. Die [[Goud (kleur)|goudgeel]] [[blom]]hofies van 10 tot 13&nbsp;mm in deursnee word in die vroeë-somer voortgebring, en versprei 'n soet reuk. Die [[vrugte]] van die boom is bruin, plat sekelvormige peule wat oopbreek om die [[saad|sade]] te versprei. Die lang, reguit dorings kom in pare voor en is grys tot [[wit]] van kleur. Die boom groei vinnig, tot soveel as een meter per jaar, is ryp- en droogtebestand en het 'n lewensverwagting van 30 tot 40 jaar. In die verlede is die [[gom]] van die boom vir lekkergoed gebruik. == Ander name == * Engelse naam: Sweet thorn * [[Zoeloe]]naam: umuNga <gallery> Lêer:Acacia at etosha.jpg|<center>'n Soetdoring in die veld Lêer:Acacia2.jpg|<center>Die reguit, wit dorings Lêer:Acacia karroo03.jpg|<center>[[Blare]] en goudgeel [[blom]]hofies Lêer:Acacia karroo, blomhofies, Jimmy Aves Park, g.jpg|<center>Blomhofies </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Acacia karroo}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 4fy3l47kbeuvrcd8gx4fyd4r7210oeh 2514866 2514865 2022-07-25T11:22:18Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Soetdoring | national_number = 172 <ref name=PvanWyk>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 67 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Acacia karroo, habitus, Jimmy Aves Park, e.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | superdivisio = [[Spermatophyta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''A. karroo''''' | binomial = ''Acacia karroo'' | binomial_authority = [[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]] | range_map = Acacia-karoo-range-map.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = Verspreiding van die soetdoring | synonyms = * ''Acacia campbellii'' <small>[[Arn.]]</small> * ''Acacia dekindtiana'' <small>[[A. Chev.]]</small> * ''Acacia eburnea sensu auct.'' * ''Acacia horrida sensu auct.'' * ''Acacia inconflagrabilis'' <small>[[Gerstner]]</small> * ''Acacia karoo'' <small>[[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]]</small> * ''Acacia minutifolia'' <small>[[Ragup.]]</small> * ''Acacia natalitia'' <small>[[E. Mey.]]</small> * ''Acacia pseudowightii'' <small>[[Thoth.]]</small> * ''Acacia roxburghii'' <small>[[Wight]] & [[Arn.]]</small> * ''Mimosa eburnea'' <small>L.f.</small><ref name="ildis">[http://www.ildis.org/LegumeWeb?sciname=Acacia+dekindtiana ILDIS LegumeWeb]</ref> }} Die '''Soetdoring''' (''Acacia karroo'') is 'n [[immergroen]] [[Acacia|doringboom]]spesie wat algemeen in suidelike Afrika aangetref word. Die [[spesie]] is [[inheems]] aan [[Angola]], [[Botswana]], [[Eswatini]], [[Lesotho]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]]. Dit word ook as [[indringerplant]] in [[Australië]] aangetref, waar dit as 'n [[onkruid]] beskou word. == Beskrywing == Die soetdoring kan tot 'n hoogte van vyftien meter groei. Die [[bas]]kleur is [[rooibruin]] tot [[swart]]. Die boom het dubbelveervormige, saamgestelde [[blare]]. Die [[Goud (kleur)|goudgeel]] [[blom]]hofies van 10 tot 13&nbsp;mm in deursnee word in die vroeë-somer voortgebring, en versprei 'n soet reuk. Die [[vrugte]] van die boom is bruin, plat sekelvormige peule wat oopbreek om die [[saad|sade]] te versprei. Die lang, reguit dorings kom in pare voor en is grys tot [[wit]] van kleur. Die boom groei vinnig, tot soveel as een meter per jaar, is ryp- en droogtebestand en het 'n lewensverwagting van 30 tot 40 jaar. In die verlede is die [[gom]] van die boom vir lekkergoed gebruik. == Ander name == * Engelse naam: Sweet thorn * [[Zoeloe]]naam: umuNga <gallery> Lêer:Acacia at etosha.jpg|<center>'n Soetdoring in die veld Lêer:Acacia2.jpg|<center>Die reguit, wit dorings Lêer:Acacia karroo03.jpg|<center>[[Blare]] en goudgeel [[blom]]hofies Lêer:Acacia karroo, blomhofies, Jimmy Aves Park, g.jpg|<center>Blomhofies </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Acacia karroo}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] fw109a3cyc1jqyeipq4ni1iml6r53ar 2514867 2514866 2022-07-25T11:23:09Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Soetdoring | national_number = 172 <ref name=PvanWyk>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 67 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Acacia karroo, habitus, Jimmy Aves Park, e.jpg | image_width = 250px | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | superdivisio = [[Spermatophyta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''A. karroo''''' | binomial = ''Acacia karroo'' | binomial_authority = [[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]] | range_map = Acacia-karoo-range-map.png | range_map_width = 250px | range_map_caption = Verspreiding van die soetdoring | synonyms = * ''Acacia campbellii'' <small>[[Arn.]]</small> * ''Acacia dekindtiana'' <small>[[A. Chev.]]</small> * ''Acacia eburnea sensu auct.'' * ''Acacia horrida sensu auct.'' * ''Acacia inconflagrabilis'' <small>[[Gerstner]]</small> * ''Acacia karoo'' <small>[[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]]</small> * ''Acacia minutifolia'' <small>[[Ragup.]]</small> * ''Acacia natalitia'' <small>[[E. Mey.]]</small> * ''Acacia pseudowightii'' <small>[[Thoth.]]</small> * ''Acacia roxburghii'' <small>[[Wight]] & [[Arn.]]</small> * ''Mimosa eburnea'' <small>L.f.</small><ref name="ildis">[http://www.ildis.org/LegumeWeb?sciname=Acacia+dekindtiana ILDIS LegumeWeb]</ref> }} Die '''Soetdoring''' (''Acacia karroo'') is 'n [[immergroen]] [[Acacia|doringboom]]spesie wat algemeen in suidelike Afrika aangetref word. Die [[spesie]] is [[inheems]] aan [[Angola]], [[Botswana]], [[Eswatini]], [[Lesotho]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]].<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77087189-1</ref> Dit word ook as [[indringerplant]] in [[Australië]] aangetref, waar dit as 'n [[onkruid]] beskou word. == Beskrywing == Die soetdoring kan tot 'n hoogte van vyftien meter groei. Die [[bas]]kleur is [[rooibruin]] tot [[swart]]. Die boom het dubbelveervormige, saamgestelde [[blare]]. Die [[Goud (kleur)|goudgeel]] [[blom]]hofies van 10 tot 13&nbsp;mm in deursnee word in die vroeë-somer voortgebring, en versprei 'n soet reuk. Die [[vrugte]] van die boom is bruin, plat sekelvormige peule wat oopbreek om die [[saad|sade]] te versprei. Die lang, reguit dorings kom in pare voor en is grys tot [[wit]] van kleur. Die boom groei vinnig, tot soveel as een meter per jaar, is ryp- en droogtebestand en het 'n lewensverwagting van 30 tot 40 jaar. In die verlede is die [[gom]] van die boom vir lekkergoed gebruik. == Ander name == * Engelse naam: Sweet thorn * [[Zoeloe]]naam: umuNga <gallery> Lêer:Acacia at etosha.jpg|<center>'n Soetdoring in die veld Lêer:Acacia2.jpg|<center>Die reguit, wit dorings Lêer:Acacia karroo03.jpg|<center>[[Blare]] en goudgeel [[blom]]hofies Lêer:Acacia karroo, blomhofies, Jimmy Aves Park, g.jpg|<center>Blomhofies </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Acacia karroo}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] d3gli2bq9xkzgkupvce6uji4gg3xphv 0 22714 2514511 2143246 2022-07-24T13:06:19Z 160.226.137.24 wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} 'n '''Sakeplan''' of '''ondernemingsplan''' is die bloudruk van 'n [[onderneming]] en dit [[funksie|funskioneer]] soos 'n "padkaart" om die [[eienaar]](s) te wys waarheen die onderneming gaan. 'n Sakeplan bring ál die belangrike [[inligting]] oor die onderneming bymekaar. Die inligting word [[logika|logies]] neergeskryf sodat elkeen wat daarmee moet [[werk]]poes dit maklik kan [[begrip|verstaan]]. Dit moet realistiese en bereikbare [[jirieirkekdoelwit]]te bevat en wys hoe die [[bestuurder]] [[beplanning|beplan]] om 'n [[sakegeleentheid]] te [[benutting|benut]]. == Hoekom ondernemings sakeplanne ontwikkel == Sakeplanne is meer belangrik vir klein ondernemings as wat dit is vir 'n [[groot onderneming|groter een]] omdat in klein ondernemings die eienaar gewoonlik die enigste [[persoon]] is wat [[besluit]]e neem, en elke besluit die [[toekoms]] van die onderneming drasties kan [[invloed|beïnvloed]]. In groter ondernemings is daar gewoonlik [[vennoot|vennote]] of [[direkteur]]e wat besluite neem en hulle staan mekaar by met die beplanning. Sakeplanne dien nie as [[waarborg]]e dat die onderneming [[winsgewendheid|winsgewend]] sal wees nie, maar dit sal wél help om beter op [[kris]]ise te [[reaksie|reageer]] en om sekere probleme te [[vermyding|vermy]]. 'n Sakeplan is ook 'n belangrike [[hulpbron]] wanneer 'n onderneming om [[geld]]elike [[hulp]] aansoek doen. Dit kan nuttig wees om nuwe sakevennote te kry en [[voorsiening|voorsien]] [[belegger]]s van [[inligting]]. == Verwysings == * ''Dinamiese Bedryfstudies'' deur Esterhuyse · Horn · Liebenberg, Kagiso, 2005 {{Saadjie}} [[Kategorie:Ekonomie]] ivvtviy2bmup6tuz764u8ldu13nhrc6 2514512 2514511 2022-07-24T13:07:18Z Drummingman 143933 Reverted edits by [[Special:Contribs/160.226.137.24|160.226.137.24]] ([[User talk:160.226.137.24|talk]]) to last version by KabouterBot: purely nonsense content wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} 'n '''Sakeplan''' of '''ondernemingsplan''' is die bloudruk van 'n [[onderneming]] en dit [[funksie|funskioneer]] soos 'n "padkaart" om die [[eienaar]](s) te wys waarheen die onderneming gaan. 'n Sakeplan bring ál die belangrike [[inligting]] oor die onderneming bymekaar. Die inligting word [[logika|logies]] neergeskryf sodat elkeen wat daarmee moet [[werk]] dit maklik kan [[begrip|verstaan]]. Dit moet realistiese en bereikbare [[doelwit]]te bevat en wys hoe die [[bestuurder]] [[beplanning|beplan]] om 'n [[sakegeleentheid]] te [[benutting|benut]]. == Hoekom ondernemings sakeplanne ontwikkel == Sakeplanne is meer belangrik vir klein ondernemings as wat dit is vir 'n [[groot onderneming|groter een]] omdat in klein ondernemings die eienaar gewoonlik die enigste [[persoon]] is wat [[besluit]]e neem, en elke besluit die [[toekoms]] van die onderneming drasties kan [[invloed|beïnvloed]]. In groter ondernemings is daar gewoonlik [[vennoot|vennote]] of [[direkteur]]e wat besluite neem en hulle staan mekaar by met die beplanning. Sakeplanne dien nie as [[waarborg]]e dat die onderneming [[winsgewendheid|winsgewend]] sal wees nie, maar dit sal wél help om beter op [[kris]]ise te [[reaksie|reageer]] en om sekere probleme te [[vermyding|vermy]]. 'n Sakeplan is ook 'n belangrike [[hulpbron]] wanneer 'n onderneming om [[geld]]elike [[hulp]] aansoek doen. Dit kan nuttig wees om nuwe sakevennote te kry en [[voorsiening|voorsien]] [[belegger]]s van [[inligting]]. == Verwysings == * ''Dinamiese Bedryfstudies'' deur Esterhuyse · Horn · Liebenberg, Kagiso, 2005 {{Saadjie}} [[Kategorie:Ekonomie]] ei2h3wuzla1n1s3i4l5enhh4sw4xkp6 0 22797 2514557 2442872 2022-07-24T15:16:56Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo=[[Lêer:Blason département fr Bouches-du-Rhône.svg|90px]] | département=Bouches-du-Rhône (13) | gewes=[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] | Prefektuur=[[Marseille]] | Onderprefekture=[[Aix-en-Provence]]<br />[[Arles]] <br />[[Istres]] | bevolking=2&nbsp;043&nbsp;110 | DatBev=2019 | digtheid=400 | opvl=5&nbsp;087 | arr=4 | canton=57 | mun=119 | president=Martine Vassal | ligging=[[Lêer:Bouches-du-Rhône-Position.png|alt=Localisation des Bouches-du-Rhône en France|Ligging van Bouches-du-Rhône in Frankryk]] }} '''Bouches-du-Rhône''' [buʃdyˈʀoːn] ([[Oksitaans]]: '''Bocas de Ròse''') is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] aan die [[Middellandse See]] en vernoem na die [[Rhône]]-rivier wat hier in die see uitmond. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Marseille]], sy onderprefekture [[Aix-en-Provence]], [[Arles]] en Istres. Die département maak deel uit van die gewes [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]. == Geskiedenis == [[Lêer:Coucher de soleil sur les Alpilles.JPG|duimnael|links|250px|Sononder in die Alpilles-bergreeks]] Die eerste menslike nedersettings in die gebied van die huidige département het sowat 400&nbsp;000 jaar gelede ontstaan. Sowat 25&nbsp;000 jaar gelede het die destydse bewoners tonele uit hulle lewe op die byna ontoeganklike rotswande van die Cosquer-grot uitgebeeld. Hierdie muurskilderye is eers in die [[20ste eeu]] ontdek. Sowat 2&nbsp;600 jaar gelede is die destydse Massalia (tans Marseille) ná die huwelik van 'n Griekse seevaarder en 'n [[Liguriërs|Liguriese]] prinses as die eerste stad in Frankryk gestig. Die stad is later ná 'n beleg van ses maande deur [[Julius Caesar|Gaius Julius Caesar]] en sy troepe ingeneem. Maar die Romeine was nie die laaste vreemde heersers nie. Die gebied is later nog deur die Wes-Gote, Boergondiërs en Oos-Gote verower. Die huidige département is gedurende die [[Franse Rewolusie]] op [[4 Maart]] [[1790]] deur vader Sieyès, 'n afgevaardigde in die Konstitusionele Vergadering (Frans: ''Constituante''), geskep. Veral die bewoners van die omgewing van Aix-en-Provence, die geboortestad van Mirabeau, was getroue aanhangers van die rewolusionêre beweging. == Eksterne skakels == * [https://www.departement13.fr/ Die amptelike webwerf van die ''Conseil général des Bouches-du-Rhône''] * [https://www.france-pub.com/region/bouchesdurhone.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Bouches-du-Rhone}} [[Kategorie:Departemente in Provence-Alpes-Côte d'Azur]] annoarlnje6dho9ob7ltk5nql8zou67 0 24813 2514679 2509013 2022-07-25T01:01:50Z Kwamikagami 10476 wikitext text/x-wiki [[Lêer:NATO flag.svg|duimnael|[[Vlag van die NAVO]]<ref>{{cite web |url=http://www.nato.int/multi/natologo.htm |title=The official Emblem of NATO |access-date=18 Julie 2012 |publisher=NATO |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20131227102202/http://www.nato.int/multi/natologo.htm |archive-date=27 Desember 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>]] [[Lêer:NATO OTAN landscape logo.svg|duimnael|Kenteken van die NAVO]] [[Lêer:North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg|duimnael|Ligging van die NAVO]] [[Lêer:Bundesarchiv B 145 Bild-098967, Aufnahme der Bundesrepublik in die NATO.jpg|duimnael|Die toetreding van die Bondsrepubliek Duitsland in 1955]] [[Lêer:NATO vs. Warsaw (1949-1990).svg|duimnael|Die NAVO en die [[Warskouverdrag]]slande tydens die [[Koue Oorlog]]]] [[Lêer:Map of NATO chronological.gif|duimnael|Lidlande volgens jare]] [[Lêer:NATO enlargement.svg|duimnael|Kandidaatlande van die NAVO in Europa: {{Legend|darkblue|Lidlande}} {{Legend|#2a7fff|Kandidaatlande (MAP)}} {{Legend|darkgreen|Belowe uitnodiging}} {{Legend|#d40000|Geen lidmaatskap beplan}} {{Legend|#918a6f|Houding oor toetreding onbekend}}]] Die '''Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie''' ('''NAVO'''; [[Engels]]: ''North Atlantic Treaty Organization'', ''NATO''; [[Frans]]: ''Organisation du Traité de l'Atlantique Nord'', ''OTAN'') is 'n militêre bondgenootskap wat tot stand gekom het met die ondertekening van die [[Noord-Atlantiese Verdrag]] op 4 April 1949. Die organisasie se hoofkantoor is in [[Brussel]] in [[België]] geleë. Die organisasie het 'n stelsel van gemeenskaplike verdediging daargestel waar die lidlande instem om mekaar te verdediging in geval van 'n aanval deur 'n eksterne party. Hierdie verdrag het 'n militêre bondgenootskap gesluit wat later die Westerse Europese Unie sou word. Die NAVO het tans 30 lidlande en die [[Amptelike taal|amptelike tale]] is [[Engels]] en [[Frans]]. == Geskiedenis == === Begin van die organisasie === Die [[Verdrag van Brussels van 1948|Verdrag van Brussel]] wat op 17 Maart 1948 tussen [[België]], [[Nederland]], [[Luxemburg]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde Koninkryk]] onderteken is, word allerweë as die voorloper van die NAVO verdrag beskou. Die deelname van die [[Verenigde State]] is egter as nodig geag om as teenvoeter te dien vir die militêre mag van die [[Sowjetunie]] en daarom is samesprekings feitlik onmiddellik na die ondertekening van bogenoemde verdrag begin. Hierdie samesprekinge het gelei tot die stigting van die [[Noord-Atlantiese Verdrag]] wat op 4 April 1949 onderteken is. Dit het die lande van die Brusselse verdrag ingesluit asook die Verenigde State, [[Kanada]], [[Portugal]], [[Italië]], [[Noorweë]], [[Denemarke]] en [[Ysland]]. Drie jaar later op 18 Februarie 1952 het [[Griekeland]] en [[Turkye]] ook aangesluit. Die insluiting van [[Wes-Duitsland]] op 9 Mei 1955 is as 'n beduidende keerpunt in die geskiedenis van die Europese kontinent beskryf deur die destydse Minister van Buitelandse sake van [[Noorweë]], [[Halvard Lange]]. Die stap het inderdaad gelei tot die sluiting van die [[Warskouverdrag]], wat op 14 Mei 1955 deur die Sowjetunie en sy [[sattelietstaat|sattelietstate]] onderteken is. Sodoende is die twee kante van die [[Koue Oorlog]] afgebaken. === Begin van die Koue Oorlog === NAVO-eenheid is vroeg in sy bestaan bedreig tydens [[Charles de Gaulle]] se presidentskap van Frankryk vanaf 1958 en later. De Gaulle het beswaar aangeteken teen die Verenigde State se oorheersende rol in die organisasie en wat hy beskou het as 'n spesiale verhouding tussen die Verenigde State en die Verenigde Koninkryk. In 'n memorandum wat de Gaulle aan President [[Dwight D. Eisenhower]] en Eerste Minister [[Harold Macmillan]] gestuur het op 17 September 1958, het hy vertoë gerig vir die skepping van 'n drieledige direktoraat wat Frankryk op 'n gelyke grondslag as die Verenigde State en die Verenigde Koninkryk sou plaas en ook dat die geografiese gebiede van belang uitgebrei moes word na wêrelddele wat vir Frankryk van belang was, soos onder andere [[Algerië]], waar Frankryk in 'n teeninsurgensieveldtog betrokke was en waarvoor hulle NAVO ondersteuning wou hê. De Gaulle het die antwoord onbevredigend gevind en begin om 'n onafhanklike verdedigingsmag vir sy land te bou. Op 11 Maart 1959 het Frankryk sy Middelandse vloot vanuit NAVO-bevel onttrek; drie maande later het de Gaulle die plasing van buitelandse [[kernwapen]]s op Franse grondgebied verban. Dit het daartoe gelei dat die Verenigde State in 1967 tweehonderd militêre vliegtuie onttrek het en die beheer van tien lugmagbasisse, wat hulle sedert 1950 beheer het, weer aan die Franse te oorhandig. Frankryk het ook intussen begin werk aan 'n onafhanklike kernprogram. Frankryk het hulle eerste kernwapen op 13 Februarie 1960 getoets. Ten spyte van Frankryk se solidariteit met die res van NAVO tydens die [[Kubaanse missielkrisis]] in 1962, het de Gaulle voortgegaan met sy strewe na 'n onafhanklike verdedigingsmag en Frankryk se Atlantiese- en [[Engelse Kanaal]]vloot vanuit NAVO-bevelstrukture verwyder. In 1966 is alle Franse gewapende magte vanuit NAVO-bevel verwyder en is alle nie-Franse NAVO-troepe gevra om Frankryk te verlaat. Frankryk het egter 'n lid van NAVO gebly en het in 1995 weer by NAVO se Militêre Komitee aangesluit en werksverhoudinge met NAVO se militêre strukture versterk. Die skepping van NAVO het dit noodsaaklik gemaak dat [[militêre tegnologie]] gestandaardiseer moes word en dat daar 'n eenvormige [[strategie]], deur [[Bevel, Beheer en Kommunikasie|Bevel-, Beheer- en Kommunikasiesentrums]] ontwikkel moes word. Daar is gevolglik 'n standaardisasie ooreenkoms gesluit. Die 7.62x51 NAVO rondte is toe onder andere in die 1950's as 'n standaard rondte vir gewere van NAVO-lande in gebruik geneem. [[Fabrique Nationale]] se [[FN FAL|FAL]] het toe die mees gewilde 7.62 NAVO geweer in Europa geword en diens gedoen tot in die vroeë 1980's. Vliegtuie se bevelseine is ook gestandaardiseer sodat NAVO-vliegtuie op enige NAVO-basis sou kon land. == Lidlande == {| class="wikitable" |- ! Datum ! Geskiedenis van die lidmaatskap van die NAVO ! No. |- ! 4 April 1949 | {{vlagland|België}}, {{vlagland|Denemarke}}, {{vlagland|Frankryk}}, {{vlagland|Italië}}, {{vlagland|Kanada}}, {{vlagland|Luxemburg}}, {{vlagland|Nederland}}, {{vlagland|Noorweë}}, {{vlagland|Portugal}}, {{vlagland|Verenigde Koninkryk}}, {{vlagland|Verenigde State van Amerika}}, {{vlagland|Ysland}} | 12 |- ! 18 Februarie 1952 | {{vlagland|Griekeland}} en {{vlagland|Turkye}} | 14 |- ! 6 Mei 1955 | {{vlagland|Wes-Duitsland}}^a | 15 |- ! 30 Mei 1982 | {{vlagland|Spanje}} | 16 |- ! 12 Maart 1999 | {{vlagland|Hongarye}}, {{vlagland|Pole}} en {{vlagland|Tsjeggië}} | 19 |- ! 29 Maart 2004 | {{vlagland|Bulgarye}}, {{vlagland|Estland}}, {{vlagland|Letland}}, {{vlagland|Litaue}}, {{vlagland|Roemenië}}, {{vlagland|Slowakye}} en {{vlagland|Slowenië}} | 26 |- ! 1 April 2009 | {{vlagland|Albanië}} en {{vlagland|Kroasië}} | 28 |- ! 5 Junie 2017 | {{vlagland|Montenegro}} | 29 |- ! 27 Maart 2020 | {{vlagland|Noord-Masedonië}} | 30 |} <small> ^a Op [[3 Oktober]] [[1990]] het die deelstate of ''Länder'' van die voormalige [[Duitse Demokratiese Republiek]] tot die voormalige Bondsrepubliek Duitsland toegetree en outomaties deel van die NAVO geword.</small> == Kandidaatlande == 'n Huidige kandidaatland is [[Bosnië en Herzegowina]], moontlike kandidaatlande is [[Georgië]] en [[Oekraïne]]. == Sekretaris-generaals == [[Lêer:Jens Stoltenberg 2007 04 18.jpg|duimnael|upright|Jens Stoltenberg, die NAVO se Sekretaris-generaal sedert 1 Oktober 2014<ref>{{cite web |url=http://www.nato.int/cps/en/natolive/who_is_who_7371.htm |title=NATO Secretary General |access-date=1 Oktober 2014 |publisher=NATO |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507045854/https://www.nato.int/cps/en/natolive/who_is_who_7371.htm |archive-date=7 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>]] * [[Jens Stoltenberg]] ([[Noorweë]]) sedert 1 Oktober 2014 * [[Anders Fogh Rasmussen]] ([[Denemarke]]) 1 Augustus 2009 – 30 September 2014 * [[Jaap de Hoop Scheffer]] ([[Nederland]]) 1 Januarie 2004 – 31 Julie 2009 * [[Alessandro Minuto Rizzo]] ([[Italië]]) 17 Desember 2003 – 31 Desember 2003 * [[George Robertson]] ([[Verenigde Koninkryk]]) 14 Oktober 1999 – 17 Desember 2003 * [[Javier Solana]] ([[Spanje]]) 5 Desember 1995 – 6 Oktober 1999 * [[Sergio Balanzino]] ([[Italië]]) 20 Oktober 1995 – 5 Desember 1995 * [[Willy Claes]] ([[België]]) 17 Oktober 1994 – 20 Oktober 1995 * [[Sergio Balanzino]] ([[Italië]]) 13 Augustus 1994 – 17 Oktober 1994 * [[Manfred Wörner]] ([[Duitsland]]) 1 Julie 1988 – 13 Augustus 1994 * [[Peter Carington]] ([[Verenigde Koninkryk]]) 25 Junie 1984 – 1 Julie 1988 * [[Joseph Luns]] ([[Nederland]]) 1 Oktober 1971 – 25 Junie 1984 * [[Manlio Giovanni Brosio]] ([[Italië]]) 1 Augustus 1964 – 1 Oktober 1971 * [[Dirk Stikker]] ([[Nederland]]) 21 April 1961 – 1 Augustus 1964 * [[Paul-Henri Spaak]] ([[België]]) 16 Mei 1957 – 21 April 1961 * [[Hastings Ismay]] ([[Verenigde Koninkryk]]) 4 April 1952 – 16 Mei 1957 == Spitsberade == [[Lêer:NATO Summit in Washington 1999.jpg|duimnael|Die NAVO se Spitsberaad van 1999 in [[Washington, D.C.]] – 50 jaar NAVO]] [[Lêer:NATO-2002-Summit.jpg|duimnael|Die NAVO se Spitsberaad van 2002 in [[Praag]]]] [[Lêer:NATO partnerships.svg|duimnael|NAVO-vennootskappe wêreldwyd: {{Legend|darkblue|NAVO-lidlande}} {{Legend|#2a7fff|Kandidaatlande}} {{Legend|#ffd900|Individuele vennootskapsaksieplan}} {{Legend|#ff7826|Vennootskap vir Vrede}} {{Legend|#d40000|Mediterrane dialoog}} {{Legend|#cc00ff|Istanboelse samewerkingsinisiatief}} {{Legend|#008000|Vennote wêreldwyd}}]] * 17 September 1949: Stigting in [[Washington, D.C.]] (Verenigde State) * 16 – 19 Desember 1957: [[Parys]] (Frankryk) * 26 Junie 1974: [[Brussel]] (België) * 29 – 30 Mei 1975: Brussel (België) * 10 – 11 Mei 1977: [[Londen]] (Verenigde Koninkryk) * 30 – 31 Mei 1978: Washington, D.C. (Verenigde State) * 9 – 10 Junie 1982: [[Bonn]] (Duitsland) * 21 November 1985: Brussel (België) * 2 – 3 Maart 1988: Brussel (België) * 29 – 30 Mei 1989: Brussel (België) * 4 Desember 1989: Brussel (België) * 5 – 6 Julie 1990: Londen (Verenigde Koninkryk) * 7 – 8 November 1991: [[Rome]] (Italië) * 10 – 11 Januarie 1994: Brussel (België) * 27 Mei 1997: Parys (Frankryk) * 8 – 9 Julie 1997: [[Madrid]] (Spanje) * 22 – 25 April 1999: Washington, D.C. (Verenigde State) * 13 Junie 2001: Brussel (België) * 28 Mei 2002: Rome (Italië) * 21 – 22 November 2002: [[Praag]] (Tsjeggië) * 28 – 29 Junie 2004: [[Istanboel]] (Turkye) * 22 Februarie 2005: Brussel (België) * 28 – 29 November 2006: [[Riga]] (Letland) * 2 – 4 April 2008: [[Boekarest]] (Roemenië) * 3 – 4 April 2009: [[Baden-Baden]] (Duitsland), [[Kehl am Rhein]] (Duitsland) en [[Straatsburg]] (Frankryk) * 19 – 20 November 2010: [[Lissabon]] (Portugal) * 21 – 22 Mei 2012: [[Chicago]] (Verenigde State) * 4 – 5 September 2014: [[Newport]] (Verenigde Koninkryk) * 8 – 9 Julie 2016: [[Warskou]] (Pole) * 25 Mei 2017: Brussel (België) * 11–12 Julie 2018: Brussel (België) * 3–4 Desember 2019: Watford (Verenigde Koninkryk) == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|North Atlantic Treaty Organization|NAVO}} * {{en}} [http://www.nato.int/ Amptelike tuisblad] * {{en}} [http://www.nato.int/cps/en/natolive/57772.htm ''Basic texts'' – Argiewe van die NAVO] * {{en}} [http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_50349.htm ''Partnership for Peace''] * {{en}} [http://www.nato-pa.int/ ''Parliamentary Assembly''] {{NAVO-lande}} {{Leiers van NAVO-lidlande}} {{Sekretaris-generale van NAVO}} {{Regionale organisasies}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Navo}} [[Kategorie:NAVO| ]] [[Kategorie:Brussel]] aa7ii183wx1h3n1j07709idjp2fziu9 0 24983 2514658 2478742 2022-07-24T21:00:21Z SpesBona 2720 Bygewerk & Hersien wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rugbyspan | land = Samoa | beeld = Samoa Rugby.jpg | unie = [[Rugby Samoa]] (RS) | bynaam = ''Manu Samoa'' | embleem = die [[Suiderkruis]] | stadion = [[Apiapark]], [[Apia]] | kapasiteit = 12&nbsp;000 | kaptein = [[Michael Alaʻalatoa]] | afrigter = {{vlagikoon|Samoa}} [[Seilala Mapusua]] <small>(sedert 2020)</small> | patroon_la1 = _samoa19h | patroon_b1 = _samoa19h | patroon_ra1 = _samoa19h | patroon_sh1 = | patroon_so1 = | linkerarm1 = 0E1F7C | liggaam1 = 0E1F7C | regterarm1 = 0E1F7C | broek1 = FFFFFF | kouse1 = 0E1F7C | patroon_la2 = _samoa19a | patroon_b2 = _samoa19a | patroon_ra2 = _samoa19a | patroon_sh2 = | patroon_so2 = _bluestripe | linkerarm2 = FFFFFF | liggaam2 = FFFFFF | regterarm2 = FFFFFF | broek2 = 264282 | kouse2 = FFFFFF | statistiek = Statistiek | toetse = [[Brian Lima]] (65)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=matches;team=15;template=results;type=player |title=Most matches |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | toptoetspuntebehaler = [[Tusi Pisi]] (245)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=points;team=15;template=results;type=player |title=Most points |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | meestedrieë = [[Brian Lima]] (29)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=tries;team=15;template=results;type=player |title=Most tries |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | jongstespeler = | eerste = [[Lêer:Flag of the Samoa Trust Territory.svg|20px]] '''Wes-Samoa''' 0–6 {{FIJru-r}}<br />(Apia, Samoa; 18 Augustus 1924) | grootwen = {{SAMru}} 115–7 {{PNGru-r}}<br />(Apia, Samoa; 11 Julie 2009) | grootverloor = {{NZLru}} 101–14 {{SAMru-r}}<br />([[Nieu-Plymouth]], Nieu-Seeland; 3 September 2008) | Wêreldbekerverskynings = 8/9 | jaar = 1991 | beste = Kwarteindrondte in [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] en [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]] | url = www.manusamoa.com | unieurl = }} Die '''Samoaanse nasionale rugbyspan''' ([[Engels]]: ''Samoa national rugby union team''; [[Samoaans]]: ''Manu Samoa'') is die nasionale [[rugby]]span van [[Samoa]] en verteenwoordig dié land tydens internasionale wedstryde (toetswedstryde). Rugby word in Samoa geadministreer deur [[Rugby Samoa]] (''Lakapi Samoa'') wat in 1924 gestig is. Samoa word deur [[Wêreldrugby]] as ’n vlak twee-span erken. Die Samoaanse rugbyspan is tans (Julie 2022) elfde op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/tournaments/rankings/mru |title=World Rugby Rankings |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die span neem aan die jaarlikse Stille Oseaan Nasiesbeker deel, saam met [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]], [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]], [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]], [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]] en die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]]. Samoa was ’n lid van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie ([[Engels]]: ''Pacific Islands Rugby Alliance''; ''PIRA''), saam met Fidji en Tonga; maar hulle het in 2009 hulself onttrek.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.samoaobserver.ws/index.php?view=article&id=10568%3Awe-quit&option=com_content&Itemid=53 |title=We quit: SRU |publisher=Samoa Observer |archive-url=https://web.archive.org/web/20120220102824/http://www.samoaobserver.ws/index.php?view=article&id=10568%3Awe-quit&option=com_content&Itemid=53 |archive-date=20 Februarie 2012}}</ref> Samoa het in 1924 sy eerste internasionale wedstryd teen Fidji gespeel. Samoa, Fidji en Tonga speel gereeld teen mekaar in toernooie soos die Stille Oseaan-nasiesbeker (tot in 2005 Stille Oseaan-drienasies), waarin Samoa tot dusver 14 titels gewen het. Samoa se bynaam is ''Manu Samoa'' en hulle speel tradisioneel in blou truie met wit broeke. Om die opponent te intimideer en hulself te motiveer word voor elke toetswedstryd die Siva Tau-oorlogsdans deur die Samoaanse span uitgevoer. Dié oorlogsdans dateer uit die land se oorloë met naburige eilande.<ref name="history">{{en}} {{cite web |url=http://www.teivovo.com/history/index.html |title=Rugby History in Fiji |publisher=Teivovo |accessdate=6 Oktober 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071114224240/http://www.teivovo.com/history/ |archive-date=14 November 2007 |url-status=dead}}</ref> Samoa het tot dusver vir agt van die nege [[rugbywêreldbeker]]toernooie gekwalifiseer en net die [[Rugbywêreldbeker 1987]] in [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] misgeloop. In [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] en [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]] het hulle daarin geslaag om tot die kwarteindrondte deur te dring. Sedertdien vaar Samoa nie meer so goed in die Wêreldbeker nie. Twee voormalige Samoaanse rugbyspelers is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem. == Beheerliggaam == {{Hoofartikel|Rugby Samoa}} Die beheerliggaam vir rugby in Samoa is Rugby Samoa (Samoaans: ''Lakapi Samoa''). Rugby Samoa is in 1924 gestig en het in 1988, net ná die [[Rugbywêreldbeker 1987|eerste rugbywêreldbekertoernooi]], ’n volle lid van die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRR; nou [[Wêreldrugby]]) geword.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/organisation/membership/member-unions |title=Member Unions |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Daarbenewens het Rugby Samoa in 2000 ’n stigtingslid van die Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (''Federation of Oceania Rugby Unions'', FORU; nou Oseanië Rugby) geword.<ref name="islands">{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Rugby Union Football, Pacific Islands |editor=John Nauright, Charles Parrish |work=Sports around the world: History, culture and practice |edition=1 |publisher=ABC-Clio |location=Santa Barbara |year=2012 |ISBN=978-1-59884-300-2 |pages=445–447}}</ref> Naas die amptelike nasionale span roep Rugby Samoa ook ander keurspanne byeen. ''Samoa A'' is die tweede nasionale span van Samoa en hulle neem aan die Wêreldrugby Pasifiekuitdaging deel. Die ''Samoa Sevens'' is die Samoaanse [[sewesrugby]]span en hulle neem aan internasionale toernooie soos Wêreldrugby se Sewesreeks, Sewesrugbywêreldbeker, [[Olimpiese Somerspele]] en [[Statebondspele]] deel. Nes ander rugbylande beskik Samoa oor ’n o/20-nasionale span wat aan die [[Wêreldrugby o/20-kampioenskap]] deelneem.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/u20 |title=World Rugby U20 Championship |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Kinders en jongmense word reeds op skool aan rugby bekend gestel en na gelang van hul belangstelling en talent begin hul met hul afrigting. As deel van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie het die beheerliggaam van 2004 wedstryde gereël van die Stille Oseaan-eilanders, ’n gemeensame keurspan van die drie Stille Oseaan-[[Eilandstaat|eilandstate]] [[Fidji]], Samoa en [[Tonga]]. Aangesien die Stille Oseaan-eilanders nie die gewenste inkomste vir die beheerliggame gegenereer het nie, het die Samoaanse beheerliggaam dié samewerking in 2009 beëindig.<ref name="Samoa quits">{{en}} {{cite web |url=http://www.planetrugby.com/story/0,25883,16024_5437460,00.html |title=Samoa quits Pacific Islands Rugby Alliance |publisher=Planet Rugby |date=17 Julie 2009 |accessdate=12 Desember 2021 |archive-date=21 Julie 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090721003642/http://www.planetrugby.com/story/0,25883,16024_5437460,00.html |url-status=dead}}</ref> == Algemene situasie == Samoa is een van die min lande waar rugby die hoofsport is. Slegs die [[Cookeilande]], [[Fidji]], [[Nieu-Seeland]], [[Tonga]] en [[Wallis]] kan soortgelyke bewerings maak.<ref name="history" /> Met ’n bevolking van amper 200&nbsp;000 is die keuring van talentvolle spelers in vergelyking met ander lande baie klein, maar Samoa behoort konstant aan die 15 beste spanne wêreldwyd en hulle is redelik mededingend. Dié land ly egter onder ’n groot uitvloei aan talent, aangesien baie spelers in die professionele ligas in [[Australië]], [[Nieu-Seeland]], [[Europa]] of [[Japan]] speel en deur die onderskeie land ingeburger word. Volgens [[Wêreldrugby]] se reëls is ’n tydperk van vyf jaar ononderbroke blyplek genoeg om vir die nasionale span van ’n ander land uit te draf (tot aan die einde van 2020 was dit net drie jaar).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/39868065 |title=World Rugby raises international eligibility period from three to five years |publisher=[[BBC]] |date=10 Mei 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sedert die 1970’s het baie Samoane veral na Nieu-Seeland vertrek. Van die bekendste Nieu-Seelandse spelers met ’n Samoaanse herkoms is [[Jerry Collins]], [[Michael Jones (rugbyspeler)|Michael Jones]], [[Chris Masoe]], [[Malili Muliaina|Mils Muliaina]], [[Isaia Toeava]] en [[Tana Umaga]], terwyl [[Manu Tuilagi]] vir Engeland uitdraf. Die Stille Oseaan-eilandstate se beheerliggame is nie sterk genoeg om hierdie uitvloei aan talent stop te sit nie. Soms word die sistematiese stropery in ’n ironiese manier met die 19de eeuse ''Blackbirding'' vergelyk.<ref name="gain">{{en}} {{cite web |url=https://www.northweststar.com.au/story/937123/pacifics-brawn-drain-is-world-rugbys-gain/ |title=Pacific's brawn drain is world rugby's gain |publisher=North West Star |date=7 Oktober 2011 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Samoane, wat hul eie land verteenwoordig, kan nie altyd vir hul nasionale span verskyn nie, aangesien veral Engelse klubs huiwerig is om spelers vir toetswedstryde beskikbaar te stel. Die professionele span [[Moana Pasifika]], wat sedert 2022 aan die internasionale toernooi [[Superrugby]] deelneem, sal as ’n oplossing dien. In dié span, wat in die Nieu-Seelandse stad [[Auckland]] gesetel is, speel Samoane saam met Tongane en Nieu-Seelanders met ’n [[Polinesië|Polinesiese]] herkoms; dié span streef ’n verkieslik “Stille Oseaan”-karakter na.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.allblacks.com/news/next-steps-in-pacific-island-professional-teams-journey-confirmed-by-nz-rugby/ |title=Next steps in Pacific Island professional teams' journey confirmed by NZ Rugby |publisher=[[All Blacks]] |date=14 April 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Amerikaans-Samoa]], ’n [[Eilandgebiede van die Verenigde State van Amerika|eilandgebied van die Verenigde State van Amerika]] wat nes Samoa aan [[Samoa-eilande|dieselfde argipel]] behoort, beskik oor sy eie nasionale rugbyspan. Dit bereik egter by verre nie dieselfde status nie en hulle speel net af en toe. In Amerikaans-Samoa is [[Amerikaanse voetbal]] die gewildste sportsoort; baie Samoane speel in die Nasionale Voetballiga.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://gvwire.com/2019/08/15/why-samoans-are-40-times-more-likely-to-play-in-the-nfl/ |title=Why Samoans Are 40 Times More Likely to Play in the NFL |publisher=GV Wire |date=15 Augustus 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Geskiedenis == === ’n Beskeie begin === In Wes-Samoa was die in ander gebiede van [[Oseanië]] reeds goed gevestigde rugbysport tydens die [[Duitse koloniale ryk|Duitse koloniale tydperk]] minder bekend, plaaslike koerante het aan die begin van die 20ste eeu net min oor rugbywedstryde in die hoofstad [[Apia]] berig.<ref name="islands" /> Dié situasie het in 1914 verander, toe [[Nieu-Seeland]] die eilandgroep aan die begin van die [[Eerste Wêreldoorlog]] beset en begin administreer het (vanaf 1919 amptelik as ’n [[Volkebond]]mandaat). Die [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] orde van die Maristebroers, wat vanaf 1871 hier werksaam was, het vanaf 1920 aan hul skole weens die sterk Nieu-Seelandse invloed ’n aantal sportsoorte met ’n Britse oorsprong ingevoer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.maristoldpupils.ws/brief-history-of-marist-brothers-primary-school-mulivai.html |title=Brief history of Marist Brothers primary school Mulivai |publisher=Marist Brothers Old Pupils Association |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://southpacificislands.travel/samoa-tourism-to-celebrate-100-years-of-samoan-rugby/ |title=Samoa Tourism to Celebrate 100 Years of Samoan Rugby |publisher=Stille Oseaan-toerisme-organisasie |date=2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Rugby het vinnig die by verre gewildste sportsoort geword en is deur groot dele van die bevolking goed ontvang. Volgens Robert F. Dewey, ’n historikus aan die DePauw-universiteit, was rugby destyds ’n belangrike manier om die plaaslike trots en strydlustige manlikheid uit te druk. Nadat baie tradisionele rituele gedurende die koloniale tydperk verdwyn het, was rugby ’n goeie plaasvervanger vir die uitvoering van ou konflikte. Buitendien was die atletiese vaardighede van die inheemse spelers glo heel geskik vir die rugbyspel. ’n Soortgelyke ontwikkeling het in twee ander Stille Oseaan-eilandstate plaasgevind: [[Fidji]] en [[Tonga]].<ref name="gain" /> In 1924 is die Apia Rugbyvoetbalunie (Engels: ''Apia Rugby Football Union'', die latere Wes-Samoaanse Rugbyvoetbalunie en die huidige Rugby Samoa) gestig, wat aanvanklik met die [[Nieu-Seeland Rugby|Nieu-Seelandse Rugbyvoetbalunie]] geassosieerd was. Die eerste toetswedstryd het op 18 Augustus 1924 in die Samoaanse hoofstad [[Apia]] teen [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]] plaasgevind en is met 0–6 verloor.<ref name="history" /> Volgens ’n legende is die wedstryd op ’n rugbyveld met ’n groot boom op die middellyn gespeel, maar destydse koerantberigte vermeld niks dergelyks nie.<ref name="islands" /> Die wedstryd het om 7 v.m. afgeskop om die Samoaanse toeskouers kans te gee om ná die wedstryd te werk. ’n Maand later is die tweede toetswedstryd teen Fidji met 9–3 gewen.<ref name="history" /><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/49 |title=1924 Fiji tour to Western Samoa and Tonga |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aan die einde van Julie 1926 is vir die eerste keer [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]] verwelkom.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/53 |title=1926 Tonga tour to Fiji and Western Samoa |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1928 en 1932 het die Stille Oseaan-bure weer Samoa besoek, maar dit sou tot in 1947 duur, totdat die Samoane weer besoek ontvang het; daardie jaar het hulle vir die eerste keer Tonga geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/96 |title=1947 Tonga tour to Fiji and Western Samoa |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gereelde wedstryde is eers in 1955 hervat en as gevolg van die beheerliggaam se moeilike finansiële situasie kon die eerste wegwedstryde eers in 1956 gespeel word, toe die Samoane na Tonga vertrek het. In 1960 het vir die eerste keer die Nieu-Seelandse Māori (die [[Maori|Māori]] se keurspan) Wes-Samoa besoek.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/154 |title=1960 New Zealand Maori tour to Western Samoa and Tonga |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1962 het die Nieu-Seelandse beheer geëindig en Wes-Samoa sy onafhanklikheid verkry. In 1963 is in die Fidjiaanse hoofstad [[Suva]] die eerste Suid-Stille Oseaan-spele aangebied, waartydens Wes-Samoa in al sy vier wedstryde duidelik verslaan is en net die bronsmedalje ingepalm het.<ref>{{en}} {{cite web |title=Rugby Football |work=First South Pacific Games: Official report and results |publisher=Fiji Times and Herald |location=Suva |date=1963 |pages=44–47 |url=https://websites.mygameday.app/get_file.cgi?id=3808994 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aangesien die beheerliggaam se moeilike finansiële situasie bly aanhou het, moes hul internasionale speelbedryf vir die volgende agt jaar opnuut opgeskort word. === Toenemende internasionale kontakte === Aan die Suid-Stille Oseaan-spele 1971 se rugbytoernooi in [[Papeete]] ([[Frans-Polinesië]]) het die mededingers uit Fidji en Tonga nie deelgeneem nie. Tydens die groepfase het Wes-Samoa die [[Cookeilande]] en [[Nieu-Kaledonië]] geklop, en in die halfeindstryd [[Tahiti]]. In die eindstryd het die Samoane weer teen die Cookeilande te staan gekom en met ’n 23–9-oorwinning die toernooi beklink.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1971 |title=South Pacific Games 1971 |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1972 het hulle Tonga vir vier toetswedstryde ontvang, maar almal verloor. ’n Jaar later was hulle teen die besoekende Nieu-Seelandse Māori ook sonder enige kans. In Junie 1975 is Tonga opnuut vir vier toetswedstryde verwelkom; Wes-Samoa het twee oorwinnings aangeteken, die eerste teen dié span in amper drie dekades. [[Tupuola Taisi Tufuga Efi|Tupuola Efi]], wat gelyktydig as beheerliggaamspresident en eerste minister gedien het, het die doelwit gehad om die destydse beskeie Samoaanse rugbysport se vlak te verbeter. Dit was net met meer wedstryde teen gelykwaardige of beter opponente moontlik. Om hierdie rede het hy in 1976 ’n fondsinsameling georganiseer om die span se eerste toer na Nieu-Seeland te befonds. Dié veldtog het die bepaalde doelwit oortref en die beheerliggaam kon ’n verteenwoordigende keurspan saamstel. Gedurende die vierweekse toer het hulle teen ses plaaslike spanne van die Nieu-Seelandse kampioenskap te staan gekom en hulle is vyf keer verslaan. In die toetswedstryde teen die Nieu-Seelandse Māori is hulle ook twee keer geklop. Twee begeleiers van die span het die fondsinsameling by die Samoaanse [[Diaspora]] voortgesit, waardeur hulle die grondslag vir toekomstige toere en die verbetering van die beheerliggaam se strukture gelê het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://keithquinnrugby.com/news-comment/some-stuff-you-never-knew-about-the-rise-and-rise-of-samoa-rugby-and-new-zealands-role-in-its-early-years/ |title=Some stuff You never knew about the rise and rise of Samoa rugby – and New Zealand's role in its early years |publisher=Keith Quinn Rugby |author=Keith Quinn |date=8 Julie 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Suid-Stille Oseaan-spele 1979 het gewys dat die in Nieu-Seeland verwerfde kennisse veral in taktiese opsig nog nie voldoende was nie. Ná hul tweede plek gedurende die groepfase met die [[Salomonseilande]], Tonga en Tahiti het hulle in die halfeindstryd teen die gasheer Fidji met 13–16 verloor en hulle het in die klein finale om die derde plek ’n verrassende nederlaag teen Nieu-Kaledonië met 8–9 gely.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1979 |title=South Pacific Games 1979 |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1982 het die nuwe, jaarlikse Stille Oseaan-drienasiestoernooi gereelde wedstryde aan die drie voorste Stille Oseaan-rugbylande besorg en die vorige ongereelde wedersydse toere vervang. Wes-Samoa het die eerste toernooi met twee wegoorwinnings beklink, waaronder hul eerste oorwinning teen Fidji sedert 1924. Die Suid-Stille Oseaan-spele 1983 is tuis in Apia aangebied. Wes-Samoa het in die rugbytoernooi se groepfase [[Amerikaans-Samoa]], die Cookeilande, [[Papoea-Nieu-Guinee]], [[Tokelau]] en Tonga geklop. Ná hul oorwinning in die halfeindstryd teen Nieu-Kaledonië is die gasheer in die eindstryd egter deur Fidji met 18–10 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1983 |title=South Pacific Games 1983 |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In Mei 1985 het die Internasionale Rugbyraad (IRR, nou [[Wêreldrugby]]), wat redelik eksklusief was en net agt lede behels het, op die invoering van die [[rugbywêreldbeker]]toernooi besluit. Vir die eerste toernooi in 1987 sou nege plekke deur uitnodiging toegeken word (die IRR-lid [[Suid-Afrika]] is weens die [[apartheid]]boikot nie genooi nie).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://nzhistory.govt.nz/culture/1987-rugby-world-cup/the-world-cup-is-born |title=1987 Rugby World Cup: The long road to the cup |publisher=New Zealand History |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Terwyl die twee Oseaniese mededingers Fidji en Tonga uitgenooi is, het Wes-Samoa nie in aanmerking gekom nie; die hoofrede was waarskynlik hul gebrek aan ervaring teen nasionale spanne van ’n hoër vlak. Ná die ietwat omstrede nie-uitnodiging het die Samoaanse beheerliggaam verskeie stappe onderneem om meer internasionale erkenning te verkry. In 1986 het die [[Walliese nasionale rugbyspan|Walliese nasionale span]] deur die Suid-Pasifiek getoer en die eerste span van buite Oseanië geword om teen Wes-Samoa te speel. Hoewel die gasheer se speelse vaardighede grootliks onbekend was, het die [[Walliese Rugbyunie]] aan dié wedstryd op 14 Junie amptelike toetsstatus toegeken. Die Samoane het teen halftyd heelwat verrassend met 14–7 voorgeloop, maar hulle het nogtans met 14–32 verloor.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.walesonline.co.uk/sport/rugby/rugby-news/how-welsh-rugby-disaster-led-13205410 |title=How a Welsh rugby disaster led to a newborn child being given the most bizarre name ever |publisher=Wales Online |date=19 Junie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1988 het die beheerliggaam by die voorheen redelik eksklusiewe IRR aangesluit, waarvolgens amper alle wedstryde met die tradisionele rugbylande as toetswedstryde erken is. In dieselfde jaar het Peter Schuster die nuwe pos as hoofafrigter betree. Daarbenewens het die beheerliggaam spesifiek rugbyspelers met ’n Samoaanse herkoms in die buiteland vir die nasionale span begin werf. Van hulle was oorwegend nakomelinge van trekarbeiders wat van die 1950’s tot die 1970’s na Nieu-Seeland verhuis het. In 1995 het hierdie spelers amper die helfte van die span gevorm.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3 |pages=89}}</ref> === Eerste deelnames aan rugbywêreldbekertoernooie === Gedurende [[herfs]] 1988 het die Wes-Samoane vir die eerste keer ’n oorsese toer onderneem, meer spesifiek na [[Wallis]] en [[Ierland]]. Dit het omtrent vyf weke gevat en twee toetswedstryde teen die Walliese en die [[Ierse nasionale rugbyspan|Ierse rugbyspanne]] ingesluit, wat albei in nederlae geëindig het. Van die ander agt wedstryde teen klubs en keurspanne het hulle vier gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/475 |title=1988 Western Samoa tour to Wales and Ireland |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1989 is die Stille Oseaan-drienasies by uitsteek nie aangebied nie, pleks daarvan het hulle nog ’n toer na Europa oor ’n aantal weke onderneem. Terwyl die toetswedstryde teen [[Duitse nasionale rugbyspan|Wes-Duitsland]] en [[Belgiese nasionale rugbyspan|België]] in duidelike oorwinnings geëindig het, het hulle teen [[Roemeense nasionale rugbyspan|Roemenië]] ’n naelskraapse nederlaag gely. Bykomende wedstryde teen keurspanne is in die [[Sowjetunie]], [[Engeland]] en [[Frankryk]] gespeel. Oor die algemeen was die wenrekord positief.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/494 |title=1989 Western Samoa tour to Europe |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In April 1990 het Wes-Samoa tydens ’n toernooi in [[Tokio]] met deels duidelike oorwinnings teen [[Koreaanse nasionale rugbyspan|Suid-Korea]], Tonga en [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]] sonder moeite vir die daaropvolgende rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/175?Stagione=1991 |title=1991 Rugby World Cup – Asia/Oceania qualifiers |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sowel in 1990 as in 1991 het Wes-Samoa die Stille Oseaan-drienasies beklink. Tydens die Suid-Stille Oseaan-spele 1991 in [[Port Moresby]], die Papoea-Nieu-Guinese hoofstad, het die Samoane vir die laaste keer aan die rugbytoernooi deelgeneem. Ná hul oorwinning teen die Salomonseilande in die halfeindstryd het hulle in die eindstryd Amerikaans-Samoa met 34–7 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1991 |title=1991 South Pacific Games |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Maand ná hul titeloorwinning het hul langverwagte eerste deelname aan die [[Rugbywêreldbeker 1991]], wat in die destydse [[Sesnasies-toernooi|Vyfnasies]] aangebied is, gevolg. Voor dié toernooi is die Samoane as buiteperde beskou. Op 6 Oktober het hulle in [[Cardiff]] teen die medegasheer Wallis te staan gekom en ’n verrassende oorwinning met 16–13 aangeteken, waarby hulle blykbaar hul opponente veral in die aanval oorheers het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.espn.com/rugby/report?gameId=22434&league=164205 |title=Western Samoa hand Wales a lesson |publisher=ESPNscrum |author=Richard Seeckts |date=6 Oktober 1991 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Dié wedstryd het een van die bekendste rugby-aanhalings opgelewer: “Dankie tog dat Wallis nie teen die hele Samoa gespeel het nie” (''Thank heavens Wales weren’t playing the whole of Samoa'').<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbypass.com/news/we-were-the-poor-cousins-samoas-1991-world-cup-upset-30-years-on-lam-samoa/ |title=We were the poor cousins': Samoa's 1991 World Cup upset 30 years on |publisher=Rugby Pass |author=Liam Heagney |date=17 Oktober 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In hul tweede poelwedstryd is Wes-Samoa deur die latere kampioen [[Wallabies|Australië]] naelskraap met 9–3 geklop, maar hulle het ná ’n duidelike 35–12-oorwinning teen [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentinië]] die kwarteindrondte gehaal. Wes-Samoa is egter deur [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] met 28–6 geklop, maar met hul deelname aan die uitklopfase het hulle regstreeks vir die daaropvolgende rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1991/overview |title=Rugby World Cup 1991: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hul goeie prestasies het voortgegaan, toe Wes-Samoa sowel in 1992 as in 1993 die Stille Oseaan-drienasies beklink en vier opeenvolgende toernooie gewen het. Hul toer na Nieu-Seeland in Julie 1993 was ook suksesvol. Die Samoane het al hul sewe wedstryde teen plaaslike keurspanne gewen, terwyl die twee wedstryde teen die [[All Blacks]], wat nie as toetswedstryde erken is nie, naelskraap verloor is.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/568 |title=1993 Western Samoa tour to New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Walliesers het in Junie 1994 vir hul rugbywêreldbekernederlaag wraak geneem, toe hulle in Junie 1994 tydens hul toer na Oseanië Apia besoek en die Samoane met 34–9 geklop het. In voorbereiding op die [[Rugbywêreldbeker 1995]] het die Samoane amper ’n jaar deur die gasheerland [[Suid-Afrika]] getoer en onder andere in hul eerste toetswedstryd teen die [[Springbokke]] gespeel. Tydens die daaropvolgende toernooi het Wes-Samoa weer goed presteer. Met oorwinnings teen [[Italiaanse nasionale rugbyspan|Italië]] (met 42–18) en Argentinië (met 32–26) asook ’n nederlaag teen [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] (met 22–44) het hulle weer die kwarteindrondte gehaal, waar hulle met 14–42 teen die gasheer en latere kampioen verloor het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1995/overview |title=Rugby World Cup 1995: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Gevolge van professionalisering === Nadat die IRR in Augustus 1995 al die beperkinge rakende die spelersbetaling opgehef en daarmee die professionele tydperk van die rugbyspel ingelui het, was dit vir Samoa en die ander Pasifisiese eilandstate terselfdertyd vloek én seën. Aan die een kant kon die nasionale span professionele spelers insluit wat oorwegend by klubs in Nieu-Seeland, Australië, Europa en Japan gespeel het. Aan die ander kant het die beheerliggaam altyd met die risiko gesit dat hierdie spelers meer as drie jaar oorsee gebly het en volgens die IRR se woonplekreël deur die onderskeie beheerliggame gekeur kon word, waarvolgens hulle nie meer vir die nasionale span beskikbaar was nie. Buitendien het die finansieel sterk mededingers die plaaslike liga erg verswak.<ref>{{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |date=1997 |ISBN=1-86200-013-1 |pages=67}}</ref> Om in die toekoms met die internasionale mededingers tred te hou was die implementering van nuwe bestuurstrukture noodsaaklik. Die beheerliggaam het saam met die beleggingsfonds Fay Richwhite die gesamentlike onderneming Manu Samoa Rugby Beperk gestig, wat sedertdien vir die bemarking van die nasionale span verantwoordelik is. Buitendien het Fay Richwhite se vennote $5 miljoen uit hul persoonlike bates belê, aanvanklik vir die tydperk van 1995 tot 2004.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.nzherald.co.nz/sport/fay-samoans-need-change/PRU3OF66ZH55Y34APOX2NSG7IQ/ |title=Fay: Samoans need change |publisher=[[The New Zealand Herald]] |date=29 Oktober 2011 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Dié belegging het die beheerliggaam van ’n moontlike bankrotskap bewaar. Aangesien Manu Samoa Rugby Beperk in Nieu-Seeland gesetel is, het in die publiek egter die indruk ontstaan dat die nasionale span aan ’n buitelandse maatskappy “verkoop” is.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3 |pages=99}}</ref> In November 1995 het Wes-Samoa tydens hul toer in die [[Verenigde Koninkryk]] teen [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] te staan gekom en in [[Edinburg]] ’n goeie 15–15-gelykop aangeteken.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/tour/621 |title=1995 Western Samoa tour to Scotland and England |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In Junie 1996 het Wes-Samoa in [[Napier, Nieu-Seeland|Napier]] in hul langverwagte eerste toetswedstryd teen die All Blacks gespeel en hulle is met 10–51 verslaan. Die hoogtepunt van ’n verdere toer na Europa gedurende herfs 1996 was hul eerste oorwinning teen Ierland, toe hulle in [[Dublin]] met 40–25 geseëvier het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/rugby-world-cup/2019/10/12/irelands-horrendous-lansdowne-road-defeat-samoa-serves-warning/ |title=Ireland's horrendous defeat at Lansdowne Road to Samoa serves as a warning from history ahead of crucial World Cup clash |publisher=[[The Daily Telegraph]] |author=Tom Cary |date=12 Oktober 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In ooreenstemming met die eilandstaat se naamverandering in 1997 is die nasionale span van Wes-Samoa ook in Samoa hernoem. Die Oseaniese rugbywêreldbekerkwalifisering is in September 1998 in Australië aangebied. Samoa is deur die gasheer en Fidji geklop, maar hulle het ná ’n oorwinning teen Tonga een van die drie regstreekse plekke bespreek en hulle moes nie in die uitspeelwedstryde teen ’n Europese span speel nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/compseasons/175?Stagione=1999 |title=1999 Rugby World Cup – Oceania qualifiers |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gedurende somer 1999 het Samoa vir die eerste keer deelgeneem aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap, ’n toernooi vir die spanne in en rondom die [[Stille Oseaan]], en die tweede plek onder ses deelnemers beklee. Tydens die [[Rugbywêreldbeker 1999]], wat weer in die destydse Vyfnasies aangebied is, het Samoa aanvanklik Japan met 43–9 geklop, maar hulle is deur Argentinië met 32–16 verslaan. Om tot die uitspeelrondte te vorder, moes hulle teen Wallis wen. Net soos agt jaar voorheen het Samoa sy opponent oorheers en met 38–31 ’n verrassende oorwinning aangeteken.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sport/rugby_world_cup/teams/wales/475082.stm |title=Samoa crash Jenkins' party |publisher=[[BBC]] |date=14 Oktober 1999 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die uitspeelrondte se uitslag was net só as in 1991, aangesien Samoa deur Skotland met 35–20 geklop is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1999/overview |title=Rugby World Cup 1999: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Die nuwe millennium === [[Lêer:SA-Samoa RWC 09092007.jpg|duimnael|Samoa teen [[Springbokke|Suid-Afrika]] tydens die [[Rugbywêreldbeker 2007]]]] [[Lêer:Samoa vs Namibia 2011 RWC (2).jpg|duimnael|Samoa teen [[Namibiese nasionale rugbyspan|Namibië]] tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]]]] [[Lêer:Wales vs Samoa 2011 RWC (2).jpg|duimnael|[[Walliese nasionale rugbyspan|Wallis]] teen Samoa tydens die Rugbywêreldbeker 2011]] [[Lêer:Japan vs Samoa Rugby Matc 17 June 2012.jpg|duimnael|Samoa teen [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]] op [[Chichibunomiya Rugbystadion]], [[Tokio]], 2012]] Samoa het die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap 2000 gewen en een jaar later het hulle in die laaste toernooi se eindstryd teen Fidji met 17–28 verloor.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fijirugbyunion.com/team_fiji/news/20010708_fiji_28_samoa_17.html |title=Fiji triumph 28–17 over Samoa |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |author=Jeremy Duxbury |date=8 Julie 2001 |accessdate=24 Julie 2022 |archive-date=20 Junie 2003 |archive-url=https://web.archive.org/web/20030620051123/http://www.fijirugbyunion.com/team_fiji/news/20010708_fiji_28_samoa_17.html |url-status=dead }}</ref> Die Stille Oseaan-drienasies in 2002 het terselfdertyd as rugbywêreldbekerkwalifisering gedien. Samoa en Fidji het hul toernooiplekke met drie oorwinnings en ’n gelykop elk bespreek, terwyl Samoa in dié toernooi weens sy swakker punteverskil as naaswenner geëindig het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rte.ie/sport/rugby/2002/0706/165243-rugby/ |title=Fiji qualify for World Cup finals |publisher=Raidió Teilifís Éireann |date=6 Julie 2002 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In voorbereiding op die daaropvolgende rugbywêreldbekertoernooi het die Samoane in Julie 2003 deur [[Suider-Afrika]] getoer en vir die eerste keer teen [[Namibiese nasionale rugbyspan|Namibië]] te staan gekom. Dit was een van die laaste oorsese toere volgens die ou tradisie, wat veral deur die midjaarrugbytoetsreeks en die eindjaarrugbytoetsreeks met ’n vaste skedule vervang is.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/765 |title=2003 Samoa tour to southern Africa |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=9 Januarie 2002}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2003]] in Australië is die Samoane in ’n sterk groep geloot. Hulle het hul eerste twee groepwedstryde duidelik gewen, met 60–13 teen [[Uruguaanse nasionale rugbyspan|Uruguay]] en met 46–9 teen [[Georgiese nasionale rugbyspan|Georgië]]. In die derde groepwedstryd teen die latere kampioen Engeland het Samoa sowat ’n uur voorgeloop, maar hulle is eindelik met 35–22 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/rugby_world_cup/3211493.stm |title=England survive Samoa scare |publisher=[[BBC]] |date=26 Oktober 2003 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In die laaste wedstryd het hulle met 10–60 teen Suid-Afrika verloor en Samoa is sodoende met hul derde plek uit die toernooi geskakel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2003/overview |title=Rugby World Cup 2003: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 2002 was Rugby Samoa een van die stigtingslede van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie wat die doelwit gehad het om die samewerking tussen die Stille Oseaan-rugbylande te verbeter. In 2004 het die lede die gesamentlike keurspan Stille Oseaan-eilanders byeengeroep, wat volgens die [[Britse en Ierse Leeus]] se voorbeeld al om die twee jaar pleks van die onderskeidelike nasionale span ’n aantal toetswedstryde teen die vername rugbylande gespeel het. Op mediumtermyn sou dié span homself vir ’n moontlike uitbreiding van die [[Superrugby|Super 12]] of die [[Die Rugbykampioenskap|Drienasiesreeks]] aanbeveel.<ref name="islands" /> In altesaam elf wedstryde het hulle agt nederlae gely en drie oorwinnings aangeteken. In 2009 het die Samoaanse beheerliggaam die alliansie verlaat, aangesien hulle glo naas die sportiewe ook nie in die finansiële doelwitte geslaag het nie. Sedertdien het die Stille Oseaan-eilanders ondanks verskeie herlewingspogings nie meer byeengekom nie.<ref name="Samoa quits" /> Nes die ander Stille Oseaan-rugbylande het Samoa toenemend gebuk gegaan onder die feit dat die beste spelers kontrakte by oorsese klubs onderteken het en vervolgens van hul onderskeie klubs afhanklik was. Byvoorbeeld was tydens die Rugbywêreldbeker 2003 alle in Engeland werksame spelers afwesig, terwyl ander spelers weens die blyplekreël vir ander nasionale spanne uitgedraf het. Dit en ander nadele het daartoe gelei dat die beheerliggame van Samoa, Fidji en Tonga in 2000 die kontinentale beheerliggaam Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (''Federation of Oceania Rugby Unions'', FORU; nou Oseanië Rugby) van stapel gestuur het. Die FORU het vir ’n medebeslissingsreg by die IRR se uitvoerende raad aangeklop en dit is in 2004 toegestaan. Die meer as ’n dosyn lede moet egter twee setels deel en word dus steeds erg benadeel teenoor die “groot” rugbylande.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3 |pages=95–97}}</ref> In 2005 het Samoa die laaste Stille Oseaan-drienasiestoernooi gewen. Dié toernooi het terselfdertyd as rugbywêreldbekerkwalifisering gedien, waarvolgens hulle hul plek by die daaropvolgende rugbywêreldbekertoernooi bespreek het. In 2006 is die vorige Stille Oseaan-drienasies met die nuwe Stille Oseaan-nasiesbeker vervang. Die eerste toernooi (aanvanklik Stille Oseaan-vyfnasies genoem) het Samoa in die tweede plek afgesluit. Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2007]] in Frankryk het die Samoane weereens die kwarteindrondte misgeloop. Hulle het teen Suid-Afrika met 7–59, teen Tonga met 15–19 en teen Engeland met 22–44 verloor; hul 25–21-oorwinning teen die Verenigde State was nie meer van belang nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2007/overview |title=Rugby World Cup 2007: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die voortdurende gebrek aan die beste spelers was in September 2008 besonder opvallend, toe Samoa in [[Nieu-Plymouth]] in ’n vriendskaplike wedstryd teen Nieu-Seeland te staan gekom en met 14–101 verloor het; tot op hede is dit hul ergste nederlaag.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.irishtimes.com/sport/rugby/all-blacks-thrash-samoa-by-record-margin-1.1223434 |title=All Blacks thrash Samoa by record margin |publisher=The Irish Times |date=3 September 2008 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hul klasverskil teenoor die vernaamste rugbylande was net só groot soos hul verskil teenoor die meeste Stille Oseaan-buurlande. Tydens die daaropvolgende rugbywêreldbekerkwalifisering was die Oseaniese bekerwenner die enigste struikelblok: Papoea-Nieu-Guinee is in Julie 2009 met 115–7 en 73–12 oorrompel; dié eersgenoemde oorwinning is tot op hede die hoogste in die Samoaanse rugbygeskiedenis.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.planetrugby.com/samoa-put-100-points-on-png/ |title=Samoa put 100 points on PNG |publisher=Planet Rugby |date=12 Julie 2009 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Verdere ontwikkeling === In 2010 het Samoa vir die eerste keer die Stille Oseaan-nasiesbeker gewen. Tydens die [[2011 midjaarrugbytoetsreeks]] het hulle nog ’n verrassing teen ’n vlak-een-span aangeteken, toe Australië in [[Sydney]] met 32–23 geklop is; dit was hul eerste oorwinning teen dié span.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/14175299 |title=Samoa shock Australia with 32–23 win in Sydney |publisher=[[BBC]] |date=17 Julie 2011 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]] in Nieu-Seeland het die Samoane in die eerste groepwedstryd Namibië met 49–12 geklop. Daarop het ’n naelskraapse 10–17-nederlaag teen Wallis en ’n 27–7-oorwinning teen Fidji gevolg. Om tot die kwarteindrondte te vorder moes hulle in die laaste wedstryd die destydse kampioen Suid-Afrika klop. Die Samoane kon goed tred hou en het naelskraap met 5–13 verloor. Met hul derde plek in die groep het hulle regstreeks vir die daaropvolgende rugbywêreldbeker gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2011/overview |title=Rugby World Cup 2011: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aansluitend het Samoa vir die tweede keer die Stille Oseaan-nasiesbeker gewen en tydens die [[2013 midjaarrugbytoetsreeks]] hul eerste oorwinning teen Skotland aangeteken. Tydelik het Samoa weens sy goeie prestasies op Wêreldrugby se wêreldranglys die sewende plek beklee, ’n uitstekende plek vir ’n Stille Oseaan-span. Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2015 het hulle die eindstryd in die Kanadese stad [[Burnaby]] teen Fidji met 29–39 verloor.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.huffpost.com/archive/ca/entry/fiji-defeats-samoa-39-29-in-wild-pacific-nations-cup-final_n_7929968 |title=Fiji defeats Samoa 39–29 in wild Pacific Nations Cup final |publisher=Huffpost |date=8 Maart 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die [[Rugbywêreldbeker 2015]] in Engeland het teleurstellend verloop. Hulle het net daarin geslaag om in die eerste wedstryd die Verenigde State te oorheers en hulle met 25–16 geklop. Daarop het nederlae teen Suid-Afrika (met 6–46), Japan (met 5–26) en Skotland (met 33–36) gevolg. Die span het net in die vierde plek geëindig en sodoende hul regstreekse kwalifisering vir die daaropvolgende toernooi misgeloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/archive/2015/matches |title=Rugby World Cup 2015: Matches |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022 |archive-date=22 Junie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200622084103/https://www.rugbyworldcup.com/archive/2015/matches |url-status=dead }}</ref> Samoa het vervolgens op Wêreldrugby se wêreldranglys afgegly. Dit was veral te wyte aan ’n reeks nederlae van nege wedstryde wat in Junie 2017 begin het – meer as ooit tevore. Dit het ook die rugbywêreldbekerkwalifisering ingesluit. Vervolgens moes die Samoane in Julie 2018 ’n interkontinentale uitspeelwedstryd teen Duitsland speel. Met twee oorwinnings (met 66–15 tuis en met 42–28 weg in [[Heidelberg, Duitsland|Heidelberg]]) het hulle hul negatiewe reeks beëindig en vir die toernooi gekwalifiseer.<ref>{{de}} {{cite web |url=https://ballreiter.futbol/2018/07/17/rugby-deutschland-samoa/ |title=Fremdgehen mit ovalem Ball: Rugby-WM-Quali Deutschland vs Samoa 28:42 |publisher=Der Ballreiter |date=17 Julie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die [[Rugbywêreldbeker 2019]] het net soos vier jaar voorheen verloop. Op die oorwinning teen [[Russiese nasionale rugbyspan|Rusland]] (met 34–9) het duidelike nederlae teen Skotland (met 0–34), die gasheer Japan (met 19–38) en Ierland (met 5–47) gevolg. Samoa het weer in die vierde plek geëindig en sodoende opnuut hul regstreekse kwalifisering vir die daaropvolgende toernooi misgeloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/archive/2019/matches |title=Rugby World Cup 2019: Matches |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022 }}{{Dooie skakel|date=Januarie 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> As gevolg van die reisbeperkings tydens die wêreldwye [[Covid-19-pandemie]] het Samoa in 2020 nie in ’n enkele wedstryd gespeel nie en ook in 2021 was die wedstrydkalender erg beperk. Hulle kon twee kwalifiseringswedstryde teen Tonga speel en albei wen, waarmee hulle vir die hooftoernooi gekwalifiseer het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/international/125759713/manu-samoa-down-tonga-again-secure-rugby-world-cup-2023-qualification |title=Manu Samoa down Tonga again, secure Rugby World Cup 2023 qualification |publisher=Stuff |author=Aaron Goile |date=17 Julie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Al drie Samoaanse wedstryde tydens die [[2021 eindjaarrugbytoetsreeks]] moes ná positiewe Covid-19-toetse afgelas word. Aan die begin van 2022 het Wêreldrugby ’n nuwe reël geïmplementeer wat vir die Stille Oseaan-eilandstate as baie voordelig beskou word. Hiervolgens kan nasionale spelers van ’n “groot” rugbylande na ’n ander nasie oorskakel, ongeag die aantal toetswedstryde wat tot dusver gespeel is. Hiervoor moes 36 maande verloop het sedert die laaste toetswedstryd en die speler moet in die betrokke land gebore wees; ’n oorskakeling is ook moontlik met ’n ouer of grootouer wat daar gebore is. Volgens verwagtinge sal talle spelers met ’n Samoaanse, Fidjiaanse of Tongaanse herkoms tydens die [[Rugbywêreldbeker 2023]] vir hul oorspronklike nasie kan speel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/all-blacks/300462490/world-rugbys-tweak-of-eligibility-rule-game-changing-for-pacific-island-unions |title=World Rugby's tweak of eligibility rule game changing for Pacific Island unions |publisher=stuff.co.nz |date=25 November 2021 |accessdate=23 Januarie 2022}}</ref> == Kleure, embleem en bynaam == Samoa speel tradisioneel in ’n blou trui met rooi kleuraksente, wit broeke en blou sokkies. Hul alternatiewe trui is wit met blou en rooi kleuraksente, blou broeke en wit sokkies. Die huidige truiverskaffer is sedert 2021 die Australiese vervaardiger Dynasty Sport<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.dynastysport.co.nz/collections/samoarugby |title=Manu Samoa Rugby Official Apparel |publisher=Dynasty Sport |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en die truiborg is sedert 2018 die Samoaanse toerismemaatskappy Grey Investment Group.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.samoaobserver.ws/category/samoa/19209 |title=Samoa Rugby gets 1 million Tala boost |publisher=Samoa Observer |author=Joyetter Feagaimaali’i-Luamanu |date=1 Julie 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die beheerliggaam se kenteken verskyn op die regterbors, die truiverskaffer se kenteken links en die borgkenteken in die middel. Die beheerliggaam [[Rugby Samoa]] se kenteken toon die wapen van Samoa met die belettering ''Samoa Rugby Union'' daaronder. Die embleem toon die [[Suiderkruis]], die nasionale simbool van Samoa. == Die Siva Tau == [[Lêer:Samoan Siva Tau.jpg|duimnael|Samoa voer hulle vorm van die Haka uit voor die span se Poel A-wedstryd teen Suid-Afrika by die Rugbywêreldbeker 2007]] [[Lêer:South Africa vs Samoa 2011 RWC (1).jpg|duimnael|Samoa voer die Siva Tau uit voor die wedstryd teen Suid-Afrika by die Rugbywêreldbeker 2011]] Voor elke wedstryd voer die span ’n ''Siva Tau'', wat verwant is aan die [[All Blacks]] se ''[[Haka]]'', uit. Dié oorlogsdans het die doel om die opponent te intimideer en hulself aan te moedig. Die nasionale span in [[Australiese voetbal]] voer ook hierdie oorlogsdans uit. Die ''Manu Siva Tau'' is ’n Samoaanse oorlogsdans wat deur Samoa se nasionale spanne voor elke wedstryd opgevoer word. Die Samoaanse nasionale rugbyspan voer die tradisionele ''Ma’ulu’ulu Moa'' op hul toere op. Voor die Rugbywêreldbeker 1991 is die ''Manu''-oorlogslied saamgestel, dit is as meer effektief beskou om spelers in ’n sielkundige opsig “op te laai”.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://tuilagirugbyacademy.com/the-manu-siva-tau |title=The Manu Siva Tau |publisher=Tuilagi Rugby Academy |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/rugby_union/features/newsid_3112000/3112778.stm |title=Learn the awesome Samoan manu! |publisher=[[BBC]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| |'''Samoaans''' |'''Afrikaans''' |- | style="padding-right:50px" | ''Le Manu Samoa e ua malu ona fai o le faiva'' (2×)<br /> ''Le Manu Samoa lenei ua ou sau''<br /> ''Leai se isi Manu oi le atu laulau''<br /> ''Ua ou sau nei ma le mea atoa''<br /> ''O lou malosi ua atoatoa''<br /> ''Ia e faatafa ma e soso ese''<br /> ''Leaga o lenei manu e uiga ese''<br /> ''Le Manu Samoa''<br /> ''Le Manu Samoa''<br /> ''Le Manu Samoa e o mai I Samoa hi'' | Manu Samoa, mag u slaag met u missie (2×)<br /> Manu Samoa, hier kom ek<br /> Daar is geen ander Manu (span) nie<br /> Hier kom ek, heeltemal voorbereid<br /> My sterkte is op sy hoogte<br /> Maak pad en beweeg eenkant<br /> Want dié Manu is uniek<br /> Manu Samoa<br /> Manu Samoa<br /> Die Manu Samoa regeer vanaf Samoa |} == Tuisstadion == Samoa se tuisstadion is die [[Apiapark]] in die hoofstad [[Apia]] met ’n kapasiteit van 8&nbsp;000. Dié stadion is in 1924 ingewy en het sedertdien elke tuiswedstryd aangebied.<ref>{{en}} {{cite book |author=John Naurigh, Charles Parrish |title=Sports Around the World: History, Culture, and Practice |publisher=ABC-CLIO |location=Santa Barbara |year=2012 |ISBN=978-1-59884-300-2 |pages=446}}</ref> == Toetswedstryde == [[Lêer:Samoa IRB World Rankings.png|duimnael|400px|Samoa se plek op [[Wêreldrugby]] se ranglys van 10 Oktober 2003 tot op hede]] Samoa het 121 van sy 274 toetswedstryde gewen, ’n wenrekord van 44,16%. Samoa se statistieke in toetswedstryde teen alle lande, in alfabetiese volgorde, is soos volg (korrek in Julie 2022):<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;team=15;template=results;type=team;view=opposition |title=International Rugby Union Statistics – Samoa |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="sortable wikitable" ! Teen ! Gespeel ! Gewen ! Verloor ! Gelykop ! % Gewen |- bgcolor="#d0ffd0" align="center" |- | {{Ru-rt|Amerikaans-Samoa}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{ARGru}} || 4 || 3 || 1 || 0 || 75,00 |- | {{AUSru}} || 6 || 1 || 5 || 0 || 16,67 |- | {{BELru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{COKru}} || 3 || 3 || 0 || 0 || 100 |- | {{GERru}} || 3 || 3 || 0 || 0 || 100 |- | {{ENGru}} || 8 || 0 || 8 || 0 || 0,00 |- | {{FIJru}} || 58 || 21 || 34 || 3 || 36,21 |- | {{FRAru}} || 4 || 0 || 4 || 0 || 0,00 |- | {{GEOru}} || 5 || 1 || 3 || 1 || 20,00 |- | {{IRLru}} || 7 || 1 || 6 || 0 || 14,29 |- | {{ITAru}} || 7 || 4 || 3 || 0 || 57,14 |- | {{JPNru}} || 16 || 11 || 5 || 0 || 68,75 |- | {{CANru}} || 6 || 6 || 0 || 0 || 100 |- | {{KORru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{NAMru}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{Ru-rt|Nieu-Kaledonië}} || 3 || 2 || 0 || 1 || 66,67 |- | {{NZLru}} || 6 || 0 || 6 || 0 || 0,00 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Nieu-Seelandse Māori || 12 || 0 || 12 || 0 || 0,00 |- | {{PNGru}} || 3 || 3 || 0 || 0 || 100 |- | {{ROMru}} || 2 || 0 || 2 || 0 || 0,00 |- | {{RUSru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{Ru-rt|Salomonseilande}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{SCOru}} || 12 || 1 || 10 || 1 || 8,33 |- | {{ESPru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{RSAru}} || 9 || 0 || 9 || 0 || 0,00 |- | {{Ru-rt|Tahiti}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{Ru-rt|Tokelau}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{TGAru}} || 69 || 38 || 27 || 4 || 55,07 |- | {{URUru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{USAru}} || 7 || 5 || 2 || 0 || 71,43 |- | {{WALru}} || 10 || 4 || 6 || 0 || 40,00 |- | align="left" |'''Algeheel''' || '''274''' || '''121''' || '''144''' || '''9''' || '''44,16''' |} == Rekorde == === Wêreldbekerrekord === Samoa het tot dusver aan amper elke [[rugbywêreldbeker]]toernooi deelgeneem, met uitsondering van die [[Rugbywêreldbeker 1987]] in Australië en Nieu-Seeland. Hul beste prestasie tot dusver was hul vordering tot die kwarteindrondte in [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] en [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]]. {| class="wikitable" !Jaar!!Uitslag |- |[[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] || Nie genooi nie |- |[[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] || Kwarteindrondte |- |[[Rugbywêreldbeker 1995|1995]] || Kwarteindrondte |- |[[Rugbywêreldbeker 1999|1999]] || Kwarteindrondte uitspeelwedstryd |- |[[Rugbywêreldbeker 2003|2003]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2011|2011]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2015|2015]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2023|2023]] || ''gekwalifiseer'' |- |[[Rugbywêreldbeker 2027|2027]] || {{n.v.t.}} |- |[[Rugbywêreldbeker 2031|2031]] || {{n.v.t.}} |} === Stille Oseaan-drienasies === Die Stille Oseaan-drienasies was van 1982 tot 2005 die tradisionele jaarlikse toernooi tussen die drie Stille Oseaan-rugbylande Fidji, Samoa en Tonga. Hulle het die toernooi tien keer gewen. * Titeloorwinnings (10): 1982, 1990, 1991, 1992, 1993, 1997, 1999, 2000, 2001, 2005 === Stille Oseaan-nasiesbeker === Samoa se enigste jaarlikse toernooi sedert 2006 is die Stille Oseaan-nasiesbeker, waartydens hulle teen Fidji en Tonga speel (soms word ook ander nasionale span genooi). Hulle het die toernooi vier keer gewen. * Titeloorwinnings (4): 2010, 2012, 2014 (gedeel), 2022 === Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap === Samoa het drie keer aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap deelgeneem en die toernooi eenkeer gewen. * Titeloorwinnings (1): 2000 === Suid-Stille Oseaan-spele === Samoa het vyf keer aan die Suid-Stille Oseaan-spele se rugbytoernooi deelgeneem en twee keer gewen. * Titeloorwinnings (2): 1971, 1991 === Ander toetswedstryde === Gedurende die amateurtydperk het Samoa deels maandelange oorsese toere onderneem, waartydens hulle teen ander nasionale spanne, plaaslike saamgestelde spanne en klubspanne gespeel het. Eweneens het hulle ander nasionale spanne in Samoa gehuisves. Teen die jaar 2000 het die oorsese toere volgens die ou tradisie tot ’n einde gekom, aangesien die professionalisering van die rugbyspel te min tyd vir toere oorlaat. Vandag is toetswedstryde teen die spanne van die Noordelike Halfrond gedurende twee tydstippe van die jaar moontlik. Gedurende die Juniemaand se midjaarrugbytoetsreeks vertrek Europese spanne na Samoa, terwyl gedurende die Novembermaand se eindjaarrugbytoetsreeks Samoa na Europa vertrek. In teenstelling met die meeste ander rugbylande speel Samoa nie vir enige trofee teen sy opponente nie. == Spelers == === Huidige span === Die volgende spelers het Samoa se span tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2022 gevorm:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://manusamoa.com/site2/2022/07/07/vaovasamanaia-announcesmanu-samoa-teamvs-tongaworld-rugby-pacific-nations-cup/ |title=Vaovasamanaia announces Manu Samoa Team vs Tonga World Rugby Pacific Nations Cup |publisher=[[Rugby Samoa]] |date=7 Julie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| | valign="top"| Agterspelers ''(backs)'' {| class="wikitable" |- style="background:#EFEFEF" ! Speler ! Posisie ! Klub ! Toetswedstryde |- | [[Ere Enari]] || [[Skrumskakel]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Auvasa Falealiʻi]] || Skrumskakel || [[Papatoetoe]] || style="text-align:center" | 5 |- | [[Jonathan Taumateine]] || Skrumskakel || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[AJ Alatimu]] || [[Losskakel]] || [[Seattle Seawolves]] || style="text-align:center" | 6 |- | [[Rodney Iona]] || Losskakel || [[Brumbies (Superrugbyspan)|Brumbies]] || style="text-align:center" | 6 |- | [[D’Angelo Leuila]] || Losskakel || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 15 |- | [[Nigel Ah Wong]] || [[Senter]] || [[Blues (Superrugbyspan)|Blues]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Duncan Paiaʻaua]] || Senter || [[RC Toulon|Toulon]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Henry Taefu]] || Senter || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 10 |- | [[Danny Toala]] || Senter || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Ed Fidow]] || [[Vleuel]] || [[Rugby New York]] || style="text-align:center" | 14 |- | [[Neria Fomai]] || Vleuel || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Lolagi Visinia]] || [[Heelagter]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |} | | valign="top"| Voorspelers ''(forwards)'' {| class="wikitable" ! Speler ! Posisie ! Klub ! Toetswedstryde |- | [[Seilala Lam]] || [[Haker]] || [[USA Perpignan]] || style="text-align:center" | 18 |- | [[Ray Niuia]] || Haker || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 11 |- | [[Andrew Tuala]] || Haker || [[LA Giltinis]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Michael Alaʻalatoa]] [[Lêer:Captain sports.svg|15px|Kaptein]] || [[Stut]] || [[Leinster Rugby|Leinster]] || style="text-align:center" | 8 |- | [[Sef Faʻagase]] || Stut || [[Reds (Superrugbyspan)|Queensland Reds]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Marco Fepuleaʻi]] || Stut || [[LA Giltinis]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Aki Seiuli]] || Stut || [[Dragons (rugbyspan)|Dragons]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Kalolo Tuiloma]] || Stut || [[Rugby New York]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Michael Curry]] || [[Slot (rugby)|Slot]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Theo McFarland]] || Slot || [[Saracens]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Sam Slade]] || Slot || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Chris Vui]] || Slot || [[Bristol Bears]] || style="text-align:center" | 19 |- | [[Jack Lam]] || [[Losvoorspeler]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 41 |- | [[Fritz Lee]] || Losvoorspeler || [[ASM Clermont Auvergne|Clermont]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Alamanda Motuga]] || Losvoorspeler || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 4 |- | [[Olajuwon Noah]] || Losvoorspeler || [[Sharks (Verenigde Rugbykampioenskap)|Sharks]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Henry Stowers]] || Losvoorspeler || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 5 |- | [[Jordan Taufua]] || Losvoorspeler || [[Lyon Olympique Universitaire|Lyon]] || style="text-align:center" | 0 |} |} === Bekende spelers === {{dubbelbeeld|regs|Gavin Williams 01.jpg|150|Census Johnston 2013 (cropped).jpg|150|Gavin Williams (2010)|Census Johnston (2013)}} {{dubbelbeeld|regs|Geneva Rugby Cup - 20140808 - SF vs LOU - Sakaria Taulafo.jpg|150|Mahonri Schwalger 2015.jpg|150|Sakaria Taulafo (2014)|Mahonri Schwalger (2015)}} Twee voormalige Samoaanse spelers is vir hul uitstekende prestasie in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/halloffame/inductees |title=Inductees |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="wikitable" ! Speler ! Posisie ! Inskrywing |- | [[Brian Lima]] || [[Vleuel]], [[Senter]] || 2011 |- | [[Peter Fatialofa]] || [[Stut]] || 2019 |} === Spelerstatistieke === Vervolgens die belangrikste statistieke van Samoa se spelers. Die spelers wat met <nowiki>*</nowiki> gekenmerk is, is nog aktief en kan hul statistieke verbeter. <small>(Korrek teen: Julie 2022)</small> {| | {| class="wikitable" |+ Meeste toetswedstryde<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;team=15;template=results;type=player |title=Total matches played (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Toetswedstryde |- | {{0}}1 || [[Brian Lima]] || 1991–2007 || 65 |- | {{0}}2 || [[Toʻo Vaega]] || 1986–2001 || 61 |- | {{0}}3 || [[Semo Sititi]] || 1999–2009 || 59 |- | {{0}}4 || [[Census Johnston]] || 2005–2017 || 57 |- | {{0}}5 || [[David Lemi]] || 2004–2017 || 54 |- | {{0}}6 || [[Sakaria Taulafo]] || 2009–2016 || 44 |- | {{0}}7 || [[Opeta Palepoi]] || 1998–2005 || 43 |- | {{0}}8 || [[Jack Lam]] * || 2013–2022 || 42 |- | {{0}}9 || [[Tusi Pisi]] || 2011–2019 || 42 |- | 10 || [[Ofisa Treviranus]] || 2009–2018 || 42 |} | {| class="wikitable" |+ Meeste toetswedstryde as kaptein<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?captain=1;class=1;filter=advanced;orderby=matches;team=15;template=results;type=player |title=Total matches played as captain (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Toetswedstryde |- | {{0}}1 || [[Semo Sititi]] || 2000–2007 || 39 |- | {{0}}2 || [[Pat Lam]] || 1995–1999 || 23 |- | {{0}}3 || [[David Lemi]] || 2012–2017 || 21 |- | {{0}}4 || [[Peter Fatialofa]] || 1990–1995 || 16 |- | {{0}}5 || [[Mahonri Schwalger]] || 2009–2011 || 13 |- | {{0}}6 || [[Jack Lam]] * || 2018–2022 || {{0}}9 |- | {{0}}7 || [[Chris Vui]] * || 2017–2022 || {{0}}8 |- | {{0}}8 || [[George Stowers]] || 2008–2009 || {{0}}7 |- | {{0}}9 || [[Kahn Fotualiʻi]] * || 2013–2022 || {{0}}5 |- | 10 || [[Ofisa Treviranus]] || 2015 || {{0}}4 |} |} {| | {| class="wikitable" |+ Meeste punte aangeteken<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;filter=advanced;orderby=points;team=15;template=results;type=player |title=Total points scored (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Punte |- | {{0}}1 || [[Tusi Pisi]] || 2011–2019 || 245 |- | {{0}}2 || [[Earl Vaʻa]] || 1996–2003 || 174 |- | {{0}}3 || [[Silao Leaega]] || 1997–2002 || 145 |- | {{0}}4 || [[Brian Lima]] || 1991–2007 || 140 |- | {{0}}5 || [[Darren Kellett]] || 1993–1995 || 137 |- | {{0}}6 || [[Roger Warren]] || 2004–2008 || 119 |- | {{0}}7 || [[Gavin Williams]] || 2007–2010 || 106 |- | {{0}}8 || [[Tanner Vili]] || 1999–2006 || {{0}}99 |- | {{0}}9 || [[Alesana Tuilagi]] || 2002–2015 || {{0}}90 |- | 10 || [[Andrew Aiolupo]] || 1983–1994 || {{0}}89 |} | {| class="wikitable" |+ Meeste drieë gedruk<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;filter=advanced;orderby=tries;team=15;template=results;type=player |title=Total tries scored (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Drieë |- | {{0}}1 || [[Brian Lima]] || 1991–2007 || 29 |- | {{0}}2 || [[Alesana Tuilagi]] || 2002–2015 || 18 |- | {{0}}3 || [[Semo Sititi]] || 1999–2009 || 17 |- | {{0}}4 || [[Afato Soʻoalo]] || 1996–2001 || 16 |- | {{0}}5 || [[Lome Faʻatau]] || 2000–2007 || 14 |- | {{0}}6 || [[Toʻo Vaega]] || 1986–2001 || 14 |- | {{0}}7 || [[David Lemi]] || 2004–2017 || 13 |- | {{0}}8 || [[Ed Fidow]] * || 2018–2022 || 12 |- | {{0}}9 || [[George Leaupepe]] || 1995–2005 || 10 |- | 10 || colspan=3 | Drie spelers met nege drieë elk |} |} == Afrigters == {{dubbelbeeld|regs|Michael Jones September 2017.jpg|150|Bryan Williams 2018.jpg|150|Michael Jones (2017)|Bryan Williams (2018)}} Samoa het in 1988 met Peter Schuster sy eerste afrigter benoem. Sedert 2020 dien die Samoaan Seilala Mapusua as Samoaanse hoofafrigter. {| class="wikitable sortable" ! Naam !! Tydperk |- | {{vlagikoon|Samoa}} Peter Schuster || 1988–1995 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Bryan Williams || 1996–1999 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} John Boe || 2000–2003 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Michael Jones || 2004–2007 |- | {{vlagikoon|Samoa}} Niko Palamo || 2008–2009 |- | {{vlagikoon|Samoa}} Titimaea Tafua || 2009–2011 |- | {{vlagikoon|Australië}} Scott Wisemantel || 2011 |- | {{vlagikoon|Samoa}} Stephen Betham || 2012–2015 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Alama Ieremia || 2016–2017 |- | {{vlagikoon|Samoa}} Titimaea Tafua || 2017–2018 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Steve Jackson || 2018–2020 |- | {{vlagikoon|Samoa}} Seilala Mapusua || sedert 2020 |} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Verdere leesstof == * {{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3}} * {{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |date=1997 |ISBN=1-86200-013-1}} * {{en}} {{cite book |author=J. R. Jones |title=Encyclopedia of Rugby Union Football |publisher=Robert Hale |location=Londen |date=1976 |ISBN=0-7091-5394-5}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Samoa national rugby union team|Samoaanse nasionale rugbyspan}} * {{en}} [http://www.manusamoa.com/ Amptelike webwerf van Rugby Samoa] * {{en}} [https://www.world.rugby/organisation/membership/oceania/samoa Samoa by Wêreldrugby] * {{en}} [https://www.planetrugby.com/team/samoa/ Samoa op Planet Rugby] {{Nasionale rugbyspanne}} {{Normdata}} [[Kategorie:Samoa]] [[Kategorie:Nasionale rugbyspanne van Oseanië]] 1fmq9codd2z3umn5hmsb0x1n6atgsn0 0 25117 2514659 2478740 2022-07-24T21:00:30Z SpesBona 2720 Bygewerk & Hersien wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rugbyspan | land = Tonga | beeld = Kenteken van die Tongaanse nasionale rugbyspan.svg | unie = [[Tongaanse Rugbyunie]] (TRU) | bynaam = ''ʻIkale Tahi'' | embleem = die wit duif | stadion = Teufaiva Sportstadion, [[Nukuʻalofa]] | kapasiteit = 10&nbsp;000 | kaptein = [[Sonatane Takulua]] | afrigter = {{vlagikoon|Tonga}} [[Toutai Kefu]] <small>(sedert 2016)</small> | patroon_la1 = _tonga19h | patroon_b1 = _tonga19h | patroon_ra1 = _tonga19h | patroon_sh1 = | patroon_so1 = | linkerarm1 = F70E0E | liggaam1 = F70E0E0 | regterarm1 = F70E0E | broek1 = FFFFFF | kouse1 = F70E0E | patroon_la2 = _tonga19a | patroon_b2 = _tonga19a | patroon_ra2 = _tonga19a | patroon_sh2 = | patroon_so2 = | linkerarm2 = FFFFFF | liggaam2 = FFFFFF | regterarm2 = FFFFFF | broek2 = F70E0E | kouse2 = FFFFFF | statistiek = Statistiek | toetse = [[Nili Latu]]<br />[[Sonatane Takulua]] (48 elk)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=matches;team=16;template=results;type=player |title=Most matches |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | toptoetspuntebehaler = [[Kurt Morath]] (340)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=points;team=16;template=results;type=player |title=Most points |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | meestedrieë = [[Fetuʻu Vainikolo]] (17)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=tries;team=16;template=results;type=player |title=Most tries |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | jongstespeler = | eerste = {{TGAru}} 9–6 [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]] {{vlagikoon|FIJ|koloniaal}}<br />([[Apia]], [[Samoa]]; 15 Augustus 1924) | grootwen = {{TGAru}} 119–0 {{KORru-r}}<br />(Nukuʻalofa, Tonga; 22 Maart 2003) | grootverloor = {{NZLru}} 102–0 {{TGAru-r}}<br />([[Albany, Nieu-Seeland|Albany]], [[Nieu-Seeland]]; 16 Junie 2000)<br />{{NZLru}} 102–0 {{TGAru-r}}<br />([[Auckland]], [[Nieu-Seeland]]; 3 Julie 2021) | Wêreldbekerverskynings = 8/9 | jaar = 1987 | beste = Eerste rondte, derde in poel [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] en [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]] | url = | unieurl = www.tongarugbyunion.org }} Die '''Tongaanse nasionale rugbyspan''' ([[Engels]]: ''Tonga national rugby union team''; [[Tongaans]]: ''timi feohi ʻakapulu fakafonua ʻa Tonga'') is die nasionale [[rugby]]span van [[Tonga]] en verteenwoordig dié land tydens internasionale wedstryde (toetswedstryde). Rugby word in Tonga geadministreer deur die Tongaanse Rugbyunie (''Tonga Rugby Union'', TRU) wat in 1923 gestig is. Tonga word deur [[Wêreldrugby]] as ’n vlak twee-span erken. Die Tongaanse rugbyspan is tans (Julie 2022) 16de op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/tournaments/rankings/mru |title=World Rugby Rankings |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die span neem aan die jaarlikse Stille Oseaan Nasiesbeker deel, saam met [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]], [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]], [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]], [[Samoaanse nasionale rugbyspan|Samoa]] en die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]]. Tonga is ’n lid van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie ([[Engels]]: ''Pacific Islands Rugby Alliance''; ''PIRA''), saam met Fidji; Samoa was tot in 2009 ook ’n lid, maar hulle het hulself onttrek.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.samoaobserver.ws/index.php?view=article&id=10568%3Awe-quit&option=com_content&Itemid=53 |title=We quit: SRU |publisher=Samoa Observer |archive-url=https://web.archive.org/web/20120220102824/http://www.samoaobserver.ws/index.php?view=article&id=10568%3Awe-quit&option=com_content&Itemid=53 |archive-date=20 Februarie 2012}}</ref> Tonga het in 1924 sy eerste internasionale wedstryd teen Fidji gespeel. Tonga, Fidji en Samoa speel gereeld teen mekaar in toernooie soos die Stille Oseaan-nasiesbeker (tot in 2005 Stille Oseaan-drienasies), waarin Tonga tot dusver een titel gewen het. Tonga se bynaam is ''ʻIkale Tahi'' (Tongaans vir: “seearend”) en hulle speel tradisioneel in rooi truie met wit broeke. Die Sipi Tau-oorlogsdans word voor elke toetswedstryd deur die Tongaanse span uitgevoer. Die oorlogsdans dateer uit die land se oorloë met naburige eilande.<ref name="history">{{en}} {{cite web |url=http://www.teivovo.com/history/index.html |title=Rugby History in Fiji |publisher=Teivovo |accessdate=6 Oktober 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071114224240/http://www.teivovo.com/history/ |archive-date=14 November 2007 |url-status=dead}}</ref> Tonga het tot dusver vir agt van die nege [[rugbywêreldbeker]]toernooie gekwalifiseer en net die [[Rugbywêreldbeker 1991]] in die destydse [[Sesnasies-toernooi|Vyfnasies]] misgeloop. Hul beste prestasie tot dusver was die derde plek in hulle poele in onderskeidelik [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] en [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]]. == Beheerliggaam == {{Hoofartikel|Tongaanse Rugbyunie}} Die beheerliggaam vir rugby in Tonga is die Tongaanse Rugbyunie (Engels: ''Tonga Rugby Union'', TRU). Die Tongaanse Rugbyunie is in 1923 gestig en het in 1987, net voor die [[Rugbywêreldbeker 1987|eerste rugbywêreldbekertoernooi]], ’n volle lid van die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRR; nou [[Wêreldrugby]]) geword.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/organisation/membership/member-unions |title=Member Unions |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Daarbenewens het die Tongaanse Rugbyunie in 2000 ’n stigtingslid van die Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (''Federation of Oceania Rugby Unions'', FORU; nou Oseanië Rugby) geword.<ref name="islands">{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Rugby Union Football, Pacific Islands |editor=John Nauright, Charles Parrish |work=Sports around the world: History, culture and practice |edition=1 |publisher=ABC-Clio |location=Santa Barbara |year=2012 |ISBN=978-1-59884-300-2 |pages=445–447}}</ref> Naas die amptelike nasionale span roep die Tongaanse Rugbyunie ook ander keurspanne byeen. ''Tonga A'' is die tweede nasionale span van Tonga en hulle neem aan die Wêreldrugby Pasifiekuitdaging deel. Die ''Tonga Sevens'' is die Tongaanse [[sewesrugby]]span en hulle neem aan internasionale toernooie soos Wêreldrugby se Sewesreeks, Sewesrugbywêreldbeker, [[Olimpiese Somerspele]] en [[Statebondspele]] deel. Nes ander rugbylande beskik Tonga oor ’n o/20-nasionale span wat aan die [[Wêreldrugby o/20-kampioenskap]] deelneem.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/u20 |title=World Rugby U20 Championship |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Kinders en jongmense word reeds op skool aan rugby bekend gestel en na gelang van hul belangstelling en talent begin hul met hul afrigting. As deel van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie het die beheerliggaam van 2004 wedstryde gereël van die Stille Oseaan-eilanders, ’n gemeensame keurspan van die drie Stille Oseaan-[[Eilandstaat|eilandstate]] [[Fidji]], [[Samoa]] en Tonga. Aangesien die Stille Oseaan-eilanders nie die gewenste inkomste vir die beheerliggame gegenereer het nie, het die Samoaanse beheerliggaam dié samewerking in 2009 beëindig.<ref name="Samoa quits">{{en}} {{cite web |url=http://www.planetrugby.com/story/0,25883,16024_5437460,00.html |title=Samoa quits Pacific Islands Rugby Alliance |publisher=Planet Rugby |date=17 Julie 2009 |accessdate=12 Desember 2021 |archive-date=21 Julie 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090721003642/http://www.planetrugby.com/story/0,25883,16024_5437460,00.html |url-status=dead}}</ref> == Algemene situasie == Tonga is een van die min lande waar rugby die hoofsport is. Slegs die [[Cookeilande]], [[Fidji]], [[Nieu-Seeland]], [[Samoa]] en [[Wallis]] kan soortgelyke bewerings maak.<ref name="history" /> Met ’n bevolking van sowat 100&nbsp;000 is die keuring van talentvolle spelers in vergelyking met ander lande baie klein, maar Tonga behoort konstant aan die 15 beste spanne wêreldwyd en hulle is redelik mededingend. Dié land ly egter onder ’n groot uitvloei aan talent, aangesien baie spelers in die professionele ligas in [[Australië]], [[Nieu-Seeland]], [[Europa]] of [[Japan]] speel en deur die onderskeie land ingeburger word. Volgens [[Wêreldrugby]] se reëls is ’n tydperk van vyf jaar ononderbroke blyplek genoeg om vir die nasionale span van ’n ander land uit te draf (tot aan die einde van 2020 was dit net drie jaar).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/39868065 |title=World Rugby raises international eligibility period from three to five years |publisher=[[BBC]] |date=10 Mei 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Van die bekendste spelers met ’n Tongaanse herkoms is [[Israel Folau]], [[Toutai Kefu]], [[Sekope Kepu]], [[Viliami Ofahengaue]], [[Wycliff Palu]] en [[George Smith (rugbyspeler)|George Smith]] (vir [[Wallabies|Australië]]), [[Doug Howlett]] en [[Jonah Lomu]] (vir [[All Blacks|Nieu-Seeland]]), [[Billy Vunipola|Billy]] en [[Mako Vunipola]] (vir [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]]) asook [[Taulupe Faletau]] (vir [[Walliese nasionale rugbyspan|Wallis]]). Die Stille Oseaan-eilandstate se beheerliggame is nie sterk genoeg om hierdie uitvloei aan talent stop te sit nie. Soms word die sistematiese stropery in ’n ironiese manier met die 19de eeuse ''Blackbirding'' vergelyk.<ref name="gain">{{en}} {{cite web |url=https://www.northweststar.com.au/story/937123/pacifics-brawn-drain-is-world-rugbys-gain/ |title=Pacific's brawn drain is world rugby's gain |publisher=North West Star |date=7 Oktober 2011 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tongane, wat hul eie land verteenwoordig, kan nie altyd vir hul nasionale span verskyn nie, aangesien veral Engelse klubs huiwerig is om spelers vir toetswedstryde beskikbaar te stel. Die professionele span [[Moana Pasifika]], wat sedert 2022 aan die internasionale toernooi [[Superrugby]] deelneem, sal as ’n oplossing dien. In dié span, wat in die Nieu-Seelandse stad [[Auckland]] gesetel is, speel Tongane saam met Samoane en Nieu-Seelanders met ’n [[Polinesië|Polinesiese]] herkoms; dié span streef ’n verkieslik “Stille Oseaan”-karakter na.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.allblacks.com/news/next-steps-in-pacific-island-professional-teams-journey-confirmed-by-nz-rugby/ |title=Next steps in Pacific Island professional teams' journey confirmed by NZ Rugby |publisher=[[All Blacks]] |date=14 April 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Geskiedenis == === Invoering en vestiging van rugby === ’n Tradisionele Tongaanse sportsoort, en los verwant aan rugby, was Kasivaki. Die speelveld was in ’n baai tussen twee [[koraal]]rotse geleë en twee spanne het onder water probeer om ’n 35&nbsp;kg swaar ovale steen na die rots aan die oorkant te beweeg. Die spelers het Kasivaki uitgeoefen ter vermaak van persone in die hoërklas, om hul vaardighede, hul sterktes en vegkrag in die water te vertoon. Soms het spelers verdrink en derhalwe het koning [[George Tupou I]] dié spel in die 19de eeu verbied.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rnz.co.nz/international/programmes/champions-of-the-pacific/audio/2018815129/kasivaki-tonga-s-ancient-version-of-rugby |title=Kasivaki: Tonga's ancient version of rugby |publisher=Radio New Zealand |date=6 Oktober 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nadat Tonga in 1900 ’n Britse protektoraat geword het, het seelui en sendelinge die rugbysport ingevoer. Tongaanse adellikes wat rugby tydens hul studies aan die vername [[Newington College]] in [[Sydney]] leer ken het, was ook by die invoering van dié sport in Tonga betrokke. Reeds in 1909 was rugby deel van die kurrikulum aan die twee leidende skole in die land, die Tupou College en die Tonga College.<ref name="islands" /> Rugby het vinnig die by verre gewildste sportsoort geword en is deur groot dele van die bevolking goed ontvang. Volgens Robert F. Dewey, ’n historikus aan die DePauw-universiteit, was rugby destyds ’n belangrike manier om die plaaslike trots en strydlustige manlikheid uit te druk. Nadat baie tradisionele rituele gedurende die koloniale tydperk verdwyn het, was rugby ’n goeie plaasvervanger vir die uitvoering van ou konflikte. Buitendien was die atletiese vaardighede van die inheemse spelers glo heel geskik vir die rugbyspel. ’n Soortgelyke ontwikkeling het in twee ander Stille Oseaan-eilandstate plaasgevind: [[Fidji]] en [[Samoa]].<ref name="gain" /> === Die nasionale span se eerste jare === In 1923 is die Tongaanse Rugbyvoetbalunie (Engels: ''Tonga Rugby Football Union'', die huidige [[Tongaanse Rugbyunie]] (TRU) gestig en die volgende jaar het dié beheerliggaam vir die eerste keer ’n nasionale span saamgestel. Die eerste toetswedstryd is op 15 Augustus op neutrale bodem in die Samoaanse hoofstad [[Apia]] teen [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan|Fidji]] gespeel en met 0–6 verloor.<ref name="history" /> Volgens ’n legende is die wedstryd op ’n rugbyveld met ’n groot boom op die middellyn gespeel, maar destydse koerantberigte vermeld niks dergelyks nie.<ref name="islands" /> Die wedstryd het om 7 v.m. afgeskop om die Samoaanse toeskouers kans te gee om ná die wedstryd te werk. Aansluitend het Tonga die Fidjiane vir ’n toer van nege wedstryde gehuisves. Die eerste tuiswedstryd in die hoofstad [[Nukuʻalofa]] het die Tongane met 9–6 gewen, die tweede is met 3–14 verloor en in die derde het hulle met 0–0 gelykop gespeel.<ref name="history" /><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/49 |title=1924 Fiji tour to Western Samoa and Tonga |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Einde Julie 1926 het Tonga vir die eerste keer Fidji en Wes-Samoa besoek.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/53 |title=1926 Tonga tour to Fiji and Western Samoa |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1928 en 1932 het die Tongane weer die Stille Oseaan-buur Wes-Samoa besoek; met uitsondering van die jaar 1930 het Fidji en Tonga tussen 1924 en 1934 al om die twee jaar ’n toetsreeks van drie wedstryde teen mekaar gespeel, waarby meestal die Fidjiane geseëvier het. Die [[Tweede Wêreldoorlog]] het ’n meerjarige onderbreking van die internasionale speelbedryf tot gevolg gehad. In 1947 het Tonga weer na Fidji en Wes-Samoa getoer. Terwyl hulle albei toetswedstryde in Fidji gewen het, het hulle hul eerste nederlaag teen Wes-Samoa gely.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/96 |title=1947 Tonga tour to Fiji and Western Samoa |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Ná dié toer het die nasionale span veral om finansiële redes ’n verdere onderbreking van nege jaar gehad. Terwyl die Samoane Tonga in 1956 besoek het, het die Tongane in 1957 Wes-Samoa besoek. Tonga het tydens albei toere onoorwonne gebly. Tydens die 1958-toer na Fidji vir drie toetswedstryde het hulle egter twee nederlae gely. Tot op daardie stadium was die internasionale kontakte op die onmiddellike Stille Oseaan-bure beperk. Dit het in 1960 verander, toe die Nieu-Seelandse Māori Nukuʻalofa besoek en met 16–27 verloor het; dit was die [[Maori|Māori]] se keurspan se enigste nederlaag tydens hul Oseaniese toer van nege wedstryde.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/154 |title=1960 New Zealand Maori tour to Western Samoa and Tonga |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aan die eerste Suid-Stille Oseaan-spele 1963 in die Fidjiaanse hoofstad [[Suva]] het die Tongane deelgeneem. Met twee oorwinnings teen Wes-Samoa en twee nederlae teen Fidji het hulle in die tweede plek geëindig en sodoende die silwermedalje ingepalm.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1963 |title=1963 South Pacific Games |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1967 het hulle Fidji verwelkom en een jaar later het die teenbesoek plaasgevind; Fidji het albei toere van drie wedstryde elk beklink. In Augustus en September 1969 het die Tongane vir die eerste keer [[Nieu-Seeland]] besoek. Terwyl hulle nie toegelaat is om teen die [[All Blacks]] te speel nie het hulle in drie toetswedstryde teen die Nieu-Seelandse Māori te staan gekom, van wie hulle twee gewen het. Van die ander agt wedstryde teen plaaslike keurspanne het hulle drie gewen en in een gelykop gespeel.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/tour/198 |title=1969 Tonga tour to New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Toenemende internasionale kontakte === Ná ’n verdere onderbreking van drie jaar het die Tongane in Mei en Junie 1972 Wes-Samoa besoek en alle vier toetswedstryde gewen. ’n Jaar later het hulle hul eerste toer na [[Australië]] onderneem. Binne-in vyf weke het hulle in tien wedstryde gespeel. Op 11 Junie het Tonga in sy derde wedstryd in [[Sydney]] ’n verrassing behaal, toe hulle ’n hoogs aangeslane en sterbesaaide span van die stadbeheerliggaam Sydney Rugbyunie met 19–14 geklop het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/110714091?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FC%2Ftitle%2F11%2F1973%2F06%2F12%2Fpage%2F12210051%2Farticle%2F110714091 |title=Humiliation for Sydney in union |publisher=The Canberra Times |pages=26 |date=12 Junie 1973 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Op 23 Junie het hulle ook in Sydney in hul eerste toetswedstryd teen die [[Wallabies]] te staan gekom, maar hulle is deur die gasheer oorheers en met 30–12 verslaan. Sewe dae later het die Tongane in die tweede toetswedstryd in [[Brisbane]] ’n verrassende 16–11-oorwinning aangeteken, hul eerste teen een van die “groot” rugbylande. Die burgemeester van Brisbane het spontaan aangebied die span se verblyfkoste te betaal om ’n derde toetswedstryd moontlik te maak. Dit het egter nie gebeur nie, aangesien hulle op pad huis toe ’n wedstryd in Fidji gespeel het (waar hulle ’n nederlaag gely het).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/110735708?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FC%2Ftitle%2F11%2F1973%2F07%2F02%2Fpage%2F12210501%2Farticle%2F110735708 |title=Unorthodox Tonga in Test victory |publisher=The Canberra Times |pages=13 |date=2 Julie 1973 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In September en Oktober 1975 het Tonga sy eerste toer buite Oseanië aangepak. Dit het elf wedstryde in die [[Verenigde Koninkryk]] en [[Kanada]] behels. Hulle het teen Britse plaaslike keurspanne net een oorwinning aangeteken. Albei wedstryde teen die nasionale spanne van [[Walliese nasionale rugbyspan|Wallis]] en [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] is nie as toetswedstryde erken nie en het in duidelike nederlae geëindig. Die eerste wedstryd teen die [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanadese nasionale span]] in [[Vancouver]], wat in ’n duidelike 40–14-oorwinning geëindig het, is wél as ’n toetswedstryd erken.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/tour/251 |title=1974 Tonga tour to British Isles and Canada |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die volgende langer toer het van Junie tot Augustus 1975 plaasgevind. Dit het in Wes-Samoa begin, waar hulle in vier toetswedstryde gespeel het. Twee het in nederlae geëindig; dit was die eerste nederlae teen dié span in amper drie dekades. Aansluitend het Tonga Nieu-Seeland besoek, waar hulle in nog twaalf wedstryde gespeel het. Onder andere is die twee toetswedstryde teen die Nieu-Seelandse Māori verloor. In die ander tien wedstryde teen plaaslike spanne het Tonga agt oorwinnings aangeteken.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/tour/258 |title=1975 Tonga tour to Western Samoa and New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die Fidjiaanse toer in 1977 het hulle in al drie toetswedstryde nederlae gely, ook die wenrekord teen plaaslike spanne was negatief.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/tour/301 |title=1977 Tonga tour to Fiji |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die Suid-Stille Oseaan-spele 1979 in Suva het Tonga in die poelfase Wes-Samoa, die [[Salomonseilande]] en [[Tahiti]] geklop. Ná ’n duidelike 58–3-oorwinning in die halfeindstryd teen [[Nieu-Kaledonië]] het die Tongane in die eindstryd Fidji ontmoet. Hulle het dié wedstryd naelskraap met 6–3 gewen en sodoende die goue medalje ingepalm, tot op hede hul beste prestasie.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1979 |title=1979 South Pacific Games |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1982 het die nuwe, jaarlikse Stille Oseaan-drienasiestoernooi gereelde wedstryde aan die drie voorste Stille Oseaan-rugbylande besorg en die vorige ongereelde wedersydse toere vervang. Die eerste drie toernooie het Tonga in die derde (en dus laaste) plek geëindig. Tydens die Suid-Stille Oseaan-spele 1983 in Apia het hul titelverdediging misluk. In die poelfase het Tonga [[Amerikaans-Samoa]], die [[Cookeilande]], [[Papoea-Nieu-Guinee]] en [[Tokelau]] geklop, maar hulle is deur die gasheer Wes-Samoa verslaan. Ook in die halfeindstryd is hulle deur Fidji geklop. Tonga het in die klein finale om die derde plek met 70–0 teen Nieu-Kaledonië gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/compseasons/189?Stagione=1983 |title=1983 South Pacific Games |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In Junie 1986 het die [[Walliese nasionale rugbyspan|Walliese nasionale span]] deur die Suid-Pasifiek getoer en die eerste span van buite Oseanië geword om teen Tonga te speel. Die toetswedstryd het die Tongane naelskraap met 7–15 verloor. ’n Massageveg het vroeg in dié wedstryd uitgebreek waarby byna alle spelers betrokke was. Tydens ’n onthaal ná die wedstryd is die Walliese kaptein, [[Phil Davies]], gevra om ’n paar woorde in [[Wallies]] aan die versameldes te rig. Met ’n rustige stemtoon het hy onder andere gesê: “Dit is die ergste plek waar ek ooit was. Ek is bly ek kom hier weg en wil nooit weer hierheen kom nie. Julle is die vuilste span teen wie ek ooit gespeel het” – wat die Tongane natuurlik nie verstaan het nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.walesonline.co.uk/sport/rugby/rugby-news/wales-tonga-rugby-tevita-bloomfield-13054830 |title=The day Wales' hardest rugby players were left sprawled on the floor and running for safety |publisher=Wales Online |date=16 November 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sowat ’n maand later het Tonga die Stille Oseaan-drienasiestoernooi 1986 beklink; dit was die enigste titeloorwinning in die beheerliggaam se geskiedenis.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/178?Stagione=1986 |title=1986 Pacific Tri-Nations |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Eerste deelnames aan rugbywêreldbekertoernooie === Weens sy voortgesette goeie prestasies teen as sterker geagte spanne was Tonga in 1987 een van die 16 nasies wat deur die Internasionale Rugbyraad (IRR, nou [[Wêreldrugby]]) uitgenooi is om aan die eerste [[rugbywêreldbeker]]toernooi in [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] in [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] deel te neem. Daarmee gepaard gegaan het die Tongaanse beheerliggaam se aansluiting by die voorheen redelik eksklusiewe IRR, waarvolgens amper alle wedstryde met die tradisionele rugbylande as toetswedstryde erken is. Tydens die Rugbywêreldbeker het Tonga al sy drie poelwedstryde teen Kanada (met 4–37), Wallis (met 16–29) en [[Ierse nasionale rugbyspan|Ierland]] (met 9–32) verloor. Vervolgens het Tonga Poel 2 in die laaste plek afgesluit.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1987/overview |title=Rugby World Cup 1987: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Ook tydens die twee daaropvolgende Stille Oseaan-drienasies het hulle geen oorwinning aangeteken nie. In April 1990 het die Tongane in [[Tokio]] aan ’n toernooi deelgeneem wat as wêreldbekerkwalifisering gedien het. Hulle het teen [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]] met 16–28 en teen Wes-Samoa met 3–12 verloor. Ten spyte van hul 45–22-oorwinning teen [[Koreaanse nasionale rugbyspan|Korea]] het hulle die [[Rugbywêreldbeker 1991]] misgeloop – tot op hede die enigste toernooi.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/175?Stagione=1991 |title=1991 Rugby World Cup – Asia/Oceania qualifiers |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die Stille Oseaan-drienasies 1992 het Tonga sy eerste oorwinning in dié toernooi in ses jaar aangeteken. Die Stille Oseaan-drienasies 1993 het ook as wêreldbekerkwalifisering gedien. Gedurende die uitspeelwedstryde wat uit ’n tuis- en wegwedstryd teen Fidji bestaan het, het hulle met ’n totale telling van 34–26 vir die [[Rugbywêreldbeker 1995]] in [[Suid-Afrika]] gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/175?Stagione=1995 |title=1995 Rugby World Cup – Oceania qualifiers |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tussen albei kwalifiseringwedstryde het die Tongane vir twee weke deur Australië getoer. Onder andere het hulle vir die eerste keer in twintig jaar teen die Wallabies te staan gekom en is met 52–14 duidelik verslaan.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/567 |title=1993 Tonga tour to Australia |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens hul 1995-toer na Japan in Februarie het die Tongane albei toetswedstryde duidelik gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/605 |title=1995 Tonga tour to Japan |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 1995]] in [[Suid-Afrika]] het Tonga teen [[Franse nasionale rugbyspan|Frankryk]] en Skotland te staan gekom en duidelike nederlae met onderskeidelik 10–38 en 5–41 gely. In die laaste poelwedstryd, wat nie meer beslissend was nie, het hulle hul eerste rugbywêreldbekeroorwinning aangeteken, toe die [[Ivoriaanse nasionale rugbyspan|Ivoorkus]] met 29–11 verslaan is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1995/overview |title=Rugby World Cup 1995: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Tragiese ongeluk van die Ivoriaanse speler [[Max Brito]] het dié wedstryd oorskadu: In die derde speelminuut het hy ná ’n duikslag op die grond geval, ’n aantal spelers het op hom beland en hy het bewusteloos bly lê. Hy is dadelik na ’n hospitaal geneem waar sy lewe gered is, maar hy het van die nek af verlam gebly en is sedertdien aan ’n rolstoel gekluister.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.the42.ie/tragic-tale-max-brito-ivorian-paralysed-1995-world-cup-2332744-Sep2015/ |title=The tragic tale of Max Brito – the Ivorian player paralysed at the 1995 Rugby World Cup |publisher=The 42 |date=17 September 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Gevolge van professionalisering === Nadat die IRR in Augustus 1995 al die beperkinge rakende die spelersbetaling opgehef en daarmee die professionele tydperk van die rugbyspel ingelui het, was dit vir Tonga en die ander Pasifisiese eilandstate terselfdertyd vloek én seën. Aan die een kant kon die nasionale span professionele spelers insluit wat oorwegend by klubs in Nieu-Seeland, Australië, Europa en Japan gespeel het. Aan die ander kant het die beheerliggaam altyd met die risiko gesit dat hierdie spelers meer as drie jaar oorsee gebly het en volgens die IRR se woonplekreël deur die onderskeie beheerliggame gekeur kon word, waarvolgens hulle nie meer vir die nasionale span beskikbaar was nie. Buitendien het die finansieel sterk mededingers die reeds min mededingende plaaslike amateurliga erg verswak.<ref>{{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |date=1997 |ISBN=1-86200-013-1 |pages=67}}</ref> Buitendien bestaan – nog duideliker as in Fidji en Samoa – ’n groot ekonomiese afhanklikheid van terugoorplasings deur rugbyspelers wat tydelik of permanent migreer het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.therugbyjournal.com/rugby-blog/the-future-of-pacific-islands-rugby |title=The future of Pacific Islands rugby |publisher=The Rugby Journal |author=Dan Leo |date=29 Augustus 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Tongane het gedurende Mei en Junie 1997 deur [[Suider-Afrika]] getoer. Onder andere het hulle een toetswedstryd elk teen [[Zimbabwiese nasionale rugbyspan|Zimbabwe]] en [[Namibiese nasionale rugbyspan|Namibië]] gespeel en albei gewen. In hul eerste toetswedstryd teen die Suid-Afrikaanse [[Springbokke]], die destydse wêreldkampioen, het hulle in [[Kaapstad]] egter met 10–74 ’n duidelike nederlaag gely.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/642 |title=1997 Tonga tour to southern Africa |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Oseaniese rugbywêreldbekerkwalifisering is in September 1998 in Australië aangebied. Tonga is naelskraap deur Fidji en Samoa geklop en duidelik deur Australië. Aangesien die span tydens dié toernooi in die laaste plek geëindig en die regstreekse kwalifisering misgeloop het, moes hulle in Maart 1999 twee uitspeelwedstryde teen [[Georgiese nasionale rugbyspan|Georgië]] speel en Tonga het met ’n totale telling van 64–34 geseëvier. Aansluitend het hulle met twee duidelike oorwinnings teen Korea en ’n totale telling van 140–41 vir die hooftoernooi gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://rugbyarchive.net/compseasons/175?Stagione=1999 |title=1999 Rugby World Cup – Oceania qualifiers |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gedurende somer 1999 het Tonga vir die eerste keer deelgeneem aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap, ’n toernooi vir die spanne in en rondom die [[Stille Oseaan]], en die vyfde plek onder ses deelnemers beklee. In voorbereiding op die rugbywêreldbekertoernooi het Tonga in Junie 1999 Frankryk verwelkom en ’n verrassende 20–16-oorwinning behaal.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lemonde.fr/archives/article/1999/06/17/les-robustes-gaillards-du-royaume-du-tonga-infligent-une-lecon-au-xv-de-france_3552327_1819218.html |title=Les robustes gaillards du royaume du Tonga infligent une leçon au XV de France |publisher=[[Le Monde]] |author=Éric Collier |date=17 Junie 1999 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Vier maande later is die [[Rugbywêreldbeker 1999]] in die destydse [[Sesnasies-toernooi|Vyfnasies]] aangebied. Hul eerste wedstryd teen die All Blacks het die Tongane soos verwag verloor (met 9–45). In die tweede groepwedstryd het hulle ’n naelskraapse 28–25-oorwinning teen [[Italiaanse nasionale rugbyspan|Italië]] aangeteken. Aansluitend is hulle deur [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]] duidelik met 10–101 verslaan, waarvolgens hulle in die derde plek geëindig het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1999/overview |title=Rugby World Cup 1999: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Die nuwe millennium === [[Lêer:Japan v Tonga at Kitakyushu.JPG|duimnael|Tonga teen Japan op Honjo-stadion in Kitakyushu, Japan, op 4 Junie 2006]] [[Lêer:Coupe du monde. USA-Tonga.2.JPG|duimnael|Tonga teen die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] tydens die [[Rugbywêreldbeker 2007]] in Frankryk]] Tydens die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap 2000 het Tonga die derde plek onder ses deelnemers beklee. Tussen die twee rondtes by dié toernooi het die Tongane op 16 Junie weg teen Nieu-Seeland gespeel en hulle is met 0–102 oorrompel; tot op hede is dit hul ergste nederlaag.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.espn.com.au/rugby/story/_/id/15345450/all-blacks-hit-tonga-hundred |title=All Blacks hit Tonga for a hundred |publisher=ESPNscrum |date=16 Junie 2000 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Kort toer in November 2001 na die Verenigde Koninkryk, hul laaste oorsese toer volgens die ou tradisie, het in vier nederlae geëindig, onder andere teen die Skotse en Walliese nasionale spanne. Nadat die Tongane tydens die Stille Oseaan-drienasies 2002 die regstreekse rugbywêreldbekerkwalifisering versuim het, het hulle ’n verdere poging nodig gehad. In Oktober en November 2002 het hulle albei wedstryde teen Papoea-Nieu-Guinee duidelik gewen, met ’n totale telling van 131–26. In Maart 2003 het Tonga in die beslissende uitspeelwedstryde die Asiatiese verteenwoordiger Korea selfs meer oorheers en hulle met ’n totale telling van 194–0 oorrompel. Hul 119–0-oorwinning in die tweede wegwedstryd in [[Seoel]] is tot op hede die hoogste in die Tongaanse rugbygeskiedenis.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/176?Stagione=2003 |title=2003 Rugby World Cup – Qualifiers repechage |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die [[Rugbywêreldbeker 2003]] in Australië het egter teleurstellend verloop. Ná nederlae teen Italië (met 12–36), Wallis (met 20–27), Nieu-Seeland (met 7–91) en Kanada (met 7–24) het Tonga die laaste plek in sy groep beklee.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2003/overview |title=Rugby World Cup 2003: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 2002 was die Tongaanse Rugbyunie een van die stigtingslede van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie wat die doelwit gehad het om die samewerking tussen die Stille Oseaan-rugbylande te verbeter. In 2004 het die lede die gesamentlike keurspan Stille Oseaan-eilanders byeengeroep, wat volgens die [[Britse en Ierse Leeus]] se voorbeeld al om die twee jaar pleks van die onderskeidelike nasionale span ’n aantal toetswedstryde teen die vername rugbylande gespeel het. Op mediumtermyn sou dié span homself vir ’n moontlike uitbreiding van die [[Superrugby|Super 12]] of die [[Die Rugbykampioenskap|Drienasiesreeks]] aanbeveel.<ref name="islands" /> In altesaam elf wedstryde het hulle agt nederlae gely en drie oorwinnings aangeteken. In 2009 het die Samoaanse beheerliggaam die alliansie verlaat, aangesien hulle glo naas die sportiewe ook nie in die finansiële doelwitte geslaag het nie. Sedertdien het die Stille Oseaan-eilanders ondanks verskeie herlewingspogings nie meer byeengekom nie.<ref name="Samoa quits" /> Nes die ander Stille Oseaan-rugbylande het Tonga toenemend gebuk gegaan onder die feit dat die beste spelers kontrakte by oorsese klubs onderteken het en vervolgens van hul onderskeie klubs afhanklik was. Dit en ander nadele het daartoe gelei dat die beheerliggame van Tonga, Fidji en Samoa in 2000 die kontinentale beheerliggaam Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (''Federation of Oceania Rugby Unions'', FORU; nou Oseanië Rugby) van stapel gestuur het. Die FORU het vir ’n medebeslissingsreg by die IRR se uitvoerende raad aangeklop en dit is in 2004 toegestaan. Die meer as ’n dosyn lede moet egter twee setels deel en word dus steeds erg benadeel teenoor die “groot” rugbylande.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3 |pages=95–97}}</ref> In 2006 is die vorige Stille Oseaan-drienasies met die nuwe Stille Oseaan-nasiesbeker vervang. Die eerste toernooi (aanvanklik Stille Oseaan-vyfnasies genoem) het Tonga in die vierde plek onder vyf deelnemers afgesluit. Tydens die daaropvolgende rugbywêreldbekerkwalifisering het Tonga weer teen maklike spanne te staan gekom. Met twee duidelike oorwinnings teen die Cookeilande in Junie en Julie 2006 het hulle tot die uitspeelwedstryd teen die Asiatiese verteenwoordiger gevorder. Hulle het weer teen Korea te staan gekom en hulle in Februarie 2007 met 83–3 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/176?Stagione=2007 |title=2007 Rugby World Cup – Qualifiers repechage |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die [[Rugbywêreldbeker 2007]] in Frankryk is tot op hede die suksesvolste in die Tongaanse rugbygeskiedenis. In die eerste wedstryd het hulle die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] met 25–15 geklop, maar hul 19–15-oorwinning teen die aartsvyand Samoa was selfs nog belangriker. Ná dié twee oorwinnings het Tonga teen die twee moeilikste spanne in hul groep te staan gekom. In albei wedstryde teen die Suid-Afrikaanse [[Springbokke]] (met 25–30) en Engeland (met 20–36) was die Tongane amper mededingend en het die gunstelinge byna verslaan. Veral hul naelskraapse uitslag teen die latere wêreldkampioen Suid-Afrika het heelwat opskudding veroorsaak. Tonga het sy groep in die derde plek afgesluit, waardeur hulle regstreeks vir die volgende rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2007/overview |title=Rugby World Cup 2007: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2009 is vir ’n lang tydperk die laaste wedstryde in Nukuʻalofa gespeel, aangesien die Teufaiva Sportstadion in só ’n mate vervalle was, dat dit nie langer vir wedstryde geskik was nie. Die staat het nie die geld vir die dringend nodige opknapping gehad nie en in die hele Tonga was geen gelykwaardige plaasvervanger beskikbaar nie, waarvolgens vir die volgende jare alle tuiswedstryde in die buiteland gespeel moes word (hoofsaaklik in Nieu-Seeland en Fidji).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/322289/tonga-expected-to-announce-stadium-deal-next-week |title=Tonga expected to announce stadium deal next week |publisher=Radio New Zealand |date=14 Januarie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die eindjaarrugbytoetsreekse het hulle verskeie kere op neutrale grond in Europa teen die Verenigde State gespeel, aangesien beide spanne daar talle spelers kon inspan. === Geleidelike suksesse === [[Lêer:Match NZ-Tonga.JPG|duimnael|Die [[All Blacks]] verdedig op hul doellyn teen Tonga tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]] in Nieu-Seeland]] [[Lêer:France vs Tonga 2011 RWC (4).jpg|duimnael|Tonga (in rooi) teen [[Franse nasionale rugbyspan|Frankryk]] tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]]]] [[Lêer:Tonga NT 2015 RWC New Zealand.jpg|duimnael|Tonga voor hul wedstryd teen Nieu-Seeland tydens die [[Rugbywêreldbeker 2015]] in Engeland]] [[Lêer:Elkano Cup Tonga 20-17 USA.jpg|duimnael|Tonga teen die Verenigde State tydens die Elkanobeker in 2016]] Ten spyte van die omstandighede kon die Tongane steeds redelik goed tred hou en hulle was soms in staat om vir die een of ander verrassing te sorg. Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2011 het Tonga die eerste plek beklee, maar hulle is ná hul naelskraapse 27–28-nederlaag teen die Japanners van hul toernooititel ontneem.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.irb.com/pacificnationscup/archive/tcode=10611/season=2011/overview.html |title=2011: Japan claim first PNC crown |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120623153237/http://www.irb.com/pacificnationscup/archive/tcode=10611/season=2011/overview.html |archive-date=23 Junie 2012 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]] in Nieu-Seeland is die Tongane in hul eerste wedstryd deur die gasheer en latere wêreldkampioen met 41–10 verslaan. Daarop het ’n redelik onverwagse 20–25-nederlaag teen Kanada en ’n 31–18-oorwinning teen Japan gevolg. In hul laaste wedstryd het hulle in een van die grootste verrassings in die rugbywêreldbekergeskiedenis geslaag, toe hulle die absolute gunstelinge Frankryk met 19–14 geklop het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/14830039 |title=Rugby World Cup 2011 Pool A: France 14–19 Tonga |publisher=[[BBC]] |author=James Standley |date=14 Januarie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tonga het sy groep in die derde plek afgesluit, waardeur hulle weer regstreeks vir die volgende rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer het, terwyl Frankryk ondanks die nederlaag tot die kwarteindrondte gevorder en selfs as naaswenner geëindig het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2011/overview |title=Rugby World Cup 2011: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[2012 eindjaarrugbytoetsreeks]] een jaar later het Tonga die volgende verrassende oorwinning teen ’n vlak-een-span aangeteken, to hulle Skotland weg met 21–15 verslaan het, hul eerste oorwinning teen dié span.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/20459037 |title=Scotland 15–21 Tonga |publisher=[[BBC]] |date=24 November 2012 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydelik het Tonga weens sy goeie prestasies op Wêreldrugby se wêreldranglys die negende plek beklee, hul beste plasing tot op hede. Andersins het Tonga meer teen tweede vlak-spanne van buite Oseanië gespeel, waarby hul wenrekord redelik gebalanseerd was. Byvoorbeeld het hulle tydens ’n voorbereidingswedstryd op die rugbywêreldbekertoernooi in September 2015 hul eerste oorwinning teen [[Roemeense nasionale rugbyspan|Roemenië]] aangeteken. Die aansluitende [[Rugbywêreldbeker 2015]] het ietwat teleurstellend verloop. In hul eerste groepwedstryd is die Tongane deur die Georgiërs met 17–10 verslaan, in hulle tweede wedstryd het Tonga sy enigste oorwinning aangeteken, toe hulle Namibië met 35–21 geklop het. Hul eerste ontmoeting teen [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentinië]] het in ’n 16–45-nederlaag geëindig en in hul laaste wedstryd is Tonga deur die latere wêreldkampioen Nieu-Seeland oorheers (met 9–47). Tonga het in die vierde plek geëindig en sodoende die regstreekse kwalifisering vir die volgende toernooi misgeloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2015/overview |title=Rugby World Cup 2015: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Ook in die daaropvolgende jare was hul wenrekord teen tweede vlak-spanne amper gebalanseerd, terwyl verrassende oorwinnings teen “groot” rugbylande maar skaars was. ’n Uitsondering was ’n 19–17-wegoorwinnging teen Italië tydens die [[2016 eindjaarrugbytoetsreeks]] (nadat laasgenoemde Suid-Afrika ’n week tevore verslaan het).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.skysports.com/rugby-union/italy-vs-tonga/78582 |title=Takulua scores late penalty for Tonga to see off Italy |publisher=Sky Sports |date=26 November 2016 |accessdate=23 Januarie 2021}}</ref> In 2017 kon die Teufaiva-stadion danksy finansiële ondersteuning deur die Nieu-Seelandse regering herstel word.<ref name="teufaiva">{{en}} {{cite web |url=https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/333380/teufaiva-reopening-makes-tongan-rugby-whole-again-vunipola |title=Teufaiva reopening makes Tongan rugby whole again: Vunipola |publisher=Radio New Zealand |date=20 Junie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Walliesers het die vordering wat gemaak is as onvoldoende beskou en ’n beplande toetswedstryd teen die Tongane na [[Auckland]] laat verskuif.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://matangitonga.to/2017/02/18/wales-will-not-play-test-teufaiva-stadium |title=Wales will not play test at Teufaiva Stadium |publisher=Matangitonga |date=18 Februarie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2017 het Fidji en Samoa egter Tonga besoek en vir die eerste tuiswedstryde in agt jaar gesorg.<ref name="teufaiva" /> Met ’n 30–26-oorwinning teen Samoa het Tonga vir die rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer. Besoeke deur ander spanne het egter nie plaasgevind nie, aangesien die stadion in Februarie 2018 deur ’n [[sikloon]] beskadig is en weer herstel moes word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/350804/newly-refurbished-tonga-stadium-badly-damaged-by-gita |title=Newly refurbished Tonga stadium badly damaged by Gita |publisher=Radio New Zealand |date=20 Februarie 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2019]] in Japan het Tonga soos vier jaar voorheen in die vierde plek geëindig en hulle is vroeg uitgeskakel. Hul eerste twee wedstryde teen Engeland (met 3–53) en Argentinië (met 12–28) het in redelik duidelike nederlae geëindig. In hul derde groepwedstryd het Tonga teen Frankryk amper weer ’n verrassing behaal: Nadat die Franse blykbaar met 17–0 goed voorgeloop het, het die Tongane dié voorsprong laat krimp en naelskraap met 21–23 verloor.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/news/503937 |title=France narrowly avoid history repeating against Tonga |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hul 31–19-oorwinning teen die Verenigde State was nie meer van belang nie. As gevolg van die reisbeperkings tydens die wêreldwye [[Covid-19-pandemie]] kon die Tongane amper vir twee jaar geen wedstryd meer speel nie. Eers tydens die [[2021 midjaarrugbytoetsreeks]] in Julie 2021 het hulle in ’n wegwedstryd teen die Nieu-Seelandse All Blacks gespeel. Weens hul gebreek aan speloefening het die erg verswakte Tongane ’n geskiedkundige 0–102-nederlaag gely, waardeur hul vorige ergste oorwinning uit 2000 teen dieselfde span egaliseer is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/57690606 |title=New Zealand 102–0 Tonga: All Blacks score 16 unanswered tries against weakened Tonga |publisher=[[BBC]] |date=3 Julie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die eerste deel van die rugbywêreldbekerkwalifisering is weens die pandemie ook in Nieu-Seeland aangebied. Ná twee nederlae teen Samoa het in die Oseaniese uitspeelwedstryd ’n duidelike oorwinning teen die Cookeilande gevolg; in Julie 2022 het hulle die uitspeelwedstryd teen die Asiatiese verteenwoordiger [[Hongkongse nasionale rugbyspan|Hongkong]] gewen en sodoende vir die hooftoernooi gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/733294/tonga-v-hong-kong-rugby-world-cup-2023-asia-pacific-qualifier |title=Tonga qualify for Rugby World Cup 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=23 Julie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aan die begin van 2022 het Wêreldrugby ’n nuwe reël geïmplementeer wat vir die Stille Oseaan-eilandstate as baie voordelig beskou word. Hiervolgens kan nasionale spelers van ’n “groot” rugbylande na ’n ander nasie oorskakel, ongeag die aantal toetswedstryde wat tot dusver gespeel is. Hiervoor moes 36 maande verloop het sedert die laaste toetswedstryd en die speler moet in die betrokke land gebore wees; ’n oorskakeling is ook moontlik met ’n ouer of grootouer wat daar gebore is. Volgens verwagtinge sal talle spelers met ’n Tongaanse, Fidjiaanse of Samoaanse herkoms tydens die [[Rugbywêreldbeker 2023]] vir hul oorspronklike nasie kan speel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/all-blacks/300462490/world-rugbys-tweak-of-eligibility-rule-game-changing-for-pacific-island-unions |title=World Rugby's tweak of eligibility rule game changing for Pacific Island unions |publisher=stuff.co.nz |date=25 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Kleure, embleem en bynaam == Tonga speel tradisioneel in ’n rooi trui met wit kleuraksente, wit broeke en rooi sokkies. Hul alternatiewe trui is wit met rooi kleuraksente, rooi broeke en wit sokkies. Die huidige truiverskaffer is sedert 2021 die Nieu-Seelandse maatskappy Siomai Print<ref>{{en}} {{cite web |url=https://nukualofatimes.to/2021/06/10/siomai-is-confirmed-ikale-tahi-uniform-supplier/ |title=SioMai is confirmed ‘Ikale Tahi uniform supplier |publisher=Nukuʻalofa Times |date=10 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en die truiborg is ook sedert 2021 die Franse farmaseutiese maatskappy Flect’Expert.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyrama.fr/rugby/dans-les-pyrenees-catalanes-les-tonga-7-s-entre-galeres-et-solidarite-avant-le-tqo_sto8375951/story.shtml |title=Dans les Pyrénées catalanes, les Tonga 7's entre galères et solidarité avant le TQO |publisher=Rugbyrama |author=Léo Faure |date=15 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die beheerliggaam se kenteken verskyn op die regterbors, die truiverskaffer se kenteken links en die borgkenteken in die middel. Die beheerliggaam [[Tongaanse Rugbyunie]] se kenteken toon ’n wit vredesduif met ’n olyftakkie in sy snawel, op ’n blou agtergrond voor ’n rooi kruis op ’n geel agtergrond. Die nasionale span se bynaam is ''ʻIkale Tahi'', Tongaans vir “seearend”. == Die Sipi Tau == [[Lêer:Sipi Tau.jpg|duimnael|Tonga voer die Sipi Tau tydens die 2008-Stille Oseaan Nasiebekerwedstryd teen Australië A op]] [[Lêer:France vs Tonga 2011 RWC (5).jpg|duimnael|Tonga voer die Sipi Tau tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]] teen [[Franse nasionale rugbyspan|Frankryk]] op]] Soos baie ander groot Stille-Oseaan rugbylande voer Tonga ’n oorlogsdans voor hulle wedstryde uit, wat die Tongane Sipi Tau noem. Dié oorlogsdans het die doel om die opponent te intimideer en hulself aan te moedig. Voor die 19de eeu was oorlogsdanse in Tonga nie gebruiklik nie, aangesien praat tydens die slag as ’n teken van swakheid beskou is. Maar dan het die uit die naburige [[Franse oorsese gebiede|Franse oorsese gebied]] [[Wallis en Futuna]] afkomstige Kailao versprei en is deur die Tongae oorgeneem.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/rugby_union/features/newsid_3104000/3104432.stm |title=Learn the amazing Fijiian cibi! |publisher=[[BBC]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die nasionale rugbyspan het oor die jare heen verskeie weergawes van die Sipi Tau gedans, maar dit is nie bekend wanneer dit vir die eerste keer ingespan is nie. Die huidige, sedert 1994 gebruikte weergawe is deur koning [[Taufaʻahau Tupou IV]] saamgestel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.irishtimes.com/sport/artistic-merit-tonga-war-dance-1.234614 |title=Artistic merit: Tonga war dance |publisher=The Irish Times |author=John O’Sullivan |date=4 Oktober 1999 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Een van die mees onvergeetlike uitvoerings in moderne tye van die Sipi Tau was tydens die [[Rugbywêreldbeker 2003]] in [[Australië]], toe hulle teen die Nieu-Seelandse [[All Blacks]] te staan gekom het. Die All Blacks het hul tradisionele [[Haka]] uitgevoer toe Tonga gereageer het met hul Sipi Tau, terwyl die All Blacks nog met hul Haka besig was. Die spanne het meters van mekaar te staan gekom net voor die afskop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.abc.net.au/rugbyunion/items/s974777.htm |title=Haka and Sipi Tau set Lang Park alight |publisher=ABC |accessdate=2 September 2007 |archive-date=12 November 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121112132116/http://www.abc.net.au/rugbyunion/items/s974777.htm |url-status=dead}}</ref> {| |'''Tongaans''' |'''Afrikaans''' |- | style="padding-right:50px" | ''Teu ke tau!'' (leier)<br /> ''Tonga!'' (span)<br /> ''Teu lea pea tala ki mamani katoa''<br /> ''Ko e ʻIkale Tahi kuo halofia.''<br /> ''Ke ʻilo ʻe he sola mo e taka''<br /> ''Ko e ʻaho ni te u tamate tangata,''<br /> ''A e haafe mo e tautuaʻa''<br /> ''Kuo huʻi hoku anga tangata.'' ''Ei!'' (leier)<br /> ''E!'' (span)<br /> ''Ei!'' (leier)<br /> ''E!'' (span) ''Te u peluki e molo mo e foueti taka,''<br /> ''Pea ngungu mo ha loto fitaʻa''<br /> ''Ngungu!'' (leier)<br /> ''ʻIo!'' (span)<br /> ''Ngungu!'' (leier)<br /> ''ʻIo!'' ''Ko Tonga pe mate ki he moto'' (leier)<br /> ''Otua mo Tonga ko hoku tofi'a'' (span)<br /> ''Ei e!'' (leier)<br /> ''TONGA!'' (span) | Maak gereed vir die stryd! (leier)<br /> Tonga! (span)<br /> Ek sal met die hele wêreld praat<br /> Die seearende smag.<br /> Laat die buitelander en die vreemdeling oppas<br /> Vandag is ek die vernietiger van siele oral<br /> Aan die skakelpaar en agterspelers<br /> My menslikheid het verdwyn. Hey! hey! (leier)<br /> Ay! (span)<br /> Aye! (leier)<br /> Aye! (span) Losgemaal en losvoorspelers sal ek sny<br /> En laat enige kwaai harte waarvan jy weet knars. Laat knars! (leier)<br /> Yeah! (span)<br /> Laat knars! (leier)<br /> Yeah! (span) Dis hoe Tonga volgens sy leuse sterf<br /> God en Tonga is my erfenis.<br /> Aye, ay! (leier)<br /> TONGA! (span) |} == Tuisstadion == Tonga se tuisstadion is die [[Teufaiva Sportstadion]] in die hoofstad [[Nukuʻalofa]] met ’n kapasiteit van 10&nbsp;000. Sedert 1924 is hier amper elke tuiswedstryd aangebied. == Toetswedstryde == [[Lêer:Tonga IRB World Rankings.png|duimnael|400px|Tonga se plek op [[Wêreldrugby]] se ranglys van 10 Oktober 2003 tot op hede]] Tonga het 115 van sy 293 toetswedstryde gewen, ’n wenrekord van 39,25%. Tonga se statistieke in toetswedstryde teen alle lande, in alfabetiese volgorde, is soos volg (korrek in Julie 2022):<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;team=16;template=results;type=team;view=opposition |title=International Rugby Union Statistics – Tonga |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="sortable wikitable" ! Teen ! Gespeel ! Gewen ! Verloor ! Gelykop ! % Gewen |- bgcolor="#d0ffd0" align="center" |- | {{Ru-rt|Amerikaans-Samoa}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{ARGru}} || 2 || 0 || 2 || 0 || 0,00 |- | {{AUSru}} || 4 || 1 || 3 || 0 || 25,00 |- | {{CHIru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{COKru}} || 5 || 5 || 0 || 0 || 100 |- | {{ENGru}} || 4 || 0 || 4 || 0 || 0,00 |- | {{FIJru}} || 93 || 27 || 63 || 3 || 29,03 |- | {{FRAru}} || 6 || 2 || 4 || 0 || 33,33 |- | {{GEOru}} || 7 || 2 || 5 || 0 || 28,57 |- | {{IRLru}} || 2 || 0 || 2 || 0 || 0,00 |- | {{ITAru}} || 5 || 2 || 3 || 0 || 40,00 |- | {{CIVru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{JPNru}} || 18 || 9 || 9 || 0 || 50,00 |- | {{CANru}} || 9 || 4 || 5 || 0 || 44,44 |- | {{KORru}} || 6 || 6 || 0 || 0 || 100 |- | {{NAMru}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{Ru-rt|Nieu-Kaledonië}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{NZLru}} || 7 || 0 || 7 || 0 || 0,00 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Nieu-Seelandse Māori || 12 || 4 || 8 || 0 || 33,33 |- | {{PNGru}} || 3 || 3 || 0 || 0 || 100 |- | {{PORru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{ROMru}} || 4 || 2 || 2 || 0 || 50,00 |- | {{SAMru}} || 69 || 27 || 38 || 4 || 39,13 |- | {{SCOru}} || 4 || 1 || 3 || 0 || 25,00 |- | {{ESPru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{RSAru}} || 2 || 0 || 2 || 0 || 0,00 |- | {{Ru-rt|Tokelau}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{USAru}} || 10 || 9 || 1 || 0 || 90,00 |- | {{WALru}} || 10 || 0 || 10 || 0 || 0,00 |- | {{ZIMru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | align="left" |'''Algeheel''' || '''293''' || '''115''' || '''171''' || '''7''' || '''39,25''' |} == Rekorde == === Wêreldbekerrekord === Tonga het tot dusver aan amper elke [[rugbywêreldbeker]]toernooi deelgeneem, met uitsondering van die [[Rugbywêreldbeker 1991]] in die destydse Vyfnasies. Hul beste prestasie tot dusver was twee oorwinnings elk in [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] en [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]]. {| class="wikitable" !Jaar!!Uitslag |- |[[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] || Geen deelname |- |[[Rugbywêreldbeker 1995|1995]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 1999|1999]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2003|2003]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2011|2011]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2015|2015]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2023|2023]] || ''gekwalifiseer'' |- |[[Rugbywêreldbeker 2027|2027]] || {{n.v.t.}} |- |[[Rugbywêreldbeker 2031|2031]] || {{n.v.t.}} |} === Stille Oseaan-drienasies === Die Stille Oseaan-drienasies was van 1982 tot 2005 die tradisionele jaarlikse toernooi tussen die drie Stille Oseaan-rugbylande Fidji, Samoa en Tonga. Hulle het die toernooi een keer gewen: in 1986. === Stille Oseaan-nasiesbeker === Tonga se enigste jaarlikse toernooi sedert 2006 is die Stille Oseaan-nasiesbeker, waartydens hulle teen Fidji en Samoa speel (soms word ook ander nasionale span genooi). Hul beste prestasie was die eerste plek tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2011, waarby Japan weens sy oorwinning teen Tonga met die toernooititel weggestap het. === Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap === Tonga het twee keer aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap deelgeneem en in 2000 die derde plek beklee. === Suid-Stille Oseaan-spele === Tonga het vier keer aan die Suid-Stille Oseaan-spele se rugbytoernooi deelgeneem en eenkeer gewen. * Titeloorwinning (1): 1979 === Ander toetswedstryde === Gedurende die amateurtydperk het Tonga deels maandelange oorsese toere onderneem, waartydens hulle teen ander nasionale spanne, plaaslike saamgestelde spanne en klubspanne gespeel het. Eweneens het hulle ander nasionale spanne in Tonga gehuisves. Teen die jaar 2000 het die oorsese toere volgens die ou tradisie tot ’n einde gekom, aangesien die professionalisering van die rugbyspel te min tyd vir toere oorlaat. Vandag is toetswedstryde teen die spanne van die Noordelike Halfrond gedurende twee tydstippe van die jaar moontlik. Gedurende die Juniemaand se midjaarrugbytoetsreeks vertrek Europese spanne na Tonga, terwyl gedurende die Novembermaand se eindjaarrugbytoetsreeks Tonga na Europa vertrek. In teenstelling met die meeste ander rugbylande speel Tonga nie vir enige trofee teen sy opponente nie. == Spelers == === Huidige span === Die volgende spelers het Tonga se span tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2022 gevorm:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbypass.com/news/israel-folau-charles-piutau-and-malakai-fekitoa-headline-tonga-squad/ |title=Israel Folau, Charles Piutau and Malakai Fekitoa headline Tonga squad |publisher=Rugby Pass |author=Alex McLeod |date=27 Mei 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| | valign="top"| Agterspelers ''(backs)'' {| class="wikitable" |- style="background:#EFEFEF" ! Speler ! Posisie ! Klub ! Toetswedstryde |- | [[Manu Paea]] || [[Skrumskakel]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Augustine Pulu]] || Skrumskakel || [[Hino Red Dolphins]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Sonatane Takulua]] [[Lêer:Captain sports.svg|15px|Kaptein]] || Skrumskakel || [[SU Agen Lot-et-Garonne|Agen]] || style="text-align:center" | 46 |- | [[James Faiva]] || [[Losskakel]] || [[Petrarca Rugby|Petrarca]] || style="text-align:center" | 16 |- | [[William Havili]] || Losskakel || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Malakai Fekitoa]] || [[Senter]] || [[Munster Rugby|Munster]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Fine Inisi]] || Senter || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 4 |- | [[Fetuli Paea]] || Senter || [[Highlanders (Superrugbyspan)|Highlanders]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Afusipa Taumoepeau]] || Senter || [[USA Perpignan|Perpignan]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Tima Faingaʻanuku]] || [[Vleuel]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Solomone Kata]] || Vleuel || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Anzelo Tuitavuki]] || Vleuel || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Otumaka Mausia]] || Vleuel || [[Auckland Rugbyvoetbalunie|Auckland]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Israel Folau]] || [[Heelagter]] || [[Shining Arcs Tokyo-Bay Urayasu|Shining Arcs]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Charles Piutau]] || Heelagter || [[Bristol Bears]] || style="text-align:center" | 1 |} | | valign="top"| Voorspelers ''(forwards)'' {| class="wikitable" ! Speler ! Posisie ! Klub ! Toetswedstryde |- | [[Jay Fonokalafi]] || [[Haker]] || [[Takapuna RFC|Takapuna]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Siua Maile]] || Haker || [[Hurricanes (Superrugbyspan)|Hurricanes]] || style="text-align:center" | 10 |- | [[Sam Moli]] || Haker || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 4 |- | [[Joe Apikotoa]] || [[Stut]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Siegfried Fisiʻihoi]] || Stut || [[Section Paloise|Pau]] || style="text-align:center" | 16 |- | [[Tau Koloamatangi]] || Stut || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[David Lolohea]] || Stut || [[Pays d’Aix RC|Provence]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Ben Tameifuna]] || Stut || [[Union Bordeaux Bègles|Bordeaux]] || style="text-align:center" | 18 |- | [[Siate Tokolahi]] || Stut || [[Section Paloise|Pau]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Feao Fotuaika]] || Stut || [[Reds (Superrugbyspan)|Queensland Reds]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Leva Fifita]] || [[Slot (rugby)|Slot]] || [[Connacht Rugby|Connacht]] || style="text-align:center" | 23 |- | [[Sam Lousi]] || Slot || [[Scarlets]] || style="text-align:center" | 8 |- | [[Veikoso Poloniati]] || Slot || [[Racing 92]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Semisi Paea]] || Slot || [[Bay of Plenty Rugbyunie|Bay of Plenty]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Solomone Funaki]] || [[Losvoorspeler]] || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Tanginoa Halaifonua]] || Losvoorspeler || [[FC Grenoble|Grenoble]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Sione Havili]] || Losvoorspeler || [[Crusaders (Superrugbyspan)|Crusaders]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Lotu Inisi]] || Losvoorspeler || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Viliami Taulani]] || Losvoorspeler || [[Harlequins]] || style="text-align:center" | 4 |- | [[Lopeti Timani]] || Losvoorspeler || [[Cardiff Blues|Cardiff]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Sione Tuipulotu]] || Losvoorspeler || [[Moana Pasifika]] || style="text-align:center" | 5 |} |} === Bekende spelers === Tot dusver is nog geen Tongaanse speler in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem nie. === Spelerstatistieke === [[Lêer:Nili Latu.jpg|duimnael|upright|Nili Latu (2008)]] [[Lêer:Vungakoto Lilo 2011.jpg|duimnael|upright|Vungakoto Lilo (2011)]] [[Lêer:Kurt Morath 2011.jpg|duimnael|upright|Kurt Morath (2011)]] Vervolgens die belangrikste statistieke van Tonga se spelers. Die spelers wat met <nowiki>*</nowiki> gekenmerk is, is nog aktief en kan hul statistieke verbeter. <small>(Korrek teen: Julie 2022)</small> {| | {| class="wikitable" |+ Meeste toetswedstryde<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;team=16;template=results;type=player |title=Total matches played (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Toetswedstryde |- | {{0}}1 || [[Nili Latu]] || 2006–2017 || 48 |- | {{0}}2 || [[Sonatane Takulua]] * || 2014–2022 || 48 |- | {{0}}3 || [[Vunga Lilo]] || 2007–2018 || 44 |- | {{0}}4 || [[Siale Piutau]] || 2011–2019 || 43 |- | {{0}}5 || [[Elisi Vunipola]] || 1990–2005 || 41 |- | {{0}}6 || [[Kurt Morath]] * || 2009–2022 || 40 |- | {{0}}7 || [[Pierre Hola]] || 1998–2009 || 39 |- | {{0}}8 || [[Benhur Kivalu]] || 1998–2005 || 39 |- | {{0}}9 || [[Aleki Lutui]] || 1999–2015 || 38 |- | 10 || [[David Halaifonua]] || 2009–2019 || 37 |} | {| class="wikitable" |+ Meeste toetswedstryde as kaptein<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?captain=1;class=1;filter=advanced;orderby=matches;team=16;template=results;type=player |title=Total matches played as captain (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Toetswedstryde |- | {{0}}1 || [[Nili Latu]] || 2006–2016 || 42 |- | {{0}}2 || [[Siale Piutau]] || 2015–2019 || 19 |- | {{0}}3 || [[Inoke Afeaki]] || 2001–2003 || 12 |- | {{0}}4 || [[Sonatane Takulua]] * || 2017–2022 || 12 |- | {{0}}5 || [[Fakahau Valu]] || 1977–1987 || 11 |- | {{0}}6 || [[Aleki Lutui]] || 2004–2011 || {{0}}9 |- | {{0}}7 || [[Elisi Vunipola]] || 1999–2001 || {{0}}9 |- | {{0}}8 || [[Sione Mafi Pahulu]] || 1973–1975 || {{0}}7 |- | {{0}}9 || [[Siaosi Atiola]] || 1987–1990 || {{0}}6 |- | 10 || [[Mana Otai]] || 1995 || {{0}}5 |} |} {| | {| class="wikitable" |+ Meeste punte aangeteken<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;filter=advanced;orderby=points;team=16;template=results;type=player |title=Total points scored (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Punte |- | {{0}}1 || [[Kurt Morath]] * || 2009–2022 || 340 |- | {{0}}2 || [[Pierre Hola]] || 1998–2009 || 322 |- | {{0}}3 || [[Sonatane Takulua]] * || 2014–2022 || 249 |- | {{0}}4 || [[Sateki Tuipulotu]] || 1993–2003 || 190 |- | {{0}}5 || [[Fangatapu ʻApikotoa]] || 2004–2014 || 147 |- | {{0}}6 || [[Josh Taumalolo]] || 1996–2007 || 118 |- | {{0}}7 || [[Kusitafu Tonga]] || 1996–2001 || 114 |- | {{0}}8 || [[Vunga Lilo]] || 2007–2018 || {{0}}87 |- | {{0}}9 || [[Fetuʻu Vainikolo]] || 2011–2016 || {{0}}85 |- | 10 || [[Fepikou Tatafu]] || 1996–2002 || {{0}}50 |} | {| class="wikitable" |+ Meeste drieë gedruk<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;filter=advanced;orderby=tries;team=16;template=results;type=player |title=Total tries scored (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Drieë |- | {{0}}1 || [[Fetuʻu Vainikolo]] || 2011–2016 || 17 |- | {{0}}2 || [[Sonatane Takulua]] * || 2014–2022 || 14 |- | {{0}}3 || [[Josh Taumalolo]] || 1996–2007 || 14 |- | {{0}}4 || [[Pierre Hola]] || 1998–2009 || 12 |- | {{0}}5 || [[Vunga Lilo]] || 2007–2018 || 12 |- | {{0}}6 || [[Fepikou Tatafu]] || 1996–2002 || 10 |- | {{0}}7 || [[Viliame Iongi]] || 2011–2016 || {{0}}9 |- | {{0}}8 || [[Benhur Kivalu]] || 1998–2005 || {{0}}9 |- | {{0}}9 || [[Telusa Veainu]] * || 2015–2022 || {{0}}9 |- | 10 || [[Elisi Vunipola]] || 1990–2005 || {{0}}8 |} |} == Afrigters == Tonga het in 1985 met Fred Wolfgramm sy eerste afrigter benoem. Sedert 2016 dien die Tongaan Toutai Kefu as Tongaanse hoofafrigter. {| class="wikitable sortable" ! Naam !! Tydperk |- | {{vlagikoon|Tonga}} Fred Wolfgramm || 1985 |- | {{vlagikoon|Tonga}} Prins Mailefihi || 1986–1987 |- | {{vlagikoon|Tonga}} Fakahau Valu || 1995 |- | {{vlagikoon|Tonga}} Polutele Tuʻihalamaka || 1999 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} David Waterston || 1999–2000 |- | {{vlagikoon|Tonga}} Vaita Ueleni || 2000–2001 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Jim Love || 2001–2003 |- | {{vlagikoon|Australië}} Viliami Ofahengaue || 2004–2005 |- | {{vlagikoon|Australië}} Adam Leach || 2006–2007 |- | {{vlagikoon|Tonga}} Quddus Fielea || 2007–2010 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Isitolo Maka || 2010–2011 |- | {{vlagikoon|Australië}} Toutai Kefu (tussentyds) || 2012 |- | {{vlagikoon|Tonga}} Mana Otai || 2012–2015 |- | {{vlagikoon|Australië}} Toutai Kefu || sedert 2016 |} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Verdere leesstof == * {{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3}} * {{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |date=1997 |ISBN=1-86200-013-1}} * {{en}} {{cite book |author=J. R. Jones |title=Encyclopedia of Rugby Union Football |publisher=Robert Hale |location=Londen |date=1976 |ISBN=0-7091-5394-5}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Tonga national rugby union team|Tongaanse nasionale rugbyspan}} * {{en}} [https://www.tongarugbyunion.org/ Amptelike webwerf van die Tongaanse Rugbyunie] * {{en}} [https://www.world.rugby/organisation/membership/oceania/tonga Tonga by Wêreldrugby] * {{en}} [https://www.planetrugby.com/team/tonga/ Tonga op Planet Rugby] {{Nasionale rugbyspanne}} {{Normdata}} [[Kategorie:Tonga]] [[Kategorie:Nasionale rugbyspanne van Oseanië]] 8fgxbfpu87v6v7r3dhw8wnoiocg9hhi 0 25423 2514657 2508173 2022-07-24T21:00:12Z SpesBona 2720 Bygewerk & Hersien wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rugbyspan | land = Fidji | beeld = Kenteken van die Fidjiaanse nasionale rugbyspan.svg | unie = [[Fidjiaanse Rugbyunie]] (FRU) | bynaam = Vlieënde Fidjiane | embleem = die [[Palmagtige|Palmboom]] | stadion = ANZ Nasionale Stadion, [[Suva]] | kapasiteit = 25&nbsp;000 | kaptein = [[Waisea Nayacalevu]] | afrigter = {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} [[Vern Cotter]] <small>(sedert 2020)</small> | patroon_la1 = _fiji21h | patroon_b1 = _fiji21h | patroon_ra1 = _fiji21h | patroon_sh1 = | patroon_so1 = _white_hoops | linkerarm1 = FFFFFF | liggaam1 = FFFFFF | regterarm1 = FFFFFF | broek1 = 000000 | kouse1 = 000000 | patroon_la2 = _fiji21a | patroon_b2 = _fiji21a | patroon_ra2 = _fiji21a | patroon_sh2 = | patroon_so2 = _white_hoops | linkerarm2 = 000000 | liggaam2 = 000000 | regterarm2 = 000000 | broek2 = FFFFFF | kouse2 = 000000 | statistiek = Statistiek | toetse = [[Nicky Little]] (71)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=matches;team=14;template=results;type=player |title=Most matches |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | toptoetspuntebehaler = [[Nicky Little]] (670)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=points;team=14;template=results;type=player |title=Most points |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | meestedrieë = [[Vereniki Goneva]] (22)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;orderby=tries;team=14;template=results;type=player |title=Most tries |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | jongstespeler = | eerste = {{TGAru}} 9–6 '''Fidji''' {{vlagikoon|FIJ|koloniaal}}<br />([[Apia]], [[Samoa]]; 15 Augustus 1924)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/scrum/rugby/records/team/match_results.html?id=1924;team=14;type=year |title=Fiji / Match results |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | grootwen = {{NIUru}} 4–120 {{FIJru-r}}<br />(Apia, Samoa; 11 September 1983)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/scrum/rugby/records/team/match_results.html?id=1983;team=14;type=year |title=Fiji's Results – 1983 |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | grootverloor = {{NZLru}} 91–0 {{FIJru-r}}<br />([[North Shore City]], [[Nieu-Seeland]]; 10 Junie 2005)<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/scrum/rugby/records/team/match_results.html?id=2005;team=14;type=year |title=Fiji's Results – 2005 |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> | Wêreldbekerverskynings = 8/9 | jaar = 1987 | beste = Kwarteindrondte in [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] en [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] | url = | unieurl = www.fijirugby.com }} Die '''Fidjiaanse nasionale rugbyspan''' ([[Engels]]: ''Fiji national rugby union team'') is die nasionale [[rugby]]span van [[Fidji]] en verteenwoordig dié land tydens internasionale wedstryde (toetswedstryde). Rugby word in Fidji geadministreer deur die [[Fidjiaanse Rugbyunie]] (''Fiji Rugby Union'', FRU) wat in 1913 gestig is. Fidji word deur [[Wêreldrugby]] as ’n vlak twee-span erken. Die Fidjiaanse rugbyspan is tans (Junie 2022) twaalfde op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/tournaments/rankings/mru |title=World Rugby Rankings |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die span neem aan die jaarlikse Stille Oseaan-nasiesbeker deel, saam met [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]], [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]], [[Samoaanse nasionale rugbyspan|Samoa]], [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]] en die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]]. Fidji is ’n lid van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie ([[Engels]]: ''Pacific Islands Rugby Alliance''; ''PIRA''), saam met Tonga; Samoa was tot in 2009 ook ’n lid, maar hulle het hulself onttrek.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.samoaobserver.ws/index.php?view=article&id=10568%3Awe-quit&option=com_content&Itemid=53 |title=We quit: SRU |publisher=Samoa Observer |archive-url=https://web.archive.org/web/20120220102824/http://www.samoaobserver.ws/index.php?view=article&id=10568%3Awe-quit&option=com_content&Itemid=53 |archive-date=20 Februarie 2012}}</ref> Fidji het in 1924 sy eerste internasionale wedstryd teen Tonga gespeel. Fidji, Samoa en Tonga speel gereeld teen mekaar in toernooie soos die Stille Oseaan-nasiesbeker (tot in 2005 Stille Oseaan-drienasies), waarin Fidji tot dusver 16 titels gewen het. Fidji se bynaam is ''Flying Fijians'' ([[Engels]] vir: “Vlieënde Fidjiane”) en hulle speel tradisioneel in wit truie met swart broeke. Die Cibi-oorlogsdans ([[Fidjiaans]]: [ˈðimbi]) word voor elke toetswedstryd deur die Fidjiaanse span uitgevoer. Die oorlogsdans dateer uit die land se oorloë met naburige eilande en word sedert 1939 op die rugbyveld gebruik.<ref name="history">{{en}} {{cite web |url=http://www.teivovo.com/history/index.html |title=Rugby History in Fiji |publisher=Teivovo |accessdate=6 Oktober 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071114224240/http://www.teivovo.com/history/ |archive-date=14 November 2007 |url-status=dead}}</ref> Fidji het tot dusver vir agt van die nege [[rugbywêreldbeker]]toernooie gekwalifiseer en net die [[Rugbywêreldbeker 1995]] in [[Suid-Afrika]] misgeloop. In [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] en [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] het hulle daarin geslaag om tot die kwarteindrondte deur te dring. Sedertdien vaar Fidji nie meer so goed in die Wêreldbeker nie. Een voormalige Fidjiaanse rugbyspeler is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem. == Beheerliggaam == {{Hoofartikel|Fidjiaanse Rugbyunie}} Die beheerliggaam vir rugby in Fidji is die Fidjiaanse Rugbyunie (Engels: ''Fiji Rugby Union'', FRU). Die Fidjiaanse Rugbyunie is in 1913 gestig en het in 1987, net voor die [[Rugbywêreldbeker 1987|eerste rugbywêreldbekertoernooi]], ’n volle lid van die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRR; nou [[Wêreldrugby]]) geword.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/organisation/membership/member-unions |title=Member Unions |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Daarbenewens het die Fidjiaanse Rugbyunie in 2000 ’n stigtingslid van die Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (''Federation of Oceania Rugby Unions'', FORU; nou Oseanië Rugby) geword.<ref name="islands">{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Rugby Union Football, Pacific Islands |editor=John Nauright, Charles Parrish |work=Sports around the world: History, culture and practice |edition=1 |publisher=ABC-Clio |location=Santa Barbara |year=2012 |ISBN=978-1-59884-300-2 |pages=445–447}}</ref> Naas die amptelike nasionale span roep die Fidjiaanse Rugbyunie ook ander keurspanne byeen. ''Fiji Warriors'' is die tweede nasionale span van Fidji en hulle neem aan Wêreldrugby se Stille Oseaan-uitdaging deel. Die ''Fiji Sevens'' is die Fidjiaanse [[sewesrugby]]span en hulle neem aan internasionale toernooie soos Wêreldrugby se Sewesreeks, Sewesrugbywêreldbeker, [[Olimpiese Somerspele]] en die [[Statebondspele]] deel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijirugby.com/teams/national-15s/ |title=National 15s |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nes ander rugbylande beskik Fidji oor ’n o/20-nasionale span wat aan die [[Wêreldrugby o/20-kampioenskap]] deelneem.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/u20 |title=World Rugby U20 Championship |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Kinders en jongmense word reeds op skool aan rugby bekend gestel en na gelang van hul belangstelling en talent begin hul met hul afrigting.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijirugby.com/tournaments/schools-rugby/ |title=Schools Rugby |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> As deel van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie het die beheerliggaam van 2004 wedstryde gereël van die Stille Oseaan-eilanders, ’n gemeensame keurspan van die drie Stille Oseaan-[[Eilandstaat|eilandstate]] Fidji, [[Samoa]] en [[Tonga]]. Aangesien die Stille Oseaan-eilanders nie die gewenste inkomste vir die beheerliggame gegenereer het nie, het die Samoaanse beheerliggaam dié samewerking in 2009 beëindig.<ref name="Samoa quits">{{en}} {{cite web |url=http://www.planetrugby.com/story/0,25883,16024_5437460,00.html |title=Samoa quits Pacific Islands Rugby Alliance |publisher=Planet Rugby |date=17 Julie 2009 |accessdate=24 Julie 2022 |archive-date=21 Julie 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090721003642/http://www.planetrugby.com/story/0,25883,16024_5437460,00.html |url-status=dead}}</ref> == Algemene situasie == [[Lêer:Fijian rugby.jpg|duimnael|Rugbyspelende kinders in Fidji]] Fidji is een van die min lande waar rugby die hoofsport is. Slegs die [[Cookeilande]], [[Nieu-Seeland]], [[Samoa]], [[Tonga]] en [[Wallis]] kan soortgelyke bewerings maak.<ref name="history" /> Daar is ongeveer 80&nbsp;000 geregistreerde spelers uit ’n totale bevolking van sowat 950&nbsp;000 wat in meer as 600 klubs aktief is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijirugby.com/rugby-house/about-us/ |title=About us |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Fidji ly egter onder ’n groot uitvloei aan talent, aangesien baie spelers in die professionele ligas in [[Australië]], [[Nieu-Seeland]], [[Europa]] of [[Japan]] speel en deur die onderskeie land ingeburger word. Volgens [[Wêreldrugby]] se reëls is ’n tydperk van vyf jaar ononderbroke blyplek genoeg om vir die nasionale span van ’n ander land uit te draf (tot aan die einde van 2020 was dit net drie jaar).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/39868065 |title=World Rugby raises international eligibility period from three to five years |publisher=[[BBC]] |date=10 Mei 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Verder speel ’n beduidende aantal spelers, wat vir Fidji verkiesbaar is, vir [[Wallabies|Australië]] of [[All Blacks|Nieu-Seeland]]; noemenswaardige voorbeelde is die Fidjiaans gebore All Blacks [[Joe Rokocoko]] en [[Sitiveni Sivivatu]] asook die [[Wallabies]] [[Tevita Kuridrani]] en [[Lote Tuqiri]]. Die Stille Oseaan-eilandstate se beheerliggame is nie sterk genoeg om hierdie uitvloei aan talent stop te sit nie. Soms word die sistematiese stropery in ’n ironiese manier met die 19de eeuse ''Blackbirding'' vergelyk.<ref name="gain">{{en}} {{cite web |url=https://www.northweststar.com.au/story/937123/pacifics-brawn-drain-is-world-rugbys-gain/ |title=Pacific's brawn drain is world rugby's gain |publisher=North West Star |date=7 Oktober 2011 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Fidjiane, wat hul eie land verteenwoordig, kan nie altyd vir hul nasionale span verskyn nie, aangesien veral Engelse klubs huiwerig is om spelers vir toetswedstryde beskikbaar te stel. Die professionele span [[Fijian Drua]], wat sedert 2022 aan die internasionale toernooi [[Superrugby]] deelneem, sal as ’n oplossing dien.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.allblacks.com/news/next-steps-in-pacific-island-professional-teams-journey-confirmed-by-nz-rugby/ |title=Next steps in Pacific Island professional teams' journey confirmed by NZ Rugby |publisher=[[All Blacks]] |date=14 April 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Fidjiane is in rugbyunie steeds onder die 15 beste spanne wêreldwyd. Hulle is egter nog meer suksesvol in [[sewesrugby]], waarvan die reëls op rugbyunie s’n geskoei is. Byvoorbeeld: het hulle twee Sewesrugbywêreldbekertoernooie en tydens die [[Olimpiese Somerspele]] in [[Olimpiese Somerspele 2016|2016]] en [[Olimpiese Somerspele 2020|2020]] goue medaljes gewen. Vir die sewesrugbyspan het spelers verskyn wat voorheen of later ook vir die rugbyuniespan gespeel het. Volgens Wêreldrugby se reëls is dit egter nie moontlik om terselfdertyd vir albei nasionale spanne in aanmerking te kom nie; hierdeur sal veral uitputting van spelers vermy word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/organisation/governance/regulations/reg-8 |title=Regulation 8. Eligibility to play for national representative teams |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Geskiedenis == === Invoering en vestiging van rugby === Britte, Nieu-Seelanders en inheemse polisiemagte het in 1884 vir die eerste keer rugby by Ba op die eiland [[Viti Levu]] gespeel. Gedurende die vroeë 1890’s het die plaaslike pers vir die eerste keer oor dié sport verslag gedoen, waarvolgens dit in die bevolking begin versprei het. Aanvanklik was dit in wedywering met [[sokker]], maar rugby het spoedig die voortou gekry en is tot op hede die oorheersende balsport in Fidji.<ref>{{en}} {{cite book |author=J. R. Jones |title=Encyclopedia of Rugby Union Football |publisher=Robert Hale |location=Londen |date=1976 |ISBN=0-7091-5394-5 |pages=37}}</ref> Volgens Robert F. Dewey, ’n historikus aan die DePauw-universiteit, was rugby destyds ’n belangrike manier om die plaaslike trots en strydlustige manlikheid uit te druk. Nadat baie tradisionele rituele gedurende die koloniale tydperk verdwyn het, was rugby ’n goeie plaasvervanger vir die uitvoering van ou konflikte. Buitendien was die atletiese vaardighede van die inheemse spelers glo heel geskik vir die rugbyspel. ’n Soortgelyke ontwikkeling het in twee ander Stille Oseaan-eilandstate plaasgevind: [[Samoa]] en [[Tonga]].<ref name="gain" /> Van 1904 is aparte toernooie aangebied, waartydens Europese setlaars en inheemses net onder mekaar gespeel het; dié toernooie was egter net los gestruktureer. In 1913 het die Nieu-Seelandse [[loodgieter]] Paddy Sheehan, wat by die oprigting van die ''Grand Pacific Hotel'' in die hoofstad [[Suva]] gewerk het, met die ''Pacific Club'' die eerste formeel georganiseerde klub gestig. Onmiddellik daarna is die Fidjiaanse Rugbyvoetbalunie (''Fiji Rugby Football Union'', FRFU) gestig en die goewerneur Ernest Bickham Sweet-Escott het die ''Escott Shield'' as kampioenskaptrofee geskenk.<ref name="history" /> Sheehan het as die eerste president van die beheerliggaam daarvoor gesorg dat die [[Nieu-Seeland]]se [[All Blacks]] tydens hul terugkeer van hul suksesvolle toer na [[Kalifornië]] ’n tussenstop in Suva maak om in ’n wedstryd te speel. Dit het op 13 Desember 1913 plaasgevind en met ’n 3–67-nederlaag vir die uitsluitlik uit Europeërs saamgestelde span geëindig. Sheehan, wat ook as kaptein en afrigter gedien het, het met sy [[Drie (sport)|drie]] die enigste punte vir Fidji aangeteken.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://teivovo.com/history/1913_days_to_remember.html |title=Pioneers of Fiji Rugby |publisher=Teivovo |date=2002 |accessdate=24 Julie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071102221424/http://teivovo.com/history/1913_days_to_remember.html |archive-date=2 November 2007}}</ref> As gevolg van die destydse rasseskeiding was die FRFU in die eerste jare vir Europeërs voorbehou. In 1914 het Ratu Epeli Ganilau ’n toernooi vir “inheemses” (''natives'') met vier klubs, wat saam die ''Fiji Native Union'' gevorm het, van stapel gestuur.<ref name="history" /> Dié beheerliggaam was met die FRFU geassosieerd en het ook die meeste nasionale spelers gelewer, maar die rasseskeiding het vir die volgende drie dekades bly bestaan. Eers in 1945 is die ''Fiji Native Union'' volledig in die FRFU geïntegreer. Sedert 1963 dra die beheerliggaam die naam Fidjiaanse Rugbyunie (''Fiji Rugby Union'', FRU). Die meeste hoofafrigters, raadslede en ander funksionarisse was steeds van ’n Europese afkoms wat eers met die onafhanklikheidwording in 1970 begin verander het. Die Fidjiaanse Indiërs, wat aan die einde van die 19de eeu deur die Britse koloniste uit [[Brits-Indië]] hier gevestig is, was egter steeds uitgesluit. Tot op hede word hierdie bevolkingsgroep nie deur die Fidjiaanse rugbykultuur betrek nie.<ref>{{en}} {{cite book |author=Dominik Schieder |title=Rugby in Fiji: Unifying and Dividing a Multi-Cultural Society |work=Pacific News |edition=37 |publisher=Arbeitsgemeinschaft für Pazifische Studien, Universität Hamburg |location=Hamburg |date=Januarie 2012 |pages=23–28 |url=https://www.pacific-geographies.org/wp-content/uploads/sites/2/2017/06/PN37_Schieder.pdf |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Die nasionale span se eerste jare === [[Lêer:1924 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1924]] [[Lêer:1932 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1932]] [[Lêer:1939 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1939]] In 1924 het die FRFU en die geassosieerde ''Fiji Native Union'' die eerste Fidjiaanse nasionale rugbyspan saamgestel. Dit het net uit spelers van die vyf bestaande “inheemse” klubs bestaan en geen Europese speler ingesluit nie. Die eerste toetswedstryd is op 15 Augustus 1924 op neutrale bodem in die Samoaanse hoofstad [[Apia]] teen [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]] gespeel en met 6–0 gewen.<ref name="history" /> Volgens ’n legende is die wedstryd op ’n rugbyveld met ’n groot boom op die middellyn gespeel, maar destydse koerantberigte vermeld niks daarvan nie.<ref name="islands" /> Die wedstryd het om 7 v.m. afgeskop om die Samoaanse toeskouers kans te gee om ná die wedstryd te gaan werk. Die Fidjiaanse spelers was volledig in swart geklee (na die Nieu-Seelandse voorbeeld) en het kaalvoet uitgedraf. Aansluitend het hulle vir nege wedstryde na Tonga getoer. Die eerste toetswedstryd in [[Nukuʻalofa]] is met 6–9 verloor, die tweede met 14–3 gewen en in die derde het hulle met 0–0 gelykop gespeel. Op pad huis toe is Fidji deur [[Samoaanse nasionale rugbyspan|Samoa]] met 9–3 geklop.<ref name="history" /><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/49 |title=1924 Fiji tour to Western Samoa and Tonga |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Met uitsondering van die jaar 1930 het Fidji en Tonga tussen 1924 en 1934 al om die twee jaar ’n toetsreeks van drie wedstryde teen mekaar gespeel. Toe die Tongane in 1926 vir die eerste keer Fidji besoek het, het die Fidjiaanse spelers in ’n wit trui met ’n geborduurde Palmembleem begin uitdraf; saam met die swart broeke vorm dit steeds die gewone speeldrag. In 1928 het die beheerliggaam vir die eerste keer ’n studentekompetisie aangebied. Op daardie stadium was die meeste rugby-aktiwiteite veral op Suva en Nausori beperk. In ’n berig deur die beheerliggaam is die rede hiervoor genoem: “Dit is moeilik om die spel buite Suva te vestig, aangesien amper elke geskikte plek reeds ’n [[krieket]]veld met ’n betonblad in die middel het.” Die Nieu-Seelandse Maori (die [[Maori's]] se keurspan) het in Augustus 1938 vir die eerste keer na Fidji getoer. Die gasheer het vir die eerste keer in stewels uitgedraf, maar hulle het die neiging gehad om dit tydens die wedstryd uit te trek en oor die kantlyn te gooi. Van die vyf wedstryde tydens die toer was drie toetswedstryde. In die eerste het hulle met 3–3 gelykop gespeel, Fidji het die tweede met 11–5 en die Maori die derde met 6–3 gewen, waarvolgens die reeks onbeslis geëindig het.<ref name="history" /><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/91 |title=1938 New Zealand Maori tour to Fiji and New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Fidjiane het in 1939 [[Nieu-Seeland]] vir die eerste keer besoek. Die spankaptein tydens die toer van agt wedstryde, Ratu George Cakobau, was van mening dat sy span ’n oorloogsdans in antwoord op die Nieu-Seelandse [[Haka]] moes opvoer. Sedertdien word die Cibi voor elke wedstryd deur die nasionale span gedans. Die Fidjiane het sonder vrees gespeel en die toeskouers met hul onvoorspelbare spelstyl vermaak. Hulle was die eerste span nog wat tydens ’n toer na Nieu-Seeland onoorwonne gebly het, ’n prestasie wat geen ander span kon naboots nie. Hulle het van die eerste sewe wedstryde teen provinsiale keurspanne ses gewen en een gelykop gespeel. Ter afsluiting het die Fidjiane in [[Hamilton, Nieu-Seeland|Hamilton]] teen die Nieu-Seelandse Maori te staan gekom en met 14–4 geseëvier. Hulle kon egter nie teen die All Blacks speel nie.<ref name="history" /><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/92 |title=1939 Fiji tour to New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Naoorlogse tydperk === [[Lêer:1948 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1948]] [[Lêer:1957 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1957]] [[Lêer:1961 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1961]] Die [[Tweede Wêreldoorlog]] het ’n meerjarige onderbreking van die internasionale speelbedryf tot gevolg gehad. In 1947 het hulle Tonga vir twee toetswedstryde gehuisves, wat hul albei verloor het. In 1948 het die Nieu-Seelandse Maori Fidji besoek; van die drie toetswedstryde het die Fidjiane twee gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/98 |title=1948 New Zealand Maori tour to Fiji and New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Drie jaar later het die teenbesoek in Nieu-Seeland gevolg, waartydens die nasionale span oor ’n tydperk van sewe weke in 14 wedstryde gespeel het. In [[Wellington, Nieu-Seeland|Wellington]] het hulle teen die Nieu-Seelandse Maori te staan gekom en hulle met 21–14 geklop. Ook dié keer het hulle nie die All Blacks ontmoet nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/108 |title=1951 Fiji tour to New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In Julie en Augustus 1952 het die Fidjiane vir die eerste keer [[Australië]] besoek, nadat hulle deur die [[Rugby Australia|Australiese Rugbyunie]] genooi is. Die provinsiale beheerliggaam van [[Nieu-Suid-Wallis]] was destyds amper bankrot en moes by die belangrikste klubs vir skenkings aanklop om ’n vooruitbetaling vir die Fidjiane se bestedings in dié deelstaat te kon bekostig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://australia.rugby/about/about-us/history |title=Our History |publisher=[[Rugby Australia]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In die eerste ses van die tien wedstryde tydens die toer het Fidji onoorwonne gebly; onder andere het hulle teen die [[Waratahs (Superrugbyspan)|Nieu-Suid-Wallis Waratahs]] met 14–14 gelykop gespeel en die [[Reds (Superrugbyspan)|Queensland Reds]] met 24–17 geklop, wat die toeskouers se belangstelling in die twee toetswedstryde in [[Sydney]] aansienlik verhoog het. Die eerste ontmoeting met die Australiese nasionale span, die [[Wallabies]], het in ’n 9–15-nederlaag geëindig. Die pers was eens, dat dit veral aan die reënerige weer en die nat speelveld te wyte was dat die Fidjiane se speelvaardighede glo belemmer is. Die besoekers het die tweede toetswedstryd naelskraap met 17–15 gewen. Daarmee het Fidji vir die eerste keer daarin geslaag om ’n tradisionele rugbyland te verslaan.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://worldrugbymuseum.com/from-the-vaults/australia/historic-rugby-internationals-australia-v-fiji-1952 |title=Historic Rugby Internationals: Australia v Fiji, 1952 |publisher=World Rugby Museum |date=4 November 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 1954 het Fidji ’n tweede toer van 16 wedstryde na Australië onderneem, wat weens die Fidjiane se aanskoulike speelstyl weereens rekordskare gelok het. Hul enigste nederlaag teen ’n provinsiale keurspan was teen die Waratahs. Die eerste toetswedstryd in [[Brisbane]] het die Wallabies met 22–19 gewen, terwyl Fidji die tweede in Sydney met 18–16 gewen het. Albei wedstryde is deur erge vuilspel gekenmerk.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijitimes.com/brawls-and-broken-jaws/ |title=Brawls and broken jaws |publisher=The Fijian Times |author=Kameli Rakoko |date=15 April 2014 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In dieselfde jaar het hulle die Nieu-Seelandse Maori gehuisves en in 1955 het hulle vir die eerste keer in 27 jaar weer Samoa besoek. In 1957 het die Fidjiane weer na Nieu-Seeland getoer, waar hulle onder andere die Maori in Wellington met 36–13 en in [[Dunedin]] met 17–8 verslaan het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/139 |title=1957 Fiji tour to New Zealand |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die volgende toer na Australië in Mei en Julie 1961 het 14 wedstryde ingesluit, waarvan drie toetswedstryde was. Terwyl die Fidjiane in Brisbane en Sydney deur die Wallabies verslaan is, het hulle in [[Melbourne]] met 3-elk gelykop gespeel.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/159 |title=1961 Fiji tour to Australia |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Toenemende internasionale kontak === [[Lêer:1964 Fiji rugby union team.jpg|duimnael|Die Fidjiaanse span in 1964]] In 1963 is die eerste Suid-Stille Oseaan-spele in Suva aangebied en Fidji het tydens die rugbytoernooi onoorwonne gebly en dié toernooi beklink. Die FRU het in 1964 vir die eerste keer ’n interkontinentale toer gereël wat die nasionale span deur [[Wallis]], [[Frankryk]] en [[Kanada]] geneem het. Tydens dié toer het Fidji onder andere wedstryde teen die verskeie nasionale spanne gespeel, maar net dié teen Frankryk is as ’n toetswedstryd erken. Die Fidjiane het die toeskouers weer met hul aggressiewe en aantreklike speelstyl vermaak. Veral die ontmoeting met die [[Walliese nasionale rugbyspan|Walliese nasionale span]] in [[Cardiff]] het ’n skare van meer as 60&nbsp;000 gelok.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/welsh/7010442.stm |title=The 1964 Fijians |publisher=[[BBC]] |date=24 September 2007 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die mededingers uit Samoa en Tonga het nie aan die Suid-Stille Oseaan-spele 1969 se rugbytoernooi deelgeneem nie; Fidji het die ander deelnemende spanne heeltemal oorheers en in die eindstryd die gasheer [[Papoea-Nieu-Guinee]] met 88–3 oorrompel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://nla.gov.au/nla.obj-330240358/view?sectionId=nla.obj-336138924&partId=nla.obj-330294304#page/n36/mode/1up |title=Rugby Fijians destroy opposition |publisher=Pacific Islands Monthly |date=1 September 1969 |pages=40 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Ná ’n eenmaandse toer deur Nieu-Seeland met ’n gemengde rekord (onder andere ’n gelykop en ’n nederlaag teen die Nieu-Seelandse Maori) het aan die einde van die jaar 1970 die tweede toer na Europa en Noord-Amerika gevolg, waartydens 13 van die 16 wedstryde in [[Engeland]] gespeel is. Op 24 Oktober het die Fidjiane in [[Newcastle upon Tyne]] ’n verrassing behaal, toe hulle die [[Britse Barbarians|Barbarians]] met 29–9 verneder het. Hierdie prestasie is veral noemenswaardig aangesien die Barbarians amper net nasionale spelers van die boonste rakke op die veld gesit het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.newcastlefalcons.co.uk/news/story/all-our-yesterdays-1970---when-fiji-came-to-newcastle |title=All our yesterdays: 1970 – When Fiji came to Newcastle |publisher=Newcastle Falcons |date=2 Desember 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die toere van 1972 en 1976 het hulle vier deels naelskraapse nederlae teen die Wallabies behaal. In teenstelling met die Australiërs het die Nieu-Seelanders in 1974 wedstryde teen die Fidjiane nie as toetswedstryde erken nie, maar nietemin het die All Blacks ná hul toer na Australië na Suva vertrek om vir die eerste keer teen die Fidjiaanse nasionale span te speel. Die gaste het die wedstryd op 11 Junie net met groot moeite naelskraap 14–13 gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.allblacks.com/asp/teamsheet.asp?MT_ID=1674 |title=All Blacks vs Fiji |publisher=[[All Blacks]] |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die Fidjiane het op 15 Augustus 1977 een van die grootste verrassings nog behaal, toe die [[Britse en Ierse Leeus|Britse Leeus]] op hul pad huis toe van hul driemaandse toer na Nieu-Seeland ’n tussenhalte in Fidji gemaak het en voor ’n opgewonde skare van 20&nbsp;000 met 21–25 verslaan is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.vice.com/en/article/xw8q3d/hungover-under-the-suva-sun-remembering-when-fiji-upset-the-british-and-irish-lions |title=The Long Suva Hangover: Remembering When Fiji Upset the British and Irish Lions, in 1977 |publisher=Vice |author=Ben Stanley |date=1 Junie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die Suid-Stille Oseaan-spele 1979 in Suva het Fidji in die eindstryd teen Tonga met 3–6 verloor en die silwermedalje verower. In 1980 was daar twee premières: [[Italiaanse nasionale rugbyspan|Italië]] het Fidji besoek (en is met 16–3 geklop) en die Fidjiane het hul eerste toer na [[Suid-Amerika]] onderneem; die hoogtepunte was die eerste twee toetswedstryde teen die [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentynse nasionale span]] wat Fidji albei verloor het. In 1982 het die nuwe, jaarlikse Stille Oseaan-drienasiestoernooi gereelde wedstryde aan die drie voorste Stille Oseaan-rugbylande besorg; in 1983 het Fidji dié toernooi vir die eerste keer beklink. In dieselfde jaar het hulle tydens die Suid-Stille Oseaan-spele met die goue medalje weggestap. Dit was ook hul laaste deelname aan dié toernooi, aangesien die klasverskil met die meeste ander deelnemers te groot was: Byvoorbeeld het hulle [[Niue]] met 120–4 verneder, tot op hede hul hoogste oorwinning. Tydens die toer na Europa gedurende [[herfs]] 1985 het Fidji in sy eerste toetswedstryd teen Wallis gespeel, wat die gasheer oortuigend met 40–3 gewen het. Daarteenoor was hul eerste wedstryd teen [[Ierse nasionale rugbyspan|Ierland]] (wat nie as ’n toetswedstryd erken is nie) meer gebalanseerd en die Fidjiane het in [[Dublin]] naelskraap met 15–16 verloor.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/428 |title=1985 Fiji tour to British Isles |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die hoogtepunt van die jaar 1986 was die eerste besoek van die Walliesers aan Fidji wat die gaste met 22–15 gewen het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/435 |title=1986 Wales tour to Pacific |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Eerste deelname aan rugbywêreldbekertoernooie === Weens hul voortgesette goeie prestasies teen sterker geagte spanne was Fidji in 1987 een van die 16 nasies wat deur die Internasionale Rugbyraad (IRR; nou [[Wêreldrugby]]) uitgenooi is om aan die eerste [[rugbywêreldbeker]]toernooi in [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] in [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] deel te neem. Daarmee het gepaard gegaan die Fidjiaanse beheerliggaam se aansluiting by die voorheen redelik eksklusiewe IRR, waarvolgens amper alle wedstryde met die tradisionele rugbylande as toetswedstryde erken is. Tydens die Rugbywêreldbeker het Fidji Argentinië in die poelfase geklop (met 28–9), maar ook twee nederlae teen Nieu-Seeland (met 13–74) en Italië (met 15–18) gely. Aangesien by gelyke punte vir die kwarteindstrydkwalifisering die aantal drieë gedruk belangrik was, en nie soos in die huidige formaat die punteverskil nie, het die Fidjiane bo Italië en Argentinië die tweede plek gehaal en tot die kwarteindrondte gevorder. In die kwarteindstryd het hulle teen [[Franse nasionale rugbyspan|Frankryk]] met 16–31 verloor.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1987/overview |title=Rugby World Cup 1987: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Benewens die jaarlikse Stille Oseaan-drienasiestoernooi het hulle in die daaropvolgende jare ook ’n aantal toere onderneem. Onder andere het Fidji vir die eerste keer teen [[Engelse nasionale rugbyspan|Engeland]], [[Skotse nasionale rugbyspan|Skotland]] en [[Japannese nasionale rugbyspan|Japan]] te staan gekom. Die [[Rugbywêreldbeker 1991]], wat deur die destydse [[Sesnasies-toernooi|Vyfnasies]] aangebied is, het vir Fidji teleurstellend verloop: Hulle het in aldrie hul poelwedstryde teen [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]] (met 3–13), Frankryk (met 9–33) en [[Roemeense nasionale rugbyspan|Roemenië]] (met 15–17) verloor, waardeur hulle die laaste plek ingeneem het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1991/overview |title=Rugby World Cup 1991: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gedurende die vroeë 1990’s het die span ernstig gesukkel en suksesse was maar skaars. Weens sy laaste plek tydens die Rugbywêreldbeker 1991 moes Fidji aan die rugbywêreldbekerkwalifisering deelneem. Gedurende die uitspeelwedstryde wat uit ’n tuis- en wegwedstryd teen Tonga bestaan het, het hulle met ’n totale telling van 26–34 die [[Rugbywêreldbeker 1995]] in [[Suid-Afrika]] misgeloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/compseasons/175?Stagione=1995 |title=1995 Rugby World Cup – Oceania qualifiers |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nadat die IRR in Augustus 1995 al die beperkinge rakende spelersbetaling opgehef en daarmee die professionele tydperk van die rugbyspel ingelui het, was dit vir Fidji en die ander Stille Oseaan-eilandstate terselfdertyd vloek én seën. Aan die een kant kon die nasionale span professionele spelers insluit wat oorwegend by klubs in Nieu-Seeland, Australië, Europa en Japan gespeel het. Aan die ander kant het die FRU altyd met die risiko gesit dat hierdie spelers meer as drie jaar oorsee gebly het en volgens die IRR se woonplekreël deur die onderskeie beheerliggame gekeur kon word, waarvolgens hulle nie meer vir die nasionale span beskikbaar was nie. Buitendien het die finansieel sterk mededingers die plaaslike liga erg verswak.<ref>{{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |date=1997 |ISBN=1-86200-013-1 |pages=67}}</ref> Ná jare sonder sukses het die beheerliggaam met die heropbou van die nasionale span begin, maar die prestasies was aanvanklik min gesaai. Byvoorbeeld het ’n toer vir ses wedstryde gedurende herfs 1995 na Wallis en Ierland in ses nederlae geëindig. ’n Kort toer gedurende die somer van 1996 deur Nieu-Seeland en Suid-Afrika het beter verloop, en die hoogtepunt was die eerste toetswedstryd teen die [[Springbokke]] op [[Loftus Versfeld|Loftus]] op 2 Julie. Fidji het die toets met 18–43 verloor, maar hulle kon drie dae later as troosprys die [[Blou Bulle]], een van die sterkste provinsiale spanne, met 44–37 klop.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyarchive.net/tour/630 |title=1996 Fiji tour to New Zealand and South Africa |publisher=rugbyarchive.net |date=2021 |accessdate=9 Junie 2022}}</ref> Die daaropvolgende rugbywêreldbekerkwalifisering was suksesvol en Fidji het een van die Oseaniese plekke bespreek. Tussen die twee kwalifiseringsrondtes het hulle op 26 Junie 1998 vir ’n verrassing gesorg, toe hulle die Skotse besoekers in Suva met 51–26 oorrompel het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sport/rugby_union/100661.stm |title=Poor start for hapless Scots |publisher=[[BBC]] |date=26 Mei 1998 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gedurende somer 1999 het Fidji vir die eerste keer deelgeneem aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap, ’n toernooi vir die spanne in en rondom die [[Stille Oseaan]], en die vierde plek onder ses deelnemers beklee. Tydens die [[Rugbywêreldbeker 1999]], wat weer in die destydse Vyfnasies gehou is, het Fidji ná oorwinnings teen [[Namibiese nasionale rugbyspan|Namibië]] (met 67–18) en Kanada (met 38–22), asook ’n naelskraapse nederlaag teen Frankryk (met 19–28) die tweede plek gehaal en tot die uitspeelrondte gevorder, maar hulle is deur Engeland met 45–24 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/1999/overview |title=Rugby World Cup 1999: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Vestiging naby die wêreldklas === [[Lêer:South Africa vs Fiji 2007 RWC (4).jpg|duimnael|Fidji teen Suid-Afrika tydens die [[Rugbywêreldbeker 2007]]]] [[Lêer:Fiji vs Canada RWC2007 lineout.jpg|duimnael|Lynstaan tydens Fidji se poelwedstryd teen [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]] in die [[Rugbywêreldbeker 2007]]]] [[Lêer:Cariparma Test Match 2010 - Italia VS Fiji (5213733679).jpg|duimnael|Toetswedstryd tussen Italië en Fidji in 2010]] [[Lêer:South Africa vs Fiji 2011 RWC (4).jpg|duimnael|Lynstaan tydens Fidji se poelwedstryd teen [[Springbokke|Suid-Afrika]] in die [[Rugbywêreldbeker 2011]]]] In 2001 het Fidji die laaste Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap beklink, nadat hulle in die eindstryd in [[Tokio]] Samoa met 28–17 geklop het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fijirugbyunion.com/team_fiji/news/20010708_fiji_28_samoa_17.html |titel=Fiji triumph 28–17 over Samoa |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |author=Jeremy Duxbury |date=8 Julie 2001 |accessdate=24 Julie 2022 |archive-date=20 Junie 2003 |archive-url=https://web.archive.org/web/20030620051123/http://www.fijirugbyunion.com/team_fiji/news/20010708_fiji_28_samoa_17.html |url-status=dead}}</ref> Die Stille Oseaan-drienasies in 2002 het terselfdertyd as rugbywêreldbekerkwalifisering gedien. Fidji en Samoa het hul toernooiplekke met drie oorwinnings en ’n gelykop elk bespreek, bowendien het Fidji danksy sy beter punteverskil dié toernooi gewen.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rte.ie/sport/rugby/2002/0706/165243-rugby/ |title=Fiji qualify for World Cup finals |publisher=Raidió Teilifís Éireann |date=6 Julie 2002 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> As gevolg van die wêreldwyd toenemende professionalisering en die afnemende beskikbaarheid van spelers het die tradisionele rugbytoere uit die amateurtydperk eindelik verdwyn. Fidji het sy laaste rugbytoer in Augustus 2003 onderneem en na Suid-Amerika getoer. Tydens die daaropvolgende [[Rugbywêreldbeker 2003]] in Australië het die Fidjiane in die groepfase die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] (met 19–18) en Japan (met 41–13) geklop, maar hulle het teen Skotland (met 20–22) en Frankryk (met 18–61) verloor. Vervolgens het hulle met hul derde plek die kwarteindrondte misgeloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2003/overview |title=Rugby World Cup 2003: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 2002 was die FRU een van die stigtingslede van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie wat die doelwit gehad het om die samewerking tussen die Stille Oseaan-rugbylande te verbeter. In 2004 het die lede die gesamentlike keurspan Stille Oseaan-eilanders byeengeroep, wat volgens die [[Britse en Ierse Leeus]] se voorbeeld al om die twee jaar pleks van die onderskeidelike nasionale span ’n aantal toetswedstryde teen die vername rugbylande gespeel het. Op mediumtermyn sou dié span homself vir ’n moontlike uitbreiding van die [[Superrugby|Super 12]] of die [[Die Rugbykampioenskap|Drienasiesreeks]] beskikbaar stel.<ref name="islands" /> In altesaam elf wedstryde het hulle agt nederlae gely en drie oorwinnings aangeteken. In 2009 het die Samoaanse beheerliggaam die alliansie verlaat, aangesien hulle glo naas die sportiewe ook nie in die finansiële doelwitte geslaag het nie. Sedertdien het die Stille Oseaan-eilanders ondanks verskeie herlewingspogings nie meer byeengekom nie.<ref name="Samoa quits" /> Nes die ander Stille Oseaan-rugbylande het Fidji toenemend gebuk gegaan onder die feit dat die beste spelers kontrakte by oorsese klubs onderteken het en vervolgens van hul onderskeie klubs afhanklik was. Dit en ander nadele het daartoe gelei dat die beheerliggame van Fidji, Samoa en Tonga in 2000 die kontinentale beheerliggaam Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (''Federation of Oceania Rugby Unions'', FORU; nou Oseanië Rugby) van stapel gestuur het. Die FORU het vir ’n medebeslissingsreg by die IRR se uitvoerende raad aangeklop en dit is in 2004 toegestaan. Die meer as ’n dosyn lede moet egter twee setels deel en word dus steeds erg benadeel teenoor die “groot” rugbylande.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3 |pages=95–97}}</ref> Tydens die 2005-midjaarrugbytoetsreeks het Fidji weg teen Nieu-Seeland met 0–91 hul ergste nederlaag nog gely; die in Fidji gebore All Black [[Sitiveni Sivivatu]], wat volgens die woonplekreël gekeur is, het met vier drieë die meeste punte aangeteken.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2005/jun/11/lions2005.rugbyunion |title=Four-try Sivivatu leads slaughter of the islanders |publisher=[[The Guardian]] |date=11 Junie 2005 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Ses weke later het die Fidjiane vir die rugbywêreldbeker gekwalifiseer. In 2006 is die vorige Stille Oseaan-drienasies met die nuwe Stille Oseaan-nasiesbeker vervang. Tydens die eerste toernooi het die FRU vyf spelers vir die res van die jaar geskors, nadat hulle in Japan dronk in ’n bakleiery betrokke was.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/international/5244382.stm |title=Five Fijians banned after brawl |publisher=[[BBC]] |date=4 Augustus 2006 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die 2007-midjaarrugbytoetsreeks het as voorbereiding op die rugbywêreldbeker gedien. Vir dié toernooi kon die Fidjiane nie op hul beste spelers staat maak nie, aangesien hulle deur hul klubs nie beskikbaar gestel is nie. Erg verswak is hulle weg deur die Wallabies met 0–49 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rte.ie/sport/rugby/2007/0609/218799-australia/ |title=Australia 49–0 Fiji |publisher=Raidió Teilifís Éireann |date=9 Junie 2007 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2007]] in Frankryk het Fidji weer oor alle spelers beskik. In die groepfase het hulle twee oorwinnings teen Japan (met 35–31) en Kanada (met 29–16) aangeteken. Vir die wedstryd teen Australië het die hoofafrigter ’n aantal sleutelspelers laat rus, waardeur die 12–55-nederlaag geen verrassing was nie. Die volstomspan het in die wedstryd Wallis oorheers en in ’n tot die eindfluitjie noue wedstryd ’n verrassende oorwinning met 38–34 aangeteken. Daarmee het hulle vir die eerste keer sedert 1987 die kwarteindrondte gehaal. Hulle is egter deur die latere kampioen Suid-Afrika met 37–20 geklop. Met hul kwarteindrondtedeelname het hulle regstreeks vir die daaropvolgende rugbywêreldbeker gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2007/overview |title=Rugby World Cup 2007: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nadat hulle tydens die eerste drie Stille Oseaan-nasiesbekertoernooie onderpresteer het, het die Fidjiane tydens die 2009-toernooi die tweede plek behaal en hulle is net deur die ''Junior All Blacks'', die Nieu-Seelandse tweede span, verbygesteek. In 2010 het hulle weer as naaswenner geëindig, dié keer na Japan, wat ’n beter punteverskil gehad het. In dieselfde jaar is hulle in toetswedstryde deur Australië en Frankryk duidelik verslaan. Daarteenoor het hulle in November 2010 in Cardiff teen die Walliesers in ’n verrassende 16–16-gelykop gespeel.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/9206584.stm |title=Wales 16–16 Fiji |publisher=[[BBC]] |date=19 November 2010 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Tydens die [[Rugbywêreldbeker 2011]] in Nieu-Seeland is die Fidjiane in ’n sterk groep geloot. In hul eerste wedstryd het hulle Namibië met 49–25 geklop, maar in die ander drie wedstryde het hulle duidelike nederlae gely: met 3–49 teen Suid-Afrika, met 7–27 teen Samoa en met 0–66 teen Wallis.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2011/overview |title=Rugby World Cup 2011: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Geleidelike suksesse === [[Lêer:Rugby world cup 2011 wales fidji 6 octobre 2011 - 7309577128.jpg|duimnael|Fidji teen Wallis tydens die Rugbywêreldbeker 2011]] Ná hul tweede plek in 2012 het Fidji tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2013 vir die eerste keer die titel gewen. Daarteenoor het hulle al hul toetswedstryde teen vlak-een-spanne verloor. Een rede hiervoor was die spelers se gebrek aan dissipline. Byvoorbeeld het die Fidjiane in November 2013 in [[Cremona]] teen Italië vyf geel kaarte gesien. Hoewel hulle met tye net elf pleks van 15 spelers op die veld gehad het, was die nederlaag met 31–37 nogal naelskraap.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.skysports.com/rugby-union/italy-vs-fiji/62477 |title=Autumn internationals: Italy hold on to defeat ill-disciplined Fiji |publisher=Sky Sports |date=16 November 2013 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sewe maande later het hulle in Suva met ’n 25–14-oorwinning wraak geneem. Tydens die rugbywêreldbekerkwalifisering in dieselfde maand was ’n duidelike 108–6-oorwinning teen die [[Cookeilande]] genoeg. Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2015 het die Fidjiane hul tweede titel gewen; in die eindstryd in die Kanadese stad [[Burnaby]] het hulle Samoa met 39–29 geklop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.huffpost.com/archive/ca/entry/fiji-defeats-samoa-39-29-in-wild-pacific-nations-cup-final_n_7929968 |title=Fiji defeats Samoa 39–29 in wild Pacific Nations Cup final |publisher=Huffpost |date=8 Maart 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Soos vier jaar voorheen is Fidji tydens die [[Rugbywêreldbeker 2015]] in ’n “doodsgroep” geloot. Die openingswedstryd op die Londense [[Twickenham-stadion]] teen die gasheer Engeland het soos verwag in ’n 11–35-nederlaag geëindig. Ná twee verdere nederlae teen Australië (met 13–28) en Wallis (met 13–23) het Fidji reeds die kwarteindrondte misgeloop; hul duidelike oorwinning teen [[Uruguaanse nasionale rugbyspan|Uruguay]] met 47–15 was nie meer van belang nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2019/archive/2015/overview |title=Rugby World Cup 2015: Overview |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> In 2016, 2017 en 2018 het Fidji in die Stille Oseaan-nasiesbekertoernooi drie opeenvolgende titels ingepalm en in al daardie toernooie onoorwonne gebly. In 2017 het die toernooi ook as rugbywêreldbekerkwalifisering gedien. Tydens die [[2017 midjaarrugbytoetsreeks]] het Fidji Italië en Skotland tuis verslaan. In November 2018 het hul 21–14-wegoorwinning teen Frankryk groot opskudding veroorsaak; dit was hul eerste oorwinning teen dié span.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.skysports.com/rugby-union/news/12321/11562921/france-14-21-fiji-fiji-finally-claim-win-over-france |title=France 14–21 Fiji: Fiji finally claim win over France |publisher=Sky Sports |date=14 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hul prestasies tydens die [[Rugbywêreldbeker 2019]] in Japan was gemeng. Op hul 21–39-nederlaag teen Australië het ’n onverwagse 27–30-nederlaag teen die buiteperd Uruguay gevolg. Die derde groepwedstryd teen [[Georgiese nasionale rugbyspan|Georgië]] het in ’n duidelike 45–17-oorwinning geëindig. In hul laaste wedstryd het die Fidjiane teen Wallis met 17–29 verloor. Met hul derde plek het hulle die uitklopfase misgeloop, maar regstreeks vir die volgende toernooi gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/archive/2019/matches |title=Rugby World Cup 2019: Matches |publisher=rugbyworldcup.com |date=2019 |accessdate=24 Julie 2022}}{{Dooie skakel|date=Desember 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Sowel in 2020 as in 2021 is die Stille Oseaan-nasiesbekertoernooi weens die wêreldwye [[Covid-19-pandemie]] afgelas. Pleks daarvan is Fidji vir die Herfsnasiesbeker in November 2020 na Groot-Brittanje genooi. Weens ’n aantal besmettings het die span alle groepwedstryde misgeloop en hulle is as nederlae geag.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2020/nov/20/fiji-covid-19-crisis-forces-cancellation-of-scotland-autumn-nations-cup-clash-rugby-union |title=Fiji Covid-19 crisis forces cancellation of Scotland Autumn Nations Cup clash |publisher=[[The Guardian]] |date=20 November 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Hulle kon net in die wedstryd om die sewende plek speel en het met 38–24 teen Georgië gewen. Aan die begin van 2022 het Wêreldrugby ’n nuwe reël geïmplementeer wat vir die Stille Oseaan-eilandstate as baie voordelig beskou word. Hiervolgens kan nasionale spelers van ’n “groot” rugbylande na ’n ander nasie oorskakel, ongeag die aantal toetswedstryde wat tot dusver gespeel is. Hiervoor moes 36 maande verloop het sedert die laaste toetswedstryd en die speler moet in die betrokke land gebore wees; ’n oorskakeling is ook moontlik met ’n ouer of grootouer wat daar gebore is. Volgens verwagtinge sal talle spelers met ’n Fidjiaanse, Samoaanse of Tongaanse herkoms tydens die [[Rugbywêreldbeker 2023]] vir hul oorspronklike nasie kan speel.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/all-blacks/300462490/world-rugbys-tweak-of-eligibility-rule-game-changing-for-pacific-island-unions |title=World Rugby's tweak of eligibility rule game changing for Pacific Island unions |publisher=stuff.co.nz |date=25 November 2021 |accessdate=23 Januarie 2022}}</ref> == Kleure, embleem en bynaam == Fidji speel tradisioneel in ’n wit trui met swart kleuraksente, wit broeke en swart-wit-gestreepte sokkies. Hul alternatiewe trui is swart met wit kleuraksente, wit broeke en wit sokkies met swart bane. Die huidige truiverskaffer is sedert 2021 Nike<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbypass.com/news/fiji-rugby-union-announce-multi-year-deal-with-sportswear-giants-nike/ |title=Fiji Rugby Union announce multi-year deal with sportswear giants Nike |publisher=Rugbypass |date=7 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en die truiborg is sedert 2018 [[Fiji Airways]].<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijirugby.com/teams/international/flying-fijians/ |title=2019 Flying Fijians Rugby World Cup Squad |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die beheerliggaam se kenteken verskyn op die regterbors, die truiverskaffer se kenteken links en die borgkenteken in die middel. Die beheerliggaam [[Fidjiaanse Rugbyunie]] se kenteken toon ’n [[Palmagtige|palmboom]] in wit voor ’n gestileerde rugbybal met ’n swart fraiing en die belettering ''Fiji Rugby'' daaronder. Die nasionale span se bynaam is ''Flying Fijians'' (“Vlieënde Fidjiane”). == Die Cibi == [[Lêer:Fiji vs Canada RWC2007 cibi.jpg|duimnael|Fidji voer die Cibi tydens die Rugbywêreldbeker 2007 teen [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]] op]] [[Lêer:The Fiji cibi (5190205131).jpg|duimnael|Fidji se Cibi op [[Millennium-stadion]] in [[Cardiff]], [[Wallis]], 2010]] [[Lêer:South Africa vs Fiji 2011 RWC (1).jpg|duimnael|Fidji voer die Cibi tydens die Rugbywêreldbeker 2011 teen Suid-Afrika op]] Voor elke wedstryd voer die span ’n ''Cibi'' ([[Fidjiaans]]: [ˈðimbi]) genoemde oorlogsdans uit om die opponent te intimideer en hulself aan te moedig. Dit is tydens die 1939-toer na Nieu-Seeland vir die eerste keer gedans om die bekende [[Haka]] van die [[All Blacks]] en ander Nieu-Seelandse keurspanne (in dié geval die Nieu-Seelandse Maori) met ’n ekwivalent te beantwoord. Ratu Sir George Cakobau, die destydse spankaptein, het Ratu Bola, die opperhoof van die krygerstam Navusaradave in die provinsie Ba, versoek om vir die nasionale span ’n nuwe oorlogsdans te bedink.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fijisun.com.fj/2009/11/14/no-evil-in-cibi/ |title=No evil in cibi |publisher=Fiji Sun |author=Maciu Malo |date=14 November 2009 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/rugby_union/features/newsid_3104000/3104432.stm |title=Learn the amazing Fijiian cibi! |publisher=[[BBC]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| |'''Fidjiaans''' |'''Afrikaans''' |- | style="padding-right:50px" | ''Ai tei vovo, tei vovo''<br /> ''E ya, e ya, e ya, e ya;''<br /> ''Tei vovo, tei vovo''<br /> ''E ya, e ya, e ya, e ya'' ''Rai tu mai, rai tu mai''<br /> ''Oi au a virviri kemu bai''<br /> ''Rai tu mai, rai ti mai''<br /> ''Oi au a virviri kemu bai'' ''Toa yalewa, toa yalewa''<br /> ''Veico, veico, veico''<br /> ''Au tabu moce koi au''<br /> ''Au moce ga ki domo ni biau'' ''E luvu koto ki ra nomu waqa''<br /> ''O kaya beka au sa luvu sara''<br /> ''nomu bai e wawa mere''<br /> ''Au tokia ga ka tasere'' | Maak reg, maak reg,<br /> Oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh; *<br /> Maak reg, maak reg,<br /> Oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh Kyk hier, kyk hier,<br /> Ek bou ’n oorlogdraad vir jou,<br /> Kyk hier, kyk hier,<br /> Ek bou ’n oorlogdraad vir jou ’n Haan en ’n hen,<br /> Hulle val aan, val aan, val aan,<br /> Ek mag nie sluimer nie,<br /> Behalwe vir die geluid van die inbrekende branders Jou skip lê diep gekelder,<br /> Moenie dink ek het ook verdrink nie.<br /> Jou verdediging wag net daarop<br /> Om in te stort as ek dit prik. |} '''*''' soos ’n waarskuwing uitgespreek == Tuisstadions == Fidji se tuisstadion is die ANZ Nasionale stadion in die hoofstad [[Suva]] wat in 1951 opgerig is. Ná opknappings in 1978/79 en 2012 het dit ’n kapasiteit van 15&nbsp;000. Hier is tot dusver sowat driekwart van Fidji se tuiswedstryde aangebied.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://fijisun.com.fj/2012/08/09/17-5m-for-stadium-upgrade/ |title=$17.5m for stadium upgrade |publisher=Fiji Sun |author=Anasilini Ratuva |date=9 Augustus 2012 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijisportscouncil.com.fj/facilities/anz-stadium/ |title=ANZ Stadium |publisher=Fiji Sports Council |date=2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> ’n Ander belangrike stadion is die Churchillpark in [[Lautoka]] wat sedert 1954 gereeld ingespan word. Enkele wedstryde is ook op die Prince Charles Park in Nadi gespeel. == Toetswedstryde == [[Lêer:Fiji IRB World Rankings.png|duimnael|400px|Fidji se plek op [[Wêreldrugby]] se ranglys van 10 Oktober 2003 tot op hede]] Fidji het 174 van sy 342 toetswedstryde gewen, ’n wenrekord van 50,88%. Fidji se statistieke in toetswedstryde teen alle lande, in alfabetiese volgorde, is soos volg (korrek in Julie 2022):<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;team=14;template=results;type=team;view=opposition |title=International Rugby Union Statistics – Fiji |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="sortable wikitable" ! Teen ! Gespeel ! Gewen ! Verloor ! Gelykop ! % Gewen |- bgcolor="#d0ffd0" align="center" |- | {{ARGru}} || 4 || 1 || 3 || 0 || 25,00 |- | {{AUSru}} || 21 || 2 || 18 || 1 || 9,52 |- | {{BELru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{geenvlag|[[Britse Barbarians]]}} || 3 || 1 || 2 || 0 || 33,33 |- | {{COKru}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{ENGru}} || 7 || 0 || 7 || 0 || 0,00 |- | {{FRAru}} || 11 || 1 || 10 || 0 || 9,09 |- | {{GEOru}} || 6 || 4 || 1 || 1 || 66,67 |- | {{HKGru}} || 3 || 3 || 0 || 0 || 100 |- | {{IRLru}} || 4 || 0 || 4 || 0 || 0,00 |- | {{ITAru}} || 13 || 6 || 7 || 0 || 46,15 |- | {{JPNru}} || 18 || 14 || 4 || 0 || 77,78 |- | {{CANru}} || 13 || 9 || 4 || 0 || 69,23 |- | {{NAMru}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{NZLru}} || 7 || 0 || 7 || 0 || 0,00 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Nieu-Seelandse Maori || 28 || 8 || 18 || 2 || 28,57 |- | {{NIUru}} || 1 || 1 || 0 || 0 || 100 |- | {{PNGru}} || 3 || 3 || 0 || 0 || 100 |- | {{PORru}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{ROMru}} || 3 || 2 || 1 || 0 || 66,67 |- | {{Ru-rt|Salomonseilande}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{SAMru}} || 58 || 34 || 21 || 3 || 58,62 |- | {{SCOru}} || 9 || 2 || 7 || 0 || 22,22 |- | {{ESPru}} || 2 || 2 || 0 || 0 || 100 |- | {{RSAru}} || 3 || 0 || 3 || 0 || 0,00 |- | {{TGAru}} || 93 || 63 || 27 || 3 || 67,74 |- | {{URUru}} || 4 || 3 || 1 || 0 || 75,00 |- | {{USAru}} || 6 || 5 || 1 || 0 || 83,33 |- | {{WALru}} || 13 || 1 || 11 || 1 || 7,69 |- | align="left" |'''Algeheel''' || '''342''' || '''174''' || '''156''' || '''11''' || '''50,88''' |} == Rekorde == === Wêreldbekerrekord === Fidji het tot dusver aan amper elke [[rugbywêreldbeker]]toernooi deelgeneem, met uitsondering van die [[Rugbywêreldbeker 1995]] in Suid-Afrika. Hul beste prestasie tot dusver was hul vordering tot die kwarteindrondte in [[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] en [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]]. {| class="wikitable" !Jaar!!Uitslag |- |[[Rugbywêreldbeker 1987|1987]] || Kwarteindrondte |- |[[Rugbywêreldbeker 1991|1991]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 1995|1995]] || Geen deelname |- |[[Rugbywêreldbeker 1999|1999]] || Uitspeelrondte |- |[[Rugbywêreldbeker 2003|2003]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2007|2007]] || Kwarteindrondte |- |[[Rugbywêreldbeker 2011|2011]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2015|2015]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] || Poelfase |- |[[Rugbywêreldbeker 2023|2023]] || ''gekwalifiseer'' |- |[[Rugbywêreldbeker 2027|2027]] || {{n.v.t.}} |- |[[Rugbywêreldbeker 2031|2031]] || {{n.v.t.}} |} === Stille Oseaan-drienasies === Die Stille Oseaan-drienasies was van 1982 tot 2005 die tradisionele jaarlikse toernooi tussen die drie Stille Oseaan-rugbylande Fidji, Samoa en Tonga. Hulle het die toernooi elf keer gewen. * Titeloorwinnings (11): 1983, 1984, 1985, 1987, 1988, 1994, 1995, 1996, 1998, 2002, 2004 === Stille Oseaan-nasiesbeker === Fidji se enigste jaarlikse toernooi sedert 2006 is die Stille Oseaan-nasiesbeker, waartydens hulle teen Samoa en Tonga speel (soms word ook ander nasionale span genooi). Hulle het die toernooi vyf keer gewen. * Titeloorwinnings (5): 2013, 2015, 2016, 2017, 2018 === Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap === Fidji het drie keer aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap deelgeneem en die laaste toernooi gewen. * Titeloorwinnings (1): 2001 === Suid-Stille Oseaan-spele === Fidji het vyf keer aan die Suid-Stille Oseaan-spele se rugbytoernooi deelgeneem en drie keer gewen. * Titeloorwinnings (3): 1963, 1969, 1983 === Ander toetswedstryde === Gedurende die amateurtydperk het Fidji deels maandelange oorsese toere onderneem, waartydens hulle teen ander nasionale spanne, plaaslike saamgestelde spanne en klubspanne gespeel het. Eweneens het hulle ander nasionale spanne in Fidji gehuisves. Teen die jaar 2000 het die oorsese toere volgens die ou tradisie tot ’n einde gekom, aangesien die professionalisering van die rugbyspel te min tyd vir toere oorlaat. Vandag is toetswedstryde teen die spanne van die Noordelike Halfrond gedurende twee tydstippe van die jaar moontlik. Gedurende die Juniemaand se midjaarrugbytoetsreeks vertrek Europese spanne na Fidji, terwyl gedurende die Novembermaand se eindjaarrugbytoetsreeks Fidji na Europa vertrek. In teenstelling met die meeste ander rugbylande speel Fidji nie vir enige trofee teen sy opponente nie. == Spelers == === Huidige span === Die volgende spelers het Fidji se span tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2022 gevorm:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.fijirugby.com/flying-fijians-name-powerful-squad-for-pacific-nations-cup/ |title=Flying Fijians name powerful squad for Pacific Nations Cup |publisher=[[Fidjiaanse Rugbyunie]] |accessdate=12 November 2021}}</ref> {| | valign="top"| Agterspelers ''(backs)'' {| class="wikitable" |- style="background:#EFEFEF" ! Speler ! Posisie ! Klub ! Toetswedstryde |- | [[Simione Kuruvoli]] || [[Skrumskakel]] || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Frank Lomani]] || Skrumskakel || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 19 |- | [[Ratu Peni Matawalu]] || Skrumskakel || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Teti Tela]] || [[Losskakel]] || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Ben Volavola]] || Losskakel || [[Racing 92]] || style="text-align:center" | 42 |- | [[Vilimoni Botitu]] || [[Senter]] || [[Castres Olympique|Castres]] || style="text-align:center" | 3 |- | [[Waisea Nayacalevu]] [[Lêer:Captain sports.svg|15px|Kaptein]] || Senter || [[RC Toulon|Toulon]] || style="text-align:center" | 28 |- | [[Kalaveti Ravouvou]] || Senter || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Seta Tamanivalu]] || Senter || [[Toshiba Brave Lupus Tokyo]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Apisalome Vota]] || Senter || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Vinaya Habosi]] || [[Vleuel]] || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Manasa Mataele]] || Vleuel || [[Western Force (Superrugbyspan)|Western Force]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Josua Tuisova]] || Vleuel || [[Lyon Olympique Universitaire|Lyon]] || style="text-align:center" | 17 |- | [[Jiuta Wainiqolo]] || Vleuel || [[RC Toulon|Toulon]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Ilaisa Droasese]] || [[Heelagter]] || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Seta Tuicuvu]] || Heelagter || [[CA Brive|Brive]] || style="text-align:center" | 7 |} | | valign="top"| Voorspelers ''(forwards)'' {| class="wikitable" ! Speler ! Posisie ! Klub ! Toetswedstryde |- | [[Mesu Dolokoto]] || [[Haker]] || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 10 |- | [[Tevita Ikanivere]] || Haker || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 1 |- | [[Sam Matavesi]] || Haker || [[Northampton Saints]] || style="text-align:center" | 20 |- | [[Mesake Doge]] || [[Stut]] || ''klubloos'' || style="text-align:center" | 7 |- | [[Haereiti Hetet]] || Stut || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Eroni Mawi]] || Stut || [[Saracens]] || style="text-align:center" | 17 |- | [[Manasa Saulo]] || Stut || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 47 |- | [[Luke Tagi]] || Stut || [[Pays d’Aix RC|Provence]] || style="text-align:center" | 2 |- | [[Temo Mayanavanua]] || [[Slot (rugby)|Slot]] || [[Lyon Olympique Universitaire|Lyon]] || style="text-align:center" | 5 |- | [[Isoa Nasilasila]] || Slot || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Api Ratuniyarawa]] || Slot || ''klubloos'' || style="text-align:center" | 38 |- | [[Tevita Ratuva]] || Slot || [[CA Brive|Brive]] || style="text-align:center" | 11 |- | [[Ratu Leone Rotuisolia]] || Slot || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Levani Botia]] || [[Losvoorspeler]] || [[Stade Rochelais|La Rochelle]] || style="text-align:center" | 21 |- | [[Te Ahiwaru Cirikidaveta]] || Losvoorspeler || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Mesu Kunavula]] || Losvoorspeler || [[Edinburgh Rugby|Edinburgh]] || style="text-align:center" | 6 |- | [[Rusiate Nasove]] || Losvoorspeler || [[Fijian Drua]] || style="text-align:center" | 0 |- | [[Albert Tuisue]] || Losvoorspeler || [[Gloucester RFC|Gloucester]] || style="text-align:center" | 13 |} |} === Bekende spelers === {{dubbelbeeld|regs|Waisale Serevi 2014.jpg|150|Nicky Little.jpg|150|Waisale Serevi (2014)|Nicki Little (2007)}} {{dubbelbeeld|regs|Seremaia Baï.jpg|150|VGoneva.jpg|150|Seremaia Bai (2009)|Vereniki Goneva (2012)}} {{dubbelbeeld|regs|Leone Nakarawa June 2014 (cropped).jpg|150|BEN VOLA VOLA (15401278078).jpg|150|Leone Nakarawa (2014)|Ben Volavola (2014)}} Een voormalige Fidjiaanse speler is vir sy uitstekende prestasie in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/halloffame/inductees |title=Inductees |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="wikitable" ! Speler ! Posisie ! Inskrywing |- | [[Waisale Serevi]] || [[Losskakel]], [[Heelagter]], [[Skrumskakel]] || 2013 |} === Spelerstatistieke === Vervolgens die belangrikste statistieke van Fidji se spelers. Die spelers wat met <nowiki>*</nowiki> gekenmerk is, is nog aktief en kan hul statistieke verbeter. <small>(Korrek teen: Julie 2022)</small> {| | {| class="wikitable" |+ Meeste toetswedstryde<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;team=14;template=results;type=player |title=Total matches played (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Toetswedstryde |- | {{0}}1 || [[Nicky Little]] || 1996–2011 || 71 |- | {{0}}2 || [[Leone Nakarawa]] || 2009–2021 || 66 |- | {{0}}3 || [[Akapusi Qera]] || 2005–2018 || 64 |- | {{0}}4 || [[Campese Ma’afu]] || 2010–2019 || 62 |- | {{0}}5 || [[Vereniki Goneva]] || 2007–2019 || 59 |- | {{0}}6 || [[Sunia Koto]] || 2005–2017 || 57 |- | {{0}}7 || [[Seremaia Bai]] || 2000–2016 || 53 |- | {{0}}8 || [[Dominiko Waqaniburotu]] || 2010–2019 || 51 |- | {{0}}9 || [[Jacob Rauluni]] || 1995–2006 || 49 |- | 10 || [[Joeli Veitayaki]] || 1994–2003 || 49 |} | {| class="wikitable" |+ Meeste toetswedstryde as kaptein<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?captain=1;class=1;filter=advanced;orderby=matches;team=14;template=results;type=player |title=Total matches played as captain (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Toetswedstryde |- | {{0}}1 || [[Akapusi Qera]] || 2011–2018 || 38 |- | {{0}}2 || [[Greg Smith]] || 1996–2003 || 30 |- | {{0}}3 || [[Esala Teleni]] || 1983–1989 || 19 |- | {{0}}4 || [[Mosese Rauluni]] || 2004–2008 || 17 |- | {{0}}5 || [[Dominiko Waqaniburotu]] || 2010–2019 || 16 |- | {{0}}6 || [[Epi Bolawaqatabu]] || 1969–1973 || 12 |- | {{0}}7 || [[Deacon Manu]] || 2010–2012 || 12 |- | {{0}}8 || [[Alifereti Doviverata]] || 2001–2007 || 11 |- | {{0}}9 || [[Simon Raiwalui]] || 1999–2006 || 11 |- | 10 || colspan=3 | Twee spelers met tien toetswedstryde elk |} |} {| | {| class="wikitable" |+ Meeste punte aangeteken<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;filter=advanced;orderby=points;team=14;template=results;type=player |title=Total points scored (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Punte |- | {{0}}1 || [[Nicky Little]] || 1996–2011 || 670 |- | {{0}}2 || [[Seremaia Bai]] || 2000–2016 || 321 |- | {{0}}3 || [[Ben Volavola]] * || 2015–2022 || 284 |- | {{0}}4 || [[Severo Koroduadua]] || 1982–1991 || 268 |- | {{0}}5 || [[Nemani Nadolo]] * || 2010–2022 || 237 |- | {{0}}6 || [[Waisale Serevi]] || 1989–2003 || 221 |- | {{0}}7 || [[Vereniki Goneva]] || 2007–2019 || 110 |- | {{0}}8 || [[Taniela Rawaqa]] || 2007–2011 || 103 |- | {{0}}9 || [[Norman Ligairi]] || 2000–2010 || {{0}}85 |- | 10 || colspan=3 | Drie spelers met 80 punte elk |} | {| class="wikitable" |+ Meeste drieë gedruk<ref>{{en}} {{cite web |url=http://stats.espnscrum.com/statsguru/rugby/stats/index.html?class=1;filter=advanced;orderby=tries;team=14;template=results;type=player |title=Total tries scored (descending) |publisher=ESPNscrum |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- style="background:#ABCDEF" ! style="width:50px"| Rang !! style="width:175px"| Naam !! style="width:100px"| Tydperk !! style="width:75px"| Drieë |- | {{0}}1 || [[Vereniki Goneva]] || 2007–2019 || 22 |- | {{0}}2 || [[Nemani Nadolo]] * || 2010–2022 || 22 |- | {{0}}3 || [[Sanivalati Laulau]] || 1980–1985 || 20 |- | {{0}}4 || [[Norman Ligairi]] || 2000–2010 || 17 |- | {{0}}5 || [[Timoci Nagusa]] || 2008–2018 || 16 |- | {{0}}6 || [[Viliame Satala]] || 1999–2005 || 16 |- | {{0}}7 || [[Fero Lasagavibau]] || 1997–2002 || 15 |- | {{0}}8 || [[Leone Nakarawa]] || 2009–2021 || 13 |- | {{0}}9 || [[Metuisela Talebula]] || 2012–2018 || 13 |- | 10 || [[Aisea Tuilevu]] || 1996–2004 || 13 |} |} == Afrigters == [[Lêer:Inoke Male 2010.jpg|duimnael|upright|Inoke Male (2013)]] Fidji het in 1954 met William Goodsir sy eerste afrigter benoem. Sedert 2020 dien die Nieu-Seelander Vern Cotter as Fidjiaanse hoofafrigter. {| class="wikitable sortable" ! Naam !! Tydperk |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} William Goodsir || 1954 |- | {{vlagikoon|Australië}} Douglas Walkden-Brown || 1964 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Jo Sovau || 1987 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} George Simpkin || 1987–1991 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Samisoni Viriviri Sr || 1989–1991 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Meli Kurisaru || 1996 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Brad Johnstone || 1996–1999 |- | {{vlagikoon|Australië}} Greg Smith || 2000–2001 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Ifereimi Tawake (tussentyds) || 2001–2002 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Mac McCallion || 2002–2003 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Wayne Pivac || 2004–2007 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Ilivasi Tabua || 2007–2008 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Mike Brewer || 2009–2010 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Sam Domoni || 2010–2011 |- | {{vlagikoon|Fidji}} Inoke Male || 2012–2014 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} John McKee || 2014–2019 |- | {{vlagikoon|Nieu-Seeland}} Vern Cotter || sedert 2020 |} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Verdere leesstof == * {{en}} {{cite book |author=Robert F. Dewey |title=Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era |editor=Greg Ryan |work=The changing face of rugby: The Union game and professionalism since 1995 |publisher=Cambridge Scholars Publishing |location=Newcastle |date=2008 |ISBN=978-1-84718-530-3}} * {{en}} {{cite book |author=Richard Bath |title=The Complete Book of Rugby |publisher=Seven Oaks Ltd. |date=1997 |ISBN=1-86200-013-1}} * {{en}} {{cite book |author=J. R. Jones |title=Encyclopedia of Rugby Union Football |publisher=Robert Hale |location=Londen |date=1976 |ISBN=0-7091-5394-5}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Fiji national rugby union team|Fidjiaanse nasionale rugbyspan}} * {{en}} [https://www.fijirugby.com/ Amptelike webwerf van die Fidjiaanse Rugbyunie] * {{en}} [https://www.world.rugby/organisation/membership/oceania/fiji Fidji by Wêreldrugby] * {{en}} [https://www.planetrugby.com/team/fiji/ Fidji op Planet Rugby] {{Nasionale rugbyspanne}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Fidji]] [[Kategorie:Nasionale rugbyspanne van Oseanië]] 2t25cb6ii5iklqujzfkbdudyczz8g3v 0 28133 2514504 2514497 2022-07-24T12:06:41Z Aliwal2012 39067 /* Mylpale */ [[Birmaanse Wikipedia]] verbygesteek vir 70ste plek wikitext text/x-wiki {{Infoboks webwerf | naam = Wikipedia | logo = Wikipedia-logo-v2-af.svg | skermkiekie = Voorblad Afrikaanse Wikipedia.jpg | tipe = [[Wiki]] | taal = [[Afrikaans]] | registrasie = Opsioneel | eienaar = [[Wikimedia Stigting]] | outeur = Die gemeenskap | opgerig = [[16 November]] [[2001]] | status = Aktief | url = {{URL|https://af.wikipedia.org/}} }} Die '''Afrikaanse Wikipedia''' is die [[Afrikaans]]e weergawe van die webgebaseerde vrye-inhoud-[[ensiklopedie]] [[Wikipedia]] ("vrye" verwys in hierdie geval na die kopievrye lisensiëring van die projek). Die projek is op 16 November 2001 begin en dit was die 11de Wikipedia wat geskep is.<ref>[[:en:Special:PermanentLink/94753987|Wikipedia:2001]], English-language Wikipedia (16 Desember 2006)</ref> Dit beskik tans oor ongeveer {{NUMBEROF|ARTICLES|af|N}} artikels en is die {{Rangtelwoord|{{Wikipedia volgens grootte|af}}}} grootste Wikipedia volgens die aantal artikels.<ref>[[m:Complete list of language Wikipedias ordered by size|Meta-Wiki's list of language Wikipedias ordered by size]]</ref> Die Afrikaanse Wikipedia was in 2020 die derde mees geslagsgelyke Wikipedia van alle taalweergawes in verband met die aantal biografiese artikels per geslag.<ref>{{cite web |url=https://www.denelezh.org/gender-gap/?sort=percent_females#project |work=Denelezh |title=Gender Gap in Wikidata |access-date=19 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190508141543/https://www.denelezh.org/gender-gap/?sort=percent_females |archive-date=8 Mei 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Benewens [[Suid-Afrika]] en [[Namibië]] word die Afrikaanse Wikipedia gebruik en in stand gehou deur gebruikers in [[Europa]], [[Noord-Amerika]] en [[Oseanië]]. Die Afrikaanse Wikipedia het tans {{NUMBEROF|PAGES|af|N}} bladsye, waarvan {{NUMBEROF|ARTICLES|af|N}} artikels is. Dit het {{NUMBEROF|USERS|af|N}} geregistreerde gebruikers, waarvan {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|af|N}} as aktief gereken word. Hierdie gebruikers het al {{NUMBEROF|EDITS|af|N}} wysigings aangebring en {{NUMBEROF|FILES|af|N}} lêers opgelaai. Die Wikipedia gebruik tans [[MediaWiki]] weergawe {{CURRENTVERSION}}.<ref>[[Special:Version|Huidige weergawe aangedui]]</ref> Beide die adresse {{URL|https://af.wikipedia.org/}} en {{URL|http://wikipedia.co.za}} kan gebruik word om die Afrikaanse Wikipedia te besoek. == Die Afrikaanse Wikipedia in die media == Op '''1 Desember 2005''' skryf die taalaktivis dr. [[Dan Roodt]] in die ''Afrikaner'' (getiteld "Afrikaners moet internet beset", wat ook later weer gepubliseer word op [[PRAAG]], op 9 April 2007) die volgende<ref>[http://archive.is/mk9Sj Roodt, D. 2007. Afrikaners moet internet beset. ''PRAAG'', 9 April.]:</ref> {{cquote| Dit is daarom van die uiterste belang dat Afrikaners vir hulle 'n gebied in die kuberruim moet afbaken. Ten dele is dié proses reeds aan die gang, maar dit moet versnel en verhewig word. Die totale Afrikanergeskiedenis, -kultuur, en -letterkunde behoort vrylik op die internet beskikbaar te wees. Een manier om dit reg te kry, sou wees om die Afrikaanse weergawe van die sogenaamde ''Wikipedia'' uit te bou. Laasgenoemde is 'n gratis aanlyn-ensiklopedie wat deur vrywillige samewerking in elkeen van die vernaamste tale ter wêreld tot stand gekom het. Tans verkeer die Afrikaanse ''Wikipedia'' in die 46ste posisie wat die aantal gepubliseerde artikels daarin betref, dus nie baie hoog op die lys nie. Myns insiens behoort alle bestaande Afrikaanse kultuurorganisasies en akademici saam te werk om so 'n Afrikaanse ensiklopedie tot een van die grootstes op die internet uit te bou. Afrikaans kan maklik een van die top twintig ''Wikipedia''tale, naas Engels, Duits, Frans, Spaans, ens. word. Afrikaanse boeke waarop daar nie meer kopiereg bestaan nie, behoort ook stelselmatig op die internet opgelaai te word. }} '''2006''': Volgens die Duitser prof. Andreas Hepp, is dit opvallend hoe die top 15 Wikipedias, Japannees en Chinees uitgesluit, hoofsaaklik "Westerse tale" is. Die "digitale kloof" is wel duidelik sigbaar omrede Afrikaans 43ste op die aktiwiteitsranglys is, ongeag sy "koloniale tradisies", wat die eerste taal in Afrika is wat wel bietjie vordering toon. Hy skryf hierdie tekortkoming toe aan die algemene "verbindingskloof", 'n onderafdeling van die "digitale kloof" – soos ontoeganklikheid deur internetverbindings wat power is, te duur is of glad nie bestaan nie.<ref>{{de}}[https://www.researchgate.net/profile/Andreas_Hepp/publication/277301267_Wissenspraktiken_im_Alltag_Wikipedia_und_Podcasting_zwischen_Konnektivitat_und_Mobilitat/links/5da578b3a6fdcc8fc352b2c4/Wissenspraktiken-im-Alltag-Wikipedia-und-Podcasting-zwischen-Konnektivitaet-und-Mobilitaet.pdf Hepp, A. 2006. Wissenspraktiken im Alltag: Wikipedia und Podcasting zwischen Konnektivität und Mobilität. In: Pühringer, Karin / Zielmann, Sarah (eds.): ''Vom Wissen und Nicht-Wissen einer Wissenschaft. Kommunikationswissenschaftliche Domänen, Darstellungen und Defizite.'' Münster: LIT, p. 179.]</ref> '''11 November 2007''': Die iCommons-kantore het gasheer gespeel vir 'n Afrikaanse Wikipedia-byeenkoms, as deel van ‘n Wikipedia-week. Internasionale gaste [[Jimmy Wales]], Ndesanjo Macha en Frank Schulenburg, sowel as 'n aantal Afrikaanse Wikipediane waaronder [[Gebruiker: Laurens|Laurens]],[[Gebruiker:RAM| RAM]], [[Gebruiker: Greenman|Greenman]], [[Gebruiker: Sobaka|Sobaka]] en lede van die media, het dit bygewoon. Laurens, een van die mees aktiewe Wikipediane by Afrikaans-Wikipedia op daardie stadium het 'n inleidende lesing getitel “Die Afrikaanse Wikipedia - Reusetjie?” gelewer. Laurens het die ontwikkeling van hierdie tot dusver suksesvolste Wikipedia onder die Afrikatale aangebied wat gevolg is deur 'n informele bespreking. Op daardie stadium met sowat 8 600 artikels was Afrikaans-Wikipedia op pad om gou die prestasie van 10 000 artikels te oortref. In verhouding tot die getal van sowat 6,4 miljoen Afrikaans-moedertaalsprekers is dit 'n goeie getal, maar is dit steeds agter taalweergawes soos Deens of Fins. Die groep bogemiddelde aktiewe Wikipediane in die Afrikaanse Wikipedia is tans nog baie klein. Dit was ook nuttig om Ndesanjo, van die [[Swahili Wikipedia]] (wat op daardie stadium 'n soortgelyke grootte as Afrikaans was), en Frank, van die [[Duitse Wikipedia]], sowel as plaaslike Wikipediane teenwoordig te hê, aangesien daar interessante oorvleuelings en uitruil van idees tussen die verskillende taalgemeenskappe was. Die gesprek wat op die lesing gevolg het was lewendig, waarin deelnemers ervarings uitgeruil het en besin het hoe die ontwikkeling van kleiner taalweergawes soos die Afrikaanse Wikipedia aktief bevorder kan word. Die persoonlike kontak tussen die skrywers het as een van die sleutelpunte na vore gekom en almal was dit eens dat vergaderings, gereeld in Suid-Afrika moet plaasvind. Daar was groot belangstelling in inligting oor die Duitstalige Wikipedia en oor die idees en projekte wat ons ontwikkel het. Veral die idee van 'n skryfkompetisie is met belangstelling ontvang en dit lyk of die eerste kompetisie van sy soort in Afrika binnekort gehou sal word. Die daarstel van 'n plaaslike Wikimedia Foundation-tak is ook bespreek, en met die momentum wat uit die Wikimania-bod gebou is en die belangstelling rondom Wikipedia-week het dit ook al hoe meer waarskynlik laat lyk. <ref>Ian Gilfillan's web log. Afrikaans Wikipedia meetup Nov 2007, 11 November 2007.http://www.greenman.co.za/b2evolution/blogs/index.php?m=200711(18-Nov-07).</ref><ref>Frank Schulenburg, Wikipedia Academy in Südafrika – Tag 4, 11 November 2007. http://www.schulenburg.biz/correspondent/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080914071135/http://www.schulenburg.biz/correspondent/ |date=14 September 2008 }} November 18, 2007.</ref> Jana Marais berig op '''21 November 2007''' die stigter van Wikipedia, [[Jimmy Wales]], het spesiaal na Suid-Afrika toe gekom. Hy maak onder andere indirek melding van die Afrikaanse Wikipedia, wat op daardie stadium 8 600 artikels gehad het.<ref>[http://archive.is/YWjfP Marais, J. 2007. Wikipedia. ''Rapport'', 21 November.]</ref> Sy woorde word vertolk: {{cquote| ’n Mens se moedertaal bly jou moedertaal. Dit is eenvoudig makliker om ’n inskrywing oor byvoorbeeld kwantumfisika in Afrikaans of Zoeloe te verstaan, as om dit in Engels te probeer ontsyfer. Daarom wil ons al die kennis in alle tale probeer vaslê.” }} '''1 November 2009 tot 1 Januarie 2010 om middernag (SAST)''': In navolging van die [[Nederlandse Wikipedia]] word die eerste skryfwedstryd gehou. Elke kandidaat (of spanne van twee) skep één nuwe artikel of brei 'n saadjie uit. Die beste drie artikels palm elkeen 'n kontantprys vir sy skrywer(s) in. [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] wen die eerste prys, vir sy artikel [[Siberië]]. [[Gebruiker:Morne|Morné van Rooyen]] word die tweede prys toegeken vir sy artikel [[Zambië]]. Die derde prys word aan [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] toegeken vir sy artikel [[Barnsteen]]. [[Gebruiker:Hansjoseph|Hansjoseph]] verdien eervolle vermelding vir sy artikel oor [[Pous Gregorius XIII]]. Die beoordelaars was [[Gebruiker:Anrie|Anrie Hoogendoorn]] en [[Gebruiker:Arnobarnard|Arno Barnard]]. Daar was 14 deelnemers.<ref>[http://archive.is/KMBXP Wikipedia: Skryfwedstryd 2010]</ref> Volgens [[Gebruiker:Greenman|Greenman]] se webjoernaal in '''Mei 2013''' was die Afrikaanse Wikipedia wel die derde grootste [[Afrikatale|Afrikataal]]-Wikipedia, maar wat inhoud betref moontlik die beste. Daar is konstante aktiwiteit, groei en 'n gesonde gemeenskap.<ref>[http://archive.is/MYVKC Greenman. 2013. African language Wikipedia update. May.]</ref> '''2014''': Professor Ana Deumert skryf 'n paragraaf of twee oor die Afrikaanse Wikipedia in haar artikel "Sites Of Struggle And Possibility In Cyberspace. Wikipedia And Facebook In Africa" wat in die bundel ''Mediatization and Sociolinguistic Change'' opgeneem is.<ref>[https://books.google.de/books?hl=de&lr=&id=_oDnBQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA487&dq=wikipedia+afrikaans&ots=3S0Zumsa-O&sig=8dULPze_l7a4mtBKqYfYZSeX-wU#v=onepage&q=afrikaans&f=false Deumert, A. 2014. "Sites Of Struggle And Possibility In Cyberspace. Wikipedia And Facebook In Africa" In: ''Mediatization and Sociolinguistic Change'']</ref> Sy bespreek die Afrikaanse, Swahili en [[Malgassiese Wikipedia]], maar doen veral moeite om die probleme by die Xhosa-Wikipedia uit te lig. Xhosa word selfs as 'n "probleemkind" beskou – te midde van sy agtmiljoen sprekers, sy gebruik in die onderwys, regeringspamflette, gedrukte media, televisie en radio en die standaardtaal wat sedert 1820 met die eerste Bybelvertaling sy beslag gekry het, en te midde van [[Gebruiker:Discott|Douglas Scott]] wat ten minste drie werkswinkels aan die Universiteite van Kaapstad, Wes-Kaapland en by die provinsiale regering aangebied het, is die Xhosa-Wikipedia netsowel dood. Die oorsaak hiervan skryf sy toe aan die Engels wat gerieflikheidshalwe eerder gelees word. Die Wikipedia word hoofsaaklik geskryf deur buitelanders ('n Serwiër, Rus, Amerikaner, en Australiër) wat nie een Xhosa magtig is nie: van die Wikipedia word dus eenvoudig 'n prentewoordeboek gemaak. Van 'n Wiki-gemeenskap is daar dus geen sprake nie. Slegs een artikel is by 'n werkswinkel deur 'n Xhosasprekende geskep wat wel plaaslike inhoud bevat het, die res was vertalings uit die Engelse Wikipedia. Maar op Facebook is daar wel lewe – en hier kom nog 'n probleem na vore: terwyl by Wikipedia die neutrale uitkyk (NPOV) verpligtend is, is die skatskis van die Xhosakultuur en -kennis op Facebook weer spontaan. Die behoefte bestaan dus wel om volkskennis en -besit oor te dra en te deel deur 'n digitale medium, maar net nie soseer op Wikipedia nie. Hierteenoor stel Deumert onder meer die Afrikaanse Wikipedia: {{cquote| The language is closely related to Dutch and has over six million speakers in South Africa and Namibia. During apartheid, Afrikaans was heavily supported by the government and language-activism has a long history. A fair proportion of its speakers fall into the top income brackets in South Africa, and the language continues to be supported by cultural and political organizations. Access to the internet is not a serious problem, and most contributors are native speakers. There are several high-profile editors who have each contributed several hundred articles (between 200 and 1700). The work can be characterized as a collaborative project in the best tradition of ''Wikipedia'': although the group of contributors is small (which is typical across Wikipedia, see Panciera et al. 2009), there exists a sense of a community among them. […] Successful African language Wikipedias require the involvement of native speakers. Yet, issues of access are a concern. Only the Afrikaans Wikipedia – which serves a socio-economically advantaged community – shows consistent and collaborative native speaker involvement. }} In die jaar '''2014''' maak prof. [[Jaap Steyn]] in sy boek ''Ons gaan 'n taal maak'' ook kortliks melding van die Afrikaanse Wikipedia (bl. 479) deur na 'n Afriforum-nuusbrief (nr. 43) te verwys : {{cquote| Jan-Carel Brand, 'n medewerker van die Afriforum-nuusbrief het in '''April 2012''' berig dat die Afrikaanse ''Wikipedia'' sy 20 000ste artikel geplaas het. Die inhoud word volledig deur vrywilligers in hul vrye tyd geskep en die teks word onder 'n ''Creative Commons''-lisensie versprei. Dit beteken dat die teks gekopieer, gedeel en versprei kan word sonder dat enige kopieregskendings plaasvind. Die Nederlandse ''Wikipedia'' het kort tevore sy miljoenste artikel gepubliseer. }} '''21 Maart 2014''': By die "Symposium Digitaal Afrikaans: Internet en de Afrikaanse literatuur" in die Afrika-studiesentrum, te Leiden, Nederland, bevind die huiswikipediaan Hans Muller daar is heelwat moontlikhede sover dit die Afrikaanse literatuur aangaan op die Afrikaanse Wikipedia. Die Afrikaanse Wikipedia beklee met 30&nbsp;000 artikels nog die derde posisie van die Afrikatale wat artikeltal betref. Al is die aantal sprekers minder as dié van Swahili en Hausa, is die aantal Wikipedia-artikels laer by die laasgenoemde twee tale. Op hierdie stadium is daar nog baie Afrikaanse skrywers wat nog geen artikel het op die Afrikaanse Wikipedia nie; maar wel in Engels en Nederlands. Verder is daar min foto's en soortgelyke beeldmateriaal van die betrokke skrywers te vinde, of die gehalte daarvan (soos die foto van [[Antjie Krog]]) kan beter wees. Die artikel rondom die literatuur in Afrikaans het ook vasgesteek by die literatuurgeskiedenis van [[Rob Antonissen]] uit 1955.<ref>[https://archive.is/GrdAO De Wit, H.J. 2014. Digitaal Afrikaans: Internet en de Afrikaanse literatuur. ''Litnet'' 26 Maart.]</ref> '''3 Junie 2015''': [[Unisa]] se Academy of African Languages and Science (AALS) hou 'n werkswinkel. Die sprekers is onder meer prof. [[Gebruiker:Petterual|Laurette Pretorius]]; die Russiesgebore Israeli van Wikimedia Amir Aharoni, en Nozibele Nomdebevana. Van die besprekingspunte is die uitbou van die verskillende Wikipedias in 'n veeltaligheidskonteks deur vertaling en opleiding. Ook die Afrikaanse Wikipedia word hierby betrek. Op 11 Junie 2015 word 'n kort oorsig op Unisa se webwerf geplaas.<ref>[https://web.archive.org/web/20161019050510/http://www.unisa.ac.za/news/index.php/2015/06/threat-of-digital-language-death-an-african-reality/ Unisa: Threat of Digitale Language Death an African Reality]</ref> Prof. Pretorius skryf: {{cquote| ‘South African indigenous languages are orders of magnitude smaller than the others. Afrikaans is faring best with 35 491 articles, while there are no articles in Ndebele. If we say that we are living inside the digital space and people are looking for information more and more online, on Wikipedia, for example, then this tells us that they are not doing it in their own languages. We have this interesting disconnect that we all deal with; in our social/physical life we use a certain language, in our digital life another – in the case of South Africa, this is usually English. That creates some tension and is something we should be addressing. But all is not lost. We still have some of the big languages in the world, with all of our languages having more than one million speakers.’ }} '''2 Oktober 2015''': Die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] hou in samewerking met die Prisma Leeskring in Centurion 'n simposium. Hier lewer prof. Laurette Pretorius, professor in rekenaarwetenskap aan Unisa, 'n pleidooi dat meer inskrywings in die Afrikaanse Wikipedia gemaak moet word, omdat Afrikaans se voortbestaan in die digitale ruimte in 'n groot mate daarvan afhang.<ref>[https://web.archive.org/save/_embed/http://www.akademie.co.za/wp-content/uploads/2015/07/Algemene-Simposium-1-en-2-Oktober-2015.pdf Algemene simposium 1 en 2 Oktober 2015]</ref> Op '''1 November 2015''' praat prof. Laurette Pretorius op die [[Radio Sonder Grense|RSG]]-program "Die tale wat ons praat" oor die Afrikaanse Wikipedia.<ref>[https://web.archive.org/web/20160304122048/http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20151101%5FDIE%5FTALE%5FWAT%5FONS%5FPRAAT%2Emp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F RSG: "Die tale wat ons praat": Wikipedia, 1 November 2015]</ref> '''14 Januarie 2016''': RSG-omroepers Martelize Brink en Johan Rademan voer 'n onderhoud met [[Gebruiker:Oesjaar|Deon Steyn]], wat sedert 2015 op die raad van WikimediaZA dien.<ref>{{Cite web |url=http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20160114%5FOGGEND%5FWikipedia%2Emp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F |title=RSG: "Oggend op RSG", Onderhoud met Deon Steyn. |access-date=17 Desember 2019 |archive-date=19 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200419131749/http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20160114_OGGEND_Wikipedia.mp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F |url-status=dead }}</ref> Op '''28 Januarie 2016''' word onder die opskrif "Afrikaanse Wikipedia kry groot aftrek" in ''Die Burger'' die 15de verjaarsdag van die algehele Wikipediaprojek (wat ander tale omvat) gevier. Op daardie tydstip was daar sowat 38 400 artikels by die Afrikaanse Wikipedia. Die artikels wat die meeste gewysig is, is onder meer "[[Alfabetiese lys van visse]]", "[[Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name]]" en "[[Jesus van Nasaret]]". In die berig word spesifiek gelet op [[Gebruiker:Morne|Morné van Rooijen]] se belangstellings.<ref>[http://archive.is/aVJuU Els, R. 2016. Vyftiende verjaardag: Afrikaanse Wikipedia kry groot aftrek. ''Die Burger'', 28 Januarie.]</ref> In 'n onderhoud geplaas op '''6 en 13 Februarie 2016''' in die ''[[Beeld]]'' en ''[[Volksblad]]'' onderskeidelik, sê prof. [[Gerhard van Huyssteen]] die navorsing wat in 2013 gedoen is dui dat byna 40% van Afrikaanse taalmense (vertalers, dosente, onderwysers) salig onbewus was van die Afrikaanse Wikipedia. Die Afrikaanse Wikipedia haal, wat artikeltal betref, die 86ste posisie uit 291 tale, met amper 40 000 artikels; gevolg, binne die Suid-Afrikaanse omgewing, deur Noord-Sotho met byna 3 000 artikels.<ref>Van Huyssteen, G.B. 2016. Begin deel jóú kennis in jóú taal. Beeld, ''6 Feb. 2016'', bl. 21.</ref><ref>Van Huyssteen, G.B. 2016. Begin deel jóú kennis in jóú taal. Volksblad, ''13 Feb. 2016''</ref> In '''Maart 2016''' skuif Deon Steyn op die ontbytprogram, ''Dagbreek'', op die [[KykNET]]-kanaal, agter die mikrofoon in. '''20 April 2016''': ''[[Maroela Media]]'' kondig aan hul sal voortaan saam met Unisa en ander liefhebbers van Afrikaans die Afrikaanse Wikipedia help uitbrei. Die fokus is skoolvakke gerig op graad vier tot twaalf, soos die kurrikulum stipuleer. Afrikaanse digters en skrywersprofiele word ook op gefokus. Die [[Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge]] (FAK) sal weer op die Afrikaanse geskiedenis fokus. Gratis opleiding sal verskaf word aan iedereen wat bereid is om met die projek te help.<ref>[http://archive.is/auTpY Changuion, A. 2016. Help bou aan 'n Afrikaanse Wikipedia. ''Maroela Media'', 20 April.]</ref> '''22 April 2016''': Die redaktrise van ''Maroela Media'', Susan Lombaard, skryf die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, Viva (Virtuele Instituut vir Afrikaans), die Dagbreek Trust en Unisa sal kragte saamspan om skrywers, vertalers en vrywilligers saam te roep en te organiseer. Opleidingsessies is gehou en skoolkurrikula is deurgesif watter onderwerpe eerste aangepak moet word. Ondertussen het die e-posse ingestroom van voornemende vrywilligers.<ref>[http://archive.is/oByXf Lombaard, S. 2016. Redakteursbrief: Afrikaanse Wikipedia, te danke aan die oom op Koekenaap. ''Maroela Media''. 22 April.]</ref> '''April/Mei 2016''': Na aanleiding van die simposium op 2 Oktober 2015, beskryf Lilla Fourie in ''Plus 50'' in die artikel getiteld "Die Afrikaanse Wikipedia: seniors kan 'n groot bydrae lewer" die belang van die uitbou van die Afrikaanse Wikipedia.<ref>Fourie, L. 2016. Die Afrikaanse Wikipedia: seniors kan 'n groot bydrae lewer. ''Plus50'' 11(2): 22-23</ref> Pretorius wys daarop terwyl Afrikaans al hoe meer onder druk staan by skole en op universiteit en by die werkplek (die fisiese ruimte), het Afrikaanssprekendes toenemend meer na die digitale ruimte beweeg; die Afrikaanssprekende moet die taal egter met hom saamneem. 49% van die Suid-Afrikaanse bevolking van 54 miljoen mense het internettoegang; en waar daar 'n vraag na Afrikaans mag wees, moet daar 'n aanbod wees. Sy noem die Hongaarse rekenaar-taalkundige, András Kornai, het reeds in 2013 sy bevindings publiseer: "Die fisiese dood van 'n taal kom voor wanneer dit geen gebruikers en geen funksie in die samelewing het nie […] terwyl die taal digitaal begin sterf wanneer hy nie digitale funksies verwerf teen die pas waarteen sy sprekers digitale vaardighede verwerf nie." Hier kan die Afrikaanse Wikipedia van groot waarde wees, omdat die Afrikaanse Wikipedia deur soekenjins onttrek en geberg word – hoe meer Afrikaans daar is, hoe meer is die Afrikaanse teenwoordigheid in die digitale ruimte. Ten tyde van die skrywe het die Engelse Wikipedia "meer as 5 miljoen artikels van goeie gehalte, terwyl die Afrikaanse Wikipedia, wat reeds in 2001 begin is, in totaal slegs 39 500 artikels het waarvan talle kort en van mindere gehalte is". Vergeleke met sy aantal sprekers, het Afrikaans 'n agterstand en meer mense sal van die Engelse Wikipedia gebruik maak, wat kan aanleiding gee tot taalverskuiwing. Volgens die artikel is daar 'n groot vraag na kundiges wat nuwe artikels kan skryf, wat goeie artikels uit anderstalige Wikipedias kan vertaal, vrywillige redigeerders en enigiemand wat jongmense kan aanspoor om mee te doen. In hul nuusbrief van '''April 2016''' word die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns|Akademie]] se Afrikaanse Wikipediaprojek kortliks bekendgestel. Dit is 'n afdruk van Fourie se artikel wat in ''Plus50'' verskyn het.<ref>[https://web.archive.org/web/20191224055859/http://www.akademie.ussdmobile.co.za/Nuusbrief_April_2016.pdf Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns: Nuusbrief April 2016, pp. 20-21]</ref> '''Junie 2016''': Prof. Laurette Pretorius se vaktydskrifartikel, ''Die rol van die Afrikaanse Wikipedia in die uitbou van Afrikaans'' word in ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'' gepubliseer.<ref>[https://web.archive.org/web/20180721101201/http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v56n2-1/07.pdf Pretorius, L. 2016. Die rol van die Afrikaanse Wikipedia in die uitbou van Afrikaans. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'', 56(2-1):371-390.]</ref> In dieselfde uitgawe, publiseer professor [[Gerhard van Huyssteen]], Alex Antonites en Melodi Botha 'n ondersoek oor die leefbaarheid van die [[Virtuele Instituut vir Afrikaans]], en hoe die Afrikaanse Wikipedia daarby betrek word<ref>[https://web.archive.org/web/20180721113239/http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v56n2-1/09.pdf Van Huyssteen, G.B., Botha, M. & Antonites, A. 2016. Die Virtuele Instituut vir Afrikaans (VivA) en markbehoeftes in die Afrikaanse gemeenskap. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'', 56(2-1):410-437.]</ref> '''3 Junie 2016''': ''Maroela Media'' stel drie opleidingsvideo's beskikbaar hoe Afrikaanse artikels vir Wikipedia vertaal en geskryf kan word; omrede baie vrywilligers nie werkswinkels in die stede kan bywoon nie.<ref>[http://archive.is/Lx7cv ''Maroela Media''. 2016. Afrikaanse Wikipedia: Só maak mens. 3 Junie]</ref> '''6 Junie 2016''': 'n Insetsel op eNuus (Dstv) verskyn (te danke aan ''Maroela Media'') waarin die bewusmaking van die Afrikaanse Wikipedia voortgesit word. Die video-insetsel toon die opleidingskursus te Centurion op 4 Junie 2016<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=T0W5qcLaa7M eNuus: Meer Afrikaans op Wikipedia]</ref> '''16 Augustus 2016''': 'n Artikel word spesiaal toegewy aan Sören Pfauder ([[Gebruiker:SpesBona]]), 'n Duitser van [[Brandenburg]] wat Afrikaans self baasgeraak het deur sy betrokkenheid by die Afrikaanse Wikipedia. Onder meer is dit die taalverwantskap en -geskiedenis wat hom die meeste omtrent die taal boei. Hoewel hy sedert 2006 op die [[Duitse Wikipedia]] betrokke was, is hy sedert 2010 doenig op die Afrikaanse Wikipedia. Ook sy belangstellings word in die artikel genoem.<ref>[http://archive.is/Ni5oq ''Maroela Media''. 2016. Afrikaanse Wikipedia: Duitser leer homself Afrikaans. 16 Augustus.]</ref> '''14 September 2016''': ''Maroela Media'' berig oor 'n buitengewone Wikipedia-artikel geskep deur Jeanne-Marie Lombard, getiteld [[Larry (kat)]].<ref>[http://archive.is/pQZg7 Maroela Media. 2016. Downingstraat 10: Ongewone pligte vir 'n ongewone werknemer. 14 September.]</ref> '''11 Oktober 2016''': Die Afrikaanse Wikipedia het reeds 41 916 artikels, luidens ''Maroela Media''. Een bydraer wat uitgelig word is dr. Estelle Kruger, ouddosent aan die Universiteit van Stellenbosch. Kruger het besef haar ou akademiese artikels kan onder die stof uitgehaal word, meer toeganklik gemaak word vir die algemene publiek, en opnuut waarde verkry.<ref>[http://archive.is/EhZ96 Maroela Media. 2016. Afrikaanse Wiki maak inligting meer toeganklik. 11 Oktober.]</ref> '''10 November 2016''': Hoewel dit 10 jaar geduur het om 20 000 artikels op Wikipedia te bereik, het die getal artikels binne slegs vyf jaar verdubbel tot bykans 43 000. Wikipedia (die hele organisasie) se 15de verjaarsdag is ook op 12 November om 18:00 gevier by die Twankey Bar, Taj Hotel, Waalstraat, Kaapstad.<ref>[http://archive.is/ZArfX Maroela Media. 2016. Afrikaanse Wikipedia word 15 jaar oud. 10 November.]</ref> '''22 November 2016''': Binne slegs twee maande het die hoeveelheid Afrikaanse artikels vanaf 41 000 artikels gebokspring na 42 000 – iets wat tot op daardie datum vir die betrokke Wikipedia nog ongehoord was.<ref>[http://archive.is/y2VDx Maroela Media. 2016. Wikipedia:Doen jou deel vir Afrikaans. 22 November.]</ref> '''16 Februarie 2017''': 'n Nypende tekort aan artikels rakende tegnologie, sportsterre, die wetenskap en finansies word gevoel. Volgens Deon Steyn word daar ook nie meer feitegidse oor skepe of naaldwerk in Afrikaans uitgegee nie – die onus rus dus alleen op die Afrikaanse Wikipedia om die verskil te maak.<ref>[http://archive.is/8WCS6 Maroela Media. 2017. Afrikaanse Wikipedia: Geloofwaardig en betroubaar. 16 Februarie.]</ref> '''April 2017''': In die nuusbrief van die Akademie nooi prof. Laurette Pretorius Akademielede en liefhebbers van Afrikaans uit om die Afrikaanse Wikipedia te help uitbou (werkswinkels is in Junie, Julie en Augustus in die vooruitsig). Die ensiklopedie het met die skryf van die nuusbriefartikel 44 462 artikels bereik en is die 84ste grootste. Sy stel dit duidelik wat die Afrikaanse Wikipedia is, en nié is nie, juis omdat daar misverstande ontstaan het:<ref>[https://web.archive.org/web/20191224123727if_/http://www.akademie.ussdmobile.co.za/Nuusbrief_April_2017.pdf Akademie Nuusbrief April 2017 p. 21]</ref> {{cquote| Ek wil ook graag 'n oomblik stilstaan by wat Wikipedia NIE is nie omdat daar steeds misverstande hieroor bestaan wat op die lange duur die Afrikaanse Wikipedia heelwat skade kan berokken. Wikipedia is nie 'n argief nie, dit is nie 'n reklamebladsy nie, dit is nie 'n korporatiewe of persoonlike webblad nie en bowenal is dit nie 'n stortingsterrein vir enige soort Afrikaanse tekste wat instansies of persone ook al beskikbaar stel nie. Al sou hierdie soort stof nuttig en selfs uniek wees, moet dit steeds eers tot ''bona fide''-ensiklopediese artikels verwerk word voordat dit in Wikipedia gepubliseer kan word. Dus is daar geen kortpaaie of kitsoplossings nie. Kundige Afrikaanssprekendes moet gewoon skouer aan die wiel sit en ensiklopediese artikels van hoë gehalte in Afrikaans skryf, vertaal en redigeer. }} '''20 Julie 2017''' (14:00 [[Suid-Afrikaanse Standaardtyd|SAST]]). Professor Laurette Pretorius bied by die Vrystaat Kunstefees die program "Afrikaanse Wikipedia – maak die kuber jou erns" aan vir belangstellendes wat die projek wil ondersteun. Die toegang is gratis.<ref>[https://web.archive.org/web/20191224054542/https://www.vrystaatkunstefees.co.za/wp-content/uploads/2018/11/VK-program-2017.pdf Vrystaat Kunstefeesfeesprogram. 18-22 Julie 2017.]</ref> Op '''21 Augustus 2017''' word die Afrikaanse Wikipedia (onder leiding van ''Maroela Media'') as die tweede Afrikaanse digitaliseringsprojek in [[AfriForum|Afriforum]] se nuusblad op die agenda gelys:<ref>[http://archive.is/8FuQU Afriforum: Sleutel om tale te behou, lê in Kuberruim]</ref> {{cquote| 'n Tweede Afrikaanse digitaliseringsprojek is Maroela Media se Afrikaanse Wikipedia-blad. Daar is tans 46 443 artikels op dié blad gelaai, maar volgens Keren van den Berg, projekkoördineerder van die Afrikaanse Wikipedia-blad, is dit maar min vergeleke met blaaie van tale soos Engels, Duits, Frans, Hollands, Pools en Russies. “Enige persoon wat deel van hierdie projek wil vorm, kan na die instruksievideo op Youtube gaan kyk onder Afrikaanse Wikipedia-opleidingskursus.” }} '''4 Maart 2018''': Marlinée Fouché voer 'n onderhoud met Deon Steyn. Die Afrikaanse Wikipedia is 86ste op die artikelranglys, met meer as 48 000 artikels; in Suid-Afrika staan Noord-Sotho as Afrikataal tweede, met meer as 7 000 artikels (grootliks te danke aan 'n Afrikaanssprekende self wat daar betrokke is, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]]). Steyn benadruk dat die buitelanders wat bydra tot die Afrikaanse Wikipedia vir sowel die Afrikaanse as Wikigemeenskap baie werd is, aangesien Suid-Afrikaners nie altyd toegang tot buitelandse bronne het nie.<ref>[https://web.archive.org/web/20181231200818/http://eensgesind.com/geweet-afrikaans-is-die-grootste-afrika-taal-op-wikipedia/ Fouché. M. 2018. Geweet Afrikaans is die grootste Afrika-taal op Wikipedia..? ''Eensgesind.com'' 4 Maart.]</ref> '''21 Mei 2018''', '''27 Junie 2018''' en '''5 November 2018''': ''Maroela Media'' doen weer 'n beroep op sy lesers om by Wikipedia aan te sluit: "Dit is elke Afrikaanssprekende se plig om kennis na te laat sodat die volgende generasie daarop kan voortbou".<ref>[http://archive.is/TgWfB Maroela Media. 2018. Afrikaans op Wikipedia: Almal moet hul kant bring. 21 Mei.]</ref><ref>[http://archive.is/VuJ4C Maroela Media. 2018. Wiki – wat? 27 Junie.]</ref><ref>[http://archive.is/CZNto Maroela Media. 2018. Video: Jy kan 'n verskil maak (en dit kos jou niks). 5 November.]</ref> '''6 Junie 2018''': Die Katalaanse navorsers Marc Miquel-Ribé en David Laniado bevind die Afrikaanse Wikipedia se intertaalskakels kom, net soos dié van die Swahili-, Estiese en Yslandse Wikipedia, 7 tot 11 keer minder in kultuurgebonde artikels (Cultural Context Content) voor. Dit toon dat tale soos Engels, Frans, Koreaans, Duits en Italiaans (wat byna net soveel intertaalskakels met kultuurgebonde artikels toon) 'n groter kulturele uitoefening op ander tale waarskynlik het. Dit beteken taalstatus en ontwikkeling van 'n Wikipedia kan 'n groot invloed uitoefen of hierdie artikels in ander tale geskep sal word, aldan nie. Op hierdie stadium staan die persentasie kultuurgebonde artikels in die Afrikaanse Wikipedia op 19,2%, op gelyke skaal met Italiaans, maar heelwat hoër as die tale met aansienlik baie bot-geskepte artikels, soos Nederlands (7,8%) en Sweeds (11,4%), laat staan nog Cebuano (0,1%).<ref>[https://web.archive.org/web/20180625021002/https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphy.2018.00054/full Miquel-Ribé, M. & Laniado, D. 2018. Wikipedia Culture Gap:Quantifying Content Imbalances Across 40 Language Editions.]</ref> '''Desember 2018''': Prof. Jako Olivier ondersoek in sy vaktydskrifartikel verdere moontlikhede wat die Afrikaanse Wikipedia bied. Hy bevind die Afrikaanse Wikipedia groei nie noodwendig so vinnig nie, bloot omdat die Afrikaanstalige leser ewe maklik homself met die Engels kan help, maar bly positief: "Daar moet dus voortgebou word op bestaande goeie praktyke waaronder die gebruik van wiki-inisiatiewe soos die Afrikaanse Wikipedia tel."<ref>[https://web.archive.org/web/20190428040511/http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v58n4-2/03.pdf Olivier, J. 2018. Die stand van aanlyn oop opvoedkundige hulpbronne in Afrikaans: Afrikaansonderrig as 'n gevallestudie. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'', 58(4-2):905-924]</ref> '''2019''': In die huldigingsbundel opgedra aan Jaap Steyn, vra prof. [[Wannie Carstens]] hom af in sy bydrae 'Geskiedskrywing en beskrywing van Afrikaans: Wat is daar nog te sê?':<ref>[https://books.google.co.za/books?id=Mee9DwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=J.C.+Steyn+en+Afrikaans,+%27n+Viering&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwjDu6Sk6pzmAhW9R0EAHbeRCwEQ6AEIKTAA#v=onepage&q=wikipedia&f=false Van Niekerk, A. (red.). 2019. J.C. Steyn en Afrikaans: 'n viering. Bloemfontein: SUN PReSS]</ref> {{cquote| Hoe word die voordele van ''tegnologie'' benut om Afrikaans uit te bou? Wat hou die werk van die [[Virtuele Instituut vir Afrikaans]] (VivA) in (vergelyk Van Huyssteen & andere 2016) en hoe kan dit ten beste benut word? Hoe kan VivA uitgebou word? Hoe kan die Afrikaanse Wikipedia ingespan word in die belang van Afrikaans (kyk Pretorius 2016)? }} '''28 Februarie 2019''': Die Afrikaanse Wikipedia het om en by 70 000 artikels bereik. ''Maroela Media'' voer 'n onderhoud met Deon Steyn. Volgens hom groei die aantal artikels vinnig, maar nie vinnig genoeg na sy sin nie. Daar is ook 'n behoefte aan diegene wat bereid is om (deeglik literêre) navorsing te doen. Gegewe die koste van gedrukte media wat wêreldwyd sy tol eis, wat Afrikaans ook beslis nie oor die hoof sien nie, kan die Afrikaanse Wikipedia help om inligting goedkoop, vinnig en gerieflik beskikbaar te stel (nie juis asof daar enige ander alternatief is nie); foute kan onmiddellik reggestel word. Selfs ou volksname in die diere- en planteryk kan vir die nageslag so bewaar word. Steyn vertel hoe hy self in sy ledige uurtjies (in die jaar 2009) by die Afrikaanse Wikipedia betrokke geraak het: dit het hom (bo en behalwe sy vyftien jaar ondervinding) vooraf drie maande geduur om die korrekte terminologie te versamel vir sy heel eerste artikel, [[optiese vesel]]. Die artikel is baie gunstig deur die Wikipediagemeenskap ontvang. Dit het hom aangemoedig om nog meer artikels te plaas. So ongemerk is daar altyd 'n tydjie wat afgeknyp en produktief benut kan word.<ref>[https://web.archive.org/web/20191220084917/https://dl.iono.fm/epi/prov_347/epi_660498_medium.m4a?did=f18195a73f8cc2fdf24dbf8a505e6db3003f5d06&p=embed&download=1 Potgooi: Maroela Media. Al meer as 70 000 artikels in Afrikaans op Wikipedia]</ref><ref>[http://archive.is/O55l5 ''Maroela Media''. Al meer as 70 000 artikels in Afrikaans op Wikipedia. 28 Februarie 2019.]</ref> '''16 Mei 2019''': Volgens 'n Katalaanse navorser, Marc Miquel-Ribé, toon die Afrikaanse Wikipedia 'n "Europese karakter" in die sin dat hy, net soos die Europese tale, self plaaslike inhoud skep en gebruik. Terwyl die Engelse en Japannese Wikipedia se plaaslike inhoud meer as 50% beslaan, en die Duitse, Franse en Italiaanse en Katalaanse Wikipedias se plaaslike inhoud ongeveer 33,7%, 26,9%, 18,8% en 17,9% onderskeidelik uitmaak, staan die Afrikaanse Wikipedia ook op 'n heel gesonde 23,9%:<ref>[https://web.archive.org/web/20190706214921/https://wikipedia20.pubpub.org/pub/26ke5md7 Miquel-Ribé, M. 2019. The Sum of Human Knowledge? Not in One Wikipedia Language Edition. Wikipedia@20, May 16,2019.]</ref> {{cquote| Even though I have not yet verified whether this higher reader interest in CCC (“Cultural Context Content”) articles applies to all language editions, the hypothesis “context-encyclopedia-key-ingredient-to-success” is very plausible. In smaller Wikipedias with little traffic, we see the inverse trend. For instance, in some African vernacular languages, the proportion of articles dedicated to their context is very low. Considering 39 Wikipedia language editions in Africa, the average proportion of articles dedicated to each cultural context is 11.1% (median 13.8%). Why is that so? Because these languages are often relegated to a private use while English or French is used for education and official matters. Only Afrikaans — a language with a social situation similar to European languages — has '''23.9%''' of content dedicated to its context. Hence, we can say that cultural context content creation and consumption is a good indicator of a healthy Wikipedia in a society. }} Van hierdie tale word getabelleerd in 'n ander vaktydskrifartikel aangegee:<ref>[https://web.archive.org/web/20190228121044/https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1901/1901.07999.pdf Miquel-Ribé, M. & Laniado, D. 2019. Wikipedia Cultural Diversity Dataset: A Complete Cartography for 300 Language Editions]</ref> {| class="wikitable" |'''ISO-kode van Wikipedia''' |'''Artikels''' |'''CCC%''' |- |ca ('''Katalaans''') |584 760 |17,1 |- |de ('''Duits''') |2 195 308 |33,7 |- |en ('''Engels''') |5 676 573 |44,2 |- |fa ('''Persies''') |629 125 |21,9 |- |gn ('''Guaraní''') |715 |19,9 |- |ja ('''Japannees''') |1 110 617 |51,0 |- |ms ('''Maleisies''') |306 055 |22,1 |- |ru ('''Russies''') |1 481 560 |32,2 |- |sw ('''Swahili''') |42 422 |19,0 |- |zu ('''Zoeloe''') |1 111 |14,22 |} Toe die Afrikaanse Wikipedia egter 79 525 artikels bereik, word slegs 13 235 daarvan as plaaslike inhoud gemerk – die plaaslike inhoud daal daar en dan tot '''16,64%'''.<ref>[http://archive.is/UIf3S#selection-520.1-569.6 Lists of Wikipedias by Cultural Context Content, besoek op 27 Desember 2019]</ref> '''Augustus 2019''': 'n Simposium is op 29 Julie 2019 deur die Akademie aangebied. Die Afrikaanse Wikipedia het sowat 83 700 artikels bereik. Die doel van die simposium was om verskeie belangegroepe uit die Afrikaanse taalgemeenskap byeen te bring "om te besin oor die aangewese weg na 'n stewig bevolkte Afrikaanse Wikipedia." Teenwoordig was die verteenwoordigers van WikimediaZA, ''Maroela Media'', die SA Vertalersinstituut (SAVI), die [[ATKV|Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging]] (ATKV), die [[Afrikaanse Taalraad]] (ATR), South African Centre for Digital Language Resources (SADiLaR) en die [[Virtuele Instituut vir Afrikaans]] (VivA). Een probleem wat veral uitgesonder is, wat voortgespruit het uit die aard van die vertaling van bestaande inhoud, is die gebrek aan sekere geskikte vakterminologie. Daar is op verdere opvolgbyeenkomste besluit, die Akademie bied sy steun aan die Afrikaanse Wikipedia, geen ander spesifieke besluite is nog geneem nie, met die uitsondering van die rol van die Afrikaanse taalgemeenskap as geheel wat benadruk is. Prof. Laurette Pretorius (die Akademie se Wikipedia-koördineerder) beplan nog 'n werkswinkel, terwyl prof. Gerhard van Huyssteen (vak)terminologieontwikkeling deur 'n terminologienavraagdiens (wat deur VivA as projekvoorstel nog verwerk moet word) as plan geopper het.<ref>[https://web.archive.org/web/20191224055705/http://www.akademie.ussdmobile.co.za/Nuusbrief_Aug_2019.pdf Akademie Nuusbrief Augustus 2019. Wikipedia in Afrikaans: Simposium aangebied deur die SA Akademie, 29 Julie 2019. p. 27]</ref> '''14 Augustus 2019''': Ter viering van sy 10-jarige betrokkenheid by die Afrikaanse Wikipedia, skryf [[Gebruiker:Suidpunt|Suidpunt]] op [[PRAAG]] 'n artikel wat 'n paar probleme en geleenthede uiteensit, maar ook sy algemene belewenis van die organisasie die afgelope dekade.<ref>[http://archive.is/sgBFc Suidpunt. 2019. My 10 jaar by die Afrikaanse Wikipedia. '''PRAAG''', 14 Augustus].</ref> '''3 Oktober 2019''': In die Solidariteitbeweging se oorsig "Bou om te bly: Op pad na 2030" is een toekomsdoelwit: "Afrikaanse inligting in digitaal naslaanbare formaat, soos die Afrikaanse Wikipedia, moet algemeen beskikbaar wees, veral wat inligting verwant aan skoolkurrikulums betref."<ref>[https://web.archive.org/web/20191029092932/https://solidariteit.co.za/wp-content/uploads/2019/10/2019-10-03_TOEKOMSBERAAD_Volledig_web-1.pdf Solidariteitbeweging: "Bou om te bly: Op pad na 2030"]</ref> '''23 Oktober 2019''': Die ou Afrikaanse feitegidsstel, ''Wêreldspektrum'', is volledig by die Afrikaanse Wikipedia bygewerk en geïntegreer.<ref>[http://archive.is/RVljO Steyn, C. 2019. Digitale baadjie vir 'Wêreldspektrum' aangetrek. ''Maroela Media''. 23 Oktober.]</ref> '''18 November 2019''': Die Afrikaanse Wikipedia sit nou wel met meer as 85 000 artikels, maar 23 265 daarvan is saadjies. Om hierdie rede word die tweede Ontkiemingskompetisie vanaf 15 Desember 2019 tot 15 Januarie 2020 gehou. Die prys is [[Amazon.com]]-geskenkbewyse vir die eerste tot derde posisie. [[Gebruiker:Dumbassman|Rossouw van Rooyen]], 'n Namibiër, het die heel eerste ontkiemingskompetisie (15 Desember 2018 tot 15 Januarie 2019) gewen,<ref>[http://archive.is/hebbI Maroela Media. 2019. Ontkiem 'n Wiki-saadjie en wen. 18 November]</ref> gevolg deur [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] en [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] in die tweede en derde plek onderskeidelik. Daar was in die 2018/2019-kompetisie slegs ses deelnemers betrokke.<ref>[http://archive.is/7eLWL Wikipedia: Ontkiemingskompetisie 2018]</ref> By die 2019/2020-kompetisie was daar 10 deelnemers; die wenners is [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] (1ste plek), [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert]] (2de plek) en [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] (3de plek). '''Desember 2019:''' [[Paleontologie|Paleontoloog]] François Durand is veral bekommerd oor Afrikaanse bronne (by name vaklektuur) wat nie so geredelik beskikbaar is op die internet (om gemaklik by die Afrikaanse Wikipedia in te weef nie):<ref>[https://web.archive.org/web/20191217201037if_/http://ojs.tgwsak.co.za/index.php/TGW/article/download/134/125 Durand, F. 2019. Verskuif die klaskamer ter wille van die oorlewing van Afrikaans as wetenskapstaal. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'' 59(4): 599-610]</ref> {{cquote| Daar is projekte, ook van Akademielede se kant, om Afrikaans op byvoorbeeld Wikipedia te vestig en daardie projekte moet heelhartig deur ons almal ondersteun word, maar daar is baie meer om te doen. As daar niks oor paleontologie op die internet in Afrikaans is nie, is dit duidelik omdat ek nog niks daaroor daar geplaas het nie. Dieselfde geld vir elke ander vakgebied. Niemand anders as onsself kan vir hierdie afwesigheid van Afrikaans op die internet geblameer word nie. }} '''26 Januarie 2020''': Prof. Laurette Pretorius gesels op [[Radio Sonder Grense]] se program: ''Taaldinge''. Ses punte word uitgelig.<br /> ''Ten eerste'': Op grond van die Commons-lisensie-ooreenkoms is die publiek verplig om Wikipedia as bron te erken, indien van die inligting gebruik is.<br /> ''Ten tweede'': Die gehalte het te make met hoe lank die artikel is, hoeveel verwysings gegee word, hoe gebalanseerd die artikel geskryf is en hoe gereeld die artikel op datum gehou word. Die dekking van onderwerpe moet ook so wyd moontlik wees. Maar vergeleke met 'n groot internasionale taal soos Engels sou dit onbillik wees om Afrikaans met Engels te vergelyk. Pretorius fokus daarom op Katalaans, Moderne Hebreeus en Afrikaans.<br /> Sy bevind '''Katalaans''' het, te midde van 4 miljoen moedertaalsprekers meer as 630 000 Wikipedia-artikels, waarvan die artikelgehalte, net soos die Duitse Wikipedia, oor die algemeen baie goed is. Sy beskou die Katalaanssprekendes as taalpatriotte in murg en been.<br /> '''Moderne Hebreeus''' (Iwriet) het weer 5 miljoen moedertaalsprekers en het min of meer 254 000 Wikipedia-artikels; Iwriet se ontstaansgeskiedenis loop, net soos Afrikaans s'n, deur die 19de en 20ste eeu. Die Moderne Hebreeuse Wikipedia het weer strenger verwerpingsreëls as die Engelse Wikipedia s'n – nie enige artikel kan dus, net soos by die Engelse Wikipedia, sommer net geskep en aanvaar word nie. Die Hebreeussprekende akademie is wel ''ten nouste'' betrokke by hul Wikipedia, en van tyd tot tyd word skryfprojekte geloods waarby van die hoogste deskundiges en navorsers uit die Hebreeuse taalgemeenskap betrek word: 'n dure les vir die Afrikaanse Wikipedia.<br /> '''Afrikaans''' het 7,2 miljoen moedertaalsprekers. Dus, heelwat meer as die Katalaans- en Hebreeussprekendes wat getalle betref, maar die aantal Wikipedia-artikels dobber tussen 86 000 en 87 000 rond. Die artikels is oor die algemeen bitter baie kort. Gevolgtrekking: die Katalaanse en Hebreeuse Wikipedia dien as rolmodelle.<br /> ''Ten derde'': Die belang van 'n goeie Afrikaanse Wikipedia is drieledig: die aanvraag is daar, dit beïnvloed die soekenjinalgoritmes (wat beter soekresultate in Afrikaans meebring) en einde ten laaste sal beter en uitgebreide taalgebruik noodwendig lei tot beter taaltegnologie (soos masjienvertalings, speltoetsers, ens.)<br /> ''Ten vierde'': Omrede die leefwêreld van elke taal en sy sprekers (en hul taalvaardigheid en -diversiteit) verskil, sal die bronne en verwysings van elke afsonderlike Wikipedia ook verskil; daarom word nie elke bron ter wêreld ongelukkig gelys nie. Maar Pretorius vind dit ironies hoe die mensdom gou Wikipedia.org kan afkraak oor onakkuraatheid, maar tog te gewillig antwoorde google – antwoorde wat tog uit die lug gegryp word, vernaamlik dié van die Engelse Wikipedia.<br /> ''Ten vyfde'': Pretorius identifiseer die verskillende rolle en funksies waarby vrywilligers op die Afrikaanse Wikipedia betrokke kan raak. Sy bedank in die besonder die 14 administrateurs by die Afrikaanse Wikipedia vir hul onbaatsugtige diens. Die Hebreeuse Wikipedia het 37 sulke vrywilligers en die Katalaanse Wikipedia 21.<br /> ''Laastens'' bespreek sy kortliks die eerskomende werkswinkel (30 Januarie 2020) en die betrokkenheid van die Akademie. 'n Handleiding wat by die Akademie se webwerf beskikbaar sal wees, is in die vooruitsig gestel.<ref>[https://web.archive.org/web/20200126185138if_/http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20200126%5FTAALDINGE%2Emp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F Radio Sonder Grense, Taaldinge, 26 Januarie, Afrikaanse Wikipedia.]</ref> '''30 Januarie 2020''': Die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] hou 'n werkswinkel waar die uitbreiding van die Afrikaanse Wikipedia bespreek word.<ref>[https://www.facebook.com/events/sa-akademie-vir-wetenskap-en-kuns/werkwinkel-hoe-brei-ons-die-afrikaanse-wikipedia-uit/580193685892025/ SAAWK: Aankondiging op Facebook]</ref><ref>[https://www.akademie.ussdmobile.co.za/Afrikaanse_Wikipedia.pdf Werkwinkel: Hoe brei ons die Afrikaanse Wikipedia uit?]</ref> '''2020''' Peter Dirix, Liesbeth Augustinus en Frank Van Eynde jukstaponeer die ganse Afrikaanse Wikipedia tekskorpus van Julie 2016, toe nog met 40 820 artikels en 13,2 miljoen woorde, met die Taalkommissie se tekskorpus in hul artikel, [https://library.oapen.org/bitstream/handle/20.500.12657/37609/9783110668476.pdf?sequence=1#page=115 IPP in Afrikaans: a corpus-based investigation and a comparison with Dutch and German] rakende die ''infinitivus pro participio''. Hierdie gedeelde taaleienskap is te vinde in Duits, Afrikaans en Nederlands waar mens die ge- kan of soms ''moet'' weglaat: "Ek het Johan 'n roman (ge)sien skryf" of "wat ek wou vra:" (i.p.v. "wat ek wou gevra het:"). Dit is afwesig in die Engels, Fries en Jiddisj. Afrikaans het minder IPP's as in Nederlands, maar wel meer as in die Duits. Pseudo-koördinasies soos byvoorbeeld "sit en lees", "lê en lees", "staan en praat", "loop en dink", "gesit en wag" kom aansienlik minder by die Afrikaanse Wikipedia voor. Ook is IPP's gevind in die Taalkommissie se korpus m.b.t. "kom", "bly", "ophou", "probeer", "durf", "laat" en "leer", wat weer by die Afrikaanse Wikipedia afwesig is. Die rede vir hierdie verskil is heel moontlik toe te skryf aan die Taalkommissie se korpus wat niestandaardvorme opgeneem het. '''September 2020'''ː Die Afrikaanse Wikipedia het die [[Malgassiese Wikipedia]] verbygesteek wat hoeveelheid artikels betref en sodoende, die grootste Afrika-wiki volgens artikels geword, besuide die Sahara. '''November 2020''': Luidens 'n verslag van Greenman verkeer die Afrikaanse Wikipedia, wat Afrikataal en artikeltal betref, in die tweede posisie omrede die Egipties-Arabiese Wikipedia hom verbygesteek het (hoofsaaklik weens botgeskepte artikels). Afrikaans het nog nie 100 000 artikels bereik nie, terwyl die Egipties-Arabies in Junie 2020 alleen 257 000 byna oornag geskep het. Daar is egter slegs 29 aktiewe bydraers en die gehalte van die artikels van laasgenoemde Wikipedia laat veel te wense oor. Die Afrikaanse Wikipedia lyk wel belowend. By die Afrikaanse Wikipedia was daar 50 aktiewe bydraers, waaronder [[Gebruiker:Oesjaar]] en [[Gebruiker:Aliwal2012]] elkeen 1 000 wysigings in Oktober alleen aangebring het. Die Swahili Wikipedia toon ook 50 aktiewe bydraers in dieselfde maand, maar die hardwerkendstes onder hulle is nie moedertaalsprekers nie – dit besorg allerlei moeilikhede vir die groei van hierdie projek.<ref>[http://www.greenman.co.za/blog/?p=2734 Greenman. November 2020 African language Wikipedia update]</ref> '''Desember 2020''': Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns gee 'n Wikipedia-handleiding uit, ''Die Afrikaanse Wikipedia en hoe om by te dra'', saamgestel deur Gideon Kotzé en Laurette Pretorius. '''22 Desember 2020 tot 15 Januarie 2021''': Vir die derde agtereenvolgende Desember word die jaar oudergewoonte afgesluit en die nuwe tegemoet geloop met die jaarlikse [[Wikipedia:Ontkiemingskompetisie/2020|Ontkiemingskompetisie]], wat 'n maand lank duur. Geskenkbewyse ter waarde van R2000, R1500, R1000 en R500 vir die 1ste, 2de, 3de en 4de plek onderskeidelik is op die spel. Die sommetjie wengeld is deur Wikimedia ZA beslis. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] (1ste), [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] (2de), [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] (3de), [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] (4de) is die wenners van die 2020/2021-kompetisie. Daar was 8 deelnemers.<ref>[[Wikipedia:Ontkiemingskompetisie/2020|Ontkiemingskompetisie 2020/2021]]</ref> === 2021 === '''16 Januarie 2021, 15:15'''. Op [[Pretoria FM]] voer Elsje van Jaarsveld 'n onderhoud met Deon Steyn, laasgenoemde op 6 deser reeds 12 jaar betrokke by die projek. By die Afrikaanse Wikipedia self het hy min of meer al 128&nbsp;000 wysigings aangebring. Sy grootste wens is dat 100&nbsp;000 artikels teen 15 November op die Afrikaanse Wikipedia bereik word, en meer gebruikers, of proeflesers sal aansluit. Ten tyde van die onderhoud is die artikelstand van die Afrikaanse Wikipedia om en by 95&nbsp;650; tydens die vorige onderhoud 3 jaar tevore was dit 34&nbsp;000; toe Steyn in 2009 aangesluit het was dit ongeveer 17&nbsp;000. Die projek is tans die 71ste grootste Wikipedia uit oor die 300 tale, en, wat inhoud ten minste betref, die grootste Wikipedia in 'n Afrikataal. Die doelstelling om 100&nbsp;000 artikels voor 16 November te bereik is bloot 'n nuwe mylpaal voor oë; om in 'n nuwe (medium)groot kategorie ingedeel te word. Dit kan byna digterlik beskou word as die aanbreek van 'n stralende nuwe hoofstuk vir Afrikaanse Wikipedia; of 'n motor wat 100&nbsp;000&nbsp;km agter die blad het. Gewis sal die Afrikaanse Wikipedia egter dan ook 'n nuwe blaadjie moet omslaan wat die organisering betref: want nou is dit 100&nbsp;000+ artikels wat in stand gehou, op datum gebring en voortdurend bygewerk moet word. Die las raak nie minder nie. Van Jaarsveld stel voor die aanbreek van die 100&nbsp;000-kerf moet met 'n reuse partytjie luisterryk gevier word. Steyn sê 'n datum is reeds vasgemaak met die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] vir die 20-jarige viering; die reëlings is reeds uitgeklaar met prof. [[Anne-Marie Beukes]]. Daar sal op hierdie dag kennis en ondervinding uitgeruil word, asook potensiële nuwe gebruikers gewerf word. Die Afrikaanse Wikipedia self word 20 jaar oud op die 16de November 2021; al is die Afrikaanse Wikipedia die dertiende oudste weergawe, het ander jongeres hom verbygesteek – alleen maar toe te skryf aan die tekort aan mannekrag. In Europa is veral die studente veel meer betrokke en rekenaarbedrewe; Suid-Afrika het nog 'n agterstand hiermee en die leeslus (vir die opdoen van agtergrondkennis om te kan bydra) is ook maar nie altyd daar nie. Afgesien van 'n bydrae tot die samelewing en naastediens, is daar steeds 'n geweldige tekort aan gedrukte vakliteratuur in Afrikaans (met, in ag genome, dat die digitale medium veral op die huidige oomblik sake vergemaklik), is die antwoord op die vraag waarom dit belangrik is om tot die Afrikaanse Wikipedia by te dra. Die Afrikaanse gedrukte bronne is trouens al so uitgeput dat daar toenemend na Engelstalige bronne gegryp word. Nuwelinge wat wil aansluit word gevra om as gebruikers te registreer; dit vergemaklik kommunikasie waar 'n gewone IP-adres nie kan nie. Daarmee klaar, kan die individu oor enige onderwerp skryf. Hulp kan verleen word op die betrokke artikel se besprekingsblad, die Geselshoekie en op die Facebookblad ([https://www.facebook.com/groups/231160206984566/ Afrikaanse Wikipedia]). Daar is veral 'n tekort aan vakkundige proeflesers (spesiale vermelding word gemaak van 'n [[Gebruiker:Burgert Behr|“goeie gebruiker wat eksjoernalis is; 'n pensioenaris”]] as voorbeeld); soms moet die hulp van die [[Taalkommissie]] ingeroep word. Op die vraag of [[Jimmy Wales]] munt geslaan het uit Wikipedia, sê Steyn die stigtings self samel heel goed geld van donateurs in om ander projekte te befonds. Wikipedia op sigself is egter maar een been van die Wikimedia-stigting; daar is hoeveel ander susterprojekte ([[Wikispecies]], [[Wikidata]], [[Wikitravel]], e.a.) asook die duur reserwe-apparatuur wat op hierdie geldjies teer. Ná afloop van 'n vorige onderhoud, volg Van Jaarsveld op, en verneem graag na die welstand van die Duitser [[Gebruiker:SpesBona|Sören Pfauder]], en of hy nog gereeld bydra, veral omdat hy, net soos die res van die Afrikaanse radioluisteraars, 'n gewone werksdag tussen 8 tot 5 het met al sy uitdagings. En te midde hiervan het hy hom geen moeite ontsien om sy tyd aan die projek af te staan nie. Ja, is die antwoord, Pfauder gaan steeds sy gang gedurende die week en doen steeds getrou die voorbladvoorbereiding elke Sondagaand, na gelang hoeveel beskikbare tyd hy het (en dit wissel maar). Wat die bladtrekke betref: van die artikels wat die meeste besoek is in Desember is [[Geloftedag]], [[Die Gelofte]] en die [[Slag van Bloedrivier]]. Opvallend het die (covid-19-verwante) afsterwe van Elsa Joubert 'n skielike toename in lesers van haar artikel teweeggebring (400 bladtrekke oornag). Covid-19, en die skielike inperking op die vryheid van beweging, asook die sluiting van skole (en ander staatsinstellings), het ook sy deeltjie bygedra om die bladtrekke van skoolverwante artikels in veral April/Mei-maand 2020 te verhoog. Artikels uniek aan die Afrikaanse Wikipedia (met inbegrip die uitvoerige artikel oor Elsa Joubert met inligting wat in ander Wikipedias geheel en al ontbreek), sluit onder meer selfs Proteaspesies in, wat maar toegeskryf kan word aan die Suid-Afrikaanse milieu, met wetenskaplike inligting wat bygewerk word om aan die behoeftes van sowel onderwysers as leerlinge te voorsien. Op die vraag of mens statistiek kan bekom rakende mense in ander lande wat die Afrikaanse Wikipedia besigtig, verwys Steyn na [https://stats.wikimedia.org/#/af.wikipedia.org/reading/page-views-by-country/normal|map|last-month|(access)~desktop*mobile-app*mobile-web|monthly hierdie blad] '''18 Januarie 2021''': Ter viering van Wikipedia se 20ste verjaarsdag neem [[Gebruiker:Greenman|Greenman]] die Suid-Afrikaanse Wikipedias in oënskou (buiten Engels). Die Afrikaanse Wikipedia staan eerste, met 95&nbsp;700 artikels, 210 aktiewe bydraers die afgelope 30 dae (wat vandaalbestryders uit ander lande insluit), 40 bydraers wat ten minste 5 wysigings die afgelope maand aangebring het, 18 administrateurs, en 33&nbsp;040&nbsp;587 woorde. Die dieptepunt wat toegeken word, betreffende die voortdurende uitbou en wysigings teenoor die hoeveelheid bladsye wat reeds bestaan, is 46, vergeleke met Engels se 1&nbsp;045 (die hoogste trouens wêreldwyd), Frans se 240, Chinees se 201, Duits se 93 en Nederlands se 16. Die volgende top tien bydraers het almal meer as 150 wysigings oor 'n maandtydperk aangebring (in dalende volgorde): [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]], [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]], [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]], [[Gebruiker:K175|K175]], [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]], [[Gebruiker:Charlielv55|Charliev55]], [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]], [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]], [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] en [[Gebruiker:Odriskelmac11|Odriskelmac11]]. Greenman is oor die algemeen tevrede met die stand van sake en het volle vertroue dat die 100&nbsp;000-kerf bereik sal word. Die ander Afrikatale se grootste hindernis is, net soos die Afrikaanse Wikipedia, die uitbou van uitvoerige lang artikels, met die uitsondering van die [[Tsonga Wikipedia]] waar die een enkele bydraer [[Gebruiker:Thuvack|Thuvack]] gehalte bo hoeveelheid verkies. Sy ywer word ook beloon met die diepte van die 703 artikels wat die hoogte inskiet: op 178.<ref>[http://www.greenman.co.za/blog/?p=2826 Greenman: South African language Wikipedias 20th birthday review, January, 18, 2021]</ref> Die leser word in dieselfde asem egter ook daaraan herinner dat 'n klein Wikipedia, wat gebuk gaan onder vandalisme, baie aktiwiteit toon, al is dit nie noodwendig opbouend nie. 'n Ander maatstaf wat gebruik kan word is die gemiddelde hoeveel woorde per artikel te bereken (wat ook probleme van sy eie besorg, veral as 'n vergelyking tussen oorwegend analitiese en oorwegend sintetiese tale getref word, of omskrywende taal pleks van bondige pront woorde gebruik word): : Tswana – 405 (woorde per artikel) : Afrikaans – 345 : Xhosa – 208 : Tsonga – 220 : Swati – 127 : Sotho – 127 : Venda – 93 : Zoeloe – 53 : Noord-Sotho – 32 '''18 Januarie 2021, 07:45''': Op die program ''Monitor'' ([[Radio Sonder Grense]]), tree die nuusanker Gustav Greyling in gesprek met Deon Steyn, verkose Direkteur van Wikimedia ZA, met die aanbreek van Wikipedia (met 317 tale) se 20ste bestaanjaar die afgelope naweek. Die vrae handel rondom die ontstaan, die groei, die neutraliteit, die besoekstatistiek van die afgelope jaar, asook die mylpale van die Afrikaanse Wikipedia. By laasgenoemde word die 100&nbsp;000-kerf weer herhaal, asook die doelwit om op meer plaaslike onderwerpe te fokus, om 'n meer lokale kleurtjie te gee, sodat die Afrikaanse Wikipedia nie bloot in 'n slaafse naprater van Europa sal ontaard nie, maar sal groei tot 'n selfstandige Wikipedia in eie reg. Die Afrikaanse Wikipedia het kort voor die onderhoud 95&nbsp;703 artikels bereik. Wat die handhawing van akkuraatheid betref, is die 18 administrateurs as hekwagters gelukkig daar om 'n ogie te hou oor die wysigings. Hul selfopgelegde [[Sisufos]]taak is om te sorg dat die bronne geldig is, en dat daar geen politiek, bemarking of eensydigheid by betrokke is wat die waarheid kan vertroebel nie. Artikels wat deur vandale geteiken word, draai gewoonlik om die ou twispunt dwarsdeur die eeue heen – die [[Midde-Ooste]] in die besonder. Sulke blaaie kan beskerming geniet sodra die nood begin druk. Algaande leer mens 'n muishond aan sy reuk ken: 'n anonieme IP-adres voorspel dikwels moeilikheid. Die ywerige en ernstige gebruiker sal registreer, 'n gebruikersblad skep en meer oor homself uitwei, om hulp vra en betrokke raak. Die meeste bydraers is vernaamlik Suid-Afrikaners; een gebruiker bevind hom in Engeland, twee in Duitsland en een of twee in die VSA. Die probleem is ook nie soseer om afgetrede mense te werf nie; dit is eerder 'n gesukkel om die jongmense betrokke te kry. Daar is altyd nuwe gebruikers en proeflesers nodig gegewe die geweldige werksomvang. Belangstellendes kan die Facebookgroep kontak. '''10 September 2021''': Op die middagnuusprogram, ''Spektrum'', [[Radio Sonder Grense]], word die onderhoud tussen Marlinée Fouché en Deon Steyn uitgesaai, ter viering van die 100 000ste artikel. Die sukses is deels toe te skryf aan die Wikipediane se verbintenis daartoe en toewyding om altesaam 15 artikels per dag te skep, verkieslik met 'n Suid-Afrikaansheid. Die rol van die burokrate en administrateurs word net vlugtig weer aan die leke verduidelik. Ook die wenslikheid van registrasie word aangeroer. Die Afrikaanse Wikipediane wat 'n geruime tyd al bydra word oor die algemeen as 'n hegte gemeenskap beskou; elkeen het sy eie spesialiteit. Tot dusver is daar geen ander Afrikaanse digitale ensiklopedieplatform wat 'n verskeidenheid onderwerpe aanraak nie, en vakliteratuur (in boekvorm) is vir die publiek oor die algemeen byna onbekostigbaar en lomp ('n skoolkind kan gemakliker inligting op sy selfoon bekom en "ronddra"). Maar, deur die kennis te verwerk en die bronne te lys, kan daar altyd iemand wees wat die feite gaan naspoor. Skoolverwante onderwerpe (sedert die Covid-inperkingstydperk) kry die meeste aftrek. Steyn bedank ook die ondersteuning en goedgesindheid van die Afrikaanse Akademie, in die verkryging van die nodige vakterminologie om die artikels te skryf. '''13 September 2021, 11:29-11:34'''. Omroepster Susan Botha gesels op Pretoria FM met Deon Steyn, direkteur van die WikimediaZA Stigting, ook oor die 100 000-kerf wat bereik is voor die 20ste verjaarsdag wat op 16 November 2021 gevier sal word. Die Afrikaanse Wikipedia is 71ste op die ranglys van die Wikipedias wat grootte aanbetref, uit 353 tale. Dit vergelyk goed, sou mens in ag neem dat Afrikaans die 140ste grootste taal uit die 7 000 tale dwarsoor die wêreld is. Van die inhoud wat die besoekers kan verwag is "iets vir almal". Hy beskou veral die sterrekundeportaal as wêreldklas en op datum. Meer as 1 300 visartikels is beskikbaar, meer as 3 000 fynbosspesies, meer as 700 boomspesies, en die artikels van die Suid-Afrikaanse Vloot vorder fluks. Die Wiskundeportaal kort wel aandag sodat leerlinge, onderwysers en ouers die artikels bruikbaar genoeg kan vind. Op die vraag hoe iemand betrokke kan raak is die registrasie en I.P-adresopsie beskikbaar, hoewel laasgenoemde nie daarin slaag om die gebruiker by die gemeenskap in te skakel nie. 'n Artikel wat veral nogal moeite geverg het om te vertaal is die [[Manhattan-projek]] - die hulp van die Taalkommissie moes telkens ingeroep word vir die kernfisikabegrippe. '''14 November 2021.''' 'n Berig verskyn in die Afrikaanse Sondagkoerant, ''Rapport'', wat melding maak van die Afrikaanse Wikipedia se 20ste verjaarsdag wat die Dinsdag, 16 November, in Pretoria luisterryk gevier word. Teen saktyd was dit die grootste Afrikataal en die 71ste grootste van altesaam 323 tale op die digitale ensiklopedie, met 16 administrateurs en 4 burokrate. 5,5 miljoen bladlese in Juniemaand 2020 het sy hoogtepunt in Februarie 2021 bereik - 10,9 miljoen. Die onderwerpe is wyd uiteenlopend: die ruimte, geologie, die Suid-Afrikaanse susterskerke, vegvliegtuie, politieke figure, skrywers, kunstenaars, stoomlokomotiewe, noem maar op. [[Maryana Iskander]], hoofuitvoerende beampte van Wikimedia, het aan die koerant gesê: "Hul werk is 'n voorbeeld daarvan dat Wikipedia meer as net 'n webtuiste is: Dit is ook mense wat aan mekaar verbind is deur hul passie vir kennis." Saam met die sjampanjeproppe wat klap, volg die hoofpyn. Vergrysing is maar een kopseer - die meeste bydraers van hierdie Gideonsbende is "minstens 30 jaar oud", met weinig jonger bydraers met geesdrif wat aansluit en handjie bysit. Die druk op Afrikaans as onderrigtaal knel die aantal nuwe tegniese boeke en tegniese handboeke in Afrikaans wat as bron moet dien - die meeste Afrikaanse werke is reeds uitgeput of te verouderd vir gebruik (of eenvoudig onbekombaar). Sonder ironie word daar juis nou meer vertalings uit die Engelse Wikipedia gedoen. Die Afrikaanse Wikipedia het geen groot begroting nie, en elkeen moet op eie houtjie oor die weg kom - sonder 'n sent van die Suid-Afrikaanse regering. Die betrokkenheid van die bruin gemeenskap by die projek kan beter. Masjienvertalings en vandalisme duik kort-kort op en word met hand en tand beveg.<ref>Jansen, J. 2021. Afrikaans is groot op Wikipedia. ''Rapport'', 14 November:12.</ref> '''22 November 2021'''. Marlinée Fouché, [[RSG]] nuusjoernalis lewer ‘n inset op ''Monitor'' oor die mag van Afrikaans in die digitale ruimte deur daarop te wys dat Afrikaans een van slegs 5 moderne tale is, wat so gevorderd is, dat dit sedert die begin van die twintigste eeu, tot volwaardige akademiese taal gevorder het. Daar word boonop heelwat vordering gemaak in die gebruik daarvan in die digitale ruimte, soos soekenjins en die digitale ensiklopedie, [[Wikipedia]]. Tydens die twintigste verjaarsdagviering van dié Afrikaanse Wikipedia is die klem geplaas op die mag van die aanlyn Afrikaanse gemeenskap vir die bevordering van dié taal in die oordrag van [[kennis]]. Marlinée Fouché berig diegene wat reeds skouer aan die wiel sit, se geesdriftigheid ken geen perke nie. Deon Steyn (Oesjaar) het gesê dat die Afrikaanse Wikipedia kan beskryf word as een van die grootse voortdurende Afrikaanse gemeenskapsprojekte. Emeritus professor Laurette Pretorius stel dat ‘n platform soos Wikipedia ‘n bydra lewer tot die voortbestaan van Afrikaans, gebaseer op die aantal moedertaal en ander sprekers, die ouderdom van dié sprekers en taaltegnologie sowel as taalhulpbronne beskikbaar. Laastens kan jy die taal in enige domein, plek en vakgebied gebruik. Vir jong sprekers is die digitale milieu veral goed, maar die vraag bestaan of jong mense dit in Afrikaans wil doen. Die vloeibaarheid van Wikipedia maak dit ideaal om die taal uit te bou. Volgens prof Pretorius kan ‘n Wikipedia bydraer soms ‘n term in ‘n artikel plaas wat dan weer deur ander gebruikers verander kan word indien nodig. Elke mens kan bydra en elke mens kan redigeer. Pretorius beskou Wikipedia as ‘n toenemend noodsaaklike liefdestaak. Die feit dat ons in die digitale wêreld ingedwing is, en met die [[Covid-19-pandemie in Suid-Afrika|pandemie]] het mense tot die besef gekom dat daar soveel geleenthede is, soveel goed om te doen en soveel probleme wat opgelos kan word. Marlinée Fouché vra wie is die skrywer wat op die stadium hierdie liefdestaak aanpak. Rooiratel, Oesjaar en Sobaka stel hulself voor. Hierdie skrywers is tussen dertig en sestig jaar oud. Rooiratel verwys na ‘n gunsteling kleur en dier, Oesjaar na [[whisky]] wat altyd ‘n goeie oesjaar het, in teenstelling met wyn, en Sobaka (Russies vir hond) na ‘n voorheen ietwat obsessiewe belangstelling in die [[USSR]] en [[Rusland]]. Hy het dié naam vir ‘n hond gegee net voor hy sy Wikipedia gebruikersnaam geskep het. Rooiratel stel dit dat ‘n persoon nie noodwendig ‘n kenner op ‘n onderwerp hoef te wees om ‘n artikel daaroor te skryf nie. ‘n Persoon kan gebruik maak van bronne en verwysings van ander mense, wie die kenners is. Jou taak as Wikipedia skrywer is om dit bymekaar te sit. Onderwerpe waaroor Rooiratel skryf is uiteenlopend. Hy verwys na die interessante verhaal van [[Rosamund Everard-Steenkamp]], een van die eerste vroulike vlieëniers in Suid-Afrika, wat ook die eerste vrou ter wêreld was wat 'n [[straalvliegtuig]] gevlieg het. Hierdie artikel bly uniek aan die Afrikaanse Wikipedia. Sobaka verwys na die uitdagings om tegniese terme in Afrikaans op te spoor tydens die vertaal van artikels na Afrikaans. Hy noem byvoorbeeld dat hy tydens die vertaling van die [[Wright-broers]] artikel, ‘n [[lugvaart]]-termelys wat ‘n individu goedgunstiglik op die internet geplaas het, as van groot waarde gevind het. Op die vraag hoekom iemand soveel tyd sou spandeer om sonder betaling artikels op Wikipedia te skep, het Sobaka grappenderwys genoem dat dit weens die verslawende aard daarvan is. Hy stel dat dit in wese ‘n interne motivering is wat dit op die ou einde moontlik maak. Oesjaar bevestig hy is ook verslaaf aan Wikipedia. Dit gee hom die geleentheid om sy brein te gebruik en terselfde tyd kennis op te doen. Volgens Rooiratel, as iemand nie self op Wikipedia werk nie, sal hulle nie maklik verstaan waarom iemand so baie van hul vrye tyd daaraan spandeer nie. Rooiratel bevestig dat enigiemand ‘n bydrae kan lewer tot Wikipedia. Daar sal altyd iemand wees wat die antwoord ken en/of leiding kan verskaf waar nodig.<ref> Die Mag Van Afrikaans in die Digitale Ruimte, Monitor, 22 November 2021. https://omny.fm/shows/monitor/s-word-afrikaans-in-die-digitale-ruimte-uitgebre-1#description</ref> == Groei == [[Lêer:Mylpale.svg|duimnael|700px|senter|Grafiek van die aantal artikels op die Afrikaanse Wikipedia tot Oktober 2021]] <div style="float: right;"> <timeline> ImageSize = width:130 height:2000 PlotArea = width:35 height:1800 left:50 bottom:40 AlignBars = early Colors = id:linecolor value:rgb(0.62,0.62,0.94) id:rg value:red DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:16/11/2001 till:30/06/2022 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:1 start:2002 PlotData= from:16/11/2001 till:end color:rg at:16/12/2001 shift:(60,0) align:right text:Begin at:01/08/2002 shift:(60,0) align:right text:50 at:01/04/2003 shift:(60,0) align:right text:100 at:01/08/2003 shift:(60,0) align:right text:250 at:01/11/2003 shift:(60,0) align:right text:500 at:01/01/2004 shift:(60,0) align:right text:1&nbsp;000 at:01/03/2004 shift:(60,0) align:right text:2&nbsp;000 at:01/03/2006 shift:(60,0) align:right text:5&nbsp;000 at:29/12/2007 shift:(60,0) align:right text:9&nbsp;000 at:01/06/2008 shift:(60,0) align:right text:10&nbsp;000 at:01/05/2010 shift:(60,0) align:right text:15&nbsp;000 at:01/08/2010 shift:(60,0) align:right text:16&nbsp;000 at:10/02/2011 shift:(60,0) align:right text:17&nbsp;000 at:07/06/2011 shift:(60,0) align:right text:18&nbsp;000 at:11/11/2011 shift:(60,0) align:right text:20&nbsp;000 at:03/04/2012 shift:(60,0) align:right text:22&nbsp;000 at:04/09/2012 shift:(60,0) align:right text:24&nbsp;000 at:23/02/2013 shift:(60,0) align:right text:26&nbsp;000 at:07/08/2013 shift:(60,0) align:right text:28&nbsp;000 at:21/01/2014 shift:(60,0) align:right text:30&nbsp;000 at:05/07/2014 shift:(60,0) align:right text:32&nbsp;000 at:04/01/2015 shift:(60,0) align:right text:34&nbsp;000 at:16/07/2015 shift:(60,0) align:right text:36&nbsp;000 at:17/12/2015 shift:(60,0) align:right text:38&nbsp;000 at:05/05/2016 shift:(60,0) align:right text:40&nbsp;000 at:14/10/2016 shift:(60,0) align:right text:42&nbsp;000 at:05/03/2017 shift:(60,0) align:right text:44&nbsp;000 at:17/07/2017 shift:(60,0) align:right text:46&nbsp;000 at:18/12/2017 shift:(60,0) align:right text:48&nbsp;000 at:15/06/2018 shift:(60,0) align:right text:50&nbsp;000 at:30/08/2018 shift:(60,0) align:right text:55&nbsp;000 at:24/09/2018 shift:(60,0) align:right text:60&nbsp;000 at:05/11/2018 shift:(60,0) align:right text:65&nbsp;000 at:06/02/2019 shift:(60,0) align:right text:70&nbsp;000 at:10/03/2019 shift:(60,0) align:right text:75&nbsp;000 at:01/06/2019 shift:(60,0) align:right text:80&nbsp;000 at:11/10/2019 shift:(60,0) align:right text:85&nbsp;000 at:21/01/2020 shift:(60,0) align:right text:88&nbsp;000 at:21/04/2020 shift:(60,0) align:right text:90&nbsp;000 at:28/08/2020 shift:(60,0) align:right text:93&nbsp;000 at:27/11/2020 shift:(60,0) align:right text:95&nbsp;000 at:03/03/2021 shift:(60,0) align:right text:97&nbsp;000 at:03/07/2021 shift:(60,0) align:right text:99&nbsp;000 at:08/09/2021 shift:(60,0) align:right text:100&nbsp;000 at:11/02/2022 shift:(60,0) align:right text:102&nbsp;000 at:29/04/2022 shift:(60,0) align:right text:103&nbsp;000 </timeline> </div> Die Afrikaanse Wikipedia was een van die eerste Wikipedias, maar het aan die begin stadig gegroei. Dit het eers in 2004 spoed opgetel, weereens in 2011, en het skerp gegroei in 2018 en 2019 veral te danke aan veelvuldige botbydraes. == Mylpale == [[Lêer:Magiese grens 5000.png|duimnael|Logo wat vir die 5000ste artikel geskep is.]] Op 29 Mei 2022 het die Afrikaanse Wikipedia die [[Birmaanse Wikipedia]] verbygesteek wat aantal artikels betref, en is tans in die sewentigste plek van alle wikipedias. Volgens statistieke<ref>[http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaAF.htm Statistiek vir die Afrikaanse Wikipedia], deur Erik Zachte</ref> is die volgende mylpale deur die Afrikaanse Wikipedia behaal: {| class="wikitable" !colspan="1"|Aantal artikels !colspan="1"|Datum !colspan="1"|Artikel |- | Eerste artikel || 17 November 2001 || [[Hindoeïsme (eerste artikel)|Hindoeïsme]] deur [[Gebruiker:Clasqm|Clasqm]] |- | 100 artikels || 25 April 2003 || [[20ste eeu]] deur cache-dk03.proxy.aol.com |- | 500 artikels || 23 November 2003 || [[Krimoorlog]] deur [[Gebruiker:Jcwf|Jcwf]] |- | 1&nbsp;000 artikels || 29 Junie 2004 || [[Parkade]] deur [[Gebruiker:GerharBe|GerharBe]] |- | 5&nbsp;000 artikels || 24 Maart 2006 || [[Pylsterteend]] deur [[Gebruiker:Faresh|Faresh]] |- | 9&nbsp;000 artikels || 29 Desember 2007 || [[Fleur-de-lis]] deur [[Gebruiker:Laurens|Laurens]] |- | 10&nbsp;000 artikels || 15 Junie 2008 || [[Homeros]] deur [[Gebruiker:RAM|RAM]] |- | 15&nbsp;000 artikels || 7 Mei 2010 || [[Oplossing (chemie)]] deur [[Gebruiker:Atoom|Atoom]] |- | 16&nbsp;000 artikels || 5 Augustus 2010 || [[Rowy, Pommere]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 17&nbsp;000 artikels || 10 Februarie 2011 || <s>[[Die Lunikoff Verschwörung]]</s> deur [[Gebruiker:Targovishtenec bg|Targovishtenec bg]] |- | 18&nbsp;000 artikels || 7 Junie 2011 || [[Aymara]] deur [[Gebruiker:Africa South|Africa South]] |- | 19&nbsp;000 artikels || 3 September 2011 || [[Kaapstad-Tuine (kiesafdeling)]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 20&nbsp;000 artikels || 11 November 2011 || [[Protestantse Hervorming]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 21&nbsp;000 artikels || 27 Januarie 2012 || [[Denis Diderot]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 22&nbsp;000 artikels || 3 April 2012 || [[Daniël Francois du Toit]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 23&nbsp;000 artikels || 20 Junie 2012 || [[Spier, Nederland]] deur [[IP-adres|IP]] 41.240.218.48 (naudefj) |- | 24&nbsp;000 artikels || 4 September 2012 || [[Israelse kurper]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 25&nbsp;000 artikels || 27 November 2012 || [[Exel, Nederland]] deur [[Gebruiker:Puvircho|Puvircho]] |- | 26&nbsp;000 artikels || 23 Februarie 2013 || [[NG gemeente Griekwastad]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 27&nbsp;000 artikels || 29 Mei 2013 || [[Witooievaar]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 28&nbsp;000 artikels || 7 Augustus 2013 || [[Grootrietsanger]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 29&nbsp;000 artikels || 14 November 2013 || [[Satoshi Miyauchi]] deur [[Gebruiker:FootballLibrary|FootballLibrary]] |- | 30&nbsp;000 artikels || 21 Januarie 2014 || [[NG gemeente Vanderbijlpark-Suid]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 31&nbsp;000 artikels || 14 April 2014 || [[Rynhesse]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 32&nbsp;000 artikels || 5 Julie 2014 || [[Lukas]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 33&nbsp;000 artikels || 14 September 2014 || [[Platysteiridae]] deur [[Gebruiker:Naudefj|Naudefj]] |- | 34&nbsp;000 artikels || 4 Januarie 2015 || [[Eersterangse krieket]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 35&nbsp;000 artikels || 5 April 2015 || [[Isambard Kingdom Brunel]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 36&nbsp;000 artikels || 16 Julie 2015 || [[Louisiana (Nieu-Frankryk)]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 37&nbsp;000 artikels || 13 September 2015 || [[Rooigrysmuskusskeerbek]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 38&nbsp;000 artikels || 17 Desember 2015 || [[Jamie Oliver]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 39&nbsp;000 artikels || 28 Februarie 2016 || [[Johannes Nicolaas de Beer]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 40&nbsp;000 artikels || 5 Mei 2016 || [[Henry Barber]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 41&nbsp;000 artikels || 8 Augustus 2016 || [[Hoërskool Eunice]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 42&nbsp;000 artikels || 14 Oktober 2016 || [[Sophie Coetzee]] deur [[Gebruiker:Petronell Vorster|Petronell Vorster]] |- | 43&nbsp;000 artikels || 14 Desember 2016 || [[Dirk du Plessis]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 44&nbsp;000 artikels || 5 Maart 2017 || [[Justin Basson]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 45&nbsp;000 artikels || 28 Mei 2017 || [[R. Walter Cunningham]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 46&nbsp;000 artikels || 17 Julie 2017 || [[Olimpiese Winterspele 2026]] deur IP 85.212.147.105 |- | 47&nbsp;000 artikels || 20 September 2017 || [[Wryfkras]] deur [[Gebruiker:FFouche|FFouche]] |- | 48&nbsp;000 artikels || 18 Desember 2017 || [[Lissonotus flavocinctus]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 49&nbsp;000 artikels || 28 Februarie 2018 || [[Sandoy]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 50&nbsp;000 artikels || 15 Junie 2018 || [[Rio Iguazú]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 51&nbsp;000 artikels || Julie 2018 || ? |- | 52&nbsp;000 artikels || Augustus 2018 || ? [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] was druk aan die werk |- | 53&nbsp;000 artikels || 23 Augustus 2018 || [[Namibiese nasionale krieketspan]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 54&nbsp;000 artikels || 28 Augustus 2018 || ''[[Clathria arbuscula]]'' deur [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] |- | 55&nbsp;000 artikels || 30 Augustus 2018 || [[Uitgestorwe oerisotoop]] deur [[Gebruiker:Jcwf|Jcwf]] |- | 56&nbsp;000 artikels || 4 September 2018 || [[Brian Kernighan]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 57&nbsp;000 artikels || 14 September 2018 || [[Bergjode]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 58&nbsp;000 artikels || 16 September 2018 || [[Boeresport]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 59&nbsp;000 artikels || 17 September 2018 || [[Nicol Stassen]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 60&nbsp;000 artikels || 24 September 2018 || [[Olifantsrivier, Namibië]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 61&nbsp;000 artikels || 26 September 2018 || [[Magnus Carlsen]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 62&nbsp;000 artikels || 27 September 2018 || [[Janspruit]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 63&nbsp;000 artikels || 14 Oktober 2018 || [[Naruhito, Kroonprins van Japan]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 64&nbsp;000 artikels || 27 Oktober 2018 || [[Doringrivier (rivier in Oos-Kaap, lat -31,49, long 27,33)|Doringrivier (Oos-Kaap)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 65&nbsp;000 artikels || 5 November 2018 || [[Deodoro da Fonseca]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 66&nbsp;000 artikels || 18 November 2018 || [[Dieprivier (Limpopo)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 67&nbsp;000 artikels || 26 November 2018 || [[Sjalot]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 68&nbsp;000 artikels || 31 Desember 2018 || [[Slymvorme]] deur [[Gebruiker:Jpeda|Jpeda]] |- | 69&nbsp;000 artikels || 29 Januarie 2019 || [[Kromspruit (spruit, Vrystaat, lat -27,96, long 27,09)|Kromspruit (Vrystaat)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 70&nbsp;000 artikels || 6 Februarie 2019 || [[Janneman Malan]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 71&nbsp;000 artikels || ?? Februarie 2019 || ? |- | 72&nbsp;000 artikels || 25 Februarie 2019 || [[Limfvatstelsel]] deur [[Gebruiker:Elana Barker|Elana Barker]] |- | 73&nbsp;000 artikels || 3 Maart 2019 || [[Alkoholisme]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 74&nbsp;000 artikels || 4 Maart 2019 || [[Carol Brewster]] deur [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] |- | 75&nbsp;000 artikels || 10 Maart 2019 || [[Slaughterhouse-Five]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 76&nbsp;000 artikels || 14 Maart 2019 || [[Dingaan se fontein]] deur [[Gebruiker:AFM|AFM]] |- | 77&nbsp;000 artikels || 4 April 2019 || [[Lucinda Backwell]] deur [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] |- | 78&nbsp;000 artikels || 26 April 2019 || [[Winterhoekkloofspruit]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 79&nbsp;000 artikels || 12 Mei 2019 || [[Cliff Saunders]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 80&nbsp;000 artikels || 1 Junie 2019 || [[NG gemeente Clanwilliam]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 81&nbsp;000 artikels || 24 Junie 2019 || [[Pierre Klossowski]] deur [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] |- | 82&nbsp;000 artikels || 9 Julie 2019 || [[Mag (sosiale wetenskappe)]] deur [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] |- | 83&nbsp;000 artikels || 3 Augustus 2019 || [[Waterkloof (spruit, Oos-Kaap, lat -32,66, long 25,44)|Waterkloof (spruit, Oos-Kaap)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 84&nbsp;000 artikels || 2 September 2019 || [[Gijsbert V van Bronckhorst]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 85&nbsp;000 artikels || 11 Oktober 2019 || [[Wals (tegnies)]] deur [[Gebruiker:Elana Barker|Elana Barker]] |- | 86&nbsp;000 artikels || 24 Oktober 2019 || [[Sajjid]] deur [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] |- | 87&nbsp;000 artikels || 16 Desember 2019 || [[Duvha-kragstasie]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 88&nbsp;000 artikels || 21 Januarie 2020 || [[Zoltán Kocsis]] deur [[Gebruiker:Charlielv55|Charlielv55]] |- | 89&nbsp;000 artikels || 26 Februarie 2020 || [[Kwelerarivier]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 90&nbsp;000 artikels || 21 April 2020 || [[Boorpunt]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 91&nbsp;000 artikels || 27 Mei 2020 || ''[[Tenement House]]'' deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 92&nbsp;000 artikels || 25 Julie 2020 || [[Rotsaalwyn]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 93&nbsp;000 artikels || 28 Augustus 2020 || [[Doringaalwyn]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 94&nbsp;000 artikels || 5 Oktober 2020 || [[Tinanarivier]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 95&nbsp;000 artikels || 27 November 2020 || [[Knersvlakteaalwyn]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 96&nbsp;000 artikels || 28 Januarie 2021|| [[Canon EOS R]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 97&nbsp;000 artikels || 3 Maart 2021|| [[Erica taylorii]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 98&nbsp;000 artikels || 14 Mei 2021|| [[EssilorLuxottica]] deur 'n [[IP-adres|anonieme IP]] |- | 99&nbsp;000 artikels || 3 Julie 2021 || [[Sandrivier (Kliprivier)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 100&nbsp;000 artikels || 8 September 2021 || [[Oos-Afrikaanse Gemeenskap]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 101&nbsp;000 artikels || 15 November 2021 || [[Klimenti Nagorni]] deur [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] |- | 102&nbsp;000 artikels || 11 Februarie 2022 || [[Otterbaai]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 103&nbsp;000 artikels || 29 April 2022 || [[Admiraliteitseilande‎]] deur [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] |- | 104&nbsp;000 artikels || 22 Julie 2022 || [[Strychnos mitis|Geelbitterbessie]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |} == Afrika-susterwiki's == {{Kolomme3 |Kolom1= * [[Joroeba Wikipedia]] * [[Malgassiese Wikipedia]] * [[Noord-Sotho Wikipedia]] * [[Somaliese Wikipedia]] |Kolom2= * [[Suid-Sotho Wikipedia]] * [[Swahili Wikipedia]] * [[Swazi Wikipedia]] * [[Tsonga Wikipedia]] |Kolom3= * [[Tswana Wikipedia]] * [[Venda Wikipedia]] * [[Xhosa Wikipedia]] * [[Zoeloe Wikipedia]] }} == Sien ook == * [[Wikipedia:Afrikaans-Nederlandse samewerking]] * [[Wikipedia:Hoe kan ek help?]] == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Afrikaans Wikipedia|Afrikaanse Wikipedia}} * [https://tools.wmflabs.org/wikitrends/afrikaans-uptrends-this-week.html Wikitrends – Daaglikse, weeklikse en maandelikse besoekstatistiek van die Afrikaanse Wikipedia.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150502063626/https://tools.wmflabs.org/wikitrends/afrikaans-uptrends-this-week.html |date= 2 Mei 2015 }} * [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaAF.htm Statistiek vir die Afrikaanse Wikipedia] deur Erik Zachte * [[Spesiaal:Statistiek|Statistiek Afrikaanse Wikipedia]] – statistieke vir die Afrikaanse Wikipedia {{Wikipedias}} [[Kategorie:Afrikaanse webwerwe|Wikipedia]] [[Kategorie:Wikipedias volgens taal]] m1ov7783z2o04vbto8my7mqvutu9usx 2514505 2514504 2022-07-24T12:17:36Z Aliwal2012 39067 rooi lint aangepas met 104 000 artikels wikitext text/x-wiki {{Infoboks webwerf | naam = Wikipedia | logo = Wikipedia-logo-v2-af.svg | skermkiekie = Voorblad Afrikaanse Wikipedia.jpg | tipe = [[Wiki]] | taal = [[Afrikaans]] | registrasie = Opsioneel | eienaar = [[Wikimedia Stigting]] | outeur = Die gemeenskap | opgerig = [[16 November]] [[2001]] | status = Aktief | url = {{URL|https://af.wikipedia.org/}} }} Die '''Afrikaanse Wikipedia''' is die [[Afrikaans]]e weergawe van die webgebaseerde vrye-inhoud-[[ensiklopedie]] [[Wikipedia]] ("vrye" verwys in hierdie geval na die kopievrye lisensiëring van die projek). Die projek is op 16 November 2001 begin en dit was die 11de Wikipedia wat geskep is.<ref>[[:en:Special:PermanentLink/94753987|Wikipedia:2001]], English-language Wikipedia (16 Desember 2006)</ref> Dit beskik tans oor ongeveer {{NUMBEROF|ARTICLES|af|N}} artikels en is die {{Rangtelwoord|{{Wikipedia volgens grootte|af}}}} grootste Wikipedia volgens die aantal artikels.<ref>[[m:Complete list of language Wikipedias ordered by size|Meta-Wiki's list of language Wikipedias ordered by size]]</ref> Die Afrikaanse Wikipedia was in 2020 die derde mees geslagsgelyke Wikipedia van alle taalweergawes in verband met die aantal biografiese artikels per geslag.<ref>{{cite web |url=https://www.denelezh.org/gender-gap/?sort=percent_females#project |work=Denelezh |title=Gender Gap in Wikidata |access-date=19 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190508141543/https://www.denelezh.org/gender-gap/?sort=percent_females |archive-date=8 Mei 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Benewens [[Suid-Afrika]] en [[Namibië]] word die Afrikaanse Wikipedia gebruik en in stand gehou deur gebruikers in [[Europa]], [[Noord-Amerika]] en [[Oseanië]]. Die Afrikaanse Wikipedia het tans {{NUMBEROF|PAGES|af|N}} bladsye, waarvan {{NUMBEROF|ARTICLES|af|N}} artikels is. Dit het {{NUMBEROF|USERS|af|N}} geregistreerde gebruikers, waarvan {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|af|N}} as aktief gereken word. Hierdie gebruikers het al {{NUMBEROF|EDITS|af|N}} wysigings aangebring en {{NUMBEROF|FILES|af|N}} lêers opgelaai. Die Wikipedia gebruik tans [[MediaWiki]] weergawe {{CURRENTVERSION}}.<ref>[[Special:Version|Huidige weergawe aangedui]]</ref> Beide die adresse {{URL|https://af.wikipedia.org/}} en {{URL|http://wikipedia.co.za}} kan gebruik word om die Afrikaanse Wikipedia te besoek. == Die Afrikaanse Wikipedia in die media == Op '''1 Desember 2005''' skryf die taalaktivis dr. [[Dan Roodt]] in die ''Afrikaner'' (getiteld "Afrikaners moet internet beset", wat ook later weer gepubliseer word op [[PRAAG]], op 9 April 2007) die volgende<ref>[http://archive.is/mk9Sj Roodt, D. 2007. Afrikaners moet internet beset. ''PRAAG'', 9 April.]:</ref> {{cquote| Dit is daarom van die uiterste belang dat Afrikaners vir hulle 'n gebied in die kuberruim moet afbaken. Ten dele is dié proses reeds aan die gang, maar dit moet versnel en verhewig word. Die totale Afrikanergeskiedenis, -kultuur, en -letterkunde behoort vrylik op die internet beskikbaar te wees. Een manier om dit reg te kry, sou wees om die Afrikaanse weergawe van die sogenaamde ''Wikipedia'' uit te bou. Laasgenoemde is 'n gratis aanlyn-ensiklopedie wat deur vrywillige samewerking in elkeen van die vernaamste tale ter wêreld tot stand gekom het. Tans verkeer die Afrikaanse ''Wikipedia'' in die 46ste posisie wat die aantal gepubliseerde artikels daarin betref, dus nie baie hoog op die lys nie. Myns insiens behoort alle bestaande Afrikaanse kultuurorganisasies en akademici saam te werk om so 'n Afrikaanse ensiklopedie tot een van die grootstes op die internet uit te bou. Afrikaans kan maklik een van die top twintig ''Wikipedia''tale, naas Engels, Duits, Frans, Spaans, ens. word. Afrikaanse boeke waarop daar nie meer kopiereg bestaan nie, behoort ook stelselmatig op die internet opgelaai te word. }} '''2006''': Volgens die Duitser prof. Andreas Hepp, is dit opvallend hoe die top 15 Wikipedias, Japannees en Chinees uitgesluit, hoofsaaklik "Westerse tale" is. Die "digitale kloof" is wel duidelik sigbaar omrede Afrikaans 43ste op die aktiwiteitsranglys is, ongeag sy "koloniale tradisies", wat die eerste taal in Afrika is wat wel bietjie vordering toon. Hy skryf hierdie tekortkoming toe aan die algemene "verbindingskloof", 'n onderafdeling van die "digitale kloof" – soos ontoeganklikheid deur internetverbindings wat power is, te duur is of glad nie bestaan nie.<ref>{{de}}[https://www.researchgate.net/profile/Andreas_Hepp/publication/277301267_Wissenspraktiken_im_Alltag_Wikipedia_und_Podcasting_zwischen_Konnektivitat_und_Mobilitat/links/5da578b3a6fdcc8fc352b2c4/Wissenspraktiken-im-Alltag-Wikipedia-und-Podcasting-zwischen-Konnektivitaet-und-Mobilitaet.pdf Hepp, A. 2006. Wissenspraktiken im Alltag: Wikipedia und Podcasting zwischen Konnektivität und Mobilität. In: Pühringer, Karin / Zielmann, Sarah (eds.): ''Vom Wissen und Nicht-Wissen einer Wissenschaft. Kommunikationswissenschaftliche Domänen, Darstellungen und Defizite.'' Münster: LIT, p. 179.]</ref> '''11 November 2007''': Die iCommons-kantore het gasheer gespeel vir 'n Afrikaanse Wikipedia-byeenkoms, as deel van ‘n Wikipedia-week. Internasionale gaste [[Jimmy Wales]], Ndesanjo Macha en Frank Schulenburg, sowel as 'n aantal Afrikaanse Wikipediane waaronder [[Gebruiker: Laurens|Laurens]],[[Gebruiker:RAM| RAM]], [[Gebruiker: Greenman|Greenman]], [[Gebruiker: Sobaka|Sobaka]] en lede van die media, het dit bygewoon. Laurens, een van die mees aktiewe Wikipediane by Afrikaans-Wikipedia op daardie stadium het 'n inleidende lesing getitel “Die Afrikaanse Wikipedia - Reusetjie?” gelewer. Laurens het die ontwikkeling van hierdie tot dusver suksesvolste Wikipedia onder die Afrikatale aangebied wat gevolg is deur 'n informele bespreking. Op daardie stadium met sowat 8 600 artikels was Afrikaans-Wikipedia op pad om gou die prestasie van 10 000 artikels te oortref. In verhouding tot die getal van sowat 6,4 miljoen Afrikaans-moedertaalsprekers is dit 'n goeie getal, maar is dit steeds agter taalweergawes soos Deens of Fins. Die groep bogemiddelde aktiewe Wikipediane in die Afrikaanse Wikipedia is tans nog baie klein. Dit was ook nuttig om Ndesanjo, van die [[Swahili Wikipedia]] (wat op daardie stadium 'n soortgelyke grootte as Afrikaans was), en Frank, van die [[Duitse Wikipedia]], sowel as plaaslike Wikipediane teenwoordig te hê, aangesien daar interessante oorvleuelings en uitruil van idees tussen die verskillende taalgemeenskappe was. Die gesprek wat op die lesing gevolg het was lewendig, waarin deelnemers ervarings uitgeruil het en besin het hoe die ontwikkeling van kleiner taalweergawes soos die Afrikaanse Wikipedia aktief bevorder kan word. Die persoonlike kontak tussen die skrywers het as een van die sleutelpunte na vore gekom en almal was dit eens dat vergaderings, gereeld in Suid-Afrika moet plaasvind. Daar was groot belangstelling in inligting oor die Duitstalige Wikipedia en oor die idees en projekte wat ons ontwikkel het. Veral die idee van 'n skryfkompetisie is met belangstelling ontvang en dit lyk of die eerste kompetisie van sy soort in Afrika binnekort gehou sal word. Die daarstel van 'n plaaslike Wikimedia Foundation-tak is ook bespreek, en met die momentum wat uit die Wikimania-bod gebou is en die belangstelling rondom Wikipedia-week het dit ook al hoe meer waarskynlik laat lyk. <ref>Ian Gilfillan's web log. Afrikaans Wikipedia meetup Nov 2007, 11 November 2007.http://www.greenman.co.za/b2evolution/blogs/index.php?m=200711(18-Nov-07).</ref><ref>Frank Schulenburg, Wikipedia Academy in Südafrika – Tag 4, 11 November 2007. http://www.schulenburg.biz/correspondent/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080914071135/http://www.schulenburg.biz/correspondent/ |date=14 September 2008 }} November 18, 2007.</ref> Jana Marais berig op '''21 November 2007''' die stigter van Wikipedia, [[Jimmy Wales]], het spesiaal na Suid-Afrika toe gekom. Hy maak onder andere indirek melding van die Afrikaanse Wikipedia, wat op daardie stadium 8 600 artikels gehad het.<ref>[http://archive.is/YWjfP Marais, J. 2007. Wikipedia. ''Rapport'', 21 November.]</ref> Sy woorde word vertolk: {{cquote| ’n Mens se moedertaal bly jou moedertaal. Dit is eenvoudig makliker om ’n inskrywing oor byvoorbeeld kwantumfisika in Afrikaans of Zoeloe te verstaan, as om dit in Engels te probeer ontsyfer. Daarom wil ons al die kennis in alle tale probeer vaslê.” }} '''1 November 2009 tot 1 Januarie 2010 om middernag (SAST)''': In navolging van die [[Nederlandse Wikipedia]] word die eerste skryfwedstryd gehou. Elke kandidaat (of spanne van twee) skep één nuwe artikel of brei 'n saadjie uit. Die beste drie artikels palm elkeen 'n kontantprys vir sy skrywer(s) in. [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] wen die eerste prys, vir sy artikel [[Siberië]]. [[Gebruiker:Morne|Morné van Rooyen]] word die tweede prys toegeken vir sy artikel [[Zambië]]. Die derde prys word aan [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] toegeken vir sy artikel [[Barnsteen]]. [[Gebruiker:Hansjoseph|Hansjoseph]] verdien eervolle vermelding vir sy artikel oor [[Pous Gregorius XIII]]. Die beoordelaars was [[Gebruiker:Anrie|Anrie Hoogendoorn]] en [[Gebruiker:Arnobarnard|Arno Barnard]]. Daar was 14 deelnemers.<ref>[http://archive.is/KMBXP Wikipedia: Skryfwedstryd 2010]</ref> Volgens [[Gebruiker:Greenman|Greenman]] se webjoernaal in '''Mei 2013''' was die Afrikaanse Wikipedia wel die derde grootste [[Afrikatale|Afrikataal]]-Wikipedia, maar wat inhoud betref moontlik die beste. Daar is konstante aktiwiteit, groei en 'n gesonde gemeenskap.<ref>[http://archive.is/MYVKC Greenman. 2013. African language Wikipedia update. May.]</ref> '''2014''': Professor Ana Deumert skryf 'n paragraaf of twee oor die Afrikaanse Wikipedia in haar artikel "Sites Of Struggle And Possibility In Cyberspace. Wikipedia And Facebook In Africa" wat in die bundel ''Mediatization and Sociolinguistic Change'' opgeneem is.<ref>[https://books.google.de/books?hl=de&lr=&id=_oDnBQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA487&dq=wikipedia+afrikaans&ots=3S0Zumsa-O&sig=8dULPze_l7a4mtBKqYfYZSeX-wU#v=onepage&q=afrikaans&f=false Deumert, A. 2014. "Sites Of Struggle And Possibility In Cyberspace. Wikipedia And Facebook In Africa" In: ''Mediatization and Sociolinguistic Change'']</ref> Sy bespreek die Afrikaanse, Swahili en [[Malgassiese Wikipedia]], maar doen veral moeite om die probleme by die Xhosa-Wikipedia uit te lig. Xhosa word selfs as 'n "probleemkind" beskou – te midde van sy agtmiljoen sprekers, sy gebruik in die onderwys, regeringspamflette, gedrukte media, televisie en radio en die standaardtaal wat sedert 1820 met die eerste Bybelvertaling sy beslag gekry het, en te midde van [[Gebruiker:Discott|Douglas Scott]] wat ten minste drie werkswinkels aan die Universiteite van Kaapstad, Wes-Kaapland en by die provinsiale regering aangebied het, is die Xhosa-Wikipedia netsowel dood. Die oorsaak hiervan skryf sy toe aan die Engels wat gerieflikheidshalwe eerder gelees word. Die Wikipedia word hoofsaaklik geskryf deur buitelanders ('n Serwiër, Rus, Amerikaner, en Australiër) wat nie een Xhosa magtig is nie: van die Wikipedia word dus eenvoudig 'n prentewoordeboek gemaak. Van 'n Wiki-gemeenskap is daar dus geen sprake nie. Slegs een artikel is by 'n werkswinkel deur 'n Xhosasprekende geskep wat wel plaaslike inhoud bevat het, die res was vertalings uit die Engelse Wikipedia. Maar op Facebook is daar wel lewe – en hier kom nog 'n probleem na vore: terwyl by Wikipedia die neutrale uitkyk (NPOV) verpligtend is, is die skatskis van die Xhosakultuur en -kennis op Facebook weer spontaan. Die behoefte bestaan dus wel om volkskennis en -besit oor te dra en te deel deur 'n digitale medium, maar net nie soseer op Wikipedia nie. Hierteenoor stel Deumert onder meer die Afrikaanse Wikipedia: {{cquote| The language is closely related to Dutch and has over six million speakers in South Africa and Namibia. During apartheid, Afrikaans was heavily supported by the government and language-activism has a long history. A fair proportion of its speakers fall into the top income brackets in South Africa, and the language continues to be supported by cultural and political organizations. Access to the internet is not a serious problem, and most contributors are native speakers. There are several high-profile editors who have each contributed several hundred articles (between 200 and 1700). The work can be characterized as a collaborative project in the best tradition of ''Wikipedia'': although the group of contributors is small (which is typical across Wikipedia, see Panciera et al. 2009), there exists a sense of a community among them. […] Successful African language Wikipedias require the involvement of native speakers. Yet, issues of access are a concern. Only the Afrikaans Wikipedia – which serves a socio-economically advantaged community – shows consistent and collaborative native speaker involvement. }} In die jaar '''2014''' maak prof. [[Jaap Steyn]] in sy boek ''Ons gaan 'n taal maak'' ook kortliks melding van die Afrikaanse Wikipedia (bl. 479) deur na 'n Afriforum-nuusbrief (nr. 43) te verwys : {{cquote| Jan-Carel Brand, 'n medewerker van die Afriforum-nuusbrief het in '''April 2012''' berig dat die Afrikaanse ''Wikipedia'' sy 20 000ste artikel geplaas het. Die inhoud word volledig deur vrywilligers in hul vrye tyd geskep en die teks word onder 'n ''Creative Commons''-lisensie versprei. Dit beteken dat die teks gekopieer, gedeel en versprei kan word sonder dat enige kopieregskendings plaasvind. Die Nederlandse ''Wikipedia'' het kort tevore sy miljoenste artikel gepubliseer. }} '''21 Maart 2014''': By die "Symposium Digitaal Afrikaans: Internet en de Afrikaanse literatuur" in die Afrika-studiesentrum, te Leiden, Nederland, bevind die huiswikipediaan Hans Muller daar is heelwat moontlikhede sover dit die Afrikaanse literatuur aangaan op die Afrikaanse Wikipedia. Die Afrikaanse Wikipedia beklee met 30&nbsp;000 artikels nog die derde posisie van die Afrikatale wat artikeltal betref. Al is die aantal sprekers minder as dié van Swahili en Hausa, is die aantal Wikipedia-artikels laer by die laasgenoemde twee tale. Op hierdie stadium is daar nog baie Afrikaanse skrywers wat nog geen artikel het op die Afrikaanse Wikipedia nie; maar wel in Engels en Nederlands. Verder is daar min foto's en soortgelyke beeldmateriaal van die betrokke skrywers te vinde, of die gehalte daarvan (soos die foto van [[Antjie Krog]]) kan beter wees. Die artikel rondom die literatuur in Afrikaans het ook vasgesteek by die literatuurgeskiedenis van [[Rob Antonissen]] uit 1955.<ref>[https://archive.is/GrdAO De Wit, H.J. 2014. Digitaal Afrikaans: Internet en de Afrikaanse literatuur. ''Litnet'' 26 Maart.]</ref> '''3 Junie 2015''': [[Unisa]] se Academy of African Languages and Science (AALS) hou 'n werkswinkel. Die sprekers is onder meer prof. [[Gebruiker:Petterual|Laurette Pretorius]]; die Russiesgebore Israeli van Wikimedia Amir Aharoni, en Nozibele Nomdebevana. Van die besprekingspunte is die uitbou van die verskillende Wikipedias in 'n veeltaligheidskonteks deur vertaling en opleiding. Ook die Afrikaanse Wikipedia word hierby betrek. Op 11 Junie 2015 word 'n kort oorsig op Unisa se webwerf geplaas.<ref>[https://web.archive.org/web/20161019050510/http://www.unisa.ac.za/news/index.php/2015/06/threat-of-digital-language-death-an-african-reality/ Unisa: Threat of Digitale Language Death an African Reality]</ref> Prof. Pretorius skryf: {{cquote| ‘South African indigenous languages are orders of magnitude smaller than the others. Afrikaans is faring best with 35 491 articles, while there are no articles in Ndebele. If we say that we are living inside the digital space and people are looking for information more and more online, on Wikipedia, for example, then this tells us that they are not doing it in their own languages. We have this interesting disconnect that we all deal with; in our social/physical life we use a certain language, in our digital life another – in the case of South Africa, this is usually English. That creates some tension and is something we should be addressing. But all is not lost. We still have some of the big languages in the world, with all of our languages having more than one million speakers.’ }} '''2 Oktober 2015''': Die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] hou in samewerking met die Prisma Leeskring in Centurion 'n simposium. Hier lewer prof. Laurette Pretorius, professor in rekenaarwetenskap aan Unisa, 'n pleidooi dat meer inskrywings in die Afrikaanse Wikipedia gemaak moet word, omdat Afrikaans se voortbestaan in die digitale ruimte in 'n groot mate daarvan afhang.<ref>[https://web.archive.org/save/_embed/http://www.akademie.co.za/wp-content/uploads/2015/07/Algemene-Simposium-1-en-2-Oktober-2015.pdf Algemene simposium 1 en 2 Oktober 2015]</ref> Op '''1 November 2015''' praat prof. Laurette Pretorius op die [[Radio Sonder Grense|RSG]]-program "Die tale wat ons praat" oor die Afrikaanse Wikipedia.<ref>[https://web.archive.org/web/20160304122048/http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20151101%5FDIE%5FTALE%5FWAT%5FONS%5FPRAAT%2Emp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F RSG: "Die tale wat ons praat": Wikipedia, 1 November 2015]</ref> '''14 Januarie 2016''': RSG-omroepers Martelize Brink en Johan Rademan voer 'n onderhoud met [[Gebruiker:Oesjaar|Deon Steyn]], wat sedert 2015 op die raad van WikimediaZA dien.<ref>{{Cite web |url=http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20160114%5FOGGEND%5FWikipedia%2Emp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F |title=RSG: "Oggend op RSG", Onderhoud met Deon Steyn. |access-date=17 Desember 2019 |archive-date=19 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200419131749/http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20160114_OGGEND_Wikipedia.mp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F |url-status=dead }}</ref> Op '''28 Januarie 2016''' word onder die opskrif "Afrikaanse Wikipedia kry groot aftrek" in ''Die Burger'' die 15de verjaarsdag van die algehele Wikipediaprojek (wat ander tale omvat) gevier. Op daardie tydstip was daar sowat 38 400 artikels by die Afrikaanse Wikipedia. Die artikels wat die meeste gewysig is, is onder meer "[[Alfabetiese lys van visse]]", "[[Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name]]" en "[[Jesus van Nasaret]]". In die berig word spesifiek gelet op [[Gebruiker:Morne|Morné van Rooijen]] se belangstellings.<ref>[http://archive.is/aVJuU Els, R. 2016. Vyftiende verjaardag: Afrikaanse Wikipedia kry groot aftrek. ''Die Burger'', 28 Januarie.]</ref> In 'n onderhoud geplaas op '''6 en 13 Februarie 2016''' in die ''[[Beeld]]'' en ''[[Volksblad]]'' onderskeidelik, sê prof. [[Gerhard van Huyssteen]] die navorsing wat in 2013 gedoen is dui dat byna 40% van Afrikaanse taalmense (vertalers, dosente, onderwysers) salig onbewus was van die Afrikaanse Wikipedia. Die Afrikaanse Wikipedia haal, wat artikeltal betref, die 86ste posisie uit 291 tale, met amper 40 000 artikels; gevolg, binne die Suid-Afrikaanse omgewing, deur Noord-Sotho met byna 3 000 artikels.<ref>Van Huyssteen, G.B. 2016. Begin deel jóú kennis in jóú taal. Beeld, ''6 Feb. 2016'', bl. 21.</ref><ref>Van Huyssteen, G.B. 2016. Begin deel jóú kennis in jóú taal. Volksblad, ''13 Feb. 2016''</ref> In '''Maart 2016''' skuif Deon Steyn op die ontbytprogram, ''Dagbreek'', op die [[KykNET]]-kanaal, agter die mikrofoon in. '''20 April 2016''': ''[[Maroela Media]]'' kondig aan hul sal voortaan saam met Unisa en ander liefhebbers van Afrikaans die Afrikaanse Wikipedia help uitbrei. Die fokus is skoolvakke gerig op graad vier tot twaalf, soos die kurrikulum stipuleer. Afrikaanse digters en skrywersprofiele word ook op gefokus. Die [[Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge]] (FAK) sal weer op die Afrikaanse geskiedenis fokus. Gratis opleiding sal verskaf word aan iedereen wat bereid is om met die projek te help.<ref>[http://archive.is/auTpY Changuion, A. 2016. Help bou aan 'n Afrikaanse Wikipedia. ''Maroela Media'', 20 April.]</ref> '''22 April 2016''': Die redaktrise van ''Maroela Media'', Susan Lombaard, skryf die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, Viva (Virtuele Instituut vir Afrikaans), die Dagbreek Trust en Unisa sal kragte saamspan om skrywers, vertalers en vrywilligers saam te roep en te organiseer. Opleidingsessies is gehou en skoolkurrikula is deurgesif watter onderwerpe eerste aangepak moet word. Ondertussen het die e-posse ingestroom van voornemende vrywilligers.<ref>[http://archive.is/oByXf Lombaard, S. 2016. Redakteursbrief: Afrikaanse Wikipedia, te danke aan die oom op Koekenaap. ''Maroela Media''. 22 April.]</ref> '''April/Mei 2016''': Na aanleiding van die simposium op 2 Oktober 2015, beskryf Lilla Fourie in ''Plus 50'' in die artikel getiteld "Die Afrikaanse Wikipedia: seniors kan 'n groot bydrae lewer" die belang van die uitbou van die Afrikaanse Wikipedia.<ref>Fourie, L. 2016. Die Afrikaanse Wikipedia: seniors kan 'n groot bydrae lewer. ''Plus50'' 11(2): 22-23</ref> Pretorius wys daarop terwyl Afrikaans al hoe meer onder druk staan by skole en op universiteit en by die werkplek (die fisiese ruimte), het Afrikaanssprekendes toenemend meer na die digitale ruimte beweeg; die Afrikaanssprekende moet die taal egter met hom saamneem. 49% van die Suid-Afrikaanse bevolking van 54 miljoen mense het internettoegang; en waar daar 'n vraag na Afrikaans mag wees, moet daar 'n aanbod wees. Sy noem die Hongaarse rekenaar-taalkundige, András Kornai, het reeds in 2013 sy bevindings publiseer: "Die fisiese dood van 'n taal kom voor wanneer dit geen gebruikers en geen funksie in die samelewing het nie […] terwyl die taal digitaal begin sterf wanneer hy nie digitale funksies verwerf teen die pas waarteen sy sprekers digitale vaardighede verwerf nie." Hier kan die Afrikaanse Wikipedia van groot waarde wees, omdat die Afrikaanse Wikipedia deur soekenjins onttrek en geberg word – hoe meer Afrikaans daar is, hoe meer is die Afrikaanse teenwoordigheid in die digitale ruimte. Ten tyde van die skrywe het die Engelse Wikipedia "meer as 5 miljoen artikels van goeie gehalte, terwyl die Afrikaanse Wikipedia, wat reeds in 2001 begin is, in totaal slegs 39 500 artikels het waarvan talle kort en van mindere gehalte is". Vergeleke met sy aantal sprekers, het Afrikaans 'n agterstand en meer mense sal van die Engelse Wikipedia gebruik maak, wat kan aanleiding gee tot taalverskuiwing. Volgens die artikel is daar 'n groot vraag na kundiges wat nuwe artikels kan skryf, wat goeie artikels uit anderstalige Wikipedias kan vertaal, vrywillige redigeerders en enigiemand wat jongmense kan aanspoor om mee te doen. In hul nuusbrief van '''April 2016''' word die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns|Akademie]] se Afrikaanse Wikipediaprojek kortliks bekendgestel. Dit is 'n afdruk van Fourie se artikel wat in ''Plus50'' verskyn het.<ref>[https://web.archive.org/web/20191224055859/http://www.akademie.ussdmobile.co.za/Nuusbrief_April_2016.pdf Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns: Nuusbrief April 2016, pp. 20-21]</ref> '''Junie 2016''': Prof. Laurette Pretorius se vaktydskrifartikel, ''Die rol van die Afrikaanse Wikipedia in die uitbou van Afrikaans'' word in ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'' gepubliseer.<ref>[https://web.archive.org/web/20180721101201/http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v56n2-1/07.pdf Pretorius, L. 2016. Die rol van die Afrikaanse Wikipedia in die uitbou van Afrikaans. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'', 56(2-1):371-390.]</ref> In dieselfde uitgawe, publiseer professor [[Gerhard van Huyssteen]], Alex Antonites en Melodi Botha 'n ondersoek oor die leefbaarheid van die [[Virtuele Instituut vir Afrikaans]], en hoe die Afrikaanse Wikipedia daarby betrek word<ref>[https://web.archive.org/web/20180721113239/http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v56n2-1/09.pdf Van Huyssteen, G.B., Botha, M. & Antonites, A. 2016. Die Virtuele Instituut vir Afrikaans (VivA) en markbehoeftes in die Afrikaanse gemeenskap. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'', 56(2-1):410-437.]</ref> '''3 Junie 2016''': ''Maroela Media'' stel drie opleidingsvideo's beskikbaar hoe Afrikaanse artikels vir Wikipedia vertaal en geskryf kan word; omrede baie vrywilligers nie werkswinkels in die stede kan bywoon nie.<ref>[http://archive.is/Lx7cv ''Maroela Media''. 2016. Afrikaanse Wikipedia: Só maak mens. 3 Junie]</ref> '''6 Junie 2016''': 'n Insetsel op eNuus (Dstv) verskyn (te danke aan ''Maroela Media'') waarin die bewusmaking van die Afrikaanse Wikipedia voortgesit word. Die video-insetsel toon die opleidingskursus te Centurion op 4 Junie 2016<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=T0W5qcLaa7M eNuus: Meer Afrikaans op Wikipedia]</ref> '''16 Augustus 2016''': 'n Artikel word spesiaal toegewy aan Sören Pfauder ([[Gebruiker:SpesBona]]), 'n Duitser van [[Brandenburg]] wat Afrikaans self baasgeraak het deur sy betrokkenheid by die Afrikaanse Wikipedia. Onder meer is dit die taalverwantskap en -geskiedenis wat hom die meeste omtrent die taal boei. Hoewel hy sedert 2006 op die [[Duitse Wikipedia]] betrokke was, is hy sedert 2010 doenig op die Afrikaanse Wikipedia. Ook sy belangstellings word in die artikel genoem.<ref>[http://archive.is/Ni5oq ''Maroela Media''. 2016. Afrikaanse Wikipedia: Duitser leer homself Afrikaans. 16 Augustus.]</ref> '''14 September 2016''': ''Maroela Media'' berig oor 'n buitengewone Wikipedia-artikel geskep deur Jeanne-Marie Lombard, getiteld [[Larry (kat)]].<ref>[http://archive.is/pQZg7 Maroela Media. 2016. Downingstraat 10: Ongewone pligte vir 'n ongewone werknemer. 14 September.]</ref> '''11 Oktober 2016''': Die Afrikaanse Wikipedia het reeds 41 916 artikels, luidens ''Maroela Media''. Een bydraer wat uitgelig word is dr. Estelle Kruger, ouddosent aan die Universiteit van Stellenbosch. Kruger het besef haar ou akademiese artikels kan onder die stof uitgehaal word, meer toeganklik gemaak word vir die algemene publiek, en opnuut waarde verkry.<ref>[http://archive.is/EhZ96 Maroela Media. 2016. Afrikaanse Wiki maak inligting meer toeganklik. 11 Oktober.]</ref> '''10 November 2016''': Hoewel dit 10 jaar geduur het om 20 000 artikels op Wikipedia te bereik, het die getal artikels binne slegs vyf jaar verdubbel tot bykans 43 000. Wikipedia (die hele organisasie) se 15de verjaarsdag is ook op 12 November om 18:00 gevier by die Twankey Bar, Taj Hotel, Waalstraat, Kaapstad.<ref>[http://archive.is/ZArfX Maroela Media. 2016. Afrikaanse Wikipedia word 15 jaar oud. 10 November.]</ref> '''22 November 2016''': Binne slegs twee maande het die hoeveelheid Afrikaanse artikels vanaf 41 000 artikels gebokspring na 42 000 – iets wat tot op daardie datum vir die betrokke Wikipedia nog ongehoord was.<ref>[http://archive.is/y2VDx Maroela Media. 2016. Wikipedia:Doen jou deel vir Afrikaans. 22 November.]</ref> '''16 Februarie 2017''': 'n Nypende tekort aan artikels rakende tegnologie, sportsterre, die wetenskap en finansies word gevoel. Volgens Deon Steyn word daar ook nie meer feitegidse oor skepe of naaldwerk in Afrikaans uitgegee nie – die onus rus dus alleen op die Afrikaanse Wikipedia om die verskil te maak.<ref>[http://archive.is/8WCS6 Maroela Media. 2017. Afrikaanse Wikipedia: Geloofwaardig en betroubaar. 16 Februarie.]</ref> '''April 2017''': In die nuusbrief van die Akademie nooi prof. Laurette Pretorius Akademielede en liefhebbers van Afrikaans uit om die Afrikaanse Wikipedia te help uitbou (werkswinkels is in Junie, Julie en Augustus in die vooruitsig). Die ensiklopedie het met die skryf van die nuusbriefartikel 44 462 artikels bereik en is die 84ste grootste. Sy stel dit duidelik wat die Afrikaanse Wikipedia is, en nié is nie, juis omdat daar misverstande ontstaan het:<ref>[https://web.archive.org/web/20191224123727if_/http://www.akademie.ussdmobile.co.za/Nuusbrief_April_2017.pdf Akademie Nuusbrief April 2017 p. 21]</ref> {{cquote| Ek wil ook graag 'n oomblik stilstaan by wat Wikipedia NIE is nie omdat daar steeds misverstande hieroor bestaan wat op die lange duur die Afrikaanse Wikipedia heelwat skade kan berokken. Wikipedia is nie 'n argief nie, dit is nie 'n reklamebladsy nie, dit is nie 'n korporatiewe of persoonlike webblad nie en bowenal is dit nie 'n stortingsterrein vir enige soort Afrikaanse tekste wat instansies of persone ook al beskikbaar stel nie. Al sou hierdie soort stof nuttig en selfs uniek wees, moet dit steeds eers tot ''bona fide''-ensiklopediese artikels verwerk word voordat dit in Wikipedia gepubliseer kan word. Dus is daar geen kortpaaie of kitsoplossings nie. Kundige Afrikaanssprekendes moet gewoon skouer aan die wiel sit en ensiklopediese artikels van hoë gehalte in Afrikaans skryf, vertaal en redigeer. }} '''20 Julie 2017''' (14:00 [[Suid-Afrikaanse Standaardtyd|SAST]]). Professor Laurette Pretorius bied by die Vrystaat Kunstefees die program "Afrikaanse Wikipedia – maak die kuber jou erns" aan vir belangstellendes wat die projek wil ondersteun. Die toegang is gratis.<ref>[https://web.archive.org/web/20191224054542/https://www.vrystaatkunstefees.co.za/wp-content/uploads/2018/11/VK-program-2017.pdf Vrystaat Kunstefeesfeesprogram. 18-22 Julie 2017.]</ref> Op '''21 Augustus 2017''' word die Afrikaanse Wikipedia (onder leiding van ''Maroela Media'') as die tweede Afrikaanse digitaliseringsprojek in [[AfriForum|Afriforum]] se nuusblad op die agenda gelys:<ref>[http://archive.is/8FuQU Afriforum: Sleutel om tale te behou, lê in Kuberruim]</ref> {{cquote| 'n Tweede Afrikaanse digitaliseringsprojek is Maroela Media se Afrikaanse Wikipedia-blad. Daar is tans 46 443 artikels op dié blad gelaai, maar volgens Keren van den Berg, projekkoördineerder van die Afrikaanse Wikipedia-blad, is dit maar min vergeleke met blaaie van tale soos Engels, Duits, Frans, Hollands, Pools en Russies. “Enige persoon wat deel van hierdie projek wil vorm, kan na die instruksievideo op Youtube gaan kyk onder Afrikaanse Wikipedia-opleidingskursus.” }} '''4 Maart 2018''': Marlinée Fouché voer 'n onderhoud met Deon Steyn. Die Afrikaanse Wikipedia is 86ste op die artikelranglys, met meer as 48 000 artikels; in Suid-Afrika staan Noord-Sotho as Afrikataal tweede, met meer as 7 000 artikels (grootliks te danke aan 'n Afrikaanssprekende self wat daar betrokke is, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]]). Steyn benadruk dat die buitelanders wat bydra tot die Afrikaanse Wikipedia vir sowel die Afrikaanse as Wikigemeenskap baie werd is, aangesien Suid-Afrikaners nie altyd toegang tot buitelandse bronne het nie.<ref>[https://web.archive.org/web/20181231200818/http://eensgesind.com/geweet-afrikaans-is-die-grootste-afrika-taal-op-wikipedia/ Fouché. M. 2018. Geweet Afrikaans is die grootste Afrika-taal op Wikipedia..? ''Eensgesind.com'' 4 Maart.]</ref> '''21 Mei 2018''', '''27 Junie 2018''' en '''5 November 2018''': ''Maroela Media'' doen weer 'n beroep op sy lesers om by Wikipedia aan te sluit: "Dit is elke Afrikaanssprekende se plig om kennis na te laat sodat die volgende generasie daarop kan voortbou".<ref>[http://archive.is/TgWfB Maroela Media. 2018. Afrikaans op Wikipedia: Almal moet hul kant bring. 21 Mei.]</ref><ref>[http://archive.is/VuJ4C Maroela Media. 2018. Wiki – wat? 27 Junie.]</ref><ref>[http://archive.is/CZNto Maroela Media. 2018. Video: Jy kan 'n verskil maak (en dit kos jou niks). 5 November.]</ref> '''6 Junie 2018''': Die Katalaanse navorsers Marc Miquel-Ribé en David Laniado bevind die Afrikaanse Wikipedia se intertaalskakels kom, net soos dié van die Swahili-, Estiese en Yslandse Wikipedia, 7 tot 11 keer minder in kultuurgebonde artikels (Cultural Context Content) voor. Dit toon dat tale soos Engels, Frans, Koreaans, Duits en Italiaans (wat byna net soveel intertaalskakels met kultuurgebonde artikels toon) 'n groter kulturele uitoefening op ander tale waarskynlik het. Dit beteken taalstatus en ontwikkeling van 'n Wikipedia kan 'n groot invloed uitoefen of hierdie artikels in ander tale geskep sal word, aldan nie. Op hierdie stadium staan die persentasie kultuurgebonde artikels in die Afrikaanse Wikipedia op 19,2%, op gelyke skaal met Italiaans, maar heelwat hoër as die tale met aansienlik baie bot-geskepte artikels, soos Nederlands (7,8%) en Sweeds (11,4%), laat staan nog Cebuano (0,1%).<ref>[https://web.archive.org/web/20180625021002/https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphy.2018.00054/full Miquel-Ribé, M. & Laniado, D. 2018. Wikipedia Culture Gap:Quantifying Content Imbalances Across 40 Language Editions.]</ref> '''Desember 2018''': Prof. Jako Olivier ondersoek in sy vaktydskrifartikel verdere moontlikhede wat die Afrikaanse Wikipedia bied. Hy bevind die Afrikaanse Wikipedia groei nie noodwendig so vinnig nie, bloot omdat die Afrikaanstalige leser ewe maklik homself met die Engels kan help, maar bly positief: "Daar moet dus voortgebou word op bestaande goeie praktyke waaronder die gebruik van wiki-inisiatiewe soos die Afrikaanse Wikipedia tel."<ref>[https://web.archive.org/web/20190428040511/http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v58n4-2/03.pdf Olivier, J. 2018. Die stand van aanlyn oop opvoedkundige hulpbronne in Afrikaans: Afrikaansonderrig as 'n gevallestudie. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'', 58(4-2):905-924]</ref> '''2019''': In die huldigingsbundel opgedra aan Jaap Steyn, vra prof. [[Wannie Carstens]] hom af in sy bydrae 'Geskiedskrywing en beskrywing van Afrikaans: Wat is daar nog te sê?':<ref>[https://books.google.co.za/books?id=Mee9DwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=J.C.+Steyn+en+Afrikaans,+%27n+Viering&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwjDu6Sk6pzmAhW9R0EAHbeRCwEQ6AEIKTAA#v=onepage&q=wikipedia&f=false Van Niekerk, A. (red.). 2019. J.C. Steyn en Afrikaans: 'n viering. Bloemfontein: SUN PReSS]</ref> {{cquote| Hoe word die voordele van ''tegnologie'' benut om Afrikaans uit te bou? Wat hou die werk van die [[Virtuele Instituut vir Afrikaans]] (VivA) in (vergelyk Van Huyssteen & andere 2016) en hoe kan dit ten beste benut word? Hoe kan VivA uitgebou word? Hoe kan die Afrikaanse Wikipedia ingespan word in die belang van Afrikaans (kyk Pretorius 2016)? }} '''28 Februarie 2019''': Die Afrikaanse Wikipedia het om en by 70 000 artikels bereik. ''Maroela Media'' voer 'n onderhoud met Deon Steyn. Volgens hom groei die aantal artikels vinnig, maar nie vinnig genoeg na sy sin nie. Daar is ook 'n behoefte aan diegene wat bereid is om (deeglik literêre) navorsing te doen. Gegewe die koste van gedrukte media wat wêreldwyd sy tol eis, wat Afrikaans ook beslis nie oor die hoof sien nie, kan die Afrikaanse Wikipedia help om inligting goedkoop, vinnig en gerieflik beskikbaar te stel (nie juis asof daar enige ander alternatief is nie); foute kan onmiddellik reggestel word. Selfs ou volksname in die diere- en planteryk kan vir die nageslag so bewaar word. Steyn vertel hoe hy self in sy ledige uurtjies (in die jaar 2009) by die Afrikaanse Wikipedia betrokke geraak het: dit het hom (bo en behalwe sy vyftien jaar ondervinding) vooraf drie maande geduur om die korrekte terminologie te versamel vir sy heel eerste artikel, [[optiese vesel]]. Die artikel is baie gunstig deur die Wikipediagemeenskap ontvang. Dit het hom aangemoedig om nog meer artikels te plaas. So ongemerk is daar altyd 'n tydjie wat afgeknyp en produktief benut kan word.<ref>[https://web.archive.org/web/20191220084917/https://dl.iono.fm/epi/prov_347/epi_660498_medium.m4a?did=f18195a73f8cc2fdf24dbf8a505e6db3003f5d06&p=embed&download=1 Potgooi: Maroela Media. Al meer as 70 000 artikels in Afrikaans op Wikipedia]</ref><ref>[http://archive.is/O55l5 ''Maroela Media''. Al meer as 70 000 artikels in Afrikaans op Wikipedia. 28 Februarie 2019.]</ref> '''16 Mei 2019''': Volgens 'n Katalaanse navorser, Marc Miquel-Ribé, toon die Afrikaanse Wikipedia 'n "Europese karakter" in die sin dat hy, net soos die Europese tale, self plaaslike inhoud skep en gebruik. Terwyl die Engelse en Japannese Wikipedia se plaaslike inhoud meer as 50% beslaan, en die Duitse, Franse en Italiaanse en Katalaanse Wikipedias se plaaslike inhoud ongeveer 33,7%, 26,9%, 18,8% en 17,9% onderskeidelik uitmaak, staan die Afrikaanse Wikipedia ook op 'n heel gesonde 23,9%:<ref>[https://web.archive.org/web/20190706214921/https://wikipedia20.pubpub.org/pub/26ke5md7 Miquel-Ribé, M. 2019. The Sum of Human Knowledge? Not in One Wikipedia Language Edition. Wikipedia@20, May 16,2019.]</ref> {{cquote| Even though I have not yet verified whether this higher reader interest in CCC (“Cultural Context Content”) articles applies to all language editions, the hypothesis “context-encyclopedia-key-ingredient-to-success” is very plausible. In smaller Wikipedias with little traffic, we see the inverse trend. For instance, in some African vernacular languages, the proportion of articles dedicated to their context is very low. Considering 39 Wikipedia language editions in Africa, the average proportion of articles dedicated to each cultural context is 11.1% (median 13.8%). Why is that so? Because these languages are often relegated to a private use while English or French is used for education and official matters. Only Afrikaans — a language with a social situation similar to European languages — has '''23.9%''' of content dedicated to its context. Hence, we can say that cultural context content creation and consumption is a good indicator of a healthy Wikipedia in a society. }} Van hierdie tale word getabelleerd in 'n ander vaktydskrifartikel aangegee:<ref>[https://web.archive.org/web/20190228121044/https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1901/1901.07999.pdf Miquel-Ribé, M. & Laniado, D. 2019. Wikipedia Cultural Diversity Dataset: A Complete Cartography for 300 Language Editions]</ref> {| class="wikitable" |'''ISO-kode van Wikipedia''' |'''Artikels''' |'''CCC%''' |- |ca ('''Katalaans''') |584 760 |17,1 |- |de ('''Duits''') |2 195 308 |33,7 |- |en ('''Engels''') |5 676 573 |44,2 |- |fa ('''Persies''') |629 125 |21,9 |- |gn ('''Guaraní''') |715 |19,9 |- |ja ('''Japannees''') |1 110 617 |51,0 |- |ms ('''Maleisies''') |306 055 |22,1 |- |ru ('''Russies''') |1 481 560 |32,2 |- |sw ('''Swahili''') |42 422 |19,0 |- |zu ('''Zoeloe''') |1 111 |14,22 |} Toe die Afrikaanse Wikipedia egter 79 525 artikels bereik, word slegs 13 235 daarvan as plaaslike inhoud gemerk – die plaaslike inhoud daal daar en dan tot '''16,64%'''.<ref>[http://archive.is/UIf3S#selection-520.1-569.6 Lists of Wikipedias by Cultural Context Content, besoek op 27 Desember 2019]</ref> '''Augustus 2019''': 'n Simposium is op 29 Julie 2019 deur die Akademie aangebied. Die Afrikaanse Wikipedia het sowat 83 700 artikels bereik. Die doel van die simposium was om verskeie belangegroepe uit die Afrikaanse taalgemeenskap byeen te bring "om te besin oor die aangewese weg na 'n stewig bevolkte Afrikaanse Wikipedia." Teenwoordig was die verteenwoordigers van WikimediaZA, ''Maroela Media'', die SA Vertalersinstituut (SAVI), die [[ATKV|Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging]] (ATKV), die [[Afrikaanse Taalraad]] (ATR), South African Centre for Digital Language Resources (SADiLaR) en die [[Virtuele Instituut vir Afrikaans]] (VivA). Een probleem wat veral uitgesonder is, wat voortgespruit het uit die aard van die vertaling van bestaande inhoud, is die gebrek aan sekere geskikte vakterminologie. Daar is op verdere opvolgbyeenkomste besluit, die Akademie bied sy steun aan die Afrikaanse Wikipedia, geen ander spesifieke besluite is nog geneem nie, met die uitsondering van die rol van die Afrikaanse taalgemeenskap as geheel wat benadruk is. Prof. Laurette Pretorius (die Akademie se Wikipedia-koördineerder) beplan nog 'n werkswinkel, terwyl prof. Gerhard van Huyssteen (vak)terminologieontwikkeling deur 'n terminologienavraagdiens (wat deur VivA as projekvoorstel nog verwerk moet word) as plan geopper het.<ref>[https://web.archive.org/web/20191224055705/http://www.akademie.ussdmobile.co.za/Nuusbrief_Aug_2019.pdf Akademie Nuusbrief Augustus 2019. Wikipedia in Afrikaans: Simposium aangebied deur die SA Akademie, 29 Julie 2019. p. 27]</ref> '''14 Augustus 2019''': Ter viering van sy 10-jarige betrokkenheid by die Afrikaanse Wikipedia, skryf [[Gebruiker:Suidpunt|Suidpunt]] op [[PRAAG]] 'n artikel wat 'n paar probleme en geleenthede uiteensit, maar ook sy algemene belewenis van die organisasie die afgelope dekade.<ref>[http://archive.is/sgBFc Suidpunt. 2019. My 10 jaar by die Afrikaanse Wikipedia. '''PRAAG''', 14 Augustus].</ref> '''3 Oktober 2019''': In die Solidariteitbeweging se oorsig "Bou om te bly: Op pad na 2030" is een toekomsdoelwit: "Afrikaanse inligting in digitaal naslaanbare formaat, soos die Afrikaanse Wikipedia, moet algemeen beskikbaar wees, veral wat inligting verwant aan skoolkurrikulums betref."<ref>[https://web.archive.org/web/20191029092932/https://solidariteit.co.za/wp-content/uploads/2019/10/2019-10-03_TOEKOMSBERAAD_Volledig_web-1.pdf Solidariteitbeweging: "Bou om te bly: Op pad na 2030"]</ref> '''23 Oktober 2019''': Die ou Afrikaanse feitegidsstel, ''Wêreldspektrum'', is volledig by die Afrikaanse Wikipedia bygewerk en geïntegreer.<ref>[http://archive.is/RVljO Steyn, C. 2019. Digitale baadjie vir 'Wêreldspektrum' aangetrek. ''Maroela Media''. 23 Oktober.]</ref> '''18 November 2019''': Die Afrikaanse Wikipedia sit nou wel met meer as 85 000 artikels, maar 23 265 daarvan is saadjies. Om hierdie rede word die tweede Ontkiemingskompetisie vanaf 15 Desember 2019 tot 15 Januarie 2020 gehou. Die prys is [[Amazon.com]]-geskenkbewyse vir die eerste tot derde posisie. [[Gebruiker:Dumbassman|Rossouw van Rooyen]], 'n Namibiër, het die heel eerste ontkiemingskompetisie (15 Desember 2018 tot 15 Januarie 2019) gewen,<ref>[http://archive.is/hebbI Maroela Media. 2019. Ontkiem 'n Wiki-saadjie en wen. 18 November]</ref> gevolg deur [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] en [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] in die tweede en derde plek onderskeidelik. Daar was in die 2018/2019-kompetisie slegs ses deelnemers betrokke.<ref>[http://archive.is/7eLWL Wikipedia: Ontkiemingskompetisie 2018]</ref> By die 2019/2020-kompetisie was daar 10 deelnemers; die wenners is [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] (1ste plek), [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert]] (2de plek) en [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] (3de plek). '''Desember 2019:''' [[Paleontologie|Paleontoloog]] François Durand is veral bekommerd oor Afrikaanse bronne (by name vaklektuur) wat nie so geredelik beskikbaar is op die internet (om gemaklik by die Afrikaanse Wikipedia in te weef nie):<ref>[https://web.archive.org/web/20191217201037if_/http://ojs.tgwsak.co.za/index.php/TGW/article/download/134/125 Durand, F. 2019. Verskuif die klaskamer ter wille van die oorlewing van Afrikaans as wetenskapstaal. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'' 59(4): 599-610]</ref> {{cquote| Daar is projekte, ook van Akademielede se kant, om Afrikaans op byvoorbeeld Wikipedia te vestig en daardie projekte moet heelhartig deur ons almal ondersteun word, maar daar is baie meer om te doen. As daar niks oor paleontologie op die internet in Afrikaans is nie, is dit duidelik omdat ek nog niks daaroor daar geplaas het nie. Dieselfde geld vir elke ander vakgebied. Niemand anders as onsself kan vir hierdie afwesigheid van Afrikaans op die internet geblameer word nie. }} '''26 Januarie 2020''': Prof. Laurette Pretorius gesels op [[Radio Sonder Grense]] se program: ''Taaldinge''. Ses punte word uitgelig.<br /> ''Ten eerste'': Op grond van die Commons-lisensie-ooreenkoms is die publiek verplig om Wikipedia as bron te erken, indien van die inligting gebruik is.<br /> ''Ten tweede'': Die gehalte het te make met hoe lank die artikel is, hoeveel verwysings gegee word, hoe gebalanseerd die artikel geskryf is en hoe gereeld die artikel op datum gehou word. Die dekking van onderwerpe moet ook so wyd moontlik wees. Maar vergeleke met 'n groot internasionale taal soos Engels sou dit onbillik wees om Afrikaans met Engels te vergelyk. Pretorius fokus daarom op Katalaans, Moderne Hebreeus en Afrikaans.<br /> Sy bevind '''Katalaans''' het, te midde van 4 miljoen moedertaalsprekers meer as 630 000 Wikipedia-artikels, waarvan die artikelgehalte, net soos die Duitse Wikipedia, oor die algemeen baie goed is. Sy beskou die Katalaanssprekendes as taalpatriotte in murg en been.<br /> '''Moderne Hebreeus''' (Iwriet) het weer 5 miljoen moedertaalsprekers en het min of meer 254 000 Wikipedia-artikels; Iwriet se ontstaansgeskiedenis loop, net soos Afrikaans s'n, deur die 19de en 20ste eeu. Die Moderne Hebreeuse Wikipedia het weer strenger verwerpingsreëls as die Engelse Wikipedia s'n – nie enige artikel kan dus, net soos by die Engelse Wikipedia, sommer net geskep en aanvaar word nie. Die Hebreeussprekende akademie is wel ''ten nouste'' betrokke by hul Wikipedia, en van tyd tot tyd word skryfprojekte geloods waarby van die hoogste deskundiges en navorsers uit die Hebreeuse taalgemeenskap betrek word: 'n dure les vir die Afrikaanse Wikipedia.<br /> '''Afrikaans''' het 7,2 miljoen moedertaalsprekers. Dus, heelwat meer as die Katalaans- en Hebreeussprekendes wat getalle betref, maar die aantal Wikipedia-artikels dobber tussen 86 000 en 87 000 rond. Die artikels is oor die algemeen bitter baie kort. Gevolgtrekking: die Katalaanse en Hebreeuse Wikipedia dien as rolmodelle.<br /> ''Ten derde'': Die belang van 'n goeie Afrikaanse Wikipedia is drieledig: die aanvraag is daar, dit beïnvloed die soekenjinalgoritmes (wat beter soekresultate in Afrikaans meebring) en einde ten laaste sal beter en uitgebreide taalgebruik noodwendig lei tot beter taaltegnologie (soos masjienvertalings, speltoetsers, ens.)<br /> ''Ten vierde'': Omrede die leefwêreld van elke taal en sy sprekers (en hul taalvaardigheid en -diversiteit) verskil, sal die bronne en verwysings van elke afsonderlike Wikipedia ook verskil; daarom word nie elke bron ter wêreld ongelukkig gelys nie. Maar Pretorius vind dit ironies hoe die mensdom gou Wikipedia.org kan afkraak oor onakkuraatheid, maar tog te gewillig antwoorde google – antwoorde wat tog uit die lug gegryp word, vernaamlik dié van die Engelse Wikipedia.<br /> ''Ten vyfde'': Pretorius identifiseer die verskillende rolle en funksies waarby vrywilligers op die Afrikaanse Wikipedia betrokke kan raak. Sy bedank in die besonder die 14 administrateurs by die Afrikaanse Wikipedia vir hul onbaatsugtige diens. Die Hebreeuse Wikipedia het 37 sulke vrywilligers en die Katalaanse Wikipedia 21.<br /> ''Laastens'' bespreek sy kortliks die eerskomende werkswinkel (30 Januarie 2020) en die betrokkenheid van die Akademie. 'n Handleiding wat by die Akademie se webwerf beskikbaar sal wees, is in die vooruitsig gestel.<ref>[https://web.archive.org/web/20200126185138if_/http://www.rsg.co.za/forcedownload.asp?fn=20200126%5FTAALDINGE%2Emp3&f=%2Fimages%2Fupload%2Fsound%2Fklanke%2F Radio Sonder Grense, Taaldinge, 26 Januarie, Afrikaanse Wikipedia.]</ref> '''30 Januarie 2020''': Die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] hou 'n werkswinkel waar die uitbreiding van die Afrikaanse Wikipedia bespreek word.<ref>[https://www.facebook.com/events/sa-akademie-vir-wetenskap-en-kuns/werkwinkel-hoe-brei-ons-die-afrikaanse-wikipedia-uit/580193685892025/ SAAWK: Aankondiging op Facebook]</ref><ref>[https://www.akademie.ussdmobile.co.za/Afrikaanse_Wikipedia.pdf Werkwinkel: Hoe brei ons die Afrikaanse Wikipedia uit?]</ref> '''2020''' Peter Dirix, Liesbeth Augustinus en Frank Van Eynde jukstaponeer die ganse Afrikaanse Wikipedia tekskorpus van Julie 2016, toe nog met 40 820 artikels en 13,2 miljoen woorde, met die Taalkommissie se tekskorpus in hul artikel, [https://library.oapen.org/bitstream/handle/20.500.12657/37609/9783110668476.pdf?sequence=1#page=115 IPP in Afrikaans: a corpus-based investigation and a comparison with Dutch and German] rakende die ''infinitivus pro participio''. Hierdie gedeelde taaleienskap is te vinde in Duits, Afrikaans en Nederlands waar mens die ge- kan of soms ''moet'' weglaat: "Ek het Johan 'n roman (ge)sien skryf" of "wat ek wou vra:" (i.p.v. "wat ek wou gevra het:"). Dit is afwesig in die Engels, Fries en Jiddisj. Afrikaans het minder IPP's as in Nederlands, maar wel meer as in die Duits. Pseudo-koördinasies soos byvoorbeeld "sit en lees", "lê en lees", "staan en praat", "loop en dink", "gesit en wag" kom aansienlik minder by die Afrikaanse Wikipedia voor. Ook is IPP's gevind in die Taalkommissie se korpus m.b.t. "kom", "bly", "ophou", "probeer", "durf", "laat" en "leer", wat weer by die Afrikaanse Wikipedia afwesig is. Die rede vir hierdie verskil is heel moontlik toe te skryf aan die Taalkommissie se korpus wat niestandaardvorme opgeneem het. '''September 2020'''ː Die Afrikaanse Wikipedia het die [[Malgassiese Wikipedia]] verbygesteek wat hoeveelheid artikels betref en sodoende, die grootste Afrika-wiki volgens artikels geword, besuide die Sahara. '''November 2020''': Luidens 'n verslag van Greenman verkeer die Afrikaanse Wikipedia, wat Afrikataal en artikeltal betref, in die tweede posisie omrede die Egipties-Arabiese Wikipedia hom verbygesteek het (hoofsaaklik weens botgeskepte artikels). Afrikaans het nog nie 100 000 artikels bereik nie, terwyl die Egipties-Arabies in Junie 2020 alleen 257 000 byna oornag geskep het. Daar is egter slegs 29 aktiewe bydraers en die gehalte van die artikels van laasgenoemde Wikipedia laat veel te wense oor. Die Afrikaanse Wikipedia lyk wel belowend. By die Afrikaanse Wikipedia was daar 50 aktiewe bydraers, waaronder [[Gebruiker:Oesjaar]] en [[Gebruiker:Aliwal2012]] elkeen 1 000 wysigings in Oktober alleen aangebring het. Die Swahili Wikipedia toon ook 50 aktiewe bydraers in dieselfde maand, maar die hardwerkendstes onder hulle is nie moedertaalsprekers nie – dit besorg allerlei moeilikhede vir die groei van hierdie projek.<ref>[http://www.greenman.co.za/blog/?p=2734 Greenman. November 2020 African language Wikipedia update]</ref> '''Desember 2020''': Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns gee 'n Wikipedia-handleiding uit, ''Die Afrikaanse Wikipedia en hoe om by te dra'', saamgestel deur Gideon Kotzé en Laurette Pretorius. '''22 Desember 2020 tot 15 Januarie 2021''': Vir die derde agtereenvolgende Desember word die jaar oudergewoonte afgesluit en die nuwe tegemoet geloop met die jaarlikse [[Wikipedia:Ontkiemingskompetisie/2020|Ontkiemingskompetisie]], wat 'n maand lank duur. Geskenkbewyse ter waarde van R2000, R1500, R1000 en R500 vir die 1ste, 2de, 3de en 4de plek onderskeidelik is op die spel. Die sommetjie wengeld is deur Wikimedia ZA beslis. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] (1ste), [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] (2de), [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] (3de), [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] (4de) is die wenners van die 2020/2021-kompetisie. Daar was 8 deelnemers.<ref>[[Wikipedia:Ontkiemingskompetisie/2020|Ontkiemingskompetisie 2020/2021]]</ref> === 2021 === '''16 Januarie 2021, 15:15'''. Op [[Pretoria FM]] voer Elsje van Jaarsveld 'n onderhoud met Deon Steyn, laasgenoemde op 6 deser reeds 12 jaar betrokke by die projek. By die Afrikaanse Wikipedia self het hy min of meer al 128&nbsp;000 wysigings aangebring. Sy grootste wens is dat 100&nbsp;000 artikels teen 15 November op die Afrikaanse Wikipedia bereik word, en meer gebruikers, of proeflesers sal aansluit. Ten tyde van die onderhoud is die artikelstand van die Afrikaanse Wikipedia om en by 95&nbsp;650; tydens die vorige onderhoud 3 jaar tevore was dit 34&nbsp;000; toe Steyn in 2009 aangesluit het was dit ongeveer 17&nbsp;000. Die projek is tans die 71ste grootste Wikipedia uit oor die 300 tale, en, wat inhoud ten minste betref, die grootste Wikipedia in 'n Afrikataal. Die doelstelling om 100&nbsp;000 artikels voor 16 November te bereik is bloot 'n nuwe mylpaal voor oë; om in 'n nuwe (medium)groot kategorie ingedeel te word. Dit kan byna digterlik beskou word as die aanbreek van 'n stralende nuwe hoofstuk vir Afrikaanse Wikipedia; of 'n motor wat 100&nbsp;000&nbsp;km agter die blad het. Gewis sal die Afrikaanse Wikipedia egter dan ook 'n nuwe blaadjie moet omslaan wat die organisering betref: want nou is dit 100&nbsp;000+ artikels wat in stand gehou, op datum gebring en voortdurend bygewerk moet word. Die las raak nie minder nie. Van Jaarsveld stel voor die aanbreek van die 100&nbsp;000-kerf moet met 'n reuse partytjie luisterryk gevier word. Steyn sê 'n datum is reeds vasgemaak met die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] vir die 20-jarige viering; die reëlings is reeds uitgeklaar met prof. [[Anne-Marie Beukes]]. Daar sal op hierdie dag kennis en ondervinding uitgeruil word, asook potensiële nuwe gebruikers gewerf word. Die Afrikaanse Wikipedia self word 20 jaar oud op die 16de November 2021; al is die Afrikaanse Wikipedia die dertiende oudste weergawe, het ander jongeres hom verbygesteek – alleen maar toe te skryf aan die tekort aan mannekrag. In Europa is veral die studente veel meer betrokke en rekenaarbedrewe; Suid-Afrika het nog 'n agterstand hiermee en die leeslus (vir die opdoen van agtergrondkennis om te kan bydra) is ook maar nie altyd daar nie. Afgesien van 'n bydrae tot die samelewing en naastediens, is daar steeds 'n geweldige tekort aan gedrukte vakliteratuur in Afrikaans (met, in ag genome, dat die digitale medium veral op die huidige oomblik sake vergemaklik), is die antwoord op die vraag waarom dit belangrik is om tot die Afrikaanse Wikipedia by te dra. Die Afrikaanse gedrukte bronne is trouens al so uitgeput dat daar toenemend na Engelstalige bronne gegryp word. Nuwelinge wat wil aansluit word gevra om as gebruikers te registreer; dit vergemaklik kommunikasie waar 'n gewone IP-adres nie kan nie. Daarmee klaar, kan die individu oor enige onderwerp skryf. Hulp kan verleen word op die betrokke artikel se besprekingsblad, die Geselshoekie en op die Facebookblad ([https://www.facebook.com/groups/231160206984566/ Afrikaanse Wikipedia]). Daar is veral 'n tekort aan vakkundige proeflesers (spesiale vermelding word gemaak van 'n [[Gebruiker:Burgert Behr|“goeie gebruiker wat eksjoernalis is; 'n pensioenaris”]] as voorbeeld); soms moet die hulp van die [[Taalkommissie]] ingeroep word. Op die vraag of [[Jimmy Wales]] munt geslaan het uit Wikipedia, sê Steyn die stigtings self samel heel goed geld van donateurs in om ander projekte te befonds. Wikipedia op sigself is egter maar een been van die Wikimedia-stigting; daar is hoeveel ander susterprojekte ([[Wikispecies]], [[Wikidata]], [[Wikitravel]], e.a.) asook die duur reserwe-apparatuur wat op hierdie geldjies teer. Ná afloop van 'n vorige onderhoud, volg Van Jaarsveld op, en verneem graag na die welstand van die Duitser [[Gebruiker:SpesBona|Sören Pfauder]], en of hy nog gereeld bydra, veral omdat hy, net soos die res van die Afrikaanse radioluisteraars, 'n gewone werksdag tussen 8 tot 5 het met al sy uitdagings. En te midde hiervan het hy hom geen moeite ontsien om sy tyd aan die projek af te staan nie. Ja, is die antwoord, Pfauder gaan steeds sy gang gedurende die week en doen steeds getrou die voorbladvoorbereiding elke Sondagaand, na gelang hoeveel beskikbare tyd hy het (en dit wissel maar). Wat die bladtrekke betref: van die artikels wat die meeste besoek is in Desember is [[Geloftedag]], [[Die Gelofte]] en die [[Slag van Bloedrivier]]. Opvallend het die (covid-19-verwante) afsterwe van Elsa Joubert 'n skielike toename in lesers van haar artikel teweeggebring (400 bladtrekke oornag). Covid-19, en die skielike inperking op die vryheid van beweging, asook die sluiting van skole (en ander staatsinstellings), het ook sy deeltjie bygedra om die bladtrekke van skoolverwante artikels in veral April/Mei-maand 2020 te verhoog. Artikels uniek aan die Afrikaanse Wikipedia (met inbegrip die uitvoerige artikel oor Elsa Joubert met inligting wat in ander Wikipedias geheel en al ontbreek), sluit onder meer selfs Proteaspesies in, wat maar toegeskryf kan word aan die Suid-Afrikaanse milieu, met wetenskaplike inligting wat bygewerk word om aan die behoeftes van sowel onderwysers as leerlinge te voorsien. Op die vraag of mens statistiek kan bekom rakende mense in ander lande wat die Afrikaanse Wikipedia besigtig, verwys Steyn na [https://stats.wikimedia.org/#/af.wikipedia.org/reading/page-views-by-country/normal|map|last-month|(access)~desktop*mobile-app*mobile-web|monthly hierdie blad] '''18 Januarie 2021''': Ter viering van Wikipedia se 20ste verjaarsdag neem [[Gebruiker:Greenman|Greenman]] die Suid-Afrikaanse Wikipedias in oënskou (buiten Engels). Die Afrikaanse Wikipedia staan eerste, met 95&nbsp;700 artikels, 210 aktiewe bydraers die afgelope 30 dae (wat vandaalbestryders uit ander lande insluit), 40 bydraers wat ten minste 5 wysigings die afgelope maand aangebring het, 18 administrateurs, en 33&nbsp;040&nbsp;587 woorde. Die dieptepunt wat toegeken word, betreffende die voortdurende uitbou en wysigings teenoor die hoeveelheid bladsye wat reeds bestaan, is 46, vergeleke met Engels se 1&nbsp;045 (die hoogste trouens wêreldwyd), Frans se 240, Chinees se 201, Duits se 93 en Nederlands se 16. Die volgende top tien bydraers het almal meer as 150 wysigings oor 'n maandtydperk aangebring (in dalende volgorde): [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]], [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]], [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]], [[Gebruiker:K175|K175]], [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]], [[Gebruiker:Charlielv55|Charliev55]], [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]], [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]], [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] en [[Gebruiker:Odriskelmac11|Odriskelmac11]]. Greenman is oor die algemeen tevrede met die stand van sake en het volle vertroue dat die 100&nbsp;000-kerf bereik sal word. Die ander Afrikatale se grootste hindernis is, net soos die Afrikaanse Wikipedia, die uitbou van uitvoerige lang artikels, met die uitsondering van die [[Tsonga Wikipedia]] waar die een enkele bydraer [[Gebruiker:Thuvack|Thuvack]] gehalte bo hoeveelheid verkies. Sy ywer word ook beloon met die diepte van die 703 artikels wat die hoogte inskiet: op 178.<ref>[http://www.greenman.co.za/blog/?p=2826 Greenman: South African language Wikipedias 20th birthday review, January, 18, 2021]</ref> Die leser word in dieselfde asem egter ook daaraan herinner dat 'n klein Wikipedia, wat gebuk gaan onder vandalisme, baie aktiwiteit toon, al is dit nie noodwendig opbouend nie. 'n Ander maatstaf wat gebruik kan word is die gemiddelde hoeveel woorde per artikel te bereken (wat ook probleme van sy eie besorg, veral as 'n vergelyking tussen oorwegend analitiese en oorwegend sintetiese tale getref word, of omskrywende taal pleks van bondige pront woorde gebruik word): : Tswana – 405 (woorde per artikel) : Afrikaans – 345 : Xhosa – 208 : Tsonga – 220 : Swati – 127 : Sotho – 127 : Venda – 93 : Zoeloe – 53 : Noord-Sotho – 32 '''18 Januarie 2021, 07:45''': Op die program ''Monitor'' ([[Radio Sonder Grense]]), tree die nuusanker Gustav Greyling in gesprek met Deon Steyn, verkose Direkteur van Wikimedia ZA, met die aanbreek van Wikipedia (met 317 tale) se 20ste bestaanjaar die afgelope naweek. Die vrae handel rondom die ontstaan, die groei, die neutraliteit, die besoekstatistiek van die afgelope jaar, asook die mylpale van die Afrikaanse Wikipedia. By laasgenoemde word die 100&nbsp;000-kerf weer herhaal, asook die doelwit om op meer plaaslike onderwerpe te fokus, om 'n meer lokale kleurtjie te gee, sodat die Afrikaanse Wikipedia nie bloot in 'n slaafse naprater van Europa sal ontaard nie, maar sal groei tot 'n selfstandige Wikipedia in eie reg. Die Afrikaanse Wikipedia het kort voor die onderhoud 95&nbsp;703 artikels bereik. Wat die handhawing van akkuraatheid betref, is die 18 administrateurs as hekwagters gelukkig daar om 'n ogie te hou oor die wysigings. Hul selfopgelegde [[Sisufos]]taak is om te sorg dat die bronne geldig is, en dat daar geen politiek, bemarking of eensydigheid by betrokke is wat die waarheid kan vertroebel nie. Artikels wat deur vandale geteiken word, draai gewoonlik om die ou twispunt dwarsdeur die eeue heen – die [[Midde-Ooste]] in die besonder. Sulke blaaie kan beskerming geniet sodra die nood begin druk. Algaande leer mens 'n muishond aan sy reuk ken: 'n anonieme IP-adres voorspel dikwels moeilikheid. Die ywerige en ernstige gebruiker sal registreer, 'n gebruikersblad skep en meer oor homself uitwei, om hulp vra en betrokke raak. Die meeste bydraers is vernaamlik Suid-Afrikaners; een gebruiker bevind hom in Engeland, twee in Duitsland en een of twee in die VSA. Die probleem is ook nie soseer om afgetrede mense te werf nie; dit is eerder 'n gesukkel om die jongmense betrokke te kry. Daar is altyd nuwe gebruikers en proeflesers nodig gegewe die geweldige werksomvang. Belangstellendes kan die Facebookgroep kontak. '''10 September 2021''': Op die middagnuusprogram, ''Spektrum'', [[Radio Sonder Grense]], word die onderhoud tussen Marlinée Fouché en Deon Steyn uitgesaai, ter viering van die 100 000ste artikel. Die sukses is deels toe te skryf aan die Wikipediane se verbintenis daartoe en toewyding om altesaam 15 artikels per dag te skep, verkieslik met 'n Suid-Afrikaansheid. Die rol van die burokrate en administrateurs word net vlugtig weer aan die leke verduidelik. Ook die wenslikheid van registrasie word aangeroer. Die Afrikaanse Wikipediane wat 'n geruime tyd al bydra word oor die algemeen as 'n hegte gemeenskap beskou; elkeen het sy eie spesialiteit. Tot dusver is daar geen ander Afrikaanse digitale ensiklopedieplatform wat 'n verskeidenheid onderwerpe aanraak nie, en vakliteratuur (in boekvorm) is vir die publiek oor die algemeen byna onbekostigbaar en lomp ('n skoolkind kan gemakliker inligting op sy selfoon bekom en "ronddra"). Maar, deur die kennis te verwerk en die bronne te lys, kan daar altyd iemand wees wat die feite gaan naspoor. Skoolverwante onderwerpe (sedert die Covid-inperkingstydperk) kry die meeste aftrek. Steyn bedank ook die ondersteuning en goedgesindheid van die Afrikaanse Akademie, in die verkryging van die nodige vakterminologie om die artikels te skryf. '''13 September 2021, 11:29-11:34'''. Omroepster Susan Botha gesels op Pretoria FM met Deon Steyn, direkteur van die WikimediaZA Stigting, ook oor die 100 000-kerf wat bereik is voor die 20ste verjaarsdag wat op 16 November 2021 gevier sal word. Die Afrikaanse Wikipedia is 71ste op die ranglys van die Wikipedias wat grootte aanbetref, uit 353 tale. Dit vergelyk goed, sou mens in ag neem dat Afrikaans die 140ste grootste taal uit die 7 000 tale dwarsoor die wêreld is. Van die inhoud wat die besoekers kan verwag is "iets vir almal". Hy beskou veral die sterrekundeportaal as wêreldklas en op datum. Meer as 1 300 visartikels is beskikbaar, meer as 3 000 fynbosspesies, meer as 700 boomspesies, en die artikels van die Suid-Afrikaanse Vloot vorder fluks. Die Wiskundeportaal kort wel aandag sodat leerlinge, onderwysers en ouers die artikels bruikbaar genoeg kan vind. Op die vraag hoe iemand betrokke kan raak is die registrasie en I.P-adresopsie beskikbaar, hoewel laasgenoemde nie daarin slaag om die gebruiker by die gemeenskap in te skakel nie. 'n Artikel wat veral nogal moeite geverg het om te vertaal is die [[Manhattan-projek]] - die hulp van die Taalkommissie moes telkens ingeroep word vir die kernfisikabegrippe. '''14 November 2021.''' 'n Berig verskyn in die Afrikaanse Sondagkoerant, ''Rapport'', wat melding maak van die Afrikaanse Wikipedia se 20ste verjaarsdag wat die Dinsdag, 16 November, in Pretoria luisterryk gevier word. Teen saktyd was dit die grootste Afrikataal en die 71ste grootste van altesaam 323 tale op die digitale ensiklopedie, met 16 administrateurs en 4 burokrate. 5,5 miljoen bladlese in Juniemaand 2020 het sy hoogtepunt in Februarie 2021 bereik - 10,9 miljoen. Die onderwerpe is wyd uiteenlopend: die ruimte, geologie, die Suid-Afrikaanse susterskerke, vegvliegtuie, politieke figure, skrywers, kunstenaars, stoomlokomotiewe, noem maar op. [[Maryana Iskander]], hoofuitvoerende beampte van Wikimedia, het aan die koerant gesê: "Hul werk is 'n voorbeeld daarvan dat Wikipedia meer as net 'n webtuiste is: Dit is ook mense wat aan mekaar verbind is deur hul passie vir kennis." Saam met die sjampanjeproppe wat klap, volg die hoofpyn. Vergrysing is maar een kopseer - die meeste bydraers van hierdie Gideonsbende is "minstens 30 jaar oud", met weinig jonger bydraers met geesdrif wat aansluit en handjie bysit. Die druk op Afrikaans as onderrigtaal knel die aantal nuwe tegniese boeke en tegniese handboeke in Afrikaans wat as bron moet dien - die meeste Afrikaanse werke is reeds uitgeput of te verouderd vir gebruik (of eenvoudig onbekombaar). Sonder ironie word daar juis nou meer vertalings uit die Engelse Wikipedia gedoen. Die Afrikaanse Wikipedia het geen groot begroting nie, en elkeen moet op eie houtjie oor die weg kom - sonder 'n sent van die Suid-Afrikaanse regering. Die betrokkenheid van die bruin gemeenskap by die projek kan beter. Masjienvertalings en vandalisme duik kort-kort op en word met hand en tand beveg.<ref>Jansen, J. 2021. Afrikaans is groot op Wikipedia. ''Rapport'', 14 November:12.</ref> '''22 November 2021'''. Marlinée Fouché, [[RSG]] nuusjoernalis lewer ‘n inset op ''Monitor'' oor die mag van Afrikaans in die digitale ruimte deur daarop te wys dat Afrikaans een van slegs 5 moderne tale is, wat so gevorderd is, dat dit sedert die begin van die twintigste eeu, tot volwaardige akademiese taal gevorder het. Daar word boonop heelwat vordering gemaak in die gebruik daarvan in die digitale ruimte, soos soekenjins en die digitale ensiklopedie, [[Wikipedia]]. Tydens die twintigste verjaarsdagviering van dié Afrikaanse Wikipedia is die klem geplaas op die mag van die aanlyn Afrikaanse gemeenskap vir die bevordering van dié taal in die oordrag van [[kennis]]. Marlinée Fouché berig diegene wat reeds skouer aan die wiel sit, se geesdriftigheid ken geen perke nie. Deon Steyn (Oesjaar) het gesê dat die Afrikaanse Wikipedia kan beskryf word as een van die grootse voortdurende Afrikaanse gemeenskapsprojekte. Emeritus professor Laurette Pretorius stel dat ‘n platform soos Wikipedia ‘n bydra lewer tot die voortbestaan van Afrikaans, gebaseer op die aantal moedertaal en ander sprekers, die ouderdom van dié sprekers en taaltegnologie sowel as taalhulpbronne beskikbaar. Laastens kan jy die taal in enige domein, plek en vakgebied gebruik. Vir jong sprekers is die digitale milieu veral goed, maar die vraag bestaan of jong mense dit in Afrikaans wil doen. Die vloeibaarheid van Wikipedia maak dit ideaal om die taal uit te bou. Volgens prof Pretorius kan ‘n Wikipedia bydraer soms ‘n term in ‘n artikel plaas wat dan weer deur ander gebruikers verander kan word indien nodig. Elke mens kan bydra en elke mens kan redigeer. Pretorius beskou Wikipedia as ‘n toenemend noodsaaklike liefdestaak. Die feit dat ons in die digitale wêreld ingedwing is, en met die [[Covid-19-pandemie in Suid-Afrika|pandemie]] het mense tot die besef gekom dat daar soveel geleenthede is, soveel goed om te doen en soveel probleme wat opgelos kan word. Marlinée Fouché vra wie is die skrywer wat op die stadium hierdie liefdestaak aanpak. Rooiratel, Oesjaar en Sobaka stel hulself voor. Hierdie skrywers is tussen dertig en sestig jaar oud. Rooiratel verwys na ‘n gunsteling kleur en dier, Oesjaar na [[whisky]] wat altyd ‘n goeie oesjaar het, in teenstelling met wyn, en Sobaka (Russies vir hond) na ‘n voorheen ietwat obsessiewe belangstelling in die [[USSR]] en [[Rusland]]. Hy het dié naam vir ‘n hond gegee net voor hy sy Wikipedia gebruikersnaam geskep het. Rooiratel stel dit dat ‘n persoon nie noodwendig ‘n kenner op ‘n onderwerp hoef te wees om ‘n artikel daaroor te skryf nie. ‘n Persoon kan gebruik maak van bronne en verwysings van ander mense, wie die kenners is. Jou taak as Wikipedia skrywer is om dit bymekaar te sit. Onderwerpe waaroor Rooiratel skryf is uiteenlopend. Hy verwys na die interessante verhaal van [[Rosamund Everard-Steenkamp]], een van die eerste vroulike vlieëniers in Suid-Afrika, wat ook die eerste vrou ter wêreld was wat 'n [[straalvliegtuig]] gevlieg het. Hierdie artikel bly uniek aan die Afrikaanse Wikipedia. Sobaka verwys na die uitdagings om tegniese terme in Afrikaans op te spoor tydens die vertaal van artikels na Afrikaans. Hy noem byvoorbeeld dat hy tydens die vertaling van die [[Wright-broers]] artikel, ‘n [[lugvaart]]-termelys wat ‘n individu goedgunstiglik op die internet geplaas het, as van groot waarde gevind het. Op die vraag hoekom iemand soveel tyd sou spandeer om sonder betaling artikels op Wikipedia te skep, het Sobaka grappenderwys genoem dat dit weens die verslawende aard daarvan is. Hy stel dat dit in wese ‘n interne motivering is wat dit op die ou einde moontlik maak. Oesjaar bevestig hy is ook verslaaf aan Wikipedia. Dit gee hom die geleentheid om sy brein te gebruik en terselfde tyd kennis op te doen. Volgens Rooiratel, as iemand nie self op Wikipedia werk nie, sal hulle nie maklik verstaan waarom iemand so baie van hul vrye tyd daaraan spandeer nie. Rooiratel bevestig dat enigiemand ‘n bydrae kan lewer tot Wikipedia. Daar sal altyd iemand wees wat die antwoord ken en/of leiding kan verskaf waar nodig.<ref> Die Mag Van Afrikaans in die Digitale Ruimte, Monitor, 22 November 2021. https://omny.fm/shows/monitor/s-word-afrikaans-in-die-digitale-ruimte-uitgebre-1#description</ref> == Groei == [[Lêer:Mylpale.svg|duimnael|700px|senter|Grafiek van die aantal artikels op die Afrikaanse Wikipedia tot Oktober 2021]] <div style="float: right;"> <timeline> ImageSize = width:130 height:2000 PlotArea = width:35 height:1800 left:50 bottom:40 AlignBars = early Colors = id:linecolor value:rgb(0.62,0.62,0.94) id:rg value:red DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:16/11/2001 till:30/09/2022 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:1 start:2002 PlotData= from:16/11/2001 till:end color:rg at:16/12/2001 shift:(60,0) align:right text:Begin at:01/08/2002 shift:(60,0) align:right text:50 at:01/04/2003 shift:(60,0) align:right text:100 at:01/08/2003 shift:(60,0) align:right text:250 at:01/11/2003 shift:(60,0) align:right text:500 at:01/01/2004 shift:(60,0) align:right text:1&nbsp;000 at:01/03/2004 shift:(60,0) align:right text:2&nbsp;000 at:01/03/2006 shift:(60,0) align:right text:5&nbsp;000 at:29/12/2007 shift:(60,0) align:right text:9&nbsp;000 at:01/06/2008 shift:(60,0) align:right text:10&nbsp;000 at:01/05/2010 shift:(60,0) align:right text:15&nbsp;000 at:01/08/2010 shift:(60,0) align:right text:16&nbsp;000 at:10/02/2011 shift:(60,0) align:right text:17&nbsp;000 at:07/06/2011 shift:(60,0) align:right text:18&nbsp;000 at:11/11/2011 shift:(60,0) align:right text:20&nbsp;000 at:03/04/2012 shift:(60,0) align:right text:22&nbsp;000 at:04/09/2012 shift:(60,0) align:right text:24&nbsp;000 at:23/02/2013 shift:(60,0) align:right text:26&nbsp;000 at:07/08/2013 shift:(60,0) align:right text:28&nbsp;000 at:21/01/2014 shift:(60,0) align:right text:30&nbsp;000 at:05/07/2014 shift:(60,0) align:right text:32&nbsp;000 at:04/01/2015 shift:(60,0) align:right text:34&nbsp;000 at:16/07/2015 shift:(60,0) align:right text:36&nbsp;000 at:17/12/2015 shift:(60,0) align:right text:38&nbsp;000 at:05/05/2016 shift:(60,0) align:right text:40&nbsp;000 at:14/10/2016 shift:(60,0) align:right text:42&nbsp;000 at:05/03/2017 shift:(60,0) align:right text:44&nbsp;000 at:17/07/2017 shift:(60,0) align:right text:46&nbsp;000 at:18/12/2017 shift:(60,0) align:right text:48&nbsp;000 at:15/06/2018 shift:(60,0) align:right text:50&nbsp;000 at:30/08/2018 shift:(60,0) align:right text:55&nbsp;000 at:24/09/2018 shift:(60,0) align:right text:60&nbsp;000 at:05/11/2018 shift:(60,0) align:right text:65&nbsp;000 at:06/02/2019 shift:(60,0) align:right text:70&nbsp;000 at:10/03/2019 shift:(60,0) align:right text:75&nbsp;000 at:01/06/2019 shift:(60,0) align:right text:80&nbsp;000 at:11/10/2019 shift:(60,0) align:right text:85&nbsp;000 at:21/01/2020 shift:(60,0) align:right text:88&nbsp;000 at:21/04/2020 shift:(60,0) align:right text:90&nbsp;000 at:28/08/2020 shift:(60,0) align:right text:93&nbsp;000 at:27/11/2020 shift:(60,0) align:right text:95&nbsp;000 at:03/03/2021 shift:(60,0) align:right text:97&nbsp;000 at:03/07/2021 shift:(60,0) align:right text:99&nbsp;000 at:08/09/2021 shift:(60,0) align:right text:100&nbsp;000 at:11/02/2022 shift:(60,0) align:right text:102&nbsp;000 at:29/04/2022 shift:(60,0) align:right text:103&nbsp;000 at:22/07/2022 shift:(60,0) align:right text:104&nbsp;000 </timeline> </div> Die Afrikaanse Wikipedia was een van die eerste Wikipedias, maar het aan die begin stadig gegroei. Dit het eers in 2004 spoed opgetel, weereens in 2011, en het skerp gegroei in 2018 en 2019 veral te danke aan veelvuldige botbydraes. == Mylpale == [[Lêer:Magiese grens 5000.png|duimnael|Logo wat vir die 5000ste artikel geskep is.]] Op 29 Mei 2022 het die Afrikaanse Wikipedia die [[Birmaanse Wikipedia]] verbygesteek wat aantal artikels betref, en is tans in die sewentigste plek van alle wikipedias. Volgens statistieke<ref>[http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaAF.htm Statistiek vir die Afrikaanse Wikipedia], deur Erik Zachte</ref> is die volgende mylpale deur die Afrikaanse Wikipedia behaal: {| class="wikitable" !colspan="1"|Aantal artikels !colspan="1"|Datum !colspan="1"|Artikel |- | Eerste artikel || 17 November 2001 || [[Hindoeïsme (eerste artikel)|Hindoeïsme]] deur [[Gebruiker:Clasqm|Clasqm]] |- | 100 artikels || 25 April 2003 || [[20ste eeu]] deur cache-dk03.proxy.aol.com |- | 500 artikels || 23 November 2003 || [[Krimoorlog]] deur [[Gebruiker:Jcwf|Jcwf]] |- | 1&nbsp;000 artikels || 29 Junie 2004 || [[Parkade]] deur [[Gebruiker:GerharBe|GerharBe]] |- | 5&nbsp;000 artikels || 24 Maart 2006 || [[Pylsterteend]] deur [[Gebruiker:Faresh|Faresh]] |- | 9&nbsp;000 artikels || 29 Desember 2007 || [[Fleur-de-lis]] deur [[Gebruiker:Laurens|Laurens]] |- | 10&nbsp;000 artikels || 15 Junie 2008 || [[Homeros]] deur [[Gebruiker:RAM|RAM]] |- | 15&nbsp;000 artikels || 7 Mei 2010 || [[Oplossing (chemie)]] deur [[Gebruiker:Atoom|Atoom]] |- | 16&nbsp;000 artikels || 5 Augustus 2010 || [[Rowy, Pommere]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 17&nbsp;000 artikels || 10 Februarie 2011 || <s>[[Die Lunikoff Verschwörung]]</s> deur [[Gebruiker:Targovishtenec bg|Targovishtenec bg]] |- | 18&nbsp;000 artikels || 7 Junie 2011 || [[Aymara]] deur [[Gebruiker:Africa South|Africa South]] |- | 19&nbsp;000 artikels || 3 September 2011 || [[Kaapstad-Tuine (kiesafdeling)]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 20&nbsp;000 artikels || 11 November 2011 || [[Protestantse Hervorming]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 21&nbsp;000 artikels || 27 Januarie 2012 || [[Denis Diderot]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 22&nbsp;000 artikels || 3 April 2012 || [[Daniël Francois du Toit]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 23&nbsp;000 artikels || 20 Junie 2012 || [[Spier, Nederland]] deur [[IP-adres|IP]] 41.240.218.48 (naudefj) |- | 24&nbsp;000 artikels || 4 September 2012 || [[Israelse kurper]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 25&nbsp;000 artikels || 27 November 2012 || [[Exel, Nederland]] deur [[Gebruiker:Puvircho|Puvircho]] |- | 26&nbsp;000 artikels || 23 Februarie 2013 || [[NG gemeente Griekwastad]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 27&nbsp;000 artikels || 29 Mei 2013 || [[Witooievaar]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 28&nbsp;000 artikels || 7 Augustus 2013 || [[Grootrietsanger]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 29&nbsp;000 artikels || 14 November 2013 || [[Satoshi Miyauchi]] deur [[Gebruiker:FootballLibrary|FootballLibrary]] |- | 30&nbsp;000 artikels || 21 Januarie 2014 || [[NG gemeente Vanderbijlpark-Suid]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 31&nbsp;000 artikels || 14 April 2014 || [[Rynhesse]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 32&nbsp;000 artikels || 5 Julie 2014 || [[Lukas]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 33&nbsp;000 artikels || 14 September 2014 || [[Platysteiridae]] deur [[Gebruiker:Naudefj|Naudefj]] |- | 34&nbsp;000 artikels || 4 Januarie 2015 || [[Eersterangse krieket]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 35&nbsp;000 artikels || 5 April 2015 || [[Isambard Kingdom Brunel]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 36&nbsp;000 artikels || 16 Julie 2015 || [[Louisiana (Nieu-Frankryk)]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 37&nbsp;000 artikels || 13 September 2015 || [[Rooigrysmuskusskeerbek]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 38&nbsp;000 artikels || 17 Desember 2015 || [[Jamie Oliver]] deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 39&nbsp;000 artikels || 28 Februarie 2016 || [[Johannes Nicolaas de Beer]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 40&nbsp;000 artikels || 5 Mei 2016 || [[Henry Barber]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 41&nbsp;000 artikels || 8 Augustus 2016 || [[Hoërskool Eunice]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 42&nbsp;000 artikels || 14 Oktober 2016 || [[Sophie Coetzee]] deur [[Gebruiker:Petronell Vorster|Petronell Vorster]] |- | 43&nbsp;000 artikels || 14 Desember 2016 || [[Dirk du Plessis]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 44&nbsp;000 artikels || 5 Maart 2017 || [[Justin Basson]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 45&nbsp;000 artikels || 28 Mei 2017 || [[R. Walter Cunningham]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 46&nbsp;000 artikels || 17 Julie 2017 || [[Olimpiese Winterspele 2026]] deur IP 85.212.147.105 |- | 47&nbsp;000 artikels || 20 September 2017 || [[Wryfkras]] deur [[Gebruiker:FFouche|FFouche]] |- | 48&nbsp;000 artikels || 18 Desember 2017 || [[Lissonotus flavocinctus]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 49&nbsp;000 artikels || 28 Februarie 2018 || [[Sandoy]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 50&nbsp;000 artikels || 15 Junie 2018 || [[Rio Iguazú]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 51&nbsp;000 artikels || Julie 2018 || ? |- | 52&nbsp;000 artikels || Augustus 2018 || ? [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] was druk aan die werk |- | 53&nbsp;000 artikels || 23 Augustus 2018 || [[Namibiese nasionale krieketspan]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 54&nbsp;000 artikels || 28 Augustus 2018 || ''[[Clathria arbuscula]]'' deur [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] |- | 55&nbsp;000 artikels || 30 Augustus 2018 || [[Uitgestorwe oerisotoop]] deur [[Gebruiker:Jcwf|Jcwf]] |- | 56&nbsp;000 artikels || 4 September 2018 || [[Brian Kernighan]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 57&nbsp;000 artikels || 14 September 2018 || [[Bergjode]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 58&nbsp;000 artikels || 16 September 2018 || [[Boeresport]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 59&nbsp;000 artikels || 17 September 2018 || [[Nicol Stassen]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 60&nbsp;000 artikels || 24 September 2018 || [[Olifantsrivier, Namibië]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 61&nbsp;000 artikels || 26 September 2018 || [[Magnus Carlsen]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 62&nbsp;000 artikels || 27 September 2018 || [[Janspruit]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 63&nbsp;000 artikels || 14 Oktober 2018 || [[Naruhito, Kroonprins van Japan]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 64&nbsp;000 artikels || 27 Oktober 2018 || [[Doringrivier (rivier in Oos-Kaap, lat -31,49, long 27,33)|Doringrivier (Oos-Kaap)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 65&nbsp;000 artikels || 5 November 2018 || [[Deodoro da Fonseca]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 66&nbsp;000 artikels || 18 November 2018 || [[Dieprivier (Limpopo)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 67&nbsp;000 artikels || 26 November 2018 || [[Sjalot]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 68&nbsp;000 artikels || 31 Desember 2018 || [[Slymvorme]] deur [[Gebruiker:Jpeda|Jpeda]] |- | 69&nbsp;000 artikels || 29 Januarie 2019 || [[Kromspruit (spruit, Vrystaat, lat -27,96, long 27,09)|Kromspruit (Vrystaat)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 70&nbsp;000 artikels || 6 Februarie 2019 || [[Janneman Malan]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 71&nbsp;000 artikels || ?? Februarie 2019 || ? |- | 72&nbsp;000 artikels || 25 Februarie 2019 || [[Limfvatstelsel]] deur [[Gebruiker:Elana Barker|Elana Barker]] |- | 73&nbsp;000 artikels || 3 Maart 2019 || [[Alkoholisme]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 74&nbsp;000 artikels || 4 Maart 2019 || [[Carol Brewster]] deur [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] |- | 75&nbsp;000 artikels || 10 Maart 2019 || [[Slaughterhouse-Five]] deur [[Gebruiker:Dumbassman|Dumbassman]] |- | 76&nbsp;000 artikels || 14 Maart 2019 || [[Dingaan se fontein]] deur [[Gebruiker:AFM|AFM]] |- | 77&nbsp;000 artikels || 4 April 2019 || [[Lucinda Backwell]] deur [[Gebruiker:Wyatt Tyrone Smith|Wyatt Tyrone Smith]] |- | 78&nbsp;000 artikels || 26 April 2019 || [[Winterhoekkloofspruit]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 79&nbsp;000 artikels || 12 Mei 2019 || [[Cliff Saunders]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 80&nbsp;000 artikels || 1 Junie 2019 || [[NG gemeente Clanwilliam]] deur [[Gebruiker:Morne|Morne]] |- | 81&nbsp;000 artikels || 24 Junie 2019 || [[Pierre Klossowski]] deur [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] |- | 82&nbsp;000 artikels || 9 Julie 2019 || [[Mag (sosiale wetenskappe)]] deur [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] |- | 83&nbsp;000 artikels || 3 Augustus 2019 || [[Waterkloof (spruit, Oos-Kaap, lat -32,66, long 25,44)|Waterkloof (spruit, Oos-Kaap)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 84&nbsp;000 artikels || 2 September 2019 || [[Gijsbert V van Bronckhorst]] deur [[Gebruiker:K175|K175]] |- | 85&nbsp;000 artikels || 11 Oktober 2019 || [[Wals (tegnies)]] deur [[Gebruiker:Elana Barker|Elana Barker]] |- | 86&nbsp;000 artikels || 24 Oktober 2019 || [[Sajjid]] deur [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] |- | 87&nbsp;000 artikels || 16 Desember 2019 || [[Duvha-kragstasie]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 88&nbsp;000 artikels || 21 Januarie 2020 || [[Zoltán Kocsis]] deur [[Gebruiker:Charlielv55|Charlielv55]] |- | 89&nbsp;000 artikels || 26 Februarie 2020 || [[Kwelerarivier]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 90&nbsp;000 artikels || 21 April 2020 || [[Boorpunt]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 91&nbsp;000 artikels || 27 Mei 2020 || ''[[Tenement House]]'' deur [[Gebruiker:Voyageur|Voyageur]] |- | 92&nbsp;000 artikels || 25 Julie 2020 || [[Rotsaalwyn]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 93&nbsp;000 artikels || 28 Augustus 2020 || [[Doringaalwyn]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 94&nbsp;000 artikels || 5 Oktober 2020 || [[Tinanarivier]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 95&nbsp;000 artikels || 27 November 2020 || [[Knersvlakteaalwyn]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |- | 96&nbsp;000 artikels || 28 Januarie 2021|| [[Canon EOS R]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 97&nbsp;000 artikels || 3 Maart 2021|| [[Erica taylorii]] deur [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] |- | 98&nbsp;000 artikels || 14 Mei 2021|| [[EssilorLuxottica]] deur 'n [[IP-adres|anonieme IP]] |- | 99&nbsp;000 artikels || 3 Julie 2021 || [[Sandrivier (Kliprivier)]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 100&nbsp;000 artikels || 8 September 2021 || [[Oos-Afrikaanse Gemeenskap]] deur [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] |- | 101&nbsp;000 artikels || 15 November 2021 || [[Klimenti Nagorni]] deur [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] |- | 102&nbsp;000 artikels || 11 Februarie 2022 || [[Otterbaai]] deur [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] |- | 103&nbsp;000 artikels || 29 April 2022 || [[Admiraliteitseilande‎]] deur [[Gebruiker:Burgert Behr|Burgert Behr]] |- | 104&nbsp;000 artikels || 22 Julie 2022 || [[Strychnos mitis|Geelbitterbessie]] deur [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] |} == Afrika-susterwiki's == {{Kolomme3 |Kolom1= * [[Joroeba Wikipedia]] * [[Malgassiese Wikipedia]] * [[Noord-Sotho Wikipedia]] * [[Somaliese Wikipedia]] |Kolom2= * [[Suid-Sotho Wikipedia]] * [[Swahili Wikipedia]] * [[Swazi Wikipedia]] * [[Tsonga Wikipedia]] |Kolom3= * [[Tswana Wikipedia]] * [[Venda Wikipedia]] * [[Xhosa Wikipedia]] * [[Zoeloe Wikipedia]] }} == Sien ook == * [[Wikipedia:Afrikaans-Nederlandse samewerking]] * [[Wikipedia:Hoe kan ek help?]] == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Afrikaans Wikipedia|Afrikaanse Wikipedia}} * [https://tools.wmflabs.org/wikitrends/afrikaans-uptrends-this-week.html Wikitrends – Daaglikse, weeklikse en maandelikse besoekstatistiek van die Afrikaanse Wikipedia.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150502063626/https://tools.wmflabs.org/wikitrends/afrikaans-uptrends-this-week.html |date= 2 Mei 2015 }} * [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaAF.htm Statistiek vir die Afrikaanse Wikipedia] deur Erik Zachte * [[Spesiaal:Statistiek|Statistiek Afrikaanse Wikipedia]] – statistieke vir die Afrikaanse Wikipedia {{Wikipedias}} [[Kategorie:Afrikaanse webwerwe|Wikipedia]] [[Kategorie:Wikipedias volgens taal]] 7hjsr2c0gbdm0s2la3sxhhc4ojfcuo2 3 28416 2514607 2514085 2022-07-24T19:34:15Z SpesBona 2720 /* Alpha Centauri */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) dbjzrycvo6jdri10erdvnc9sgyriihn 2514626 2514607 2022-07-24T19:49:27Z Oesjaar 7467 /* Alpha Centauri */ Geluk! wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) lyh03wuu4hbbl1zgt2h3zy45xj4q3j5 0 28463 2514580 2496900 2022-07-24T18:46:13Z Artanisen 110015 /* Huidige persepsie */ Emperor of Japan Birthday Akihito 2017.png wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Vlag | Naam = Japan | Artikel = | Beeld = Flag of Japan.svg | Beeldgrootte = 210px | Geen_grens = | Bynaam = {{ja}} ''Nisshōki''<ref name="law">{{ja}} {{Harvnb|国旗及び国歌に関する法律}}</ref> of ''Hinomaru''<ref name="sfcon">{{cite web |url=http://www.sf.us.emb-japan.go.jp/en/e_m08_01_01.htm#5 |title=Basiese / Algemene Inligting oor Japan |access-date=19 November 2009 |date=1 Januarie 2008 |publisher=Konsulaat-Generaal van Japan in San Francisco |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309090328/http://www.sf.us.emb-japan.go.jp/en/e_m08_01_01.htm |archive-date=9 Maart 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> | Ander_byname = | Gebruik = 110110 | Simbool = | Verhouding = 2:3<ref name="law" /> | Goedgekeur_op = 27 Februarie 1870 | Ontwerp = ’n Wit agtergrond met ’n rooi skyf in die middel. | Ontwerper = | Beeld3 = Naval Ensign of Japan.svg | Beeldgrootte3 = 210px | Geen_grens3 = | Bynaam3 = | Ander_byname3 = | Gebruik3 = 000001 | Simbool3 = | Verhouding3 = 2:3<ref name="law.e-gov">{{ja}} {{harvnb|自衛隊法施行令}}</ref> | Goedgekeur_op3= Aanvanklik bekendgestel op 7 Oktober 1889; aanvaar op 30 Junie 1954 | Ontwerp3 = | Ontwerper3 = }} Die '''nasionale vlag van [[Japan]]''' is op 27 Februarie 1870 in gebruik geneem met klein wysigings wat op 13 Augustus 1999 aanvaar is. Die vlag vertoon ’n wit agtergrond met ’n groot rooi skyf in die middel. Die vlag se amptelike naam in [[Japannees]] is {{nihongo|'''''Nisshōki'''''|日章旗|"sonvlag"}} maar die vlag is beter bekend as {{nihongo|'''''Hinomaru'''''|日の丸|"sonskyf"}}. Die ''Nisshōki'' is aangewys as die nasionale vlag in die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied wat gepromulgeer is en op 13 Augustus 1999 in werking getree het. Hoewel geen vroeëre wetgewing ’n nasionale vlag gespesifiseer het nie was die “sonskyf” reeds die ''de facto'' nasionale vlag van Japan. Twee proklamasies wat in 1870 deur die Daijō-kan, die regerende liggaam van die vroeë Meijiperiode, uitgevaardig is het elk voorsiening gemaak vir die ontwerp van ’n nasionale vlag. ’n Sonskyfvlag is onder proklamasie 57 van Meiji 3 (uitgevaardig op 27 Februarie 1870<!--27 Januarie op JP-kalender-->) aanvaar as die nasionale vlag vir handelskepe en as die nasionale vlag wat deur die vloot gebruik is onder proklamasie 651 van Meiji 3 (uitgevaardig op 27 Oktober 1870<!--3 Oktober op JP-kalender-->). Gebruik van die ''Hinomaru'' is ernstig beperk gedurende die vroeë jare van die [[besetting van Japan]] na die [[Tweede Wêreldoorlog]]; hierdie beperkinge is later verslap. Die son speel ’n belangrike rol in die Japannese mitologie en [[Sjintoïsme|geloof]] waar dit vertel word dat die [[Keiser van Japan|keiser]] ’n direkte afstammeling van die songodin [[Amaterasu]] is en dat die legitimiteit van die Japannese keisershuis gerus het op die goddelike aanstelling en afstamming van die hoof-godheid van die oorheersende [[Sjintoïsme]]. Die naam van die land asook die ontwerp van die vlag weerspieël hierdie sentrale belangrikheid van die son. Die antieke geskiedenis (Shoku Nihongi) voer aan dat Keiser Monmu in 701 ’n vlag gebruik het wat die son voorgestel het; dit is die eerste opgetekende gebruik van ’n vlag in Japan met ’n sonmotief. Die oudste bestaande vlag word bewaar in die Unpō-ji-tempel in Kōshū, Yamanashi wat dateer uit voor die 16de eeu, en ’n antieke legende wil dit hê dat die vlag deur Keiser Go Reizei in die 11de eeu aan die tempel gegee is.<ref>{{cite web |title=日の丸の御旗 |url=http://www.yamanashi-kankou.jp/kankou/spot/p1_4496.html |publisher=Yamanashi Toerisme-organisasie |access-date=17 Julie 2011 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20190329183806/https://www.yamanashi-kankou.jp/kankou/spot/p1_4496.html |archive-date=29 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |title=宝物殿の案内 |url=http://unpoji.ko-shu.jp/treasure.html |publisher=Unpoji |access-date=17 Julie 2011 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518230332/https://unpoji.ko-shu.jp/treasure.html |archive-date=18 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{en}} {{cite book |url=http://books.google.com/?id=8x322-89x3MC&pg=PA54# |title=Onbekende oorloë met ’n groot en blywende impak: die keerpunte in ons geskiedenis waarvan ons meer behoort te weet |first= Alan |last=Axelrod |publisher =Fair Winds |year= 2009 |isbn=1-59233-375-3 |page=54 }}</ref> Openbare persepsie oor die nasionale vlag wissel. Vir sommige [[Japanners]] stel die vlag Japan voor en dit kan nie vervang word nie. Westerse en Japannese bronne beweer dat die vlag geskiedkundig ’n kragtige en blywende simbool van Japan was. Sedert die einde van die Tweede Wêreldoorlog (die Pasifiese Oorlog), is die gebruik van die vlag en die nasionale volkslied ''[[Kimi ga Yo|Kimigayo]]'' ’n omstrede onderwerp vir Japan se openbare skole. Geskille oor die gebruik daarvan het gelei tot protesoptogte en regsgedinge. Die vlag word nie gereeld in Japan vertoon nie weens die vlag se verbintenis met ultranasionalisme. Vir Okinawaers verteenwoordig die vlag die gebeure van die Tweede Wêreldoorlog en die gevolglike militêre teenwoordigheid van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]. Vir sommige lande wat deur Japan beset is, is die vlag ’n simbool van aggressie en imperialisme. Die ''Hinomaru'' is gebruik as werktuig teen geokkupeerde nasies vir intimidasiedoeleindes, om Japan se oorheersing te handhaaf en onderwerping. Verskeie militêre baniere van Japan is op die ''Hinomaru'' gebaseer, insluitend die bestraalde Vlootvaandel. Die ''Hinomaru'' dien ook as sjabloon vir ander Japannese vlae in openbare en privaatgebruik. == Geskiedenis == === Voor 1900 === [[Lêer:Atakebune3.jpg|duimnael|250px|Die vloot van [[Kuki Yoshitaka]] in 1594.]] [[Lêer:AsahiMaru1856.jpg|duimnael|250px|Die oorlogskip Asahi Maru van die [[Tokugawa-sjogoenaat]] in 1856.]] Die presiese oorsprong van die ''Hinomaru'' is onbekend<ref name="webjapanen" /> maar dit blyk dat die opkomende son reeds so vroeg as die 7de eeu simboliese betekenis gehad het (die Japannese argipel is oos van die Asiese vasteland en dus waar die son “opkom”). In 607 is ’n amptelike korrespondensie wat begin is met “van die keiser van die opkomende son” na [[Keiser Yang van Sui]] van China gestuur.<ref>{{en}} {{Harvnb|Dyer|1909|p=24}}</ref> Daar word dikwels na Japan as die “land van die opkomende son” verwys.<ref>{{en}} {{Harvnb|Edgington|2003|pp=123–124}}</ref> In die 12de-eeuse werk ''Heike Monogatari'' is geskryf hoe verskillende [[samoerai]] sketse van die son op hul waaiers vertoon het.<ref name="Itoh 205">{{en}} {{Harvnb|Itoh|2003|p=205}}</ref> Een verbandhoudende legende word aan die [[Boeddhisme|Boeddhistiese]] priester Nichiren toegeskryf. Nichiren het kwansuis gedurende ’n 13de-eeuse [[Mongolië|Mongoolse]] inval in Japan ’n sonbanier aan die [[sjogoen]] gegee om na die slagveld te vat.<ref>{{en}} {{Harvnb|Feldman|2004|pp=151–155}}</ref> Die son is ook nou verwant aan die Japannese Keiserhuis omdat die keiserlike troon neergedaal het van die songodin [[Amaterasu]].<ref>{{en}} {{harvnb|Ashkenazi|2003|pp=112–113}}</ref><ref>{{en}} {{harvnb|Hall|1996|p=110}}</ref> Een van Japan se oudste vlae word bewaar in die Unpō-ji-tempel in die Yamanashi Prefektuur. Volgens oorlewering is dit deur Keiser Go-Reizei aan Minamoto no Yoshimitsu gegee en is dit vir die afgelope 1000 jaar as familieskat deur die Takeda-familiestam hanteer<ref name="japantimes">{{en}} {{cite news |author=Hongo, Jun |title=Hinomaru, 'Kimigayo' express conflicts both past and future {{dooie skakel}} |date=17 Julie 2007 |url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070717i1.html |work=The Japan Times |accessdate=11 Januarie 2008 }}</ref> en dit dateer uit ten minste voor die 16de eeu. Die vroegste aangetekende vlae in Japan dateer uit die tydperk van unifikasie in die laat-16de-eeu. Die vlae het aan elke ''daimyō'' behoort en is hoofsaaklik op die slagveld gebruik. Die meeste vlae was lang baniere waarop die ''mon'' (familiewapen) van die Daimyō-opperheer aangebring is. Lede van dieselfde familie het verskillende oorlogsvlae gebruik. Die vlae het identifikasiedoeleindes gehad en is deur soldate op hul rûe en perde vertoon. Generaals het ook hul eie vlae gehad wat verskil het van dié van die soldate in die opsig dat hulle vierkantig was.<ref>{{en}} {{Harvnb|Turnbull|2001}}</ref> In 1854, gedurende die [[Tokugawa-sjogoenaat]], is Japannese skepe beveel om die ''Hinomaru'' te vertoon om hulself te onderskei van buitelandse skepe.<ref name="Itoh 205" /> Voor dié tyd is verskillende tipes van die ''Hinomaru''-vlag gebruik op skepe wat met Amerika en Rusland handel gedryf het.<ref name="webjapanen" /> In 1870 is die ''Hinomaru'' as die vlag van Japan verorden en van 1870 tot 1885 was dit die wettige nasionale vlag van Japan (dit was die eerste nasionale vlag van Japan).<ref>{{en}} {{harvnb|Goodman, Neary|1996|pp=77–78}}</ref><ref>{{ja}} {{cite web |url=http://crd.ndl.go.jp/GENERAL/servlet/detail.reference?id=1000057111 |title=レファレンス事例詳細 |trans_title={{af}} Verwysingsbesonderhede |accessdate=20 November 2009 |date=2 Julie 2009 |publisher=Nasionale Diet-biblioteek }}</ref> Hoewel die idee van nasionale simbole ’n vreemde konsep vir die Japannese was, het die Meiji-regering dit benodig om met die buitewêreld te kommunikeer. Dit het veral belangrik geword na die aanlanding van Kommodoor Matthew Perry van die Verenigde State in Yokohamabaai<ref>{{en}} {{Harvnb|Feiler|2004|p=214}}</ref> Die implementerings van die Meiji-regering het nog meer identifikasies aan Japan gegee, insluitend die ''[[Kimi ga Yo|Kimigayo]]'' en die keiserlike seël.<ref name="Ohnuki-Tierney 68–69">{{en}} {{Harvnb|Ohnuki-Tierney|2002|pp=68–69}}</ref> In 1885 is alle vorige wette wat nie in die Amptelike Gaset van Japan gepubliseer is nie, afgeskaf.<ref>{{en}} {{Harvnb|Rohl|2005|p=20}}</ref> As gevolg van hierdie beslissing deur die nuwe Japannese kabinet, was die ''Hinomaru'' die ''de facto'' nasionale vlag aangesien geen wet in plek was na die [[Meiji-Herstelling]] nie.<ref name="defacto">{{en}} {{Harvnb|Befu|1992|pp=32–33}}</ref> === Vroeë konflikte en die Stille Oseaanoorlog === [[Lêer:1939 Family photo from Nagano.jpg|duimnael|links|Foto van ’n militêre inskrywing in die 1930’s. Die ''Hinomaru'' word op die huis vertoon en deur verskeie kinders vasgehou.]] [[Lêer:Manchuguo Poster.harmony of J,C and Mpeople.jpg|duimnael|[[Propaganda]]plakkaat wat harmonie onder Japannese, Chinese en Mantsjoe’s bevorder. Die onderskrif in Chinees: “Met Japannese, Chinese en Mantsjoekwo-samewerking kan die wêreld in vrede wees”.]] Die gebruik van die nasionale vlag het toegeneem na gelang van Japan se versugting om ’n ryk te ontwikkel en die ''Hinomaru'' is gebruik tydens vieringe na Japan se oorwinnings in die Eerste Chinees-Japannese en [[Russies-Japannese Oorlog|Russies-Japannese Oorloë]]. Die vlag is ook deur die land in oorloë gebruik.<ref name="Befu 92–95">{{en}} {{Harvnb|Befu|2001|pp=92–95}}</ref> In 1934 het ’n Japannese propagandafilm buitelandse nasionale vlae as onvolledig of gebrekkig in hul ontwerpe voorgestel terwyl die Japannese vlag perfek in alle opsigte was.<ref>{{en}} {{Harvnb|Nornes|2003|p=81}}</ref> In 1937 het ’n groep meisies van die [[Hiroshima-prefektuur]] solidariteit met Japannese soldate wat in China diens gedoen het gedurende die [[Tweede Chinees-Japannese Oorlog]], getoon deur “vlagmaaltye” te eet wat bestaan het uit umeboshi en rys. Die ''Hinomaru bentō'' het tot die 1940’s die grootste simbool van Japan se oorlogsmobilisering en solidariteit met sy soldate geword.<ref>{{en}} {{Harvnb|Cwiertka|2007|pp=117–119}}</ref> Japan se vroeë oorwinnings in die Chinees-Japannese Oorlog het tot gevolg gehad dat die ''Hinomaru'' tydens die vieringe daarvan gebruik word. Talle Japannese het dit op parades vertoon.<ref name="Befu 92–95" /> Handboeke gedurende hierdie periode het ook die ''Hinomaru'' met verskeie slagspreuke op gehad wat toewyding aan die Keiser en die land verkondig het. Aan Japannese kinders is die deugde van patriotisme geleer. Uitdrukkings van patriotisme soos die vertoon van die vlag en daaglikse verering van die Keiser was deel daarvan om ’n “goeie Japannees” te wees.<ref>{{en}} {{Harvnb|Partner|2004|pp=55–56}}</ref> Die vlag was ’n werktuig van Japannese imperialisme in die besette Suidoos-Asiese areas gedurende die Tweede Wêreldoorlog: mense moes die vlag vertoon<ref>{{en}} {{Harvnb|Tipton|2002|p=137}}</ref> en skoolkinders het soggens tydens vlagparades ''Kimigayo'' gesing.<ref>{{en}} {{Harvnb|Newell|1982|p=28}}</ref> Gebruik van plaaslike vlae is vir sommige areas toegestaan soos in die Filippyne, Indonesië en [[Mantsjoekwo]].<ref>{{en}} {{cite news |title=Die Oorsese Kamera: Die Japannese Volk het teen grensaksie gestem |date=21 Junie 1937 |url =http://books.google.com/books?id=1UQEAAAAMBAJ&pg=PA74&dq=Manchukuo+flag&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=12#v=onepage&q=Manchukuo%20flag&f=false |work=TIME |page=75 |accessdate=19 Januarie 2010 }}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.nhi.gov.ph/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=26 |title=Die kontroversiële Filippynse nasionale vlag |accessdate=19 Januarie 2010 |date=2008 |format=PDF |publisher=Nasionale Historiese Instituut |archive-date=17 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110917201611/http://www.nhi.gov.ph/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=26 |url-status=dead }}</ref><ref>{{en}} {{Harvnb|Taylor|2004|p=321}}</ref> In Korea, wat deel van die [[Japannese Keiserryk]] uitgemaak het, is die ''Hinomaru'' en ander simbole gebruik om te verklaar dat die [[Koreane]] onderdane van die ryk was.<ref>{{en}} {{harvnb|Goodman, Neary|1996|p=102}}</ref> Vir die Japannese was die ''Hinomaru'' die “Opkomende Son-vlag wat lig sou gee aan die ganse donker wêreld.”<ref>{{en}} {{Harvnb|Ebrey|2004|p=443}}</ref> Vir Westerlinge was dit een van die Japannese weermag se kragtigste simbole.<ref>{{en}} {{cite news |author=Hauser, Ernest |title=Seun van die Hemel |date=10 Junie 1940 |url=http://books.google.com/books?id=4j8EAAAAMBAJ&pg=PA79&dq=japanese+flag+loyal+emperor&lr=&as_brr=0&client=firefox-a&cd=7#v=onepage&q=japanese%20flag%20loyal%20emperor&f=false |work=LIFE |page=79 |accessdate=17 Januarie 2010 }}</ref> === Amerikaanse besetting === [[Lêer:Surrender of Japanese Forces in Southern Korea.jpg|duimnael|links|Die ''Hinomaru'' word gestryk in Seoel op 9 September 1945, die dag van oorgawe.]] Die ''Hinomaru'' was die ''[[de facto]]'' vlag vir die verloop van die Tweede Wêreldoorlog en die tydperk van besetting.<ref name="defacto" /> Gedurende die besetting van Japan na die Tweede Wêreldoorlog moes toestemming van die Opperbevelhebber van die Geallieerde Magte verkry word om die ''Hinomaru'' te vertoon.<ref name="flag45">{{cite web |url=http://www.mext.go.jp/b_menu/houdou/11/09/990906j.htm |title=国旗，国歌の由来等 |publisher=Departement van Onderwys |date=1 September 1999 |access-date=1 Desember 2007 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20080110115759/http://www.mext.go.jp/b_menu/houdou/11/09/990906j.htm |archive-date=10 Januarie 2008 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><ref name='Goodman' /> Bronne verskil oor die mate waarin die gebruik van die ''Hinomaru'' beperk is; sommiges gebruik die term “verbied”;<ref name='Wesiman' /><ref name="banned">{{en}} {{cite book |author=Hardarce, Helen; Adam L. Kern |title=New Directions in the Study of Meiji Japan |publisher=Brill |date=1997 |page=653 |url=http://books.google.com/books?id=pXlZoSjXb2QC&pg=PA653&dq=Japanese+flag+banned&cd=10#v=onepage&q=Japanese%20flag%20banned&f=false |isbn=90-04-10735-5 }}</ref> maar hoewel die oorspronklike beperkinge swaar was, is die gebruik van die vlag nooit regstreeks verbied nie.<ref name="defacto" /> Na die Tweede Wêreldoorlog is ’n vaandel van die Amerikaanse Vlootskeepsbeheerowerheid vir Japannese handelskepe deur burgerlike Japannese skepe gebruik.<ref name="scajape">{{ja}} {{cite web |url=http://homepage2.nifty.com/captysd/yomoyama/syometu.htm |title=邦人船員消滅 |trans_title=Kunihito crew extinguished |author=吉田 藤人 |accessdate=2 Desember 2007 |archive-date= 9 Desember 2012 |archive-url=https://archive.is/20121209001156/http://homepage2.nifty.com/captysd/yomoyama/syometu.htm |url-status=dead }}</ref> Die vaandel, ’n gewysigde weergawe van die “E”-seinvlag, is van September 1945 gebruik tot aan die einde van die Amerikaanse besetting van Japan.<ref>{{en}} {{cite book |author=Universiteit van Leicester |title=The Journal of Transport History |publisher=Universiteit van Leicester |year=1987 |location=Manchester, Verenigde Koninkryk |page=41 |url=http://books.google.com/books?id=pYO2AAAAIAAJ&q=flag+SCAJAP+Easy&dq=flag+SCAJAP+Easy&lr=&client=firefox-a&cd=1}}</ref> Amerikaanse skepe wat in Japannese waters gevaar het, het ’n gewysigde “O”-seinvlag as hul vaandel gebruik.<ref>{{en}} {{Harvnb|Carr, Hulme|1956|p=200}}</ref> Op 2 Mei 1947 het generaal [[Douglas MacArthur]] die verbod op die vertoon van die ''Hinomaru'' op die terrein van die Nasionale Diet-gebou, die Keiserlike Paleis, die woning van die Eerste Minister en die Hooggeregshofgebou opgehef met die bekragtiging van die nuwe Japannese Grondwet.<ref name="47letter">{{cite web |url=http://www.ndl.go.jp/constitution/shiryo/05/002_23/002_23tx.html |title=Letter from Shigeru Yoshida to General MacArthur dated May 2, 1947 |publisher=Nasionale Diet-biblioteek |author=Yoshida, Shigeru |date=2 Mei 1947 |access-date=3 Desember 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190722214109/https://www.ndl.go.jp/constitution/shiryo/05/002_23/002_23tx.html |archive-date=22 Julie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ndl.go.jp/constitution/e/shiryo/05/142/142tx.html |title=Letter from Douglas MacArthur to Prime Minister dated May 2, 1947 |access-date=10 Desember 2009 |author=MacArthur, Douglas |date=2 Mei 1947 |publisher=Nasionale Argief van Japan |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190723003304/https://www.ndl.go.jp/constitution/e/shiryo/05/142/142tx.html |archive-date=23 Julie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die beperkinge is in 1948 verder verslap en mense is toegelaat om die vlag op nasionale vakansiedae by hul huise te vertoon. In Januarie 1949 is die beperkinge totaal afgeskaf en enigiemand kon sonder toestemming die ''Hinomaru'' enige plek vertoon. Die gevolg was dat burgers tot in die vroeë 1950’s aangemoedig is om die ''Hinomaru'' te vertoon.<ref name="flag45" /> === Na-oorlogse tydperk tot 1999 === [[Lêer:Japan joins the United Nations.jpg|duimnael|Die ''Hinomaru'' word voor die hoofkwartier van die [[Verenigde Nasies]] gehys in 1956]] Sedert die Tweede Wêreldoorlog is Japan se vlag gekritiseer weens sy verbintenis met die land se militaristiese verlede. Soortgelyke besware is ook geopper oor die ''Kimigayo''.<ref name="japantimes" /> Die gevoelens oor die ''Hinomaru'' en die ''Kimigayo'' het ’n algemene verskuiwing van ’n patriotiese gevoel oor “Dai Nippon” – Groot Japan – na die pasifistiese en anti-militêre “Nihon”. As gevolg van hierdie ideologiese verskuiwing is die vlag na afloop van die oorlog in ’n mindere mate gebruik selfs al is die beperkinge in 1949 opgehef.<ref name='Goodman'>{{en}} {{harvnb|Goodman, Neary|1996|pp=81–83}}</ref><ref>{{en}} {{Harvnb|Meyer|2009|p=266}}</ref> Soos Japan homself diplomaties begin hervestig het, is die ''Hinomaru'' oorsee as politieke wapen gebruik. Tydens ’n besoek deur Keiser [[Hirohito]] en Keiserin Kōjun aan [[Nederland]], is die ''Hinomaru'' verbrand deur Nederlandse burgers wat daarop aangedring het dat die twee na Japan teruggestuur word of dat Japan voor die hof gedaag word vir die dood van Nederlandse krygsgevangenes gedurende die Tweede Wêreldoorlog.<ref>{{en}} {{Harvnb|Large|1992|p=184}}</ref> In Japan was die ''Hinomaru'' nie eens gebruik in proteste teen die onderhandelinge vir ’n nuwe Status van Magte-akkoord tussen Amerika en Japan nie. ’n Rooi vlag is algemeen gebruik deur vakbonde en ander opstandelinge.<ref>{{en}} {{Harvnb|Yamazumi|1988|p=76}}</ref> ’n Probleem met die ''Hinomaru'' en die nasionale lied is weer geopper toe Tokio die [[Olimpiese Somerspele 1964]] aangebied het. Voor die Olimpiese Spele is die grootte van die skyf verander, deels omdat gevoel is dat dit nie treffend was wanneer dit saam met ander nasionale vlae vertoon is nie.<ref name='Goodman' /> Tadamasa Fukiura, ’n kleurkundige het voorgestel om die skyf op twee derdes van die vlag se lengte te plaas. Fukiura het ook die vlag se kleure vir die 1964 asook vir die [[Olimpiese Winterspele 1998]] in Nagano, gekies.<ref>{{ja}} {{citation |last=Fukiura |first=Tadamasa |title=ブラックマヨネーズ |format=TV |publisher=New Star Creation |location=Japan |date=2009}}</ref> In 1989 het die afsterwe van Keiser Hirohito morele probleme met nasionale vlag weer geopper. Konserwatiewes het gevoel dat indien die vlag tydens seremonies gebruik kan word sonder om ou wonde oop te maak, hulle ’n kans het om die ''Hinomaru'' as die nasionale vlag voor te stel sonder om aangevat te word oor die betekenis van die vlag.<ref name="Borneman 112">{{en}} {{harvnb|Borneman|2003|p=112}}</ref> Gedurende ’n amptelike sesdaagse routydperk is vlae dwarsoor Japan halfstok gehang en van ’n swart [[gors]] voorsien.<ref>{{cite news |author=Chira, Susan |title=Hirohito, 124th Emperor of Japan, Is Dead at 87 |date=7 Januarie 1989 |url=http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0429.html |work=The New York Times |access-date=30 Januarie 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20171215223200/http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0429.html |archive-date=15 Desember 2017 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Ten spyte van betogers wat die ''Hinomaru'' gevandaliseer het op die dag van die Keiser se begrafnis,<ref>{{en}} {{harvnb|Kataoka|1991|p=149}}</ref> het die reg van skole om sonder voorbehoud die ''Hinomaru'' halfstok te hang, sukses aan die konserwatiewes verleen.<ref name="Borneman 112" /> === Sedert 1999 === [[Lêer:国旗及び国歌に関する法律.jpg|duimnael|Die ''Wet op die Nasionale Vlag en Nasionale Volkslied'' soos dit in die Amptelike Gaset van 15 Augustus 1999 verskyn]] Die ''Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied'' is in 1999 gepromulgeer en het die ''Hinomaru'' en die ''Kimigayo'' as Japan se nasionale simbole aangewys. Die deurvoering van die wet het voortgespruit uit die selfmoord van die hoof van Hoërskool Sera (Ishikawa Toshihiro) in Hiroshima wat nie daarin kon slaag om ’n dispuut oor die gebruik van die ''Hinomaru'' en die ''Kimigayo'' tussen onderwysers en die skool se beheerliggaam op te los nie.<ref>{{en}} {{Harvnb|Aspinall|2001|p=126}}</ref><ref name="nytimes.com">{{cite news |title=Vote in Japan Backs Flag and Ode as Symbols |date=23 Julie 1999 |url=http://www.nytimes.com/1999/07/23/world/vote-in-japan-backs-flag-and-ode-as-symbols.html |work=The New York Times |access-date=13 Oktober 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190603222828/https://www.nytimes.com/1999/07/23/world/vote-in-japan-backs-flag-and-ode-as-symbols.html |archive-date=3 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die wet is een van die mees kontroversiële wette wat deur die Japannese Nasionale Vergadering deurgevoer is sedert die “Wet op Samewerking met die Verenigde Nasies Vredes- en ander operasies”, ook bekend as die “Internasionale Vredesamewerkingswet” van 1992.<ref name="Williams">{{en}} {{harvnb|Williams|2006|p=91}}</ref> Keizō Obuchi van die Liberale Demokratiese Party (LDP) en Eerste Minister van Japan het in 2000 die besluit geneem om wetgewing te ontwerp wat die ''Hinomaru'' en ''Kimigayo'' as amptelike simbole van Japan vestig. Die Sekretaris-generaal van die Kabinet, Hiromu Nonaka, wou die wetgewing gereed hê vir die 10de herdenking van Keiser Akihito se inhuldiging.<ref name="Itoh 2003 209–210">{{en}} {{Harvnb|Itoh|2003|pp=209–210}}</ref> Dit is nie die eerste keer dat wetgewing oorweeg is vir die amptelike vestiging van albei simbole nie. In 1974, teen die agtergrond van die teruggawe van Okinawa aan Japan in 1972 en die oliekrisis van 1973, het Eerste Minister Tanaka Kakuei voorgestel dat wetgewing opgestel word wat albei simbole in Japan veranker.<ref name='Goodman82-83'>{{en}} {{harvnb|Goodman, Neary|1996|pp=82–83}}</ref> Hiermee saam is skole aangesê om die ''Kimigayo'' aan leerlinge te leer, dat vlagparades elke oggend gehou word en dat ’n morele kurrikulum wat gebaseer was op sekere elemente van die Keiserlike Onderwysedik wat in 1890 deur Keiser Meiji verklaar is.<ref>{{cite news |title=Onderwys: Tanaka v. die Onderwysers |date=17 Junie 1974 |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879332-1,00.html |work=[[Time (tydskrif)]] |access-date=13 Oktober 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20130708071841/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879332-1,00.html |archive-date=8 Julie 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Kakuei was nie suksesvol in sy pogings om die wetgewing deurgevoer te kry nie.<ref>{{en}} {{harvnb|Okano|1999|p=237}}</ref> Die LDP en die Komeito het die wetsontwerp gesteun terwyl die Sosiale Demokratiese Party en die Kommunistiese Party die teengestaan het weens die verband wat die simbole met die oorlogstydperk gehad het. Die Kommunistiese Party het die wetsontwerp ook teengestaan omdat die publiek nie ’n sê daarin gehad het nie. Intussen kon die Demokratiese Party van Japan (DPJ) nie konsensus oor die saak bereik nie. Die president van die DPJ, Naoto Kan, het gesê dat die DPJ die wetsontwerp moet steun omdat die party reeds die simbole as dié van Japan aanvaar het.<ref>{{cite web |url=http://archive.dpj.or.jp/news/?num=11044 |title=国旗国歌法制化についての民主党の考え方 |access-date=17 Januarie 2010 |date=21 Julie 1999 |publisher=Demokratiese Party van Japan |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20190328191731/http://archive.dpj.or.jp/news/?num=11044 |archive-date=28 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die adjunk-sekretaris-generaal en toekomstige Eerste Minister, Yukio Hatoyama, was van mening dat die wetsontwerp verdere verdeling in gemeenskappe en skole sou veroorsaak. Hatoyama het egter die wetsontwerp gesteun terwyl Kan daarteen gestem het.<ref name="Itoh 2003 209–210" /> Voor die stemming is gevra dat die wetsontwerpe in die Diet geskei word. Prof. Norihiro Kato van die Waseda-universiteit het gesê dat die ''Kimigayo'' ’n ingewikkelder kwessie as die ''Hinomaru'' is.<ref>{{en}} {{cite book | last1 = Calichman | first1 = Richard | title = Contemporary Japanese Thought | publisher = Columbia University Press | year = 2005 | page = 211 | url = http://books.google.com/?id=Y8Paxm86ONwC&pg=PA211&dq=kimigayo#v=onepage&q=kimigayo&f=false | accessdate = 2010-10-14 | isbn = 978-0-231-13620-4}}</ref> Pogings deur die DPJ en ander partye gedurende die stemming om slegs die ''Hinomaru'' as nasionale vlag te aanvaar is in die Diet verwerp.<ref>{{cite web |url=http://archive.dpj.or.jp/news/?num=8506 |title=国旗・国歌法案、衆院で可決　民主党は自主投票 |access-date=18 Januarie 2010 |date=22 Julie 1999 |publisher=Demokratiese Party van Japan |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20200227222300/http://archive.dpj.or.jp/news/?num=8506 |archive-date=27 Februarie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die Huis van Verteenwoordigers het die wetsontwerp op 22 Julie 1999 deurgevoer met 403 stemme teen 86.<ref>{{cite web |url=http://kokkai.ndl.go.jp/SENTAKU/syugiin/145/0001/14507220001047c.html |title=第１４５回国会　本会議　第４７号 |access-date=17 Januarie 2010 |date=22 Julie 1999 |publisher=Nasionale Diet-biblioteek |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20191107150406/http://kokkai.ndl.go.jp/SENTAKU/syugiin/145/0001/14507220001047c.html |archive-date= 7 November 2019 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die wetgewing is op 28 Julie na die Huis van Raadslede gestuur en op 9 Augustus finaal deurgevoer. Op 13 Augustus is die wet gepromulgeer.<ref>{{cite web |url=http://www.shugiin.go.jp/itdb_gian.nsf/html/gian/keika/1CE3AB6.htm |title=議案審議経過情報: 国旗及び国歌に関する法律案 |access-date=17 Januarie 2010 |date=13 Augustus 1999 |publisher=Huis van Verteenwoordigers |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20130123120704/http://www.shugiin.go.jp/itdb_gian.nsf/html/gian/keika/1CE3AB6.htm |archive-date=23 Januarie 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Op 8 Augustus 2009 is ’n foto geneem by ’n DPJ-byeenkoms met die oog op die verkiesing van die Huis van Verteenwoordigers, waarop ’n banier van die plafon gehang het. Die banier het bestaan uit twee ''Hinomaru''-vlae wat opgeknip is en aanmekaar gestik is om die vorm van die DJP se logo aan te neem. Dit het die LDP en die Taro Aso, die Eerste Minister kwaad gemaak en hy het gesê dat dit ’n onvergeeflike daad is. In reaksie hierop het Yukio Hatoyama, president van die DPJ (wat ten gunste van die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied gestem het<ref name="Itoh 2003 209–210" />) gesê dat die banier nie die ''Hinomaru'' is nie en dat dit ook nie so beskou behoort te word nie.<ref name='dpjrally'>{{ja}} {{cite news |title=【日本の議論】日の丸裁断による民主党旗問題　国旗の侮辱行為への罰則は是か非か |trans_title=(Japan) Discussion of penalties of acts of contempt against the Hinomaru by the DPJ |date=30 Augustus 2009 |publisher=Sankei Digital |url=http://sankei.jp.msn.com/life/trend/090830/trd0908301601006-n1.htm |work=Sankei Shimbun |accessdate=6 September 2009 |archive-date= 2 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090902084654/http://sankei.jp.msn.com/life/trend/090830/trd0908301601006-n1.htm |url-status=dead }}</ref> == Ontwerp == [[Lêer:Construction sheet of the Japanese flag no text.svg|duimnael|Konstruksietekening]] Proklamasie 57 van die Eerste Minister wat in 1870 deurgevoer is, het twee bepalings in verband met die nasionale vlag bevat. Die eerste bepaling het gespesifiseer wie die vlag mag vertoon, en hoe; die tweede het gespesifiseer hoe die vlag gemaak is.<ref name="webjapanen">{{cite web |url=http://web-japan.org/factsheet/en/pdf/11NFlagAnthem.pdf |title=Nasionale Vlag en Volkslied |work=Web Japan |publisher=Japannese Departement van Buitelandse Sake |year=2000 |access-date=11 Desember 2009 |format=PDF |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190611215321/https://web-japan.org/factsheet/en/pdf/11NFlagAnthem.pdf |archive-date=11 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die verhouding was 7:10. Die rooi skyf, verteenwoordigend van die son, is bereken op drie vyfdes van die totale grootte van die breedte. Die wet het bepaal dat die skyf in die middel moes wees maar dit is dikwels een honderdste na die vlagpaalkant verplaas.<ref>{{ja}} {{Harvnb|明治3年太政官布告第57号}}</ref><ref>{{en}} {{Harvnb|Takenaka|2003|pp=68–69}}</ref> Op 3 Oktober van dieselfde jaar is regulasies oor die ontwerp van die handelsvaandel en ander vlootvlae deurgevoer.<ref name="reg651">{{ja}} {{Harvnb|明治3年太政官布告第651号}}</ref> Vir die handelsvlag was die verhouding 2:3. Die grootte van die skyf het dieselfde gebly maar die skyf is een twintigste na die vlagpaalkant geskuif.<ref>{{en}} {{Harvnb|Takenaka|2003|p=66}}</ref> Toe die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied deurgevoer is, is die dimensies van die vlag effens aangepas.<ref name="law">{{ja}} {{Harvnb|国旗及び国歌に関する法律}}</ref> Die algehele verhouding van die vlag is verander na 2:3. Die rooi skyf is na die middel verskuif maar die algehele grootte van die skyf het dieselfde gebly.<ref name="sfcon" /> Die agtergrond van die vlag is wit en die sonskyf is rooi (紅色 ''beni iro'') maar die presiese kleure is nie in die wet van 1999 gedefinieer nie.<ref name="law" /> Die enigste verwysing na die kleur is dat dit ’n “diep” skakering moet wees.<ref>{{cite web |url=http://www.cao.go.jp/en/flag_anthem.html |title=Nasionale Vlag & Volkslied |access-date=2 Januarie 2010 |date=2006 |publisher=Kabinetskantoor, Regering van Japan |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190616191700/https://www.cao.go.jp/en/flag_anthem.html |archive-date=16 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Spesifikasies wat in 1973 deur die Japannese Verdedigingsagentskap (nou die Departement van Verdediging) uitgevaardig is, word die rooi van die vlag as 5R 4/12 en die wit as N9 in die Munsellkleurkaart weergegee.<ref name="z8701">{{cite web |url=http://www.mod.go.jp/j/procurement/chotatsu/nds/pdf/z/z8701.pdf |title=Defense Specification Z 8701C (DSPZ8701C) |publisher=Departement van Verdediging |format=PDF |date=27 November 1973 |access-date=9 Julie 2009 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617105233/https://www.mod.go.jp/j/procurement/chotatsu/nds/pdf/z/z8701.pdf |archive-date=17 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die dokument is op 21 Maart 2008 verander om die vlag se konstruksie met die huidige wetgewing te laat ooreenstem en die Munsell-kleure op te dateer. Die dokument toon akrielvesel en [[nylon]] as vesels aan wat deur die weermag gebruik kan word om vlae te maak. Vir akriel is rooi 5.7R 3.7/15.5 en vir N9.4; nylon het 6.2R 4/15.2 vir rooi en N9.2 vir wit.<ref name="z8701" /> In ’n dokument wat deur die Amptelike Ontwikkelingsbystand (ODA) uitgevaardig is word die rooi van die ''Hinomaru'' en die ODA-logo as DIC 156 en CMYK 0-100-90-0 weergegee.<ref name='odamark'>{{cite web |url=http://www.jica.go.jp/announce/musho/info/consultant/13.pdf |title=日章旗のマーク、ODAシンボルマーク |access-date=6 September 2009 |format=PDF |publisher=Kantoor vir Ontwikkelingsbystand |date=1 September 1995 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20110928015954/http://www.jica.go.jp/announce/musho/info/consultant/13.pdf |archive-date=28 September 2011 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Gedurende beraadslaging oor die ''Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied'' was daar ’n voorstel om ’n helderrooi skakering of iets uit die Japannese Industriële Standaarde se kleurpoel te gebruik.<ref>{{cite web |url=http://kokkai.ndl.go.jp/SENTAKU/sangiin/145/0044/14508020044004a.html |title=第１４５回国会　国旗及び国歌に関する特別委員会　第４号 |access-date=1 Februarie 2010 |date=2 Augustus 1999 |publisher=Nasionale Diet-biblioteek |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303182738/http://kokkai.ndl.go.jp/SENTAKU/sangiin/145/0044/14508020044004a.html |archive-date=3 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die blasoen (heraldiese beskrywing) van die vlag is ''Silwer, ’n besantrooi''. {| class="wikitable" style="margin:auto;" ! Amptelike kleur (Wit) ! Amptelike kleur (Rooi) ! Kleurstelsel ! Bron ! Jaar ! Bronadres |- | {{kleurkas|#e2e2e2}} N9 <ref name="feel">Heksadesimaal verkry deur die kleure in die {{en}} [http://www.feelimage.jp/analyzer/productinfo_3.htm Feelimage-ontleder] te plaas</ref> | {{kleurkas|#b0313f}} 5R 4/12 <ref name="feel" /> | Munsell | DSP Z 8701C |1973 | <ref name="z8701" /> |- | NVT | {{kleurkas|#EE1132}} 156 <ref name='DIC'>{{ja}} {{cite web |url=https://www.dic.co.jp/cgi-bin/cs_result7.cgi |title=DICカラーガイド情報検索 (ver 1.4) |trans_title=DIC Color Guide Information Retrieval (version 1.4) |accessdate=15 September 2009 |publisher=DIC Korporasie }}</ref> | DIC | ODA Simbool Merkriglyne | 1995 | <ref name='odamark' /> |- | NVT | {{kleurkas|#ff001a}} 0-100-90-0 | CMYK | ODA Simbool Merkriglyne | 1995 | <ref name='odamark' /> |- | NVT | {{kleurkas|#C60C30}} 186 Coated <ref name="pantone.com">{{cite web |url=http://www.pantone.com/pages/pantone/colorfinder.aspx |title=Pantone Color Picker |access-date=9 Desember 2009 |work=Find ’n PANTONE-kleur |publisher=Pantone LLC |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151115104142/http://www.pantone.com/pages/pantone/colorfinder.aspx |archive-date=15 November 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | Pantone | ''Album des pavillons nationaux et des marques distinctives'' | 2000 | <ref name='a2k'>{{fr}} {{cite book |last=du Payrat |first=Armand |title=Album des pavillons nationaux et des marques distinctive |publisher=Service Hydrographique et Océanographique de la Marine |year=2000 |location=Frankryk |pages=JA 2.1 |isbn=2-11-088247-6 }}</ref> |- | NVT | {{kleurkas|#f21930}} 0-90-80-5<ref name="pantone.com" /> | CMYK | ''Album des pavillons nationaux et des marques distinctives'' |2000 | <ref name="a2k" /> |- | {{kleurkas|#eeeeee}} N9.4 (Akriel) <ref name="feel" /> | {{kleurkas|#bc002d}} 5.7R 3.7/15.5 (Akriel) <ref name="feel" /> | Munsell | DSP Z 8701E | 2008 | <ref name="z8701" /> |- | {{kleurkas|#e8e8e8}} N9.2 (Nylon) <ref name="feel" /> | {{kleurkas|#c00d2e}} 6.2R 4/15.2 (Nylon) <ref name="feel" /> | Munsell | DSP Z 8701E | 2008 | <ref name="z8701" /> |- | NVT | {{kleurkas|#ed2939}} 032 Coated<ref name="pantone.com" /> | [[Pantone]] | [[Olimpiese Somerspele 2008]] Protokolgids&nbsp;– Vlaghandleiding | 2008 | <ref>{{en}} {{cite book |title=Vlaghandleiding |publisher=Beijing Organiseringskomitee vir die Spele van die XXIX Olimpiade&nbsp;– Protokolafdeling |date=2008 |location=Beijing, Sjina |pages=B5 }}</ref> |} == Gebruike == [[Lêer:Signed Hinomaru flag of Eihachi Yamaguchi.JPG|duimnael|’n Voorbeeld van ’n Hinomaru Yosegaki]] Toe die ''Hinomaru'' bekendgestel is, het die regering vereis dat burgers die keiser met die vlag groet. Daar was ’n gegriefdheid onder die Japannese oor die vlag; dit het op proteste uitgeloop. Dit het ’n tyd geduur voordat die mense die vlag aanvaar het.<ref name="Ohnuki-Tierney 68–69" /> Gedurende die Tweede Wêreldoorlog was dit in die Japannese kultuur die gebruik vir vriende, klasgenote en familie om ’n soldaat op ’n ''Hinomaru'' te laat teken en dit aan hom te oorhandig. Die vlag is ook gebruik as gelukbringer en ’n gebed om die soldaat veilig tuis te besorg. Die term om hierdie gelukbringer te beskryf is ''Hinomaru Yosegaki'' (日の丸寄せ書き).<ref name='yosegaki'>{{cite web |url=http://www.city.himeji.lg.jp/koho/press/_18144/_18145/_18955.html |title=開催中の平和資料館収蔵品展から「日の丸寄せ書き」について |access-date=25 September 2009 |publisher=Stad Himeji, Hyogo Prefektuur |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20120227134410/http://www.city.himeji.lg.jp/koho/press/_18144/_18145/_18955.html |archive-date=27 Februarie 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Een tradisie is dat daar nie op die skyf geskryf mag word nie.<ref name='smith75'>{{en}} {{Harvnb|Smith|1975|p=171}}</ref> Na veldslae is hierdie vlae dikwels vasgelê of aan oorlede Japannese soldate gevind. Hoewel hierdie vlae soeweniers van die oorlog geword het<ref name="smith75" /> het dit toenemend gebeur dat die getekende vlae aan die afstammelinge van die soldate teruggestuur word.<ref>{{en}} {{cite news |author=McBain, Roger |title=Going back home |date=9 Julie 2005 |url=http://www.rose.sannet.ne.jp/nishiha/iryuhin/medea/cpress.html |work=Courier & Press |accessdate=25 September 2009 |archive-date= 3 Maart 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303192449/http://www.rose.sannet.ne.jp/nishiha/iryuhin/medea/cpress.html |url-status=dead }}</ref> Die tradisie van skryf op die ''Hinomaru'' vir geluk word vandag nog aangetref, hoewel minder algemeen. Die ''Hinomaru Yosegaki'' kan by sportbyeenkomste vertoon word ter ondersteuning van die Japannese nasionale span.<ref>{{en}} {{Harvnb|Takenaka|2003|p=101}}</ref> ’n Ander voorbeeld is die ''hachimaki''-koepdoek wat wit was met ’n rooi skyf in die middel. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog is die frases “Sekere Oorwinning” (必勝) of “Sewe Lewens’ op die ''hachimaki'' geskryf en is dit gedra deur kamikaze-loodse gedra. Dit het daarop gedui dat die vlieënier bereid was om vir sy land te sterf.<ref>{{en}} {{Harvnb|Cutler|2001|p=271}}</ref> Voor die Tweede Wêreldoorlog moes alle huishoudings die ''Hinomaru'' op nasionale vakansiedae vertoon.<ref name="defacto" /> Sedert die oorlog is die gebruik van die Japannese vlag meestal beperk tot regeringsgeboue soos stadsale; die vlag word selde gesien op privaat wonings of kommersiële geboue<ref name="defacto" /> maar sommige mense en maatskappye steun weer die idee van vlagvertoning op vakansiedae. Hoewel die regering van Japan burgers aanmoedig om die ''Hinomaru'' op vakansiedae te vertoon, is daar geen wetlike vereiste hiervoor nie.<ref>{{cite web |url=http://web-japan.org/factsheet/archives/ja/pdf/J11_flagan.pdf |title=国旗と国歌 |access-date=11 Desember 2009 |format=PDF |work=Web Japan |publisher=Departement van Buitelandse Sake |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20190323040827/https://web-japan.org/factsheet/archives/ja/pdf/J11_flagan.pdf |archive-date=23 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.sangiin.go.jp/japanese/joho1/kousei/syuisyo/019/touh/t019009.htm |title=答弁書第九号 |access-date=21 Februarie 2010 |author=Yoshida, Shigeru |date=27 April 1954 |publisher=Huis van Raadslede |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20190722143138/http://www.sangiin.go.jp/japanese/joho1/kousei/syuisyo/019/touh/t019009.htm |archive-date=22 Julie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Sedert die Keiser se 80ste verjaardag (op 23 Desember 2002) het die Kyushu Spoorwegmaatskappe die ''Hinomaru'' by 330 stasies vertoon.<ref name="47news">{{cite web |url=http://www.47news.jp/CN/200211/CN2002112601000363.html |title=ＪＲ九州、日の丸を掲揚へ 有人３３０駅、祝日に |publisher=47news |date=26 November 2002 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20120226211820/http://www.47news.jp/CN/200211/CN2002112601000363.html |archive-date=26 Februarie 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Sedert 1995 het die ODA die ''Hinomaru'' in hul amptelike logo gebruik. Die ontwerp self is nie deur die regering geskep nie (die logo is gekies uit meer as 5&nbsp;000 ontwerpe deur die publiek) maar die regering het probeer om die sigbaarheid van die ''Hinomaru'' te verhoog deur hulppakkette en ontwikkelingsprogramme. Volgens die ODA is die gebruik van die vlag die effektiefste manier om noodleniging deur die Japannese volk te simboliseer.<ref>{{ja}} http://www.mofa.go.jp/policy/oda/white/2006/oda2006/html/box/bx01005.htm</ref> == Huidige persepsie == [[Lêer:Emperor of Japan Birthday Akihito 2017.png|duimnael|[[Keiser Akihito]] begroet die vlagswaaiende gehoor by die Keiserlike Paleis, 23 Desember 2017.]] Volgens ’n meningspeiling in die media is die vlag van Japan deur die meeste Japannese as die nasionale vlag beskou nog voor die promulgering van die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied in 1999.<ref name="asahi990718">{{cite web |url=http://www.tv-asahi.co.jp/n-station/research/990717/index.html |title=国旗・国歌法制化について |work=Asahi Research |publisher=TV Asahi |date=18 Julie 1999 |access-date=11 Maart 2008 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20080523125535/http://www.tv-asahi.co.jp/n-station/research/990717/index.html |archive-date=23 Mei 2008 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Ten spyte hiervan is daar steeds kontroversie by die gebruik van die vlag in skole of die media. Liberaalgesinde koerante soos ''Asahi Shimbun'' en ''Mainichi Shimbun'' het gereeld berigte wat kritiek teenoor die vlag van Japan uitspreek, wat hul lesers se politieke oortuigings weerspieël.<ref name="hbf-ishikawa">{{cite web |url=http://www.hbf.or.jp/grants/pdf/j%20i/14-ji-ishikawa.pdf |title=テレビニュースの多様化により、異なる番組の固定視聴者間に生じる意見の差 |publisher=Hoso Bunka Stigting |format=PDF |year=2002 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20120301180342/http://www.hbf.or.jp/grants/pdf/j%20i/14-ji-ishikawa.pdf |archive-date=1 Maart 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Vir ander Japannese verteenwoordig die vlag die tyd toe demokrasie deur die Japannese Keiserryk onderdruk is.<ref>{{en}} {{Harvnb|Khan|1998|p=190}}</ref> Die vertoon van die ''Hinomaru'' op huise en besighede word ook in Japan gedebatteer. Weens die ''Hinomaru'' se verbintenis met uyoku dantai (regse) aktiviste, reaksionêre politiek of hooliganisme kies sommige huishoudings en besighede om nie die vlag te vertoon nie.<ref name="defacto" /> Daar is geen vereiste om die vlag op nasionale vakansiedae of tydens spesiale gebeure te vertoon nie. Die dorp Kanazawa, Ishikawa het in September 2012 planne voorgestel om vlae aan te koop met die doel om inwoners aan te moedig om die vlag op nasionale vakansiedae te vertoon.<ref>{{en}} http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120912b5.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121016004950/http://www.japantimes.co.jp/text/nn20120912b5.html |date=16 Oktober 2012 }}</ref> Die Japannese Kommunistiese Party is ernstig teen die vlag gekant. Negatiewe persepsies van die ''Hinomaru'' bestaan in Japan (soos in Okinawa) en van haar voormalige kolonies. ’n Noemenswaardige voorbeeld hiervan dateer uit 26 Oktober 1987 toe die eienaar van ’n supermark in Okinawa ’n vlag gebrand het voor die begin van die Nasionale Sportfees van Japan.<ref name="wundunn1995">{{cite news |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C00E6D71439F932A25752C1A963958260 |title=Yomitan Joernaal: ’n Pasifistiese landheer voer oorlog teen Okinawa Basisse |work=The New York Times |author=Wundunn, Sheryl |date=11 November 1995 |access-date=11 Maart 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210165013/http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C00E6D71439F932A25752C1A963958260 |archive-date=10 Desember 2008 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Die vlagverbrander, Shōichi Chibana, het die ''Hinomaru'' gebrand nie net om teenstand teen die wreedhede van die Japannese weermag en die volgehoue teenwoordigheid van Amerikaanse troepe te toon nie, maar ook om openbare vertoon van die vlag te voorkom.<ref>{{en}} {{cite web |author=Smits, Gregory |url=http://www.east-asian-history.net/Ryukyu/History/Okinawa/Postwar/index.htm |title=Okinawa in naoorlogse Japannses politiek en die ekonomie |accessdate=28 Oktober 2008 |year=2000 |publisher=Pennsilvanië Staatsuniversiteit |archive-date=30 Mei 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130530211516/http://www.east-asian-history.net/Ryukyu/History/Okinawa/Postwar/index.htm |url-status=dead }}</ref> Ander gevalle in Okinawa sluit in dat die vlag gedurende skoolseremonies afgeskeur is en studente wat weier om eer aan die vlag te betoon soos dit op die klank van die ''Kimigayo'' gehys is.<ref name="Befu 92–95" /> In die hoofstad van Owinawa, Naha, is die ''Hinomaru'' in 2001 vir die eerste keer sedert Okinawa se herinsluiting by Japan gehys om die stad se 80ste herdenking te vier.<ref>{{en}} http://www.japantimes.co.jp/text/nn20010521a3.html</ref> In die [[Volksrepubliek China]] en [[Suid-Korea]] wat albei deur die Japannese Keiserryk geokkupeer is, is die formele aanvaarding van die ''Hinomaru'' in 1999 met die reaksie begroet dat Japan terugkeer na ’n militêre staat. Die promulgering van die 1999-wet het ook saamgeval met die debatte oor die standbeelde van die Yasukuni-heiligdom, militêre samewerking tussen Japan en die Verenigde State en die skep van ’n missielverdedigingsprogram. In ander nasies wat deur Japan beset is, is die 1999-wet met gemengde reaksie begroet. In [[Singapoer]] is die ouer generasies steeds negatief teenoor die vlag. Die Filippynse regering het nie geglo dat Japan weer militaristies sal word nie maar dat die doel van die 1999-wet was om twee simbole (die vlag en volkslied) formeel te vestig, soos elke staat die goeie reg het om te doen.<ref>{{en}} {{cite journal |title=Japan se Neo-Nasionalisme: Die rol van die Hinomaru en Kimigayo-wetgewing |journal=JPRI working paper |date=Julie 2001 |first=Mayumi |last=Itoh |volume=79 |page=16 |url=http://www.jpri.org/publications/workingpapers/wp79.html |accessdate=17 April 2010 |archive-date= 2 Oktober 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181002192508/http://www.jpri.org/publications/workingpapers/wp79.html |url-status=dead }}</ref> Japan het geen wetgewing wat verbranding van die ''Hinomaru'' verbied nie maar buitelandse vlae mag nie in Japan verbrand word nie.<ref>{{en}} {{harvnb|Lauterpacht|2002|p=599}}</ref><ref>{{en}} {{Harvnb|Inoguchi, Jain|2000|p=228}}</ref> == Protokol == [[Lêer:Japan mourning flag.svg|duimnael|Diagram gepubliseer met ''Regulasie 1 van 1912 (Hys van rouvlag vir die Keiser)''.]] Volgens protokol mag die vlag van sonop tot sononder vertoon word; besighede en skole mag die vlag daagliks vertoon wanneer daar bedrywigheid is.<ref name="protocol">{{cite web |url=http://www.sarago.co.jp/protocol.html |title=Vlagprotokol |publisher=Sargo Vlagmaatskappy |access-date=15 Januarie 2008 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20191125103652/http://www.sarago.co.jp/protocol.html |archive-date=25 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Wanneer die vlag saam met ander ’n nasionale vlag vertoon word, kry die Japannese vlag die ereposisie en die ander vlag word aan die ''Hinomaru'' se regterkant vertoon. Wanneer meer as een nasionale vlag vertoon word, word die vlag van Japan in alfabetiese volgorde soos deur die [[Verenigde Nasies]] voorgeskryf, vertoon.<ref>{{cite web |url=http://www.mofa.go.jp/Mofaj/gaiko/local/database/pdfs/protocol200902.pdf |title=プロトコール |access-date=13 Januarie 2010 |date=Februarie 2009 |format=PDF |publisher=Departement van Buitelandse Sake |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20180808043233/https://www.mofa.go.jp/Mofaj/gaiko/local/database/pdfs/protocol200902.pdf |archive-date=8 Augustus 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Wanneer die vlag ongeskik raak vir gebruik, is die gebruik om dit in privaat te verbrand.<ref name="protocol" /> Die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied spesifiseer nie hoe die vlag gebruik moet word nie, maar verskillende prefekture het hul eie regulasies opgestel oor hoe die ''Hinomaru'' en ander prefekturele vlae gebruik moet.<ref>{{ja}} {{Harvnb|国旗及び国歌の取扱いについて}}</ref><ref>{{ja}} {{Harvnb|国旗及び県旗の取扱いについて}}</ref> === Rou === Die ''Hinomaru'' het twee roustyle. Een is om die vlag halfstok te hang soos die gebruik in talle ander lande is. Die kantoor van die Departement van Buitelandse Sake hang ook die vlag halfstok wanneer ’n begrafnis van ’n staatshoof uitgevoer word.<ref name='mofa-half'>{{cite web |url=http://www.mofa.go.jp/mofaj/Gaiko/local/database/pdfs/protocol4.pdf |title=Page 1 「グローカル通信」平成２１年５月号 プロトコール講座 |access-date=20 Januarie 2010 |date=Mei 2009 |format=PDF |publisher=Departement van Buitelandse Sake |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20200227222258/https://www.mofa.go.jp/mofaj/Gaiko/local/database/pdfs/protocol4.pdf |archive-date=27 Februarie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> ’n Alternatiewe roustyl is om die sferiese [[kruisblom|sierknop]] in ’n swart doek toe te draai en ’n swart lint, bekend as ’n rouvlag, bo die vlag te vertoon. Hierdie styl dateer uit die afsterwe van Keiser Meiji op 30 Julie 1912 en die Kabinet het ’n ordonnansie uitgevaardig wat bepaal dat die nasionale vlag as teken van rou gehys moet word wanneer die keiser sterf.<ref>{{ja}} {{Harvnb|大正元年閣令第一号}}</ref> Die Kabinet het die outoriteit om aan te kondig wanneer die vlag halfstok gehang moet word.<ref>{{cite web |url=http://www.ndl.go.jp/horei_jp/kakugi/txt/txt01421.htm |title=全国戦没者追悼式の実施に関する件 |access-date=26 Januarie 2010 |date=14 Mei 1963 |work=Kantoor van die Kabinet |publisher=Nasionale Diet-biblioteek |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20050310051520/http://www.ndl.go.jp/horei_jp/kakugi/txt/txt01421.htm |archive-date=10 Maart 2005 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> === Openbare skole === [[Lêer:Graduation day stage (crop).jpg|duimnael|’n Gradeplegtigheid in [[Hokkaido Prefektuur]] met die ''Hinomaru'' en die vlag van Hokkaido Prefektuur. Die skool se eie vlag is op ’n paal aan die spreker se regterkant.]] Sedert die einde van die Tweede Wêreldoorloghet die Departement van Onderwys verklarings en regulasies uitgereik om die gebruik van die ''Hinomaru'' en ''Kimigayo'' in skole onder hulle jurisdiksie te bevorder. Die eerste dergelike verklaring is in 1950 uitgereik en het gesê dat dit wenslik is, maar nie ’n vereiste nie, om albei simbole te gebruik. Hierdie begeerte is later uitgebrei om die gebruik van albei simbole op nasionale vakansiedae en gedurende seremoniële gebeure aan te moedig en om verdedigingsopvoeding te bevorder.<ref name='Goodman' /> In ’n verwerking van die onderwysriglyne in 1989 het die LDP-beheerde regering daarop aangedring dat die vlag tydens skoolseremonies gebruik moet word en dat die nodige respek aan die vlag en die ''Kimigayo'' betoon moet word.<ref>{{en}} {{Harvnb|Trevor|2001|p=78}}</ref> Strawwe vir nienakoming deur skoolamptenare is ook in hierdie verwerking vasgestel.<ref name='Goodman' /> Die kurrikulumriglyne wat in 1999 deur die Departement van Onderwys uitgegee is (na die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied) skryf voor dat “tydens opening- en gradeplegtighede moet skole die vlag van Japan hys en studente moet aangemoedig word om die ''Kimigayo'' te sing, gegewe die betekenis van die vlag en lied.”<ref>{{cite web |url=http://www.pref.hiroshima.lg.jp/kyouiku/hotline/02zesei/sankou/kokkikokka.htm |title=学習指導要領における国旗及び国歌の取扱い |access-date=8 Desember 2009 |date=11 September 2001 |publisher=Sekretariaat van Hiroshima Prefekturale Onderwysraad |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722112237/http://www.pref.hiroshima.lg.jp/kyouiku/hotline/02zesei/sankou/kokkikokka.htm |archive-date=22 Julie 2011 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Verder het die departement se kommentaar op die kurrikulumriglyn voorgestel dat, “gegewe die groeiende internasionalisme, saam met die kweek van patriotisme en bewustheid van om Japannees te wees, is dit belangrik om skiilkinders se respekvolle houding jeens die vlag en ''Kimigayo'' te koester sodat hulle kan grootword as gerespekteerde Japannese burgers in ’n internasionale samelewing.”<ref name="mext2">{{cite web |url=http://cebc.jp/data/education/gov/jp/tsuuchi/19990917hatauta/data-02.htm |title=小学校学習指導要領解説社会編，音楽編，特別活動編 |publisher=Departement van Onderwys |year=1999 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20060319210723/http://cebc.jp/data/education/gov/jp/tsuuchi/19990917hatauta/data-02.htm |archive-date=19 Maart 2006 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date= 6 April 2015 }}</ref> Die departement het ook verklaar dat indien Japannese studente nie hul eie simbole kan respekteer nie, hulle ook nie in staat sal wees om die simbole van ander nasies te respekteer nie.<ref>{{en}} {{Harvnb|Aspinall|2001|p=125}}</ref> Skole is die middelpunt van kontroversie oor die vlag en volkslied.<ref name='Wesiman'>{{cite news |author=Weisman, Steven R. |title=Vir Japanesse, skei vlag en volkslied soms |date=29 April 1990 |url=http://www.nytimes.com/1990/04/29/world/for-japanese-flag-and-anthem-sometimes-divide.html#end_copy |work=The New York Times |access-date=2 Januarie 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190608221623/https://www.nytimes.com/1990/04/29/world/for-japanese-flag-and-anthem-sometimes-divide.html |archive-date=8 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die Tokio-onderwysraad vereis die gebruik van die vlag en volkslied by gebeure wat onder hulle jurisdiksie val. Dit is van so ’n aard dat onderwysers albei simbole moet eerbiedig of die risiko loop om hul werk te verloor.<ref name="guardian060605">{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/jun/05/worlddispatch.japan |title=’n Teer punt |work=Guardian Unlimited |publisher=The Guardian |author=McCurry, Justin |date=5 Junie 2006 |access-date=14 Januarie 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121029123404/http://www.guardian.co.uk/world/2006/jun/05/worlddispatch.japan |archive-date=29 Oktober 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Sommige onderwysers beweer dat sulke reëls die Japannese grondwet minag maar die Raad argumenteer dat skole regeringsinstellings is en dat onderwysers daarom aan hul leerlinge moet leer om goeie Japannese burgers te wees.<ref name="japantimes" /> As ’n teken van protes het sommige skole geweier om die ''Hinomaru'' te vertoon en sommite ouers het die vlag afgeruk.<ref name='Wesiman' /> Onderwysers kon nie slaag in ’n kriminele klag teen die goewerneur van Tokio, Shintarō Ishihara, en senior amptenare wat onderwysers gedwing het om die ''Hinomaru'' en ''Kimigayo'' te eerbiedig nie.<ref name="ishihara">{{cite web |url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20060105b2.html |title=Ishihara se Hinomaru-bevel is wettig |work=The Japan Times |date=5 Januarie 2006 |access-date=4 Desember 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20110606091411/http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20060105b2.html |archive-date=6 Junie 2011 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Na aanvanklike opposisie aanvaar die Japan Onderwysersunie die gebruik van albei simbole.; die kleiner Geheel Japan Onderwysers- en Personeelunie staan egter albei simbole en die gebruik daarvan in skole teen.<ref>{{en}} {{Harvnb|Heenan|1998|p=206}}</ref> == Ander vlae == === Militêre vlae === Die [[Japannese Selfverdedigingsmag]] en die Japannese Grondselfverdedigingsmag gebruik ’n weergawe van die sonskyfontwerp met agt [[rooi]] strale wat uitwaarts strek, genaamd ''Hachijō-Kyokujitsuki''. ’n [[Goud (kleur)|Goue]] fraiing lê gedeeltelik om die rand.<ref name="law.e-gov">{{ja}} {{harvnb|自衛隊法施行令}}</ref> ’n Bekende variant van die sonskyfontwerp is die sonskyf met sestien rooi strale in ’n Siemenssterformasie, wat histories deur Japan se weermag vertoon is, in besonder die Japannese Keiserlike Leër en die [[Japannese Keiserlike Vloot]]. Die vaandel, in Japannees bekend as die ''Jyūrokujō-Kyokujitsu-ki'', is aanvanklik aanvaar as [[oorlogsvlag]] op 15 Mei 1870 en is gebruik tot aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog. Dit is op 30 Junie 1954 heraanvaar en word nou gebruik as die oorlogsvlag en vlootvaandel van die Japannese Grondselfverdedigingsmag (JGSVM) en die Japannese Maritiemeselfverdedigingsmag (JMSVM).<ref name="law.e-gov" /> In die omliggende Asiese lande wat deur Japan beset is roep hierdie vlag nog negatiewe herinneringe op.<ref name="xinhua060811">{{cite news |url=http://news.xinhuanet.com/society/2006-08/11/content_4949629.htm |title=赵薇欲代言抗日网游洗刷"军旗装事件"之辱(图) |work=Xinhua |author=国际, 在线 |date=11 Augustus 2006 |access-date=25 Januarie 2008 |language=zh |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304072651/http://news.xinhuanet.com/society/2006-08/11/content_4949629.htm |archive-date=4 Maart 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die JMSVM maak ook gebruik van ’n wimpel. Dit is aanvanklik in 1914 aanvaar en toe weer in 1965. Die wimpel bestaan uit ’n vereenvoudigde weergawe van die vlootvaandel aan die vlagpaalkant met die res van die wimpel in wit. Die verhouding van die wimpel is tussen 1:40 en 1:90.<ref>{{ja}} {{Harvnb|海上自衛隊旗章規則}}</ref> Die Japannese Lugselfverdedigingsmag (JLSVM) wat in 1952 onafhanklik gestig is gebruik slegs die sonskyf as embleem.<ref>{{ja}} {{Harvnb|〇海上自衛隊の使用する航空機の分類等及び塗粧標準等に 関する達}}</ref> Die is die enigste tak van die weermag met ’n embleem wat nie die Keiserlike Standaard as basis gebruik nie. Die tak het egter ’n vaandel om tydens parades en op basisse te vertoon. Die vaandel is in 1972 geskep en is die derde een wat die JLSVM sedert stigting gebruik. Die vaandel bevat die embleem van die tak in die middel van ’n blou agtergrond.<ref>{{ja}} {{Harvnb|自衛隊の旗に関する訓令}}</ref> Hoewel dit nie ’n amptelike nasionale vlag is nie, het die Z-seinvlag ’n groot rol in Japannese vlootgeskiedenis gespeel. Op 27 Mei 1905 het admiraal Heihachirō Tōgō van die ''Mikasa'' voorberei om die [[Oosseevloot|Russiese Oosseevloot]] aan te val. Voor die [[slag van Tsushima]] begin het, het Tōgō die Z-vlag op die ''Mikasa'' gehys, die Russiese vloot aangeval en die slag vir Japan gewen. Die boodskap wat die hys van die vlag vir die bemanning beteken het was: “Die lot van Keiserlike Japan lê in hierdie seeslag; alle hande moet saamwerk en hul beste lewer.” Die Z-vlag is ook op die vliegdekskip ''[[Akagi]]'' gehys op die vooraand van Japan se aanval op [[Pearl Harbor]], [[Hawaii]], in Desember 1941.<ref>{{en}} {{Harvnb|Carpenter|2004|p=124}}</ref> <center><gallery align="center" widths="150"> Lêer:War flag of the Imperial Japanese Army.svg| Oorlogsvlag van die Japannese Keiserlike Leër {{nihongo||十六条旭日旗}} Lêer:Flag of the Japan Self-Defense Forces.svg| Vlag van die [[Japannese Selfverdedigingsmag|Japannese Grondselfverdedigingsmag]] {{nihongo||八条旭日旗}} Lêer:Naval Ensign of Japan.svg| Vlag van die [[Japannese Keiserlike Vloot]] (1889–1945) en Japannese Maritiemeselfverdediginsmag (1954–huidig) {{nihongo||十六条旭日旗}} Lêer:Flag of the Japan Air Self-Defense Force.svg| Vlag van die Japannese Lugselfverdedigingsmag Lêer:Roundel of Japan.svg| Rondeel van die JLSVM </gallery></center> === Keiserlike vlae === Vlae is vir die eerste keer in 1870 vir die Japannese Keiser, (toe Keiser Meiji), die Keiserin en ander lede van die keiser se familie geskep.<ref name="Fujitani 1996 48-49">{{en}} {{Harvnb|Fujitani|1996|pp=48–49}}</ref> Die keiser se vlag is aanvanklik versier met ’n son in die middel van ’n kunspatroon. Hy het vlae gehad wat op land en see en wanneer hy in ’n koets was vertoon moes word. Die keiserlike familie het ook vlae gekry om op see en op land te gebruik (een vir wanneer hulle te voet was en een koetsvlag). Die koetsvlae was ’n eenkleurige krisant met sestien blomblare in die middel van ’n eenkleurige agtergrond.<ref name="reg651" /> Gebruik van hierdie vlae is in 1889 laat vaar toe die Keiser besluit het om ’n krisant op ’n rooi agtergrond as sy eie vlag te gebruik. Met klein veranderinge in die kleurskakering en vlagverhouding is die vlae wat in 1889 in gebruik geneem is, vandag steeds in gebruik deur die keiserlike familie.<ref>{{en}} {{Harvnb|Matoba|1901|pp=180–181}}</ref><ref>{{en}} {{Harvnb|Takahashi|1903|pp=180–181}}</ref> Die huidige keiserlike vlag is ’n goue krisant met sestien blomblare op ’n rooi agtergrond met ’n vlagverhouding van 2:3. Die Keiserin gebruik dieselfde vlag maar dan in die vorm van ’n swaelstert. Die kroonprins en kroonprinses gebruik dieselfde vlag maar dan met ’n kleiner krisant en ’n wit rand in die middel van die vlag.<ref name="impja">{{ja}} {{cite web |url=http://homepage1.nifty.com/gyouseinet/kenpou/koushitsu/koushitsugiseirei.htm |title=皇室儀制令 |trans_title=Imperial System |accessdate=2 Desember 2007 |archive-date= 8 Desember 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081208161723/http://homepage1.nifty.com/gyouseinet/kenpou/koushitsu/koushitsugiseirei.htm |url-status=dead }}</ref> Die krisant word reeds sedert die tyd van Keiser Go-Toba in die 12de eeu met die keiserlike troon in Japan verbind maar dit het eers in 1868 die eksklusiewe [[Keiserlike Seël van Japan|simbool van die keiserlike troon]] geword.<ref name="Fujitani 1996 48-49" /> <center><gallery align="center" widths="150"> Lêer:Flag of the Japanese Emperor.svg| Standaard van die Japannese Keiser Lêer:Japan Kou(tai)gou Flag.svg| Standaard van die Japannese Keiserin Lêer:Japan Koutaisi(son) Flag.svg| Standaard van die Japannese kroonprins Lêer:Japan Koutaisi(son)hi Flag.svg| Standaard van die Japannese kroonprinses </gallery></center> === Subnasionale vlae === [[Lêer:Japanese flags in Okinawa.jpg|duimnael|Die Japannese vlag met die vlae van [[Okinawa Prefektuur]] en Urasoe]] Elk van [[Prefekture van Japan|Japan se 47 prefekture]] het ’n vlag in die gelykenis van die nasionale vlag deurdat dit ’n simbool genaamd ’n ''mon'' bevat op ’n eenkleurige agtergrond (met die uitsondering van [[Ehime Prefektuur|Ehime]] wat ’n simbool op ’n tweekleurige agtergrond gebruik).<ref>{{cite web |url=http://www.pref.ehime.jp/shokai/sinboru.html |title=愛媛県のシンボル |access-date=3 Januarie 2010 |date=2009 |publisher=Regering van Ehime Prefektuur |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20080109163141/http://www.pref.ehime.jp/shokai/sinboru.html |archive-date= 9 Januarie 2008 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Daat is verskeie prefektuurvlae, soos dié van [[Hirosjima]], wat se spesifikasies ooreenstem met die ''Hinomaru'' (2:3-verhouding, ''mon'' in die middel en 3/5 van die lengte van die vlag).<ref>{{ja}} {{Harvnb|広島県県章および県旗の制定}}</ref> Sommige van die ''mon'' vertoon die naam van die prefektuur in [[Japannese skryfstelsel|Japannese karakters]]; ander is gestileerde uitbeeldings van die ligging of ’n ander uitstaande kenmerk van die prefektuur. ’n Voorbeeld van ’n prefektuurvlag is dié van [[Nagano Prefektuur|Nagano]] waar die oranje ''[[katakana]]''-karakter ナ (''na'') in die midder van ’n wit skyf vertoon word. Een interpretasie van die ''mon'' is dat die ''na''-simbool ’n berg voorstel en die wit skyf ’n meer. Die oranje kleur stel die son voor terwyl die wit die sneeu van die gebied voorstel.<ref name="naganogov">{{cite web |url=http://www.pref.nagano.jp/soumu/koho/kensho/top.htm |title=長野県の県章&nbsp;– 県旗 |publisher=Regering van Nagano Prefektuur |year=2006 |access-date=2 Desember 2007 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303232551/http://www.pref.nagano.jp/soumu/koho/kensho/top.htm |archive-date=3 Maart 2016 |url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Munisipaliteite kan ook hul eie vlae aanneem. Die ontwerpe van die stadsvlae is soortgelyk aan die prefektuurvlae: ’n ''mon'' op ’n eenkleurige agtergrond. ’n Voorbeeld is die vlag van Amakusa in Kumamoto Prefektuur: die stadsembleem is saamgestel uit die katakana-karakter ア (''a'') en is omring deur golwe.<ref>{{ja}} {{Harvnb|天草市章}}</ref> Hierdie simbool is gesentreer op ’n wit vlag met ’n verhoudign van 1:1,5.<ref name='amakusaflag'>{{ja}} {{Harvnb|天草市旗}}</ref> Die stadsembleem en die vlag is in 2006 in gebruik geneem.<ref name='amakusaflag' /> === Afgeleide vlae === [[Lêer:Japanese postal flag, 1872-1887.svg|duimnael|Vorige vlag van Japan Pos (1872–1887)]] Bykomend tot die militêre vlae is verskeie ander vlagontwerpe deur die nasionale vlag geïnspireer. Die vorige vlag van Japan Pos het uit die ''Hinomaru'' bestaan met ’n horisontale rooi balk in die middel van die vlag. Daar was ook ’n dun wit fraiing om die rooi skyf. Dit is later vervang deur ’n vlag met die 〒-teken in rooi op ’n wit agtergrond.<ref>{{cite web |url=http://www.teipark.jp/display/museum_shozou/museum_shozou_20.html |title=郵便のマーク |access-date=6 Februarie 2010 |publisher=Kommunikasiemuseum “Tei Park” |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20130102195822/http://www.teipark.jp/display/museum_shozou/museum_shozou_20.html |archive-date= 2 Januarie 2013 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Twee onlangs ontwerpte nasionale vlag herinner aan die vlag van Japan. In 1971 het [[Bangladesj]] onafhanklikheid van [[Pakistan]] verkry en die [[vlag van Bangladesj]] aanvaar bestaande uit ’n groen agtergrond met ’n rooi skyf, net links van die middel van die vlag, en ’n goue kaart van Bangladesj daarop. Die huidige vlag wat in 1972 aanvaar is het die goue kaart laat vaar. Die regering van Bangladesj noem die skyf amptelik ’n sirkel;<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.pmo.gov.bd/pmolib/legalms/pdf/national-flag-rules.pdf |title=Vlagreëls van die Volksrepubliek van Bangladesj (1972) |accessdate=13 Januarie 2010 |date=Julie 2005 |format=PDF |publisher=Kantoor van die Eerste Minister, Volksrepubliek van Bangladesj |archive-date= 6 Maart 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090306172046/http://www.pmo.gov.bd/pmolib/legalms/pdf/national-flag-rules.pdf |url-status=dead }}</ref> die rooi stel die bloed voor wat gevloei het om die land te skep.<ref name='bdembassy'>{{cite web |url=http://www.bangladeshembassy.nl/page.php?page_id=3 |title=Feite en Syfers |access-date=13 Januarie 2010 |publisher=Ambassade van Bangladesj in Nederland |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193902/http://www.bangladeshembassy.nl/page.php?page_id=3 |archive-date=3 Maart 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die eilandvolk van [[Palau]] gebruik ook ’n soortgelyke vlag maar die kleurskema verskil. Hoewel die Regering van Palau nie die vlag van Japan as ’n invloed op hul nasionale vlag noem nie, het Japan Palau van 1914 tot 1944 geadministreer.<ref>{{en}} {{cite journal |title=Die Internasionale Politieke Ekonomie van Suidsee-eiland Gerieflikheidsvlae |journal=Australia-Asia|author=Van Fossen, Anthony B.; Sentrum vir die Studie van Australië-Asië-verhoudings, Fakulteit van Asiese en Internasionale Studies, Griffith-universiteit |volume=66 |issue=69 |page=53 |url=http://books.google.com/books?id=jWYTAAAAYAAJ&q=Palau+flag&dq=Palau+flag&client=firefox-a&cd=3 |accessdate=30 Desember 2009 }}</ref> Die [[vlag van Palau]] is ’n goudgeel volmaan net links van die middel op ’n hemelsblou agtergrond.<ref>{{cite web |url=http://www.palaugov.net/PalauGov/AboutPalau/Flag.htm |title=Palau-vlag |access-date=13 Januarie 2010 |date=18 Julie 2008 |publisher=Republiek van Palau Nasionale Regering |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120728162532/http://www.palaugov.net/PalauGov/AboutPalau/Flag.htm |archive-date=28 Julie 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die maan stel vrede en ’n jong volk voor terwyl die blou agtergrond Palau se oorgang na selfregering van 1981 tot 1994 (toe sy volle onafhanklikheid verkry het) voorstel.<ref>{{en}} {{Harvnb|Smith|2001|p=73}}</ref> Die Japannese vlootvaandel het ook ander vlae beïnvloed. Een so ’n ontwerp word deur die ''Asahi Shimbun'' gebruik. Onderaan die vlagpaalkant van die vlag word een kwart van die skyf vertoon. Die [[kanji]]-karakter 朝 word ook op die vlag vertoon in wit en beslaan die grootste gedeelte van die skyf. Die strale sprei uit van die son af met ’n totaal van dertien stale in wit en rooi onderskeidelik.<ref>{{en}} {{Harvnb|Saito|1987|p=53}}</ref><ref>{{en}} {{Harvnb|Tazagi|2004|p=11}}</ref> Die vlag word dikwels gesien by die Nasionale Hoërskole Bofbalkampioenskap waarvan ''Asahi Shimbun'' die hoofborg is.<ref>{{en}} {{harvnb|Mangan|2000|p=213}}</ref> Die rangvlae en -vaandels van die Japannese Keiserlike Vloot is ook gebaseer op die ontwerp van die vlootvaandel.<ref>{{en}} {{harvnb|Gordon|1915|pp=217–218}}</ref> === Soortgelyke vlae === <center><gallery align="center" widths="150"> Lêer:Flag of Bangladesh.svg| [[Vlag van Bangladesj]] Lêer:Flag of Greenland.svg| [[Vlag van Groenland]] Lêer:Flag of Laos.svg| [[Vlag van Laos]] Lêer:Flag of Niger.svg| [[Vlag van Niger]] Lêer:Flag of Palau.svg| [[Vlag van Palau]] Lêer:Flag of Zaire.svg| Vlag van Zaïre </gallery></center> == Verwysings == {{Verwysings|4}} === Bibliografie === {{refbegin|colwidth=60em}} * {{en}} {{cite book |author=Ashkenazi, Michael |title=Handbook of Japanese Mythology |publisher=ABC-CLIO |year=2003 |url=http://books.google.com/books?id=gqs-y9R2AekC&pg=PA112&dq=sun+japan+amaterasu&lr=&client=firefox-a&cd=2#v=onepage&q=sun%20japan%20amaterasu&f=false |isbn=1-57607-467-6 |ref={{harvid| Ashkenazi|2003}} }} * {{en}} {{cite book |author=Aspinall, Robert W |title=Teachers' Unions and the Politics of Education in Japan |publisher=State University of New York Press |year=2001 |url=http://books.google.com/books?id=zsdFCz-Il3EC&pg=PA125&dq=Japanese+flag+respect+foreign&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=16#v=onepage&q=Japanese%20flag%20respect%20foreign&f=false |isbn=0-7914-5050-3 |ref={{harvid|Aspinall|2001}} }} * {{en}} {{cite book |author=Befu, Harumi |editor=Goodman, Roger and Kirsten Refsing |chapter=Symbols of nationalism and ''Nihonjinron'' |title=Ideology and Practice in Modern Japan |publisher=Routledge |year=1992 |url=http://books.google.com/books?id=26g06eUKXCAC&pg=PT46&dq=japan+flag&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=6#v=onepage&q=japan%20flag&f=false |isbn=0-415-06102-4 |ref={{Harvid|Befu|1992}} }} * {{en}} {{cite book |author=Befu, Harumi |title=Hegemony of Homogeneity: An Anthropological Analysis of Nihonjinron |publisher=Trans Pacific Press |year=2001 |url=http://books.google.com/books?id=91s4n07d4p4C&pg=PA92&dq=Japanese+flag+homes&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=18#v=onepage&q=Japanese%20flag%20homes&f=false |isbn=978-1-876843-05-2 |ref={{Harvid|Befu|2001}} }} * {{en}} {{cite book |author=Borneman, John |title=Death of the Father: An Anthropology of the End in Political Authority |publisher=Berghahn Books |year=2011 |url=http://books.google.com/books?id=5tRkseowkKkC&pg=PA112&dq=japan+flag+hirohito&as_brr=3&client=firefox-a&cd=7#v=onepage&q=japan%20flag%20hirohito&f=false |isbn=1-57181-111-7 |ref={{harvid|Borneman|2003}} }} * {{en}} {{cite book |author=Carpenter, Ronald H |year=2004 |title=Rhetoric In Martial Deliberations And Decision Making: Cases And Consequences |publisher=University of South Carolina Press |url=http://books.google.com/books?id=9P6OfUw822oC&pg=PA124&dq=Akagi+flag&lr=&client=firefox-a#v=onepage&q=Akagi%20flag&f=false |isbn=978-1-57003-555-5 |ref={{harvid|Carpenter|2004}} }} * {{en}} {{cite book |author=Carr, Harold Gresham; Frederick Edward Hulme |title=Flags of the world |publisher=Warne |year=1956 |location=London; New York |url=http://books.google.com/books?id=P58KAQAAIAAJ&q=1945+flag+SCAJAP&dq=1945+flag+SCAJAP&lr=&client=firefox-a&cd=3 |ref={{Harvid|Carr, Hulme|1956}} }} * {{en}} {{cite book |author=Cutler, Thomas |year=2001 |title=The Battle of Leyte Gulf: 23–26 October 1944 |publisher=Naval Institute Press |url=http://books.google.com/books?id=AF6KtkIAy5cC&pg=PA271&dq=hachimaki+kamikaze&lr=&as_brr=3&cd=12#v=onepage&q=hachimaki%20kamikaze&f=false |isbn=1-55750-243-9 |ref={{harvid|Cutler|2001}} }} * {{en}} {{cite book |author=Cwiertka, Katarzyna Joanna |title=Modern Japanese Cuisine: Food, Power and National Identity |publisher=Reaktion Books |year=2007 |url=http://books.google.com/books?id=oK-7LOlWNpEC&pg=PA117&dq=Japanese+flag+homes&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=26#v=onepage&q=&f=false |isbn=1-86189-298-5 |ref={{harvid|Cwiertka|2007}} }} * {{en}} {{cite book |title=Japan in World Politics: A Study in International Dynamics |url=http://books.google.com/books?id=oXxCAAAAIAAJ&pg=PA24&dq=japan+rising+sun+607 |author=Dyer, Henry |year=1909 |publisher=Blackie & Son Limited |ref={{harvid|Dyer|1909}} }} * {{en}} {{cite book |author=Edgington, David William |title=Japan at the Millennium: Joining Past and Future |publisher=UCB Press |year=2003 |url=http://books.google.com/books?id=El9Lj_EKzBAC&pg=PA124&dq=rising+sun+Japan+flag&lr=&sig=GzyG_wTrJl8mm3FCgR4sxl6DBt8 |isbn=0-7748-0899-3 |ref={{harvid|Edgington|2003}} }} * {{en}} {{cite book |author=Ebrey, Patricia Buckley; Anne Walthall; James Palais |title=East Asia: A Cultural, Social, and Political History |publisher=Houghton Mifflin Harcourt Publishing |year=2004 |url=http://books.google.com/books?id=XtmzFZS_SX0C&pg=PA443&dq=japanese+flag+loyalty+emperor&lr=&as_brr=0&client=firefox-a&cd=14#v=onepage&q=japanese%20flag%20loyalty%20emperor&f=false |isbn=0-547-00534-2 |ref={{harvid|Ebrey|2004}} }} * {{en}} {{cite book |author=Feiler, Bruce |title=Learning to Bow: Inside the Heart of Japan |publisher=Harper Perennial |year=2004 |url=http://books.google.com/books?id=Nu5WcLQfS7QC&pg=PA214&dq=flag+japan+emperor&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=25#v=onepage&q=flag%20japan%20emperor&f=false |isbn=0-06-057720-7 |ref={{Harvid|Feiler|2004}} }} * {{en}} {{cite book |author=Feldman, David |title=Do Elephants Jump? |publisher=HarperCollins |year=2004 |isbn=0-06-053913-5 |url=http://books.google.com/books?id=gUHw7HKfYPgC&pg=PA151&dq=flag+burning+Japan&as_brr=3&cd=7#v=onepage&q=flag%20burning%20Japan&f=false |ref={{harvid|Feldman|2004}} }} * {{en}} {{cite book |author=Fujitani, Takashi |year=1996 |title=Splendid Monarchy: Power and Pageantry in Modern Japan |publisher=University of California Press |url=http://books.google.com/books?id=rX8HlYCd7_gC&pg=PA48&dq=chrysanthemum+flag&cd=8#v=onepage&q=chrysanthemum%20flag&f=false |isbn=978-0-520-21371-5 |ref={{harvid|Fujitani|1996}} }} * {{en}} {{cite book |author=Goodman, Roger; Ian Neary |title=Case Studies on Human Rights in Japan |publisher=Routledge |year=1996 |url=http://books.google.com/books?id=73sE6NkXPbAC&pg=PA81&dq=Japanese+flag+homes&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=82#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-1-873410-35-6 |ref={{harvid|Goodman, Neary|1996}} }} * {{en}} {{cite book |author=Gordon, William |year=1915 |title=Flags of the World, Past and Present |publisher=Frederick Warne & Co. |url=http://books.google.com/books?id=voUBuwLj0l4C&pg=PA110&dq=Witu+flag+Gordon&as_brr=4&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=&f=false |ref={{harvid|Gordon|1915}} }} * {{en}} {{cite book |author=Hall, James |title=Illustrated Dictionary of Symbols in Eastern and Western Art |publisher=Westview Press |year=1996 |url=http://books.google.com/books?id=ZO-cuysr83MC&pg=PA110&dq=sun+symbol+japan&lr=&client=firefox-a&cd=18#v=onepage&q=sun%20symbol%20japan&f=false |isbn=0-06-430982-7 |ref={{harvid|Hall|1996}} |access-date=10 Februarie 2015 |archive-date= 6 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150406015220/http://books.google.com/books?id=ZO-cuysr83MC&pg=PA110&dq=sun+symbol+japan&lr=&client=firefox-a&cd=18#v=onepage&q=sun%20symbol%20japan&f=false |url-status=dead }} * {{en}} {{cite book |author=Heenan, Patrick |title=The Japan Handbook |publisher=Routledge |year=1998 |url=http://books.google.com/books?id=qNawsKPltbwC&pg=PA206&dq=Japan+flag+schools&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=7#v=onepage&q=Japan%20flag%20schools&f=false |isbn=1-57958-055-6 |ref={{harvid|Heenan|1998}} }} * {{en}} {{cite book |author=Inoguchi, Takashi; Purnendra Jain |title=Japanese Foreign Policy Today |publisher=Palgrave Macmillan Ltd |year=2000 |url=http://books.google.com/books?id=ciH7OSSZ95YC&pg=PA228&dq=Japanese+flag+foreign&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=9#v=onepage&q=Japanese%20flag%20foreign&f=false |isbn=0-312-22707-8 |ref={{Harvid|Inoguchi, Jain|2000}} }} * {{en}} {{cite book |author=Itoh, Mayumi |year=2003 |title=The Hatoyama Dynasty: Japanese Political Leadership Through the Generations |publisher=Palgrave Macmillan |isbn=1-4039-6331-2 |ref={{harvid|Itoh|2003}}}} * {{en}} {{cite book |author=Kataoka, Tetsuya |title=Creating Single-Party Democracy: Japan's Postwar Political System |publisher=Hoover Institution Press |year=1991 |url=http://books.google.com/books?id=FtBmAAAAMAAJ&q=hinomaru+funeral&dq=hinomaru+funeral&cd=7 |isbn=0-8179-9111-5 |ref={{harvid|Kataoka|1991}} }} * {{en}} {{cite book |author=Khan, Yoshimitsu |title=Japanese Moral Education: Past and Present |publisher=Fairleigh Dickinson University Press |year=1998 |url=http://books.google.com/books?id=pKmt85w7atsC&pg=PA190&dq=Japan+flag+loyalty&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=31#v=onepage&q=Japan%20flag%20loyalty&f=false |isbn=0-8386-3693-4 |ref={{harvid|Khan|1998}} }} * {{en}} {{cite book |author=Large, Stephen |title=Emperor Hirohito and Showa Japan: A Political Biography |publisher=Routledge |year=1992 |url=http://books.google.com/books?id=2IkOAAAAQAAJ&pg=PA184&dq=japan+flag+hirohito&as_brr=3&client=firefox-a&cd=2#v=onepage&q=japan%20flag%20hirohito&f=false |isbn=0-415-03203-2 |ref={{harvid|Large|1992}} }} * {{en}} {{cite book |author=Lauterpacht, Elihu |editor=C. J. Greenwood and A. G. Oppenheimer |title=International Law Reports |publisher=Cambridge University Press |year=2002 |url=http://books.google.com/books?id=ZFeCQQ0siS8C&pg=PA599&dq=flag+burning+Norway+Japan&lr=&as_brr=3&cd=1#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-0-521-80775-3 |ref={{harvid|Lauterpacht|2002}} }} * {{en}} {{cite book |author=Mangan, J.A.; Finn, Gerry; Giulianotti, Richard and Majumdar, Boria |title=Football Culture Local Conflicts, Global Visions |publisher=Routledge |year=2000 |url=http://books.google.com/books?id=Vg-WWyxRxn0C&pg=PA213&dq=Asahi+Shinbun+baseball&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=18#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-0-7146-5041-8 |ref={{harvid|Mangan|2000}} }} * {{ja}} {{cite book |author=Matoba, Seinosuke |year=1901 |title=陸軍と海軍 |trans_title={{af}} Weermag en Vloot |url=http://books.google.com/books?id=WTQuAAAAYAAJ&pg=PT76&dq=%E5%A4%A9%E7%9A%87%E6%97%97&lr=&as_brr=3&cd=1#v=onepage&q=%E5%A4%A9%E7%9A%87%E6%97%97&f=false |ref={{harvid|Matoba|1901}} }} * {{en}} {{cite book |author=Meyer, Milton |title=Japan: A Concise History |publisher=Rowman & Littlefield Publishing Group |year=2009 |url=http://books.google.com/books?id=ccnWvoK2AIQC&pg=PA266&dq=Japanese+flag+homes&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=83#v=onepage&q=&f=false |isbn=0-7425-4117-7 |ref={{harvid|Meyer|2009}} }} * {{en}} {{cite book |author=Newell, William |title=Japan in Asia: 1942–1945 |publisher=Singapore University Press |year=1982 |url=http://books.google.com/books?id=JlaPq_C2l6EC&pg=PA28&dq=Japan+flag+homes+emperor&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=20#v=onepage&q=&f=false |isbn=9971-69-014-4 |ref={{harvid|Newell|1982}} }} * {{en}} {{cite book |author=Nornes, Abe Mark |title=Japanese Documentary Film The Meiji Era through Hiroshima |publisher=University of Minnesota Press |year=2003 |url=http://books.google.com/books?id=11D14NIwKaYC&pg=PA81&dq=European+flags+Japan&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=70#v=onepage&q=&f=false |isbn=0-8166-4046-7 |ref={{Harvid|Nornes|2003}} }} * {{en}} {{cite book |author=Ohnuki-Tierney, Emiko |title=Kamikaze, Cherry Blossoms, and Nationalisms |publisher=University of Chicago Press |year=2002 |url=http://books.google.com/books?id=K62e5Mk3Kd8C&pg=PA68&dq=flag+japan+emperor&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=27#v=onepage&q=flag%20japan%20emperor&f=false |isbn=978-0-226-62091-6 |ref={{Harvid| Ohnuki-Tierney|2002}} }} * {{en}} {{cite book |author=Okano, Kaori; Motonori Tsuchiya |title=Education in Contemporary Japan |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-62686-6 |url=http://books.google.com/books?id=SpZqnFHPBzMC&pg=PA237&dq=kimigayo+Kakuei#v=onepage |ref={{harvid|Okano|1999}} }} * {{en}} {{cite book |author=Partner, Simon |title=Toshié A Story of Village Life in Twentieth-Century Japan |publisher=University of California Press |year=2004 |url=http://books.google.com/books?id=SciqAStNYLYC&pg=PA55&dq=hinomaru+homes+war&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=25#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-0-520-24097-1 |ref={{Harvid|Partner|2004}} }} * {{en}} {{cite book |author=Röhl, Wilhelm |title=History of law in Japan since 1868, Part 5, Volume 12 |publisher=Brill |year=2005 |url=http://books.google.com/books?id=47yhjgB-XhgC&pg=PT28&dq=1885+Japan+laws+cabinet&as_brr=3&client=firefox-a&cd=3#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-90-04-13164-4 |ref={{Harvid|Rohl|2005}} }} * {{ja}} {{cite book |author=Saito, Shinya |year=1987 |title=記者四十年 |trans_title={{af}} Veertien jaar as ’n verslaggewer |publisher=Asahi Shimbun Publishing |url=http://books.google.com/books?id=vvIuAAAAMAAJ&q=%E6%9C%9D%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E%E3%80%80%E7%A4%BE%E6%97%97&dq=%E6%9C%9D%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E%E3%80%80%E7%A4%BE%E6%97%97&lr=&client=firefox-a&cd=36 |isbn=978-4-02-260421-7 |ref={{harvid|Saito|1987}} }} * {{en}} {{cite book |author=Smith, Whitney |title=Flags Through the Ages and Across the World |publisher=McGraw-Hill |year=1975 |url=http://books.google.com/books?id=O3UYAAAAIAAJ&q=European+flags+Japan&dq=European+flags+Japan&client=firefox-a&cd=2 |isbn=0-07-059093-1 |ref={{harvid|Smith|1975}} }} * {{en}} {{cite book |author=Smith, Whitney |year=2001 |title=Flag Lore Of All Nations |publisher=Millbrook Press |url=http://books.google.com/books?id=EFhAUbH6ra0C&pg=PA73&dq=Palau+flag&client=firefox-a&cd=7#v=onepage&q=Palau%20flag&f=false |isbn=0-7613-1753-8 |ref={{harvid|Smith|2001}} }} * {{ja}} {{cite book |author=Takahashi, Yuuichi |year=1903 |title=海軍問答 |trans_title={{af}} Vlootdialoog |url=http://books.google.com/books?id=unkuAAAAYAAJ&pg=PT7&dq=%E5%A4%A9%E7%9A%87%E6%97%97&lr=&as_brr=3&cd=3#v=onepage&q=%E5%A4%A9%E7%9A%87%E6%97%97&f=false |ref={{harvid|Takahashi|1903}} }} * {{ja}} {{cite book |author=Takenaka, Yoshiharu |year=2003 |title=知っておきたい国旗・旗の基礎知識 |trans_title={{af}} Vlagbeginsels om te weet |publisher=Gifu Shimbun |isbn=4-87797-054-1 |ref={{harvid|Takenaka|2003}}}} * {{en}} {{cite book |author=Taylor, Jean Gelman |title=Indonesia: Peoples and Histories |publisher=Yale University Press |year=2004 |url=http://books.google.com/books?id=OMnt1iIEzdAC&pg=PA321&dq=Indonesian+flag+Japan&cd=1#v=onepage&q=Indonesian%20flag%20Japan&f=false |isbn=0-300-10518-5 |ref={{harvid|Taylor|2004}} }} * {{ja}} {{cite book |author=Tazagi, Shirou |year=2004 |title=梶山静六: 死に顔に笑みをたたえて |trans_title={{af}} Seiroku Kajiyama: Loof die glimlag in die sterwende gesig |publisher=Kodansha |url=http://books.google.com/books?id=mF66AAAAIAAJ&q=%E6%9C%9D%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E%E3%80%80%E7%A4%BE%E6%97%97&dq=%E6%9C%9D%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E%E3%80%80%E7%A4%BE%E6%97%97&lr=&client=firefox-a&cd=66 |isbn=4-06-212592-7 |ref={{harvid|Tazagi|2004}} }} * {{en}} {{cite book |author=Tipton, Elise |title=Modern Japan A Social and Political History |publisher=Routledge |year=2002 |url=http://books.google.com/books?id=jdGG3U3KhnEC&pg=PA137&dq=Japanese+flag+homes&lr=&as_brr=0&client=firefox-a&cd=108#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-0-415-18538-7 |ref={{harvid|Tipton|2002}} }} * {{en}} {{cite book |author=Trevor, Malcolm |title=Japan&nbsp;– Restless Competitor The Pursuit of Economic Nationalism |publisher=Routledge |year=2001 |url=http://books.google.com/books?id=PrAoHzoP1QkC&pg=PA78&dq=flag+japan+emperor&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=16#v=onepage&q=flag%20japan%20emperor&f=false |isbn=978-1-903350-02-7 |ref={{harvid|Trevor|2001}} }} * {{en}} {{cite book |author=Turnbull, Stephen; Howard Gerrard |title=Ashigaru 1467–1649 |publisher=Osprey Publishing |year=2001 |isbn=1-84176-149-4 |ref={{harvid|Turnbull|2001}}}} * {{en}} {{cite book |author=Williams, David; Rikki Kersten |title=The Left in the Shaping of Japanese Democracy |publisher=Routledge |year=2006 |isbn=978-0-415-33435-8 |url=http://books.google.com/books?id=0inRvBykKqcC&pg=PA91&dq=kimigayo+definition#v=onepage |ref={{harvid|Williams|2006}} }} * {{ja}} {{cite book |author=Yamazumi, Masami |title=日の丸・君が代問題とは何か |publisher=Otsuki Shoten |year=1988 |isbn=4-272-41032-6 |ref={{harvid|Yamazumi|1988}}}} {{refend}} === Ander leesstof === * {{en}} {{cite book |author=Breen, John |title=Yasukuni, the War Dead and the Struggle for Japan's Past |publisher=Columbia University Press |year=2008 |url=http://books.google.com/books?id=rBh5kkvh16UC&printsec=frontcover&dq=Yasukuni&client=firefox-a&cd=1#v=onepage&q=&f=false |isbn=978-0-231-70042-9 |ref={{harvid|Breen|2008}}}} * {{en}} {{cite book |author=Holden, Edward Singleton |title=Our country's flag and the flags of foreign countries |publisher=D. Appleton and Company |year=1916 |url=http://books.google.com/books?id=kb5HAAAAIAAJ&pg=PA154&dq=Japanese+flag+foreign&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=2#v=onepage&q=Japanese%20flag%20foreign&f=false |ref={{harvid|Holden|1916}}}} * {{en}} {{cite book |author=Li, Peter |title=The Search for Justice |publisher=Transaction Books |year=2003 |url=http://books.google.com/books?id=wdy6adh3rXQC&printsec=frontcover&dq=Japan+war+crimes&lr=&as_brr=3&client=firefox-a&cd=2#v=onepage&q=Japan%20war%20crimes&f=false |isbn=978-0-7658-0890-5 |ref={{harvid|Li|2003}}}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Flags of Japan|Vlae van Japan}} * {{en}} [https://www.crwflags.com/fotw/flags/jp.html Japan] by ''Flags of the World''. * {{ja}} [http://www.sarago.co.jp/protocol.html Vlagprotokol] * {{ja}} [http://homepage1.nifty.com/gyouseinet/kenpou/koushitsu/koushitsugiseirei.htm Webwerf oor die standaarde van die Keiser] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208161723/http://homepage1.nifty.com/gyouseinet/kenpou/koushitsu/koushitsugiseirei.htm |date= 8 Desember 2008 }} * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/flag-of-Japan|title=Flag of Japan|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=27 Mei 2019}} {{Asiëvlae}} {{en-vertaal|Flag of Japan}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Nasionale simbole van Japan]] [[Kategorie:Nasionale vlae|Japan]] c5wbocar3ks3um2bfhdbqeffpt9i6hz 0 30591 2514574 2146389 2022-07-24T17:57:25Z Dindigital 152068 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Gerrie Pretorius | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = | geboortenaam = [[19 Oktober 1977]] <!-- Jaartal onbekend --> | alias = | geboortedatum = | geboorteplek = [[Mosselbaai]], [[Suid-Afrika]] | oorsprong = | sterfdatum = | sterfplek = | genre = Afrikaanse popmusiek | beroep = Sanger | instrument = Stem | jare_aktief = 2001-nou | etiket = | assosiasies = | webwerf = [http://www.gerriepretorius.co.za/ gerriepretorius.co.za] | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Gerrie Pretorius''' is 'n bekende Afrikaanse sanger. Hy begin sy sangloopbaan in 2001 met die vrystelling van ''Annemarie my Skat'', wat ook sy eerste platinumalbum was. Hy het daarna verskeie ander albums uitgereik, waarvan verskeie platinumstatus bereik het. Van sy treffers sluit in ''Annemarie my Skat'', ''Adio Amore'' en ''7 Sondes''. Pretorius reik in 2007 'n album genaamd ''Ek sing vir jou Bles'' ter nagedagtenis van [[Bles Bridges]] uit. In Maart [[2008]] het hy saam met [[Dana Winner]], as deel van haar ''Suid-Afrika Platinum Worldtour'', deur Suid-Afrika gereis. Pretorius het al verskeie kere in [[Nederland]] opgetree en ook 'n CD in die lae lande uitgegee, waarin hy 'n duet saam met Anny Schilder, 'n voormalige sangeres van BZN, sing.<ref>[http://www.gerriepretorius.co.za/ Pretorius se webtuiste], besoek op 9 Oktober 2015</ref> == Diskografie == * Gister en Vandag, 2011 * Musiek En Woorde / My Storie DVD, VONK MUSIEK * Alles Pas, MAROELA, 2009 (Goud) * Vriende Vir Altyd / Swing / Ek Sing Vir Jou Bles 3CD, 2009 MAROELA * My Storie DVD, 2009 * Vriende Vir Altyd, MAROELA, 2008 (Goud) * Ek Sing Vir Jou Bles – Die DVD, MARANATHA, 2007 (Platinum) * Ek Sing Vir Jou Bles, MAROELA, 2007 (Platinum) * Gerrie Pretorius "LIVE" CD, 2007 MAROELA * Swing, MAROELA, 2006 (Platinum) * Gerrie Pretorius in Konsert DVD, MAROELA, 2005 (Platinum) * Adio Amoré, MAROELA, 2005 (Platinum) * Annemarie CD, Hei Jy CD, Bonus CD (3 CD-stel), MAROELA * Loslappie CDs * Hei Jy, MAROELA, 2003 (Platinum) * Annemarie, MAROELA, 2001 (Platinum) * Met Liefde, SONY/BMG == Filmografie == * [[Ek lief jou]], 2011 == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Pretorius, Gerrie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] 75l7knappqb9zg0z0aq1jgfdsd0gttu 2514579 2514574 2022-07-24T18:36:00Z Burgert Behr 2401 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Gerrie Pretorius | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = | geboortenaam = {{GDEO|1977|10|19}} | alias = | geboortedatum = | geboorteplek = [[Mosselbaai]], [[Suid-Afrika]] | oorsprong = | sterfdatum = | sterfplek = | genre = Afrikaanse popmusiek | beroep = Sanger | instrument = Stem | jare_aktief = 2001-nou | etiket = | assosiasies = | webwerf = [http://www.gerriepretorius.co.za/ gerriepretorius.co.za] | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Gerrie Pretorius''' is 'n bekende Afrikaanse sanger. Hy begin sy sangloopbaan in 2001 met die vrystelling van ''Annemarie my Skat'', wat ook sy eerste platinumalbum was. Hy het daarna verskeie ander albums uitgereik, waarvan verskeie platinumstatus bereik het. Van sy treffers sluit in ''Annemarie my Skat'', ''Adio Amore'' en ''7 Sondes''. Pretorius reik in 2007 'n album genaamd ''Ek sing vir jou Bles'' ter nagedagtenis van [[Bles Bridges]] uit. In Maart [[2008]] het hy saam met [[Dana Winner]], as deel van haar ''Suid-Afrika Platinum Worldtour'', deur Suid-Afrika gereis. Pretorius het al verskeie kere in [[Nederland]] opgetree en ook 'n CD in die lae lande uitgegee, waarin hy 'n duet saam met Anny Schilder, 'n voormalige sangeres van BZN, sing.<ref>[http://www.gerriepretorius.co.za/ Pretorius se webtuiste], besoek op 9 Oktober 2015</ref> == Diskografie == * Gister en Vandag, 2011 * Musiek En Woorde / My Storie DVD, VONK MUSIEK * Alles Pas, MAROELA, 2009 (Goud) * Vriende Vir Altyd / Swing / Ek Sing Vir Jou Bles 3CD, 2009 MAROELA * My Storie DVD, 2009 * Vriende Vir Altyd, MAROELA, 2008 (Goud) * Ek Sing Vir Jou Bles – Die DVD, MARANATHA, 2007 (Platinum) * Ek Sing Vir Jou Bles, MAROELA, 2007 (Platinum) * Gerrie Pretorius "LIVE" CD, 2007 MAROELA * Swing, MAROELA, 2006 (Platinum) * Gerrie Pretorius in Konsert DVD, MAROELA, 2005 (Platinum) * Adio Amoré, MAROELA, 2005 (Platinum) * Annemarie CD, Hei Jy CD, Bonus CD (3 CD-stel), MAROELA * Loslappie CDs * Hei Jy, MAROELA, 2003 (Platinum) * Annemarie, MAROELA, 2001 (Platinum) * Met Liefde, SONY/BMG == Filmografie == * [[Ek lief jou]], 2011 == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Pretorius, Gerrie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] q51cju6yy6b55e59n1ok1le50ezuflp 2514584 2514579 2022-07-24T19:08:19Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Gerrie Pretorius | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = | geboortenaam = {{GDEO|1977|10|19}} | alias = | geboortedatum = | geboorteplek = [[Mosselbaai]], [[Suid-Afrika]] | oorsprong = | sterfdatum = | sterfplek = | genre = Afrikaanse popmusiek | beroep = Sanger | instrument = Stem | jare_aktief = 2001-nou | etiket = | assosiasies = | webwerf = [http://www.gerriepretorius.co.za/ gerriepretorius.co.za] | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Gerrie Pretorius''' is 'n bekende Afrikaanse minnesanger. Hy begin sy sangloopbaan in 2001 met die vrystelling van ''Annemarie my Skat'', wat ook sy eerste platinumalbum was. Hy het daarna verskeie ander albums uitgereik, waarvan verskeie platinumstatus bereik het. Van sy treffers sluit in ''Annemarie my Skat'', ''Adio Amore'' en ''7 Sondes''. Pretorius reik in 2007 'n album genaamd ''Ek sing vir jou Bles'' ter nagedagtenis van [[Bles Bridges]] uit. In Maart [[2008]] het hy saam met [[Dana Winner]], as deel van haar ''Suid-Afrika Platinum Worldtour'', deur Suid-Afrika gereis. Pretorius het al verskeie kere in [[Nederland]] opgetree en ook 'n CD in die lae lande uitgegee, waarin hy 'n duet saam met Anny Schilder, 'n voormalige sangeres van BZN, sing.<ref>[http://www.gerriepretorius.co.za/ Pretorius se webtuiste], besoek op 9 Oktober 2015</ref> == Diskografie == * Gister en Vandag, 2011 * Musiek En Woorde / My Storie DVD, VONK MUSIEK * Alles Pas, MAROELA, 2009 (Goud) * Vriende Vir Altyd / Swing / Ek Sing Vir Jou Bles 3CD, 2009 MAROELA * My Storie DVD, 2009 * Vriende Vir Altyd, MAROELA, 2008 (Goud) * Ek Sing Vir Jou Bles – Die DVD, MARANATHA, 2007 (Platinum) * Ek Sing Vir Jou Bles, MAROELA, 2007 (Platinum) * Gerrie Pretorius "LIVE" CD, 2007 MAROELA * Swing, MAROELA, 2006 (Platinum) * Gerrie Pretorius in Konsert DVD, MAROELA, 2005 (Platinum) * Adio Amoré, MAROELA, 2005 (Platinum) * Annemarie CD, Hei Jy CD, Bonus CD (3 CD-stel), MAROELA * Loslappie CDs * Hei Jy, MAROELA, 2003 (Platinum) * Annemarie, MAROELA, 2001 (Platinum) * Met Liefde, SONY/BMG == Filmografie == * [[Ek lief jou]], 2011 == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Pretorius, Gerrie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] 8jd4whtkvidfk2uoedza5ptv22wux7k 2514614 2514584 2022-07-24T19:38:54Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Gerrie Pretorius | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = | geboortenaam = | alias = | geboortedatum = {{GDEO|1977|10|19}} | geboorteplek = [[Mosselbaai]], [[Suid-Afrika]] | oorsprong = | sterfdatum = | sterfplek = | genre = Afrikaanse popmusiek | beroep = Sanger | instrument = Stem | jare_aktief = 2001-nou | etiket = | assosiasies = | webwerf = [http://www.gerriepretorius.co.za/ gerriepretorius.co.za] | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Gerrie Pretorius''' is 'n bekende Afrikaanse minnesanger. Hy begin sy sangloopbaan in 2001 met die vrystelling van ''Annemarie my Skat'', wat ook sy eerste platinumalbum was. Hy het daarna verskeie ander albums uitgereik, waarvan verskeie platinumstatus bereik het. Van sy treffers sluit in ''Annemarie my Skat'', ''Adio Amore'' en ''7 Sondes''. Pretorius reik in 2007 'n album genaamd ''Ek sing vir jou Bles'' ter nagedagtenis van [[Bles Bridges]] uit. In Maart [[2008]] het hy saam met [[Dana Winner]], as deel van haar ''Suid-Afrika Platinum Worldtour'', deur Suid-Afrika gereis. Pretorius het al verskeie kere in [[Nederland]] opgetree en ook 'n CD in die lae lande uitgegee, waarin hy 'n duet saam met Anny Schilder, 'n voormalige sangeres van BZN, sing.<ref>[http://www.gerriepretorius.co.za/ Pretorius se webtuiste], besoek op 9 Oktober 2015</ref> == Diskografie == * Gister en Vandag, 2011 * Musiek En Woorde / My Storie DVD, VONK MUSIEK * Alles Pas, MAROELA, 2009 (Goud) * Vriende Vir Altyd / Swing / Ek Sing Vir Jou Bles 3CD, 2009 MAROELA * My Storie DVD, 2009 * Vriende Vir Altyd, MAROELA, 2008 (Goud) * Ek Sing Vir Jou Bles – Die DVD, MARANATHA, 2007 (Platinum) * Ek Sing Vir Jou Bles, MAROELA, 2007 (Platinum) * Gerrie Pretorius "LIVE" CD, 2007 MAROELA * Swing, MAROELA, 2006 (Platinum) * Gerrie Pretorius in Konsert DVD, MAROELA, 2005 (Platinum) * Adio Amoré, MAROELA, 2005 (Platinum) * Annemarie CD, Hei Jy CD, Bonus CD (3 CD-stel), MAROELA * Loslappie CDs * Hei Jy, MAROELA, 2003 (Platinum) * Annemarie, MAROELA, 2001 (Platinum) * Met Liefde, SONY/BMG == Filmografie == * [[Ek lief jou]], 2011 == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Pretorius, Gerrie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] 058ckc7wwu7q18n8cfs0ebq5qdhcx11 2514627 2514614 2022-07-24T19:50:00Z Rooiratel 90342 Interne skakel wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Gerrie Pretorius | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = | geboortenaam = | alias = | geboortedatum = {{GDEO|1977|10|19}} | geboorteplek = [[Mosselbaai]], [[Suid-Afrika]] | oorsprong = | sterfdatum = | sterfplek = | genre = Afrikaanse popmusiek | beroep = Sanger | instrument = Stem | jare_aktief = 2001-nou | etiket = | assosiasies = | webwerf = [http://www.gerriepretorius.co.za/ gerriepretorius.co.za] | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Gerrie Pretorius''' is 'n bekende Afrikaanse [[Minnesang|minnesanger]]. Hy begin sy sangloopbaan in 2001 met die vrystelling van ''Annemarie my Skat'', wat ook sy eerste platinumalbum was. Hy het daarna verskeie ander albums uitgereik, waarvan verskeie platinumstatus bereik het. Van sy treffers sluit in ''Annemarie my Skat'', ''Adio Amore'' en ''7 Sondes''. Pretorius reik in 2007 'n album genaamd ''Ek sing vir jou Bles'' ter nagedagtenis van [[Bles Bridges]] uit. In Maart [[2008]] het hy saam met [[Dana Winner]], as deel van haar ''Suid-Afrika Platinum Worldtour'', deur Suid-Afrika gereis. Pretorius het al verskeie kere in [[Nederland]] opgetree en ook 'n CD in die lae lande uitgegee, waarin hy 'n duet saam met Anny Schilder, 'n voormalige sangeres van BZN, sing.<ref>[http://www.gerriepretorius.co.za/ Pretorius se webtuiste], besoek op 9 Oktober 2015</ref> == Diskografie == * Gister en Vandag, 2011 * Musiek En Woorde / My Storie DVD, VONK MUSIEK * Alles Pas, MAROELA, 2009 (Goud) * Vriende Vir Altyd / Swing / Ek Sing Vir Jou Bles 3CD, 2009 MAROELA * My Storie DVD, 2009 * Vriende Vir Altyd, MAROELA, 2008 (Goud) * Ek Sing Vir Jou Bles – Die DVD, MARANATHA, 2007 (Platinum) * Ek Sing Vir Jou Bles, MAROELA, 2007 (Platinum) * Gerrie Pretorius "LIVE" CD, 2007 MAROELA * Swing, MAROELA, 2006 (Platinum) * Gerrie Pretorius in Konsert DVD, MAROELA, 2005 (Platinum) * Adio Amoré, MAROELA, 2005 (Platinum) * Annemarie CD, Hei Jy CD, Bonus CD (3 CD-stel), MAROELA * Loslappie CDs * Hei Jy, MAROELA, 2003 (Platinum) * Annemarie, MAROELA, 2001 (Platinum) * Met Liefde, SONY/BMG == Filmografie == * [[Ek lief jou]], 2011 == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Pretorius, Gerrie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] jxktc5lidg335dwyeppvbinhhgqdkto 0 30625 2514549 2233298 2022-07-24T15:03:27Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département |logo=[[Lêer:Blason non-officiel département fr Aude.svg|100px]] |département=Aude (11) |gewes=[[Oksitanië]] |Prefektuur=[[Carcassonne]] |Onderprefekture=[[Limoux]]<br />[[Narbonne]] |bevolking=374&nbsp;070 |DatBev=2019 |digtheid=58 |opvl=6&nbsp;139 |arr=3 |canton=35 |mun=438 |president=[[André Viola]] (PS) |ligging=[[Lêer:Aude-Position.svg|250px|Ligging van Aude]] }} '''Aude''' (11) ([[Oksitaans]] ''Aude'') is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département|departement]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Oksitanië]] wat vernoem is na die rivier [[Aude (rivier)|Aude]].<ref>[http://sandre.eaufrance.fr/app/chainage/courdo/htm/Y1--0200.php?cg=Y1--0200 Fiche de l'Aude] op die webwerf van SANDRE.</ref> Die ''département'' is in die suide van [[Frankryk]] geleë en die hoofstad daarvan is [[Carcassonne]], beroemd vir sy [[cité de Carcassonne|sitadel]], 'n [[middeleeue|middeleeuse]] vesting met dubbele stadsmure wat goed bewaar is. Aude beskik oor 'n verskeidenheid landskappe en het 'n ryk kulturele erfenis wat groeiende toerisme ondersteun. == Eksterne Skakels == * [http://www.aude.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/aude.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aude (departement)| ]] [[Kategorie:Departemente in Oksitanië]] sthjyqyzp06nmra9abmh1ablbdzx624 2514550 2514549 2022-07-24T15:04:16Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Franse département |logo=[[Lêer:Blason non-officiel département fr Aude.svg|100px]] |département=Aude (11) |gewes=[[Oksitanië]] |Prefektuur=[[Carcassonne]] |Onderprefekture=[[Limoux]]<br />[[Narbonne]] |bevolking=374&nbsp;070 |DatBev=2019 |digtheid=61 |opvl=6&nbsp;139 |arr=3 |canton=35 |mun=438 |president=[[André Viola]] (PS) |ligging=[[Lêer:Aude-Position.svg|250px|Ligging van Aude]] }} '''Aude''' (11) ([[Oksitaans]] ''Aude'') is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département|departement]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Oksitanië]] wat vernoem is na die rivier [[Aude (rivier)|Aude]].<ref>[http://sandre.eaufrance.fr/app/chainage/courdo/htm/Y1--0200.php?cg=Y1--0200 Fiche de l'Aude] op die webwerf van SANDRE.</ref> Die ''département'' is in die suide van [[Frankryk]] geleë en die hoofstad daarvan is [[Carcassonne]], beroemd vir sy [[cité de Carcassonne|sitadel]], 'n [[middeleeue|middeleeuse]] vesting met dubbele stadsmure wat goed bewaar is. Aude beskik oor 'n verskeidenheid landskappe en het 'n ryk kulturele erfenis wat groeiende toerisme ondersteun. == Eksterne Skakels == * [http://www.aude.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/aude.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aude (departement)| ]] [[Kategorie:Departemente in Oksitanië]] s2wu1tuael2htxxjmucjk451wgu4hbw 0 35247 2514547 2239445 2022-07-24T14:57:48Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département |logo= [[Lêer:Blason département fr Hautes-Alpes.svg|150px]] |département=Hautes-Alpes (05) |gewes=[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |Prefektuur=[[Gap, Hautes-Alpes|Gap]] |Onderprefekture=[[Briançon]] |bevolking= 141&nbsp;220 |DatBev=2019 |digtheid=23 |opvl=5 549 |arr=2 |canton=30 |mun=177 |president=[[Jean-Yves Dusserre]] |ligging=[[Lêer:Hautes-Alpes-Position.svg|Ligging van Hautes-Alpes in Frankryk|250px]] }} Die '''Hautes-Alpes''' (05) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Gap, Hautes-Alpes|Gap]], sy onderprefekture [[Briançon]]. == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * [http://www.hautes-alpes.pref.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/hautesalps.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Departemente in Provence-Alpes-Côte d'Azur]] qupmfh4cc3tb7vkoycddy8voeaf5f5i 0 36060 2514571 2503987 2022-07-24T17:22:34Z 2deseptiembre 4996 international wikitext text/x-wiki {{skoonmaak}} [[Lêer:EAN-13-ISBN-13.svg|duimnael|220px|'n ISBN-13, 978-3-16-148410-0, verteenwoordig deur 'n [[Europese Artikelnommer|EAN-13 staafkode]]]] Die '''Internasionale Standaard Boeknommer''' ('''ISBN''') is 'n unieke, numeriese,<ref>Soms gebeur dit dat uitgewers verkeerdelik 'n ISBN aan meer as een titel toeken – die eerste uitgawe van ''The Ultimate Alphabet'' en ''The Ultimate Alphabet Workbook'' het dieselfde ISBN, 0-8050-0076-3. Andersins word dieselfde boek soms verkeerdelik met verskillende ISBN'e uitgereik: 'n Duitse, tweede taal uitgawe van ''Emil und die Detektive'' het die ISBN'e 87-23-90157-8 (Denemarke), 0-8219-1969-8 (V.S.A), 91-21-15628-X (Swede), 0-85048-548-7 (Engeland) en 3-12-675495-3 (Duitsland).</ref> kommersiële identifiseerder vir boeke wat gebaseer is op die 9-syfer Standaard Boeknommer (SBN) kode wat in die Verenigde Koninkryk deur die boekverkopers en skryfbehoefte handelaar W.H. Smith en ander in 1966 ontwikkel is.<ref>http://www.isbn.org/standards/home/isbn/international/history.asp – Artikel oor die geskiedenis van die ISBN by isbn.org</ref> Die 10-syfer ISBN-formaat is deur die [[Internasionale Standaarde Organisasie]] ontwikkel en as internasionale standaard, ISO 2108 in 1970 gepubliseer (Die 9-syfer SBN-kode is in die Verenigde Koninkryk egter tot en met 1974 gebruik). Tans is die ISO TC46/SC9 subkomitee verantwoordelik vir die standaard. Sedert 1 Januarie 2007 het die Internasionale Standaard Boeknommers uit 13-syfers bestaan, wat versoenbaar was met die Europese Artikelnommers (EAN).<ref>http://www.lac-bac.gc.ca/iso/tc46sc9/isbn.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070610160919/http://www.lac-bac.gc.ca/iso/tc46sc9/isbn.htm |date=10 Junie 2007 }} – Gereelde vrae oor die ISBN standaard by die ISO</ref> 'n Soortgelyke numeriese identifiseerder, die [[ISSN|International Standard Serial Number]] (ISSN) identifiseer periodiese publikasies soos tydskrifte. == Oorsig == 'n ISBN word toegeken aan elke uitgawe en variasie (behalwe vir herdrukte uitgawes) van 'n boek. Die ISBN is 13 syfers lank indien dit na 1 Januarie 2007 toegeken is en 10 syfers lank as dit voor 2007 toegeken is. 'n Internasionale Boeknommer bestaan uit 4 of 5 dele: [[Lêer:ISBN Besonderhede.svg|duimnael|Die dele van 'n 10-syfer ISBN en die ooreenstemmende EAN-13 en staafkode. Let op die verskillende syfers in elkeen. Die deel van die EAN-13 wat met EAN gemerk is, is die landkode.]] # vir 'n 13-syfer ISBN, 'n [[GS1]] voorvoegsel: 978 of 979 # die ''groepidentifiseerder'' # die ''uitgewerkode'' # die ''itemnommer'' en # 'n [[Kontrolesom]] of kontrolesyfer. Die dele van die ISBN mag verskil in lengte en word gewoonlik geskei deur koppeltekens of spasies. Die groepidentifiseerder is 'n 1 tot 5 syfer getal. Die enkelsyfer groepidentifiseerders is: 0 of 1 vir Engelssprekende lande; 2 vir Franssprekende lande; 3 vir Duitssprekende lande; 4 vir Japannees; 5 vir Russies en 7 vir Sjinees. 'n Voorbeeld van 'n 5 syfer groepidentifiseerder is 99936 vir [[Boetan]]. Oor die algemeen is die groepe 0-7, 80-94, 950-993, 9940-9989.<ref>See [http://www.isbn-international.org/en/identifiers/allidentifiers.html 'n Volledige lys groepidentifiseerders] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090722202708/http://www.isbn-international.org/en/identifiers/allidentifiers.html |date=22 Julie 2009 }}.</ref> Die oorspronklike standaard boeknommer (SBN) het nie groepidentifiseerders gehad nie, maar die byvoeg van 'n nul (0) as 'n voorvoegsel tot 'n 9-syfer SBN skep 'n geldige 10-syfer ISBN. Groepidentifiseerders vorm 'n voorvoegselkode wat vergelykbaar is met telefoniese landkodes. Die nasionale ISBN agentskap ken die uitgewernommer toe; die [[uitgewer]] kies dan 'n itemnommer. Gewoonlik word daar nie van 'n uitgewer vereis om 'n ISBN toe te ken nie of dat die nommer op die boek vertoon moet word nie, die meeste boekwinkels hanteer egter slegs goedere wat met 'n ISBN genommer is. 'n Volledige lys van die 628&nbsp;000 toegekende uitgewerskodes word gepubliseer en kan aangekoop word. Die webwerf van die internasionale ISBN agentskap bied egter nie 'n gratis metode aan om uitgewerskodes op te soek nie.<ref>http://www.isbn-international.org/en/directory.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070623224541/http://www.isbn-international.org/en/directory.html |date=23 Junie 2007 }} – Internasionale ISBN Uitgewersgids</ref> Daar word blokke ISBN'e aan uitgewers vir gebruik toegeken. Die groter uitgewers met 'n hoër verwagte aantal boeke kry gewoonlik groter blokke. 'n Klein uitgewer mag dalk ISBN'e ontvang wat insluit een of meer syfers vir die groepidentifiseerder en verskeie ander syfers vir die uitgewer en 'n enkelsyfer vir die indiwiduele items. Wanneer die uitgewer dan daardie blok opgebruik het kan die uitgewer 'n verdere blok ISBN'e ontvong met 'n verskillende uitgewernommer. Gevolglik kan dit gebeur dat 'n uitgewer meer as een uitgewernommer het. Daar mag ook meer as een groepidentifiseerder wees vir 'n land. Dit kan gebeur as 'n gewilde identifiseerder al sy nommers opgebruik het. Die lys van identifiseerders wys dat dit in China en meer as 'n dosyn ander lande al gebeur het. Deur veranderlike bloklengtes te gebruik, kan 'n groot uitgewer slegs 'n paar syfers toegeken word vir die uitgewernommer en baie syfers vir sy titels; op soortgelyke wyse kan lande waar baie boeke uitgegee word minder syfers toegeken word vir die groepidentifiseerder en baie vir die uitgewers en titels. Die tabel hieronder bevat 'n paar ISBN-10 kodes ter illustrasie van veranderlike bloklengtes. : {| class="wikitable" ! ISBN || Land of Gebied || Uitgewer |- | <tt>99921-58-10-7</tt><!--ISBN-13: 978-99921-58-10-4--> || Qatar || NCCAH, Doha |- | <tt>9971-5-0210-0</tt><!--ISBN-13: 978-9971-5-0210-2--> || Singapoer || World Scientific |- | <tt>960-425-059-0</tt><!--ISBN-13: 978-960-425-059-2--> || Griekeland|| Sigma Publications |- | <tt>80-902734-1-6</tt><!--ISBN-13: 978-80-902734-1-2--> || Tsjeggiese Republiek; Slowakië || Taita Publishers |- | <tt>1-84356-028-3</tt><!--ISBN-13: 978-0-14-015098-8--> || Verenigde Koninkryk || Simon Wallenberg Press |- | <tt>0-684-84328-5</tt><!--ISBN-13: 978-0-684-84328-5--> || Engelssprekende gebied || Scribner |- | <tt>0-8044-2957-X</tt><!--ISBN-13: 978-0-8044-2957-3--> || Engelssprekende gebied || Frederick Ungar |- | <tt>0-85131-041-9</tt><!--ISBN-13: 978-0-85131-041-1--> || Engelssprekende gebied || J. A. Allen & Co. |- | <tt>0-943396-04-2</tt><!--ISBN-13: 978-0-943396-04-0--> || Engelssprekende gebied || Willmann–Bell |- | <tt>0-9752298-0-X</tt><!--ISBN-13: 978-0-9752298-0-4--> || Engelssprekende gebied || KT Publishing |} Engelstalige uitgewerkodes volg 'n sistematiese patroon wat dit moontlik maak vir hulle lengtes om maklik bepaal te word, as volg<ref>http://www.isbn.org/standards/home/isbn/international/hyphenation-instructions.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050403234026/http://www.isbn.org/standards/home/isbn/international/hyphenation-instructions.asp |date= 3 April 2005 }} – Internasionale konvensie rondom die invoeg van koppeltekens</ref> {|class=wikitable style="text-align:right" !rowspan=2| Item nommer!!colspan=3| 0- groep identifiseerder !!colspan=3| 1- groep identifiseerder !!rowspan=2| Totaal |- ! Van!! Tot !! Nommer!! Van !! Tot !! Nommer |- ! 6 syfers | <tt>0-00-xxxxxx-x</tt> || <tt>0-19-xxxxxx-x</tt> || 20 || <tt>1-00-xxxxxx-x</tt> || <tt>1-09-xxxxxx-x</tt> || 10 || 30 |- ! 5 syfers | <tt>0-200-xxxxx-x</tt> || <tt>0-699-xxxxx-x</tt> || 500 || <tt>1-100-xxxxx-x</tt> || <tt>1-399-xxxxx-x</tt> || 300 || 800 |- ! 4 syfers | <tt>0-7000-xxxx-x</tt> || <tt>0-8499-xxxx-x</tt> || 1500 || <tt>1-4000-xxxx-x</tt> || <tt>1-5499-xxxx-x</tt> || 1500 || 3000 |- ! 3 syfers | <tt>0-85000-xxx-x</tt> || <tt>0-89999-xxx-x</tt> || 5000 || <tt>1-55000-xxx-x</tt> || <tt>1-86979-xxx-x</tt> || 31980 || 36980 |- ! 2 syfers | <tt>0-900000-xx-x</tt> || <tt>0-949999-xx-x</tt> || 50000 || <tt>1-869800-xx-x</tt> || <tt>1-998999-xx-x</tt> || 129200 || 179200 |- ! 1 syfer | <tt>0-9500000-x-x</tt> || <tt>0-9999999-x-x</tt> || 500000 || <tt>1-9990000-x-x</tt> || <tt>1-9999999-x-x</tt> || 10000 || 51000 |} == Kontrolesyfer in ISBN-10 == Die 2001 weergawe van die amptelike handleiding van die Internasionale ISBN agentskap sê dat die ISBN-10 [[kontrolesom|kontrolesyfer]]<ref>http://www.isbn-international.org/en/userman/download/ISBNmanual.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090114202839/http://www.isbn-international.org/en/userman/download/ISBNmanual.pdf |date=14 Januarie 2009 }} – ISBN Gebruikershandleiding Internasionale Uitgawe (2001)</ref> — wat die laaste syfer in die tien syfer ISBN is – moet wissel tussen 0 tot 10 en moet so opgestel wees dat die som van al die tien syfers vermenigvuldig met 'n heeltal gewig wat afneem van 10 tot 1, 'n veelvoud van die getal 11 moet wees. Die kontrolesyfer word met ander woorde bepaal deur die eerste nege syfers van die 10 syfer ISBN te vermenigvuldig met sy volgorde in die kode beginnende by 10 tot by 2. Die totaal van die getalle word dan bereken en met 11 gedeel en die res bepaal. Die kontrolesyfer is dan die getal 11 minus die res daarvan afgetrek. Die kontrolesyfer van 'n ISBN-10 van 0-306-40615-''?'' word byvoorbeeld as volg bereken: s = 0×10 + 3×9 + 0×8 + 6×7 + 4×6 + 0×5 + 6×4 + 1×3 + 5×2 = 0 + 27 + 0 + 42 + 24 + 0 + 24 + 3 + 10 = 130 130 / 11 = 11 res 9 11 – 9 = 2 Die kontrolesyfer is dus 2 en die volledige reeks is <nowiki>ISBN 0-306-40615-2</nowiki>. Formeel word die berekening van die kontrolesyfer as volg uitgedruk: : <math>x_{10} \equiv 11 - (10x_1 + 9x_2 + 8x_3 + 7x_4 + 6x_5 + 5x_6 + 4x_7 + 3x_8 + 2x_9) \, \bmod 11. </math> As die resultaat 11 is, word 'n '0' ingeskryf; as dit 10 is moet 'n 'X' gebruik word. Die twee algemeenste foute wat voorkom in die hantering van 'n ISBN (wanneer dit getik of geskryf word) is 'n verkeerde syfer of die omkeer van twee syfers. Aangesien 11 'n [[priemgetal]] is, verseker die ISBN kontrolesyfer metode dat die twee foute altyd opgespoor sal word. As daar egter 'n fout by die uitgewer voorkom en dit nie opgetel word nie, sal die boek met 'n ongeldige ISBN uitgereik word.<ref> 'n Voorbeeld hiervan is ''I'saka: a sketch grammar of a language of north-central New Guinea.'' Pacific Linguistics. ISBN "0-85883-554-4".</ref> === Alternatiewe berekening === Die ISBN-10 kontrolesyfer kan ook op 'n effe makliker manier bereken word: : <math>x_{10} = (1x_1 + 2x_2 + 3x_3 + 4x_4 + 5x_5 + 6x_6 + 7x_7 +8x_8 + 9x_9) \, \bmod 11. </math> Hierdie berekening lewer presies dieselfde resultaat as die bostaande berekening. : <math>x_{10} = \sum_{i=1}^9 ix_i \, \bmod 11 </math> Dit lewer die kontrolesyfer vir 'n 10-syfer ISBN, deur som notasie. : <math>x_{10} = 10 - \left(\sum_{1 = 1}^9 (ix_i) - 1\right) \, \bmod 11 </math> Hierdie metode gee ook die korrekte syfer, '0', in plaas van '11' wat met die formele berekeningsmetode verkry word. == Kontrolesyfer in ISBN-13 == Die 2005 uitgawe van die Internasionale ISBN agentskap se amptelike handleiding<ref>http://www.isbn-international.org/en/download/2005%20ISBN%20Users%27%20Manual%20International%20Edition.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090114202834/http://www.isbn-international.org/en/download/2005%20ISBN%20Users%27%20Manual%20International%20Edition.pdf |date=14 Januarie 2009 }} ISBN Gebruikershandleiding – Internasionale uitgawe (2005)]</ref> wat ISBN'e dek wat na Januarie 2007 uitgereik is, beskryf die metode vir die berekening van die 13-syfer kontrolesom. Die berekening van 'n ISBN-13 kontrolesom begin met die eerste 12 syfers van die 13 syfer ISBN (wat met ander woorde die kontrolesyfer self uitsluit). Elke syfer van links na regs word alternatiewelik met 1 of 3 vermenigvuldig en die produkte dan bymekaar getel en die modulus van 10 daarvan word dan bereken wat 'n waarde tussen 0 en 9 lewer. Die syfer word dan van 10 afgetrek wat 'n resultaat lewer tussen 1 en 10. 'n Nul word gebruik om die 10 te vervang sodat daar in alle gevalle 'n een syfer kontrolesyfer opgelewer word. Die ISBN-13 kontrolesyfer van die ISBN 978-0-30640615-''?'' word byvoorbeeld as volg bereken: s = 9×1 + 7×3 + 8×1 + 0×3 + 3×1 + 0×3 + 6×1 + 4×3 + 0×1 + 6×3 + 1×1 + 5×3 = 9 + 21 + 8 + 0 + 3 + 0 + 6 + 12 + 0 + 18 + 1 + 15 = 93 93 / 10 = 9 res 3 10 – 3 = 7 Die kontrolesyfer is dus 7 en die volledige reeks is <nowiki>ISBN 978-0-306-40615-7</nowiki>. Formeel word die berekening van die ISBN-13 kontrolesyfer as volg geskryf: : <math>x_{13} = \left[10- \big({[x_1 + 3x_2 + x_3 + 3x_4 + \cdots + x_{11} + 3x_{12}] \bmod 10}\big)\right] \bmod 10. </math> Hierdie kontrolestelsel wat ooreenstem met die Universele Produkkode se formule vang nie alle foute met die omkeer van aangrensende syfers op nie. Veral as die verskil tussen die twee aangrensende syfers 5 is sal die kontrolesyfer nie optel dat die syfers omgeruil is nie. In die bostaande voorbeeld sal die kontrolesyfer byvoorbeeld dieselfde wees as die 6 en die 1 in die ISBN omgeruil word. Die ISBN-10 formule het nie die probleem nie. == Gebruik van die ISBN kontrolesyfer == Uitgewers en biblioteke het verskillende beleide ten opsigte van die gebruik van die ISBN kontrolesyfer. Uitgewers bly soms in gebreke om te verseker dat die titel van 'n boek en sy ISBN ooreenstem alvorens hulle dit publiseer; daardie faling veroorsaak heelwat probleme vir biblioteke, boekhandelaars en lesers. Die meeste biblioteke en boekhandelaars vertoon die boekrekord vir 'n ongeldige ISBN wat deur die uitgewer uitgereik is. Die [[Library of Congress]] in die V.S.A se katalogus bevat boeke wat gepubliseer is met ongeldige ISBN'e, wat dit gewoonlik met die frase "Cancelled ISBN" aandui. Sommige boekbesteldienste soos Amazon.com sal egter nie 'n soektog na 'n boek doen as die ISBN wat by hul soekenjin ingesleutel word, ongeldig is nie. == Verwysings en voetnotas == {{Wikt|ISBN}} {{Verwysings}} {{Normdata-identifiseerders}} {{Normdata}} [[Kategorie:Boeke]] [[Kategorie:Standaarde]] timmv943sgkymvn164og1zjxaeieyrp 0 39183 2514766 2233770 2022-07-25T08:24:03Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Moepel |image = Mimusops zeyheri00.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Ericales]] |familia = [[Sapotaceae]] |genus = ''[[Mimusops]]'' |species = '''''M. zeyheri''''' |binomial = ''Mimusops zeyheri'' |binomial_authority = [[Sond.]] |}} Die '''Moepel''' (''Mimusops zeyheri'') is 'n inheemse [[Suid-Afrika]]anse [[boom]] wat gewoonlik op bergagtige streke voorkom. Dit word aangetref in die warmer areas met somerreënvalseisoene, soos die [[bosveld]]bioom. <gallery> Lêer:Mimusops zeyheri01.jpg|Blomknoppe Lêer:Mimusops zeyheri03.jpg|Blomme Lêer:Mimusops zeyheri02.jpg|Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] fn6lt0zj6t7le6xxgvmui17ban5h3lv 0 39594 2514622 2514023 2022-07-24T19:45:26Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/2400:2412:2820:3F00:BD77:5E02:4C2D:1254|2400:2412:2820:3F00:BD77:5E02:4C2D:1254]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:KabouterBot|KabouterBot]] wikitext text/x-wiki '''.to''' is die [[Lys van Internettopvlakdomeine|Internettopvlakdomein]] vir [[Tonga]]. == Sien ook == * [[Lys van Internettopvlakdomeine]] == Eksterne skakels == * [http://www.iana.org/root-whois/to.htm IANA .to whois informasie] * [http://www.tonic.to/ TONIC - .to domeinregistrasie] {{Internet TLD}} [[Kategorie:Internettopvlakdomeine|to]] [[Kategorie:Tonga|To]] [[sv:Toppdomän#T]] p8z4hb36dj5gz6v5zzvoz4482340wqi 0 45459 2514522 2497304 2022-07-24T14:05:47Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Andriëtte Norman | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = solo | geboortenaam = | alias = | geboortedatum = {{GDEO|1987|10|17}} | geboorteplek = | oorsprong = [[Brackenfell]], [[Kaapstad]], [[Suid-Afrika]] | sterfdatum = | sterfplek = | genre = | beroep = Sangeres | instrument = Stem | jare_aktief = [[2007]] – nou | etiket = Sony Music, Select | assosiasies = | webwerf = {{URL|http://www.andriettenorman.co.za}} | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Andriëtte Norman''' (gebore [[17 Oktober]] [[1987]], [[Brackenfell]], [[Kaapstad]], Suid-Afrika), ook bekend as '''Andriëtte''''','' is 'n [[Afrikaans]]e sangeres. Sy het al verskeie kere tydens [[KKNK]] en [[Huisgenoot-Skouspel]] opgetree. Van haar treffers sluit in: "Napoleon" (geskryf deur [[Steve Hofmeyr]]), "Dinge" en "Sewe Oseane" (geskryf deur [[Rudi Claase]]), "Storm in my hart" (geskryf deur [[Munro du Toit]]) en "Dink aan my". Norman is in [[2007]] aangewys as die naaswenner in die [[Suid-Afrika]]anse TV-sangkompetisie [[Idols (Suid-Afrika)|''Idols'']]. Haar debuutalbum, ''Diamant,'' is in 2008 vrygestel. In 2009 palm sy 'n Vonk-prys vir ''Beste Kontemporêre Vroulike album'' in. Haar tweede album, ''Dink aan my'' is in 2009 uitgegee en haar derde, ''Vat my hoër,'' in 2011. In 2014 ontvang sy 'n [[Ghoema-musiektoekennings|Ghoema-toekening]] in die kategorie ''Beste Kontemporêre Vroulike album'' vir die album ''Wat rym met liefde''. == Uitbeelding == Sy matrikuleer in 2004 aan [[Hoërskool Brackenfell]] in [[Kaapstad]], [[Suid-Afrika]].<ref name="netwerk24">{{cite web |url=https://www.netwerk24.com/ZA/Tygerburger/Nuus/andriette-norman-besoek-alma-mater-20180529-2 |title=Andriëtte Norman besoek alma mater |access-date=14 November 2019 |work=[[Netwerk24]] |date=30 Mei 2018 |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20200418205859/https://www.netwerk24.com/ZA/Tygerburger/Nuus/andriette-norman-besoek-alma-mater-20180529-2 |archive-date=18 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Loopbaan == Norman bring na hoërskool haar beroepsloopbaan as skoonheidsterapeut op die been, maar vestig haar aandag voltyds op sang nadat sy in 2007 'n tweede plek in die ''[[Idols (Suid-Afrika)|Idols]]''-sangkompetisie behaal het.<ref name="netwerk24" /> == "Sewe oseane" == "Sewe oseane" is deur [[Rudi Claase]] geskryf.<ref name="maroela">{{cite web |url=https://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/rudi-claase-oor-loopbaan-en-700-liedjies-uit-sy-pen/ |title=Rudi Claase oor loopbaan en 700 liedjies uit sy pen |first=Leonie |last=Bezuidenhout |work=[[Maroela Media]] |date=18 Julie 2019 |access-date=11 Mei 2020 |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427141353/https://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/rudi-claase-oor-loopbaan-en-700-liedjies-uit-sy-pen/ |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="huisgenoot">{{cite web |url=http://huisgenoot.com/fokus/kyk-vir-wie-het-rudi-claase-n-liedjie-geskryf/ |title=Kyk vir wie het Rudi Claase ’n liedjie geskryf |work=[[Huisgenoot]] |date=20 November 2013 |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716200545/http://huisgenoot.com/fokus/kyk-vir-wie-het-rudi-claase-n-liedjie-geskryf/ |archive-date=16 Julie 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> 'n Nederlandse weergawe van hierdie liedjie is ook deur [[Belinda Kinnaer]] opgeneem.<ref name="gelderlander">{{cite web |url=https://www.gelderlander.nl/pagina-2/zangeres-belinda-kinnaer-straalde-na-zware-operatie-op-mega-piraten-festijn~ae42e752/ |title=Zangeres Belinda Kinnaer straalde na zware operatie op Mega Piraten Festijn |work=De Gelderlander |access-date=11 November 2019 |date=4 April 2019 |first=Mitchel |last=Suijkerbuijk |language=nl |archive-url=https://web.archive.org/web/20191111182639/https://www.gelderlander.nl/pagina-2/zangeres-belinda-kinnaer-straalde-na-zware-operatie-op-mega-piraten-festijn~ae42e752/ |archive-date=11 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="ideaal">{{cite web|url=https://www.radioideaal.nl/news.php?type=nieuws&id=37591|title=25 jaar Belinda Kinnaer|work=Radio Ideaal|accessdate=11 November 2019|date=24 Februarie 2019|archive-date=26 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200426100039/https://www.radioideaal.nl/news.php?type=nieuws&id=37591|url-status=dead}}</ref> == Diskografie == === Ateljeealbums === * 2008: ''Diamant'' * 2009: ''Dink aan my '' * 2011: ''Vat my hoër'' * 2013: ''Wat rym met liefde'' * 2015: ''Pêrel vir 'n kroon'' * 2020: ''Hartsland'' === Versamelalbums === * 2007: ''Idols Season 4: Love Is All Around'' == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikale kunstenaars]] == Eksterne skakels == * {{Amptelike webwerf|http://www.andriettenorman.co.za}} * {{YouTube|kanaal=UCwgGOKk9ju00DNd2rg2s9EQ}} * {{Facebook|Andriette}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Norman, Andriette}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] [[Kategorie:Geboortes in 1987]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Afrikaanse sangers]] [[Kategorie:Afrikaners]] jmg4tdhv18wj0rewzk33ejctcgnqpvk 0 46208 2514726 2219099 2022-07-25T07:22:11Z 196.15.154.226 Opdateer wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Jani Allan | bynaam = | beeld = Jani Allan 2010.jpg | beeldbeskrywing = | onderskrif = | geboortenaam = Isobel Janet Allan<ref>{{en}} Dempster, Nigel. "Jani vonts to be a True Brit". Daily Mail, 11 Augustus 1992, bl. 19</ref> | geboortedatum = {{GDEO|1952|9|11}} | geboorteplek = [[Gauteng]], [[Suid-Afrika]] | sterfdatum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = {{vlagland|Suid-Afrika}} | beroep = Joernalis, rubriekskrywer, skrywer en omroeper | ander = | bekend = ''Just Jani''<br />''Face to Face'' | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | party = | religie = | huweliksmaat = Gordon Schachat (1982–84)<br />Peter Kulish (2002–05) | kinders = | webblad = [http://janiallan.com/ janiallan.com] | handtekening = }} '''Jani Allan''' (gebore [[11 September]] [[1953]]) is 'n 'n [[Suid-Afrika]]anse joernalis, rubriekskrywer, skrywer en omroeper. Sy het tussen 1980 en 1989 bekend geword as 'n [[Sunday Times]] joernalis. Sy was in die 1980s die mees geleesde rubriekskrywer van die koerant en publiseer rubrieke soos Just Jani, Jani Allan's Week en Face to Face. Op die hoogtepunt van haar roem het haar koerant in 1987 'n Gallup-peiling gelas om 'die mees bewonderde persoon in Suid-Afrika' te vind, het sy eerste gekom. In 2015 beskryf Marianne Thamm van die [[Daily Maverick]] Allan as 'die invloedrykste skrywer en rubriekskrywer in die land'. Sy is later die onderwerp van persbelangstelling oor die aard van haar verhouding met 'n onderhoudsonderwerp, [[Eugène Terre’Blanche]]. Allan het die aantygings van die saak ten sterkste ontken en 'n bevel teen Terre'Blanche gedoen. Allan is gedwing om Suid-Afrika te verlaat toe haar woonstel in 1989 aan die regterkantste bombardement was. Na 'n kort tydjie by die Londense kantoor in Londen, het sy geselskap met die koerant geskei. Sy het daarna vryskutskryfgeleenthede nagestreef en 'n gereelde rubriek vir Scope gepubliseer. Allan het in 1992 'n onsuksesvolle en baie gepubliseerde lastergeding in Londen teen die uitsaaier Channel 4 ingedien oor die aantygings oor die saak. Sy het in 1996 na Suid-Afrika teruggekeer, 'n geborgde webkolom gepubliseer en 'n radioprogram op Cape Talk aangebied. Na 'n verlengde onderbreking het sy in 2013 teruggekeer na die Suid-Afrikaanse mediagrame en haar uitgedink as restaurantdiarikus en advokaat vir diereregte. In 2014 het sy wêreldwyd opskrifte gemaak nadat sy 'n ope brief aan die beskuldigde moordenaar Oscar Pistorius gepubliseer het. Jacana Media het Allan se memoires, Jani Confidential, op 16 Maart 2015 gepubliseer. Allan skryf steeds vryskutmeningsstukke vir Suid-Afrikaanse publikasies en skryf sedert 2018 semi-gereeld vir die New Yorkse koerant The Epoch Times. Allan woon sedert 2001 in die Verenigde State, waar sy 'n permanente inwoner is. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{en}} [http://janiallan.com/ Jani Allan se amptelike webwerf] * {{en}} [https://mg.co.za/article/2013-10-04-00-the-return-of-jani-allan The Return of Jani Allan] * {{en}} [https://www.dailymaverick.co.za/article/2015-04-06-book-review-jani-allan-white-south-africas-brittle-fall-girl-a-cautionary-tale/#.VXtdetKqqko Book review: Jani Allan, white South Africa’s brittle fall girl – a cautionary tale] * {{en}} [https://www.dailymaverick.co.za/opinionista/2015-12-04-an-open-letter-to-daddy-dearest-tertius-myburgh/ An open letter to Daddy dearest, Tertius Myburgh] * [https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/Jani-Confidential-Briljante-joernaal-van-ontheemding-20150413 Jani Confidential: briljante joernaal van ontheemding] * [https://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/Jani-Allan-spoel-haar-mond-uit-20150329 Jani Allan spoel haar mond uit] {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Allan, Jani}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse joernaliste]] [[Kategorie:Geboortes in 1952]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse radioaanbieders]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse feministe]] [[Kategorie:Diereregteaktiviste]] k64upk81wvde5mv537fa01g2wsbbahd 0 47432 2514515 2513381 2022-07-24T13:20:00Z Sobaka 328 /* Gebeure */ byvoeging wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Russian invasion of Ukraine 2022 montage (1).png|teks=[[Russiese inval in Oekraïne, 2022|Russiese inval in Oekraïne]]}} Die '''jaar 2022''' is 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Saterdag]] begin het. Dit is die 22ste jaar van die [[21ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae. == Gebeure == * [[1 Januarie]] – [[Frankryk]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by [[Slowenië]] oor. * [[10 Januarie]] – Die [[Nederland]]se [[Rutte IV-kabinet]] tree aan. * [[4 Februarie]] – Die [[Olimpiese Winterspele 2022]] begin in [[Beijing]], [[Volksrepubliek China]]. * [[20 Februarie]] – Afsluiting van die Olimpiese Winterspele 2022. * [[21 Februarie]] – Die [[Rusland|Russiese]] president [[Wladimir Poetin]] onderteken die wet, waardeur die selfverklaarde [[Volksrepubliek Donetsk]] en [[Volksrepubliek Loehansk]] as onafhanklike republieke erken word. * [[24 Februarie]] – [[Rusland]] begin 'n [[Russiese inval in Oekraïne, 2022|grootskaalse inval in Oekraïne]]. * [[4 Maart]]–[[13 Maart]] – Die [[Paralimpiese Winterspele 2022]] word aangebied. * [[4 April]] – In Suid-Afrika kondig President [[Cyril Ramaphosa]] die opheffing aan van die landswye [[staat van inperking]], wat in Maart 2020 as gevolg van die [[Covid-19-pandemie]] ingestel is. * [[14 April]] – Die Russiese geleide [[missiel]][[kruiser]], die ''[[Moskwa (skip)|Moskwa]]'' sink in die [[Swartsee]], nadat dit deur twee Oekraïense R-360 Neptune-teenskipmissiele getref word. * [[15 April]] – Die [[FBI]] verklaar dat die [[kuberkraker]]s wat aan die Noord-Koreaanse kubermisdaadgroep, die [[Lasarus-groep]] gekoppel is, was verantwoordelik vir die diefstal van VSA$ 620 van Axie Infinity se Ronin Network in Maart 2022. * [[14 Mei]] – Die [[Eurovision-sangfees]] word gewen deur [[Oekraïne]]. * [[26 Mei]] – [[Hemelvaartsdag]]. * [[24 Junie]] – [[Roe v. Wade]]: Die Amerikaanse [[1973]]-Hoogsgereghofmylpaalbeslissing oor [[aborsie]] word omvergewerp. * [[25 Junie]] – [[Gaboen]] en [[Togo]] word onderskeidelik die 55ste en 56ste lid van die [[Britse Statebond]]. * [[1 Julie]] – [[Tsjeggië]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by Frankryk oor. * [[23 Julie]] – Die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) verklaar die uitbreking van [[aappokke]] tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer" met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. * [[24 Augustus]] – 250ste geboorteherdenking van [[Willem I van Nederland|Willem I]], soewereine vors en later die eerste koning van die [[Nederlande]]. * [[7 September]] – 200-jarige herdenking van [[Brasilië]] se onafhanklikheid. * [[16 Oktober]]–[[13 November]] – Die [[T20I-wêreldbeker 2022|8ste T20I-krieketwêreldbeker]] word in [[Australië]] aangebied. * [[1 November]] – Verkiesings vir die 25ste [[Knesset]] in [[Israel]]. * [[21 November]]–[[18 Desember]] – Die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022|22ste Sokker-wêreldkampioenskap]] word in [[Katar]] aangebied. == Sterftes == * [[Januarie]] – [[Peter Robbins (akteur)|Peter Robbins]], Amerikaanse kinderakteur en stemakteur (* [[1956]]). * [[6 Januarie]] – Sir [[Sidney Poitier]], Amerikaansgebore akteur, regisseur, skrywer en diplomaat van die [[Bahamas]] (* [[1927]]). * [[9 Januarie]] – [[Dwayne Hickman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1934]]). * [[16 Januarie]] – [[Ibrahim Boubacar Keïta]], politikus en president van [[Mali]] (* [[1945]]). * [[19 Januarie]] – [[Gaspard Ulliel]], Franse rolprentakteur (* [[1984]]). * [[21 Januarie]] – [[Thomas Deacon]], [[Afrikaans]]e digter en skrywer (* [[1942]]). * [[22 Januarie]] – [[Thich Nhat Hanh]], Viëtnamese [[Boeddhisme|Boeddhistiese]] monnik, vredesaktivis, digter en skrywer (* [[1926]]). * 22 Januarie – [[Kathryn Kates]], Amerikaanse aktrise (* [[1948]]). * [[29 Januarie]] – [[Howard Hesseman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1940]]). * [[30 Januarie]] – [[Dawid Swart]], Suid-Afrikaanse akteur (* 1945). * [[18 Februarie]] – [[Brad Johnson (akteur, gebore 1959)|Brad Johnson]], Amerikaanse akteur (* [[1959]]). * [[20 Februarie]] – [[Henry Oswald de Villiers|H.O. de Villiers]], [[Springbokke|Springbokheelagter]] in 1967 (* 1945). * [[4 Maart]] – [[Mitchell Ryan]], Amerikaanse akteur (* 1934). * [[4 Maart]] – [[Shane Warne]], Australiese krieketspeler (* [[1969]]). * [[20 Maart]] – [[De Waal Venter]], Afrikaanse skrywer (* 1942). * [[27 Maart]] – [[Ronel Nel]], Afrikaanse skrywer (* [[1964]]). * [[12 April]] – [[Gilbert Gottfried]], Amerikaanse komediant en akteur (* [[1955]]). * [[15 April]] – [[Liz Sheridan]], Amerikaanse aktrise (* [[1929]]). * [[16 April]] – [[Rhoda Kadalie]], Suid-Afrikaanse menseregteaktivis (* [[1953]]). * [[20 April]] – [[Robert Morse]], Amerikaanse akteur (* 1931). * [[23 April]] – [[Dawie de Villiers]], Suid-Afrikaanse politikus en twee-en-dertigste [[Springbokkaptein]] (* 1940). * 23 April – [[Orrin Hatch]], Amerikaanse senator en komponis (* 1934). * [[30 April]] – [[Naomi Judd]], Amerikaanse sangeres en aktrise (* [[1946]]). * [[8 Mei]] – [[Dennis Waterman]], Engelse akteur (* 1948). * [[11 Mei]] – [[Shireen Abu Akleh]], Palestyns-Amerikaanse joernalis (* [[1971]]). * [[13 Mei]] – [[Khalifa bin Zayed Al Nahayan]], President van die [[Verenigde Arabiese Emirate]] (* 1948). * [[24 Mei]] – [[Mike Schüssler]], Suid-Afrikaanse ekonoom (* [[1962]]). * [[28 Mei]] – [[Bo Hopkins]], Amerikaanse akteur en vervaardiger (* 1942). * 28 Mei – [[Patricia Brake]], Engelse aktrise (* 1942). * [[4 Junie]] – [[John Berks]], Suid-Afrikaanse omroeper en radiopersoonlikheid (* [[1941]]). * [[9 Junie]] – [[Matt Zimmerman (akteur)|Matt Zimmerman]], Kanadese akteur (* 1934). * [[12 Junie]] – [[Philip Baker Hall]], Amerikaanse akteur (* [[1931]]). * 12 Junie – [[Phil Bennett]], [[Wallis|Walliese]] internasionale rugbyspeler (* 1948). * [[26 Junie]] – [[Frank Williams (akteur)|Frank Williams]], Amerikaanse akteur en skrywer (* 1931). * [[3 Julie]] – [[Barry Ronge]], Suid-Afrikaanse joernalis, rubriekskrywer, skrywer, omroeper, filmresensent en humoris (* 1948) * [[4 Julie]] – [[Remco Campert]], [[Nederlanders|Nederlandse]] [[skrywer]], [[digter]] en rubriekskrywer (* 1929). * [[6 Julie]] – [[James Caan]], Amerikaanse akteur (* 1940). * [[8 Julie]] – [[Shinzo Abe]], Japannese politikus (* [[1954]]). * 8 Julie – [[José Eduardo dos Santos]], [[Angola|Angolese]] politikus (* [[1942]]). * 8 Julie – [[Tony Sirico]], Amerikaanse akteur (* 1942). * [[14 Julie]] – [[Lionel Peterson]], Suid-Afrikaanse gospelsanger en evangelis (* [[1947]]). * [[17 Julie]] – [[Jessie Duarte]], Suid-Afrikaanse ANC-politikus (* [[1953]]). * [[18 Julie]] – [[Don Mattera]], Suid-Afrikaanse digter en skrywer (* [[1935]]). [[Kategorie:2022| ]] [[Kategorie:21ste eeu]] bif13wia17db2iwk6nbiwukmhj5zv7m 0 51191 2514799 2428548 2022-07-25T08:55:16Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Pylgif |image = Adenium boehmianum.jpg |image_caption = Die Pylgif in blom naby die [[Kunenerivier]], [[Namibië]] |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperme]] |unranked_classis = [[Eudikote]] |unranked_ordo = [[Asteride]] |ordo = [[Gentianale]] |familia = [[Apocynaceae]] |genus = ''[[Adenium]]'' |species = '''''A. boehmianum''''' |binomial = ''Adenium boehmianum'' |binomial_authority = [[Schinz]] |}} Die '''Pylgif'''<ref>{{cite web |url=http://www.plantzafrica.com/plantab/adenium.htm |title=PlatZAfrika |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161223022211/http://www.plantzafrica.com/plantab/adenium.htm |archive-date=23 Desember 2016 |url-status=live |df=dmy-all |access-date=31 Oktober 2016 }}</ref> (''Adenium boehmianum'') is 'n giftige [[vetplant]] wat inheems is aan noord-[[Namibië]] en suid-[[Angola]].<ref name = Prota>{{Cite book | last = Schmelzer| first =G.H., Gurib-Fakim, A. | title = Plant Resources of Tropical Africa 11(1), Medicinal plants 1 | publisher = Prota Stigting, Backhuys Uitgewers, CTA | location = Wageningen, Nederland | date = 2008 | pages = 43-45 | doi = | isbn = 978-90-5782-204-9 }}</ref> Die [[Boesman]]s kook die bitter wortel- en melksap om gif vir hul pyle te berei, wat voldoende is vir die [[jag]] van [[grootwild]], aangesien dit oor sterk kardiotoksiese effekte beskik.<ref name = Prota/> Die blare, wat slegs vir drie maande in die jaar gedra word, is langs 'n spiraal op die tak gerangskik, met 'n tros blare aan die takpunt. Die plant blom slegs vir 'n paar weke in wintertyd.<ref name = Prota/> Die langwerpige vrugte laat hul sade vry deur 'n langskeepse gleuf. Die sade beskik oor sywaartse veseltossels wat verspreiding deur wind vergemaklik. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Vetplante]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] 24g2rr7o6feeusflp5suq0s88ch65yx 0 52008 2514781 2474047 2022-07-25T08:38:10Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Opregte waaierpalm |image = Hyphaene petersiana MS 9966.jpg |image_caption = In Noord-Namibië |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Monokote]] |unranked_ordo = [[Commelinide]] |ordo = [[Arecale]] |familia = [[Arecaceae]] |genus = [[Hyphaene]] |species = '''''H. petersiana''''' |binomial = ''Hyphaene petersiana'' |binomial_authority = [[Johann Friedrich Klotzsch|Klotzsch]] ex [[Carl Friedrich Philipp von Martius|Mart.]], 1845 |synonyms = ''Hyphaene benguellensis'' }} Die '''Opregte waaierpalm''' (''[[:species:Hyphaene petersiana|Hyphaene petersiana]]''), plaaslik bekend as die '''Makalanipalm''', is 'n [[palmboom]] inheems aan die subtropiese, laagliggende streke van Suidsentraal-Afrika. Hulle word in oop bosveld, vloedvlaktes, rivieroewers en aan die rande van panne en moerasse aangetref. Soos by ander ''Hyphaene''-soorte, is hulle [[tweehuisig]] en die vroulike plante produseer mildelik vrugte. Tot 2&nbsp;000 vrugte kan aan 'n boom gevind word,<ref name = palgrave>{{cite book | last = Palgrave | first = Keith Coates | title = Trees of Southern Africa | publisher = C. Struik | location = Cape Town | date = 1984 | pages = 67-68 | isbn = 0-86977-081-0}}</ref> die gekombineerde opbrengs van sowat vier seisoene.<ref name = tourbrief>{{cite web | last = | first = | title = The makalani palm | url = http://www.tourbrief.com/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=3239 | publisher = tourbrief.com | accessdate = 29 Desember 2010 | archive-date = 18 Mei 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110518192816/http://www.tourbrief.com/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=3239 | url-status = dead }}</ref> Die sade ontkiem moeisaam, maar vind brak kondisies voordelig.<ref name = tourbrief /> Hulle ontwikkel massiewe penwortels, wat souterige water diep ondergronds benut.<ref name = tourbrief /> Alhoewel langsame groeiers,<ref name = palgrave /> kan hulle maksimumhoogtes van 18&nbsp;m bereik.<ref name = vwyk>{{cite book | last = van Wyk | first = Braam, Piet van Wyk| title = Trees of Southern Africa | publisher = Struik | location = Cape Town | date = 1997 | pages = 52-53 | isbn = 1-86825-922-6}}</ref> Tipiese volwasse plante is in die orde van 5-7 m hoog. Die plante word benut deur mense en diere. 'n Herhaalde gekap aan die groeipunt vir die aftap van sap vir bereiding van [[palmwyn]], kan uiteindelik tot die boom se dood lei.<ref name = palgrave /> Die stam se kernwit is eetbaar en die jong vrugte bevat beperkte hoeveelhede vloeistof, wat met [[klappermelk]] vergelykbaar is.<ref name = vwyk /> Die spesie is soortgelyk aan ''[[Hyphaene natalensis|H. natalensis]]'', wat na die suidweste verspreid is. Dit is egter onderskeibaar aan die vrugvorm; rond eerder as peervormig, asook die stamvorm, wat dikwels 'n swelling onder die blarekroon vorm. ''[[Borassus aethiopum|B. aethiopum]]'' het 'n vergelykbare stamvorm. [[Palmwindswael]]s<ref name = tourbrief /> en [[Rooistertmôrelyster|Rooistertpalmlyster]]s is in sekere gebiede van hierdie spesie afhanklik vir hul broeidoeleindes. Die boom se nasionale nommer is 24.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> <gallery mode=packed heights=140 style="font-size:100%; line-height:130%"> Hyphaene petersiana_arbres_MHNT.jpg|'n Groep te [[Namutoni]], [[Etosha Nasionale Park|Etosha]], Namibië Hyphaene petersiana03.jpg|Vrugstadium-bloeiwyses te [[Shingwedzi]] in die [[Krugerwildtuin]] Hyphaene petersiana00.jpg|'n Waterkantgroep te [[Gorongosa Nasionale Park]], Mosambiek Hyphaene petersiana MHNT.BOT.2015.2.3.jpg|Die digte veselhulsel onder die skil, wat die vrugwand en [[endosperm]] bedek, Namibië </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Palms]] qulu9mx0is5ihi1rusiny7jeq17pd8n 0 53037 2514561 2466671 2022-07-24T15:57:11Z Oesjaar 7467 /* Verspreiding van mare-basalte */ Ver het nie 'n kappie nie. wikitext text/x-wiki [[Lêer:Moon names.jpg|duimnael|regs|Die maan se nabykant met die groter maria en kraters aangedui]] Die '''maanseë''' of '''maria''' (enkelvoud: '''mare''')<ref>''The American Heritage Science Dictionary,'' 2005</ref> is uitgestrekte, donker, [[basalt|basaltiese]] vlaktes op die [[Aarde]] se [[Maan]], gevorm deur antieke [[vulkaan|vulkaniese]] uitbarstings. Dié vlaktes is ''maria'', [[Latyn]] vir "seë", genoem deur vroeë sterrekundiges wat dit aangesien het vir werklike [[see|seë]]. Weens hul ysterryke samestelling is hierdie maanvlaktes minder weerkaatsend as die "hooglande", sodat hulle vir die blote oog betreklik donker voorkom. Die maria bedek sowat 16 persent van die maanoppervlakte, en dan merendeels aan die nabykant wat vanaf die aarde af sigbaar is. Die enkele maria aan die vêrkant is veel kleiner, waar dit hoofsaaklik tot die besonder groot kraters beperk is, waar slegs beperkte oorvloei voorgekom het. Die gebruiklike benamings van maankenmerke sluit ook een ''oceanus'' (oseaan) in, benewens kenmerke wat bekend staan as ''lacus'' (meer), ''palus'' (kuil) en ''sinus'' (baai). Die laasgenoemde drie soorte is kleiner as die maria, maar is van dieselde aard en kenmerke. == Ouderdomme == Die ouderdomme van die mare-basalte is deur direkte [[radiometriese datering]] en die tegniek van [[kratertelling]] vasgestel. Die radiometries-bepaalde ouderdomme wissel tussen sowat 3.16 en 4.2 Ga,<ref>{{cite journal | last = James Papike, Grahm Ryder en Charles Shearer | title = Lunar Samples | journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | volume = 36 | pages = 5.1–5.234 | year = 1998 }}</ref> terwyl kratertellings die jongste ouderdomme aandui as 1.2 Ga (1 Ga = 1 miljard jaar ouderdom).<ref>{{cite journal | last = H. Hiesinger, J. W. Head, U. Wolf, R. Jaumanm en G. Neukum | title = Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum | journal = J. Geophys. Res. | volume = 108 | page = 5065| year = 2003 | doi = 10.1029/2002JE001985 | first1 = H. }}</ref> Die meerderheid mare-basalte kan egter met uitvloeie van tussen sowat 3 en 3.5 Ga gelede vereenselwig word. Die enkele basaltiese uitbarstings van die maan se verkant is oud, terwyl die jongste vloeie, dié van die [[Oceanus Procellarum]], aan die maan se nabykant voorkom. Terwyl etlike van die basalte òf van binne, òf bo-oor impakbekkens gevloei het, word die grootste aaneenlopende vulkaniese samestelling, naamlik die Oceanus Procellarum, nie met enige bekende impakbekken vereenselwig nie. == Verspreiding van mare-basalte == [[Lêer:Clementine albedo simp750.jpg|duimnael|regs|300px|’n Globale albedokaart van die maan, 'n resultaat van die [[Clementine-missie]]. Die donker streke is die maanmaria, terwyl die ligter gebiede met die hooglande ooreenstem. Die beeld is 'n [[Gelykspannige projeksie|silindriese projeksie]], met lengtegraad toenemend van links na regs, van -180° Oos tot 180° Oos, en breedtegraad afnemend van bo na onder, van 90° Noord tot 90° Suid. Die middel van die beeld stem ooreen met die gemiddelde sub-Aarde punt, 0° Noord en 0° Oos.]] Daar bestaan etlike algemene wanpersepsies omtrent die gebiedsverspreiding van mare-basalte. #Aangesien mare-basalte dikwels laagliggende impakbekkens opgevul het, was dit eens die mening dat die trefslag self, deur 'n sekere meganisme, die vulkaniese uitbarsting sou veroorsaak het. Gegewe dat die mare-vulkanisme egter tipies sowat 500 miljoen jaar na die impak{{Citation needed}} ontstaan het, is 'n oorsaaklike verwantskap onwaarskynlik. #Dit word soms voorgestel dat die aarde se swaartekragveld uitbarstings aan die [[Nabykant van die Maan|nabykant]] mag bevoordeel, maar nié aan die [[Verkant van die Maan|verkant van die maan]] nie. Uit 'n verwysingstelsel wat saam met die maan roteer, is die [[sentrifugale versnelling]] presies gelyk en teenoorgesteld van die aarde se gravitasieversnelling, sodat geen resultante krag op die aarde gerig word nie. Die aardgetye vervorm wel die maan, maar hierdie vorm is 'n verlengde ellipsoïde met hoë punte by die sub- sowel as anti-aardpunte. Dit is vergelykbaar met die twee daaglikse hoë punte van die aardgetye. #Aangesien mare-basaltiese magmas digter is as anorthositiese materiale van die buitekors, mag basaltiese uitbarsting bevoordeel word deur lae liggings waar die kors dun is. Die [[Suidpool-Aitken-bekken]] aan die verkant bevat die laagste liggings op die maanoppervlak, maar is tog net karig gevul met basaltiese lawas. Verder is die korsdikte onder hierdie bekken na raming veel dunner as dié onder die Oceanus Procellarum. Terwyl korsdikte die hoeveelheid basaltiese lawas mag reguleer wat eindelik die oppervlakte bereik, kan dit opsigself nie die enigste faktor wees om die verspreiding van mare-basalte te verklaar nie.<ref>{{cite journal | title = The role of magma buoyancy on the eruption of lunar basalts | author = Mark Wieczorek, Maria Zuber en Roger Phillips | journal = Earth Planet. Sci. Lett. | volume = 185 | year = 2001 | pages = 71–83 | doi = 10.1016/S0012-821X(00)00355-1}}</ref> #Daar is wye bespiegeling oor 'n moontlike verband tussen die [[sinkroniese rotasie]] van die maan om die aarde, en die mare-basalte. Die gravitasie-draaikragte wat getyremming ten gevolg het, ontstaan egter net uit die [[traagheidsmomente]] van die liggaam (wat direk verbindbaar is met die [[sferiese harmonika|sferiese harmoniese]] tweedegraadsterme van die gravitasieveld), waartoe die mare-basalte beswaarlik bydra (kyk ook [[getysluiting]]). (Hemisferiese strukture stem ooreen met eerstegraadse sferiese harmonika, en dra nie by tot traagheidsmomente nie.) Verder het getyremming na raming vinnig plaasgevind (in die orde van 10e van miljoene jare), terwyl die meerderheid mare-basalte eers sowat 1 miljard jaar later uitgebars het. Die rede waarom die mare-basalte hoofsaaklik tot die maan se nabye halfronde beperk is, word steeds deur die wetenskaplike gemeenskap ondersoek. Data wat deur die [[Lunar Prospector]]-missie verkry is, blyk aan te dui dat 'n groot gedeelte van die maan se voorraad van hitteproduserende elemente (in die vorm van [[KREEP]]) geleë is binne die streke van [[Oceanus Procellarum]] en die [[Mare Imbrium|Imbrium-bekken]], 'n unieke geochemiese streek wat tans bekendstaan as die [[Lunêre terreine|Procellarum KREEP-terrein]].<ref>{{cite journal | last = Mark Wieczorek en 15 medeouteurs | title = The constitution and structure of the lunar interior | journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | volume = 60 | pages = 221–364 | year = 2006 | doi = 10.2138/rmg.2006.60.3 | first1 = M. A. }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html |title=A New Moon for the Twenty-First Century |publisher=Planetary Science Research Discoveries |last=G. Jeffrey Taylor |date=31 Augustus 2000 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200519181414/http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html |archive-date=19 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal | title = Major lunar crustal terranes | last = Bradley. Jolliff, Jeffrey Gillis, Larry Haskin, Randy Korotev en Mark Wieczorek | journal = J. Geophys. Res. | year = 2000 | pages = 4197–4216}}</ref> Terwyl die bevordering van hitteproduksie binne die Procellarum KREEP-terrein sekerlik verwant is aan die langlewende en intense vulkanisme aldaar, bestaan daar verskille oor die meganisme waardeur KREEP binne hierdie streek gekonsentreer sou word.<ref>{{cite journal | last = Charles Shearer en 15 medeouteurs | title = Thermal and magmatic evolution of the Moon | journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | volume = 60 | pages = 365–518 | year = 2006 | doi = 10.2138/rmg.2006.60.4 | first1 = C. K. }}</ref> == Samestelling == Mare-basalte word tipies na gelang van die chemie van hul hoofelemente geressorteer. Gevolglik word drie reekse onderskei, naamlik die ''hoë-[[Titaan (element)|Ti]]-basalte, lae-Ti-basalte'', en ''besonder lae-Ti (VLT)-basalte''. Weens die [[Apollo-program|Apollo]]-rotsspesimens is die mare-basalte eens as komende van drie kenmerkende groepe beskou, maar globale afstand-aftastingsdata van die [[Clementine-missie]] het egter getoon dat daar 'n kontinuum van [[Titaan (element)|titaan]]-konsentrasies bestaan tussen hierdie uitskieter-voorbeelde, en dat die hoë-titaan-konsentrasies die skaarste vorm is. Voorkoms van TiO₂ kan tot 15 wt.% wees vir mare-basalte, terwyl meeste aardbasalte oor heelwat minder as 4 wt.% beskik. Ander [[geochemie]]se onderafdelings berus op die voorkoms en konsentrasie van [[aluminium]] en [[kalium]]. == Kyk ook == * [[Lys van seë op die Maan]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Maanseë}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maan]] jw1xkryb8drvuidlaoxhmu3te6lfztq 0 54335 2514775 2496278 2022-07-25T08:33:22Z 105.0.7.131 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Augrabies Falls, March 2008.jpg|duimnael|regs|280px|Die Augrabieswaterval in vloed.]] {{Location map|Suid-Afrika |float = right |width=200 | caption = Ligging van die Augrabies-waterval in Suid-Afrika. | label = Augrabies- waterval|lat=-28.59142|long=20.34042}} Die '''Augrabieswaterval''' is 'n loodregte [[waterval]] in die [[Oranjerivier]] naby [[Augrabies]] in die [[Noord-Kaap]], [[Suid-Afrika]]. Dit is by verre Suid-Afrika se grootste [[waterval]] in terme van volume met 'n gemiddelde volume van 313&nbsp;m³/s. Die waterval is 56&nbsp;m hoog met 'n gemiddelde wydte van 24&nbsp;m. Die bevestigde maksimumvloei tydens 'n vloed is 14&nbsp;159&nbsp;m³/s.<ref>http://www.world-waterfalls.com</ref> Die naam Augrabies is afgelei van die Korana Khoi-khoi se woord ''aukurabis'' wat 'die water wat donder' beteken.<ref>[[B.P.J. Erasmus]]. ''[[Op Pad in Suid-Afrika]]''. 1995. ISBN 1-86842-026-4</ref><ref>Volgens die HAT Taal-en-feitegids (Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8) is die oorspronklike Khoi-khoinaam, "Aukoerebis", en beteken dit "plek van die groot geraas".</ref> Die Augrabieswaterval is nie die hoogste nie maar wel een van die grootste watervalle van Suid-Afrika. Dit kom in die Benede-[[Oranjerivier]] voor, omtrent 125 km wes van [[Upington]] en 40 km stroomaf van [[Kakamas]]. Die Nederlandse ontdekkingsreisiger Hendrik Wikar het in [[1778]] vir die eerste keer die bestaan van die waterval opgeteken. Alhoewel die Engelse ontdekkingsreisiger George Thompson 1824 die waterval die naam ‘The Cataract of King George' gegee het, word dit vandag Augrabies genoem, wat afgelei is van die oorspronklike [[Nama|Namawoord]]. Die hoofwaterval van die Augrabies is 93 m hoog, maar as die reeks stroomversnellings hoër op bygereken word, stort die water meer as 190 m na benede. Die reeks valle is geleë in 'n rotsskeur van 220 m diep, 150 m breed en minstens 12 km lank. Die water het deur die eeue heen maalgate in die graniet ingevreet. Sommige van die gate is 5 tot 10 m diep. Die kloof onderkant die waterval is 'n uitstekende voorbeeld van granietverwering en bied 'n groot verskeidenheid van interessante rotsformasies.Augrabies in n Baie goeie plek om the slaap == Sien ook == * [[Augrabies]] * [[Augrabiesplatakkedis]] * [[Augrabies Nasionale Park]] == Galery == <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Augrabie, Waterfalls, South Africa.jpg|Die Augrabieswaterval. Lêer:Augrabie 01.jpg|Die waterval in vloed. Lêer:Augrabies Falls 1.JPG|Die waterval vanaf die besigtigingsplatform. </gallery> <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Moon Rocks.jpg|Die "maanrotse" in die [[Augrabies Nasionale Park]]. Lêer:Dassie.jpg|'n Dassie bak in die oggendson. Lêer:Augrabies Falls 2.JPG|Voetpaadjies tussen die platforms. </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409435, volume 2, bl. 119,120 {{Koördinate|28|35|29|S|20|20|27|E|type:landmark_region:ZA|aansig=titel}} [[Kategorie:Noord-Kaap]] [[Kategorie:Watervalle in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Natuurreservate in Suid-Afrika]] l9jo94njoiy3t3xikvmj8p5ut9mcrcz 2514777 2514775 2022-07-25T08:34:47Z 105.0.7.131 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Augrabies Falls, March 2008.jpg|duimnael|regs|280px|Die Augrabieswaterval in vloed.]] {{Location map|Suid-Afrika |float = right |width=200 | caption = Ligging van die Augrabies-waterval in Suid-Afrika. | label = Augrabies- waterval|lat=-28.59142|long=20.34042}} Die '''Augrabieswaterval''' is 'n loodregte [[waterval]] in die [[Oranjerivier]] naby [[Augrabies]] in die [[Noord-Kaap]], [[Suid-Afrika]]. Dit is by verre Suid-Afrika se grootste [[waterval]] in terme van volume met 'n gemiddelde volume van 313&nbsp;m³/s. Die waterval is 56&nbsp;m hoog met 'n gemiddelde wydte van 24&nbsp;m. Die bevestigde maksimumvloei tydens 'n vloed is 14&nbsp;159&nbsp;m³/s.<ref>http://www.world-waterfalls.com</ref> Die naam Augrabies is afgelei van die Korana Khoi-khoi se woord ''aukurabis'' wat 'die water wat donder' beteken.<ref>[[B.P.J. Erasmus]]. ''[[Op Pad in Suid-Afrika]]''. 1995. ISBN 1-86842-026-4</ref><ref>Volgens die HAT Taal-en-feitegids (Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8) is die oorspronklike Khoi-khoinaam, "Aukoerebis", en beteken dit "plek van die groot geraas".</ref> Die Augrabieswaterval is nie die hoogste nie maar wel een van die grootste watervalle van Suid-Afrika. Dit kom in die Benede-[[Oranjerivier]] voor, omtrent 125 km wes van [[Upington]] en 40 km stroomaf van [[Kakamas]]. Die Nederlandse ontdekkingsreisiger Hendrik Wikar het in [[1778]] vir die eerste keer die bestaan van die waterval opgeteken. Alhoewel die Engelse ontdekkingsreisiger George Thompson 1824 die waterval die naam ‘The Cataract of King George' gegee het, word dit vandag Augrabies genoem, wat afgelei goeie plek om the slaap == Sien ook == * [[Augrabies]] * [[Augrabiesplatakkedis]] * [[Augrabies Nasionale Park]] == Galery == <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Augrabie, Waterfalls, South Africa.jpg|Die Augrabieswaterval. Lêer:Augrabie 01.jpg|Die waterval in vloed. Lêer:Augrabies Falls 1.JPG|Die waterval vanaf die besigtigingsplatform. </gallery> <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Moon Rocks.jpg|Die "maanrotse" in die [[Augrabies Nasionale Park]]. Lêer:Dassie.jpg|'n Dassie bak in die oggendson. Lêer:Augrabies Falls 2.JPG|Voetpaadjies tussen die platforms. </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409435, volume 2, bl. 119,120 {{Koördinate|28|35|29|S|20|20|27|E|type:landmark_region:ZA|aansig=titel}} [[Kategorie:Noord-Kaap]] [[Kategorie:Watervalle in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Natuurreservate in Suid-Afrika]] 47yrc9qegah42r266cgxta8ilrl3ixd 0 55791 2514623 2513832 2022-07-24T19:45:36Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/165.73.45.101|165.73.45.101]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Liesl du Toit | beeld = | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = solo | geboortenaam = | alias = | geboortedatum = {{GDEO|1983|10|2}} | geboorteplek = Centurion, Pretoria, Suid-Afrika | oorsprong = | sterfdatum = | sterfplek = | genre = | beroep = Sangeres | instrument = Stem | jare_aktief = 2001 - nou | etiket = Coleske-kunstenaars/ IRIS | assosiasies = [[Shine4]] | webwerf = [http://www.liesldutoit.co.za liesldutoit.co.za] | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Liesl du Toit''' (nèè Kriel) is 'n [[Afrikaans]]e sangeres. Sy het aanvanklik as lid van die populêre groep [[Shine4]] opgetree. Haar debuut solo-album, ''Stukkie van jou Hart'' is in 2010 vrygestel. Sy het die meeste van die snitte op haar debuutalbum self geskryf (10 snitte self geskryf, 2 is deur ander skrywers). Du Toit het in 2013 in die Afrikaanse musiekblyspel "[[Pretville]]" die rol van die verpleegster, Santjie gespeel. == Diskografie == * Stukkie van jou Hart, 2010 * Afri-Kaans op reis, 2011 == Filmografie == * [[Pretville]], 2012 == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikale kunstenaars]] == Eksterne skakels == * [http://www.liesldutoit.co.za Liesl du Toit se amptelike tuisblad] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200811235322/http://liesldutoit.co.za/ |date=11 Augustus 2020 }} * {{Youtube|H64mtOAMIsw|Ek mis jou}} {{Saadjie}} {{DEFAULTSORT:du Toit, Liesl}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] [[Kategorie:Geboortes in 1983]] 4125zc83val153iykjn1e1s3jtw3uve 0 56368 2514660 2412894 2022-07-24T21:00:56Z SpesBona 2720 + 2022 wikitext text/x-wiki [[Lêer:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|duimnael|Fietsryers tydens die ''Tour de France'' in 2005]] [[Lêer:Maillotjaune.jpg|duimnael|Die geel trui]] [[Lêer:Chris Froome Tour de Romandie 2013 (cropped).JPG|duimnael|Chris Froome, viermalige wenner van die Tour de France]] Die '''Tour de France''' ([[Frans]]: [tuʁ də fʁɑ̃s], letterlik: "Toer deur Frankryk") of kort ''Le Tour'' ([ləˈtuːʀ], "die toer"), ook ''Grande Boucle'' ([gʀɑ̃dˈbukl], "Groot Lus") genoem, is die bekendste en belangrikste [[fiets]]wedren ter wêreld. Die wedren strek oor drie weke – dus eintlik 'n toer – en vind altyd gedurende Julie plaas. Die eerste wedren het in 1903 plaasgevind en gedurende 2018 het die wedren vir die 105de keer plaasgevind; dit is net tydens die [[Eerste Wêreldoorlog|Eerste]] en [[Tweede Wêreldoorlog]], asook die wêreldwye [[Covid-19-pandemie]] gekanselleer. Alhoewel die roete jaarliks gewysig word, lei dit deur die hele [[Frankryk]] en aangrensende lande. Saam met die Toer van [[Italië]] (''Giro d'Italia'') en die Toer van [[Spanje]] (''Vuelta a España'') vorm dit deel van die Groot Drie Toere. Die wenner is die ryer met die minste totale tyd na afloop van die toer; elke skof se tyd word bymekaar getel. Die wenner kry die Geeltrui. Die wenspan is die span met die minste totale tyd na afloop van die toer; die beste drie ryers se tye van elke span word vir elke skof bymekaar getel. == Wenners vanaf 2000 == {| class="wikitable" ! Jaar !! Wenner!! Nasionaliteit |- | 2000 || [[Lance Armstrong]] || {{vlagland|Verenigde State}} |- | 2001 || Lance Armstrong || {{vlagland|Verenigde State}} |- | 2002 || Lance Armstrong || {{vlagland|Verenigde State}} |- | 2003 || Lance Armstrong || {{vlagland|Verenigde State}} |- | 2004 || Lance Armstrong || {{vlagland|Verenigde State}} |- | 2005 || Lance Armstrong || {{vlagland|Verenigde State}} |- | 2006 || Óscar Pereiro || {{vlagland|Spanje}} |- | 2007 || Alberto Contador || {{vlagland|Spanje}} |- | 2008 || Carlos Sastre || {{vlagland|Spanje}} |- | 2009 || Alberto Contador || {{vlagland|Spanje}} |- | 2010 || Andy Schleck* || {{vlagland|Luxemburg}} |- | 2011 || Cadel Evans || {{vlagland|Australië}} |- | 2012 || Bradley Wiggins || {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} |- | 2013 || Chris Froome || {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} |- | 2014 || Vincenzo Nibali || {{vlagland|Italië}} |- | 2015 || Chris Froome || {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} |- | 2016 || Chris Froome || {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} |- | 2017 || Chris Froome || {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} |- | 2018 || Geraint Thomas || {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} |- | 2019 || Egan Bernal || {{vlagland|Colombia}} |- | 2020 || Tadej Pogačar || {{vlagland|Slowenië}} |- | 2021 || Tadej Pogačar || {{vlagland|Slowenië}} |- | 2022 || Jonas Vingegaard || {{vlagland|Denemarke}} |} * Die titel is eers in 2012 aan Andy Schleck toegeken nadat Alberto Contador gediskwalifiseer is vir 'n positiewe opkikker-toets.<ref>Beeld. ''Andy Schleck uit Tour de France'' 13 Junie 2012</ref> == Suid-Afrikaners in die ''Tour de France'' == [[Lêer:Daryl Impey TDF 2013.jpg|duimnael|Daryl Impey tydens die Tour de France 2013 in die geeltrui]] [[Robbie Hunter]] en John-Lee Augustyn was die eerste twee [[Suid-Afrika]]ners wat aan die ''Tour de France'' deelgeneem het. Robbie Hunter is die eerste Suid-Afrikaner nog wat 'n skof kon wen in die ''Tour de France'' en wel gedurende die 2007-toer. [[Daryl Impey]] het aan die 2012-toer deelgeneem en gedurende die 2013-toer die geeltrui gedra na die sesde skof, die eerste Suid-Afrikaner wat dit kon vermag. Tydens die 2019-toer het Daryl Impey die negende skof gewen en die tweede Suid-Afrikaner geword wat dit kon vermag. == Sien ook == * [[Mont Ventoux]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie}} * {{fr}} [http://www.letour.fr/ Amptelike webwerf] * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/sports/Tour-de-France|title=Tour de France|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=21 September 2020}} {{Normdata}} [[Kategorie:Fietsry]] [[Kategorie:Sport in Frankryk]] 9m2n0esturkx072hssb9erp9cocxdbe 0 65222 2514880 2479542 2022-07-25T11:31:02Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = ''Ocotea bullata'' |national_number = |image = Ocotea bullata - Stinkwood tree - Cape Town 2.JPG |status = EN |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Magnoliid]]s |ordo = [[Laurales]] |familia = [[Lauraceae]] |genus = ''[[Ocotea]]'' |species = '''''O. bullata''''' |binomial = ''Ocotea bullata'' |binomial_authority = ([[William John Burchell|Burch.]]) [[Henri Ernest Baillon|Baill.]] |synonyms = * ''Laurus bullata'' <small>Burch.</small> * ''Mespilodaphne bullata'' <small>(Burch.) Meisn.</small> * ''Oreodaphne bullata'' <small>(Burch.) Nees</small> * ''Manglilla racemosa'' <small>Roem. & Schult.</small> * ''Myrsine racemosa'' <small>(Roem. & Schult.) Steud.</small> * ''Scleroxylum racemosum'' <small>Willd. ex Roem. & Schult.</small> |}} '''Stinkhout''' (''Ocotea bullata'') is 'n inheemse [[boom]] van [[Suid-Afrika]]. Dit staan ook bekend as ''Swartstinkhout'' of ''Ware stinkhout''. == Verspreiding == Die boom kom voor langs die [[Weskus]] tot in [[KwaZulu-Natal]], asook verspreid in [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. == Kenmerke == Die boom se [[hout]] is van hoë gehalte, is baie duur en meubels wat daarvan gemaak is, is gesog. Die blare het kenmerkende vratjies of blasies aan die bokant. Die ovaalvormige [[vrug]] word pers wanneer dit ryp is en is omtrent 2&nbsp;cm lank. Dit het 'n kelk aan die basis en lyk soos 'n akker. Die boom het sy naam gekry weens die feit dat die hout stink wanneer dit gesaag word. Die boom se nasionale nommer is 118.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Afromontane forest canopy - giant Black Stinkwood tree - SA.JPG|'n Groot stinkhoutboom in Suid-Afrika. Lêer:Ocotea bullata - Stinkwood tree - Cape Town 1.JPG|Die skoon, reguit stam van 'n jong stinkhoutboom. </gallery> == Sien ook == {{commonskat|Ocotea bullata}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Die Suid-Afrikaanse Gids- feite en wenke. Isabel Uys. 2009 ISBN 978-1-86919-324-9 * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 60itzr214u1ecpuu7udb33edqh1psz1 2514881 2514880 2022-07-25T11:31:57Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = ''Ocotea bullata'' |national_number = |image = Ocotea bullata - Stinkwood tree - Cape Town 2.JPG |status = EN |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Magnoliid]]s |ordo = [[Laurales]] |familia = [[Lauraceae]] |genus = ''[[Ocotea]]'' |species = '''''O. bullata''''' |binomial = ''Ocotea bullata'' |binomial_authority = ([[William John Burchell|Burch.]]) [[Henri Ernest Baillon|Baill.]] |synonyms = * ''Laurus bullata'' <small>Burch.</small> * ''Mespilodaphne bullata'' <small>(Burch.) Meisn.</small> * ''Oreodaphne bullata'' <small>(Burch.) Nees</small> * ''Manglilla racemosa'' <small>Roem. & Schult.</small> * ''Myrsine racemosa'' <small>(Roem. & Schult.) Steud.</small> * ''Scleroxylum racemosum'' <small>Willd. ex Roem. & Schult.</small> |}} '''Stinkhout''' (''Ocotea bullata'') is 'n [[Endemies|endemiese]] [[boom]] van [[Suid-Afrika]]. Dit staan ook bekend as ''Swartstinkhout'' of ''Ware stinkhout''. == Verspreiding == Die boom kom voor langs die [[Weskus]] tot in [[KwaZulu-Natal]], asook verspreid in [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. == Kenmerke == Die boom se [[hout]] is van hoë gehalte, is baie duur en meubels wat daarvan gemaak is, is gesog. Die blare het kenmerkende vratjies of blasies aan die bokant. Die ovaalvormige [[vrug]] word pers wanneer dit ryp is en is omtrent 2&nbsp;cm lank. Dit het 'n kelk aan die basis en lyk soos 'n akker. Die boom het sy naam gekry weens die feit dat die hout stink wanneer dit gesaag word. Die boom se nasionale nommer is 118.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Afromontane forest canopy - giant Black Stinkwood tree - SA.JPG|'n Groot stinkhoutboom in Suid-Afrika. Lêer:Ocotea bullata - Stinkwood tree - Cape Town 1.JPG|Die skoon, reguit stam van 'n jong stinkhoutboom. </gallery> == Sien ook == {{commonskat|Ocotea bullata}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Die Suid-Afrikaanse Gids- feite en wenke. Isabel Uys. 2009 ISBN 978-1-86919-324-9 * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] kyqlj18g0n7axou6wronpqaahvl6764 0 65254 2514724 2454436 2022-07-25T07:20:19Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kameeldoring |national_number = 168 |image =Camel-thorn-tree-with-sparrow-weaver-nests.jpg |image_caption = Kameeldoring (''Vachellia erioloba'') |image2 = Kameldornbaum Samen und Blüten.jpg |image2_caption = Sade en peule |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Vachellia]]'' |species = '''''V. erioloba''''' |binomial = ''Vachellia erioloba'' |binomial_authority = (E.Mey.) P.J.H.Hurter |synonyms = *''Acacia erioloba'' E.Mey., *''Acacia giraffae'' in die sin van baie outeurs, behalwe ''A. giraffae'' Willd (naam verkeerd toegepas). |}} Die '''Kameeldoring''' (''Vachellia erioloba'' (E.Mey.) P.J.H.Hurter) is 'n [[boom]] in die peulplantfamilie ([[Fabaceae]]). Die kameeldoring word vanaf [[Angola]] en [[Zambië]] in die Noorde tot die [[Noord-Kaap]] in die Suide aangetref en is van die belangrikste bome in [[woestyn]]gebiede. Die [[spesie]] varieer in grootte, van klein doringstruike tot groot bome. Daar is 'n [[woud]] van kameeldoringbome digby die dorp [[Kathu]] in die [[Noord-Kaap]] wat in 1995 tot natuurerfenisgebied verklaar is. == Naam == Die Afrikaanse naam, ''kameeldoring'' verwys na [[kameelperd]]e wat algemeen aan die hoë [[blare]] wat buite die bereik van kleiner diere is vreet. Die naam ''Acacia erioloba'' is uit [[Grieks]] afgelei: ''akis'' wat "punt" of "doring" beteken, ''erio'' beteken "wollerig", met verwysing na die buitekant van die vrug, en ''loba'' beteken "lob", met verwysing na die vrug. == Beskrywing == Die kameeldoring is 'n immergroen tot halfbladwisselende boom wat tot 20 meter hoog word, met 'n wydgestrekte kroon. Die jong takke is in 'n opvallende sigsagpatroon. Die bas van jong takkies is glad en rooibruin, maar is bruin tot grys en diep gegroef by ouer takke en stamme. Dorings is in pare, byna reguit, tot 60&nbsp;mm lank, gewoonlik dik en vergroei by die basis tot 'n groot miergal. Die blare is dubbelveervormig saamgestel, met 2–5&nbsp;mm in deursnee. Bloeityd is van Julie tot September. [[Blom]]me is in 'n ronde, goudgeel, soetgeurige bloeiwyse tot 15&nbsp;mm in deursnee. [[Vrugte]] word vanaf Desember tot April gevorm en is nie-oopspringend, hard, baie breed en gekrom, tot 130x70 mm bedek met grys fluweelagtige hare, sponsagtig binne. Hout het 'n baie dun, ligkleurige spinthout en 'n donkerrooibruin, harde, swaar (lugdroog 1&nbsp;144&nbsp;kg/m³) kernhout. == Habitat == Droë [[bosveld]] langs rivierbeddings waar ondergrondse water beskikbaar is en op sanderige leem en diep [[Kalahari]]sand. == Gebruike == Mense, [[voël]]s en diere hou van die gom wat die boom afskei. Die binnebas word afgestroop en gestamp om sterk tou van te maak. Gebrande en verpoeierde peule word gebruik om ontsteekte ore te behandel. Die geroosterde saad kan ook as plaasvervanger vir [[koffie]] dien. == Fotogalery == <gallery> Lêer:Vachellia erioloba00.jpg|Die peule van die kameeldoring aan 'n boom naby [[Potgietersrus]]. Lêer:Camel thorn tree seeds.jpg|Sade op die grond in [[Sossusvlei]], [[Namibwoestyn]]. Lêer:Vachellia erioloba01.jpg|[[Bas]] aan 'n boom naby Potgietersrus. Lêer:Vachellia erioloba02.jpg|Die dorings is skep. Lêer:Thorn Tree Sossusvlei Namib Desert Namibia Luca Galuzzi 2004.JPG|Kameeldoring in die Namibwoestyn. Vachellia erioloba MHNT.BOT.2015.2.7.jpg|''Vachellia erioloba'' - museumeksemplaar. </gallery> == Sien ook == {{Commons|Vachellia erioloba}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|kameeldoring}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] 0tat8e8gmkpfzcw1es3wa0z1p9v6gq1 2514725 2514724 2022-07-25T07:21:10Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kameeldoring |national_number = 168 |image =Camel-thorn-tree-with-sparrow-weaver-nests.jpg |image_caption = Kameeldoring (''Vachellia erioloba'') |image2 = Kameldornbaum Samen und Blüten.jpg |image2_caption = Sade en peule |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Vachellia]]'' |species = '''''V. erioloba''''' |binomial = ''Vachellia erioloba'' |binomial_authority = (E.Mey.) P.J.H.Hurter |synonyms = *''Acacia erioloba'' <small>E.Mey.</small> *''Acacia giraffae'' in die sin van baie outeurs, behalwe ''A. giraffae'' Willd (naam verkeerd toegepas). |}} Die '''Kameeldoring''' (''Vachellia erioloba'' (E.Mey.) P.J.H.Hurter) is 'n [[boom]] in die peulplantfamilie ([[Fabaceae]]). Die kameeldoring word vanaf [[Angola]] en [[Zambië]] in die Noorde tot die [[Noord-Kaap]] in die Suide aangetref en is van die belangrikste bome in [[woestyn]]gebiede. Die [[spesie]] varieer in grootte, van klein doringstruike tot groot bome. Daar is 'n [[woud]] van kameeldoringbome digby die dorp [[Kathu]] in die [[Noord-Kaap]] wat in 1995 tot natuurerfenisgebied verklaar is. == Naam == Die Afrikaanse naam, ''kameeldoring'' verwys na [[kameelperd]]e wat algemeen aan die hoë [[blare]] wat buite die bereik van kleiner diere is vreet. Die naam ''Acacia erioloba'' is uit [[Grieks]] afgelei: ''akis'' wat "punt" of "doring" beteken, ''erio'' beteken "wollerig", met verwysing na die buitekant van die vrug, en ''loba'' beteken "lob", met verwysing na die vrug. == Beskrywing == Die kameeldoring is 'n immergroen tot halfbladwisselende boom wat tot 20 meter hoog word, met 'n wydgestrekte kroon. Die jong takke is in 'n opvallende sigsagpatroon. Die bas van jong takkies is glad en rooibruin, maar is bruin tot grys en diep gegroef by ouer takke en stamme. Dorings is in pare, byna reguit, tot 60&nbsp;mm lank, gewoonlik dik en vergroei by die basis tot 'n groot miergal. Die blare is dubbelveervormig saamgestel, met 2–5&nbsp;mm in deursnee. Bloeityd is van Julie tot September. [[Blom]]me is in 'n ronde, goudgeel, soetgeurige bloeiwyse tot 15&nbsp;mm in deursnee. [[Vrugte]] word vanaf Desember tot April gevorm en is nie-oopspringend, hard, baie breed en gekrom, tot 130x70 mm bedek met grys fluweelagtige hare, sponsagtig binne. Hout het 'n baie dun, ligkleurige spinthout en 'n donkerrooibruin, harde, swaar (lugdroog 1&nbsp;144&nbsp;kg/m³) kernhout. == Habitat == Droë [[bosveld]] langs rivierbeddings waar ondergrondse water beskikbaar is en op sanderige leem en diep [[Kalahari]]sand. == Gebruike == Mense, [[voël]]s en diere hou van die gom wat die boom afskei. Die binnebas word afgestroop en gestamp om sterk tou van te maak. Gebrande en verpoeierde peule word gebruik om ontsteekte ore te behandel. Die geroosterde saad kan ook as plaasvervanger vir [[koffie]] dien. == Fotogalery == <gallery> Lêer:Vachellia erioloba00.jpg|Die peule van die kameeldoring aan 'n boom naby [[Potgietersrus]]. Lêer:Camel thorn tree seeds.jpg|Sade op die grond in [[Sossusvlei]], [[Namibwoestyn]]. Lêer:Vachellia erioloba01.jpg|[[Bas]] aan 'n boom naby Potgietersrus. Lêer:Vachellia erioloba02.jpg|Die dorings is skep. Lêer:Thorn Tree Sossusvlei Namib Desert Namibia Luca Galuzzi 2004.JPG|Kameeldoring in die Namibwoestyn. Vachellia erioloba MHNT.BOT.2015.2.7.jpg|''Vachellia erioloba'' - museumeksemplaar. </gallery> == Sien ook == {{Commons|Vachellia erioloba}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|kameeldoring}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] er6x8k0lwz4u3d9bwea7q2fkg2q62zm 0 65268 2514711 2440925 2022-07-25T06:55:21Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Haak-en-steek | national_number = 188 <ref name="Van Wyk" /> | image = Eat267.jpg | image_caption = 'n Haak-en-steek in die [[Serengeti]] | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''A. tortilis''''' | binomial = ''Acacia tortilis'' | binomial_authority = [[Friedrich Gottlob Hayne|Hayne]] | synonyms = | range_map = Acacia tortilis distribution.jpg | range_map_caption = Verspreiding |}} Die '''Haak-en-steek''' (''Acacia tortilis'') is 'n droogtebestande [[Acacia|doringboom]]spesie wat wydverspreid in woestyn-, halfwoestyn- en savannestreke aangetref word. Volwasse bome ontwikkel 'n plat of effens geronde kroon, en die twee doringtipes waarna dit vernoem is, is maklik sigbaar. Die peule word deur wild en vee gevreet wat dan die sade versprei. Inheemse name vir die boom sluit in ''Mosu'' of ''Mosunyana'' in [[Tswana]], ''umSasane'' in [[Zoeloe]] en ''Umbrella thorn'' in [[Engels]].<ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park | publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 76 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> == Verspreiding == Dit kom voor van die woestynstreke in die [[Midde-Ooste]] en suidwaarts tot in [[Suid-Afrika]]. In Suider-Afrika is dit teenwoordig in [[Mosambiek]], [[Zimbabwe]], [[Botswana]], [[Namibië]], [[Eswatini]] en die sentrale en noordelike dele van Suid-Afrika. In Suider-Afrika toon dit 'n voorkeur vir droë, laagliggende [[bosveld]] en grasveld. == Beskrywing == Die kroon is aanvanklik gerond, maar word platter namate dit groter raak. Dié boom verskil van baie ander akasias deurdat dit reguit sowel as gekromde dorings het. Albei soorte dorings groei dikwels saam op dieselfde takkie wat aanleiding gee tot die naam '''haak-en-steek'''. Ander akasias met reguit en krom dorings is die rooihaak of vals-haak-en-steek (''A. reficiens''), die trassiedoring (''A. hebeclada'') en die [[buikdoring]] (''[[Acacia luederitzii|A. luederitzii]]''). Die [[blom]]me word in [[wit]] of [[room (kleur)|roomkleurige]] hofies gedra. Die boom se [[saad]] word in peule gedra wat 5 tot 9&nbsp;mm breed en op kenmerkende wyse verdraai is. Dié verdraaide peule en die kombinasie van haak- en reguit dorings maak dit maklik om die boom uit te ken. <gallery> Acacia tortilis subsp heteracantha, blomtyd, Lekkerbreek-plaas, a.jpg|<center>In blomtyd (November) op die [[Springbokvlakte]]</center> File:Acacia tortilis subsp heteracantha, blomtyd, Lekkerbreek-plaas, b.jpg|<center>blomhofies en dorings</center> File:Acacia tortilis, haak- en steekdorings, Springbokvlakte.jpg|<center>loof en dorings</center> File:Acacia tortilis seeds.jpg|<center>sade</center> </gallery> == Kyk ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Acacia tortilis}} * {{Wikt-inlyn|haak-en-steek}} * {{Wikispecies-inlyn|Acacia tortilis}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] eie0qe0kpawqlgr8mqds2wbmcits7va 0 65270 2514591 2512579 2022-07-24T19:21:26Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Anaboom |image = Faidherbia albida, habitus, Manie vd Schijff BT, a.jpg |image_caption = Eksemplaar in die [[Manie van der Schijff Botaniese Tuin]], Pretoria |status = LC |status_system = iucn3.1 |taxon = Faidherbia albida |binomial_authority = ([[Delile]]) [[A.Chev.]] |range_map = Faidherbia alba Distribution Map.svg |range_map_caption = Verspreiding van ''F. albida'' |synonyms = * ''Acacia aegyptiaca'' <small>Baill.</small> * ''Acacia albida'' <small>Delile</small> * ''Acacia gyrocarpa'' <small>Hochst. ex A.Rich.</small> * ''Acacia mossambicensis'' <small>Bolle</small> * ''Acacia saccharata'' <small>Benth.</small> * ''Acacia selenicarpa'' <small>Desv.</small> * ''Faidherbia albida var. glabra'' <small>Nongon.</small> * ''Faidherbia albida var. pseudoglabra'' <small>Nongon.</small> * ''Prosopis kirkii'' <small>Oliv.</small> }} __NOTOC__ Die '''Anaboom''' (''Faidherbia albida'') - voorheen ''Acacia albida'' - is 'n [[boom]] wat aangetref word in die alluviale vloedvlaktes of langs die riviere en panne in [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en [[Mpumalanga]], asook [[Eswatini]] en [[KwaZulu-Natal]]. Alhoewel Akasias met aarvormige blomme byna altyd haakdorings het, is die Anaboom die uitsondering. Die blomme is roomwit in are en die dorings is reguit – tot sowat 2&nbsp;cm lank. Die boom word tot 30&nbsp;m hoog. Die boom dra buitengewoon groot, gekromde helder oranje tot rooierige peule. Die peule word deur vee en wild gevreet.<ref>{{cite book | last = Keith | first = Paul & Meg Coates Palgrave | title = Algemene gids tot BOME| date = 2000 | page = 59 | isbn = 1-86872-527-8}}</ref> Die boom is die enigste spesie in die genus '''''Faidherbia''''', wat aan die sub-familie ''[[Mimosoideae]]'' behoort en op sy beurt weer aan die [[familie (biologie)|familie]] ''[[Fabaceae]]'' behoort. Die boom se FSA-nommer is 159.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref><ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 59 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> == Fotogalery == <gallery mode=packed heights=120 style="font-size:100%; line-height:130%"> F.albida.jpg|<center>Loof te [[Kaap Verde]] Faidherbia albida fleur MHNT.jpg|<center>Bloeiwyses in die Namib-Naukluft Winter Thorn (Faidherbia albida) pods (11887672376).jpg|<center>Peule te Pafuri, [[Krugerwildtuin]] Homeb-Faidherbia albida (1).jpg|<center>Anaboom-brandhout in [[Namibië]] </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * {{Wikispecies-inlyn|Faidherbia albida}} * {{Commonskat-inlyn|Faidherbia albida}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Peulplante]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] mnsqx2srlfnjnvm0au14z9k0lhv7z3n 0 65369 2514850 2462000 2022-07-25T11:08:07Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Silwerboom |image = Leucadendron argenteum - Silvertree Forest - Cape Town 1.JPG |image_caption = 'n Jong silwerboom in Kaapstad. |status = VU |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucadendron]]'' |species = '''''L. argenteum''''' |binomial = ''Leucadendron argenteum'' |binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) [[Robert Brown (botanis)|R.Br.]] |synonyms = * ''Euryspermum argenteum'' <small>Knight</small> * ''Protea argentea'' <small>L.</small><ref>http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:704724-1</ref> | range_map = Silvertree Distribution Map - Leucadendron argenteum - Cape Town.png | range_map_caption = Kaart van die oorblewende Silwerbome in Kaapstad. |}} Die '''silwerboom''' (''Leucadendron argenteum'') is 'n [[boom]] wat vinnig groei en gewild is as 'n sierboom. Die boom het syagtige, silwergrys blare terwyl die manlike blomme appelkooskleurig en die vroulike blomme silweragtige keëls is. Die boom verkies vol son en matige water om te groei. Die blomtyd is in [[Augustus]] tot [[September]]. Die silwerboom is een van die provinsie [[Wes-Kaap]], [[Suid-Afrika]] se amptelike simbole.<ref>{{webaanhaling|url=https://www.westerncape.gov.za/Text/2009/11/wcsymbols%5B1%5D.pdf|titel=Regering van die Wes-Kaap}}</ref> Die plant se nasionale nommer is 77<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Galery == <gallery> Lêer:Leucadendron argenteum - Silvertree Forest - Table Mountain 4.JPG|Silwerbome is amper tot uitsterwing gedryf deur die aanplant van kommersiële denneplantasies. Lêer:Leucadendron argenteum - Silvertree Forest - Table Mountain 3.JPG|''Leucadendron argenteum'' groei slegs in en om [[Kaapstad]], veral op [[Tafelberg]]. Lêer:Leucadendron argenteum - Silvertree - Rhodes memorial.JPG|'n Groot Silwerboom naby ''Rhodes Memorial''. Lêer:Leucadendron argenteum - Silvertree Forest regrowth - Table Mountain 3.JPG|Jong Silwerbome op [[Duiwelspiek]], [[Tafelberg]]. Lêer:Leucadendron argenteum - Silvertree Forest - Devils Peak.JPG|Silwerboombos aan die voet van Duiwelspiek. Lêer:Leucadendron argenteum - Silvertree Forest - Table Mountain regrowth.JPG|Sedert die gedeeltelike verwydering van dennebome, het die Silwerbomebosse geleidelik begin terugkeer. Lêer:Leucadendron argenteum - new growth detail.JPG|Die blare van ''Leucadendron argenteum'' is sag en fluweelagtig. Lêer:Leucadendron argenteum 4.jpg|Nuwe uitgroeisel. Lêer:Leucadendron argenteum 5.jpg|Die silwer kleur van die blare is te danke aan die sagte fluweelagtige hare. Lêer:Female cone Leucodendron argenteum.jpg|Na die blomperiode, produseer die vroulike bome keëls wat uiteindelik oopmaak om klein ronde neute vry te stel. Lêer:Starr 000913-9002 Leucadendron argenteum.jpg|Monster van 'n keël, sade, blare en onvolwasse plant. </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Die Suid-Afrikaanse Gids- feite en wenke. Isabel Uys. 2009 ISBN 978-1-86919-324-9 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Leucadendron argenteum}} {{Wikispecies-inlyn|Leucadendron argenteum}} {{Saadjie}} {{Wes-Kaap Simbole}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Tolbosse]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] surcmyfr5c1u0ixgoqkcib1eo3wxq87 0 65518 2514718 2402824 2022-07-25T07:02:12Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Huilboerboon | national_number = 202 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 85 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | other_names = {{en}} Weeping boer-bean <ref name=PvanWyk /> |image = WeepingScotia06.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] |tribus = [[Detarieae]] |genus = ''[[Schotia]]'' |species = '''''S. brachypetala''''' |binomial = ''Schotia brachypetala'' |binomial_authority = Sond. |}} Die '''huilboerboon''' (''Schotia brachypetala'') is 'n [[boom]] wat in boswêreld en dikwels op termiethope groei. Dit kom voor in [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]], [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]], [[Eswatini]] en [[Zimbabwe]]. Die boom is groot met 'n uitgebreide kroon. Die [[blom]]me word van 6 tot 13&nbsp;cm lank en word in digte hofies op die ou hout produseer. Die blomme produseer soveel nektar dat dit lyk asof die bome huil. Die peule is tiperend van die [[genus]] en elke saad het 'n geel aril aan die basis. <gallery> Lêer:Schotia04.JPG|<center>Blomme</center> Lêer:Schotia brachypetala, oop peule met sade, Pretoria.jpg|<center>Oop peule</center> Lêer:Schotia brachypetala, sade met geel arille, Pretoria.jpg|<center>Sade met geel arille</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] bdczvbw93sgxofbj095dqyihe2vc7yw 0 65548 2514703 2454734 2022-07-25T06:38:13Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Gewone protea |taxon = Protea caffra |image = Protea caffra07.jpg |image2 =Protea caffra06.jpg |authority = [[Carl Meissner|Meisn.]] 1856 |synonyms = * ''Protea baurii'' <small>E.Phillips</small> * ''Protea bolusii'' <small>E.Phillips</small> * ''Protea caffra subsp. falcata'' <small>(Beard) Lötter</small> * ''Protea multibracteata'' <small>E.Phillips</small> * ''Protea natalensis'' <small>E.Phillips</small> * ''Protea peglerae'' <small>E.Phillips</small> * ''Protea rhodantha'' <small>Hook.f.</small> * ''Protea stipitata'' <small>E.Phillips</small> * ''Scolymocephalus caffer'' <small>(Meisn.) Kuntze</small> }} Die '''Gewone protea''' (''Protea caffra'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat aan die bekende [[Protea (genus)|Protea]] [[genus]] behoort en is die wydverspreidste protea in die land. Dit groei in somerreënvalstreke en kom voor in die [[Vrystaat]], [[Gauteng]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor langs die noordelike kus van die [[Oos-Kaap]] tot in [[KwaZulu-Natal]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]-eskarp. Die blomhofies het gladde pienk of rooierige binneste [[Skutblaar|skutblare]] wat altyd effens korter is die blomme. Die boom se nasionale nommer is 87<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan dit bekend as die ''Common sugarbush''. ==Subspesies== *''P. caffra caffra'' *''[[Protea caffra gazensis|P. caffra gazensis]]'' *''[[Protea caffra killimandscharic|P. caffra kilimandscharic]]'' *''[[Mafinga-suikerbos|P. caffra mafingensis]]'' *''[[Protea caffra nyasae|P. caffra nyasea]]'' == Galery == <gallery> Lêer:Suikerbosrand-Protea caffra-002.jpg|Bos in die veld. Lêer:Suikerbosrand-Protea caffra-001.jpg|Tak met blomme. Lêer:Protea caffra00.jpg|'n Blom. </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_caffra.htm * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-18 * http://pza.sanbi.org/protea-caffra * https://www.proteaatlas.org.za/sugar11.htm * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:705664-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea caffra}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] cns5e3otw5crc7qc7knnrhkixen4wek 0 65760 2514825 2255104 2022-07-25T09:43:40Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Safsaf-wilger |image = Salix mucronata - Cape Silver Willow - South Africa.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Salicaceae]] |genus = ''[[Willow|Salix]]'' |species = '''''S. mucronata''''' |binomial = ''Salix mucronata'' |binomial_authority = [[Nils Johan Andersson|Andersson]] |synonyms = ''Salix hirsuta'' <br />''Salix capensis'' <br />''Salix safsaf'' |}} Die '''Safsaf-wilger''' (''Salix mucronata'') - voorheen geklassifiseer as ''Salix subserrata'' - is 'n klein [[boom]]pie wat groei langs rivieroewers, strome en op eilande in riviere. Dit is die enigste inheemse wilgerboom in [[Suider-Afrika]]. Baie subspesies word erken. Die stamme is meestal verwronge of amper platliggend as gevolg van die krag van vloedwater. Die wortels was voorheen verwerk tot 'n middel wat vir hoofpyn en koors gebruik is. Die [[bas]] kan as tou gebruik word en mandjies word met die dun takke gevleg. Die boom staan ook bekend as die ''Fluitjieswilger'' en die ''Kaapse wilgerboom''. == Sien ook == {{commonskat|Salix mucronata}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Algemene gids tot BOME''. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] n19nry6qxqv9vqeuyjpl1vqwpe70jdc 0 65763 2514808 2441250 2022-07-25T09:15:54Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooiblaarrotsvy |image = Ficus ingens.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Moraceae]] |genus = ''[[Ficus]]'' |species = '''''F. ingens''''' |binomial = ''Ficus ingens'' |binomial_authority = (Miq.) Miq. }} Die '''Rooiblaarrotsvy''' (''Ficus ingens'') 'n kleinerige [[boom]] wat ook as 'n [[struik]] voorkom. Die boom word aangetref in [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Noordwes]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]] suidwaarts tot by [[Port Elizabeth]]. Die spesie is inheems aan [[Suid-Afrika]] en is op die [[SANBI-rooilys]] as 'veilig' gelys.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1906-23 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200526021845/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1906-23 |archive-date=26 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die spesie kom in [[Saoedi Arabië]] en in [[Afrika]] van [[Senegal]] tot [[Ethiopië]] tot in [[Namibië]] voor.<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=120310 |title=Zimbabwe Flora |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180203123432/http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=120310 |archive-date= 3 Februarie 2018 |url-status=live |df=dmy-all |access-date=26 Desember 2016 }}</ref> Die vye is redelik klein en slegs 10 tot 15&nbsp;mm in deursnee en groei tussen die blare naby die takpunte. Hulle verkleur na dofrooi wanneer hulle ryp word. Die boom se nasionale nommer is 55.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Lêer:Ficus ingens, habitus, Phalandingwe, a.jpg|<center>Groeiwyse</center> Lêer:Ficus ingens, Merops-konf, a.jpg|<center>Loof</center> Lêer:Ficus ingens, vye, Eugene Marais Park, d.jpg|<center>Vye</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ficus]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Saoedi Arabië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] t422dp9tnauysscyqayozpsry8ejatz 2514809 2514808 2022-07-25T09:16:25Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooiblaarrotsvy |image = Ficus ingens.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Moraceae]] |genus = ''[[Ficus]]'' |species = '''''F. ingens''''' |binomial = ''Ficus ingens'' |binomial_authority = (Miq.) Miq. }} Die '''Rooiblaarrotsvy''' (''Ficus ingens'') 'n kleinerige [[boom]] wat ook as 'n [[struik]] voorkom. Die boom word aangetref in [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Noordwes]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]] suidwaarts tot by [[Port Elizabeth]]. Die spesie is inheems aan [[Suid-Afrika]] en is op die [[SANBI-rooilys]] as 'veilig' gelys.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1906-23 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200526021845/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1906-23 |archive-date=26 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die spesie kom in [[Saoedi-Arabië]] en in [[Afrika]] van [[Senegal]] tot [[Ethiopië]] tot in [[Namibië]] voor.<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=120310 |title=Zimbabwe Flora |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180203123432/http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=120310 |archive-date= 3 Februarie 2018 |url-status=live |df=dmy-all |access-date=26 Desember 2016 }}</ref> Die vye is redelik klein en slegs 10 tot 15&nbsp;mm in deursnee en groei tussen die blare naby die takpunte. Hulle verkleur na dofrooi wanneer hulle ryp word. Die boom se nasionale nommer is 55.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Lêer:Ficus ingens, habitus, Phalandingwe, a.jpg|<center>Groeiwyse</center> Lêer:Ficus ingens, Merops-konf, a.jpg|<center>Loof</center> Lêer:Ficus ingens, vye, Eugene Marais Park, d.jpg|<center>Vye</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ficus]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Saoedi-Arabië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] nne8iabn8vnksvlo1su5xfucvgchhw1 0 65773 2514615 2479757 2022-07-24T19:39:19Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Besemtrosvy |image = Ficus sur, vyetros, Louwsburg.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Moraceae]] |genus = ''[[Ficus]]'' |species = '''''F. sur''''' |binomial = ''Ficus sur'' |binomial_authority = [[Peter Forsskål|Forssk.]] |range_map = Ficus sur distribution.png |range_map_caption = {{leftlegend|#CF1E1E|Verspreiding van ''F. sur''}} }} Die '''Besemtrosvy''' (''Ficus sur'') - voorheen bekend as ''Ficus capensis'' - is 'n [[boom]] wat groot en spreidend kan word. Dit word aangetref kuslangs vanaf [[Tsitsikamma]], deur [[KwaZulu-Natal]], [[Eswatini]], die laeveld tot in [[Zimbabwe]]. Die vye word 3 tot 4&nbsp;cm in deursnee en is pienk, gespikkeld rooi wanneer hulle ryp is. Die vrugte word in swaar trosse op en naby die stam aan die onderste takke gedra. Die vye kan gebruik word om konfyt mee te maak. Die blare is glad en het onreëlmatige geskulpte rande. In Engels staan die boom bekend as die ''Broom cluster fig''. Die boom se nasionale nommer is 50.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * {{Commonskat-inlyn|Ficus sur|Besemtrosvy}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ficus]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 3ghxkh9neleclfygryb2lsz6g00g85k 0 65956 2514822 2260483 2022-07-25T09:40:31Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooiwortelboom |image = Rhizophora mucronata2.jpg |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Rhizophoraceae]] |genus = [[Rhizophora]] |species = '''''R. mucronata''''' |binomial = ''Rhizophora mucronata'' |binomial_authority = [[Jean-Baptiste Lamarck|Lam.]] |}} [[Lêer:Rhizophora mucronata Propagules.jpg|duimnael|links|Rooiwortelboom]] Die '''Rooiwortelboom''' (''Rhizophora mucronata'') is 'n [[boom]] wat voorkom aan die seewaartse kant van wortelboommoerasse. In Engels staan die boom bekend as die ''Red mangrove''. Die boom produseer kenmerkende steltworels wat tot 2&nbsp;m lank is. Die lengte van die wortels is gelyk aan die verskil tussen die [[getye]]. Met hoogwater lyk dit asof die bome op die water dryf en tydens laagwater kan die wortels gesien word. Die vrug lyk soos 'n leeragtige groen [[bessie]] en ontkiem aan die boom en produseer dan 'n saailing wat soms tot 45 x 2&nbsp;cm groot is. Die vrug en die saailing stuur baie vinnig wortels uit sodra dit in die modder val. Die [[spesie]] word op die [[SANBI-rooilys]] as ''veilig'' (LC) genoem. Dit kom in Suid-Afrika voor op die kus van [[KwaZulu-Natal]] en die [[Oos-Kaap]], maar dit is nie [[endemies]] aan Suid-Afrika nie.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1583-1 |title=SANBI |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150921014749/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1583-1 |archive-date=21 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hulle word in die [[wortelboommoerasse van Suid-Afrika en Mosambiek]] aangetref. == Sien ook == {{Wikispecies|Rhizophora mucronata}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] qyfahrfbk8u4df0x0rgmd22g066olhu 0 66067 2514890 2215637 2022-07-25T11:39:37Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Swartapiesdoring |other_names = {{en}} Black monkey thorn<ref>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 60 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Senegalia]]'' |species = '''''S. burkei''''' |binomial = ''Senegalia burkei'' |binomial_authority = Benth. |national_number = 161 <ref name="ist">{{cite web |url=http://iscantree.co.za/senegalia-burkei-swart-apiesdoring-black-monkey-thorn/ |title=iScanTree: Senegalia burkei – Swart apiesdoring / Black monkey thorn |access-date=12 Mei 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200529132025/http://iscantree.co.za/senegalia-burkei-swart-apiesdoring-black-monkey-thorn/ |archive-date=29 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |synonyms = |}} Die '''Swartapiesdoring''' (''Senegalia burkei''), voorheen bekend as ''Acacia burkei'',<ref name="pza">{{cite web |url=http://pza.sanbi.org/senegalia-burkei |title=PlantZAfrica.com (SANBI): Senegalia burkei (Benth.) Kyal. & Boatwr. ( = Acacia burkei Benth.) |access-date=12 Mei 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009114116/http://pza.sanbi.org/senegalia-burkei |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> is 'n [[boom]] wat in [[Noordwes]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] in [[Suid-Afrika]] voorkom. Die boom is een van die groter akasiaspesies en word tot 30&nbsp;m hoog. Die [[blom]]me word in dun, [[wit]] are gedra en die peule is tot 16&nbsp;cm lank. Die dorings is klein, gekrom en [[bruin]] tot [[swart]]erig en groei net onder die [[blare]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] s4rsdfq9yl3qmznk8q91n2rbfsbmf3f 0 66085 2514840 2511553 2022-07-25T10:10:50Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Sekelbos | other_names = Kleinblaarsekelbos<ref name=PvanWyk /> | image = Dichrostachys cinerea (Sickle Bush) W IMG 9447.jpg | status = LC | status_system = IUCN3.1 | taxon = Dichrostachys cinerea | authority = Wight et Arn. | synonyms = ''Cailliea dichrostachys'' <small>Guill. et Perrot.</small> ''Dichrostachys glomerata'' <small>Chiov.</small> ''Dichrostachys nutans'' <small>([[Christiaan Hendrik Persoon|Pers.]]) Benth.</small> ''Mimosa cinerea'' <small>[[Carolus Linnaeus|L.]]</small> }} __NOTOC__ '''Sekelbos''' (''Dichrostachys cinerea'') – ook bekend as die '''Kleinblaarsekelbos''' (''Dichrostachys cinerea'' subsp. ''africana'') – is 'n klein [[boom]]pie (hoogstens 5&nbsp;m hoog) wat voorkom vanaf [[Australië]], deur [[Mianmar]] en [[Indië]] tot in [[Afrika]]. In [[Suid-Afrika]] word dit aangetref in [[Noordwes]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[KwaZulu-Natal]]. Dit is volop in grasryke [[bosveld]]. Die 4&nbsp;cm lange [[blom|blom-aar]] se pienk gedeelte bestaan uit onvrugbare blomme en die geel gedeelte uit vrugbare tweeslagtige blomme. Die plat, donkerbruin peule kan tot 7&nbsp;cm lank en 1&nbsp;cm breed word. Hulle bars nie oop nie en val in trosse af. Die peule word deur grootvee en wild gevreet. Die FSA-nommer van die boom is 190.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref><ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 78 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> == Fotogalery == <gallery mode=packed heights=130 style="font-size:100%; line-height:130%"> Lêer:Dichrostachys cinerea 20D 2950.jpg|Groeivorm Lêer:Dichrostachys cinerea 1DS-II 3-3527.jpg|Sekelbos-brandhout Lêer:Dichrostachys cinerea (8444618244).jpg|Blomknoppe (links) en oop blomme (regs) Lêer:Dichrostachys cinerea 1DS-II 3-2149.jpg|Bloeiwyses met geel vrugbare blomme Lêer:Dichrostachys cinerea 1DS-II 1-7448.jpg|Groen peule in 'n vrugstadium-bloeiwyse Lêer:Dichrostachys cinerea 1DS-II 4-5873.jpg|Droë peule <!--Lêer:Dichrostachys cinerea, vrugstadiumbloeiwyse, naby Marnitz, Limpopo, a.jpg|Droë peule in vrugstadium-bloeiwyse--> Lêer:Dichrostachys cinerea seeds.JPG|Sekelbossade Lêer:Dichrostachys cinerea 1DS-II 2658.jpg|Doring met blare Lêer:Tinga 2012 05 20 1037 (7407636414).jpg|'n Olifant wat voed op sekelbos </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Dichrostachys cinerea}} {{Wikispecies-inlyn|Dichrostachys cinerea}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] rcwj33xkxhrmvbxxrqjbojfh2yh51r6 0 66493 2514871 2293831 2022-07-25T11:25:40Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Stamvrug | image = Englerophytum magalismontanum IMG 3202.JPG | image_caption = ''E. magalismontanum'' | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Ericales]] | familia = [[Sapotaceae]] | genus = ''[[Englerophytum]]'' | species = '''''E. magalismontanum''''' | binomial = ''Englerophytum&nbsp;magalismontanum'' | binomial_authority = (Sond.) T.D.Penn. | national_number = 581 }} Die '''Stamvrug''' (''Englerophytum magalismontanum'') – voorheen ''Bequaertiodendron magalismontanum'' – is 'n klein tot middelgroot [[boom]]. Die boom is wydverspreid noord van die [[Vaalrivier]] en die noorde van [[KwaZulu-Natal]]. Die blare is glansend en donkergroen en word soms met 'n waslaag bedek wat maklik afgevryf kan word. Die jong blare is hoekig vanaf die stam en bedek met rooibruin hare. Die parallelle sy-are is onopvallend en die onderkant van die blare is bedek met hare wat rooibruin tot liggeel en soms silwerig is. == Vrugte == Die vrugte van die boom word dig saamgepak langs die ouhout wat aanleiding gee tot die naam '''Stamvrug'''. Die vrug is rooi wanneer dit ryp is. Die vrugte is eetbaar en redelik soet maar smaak vrank. Die vrugte het 'n hoë [[vitamien C]] inhoud. Dit word gebruik om [[wyn]], [[brandewyn]], stroop en tertjellie mee te maak. == Fotogalery == {{multiple image | align = left | direction = horizontal | image1 = Englerophytum magalismontanum00.jpg | alt1 = | width1 = 299 | caption1 = Boom in sy natuurlike habitat | image2 = Englerophytum magalismontanum02.jpg | alt2 = | width2 = 149 | caption2 = <center>Blomme | background color=;border:none; }} {{multiple image | align = left | direction = horizontal | image1 = Englerophytum magalismontanum01.jpg | alt1 = | width1 = 229 | caption1 = <center>Ryp vrugte | image2 = Englerophytum magalismontanum03.jpg | alt2 = | width2 = 220 | caption2 = <center>Blare: bo- en onderkant | background color=;border:none; }}{{clear}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 4g649jfwlk9vz5mh4abl6adckmg5dzs 0 66495 2514729 2465610 2022-07-25T07:27:35Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Kinaboom | image = Rauvolfia_caffra_stem_leaves.JPG | image_caption = ''Rauvolfia caffra'', stam en blare. | status = LC | status_system = IUCN3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Apocynaceae]] | genus = ''[[Rauvolfia]]'' | species = '''''R. caffra''''' | binomial = ''Rauvolfia caffra'' | binomial_authority = [[Otto Wilhelm Sonder|Sond.]] | synonyms = ''R. natalensis'' }} Die '''Kinaboom''' (''Rauvolfia caffra'') is 'n klein tot middelslag [[boom]]. Die boom kom noord van [[Oos-Londen]] tot in [[Gauteng]], [[Mpumalanga]], en [[Limpopo]] voor. Hulle word altyd naby water gevind aan stroom-oewers. In Engels staan die boom bekend as die ''Quinine-tree''. == Blare == Die blare word in kranse van drie tot vyf gedra en die blaarrande neig om met die blaarsteel saam te smelt. == Vrugte == Die vrugte word in pare on enkel gedra en is vlesig, ongeveer 13&nbsp;cm in deursnee. Die vrugte word swart en verrimpel wanneer hulle ryp is. == Medisinale waarde == Die sap van die boom is melkerig, dun en bitter. Dit was voorheen teem [[malaria]] gebruik maar word tans as ondoeltreffend beskou. Die wortelbas bevat reserpien wat as kalmeermiddel gebruik word en ook teen hoë bloeddruk. <gallery> Lêer:Rauvolfia_caffra_leaves_fruit.JPG‎|Blare en vrugte. Lêer:Rauvolfia caffra IMG 2606.JPG| </gallery> == Sien ook == {{commonskat|Rauvolfia caffra}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] k76csebynfykpnev69y1kt82wxuub4z 0 66579 2514585 2480229 2022-07-24T19:16:30Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Abiekwasgeelhout |national_number = 487 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |image = Tamarix usneoides IMG 8432.JPG |image_caption = |image2= Tamarix usneoides IMG 8580.JPG |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = Basiese eudicots |ordo = [[Caryophyllales]] |familia = [[Tamaricaceae]] |genus = ''[[Tamarix]]'' |species = '''''T. usneoides''''' |binomial = ''Tamarix usneoides'' |binomial_authority = E.Mey. ex Bunge |}} Die '''Abiekwasgeelhout''' of '''Dabbie''' (''Tamarix usneoides'') is nie 'n ware [[Podocarpus|Geelhout]] nie, maar 'n struikerige Tamarisk[[boom]] wat in die [[Wes-Kaap|Wes-]] en [[Noord-Kaap]] en in [[Namibië]] aangetref word. Dit groei veral langs die kuslyn, brakkerige rivieroewers en langs droë rivierbeddings. Dit het fyn, skubagtige loof, en die blomme word laatwinter in digte bloeiwyses gedra. Elke blom kan duisende sade voortbring wat elk deur kapsule omvat word met 'n haartossel aan die apeks. Die boom se FSA-nommer is 487<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://www.plantzafrica.com/planttuv/tamarixusneoides.htm Tamarix usneoides] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121006041705/http://plantzafrica.com/planttuv/tamarixusneoides.htm |date= 6 Oktober 2012 }}, Plantzafrica {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] j5bsxea0307iaw3aqm3bmifwbfxenqr 0 66605 2514728 2437308 2022-07-25T07:26:22Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kiepersol |national_number = 564 <ref name="EVMUP">{{cite web |url=http://iscantree.co.za/cussonia-spicata-kiepersol-common-cabbage-tree/ |title=iScanTree: Cussonia spicata – Kiepersol / Common cabbage tree |access-date=7 Mei 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170805134536/http://iscantree.co.za/cussonia-spicata-kiepersol-common-cabbage-tree/ |archive-date=5 Augustus 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |image = Cussonia spicata - Cabbage tree - South Africa.JPG |image_caption = ''Cussonia spicata'' |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Apiales]] |familia = [[Araliaceae]] |subfamilia = [[Aralioideae]] |genus = ''[[Cussonia]]'' |species = '''''C. spicata''''' |binomial = ''Cussonia spicata'' |binomial_authority = [[Carl Peter Thunberg|Thunb.]] |}} [[Lêer:Cussonia spicata.jpg|duimnael|links|Blare|241x241px]] Die '''Kiepersol''' (''Cussonia spicata'') is 'n immergroen [[boom]]spesie in die [[Cussonia]]-genus, wat in die vogtiger streke van [[Afrika]] aangetref word. == Beskrywing == Die boom is stewig en het 'n ronde, spreidende kroon. Die aantreklike blare groei aan die einde van dik takke en vorm geronde koppe. Die spesienaam ''spicata'' verwys na die raseme waaraan die blomme gedra word.<ref name=han>{{cite web |last1=Hankey |first1=Andrew |title=Cussonia spicata Thunb. |url=http://www.plantzafrica.com/plantcd/cussonspic.htm |website=plantzafrica.com |publisher=SANBI |date=Desember 2004 |access-date=7 Desember 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161224120719/http://www.plantzafrica.com/plantcd/cussonspic.htm |archive-date=24 Desember 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die blare van die ''Cussonia spicata'' is dubbelhandvormig saamgestel, en [[groen]]er van kleur as byvoorbeeld die blare van die [[Hoëveldkiepersol]] (''Cussonia paniculata'') wat grys is en enkelhandvormig saamgestel is. == Verspreiding == Dit word vanaf [[Kaapstad]] kuslangs aangetref tot noord van die [[Vaalrivier]]. Dit is ook inheems aan die ooste van [[Zimbabwe]], [[Mosambiek]], [[Zambië]] en dele van tropiese Afrika. Waar olifante voorkom is dit 'n gewilde voedingsplant.<ref>Minute 6 tot 7; episode van 5 April 2009, The Naked Scientists, BBC</ref> In die bosse by Kurisa Moya Nature Lodge naby [[Houtbosdorp]] in [[Limpopo]] groei 'n groot eksemplaar wat sedert 2013 amptelike beskerming geniet.<ref name=joem>Geleë te {{coord|23|48|08|S|29|56|26|E|region:ZA_type:landmark |display=inline |name=Sterkloop Kiepersol}}. {{cite web|last1=Joemat-Pettersson |first1=Tina |title=Declaration of particular groups of trees as "Champion Trees" |url=http://cer.org.za/wp-content/uploads/2014/02/Champion-4.pdf |website=cer.org.za |publisher=Universiteit van Pretoria | date = 13 September 2013 |accessdate=7 Desember 2015}}</ref> == Cussonia paniculata == Hierdie kiepersol, wat ook algemeen bekend staan as die Hoëveldse kiepersol of "cabbage tree", is waarskynlik die bekendste en een van die aanskoulikste spesies, asook die gehardste. Dit is immergroen in warm streke, maar heeltemal of gedeeltelik bladwisselend in koue gebiede. Hoewel dit rypbestand is, stort veral die jong kiepersolle dikwels sonder enige rede ineen, maar loop soms weer teen die basis van die stam uit - vandaar die besonder interessante krom voorkoms wat kiepersolle soms het. ''Cussonia paniculata'' hou van baie warmte en sonskyn en kan eerder droogte as te veeI water oorleef. Die plant verkies veral in die winter baie min water en aard goed in ligte, goed gedreineerde klipperige grond. Nuwe plante groei uit saad en jong lote. Die kaal, verdikte stamme vertak bolangs en het 'n ronde, stofferagtige kroon. Die blare het ʼn bekoorlike grysgroen bladkleur en die klein, geel blommetjies is opgestel in kort bloeiwyses wat in pluime van 25 tot 30 cm lank saamgevoeg is. Die blare is handvormig saamgestel uit tussen 7 en 12 blaartjies wat elkeen 15 tot 30 cm lank is. Die blaartjies is vingervormig en die rande is oneweredig en veeragtig gelob. Soms is die bopunte ook skerppuntig. ''Cussonia paniculata'' groei betreklik stadig, maar weens sy besondere voorkoms is die wag beslis die moeite werd indien hy in 'n tuin aangeplant word. Dit is besonder dekoratief as aksentplant en lyk baie mooi in houers op patio's, terrasse en stoepe. == Cussonia spicata == Hierdie kiepersol, wat ook bekend staan as die sambreelboom ("spiked cabbage tree") of Laeveldse kiepersol, groei heelwat vinniger as Cussonia paniculata, maar is gevoeliger vir lae wintertemperature. Hierdie spesie is oor 'n baie groter gebied in Suid-Afrika versprei en word van Oos- en Suid-Kaapland, deur die hele Natal en eSwatini tot in feitlik die hele Gauteng aangetref. Dit kom ook buite Suid-Afrika tot in die tropiese dele van Afrika voor, maar is nêrens werklik volop nie. Hoewel Cussonia spicata volgens die verspreidingsgebied geen definitiewe grondvoorkeur toon nie, lyk dit tog of dit goed gedreineerde grond en gebiede met 'n hoër gemiddelde reënval verkies. In gebiede waar dit baie reën, word hierdie kiepersol tot 10 m hoog, maar in droër dele selde hoër as 5 m. Die blare van die spesie is baie uiteenlopend wat kleur en vorm betref. Dit varieer tussen grysblou en donkergroen en die blare is gewoonlik bo-aan die takpunte kransstandig saamgevoeg. Die blare is meestal lansetvormig, 10 tot 18 cm lank, 10 cm breed, gelob tot grof getand, en soms ook veervormig en onderverdeel. Gewoonlik sit 5 tot 9 blaartjies handvormig aan lang bladstele - meestal in 2 rye aan die bopunt van 'n besonder lang blaarsteel. Elke blaartjie is op sy beurt saamgestel uit 1 tot 3 paar en 1 eindstandige sekondêre blaartjie. In die boonste helfte is die blaartjies gewoonlik skerp getand en soms gaafrandig. Die glansende donkergroen, harde blare is liggroen en dofglansend aan die onderkant. Die bloeiwyse verskyn in die vroeë somer, maar die blomme gaan eers in Februarie of Maart oop. Die individuele blommetjies is klein, lig geelgroen en baie onwelriekend sodat bestuiwing hoofsaaklik deur middel van vlieë en brommers plaasvind. Die vruggies, wat eers in Julie en Augustus ryp word, is klein en silindervormig, vlesig en pers van kleur. Veral voëls eet die vrugte en is in groot mate verantwoordelik vir die verspreiding van die kiepersolsaad. Saadproduksie by die kiepersol is besonder goed en ontkieming vind maklik plaas. Die hout van sowel ''Cussonia paniculata'' as ''Cussonia spicata'' is baie sag en eintlik heeltemal nutteloos. Vroeër jare is die hout egter gebruik vir die vervaardiging van briekblokke vir ossewaens en die [[San]] en [[Khoikhoi|Khoi]] het veral die groot knolagtige wortels geëet om hul dors te les omdat kiepersolle water in hul wortels bewaar. As voedingsbron vir diere is die kiepersol feitlik waardeloos. Voëls en diere eet veral die vrugte, maar net die olifant vreet die kiepersolblare. Die plant is egter baie gewild by die Swartmense omdat hulle dit gebruik vir die voorkoming en behandeling van 'n verskeidenheid siektes, soos naarheid, malaria, koors en veneriese siektes. In die Vrystaat en sommige Swart nasionale state word ''Cussonia spicata'' by wet teen vernietiging beskerm. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Cussonia|Lys van ander kiepersolbome in die cussoniagenus]] == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409559 band == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Cussonia spicata}} {{Normdata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] o9tx2jmkna3rmr7v32msbdkiczwq63v 0 66615 2514644 2273424 2022-07-24T20:32:41Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Doringpeer |image = Scolopia zeyheri, habitus, Little Eden.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Salicaceae]] |genus = ''[[Scolopia]]'' |species = '''''S. zeyheri''''' |binomial = ''Scolopia zeyheri'' |binomial_authority = (Nees) Szyszyl. |}} Die '''Doringpeer''' (''Scolopia zeyheri'') is 'n klein tot middelgroot [[boom]] wat voorkom in die oostelike en sentrale dele van [[Suid-Afrika]]. Dit kom ook in dele van [[Zimbabwe]] voor. ==Galery== <gallery> File:Scolopia zeyheri, twyg en blare, Little Eden, a.jpg|<center>twyg met blare</center> File:Scolopia zeyheri, loof, eMakhosini, b.jpg|<center>lower</center> File:Scolopia zeyheri, lower, Little Eden.jpg|<center>kroon</center> File:Scolopia zeyheri, stam, Little Eden, b.jpg|<center>stam met ligte bas</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] of4442vzhstxm4pvqpkrzlp7jqekvrz 0 66658 2514892 2227379 2022-07-25T11:40:27Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Swartbas |image = Diospyros whyteana IMG 2651.JPG |image_caption = Blaasagtige kapsules wat die [[vrugte]] omsluit. |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Angiosperms]] |classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Ericales]] |familia = [[Ebenaceae]] |genus = ''[[Diospyros]]'' |species = '''''D. whyteana''''' |binomial = ''Diospyros whyteana'' |binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]] |}} Die '''Swartbas''' (''Diospyros whyteana'') is 'n klein [[boom]] of struik wat voorkom in die oostelike dele van [[Suid-Afrika]]. == Fotogalery == <gallery> Lêer:Diospyros whyteana - flowers.JPG|Klein wit blommetjies met 'n aangename geur. Lêer:Diospyros whyteana - Kirstenbosch - Cape Town.JPG|'n Medium-groot boom in [[Kirstenbosch]]. Lêer:Diospyros whyteana - bush - Cape Town.jpg|Swartbas kan in verskeie vorme gesnoei word. </gallery> == Sien ook == {{commonskat|Diospyros whyteana}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] e80gfmidc4g9qtt7sec3i1svtwed17g 0 66693 2514745 2313090 2022-07-25T08:00:25Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kwar |image =Psydrax livida, habitus, Seringveld.jpg |image_caption ='n [[Groenkwar]] (''Psydrax livida'') naby Pretoria |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |subfamilia = [[Ixoroideae]] |tribus = [[Vanguerieae]] |genus = ''[[Psydrax]]'' |species = '''''P. obovata''''' |binomial = ''Psydrax obovata'' |binomial_authority = (Klotzsch ex [[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) Bridson |synonyms = }} Die '''Kwar''' (''Psydrax obovata'') - voorheen ''Canthium obovatum'' - is 'n middelgroot tot groot [[boom]] in woude wat aan die ooskus van [[Suid-Afrika]] voorkom vanaf [[Tsitsikamma]] tot in [[Mosambiek]]. Dit kom ook voor in [[Gauteng]] en [[Limpopo]]. Die boom se nasionale nommer is 711.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] n20mwxzfteq3mrx5jik1u7ht6zsitfx 0 66744 2514704 2238469 2022-07-25T06:39:49Z Oesjaar 7467 Skakel wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Gifolyf |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malvales]] |familia = [[Thymelaeaceae]] |genus = ''[[Peddiea]]'' |species = '''''P. africana''''' |binomial = ''Peddiea africana'' |binomial_authority = Harv. |}} Die '''Gifolyf''' (''Peddiea africana'') is 'n klein [[boom]] wat skadu's verkies om in te groei. Die boom kom voor vanaf [[Limpopo]] tot by die kus en al langs die kus tot suid van [[Oos-Londen]]. 'n Kenmerk van die boom is dat die blomme groen is en om te vergoed vir die gebrek aan die gebrek aan kleur is die blomme welriekend om [[insek]]te te lok. Die meeste dele van die plant is giftig. Voëls vreet egter die vrugte. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] sks8vkl4ipjyhoadv5e9g5u200oaq0d 0 66775 2514689 2246439 2022-07-25T05:41:07Z Oesjaar 7467 Tikfout. wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelblomvoëlbessie |image = IMG 7192-Psychotria capensis.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Psychotria]]'' |species = '''''P. capensis''''' |binomial = ''Psychotria capensis'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]]) Vatke |}} Die '''Geelblomvoëlbessie''' (''Psychotria capensis'') - ook bekend as die '''voëlbessie''' - is 'n klein [[boom]]pie wat vanaf seevlak tot 1500&nbsp;m hoog groei immergroen woude, struikgewas en duinebos gevind. Die blare is blink, die blomme geel en die vrugte rooi. Die blomme is 4–6&nbsp;mm in deursnee en die vrugte 7&nbsp;mm. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] m5j0n7pkjzht0xgich80blas4461eoa 2514690 2514689 2022-07-25T05:58:20Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelblomvoëlbessie |image = IMG 7192-Psychotria capensis.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Psychotria]]'' |species = '''''P. capensis''''' |binomial = ''Psychotria capensis'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]]) Vatke |synonyms = *''Logania capensis'' <small>Eckl.</small> * ''Grumilea capensis'' <small>(Eckl.) Sond.</small> * ''Uragoga capensis'' <small>(Eckl.) Kuntze</small> |}} Die '''Geelblomvoëlbessie''' (''Psychotria capensis'') - ook bekend as die '''voëlbessie''' - is 'n klein [[boom]]pie wat vanaf seevlak tot 1500&nbsp;m hoog groei immergroen woude, struikgewas en duinebos gevind. Die blare is blink, die blomme geel en die vrugte rooi. Die blomme is 4–6&nbsp;mm in deursnee en die vrugte 7&nbsp;mm. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 92kgvt6ds3bz33vswo6gywb4nym6g2k 2514691 2514690 2022-07-25T06:00:16Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelblomvoëlbessie |image = IMG 7192-Psychotria capensis.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Psychotria]]'' |species = '''''P. capensis''''' |binomial = ''Psychotria capensis'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]]) Vatke |synonyms = *''Logania capensis'' <small>Eckl.</small> * ''Grumilea capensis'' <small>(Eckl.) Sond.</small> * ''Uragoga capensis'' <small>(Eckl.) Kuntze</small> |}} Die '''Geelblomvoëlbessie''' (''Psychotria capensis'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:761631-1</ref> - ook bekend as die '''voëlbessie''' - is 'n klein [[boom]]pie wat vanaf seevlak tot 1500&nbsp;m hoog groei immergroen woude, struikgewas en duinebos gevind. Die blare is blink, die blomme geel en die vrugte rooi. Die blomme is 4–6&nbsp;mm in deursnee en die vrugte 7&nbsp;mm. Daar is vier subspesies: * ''Psychotria capensis subsp. capensis'' * ''Psychotria capensis var. puberula'' <small>(E.M.A.Petit) Verdc.</small> * ''Psychotria capensis var. pubescens'' <small>(Sond.) E.M.A.Petit</small> * ''Psychotria capensis subsp. riparia'' <small>(K.Schum. & K.Krause) Verdc.</small> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] o2yu9aflwi9m7buy98zlmzlouad078g 2514692 2514691 2022-07-25T06:02:47Z Oesjaar 7467 Orde. wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelblomvoëlbessie |image = IMG 7192-Psychotria capensis.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Psychotria]]'' |species = '''''P. capensis''''' |binomial = ''Psychotria capensis'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]]) Vatke |synonyms = *''Logania capensis'' <small>Eckl.</small> * ''Grumilea capensis'' <small>(Eckl.) Sond.</small> * ''Uragoga capensis'' <small>(Eckl.) Kuntze</small> |}} Die '''Geelblomvoëlbessie''' (''Psychotria capensis'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:761631-1</ref> - ook bekend as die '''voëlbessie''' - is 'n klein [[boom]]pie wat vanaf seevlak tot 1500&nbsp;m hoog groei immergroen woude, struikgewas en duinebos gevind. Die blare is blink, die blomme geel en die vrugte rooi. Die blomme is 4–6&nbsp;mm in deursnee en die vrugte 7&nbsp;mm. Daar is vier subspesies: * ''Psychotria capensis subsp. capensis'' * ''Psychotria capensis var. puberula'' <small>(E.M.A.Petit) Verdc.</small> * ''Psychotria capensis var. pubescens'' <small>(Sond.) E.M.A.Petit</small> * ''Psychotria capensis subsp. riparia'' <small>(K.Schum. & K.Krause) Verdc.</small> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] dqp2bok5ij3obr6njk5wdfw53fvgiqf 2514693 2514692 2022-07-25T06:08:54Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelblomvoëlbessie |image = IMG 7192-Psychotria capensis.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Psychotria]]'' |species = '''''P. capensis''''' |binomial = ''Psychotria capensis'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]]) Vatke |synonyms = *''Logania capensis'' <small>Eckl.</small> * ''Grumilea capensis'' <small>(Eckl.) Sond.</small> * ''Uragoga capensis'' <small>(Eckl.) Kuntze</small> |}} Die '''Geelblomvoëlbessie''' (''Psychotria capensis'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:761631-1</ref> - ook bekend as die '''voëlbessie''' - is 'n klein [[boom]]pie wat vanaf seevlak tot 1500&nbsp;m hoog groei immergroen woude, struikgewas en duinebos gevind. Die blare is blink, die blomme geel en die vrugte rooi. Die blomme is 4–6&nbsp;mm in deursnee en die vrugte 7&nbsp;mm. Die [[spesie]] is [[inheems]] in [[Burundi]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eswatini]], [[Ethiopië]], [[Kenia]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Somalië]], [[Suid-Afrika]], [[Tanzanië]], [[Uganda]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]]. Daar is vier subspesies: * ''Psychotria capensis subsp. capensis'' * ''Psychotria capensis var. puberula'' <small>(E.M.A.Petit) Verdc.</small> * ''Psychotria capensis var. pubescens'' <small>(Sond.) E.M.A.Petit</small> * ''Psychotria capensis subsp. riparia'' <small>(K.Schum. & K.Krause) Verdc.</small> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Burundi]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Somalië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] a7dpd94y09zigjtve7uebiiclrv2evj 0 66841 2514743 2473780 2022-07-25T07:58:20Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kuskatoenboom |image = Starr 020803-0107 Hibiscus tiliaceus.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malvales]] |familia = [[Malvaceae]] |genus = ''[[Hibiscus]]'' |species = '''''H. tiliaceus''''' |binomial = ''Hibiscus tiliaceus'' |binomial_authority = [[Carl Linnaeus|L.]] |synonyms = ''[[Talipariti]] tiliaceum'' <small>(L.) Fryxell</small><ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?426099 |title=''Talipariti tiliaceum'' (L.) Fryxell |work=Germplasm Resources Information Network |publisher=United States Department of Agriculture |date=2002-07-24 |accessdate=2010-02-16 |archive-date=2012-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121007170557/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?426099 |url-status=dead }}</ref> |}} Die '''Kuskatoenboom''' (''Hibiscus tiliaceus'') - ook bekend as die '''Kusvuurblom''' - is 'n klein [[boom]]pie en enigste [[spesie]] van die ''Hibiscus''-[[genus]] wat werklik 'n klein boompie word. Dit groei aan die kus vanaf [[Port Elizabeth]] tot in [[Mosambiek]]. Hier vorm dit dikwels some om riviermondings en getyriviere. Die blomme is skoupelagtig en groot. Hulle is eers geel en word later appelkooskleurig namate hul ouer word. Die stingels en takke is lank en buigbaar. In Engels staan die boom bekend as die ''Lagoon hibiscus''. <gallery> Lêer:Gardenology.org-IMG 7428 qsbg11mar.jpg|Boom Lêer:Gardenology.org-IMG 7431 qsbg11mar.jpg|Stam Lêer:Hibiscus tiliaceus 2.JPG|Blom </gallery> == Sien ook == {{commonskat|Talipariti tiliaceum}} {{wikispecies|Talipariti tiliaceum}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Algemene gids tot BOME''. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] 2qs34n2cqzpi6qsi5n5528jhj4njkmx 0 66850 2514828 2472270 2022-07-25T09:52:51Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandolien |image = Starr 070320-5770 Dodonaea viscosa.jpg |image_caption = Blare en blomme. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Sapindaceae]] |genus = ''[[Dodonaea]]'' |species = '''''D. viscosa''''' |binomial = ''Dodonaea viscosa'' |binomial_authority = [[Nikolaus Joseph von Jacquin|Jacq.]]<ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?14441 |title=''Dodonaea viscosa'' Jacq. |work=Germplasm Resources Information Network |publisher=United States Department of Agriculture |date=2006-04-08 |accessdate=2009-11-21 |archive-date=2009-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090901230731/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?14441 |url-status=dead }}</ref> |}} Die '''sandolien''' of '''ysterbos''' (''Dodonaea viscosa'') is klein [[boom]]pie wat voorkom aan die kusgebiede van [[Suid-Afrika]] vanaf [[Saldanhabaai]] tot in [[Mosambiek]] en ook in die [[Gauteng]], [[Mpumalanga]], dele van [[Noordwes]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in die sentrale gedeelte van [[Zimbabwe]]. Die blare is enkelvoudig en gewoonlik harpuisagtig wat dit blink en klewerig maak. Die vrugte is sowat 1.5&nbsp;cm in deursnee. Dit staan ook bekend as die ''Ysterbos'' en in Engels staan die boom bekend as die ''Sand-olive''. <gallery> Lêer:Starr 030419-0115 Dodonaea viscosa.jpg|Boom Lêer:Akeake.jpg|Vrug Lêer:Dodonaea viscosa seeds.jpg|Sade File:Dodonaea viscosa MHNT.BOT.2009.13.1.jpg|Dodonaea viscosa - Museum specimen </gallery> == Sien ook == {{commonskat|Dodonaea viscosa}} {{wikispecies|Dodonaea viscosa}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [http://pza.sanbi.org/dodonaea-viscosa-var-angustifolia SANBI] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 43cg63js04ukmawxq3qbspue82zwwcl 2514862 2514828 2022-07-25T11:15:29Z Aliwal2012 39067 verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandolien |image = Starr 070320-5770 Dodonaea viscosa.jpg |image_caption = Blare en blomme. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Sapindaceae]] |genus = ''[[Dodonaea]]'' |species = '''''D. viscosa''''' |binomial = ''Dodonaea viscosa'' |binomial_authority = [[Nikolaus Joseph von Jacquin|Jacq.]]<ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?14441 |title=''Dodonaea viscosa'' Jacq. |work=Germplasm Resources Information Network |publisher=United States Department of Agriculture |date=2006-04-08 |accessdate=2009-11-21 |archive-date=2009-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090901230731/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?14441 |url-status=dead }}</ref> |}} Die '''sandolien''' of '''ysterbos''' (''Dodonaea viscosa'') is klein [[boom]]pie wat voorkom aan die kusgebiede van [[Suid-Afrika]] vanaf [[Saldanhabaai]] tot in [[Mosambiek]] en ook in [[Gauteng]], [[Mpumalanga]], dele van [[Noordwes]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in die sentrale gedeelte van [[Zimbabwe]]. Die blare is enkelvoudig en gewoonlik harpuisagtig wat dit blink en klewerig maak. Die vrugte is sowat 1,5&nbsp;cm in deursnee. Die boom staan ook bekend as die ''Ysterbos'' en in Engels as die ''Sand-olive''. <gallery mode="packed" heights="120px"> Lêer:Starr 030419-0115 Dodonaea viscosa.jpg|Boom Lêer:Akeake.jpg|Vrug Lêer:Dodonaea viscosa seeds.jpg|Sade File:Dodonaea viscosa MHNT.BOT.2009.13.1.jpg|Dodonaea viscosa - Museum specimen </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * [http://pza.sanbi.org/dodonaea-viscosa-var-angustifolia SANBI] {{commonskat|Dodonaea viscosa}} {{wikispecies|Dodonaea viscosa}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] ku7ct99zi8bvkdtk5g5ljuok3ge672d 0 66857 2514730 2246418 2022-07-25T07:28:05Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Klapperbos | image = The Botanical Magazine, Plate 173 (Volume 5, 1792).png | image_width = 250px | image_caption = ''Nymania capensis'' | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Sapindales]] | familia = [[Meliaceae]] | genus = ''Nymanya'' | species = N. capensis | binomial = Nymania capensis | binomial_authority = Lindb. | synonyms = *''Aitonia capensis'' [[Carl Peter Thunberg|Thunb.]] *''Carruthia capensis'' (Thunb.) [[Kuntze]] }} Die '''klapperbos''' (''Nymania capensis'') is gewoonlik 'n struik wat soms ook 'n klein [[boom]]pie word. In Engels staan dit bekend as die ''Chinese Lantern''. Die plant kom voor in suidelike [[Namibië]], die [[Richtersveld]], [[Namakwaland]], [[Ceres]], die [[Tankwa Karoo Nasionale Park|Tankwa Karoo]], [[Boesmanland]], [[Worcester]] - [[Robertson]] Karoo en die [[Klein Karoo]]. Dit het besonder roosrooi [[vrugte]]. Die vrugte is papieragtig en ballonvormig vierkantig en omtrent 4 x 4&nbsp;cm groot. == Sien ook == {{Commonskat|Nymania capensis}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] 72x9xbbuvst4mrszt0jzaxz5vpainri 0 66866 2514695 1798603 2022-07-25T06:17:40Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelkeurboom |image = Calpurnia aurea00.jpg |image_caption = Peule aan 'n Geelkeurboom. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Calpurnia (genus)|Calpurnia]]'' |species = '''''C. aurea''''' |binomial = ''Calpurnia aurea'' |binomial_authority = ([[Ait.]]) [[Benth.]] |synonyms = *''Podalyria aurea'' <small>(Aiton) Willd.</small> * ''Sophora aurea'' <small>Aiton</small> * ''Virgilia aurea'' <small>(Aiton) Lam.</small> |}} [[Lêer:Calpurnia aurea.jpg|duimnael|links|Bloeiwyse]] [[Lêer:Calpurnia aurea01.jpg|duimnael|links|Peule en sade]] Die '''Geelkeurboom''' (''Calpurnia aurea'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:907827-1</ref> is klein [[boom]]pie en word op die rande van woude aangetref. Dit kom voor in [[Oos-Afrika]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]] en in 'n strook langs die kus tot by [[Uitenhage]] in die [[Oos-Kaap]]. Die boom het saamgestelde blare. Die peule word tot 10&nbsp;cm lank. In Engels staan die boom bekend as die ''Showy calpurnia''. == Sien ook == {{Commonskat|Calpurnia aurea}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 87aehpl2jftgqm0ajxq6lc4bhgz3fwc 2514696 2514695 2022-07-25T06:18:13Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelkeurboom |image = Calpurnia aurea00.jpg |image_caption = Peule aan 'n Geelkeurboom. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Calpurnia (genus)|Calpurnia]]'' |species = '''''C. aurea''''' |binomial = ''Calpurnia aurea'' |binomial_authority = ([[Ait.]]) [[Benth.]] |synonyms = *''Podalyria aurea'' <small>(Aiton) Willd.</small> * ''Sophora aurea'' <small>Aiton</small> * ''Virgilia aurea'' <small>(Aiton) Lam.</small> |}} [[Lêer:Calpurnia aurea.jpg|duimnael|links|Bloeiwyse]] [[Lêer:Calpurnia aurea01.jpg|duimnael|links|Peule en sade]] Die '''Geelkeurboom''' (''Calpurnia aurea'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:907827-1</ref> is klein [[boom]]pie en word op die rande van woude aangetref. Dit kom voor in [[Oos-Afrika]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]] en in 'n strook langs die kus tot by [[Uitenhage]] in die [[Oos-Kaap]]. Die boom het saamgestelde blare. Die peule word tot 10&nbsp;cm lank. In Engels staan die boom bekend as die ''Showy calpurnia''. == Sien ook == {{Commonskat|Calpurnia aurea}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 6okpj854eqq2ghjjjao3sq0szki4fzq 2514697 2514696 2022-07-25T06:20:27Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelkeurboom |image = Calpurnia aurea00.jpg |image_caption = Peule aan 'n Geelkeurboom. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Calpurnia (genus)|Calpurnia]]'' |species = '''''C. aurea''''' |binomial = ''Calpurnia aurea'' |binomial_authority = ([[Ait.]]) [[Benth.]] |synonyms = *''Podalyria aurea'' <small>(Aiton) Willd.</small> * ''Sophora aurea'' <small>Aiton</small> * ''Virgilia aurea'' <small>(Aiton) Lam.</small> |}} [[Lêer:Calpurnia aurea.jpg|duimnael|links|Bloeiwyse]] [[Lêer:Calpurnia aurea01.jpg|duimnael|links|Peule en sade]] Die '''Geelkeurboom''' (''Calpurnia aurea'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:907827-1</ref> is klein [[boom]]pie en word op die rande van woude aangetref. Dit kom voor in [[Oos-Afrika]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]] en in 'n strook langs die kus tot by [[Uitenhage]] in die [[Oos-Kaap]]. Die boom het saamgestelde blare. Die peule word tot 10&nbsp;cm lank. In Engels staan die boom bekend as die ''Showy calpurnia''. == Sien ook == {{Commonskat|Calpurnia aurea}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Burundi]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Somalië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 81h5hk0gvf8et0jm97sd0pmuziig210 2514698 2514697 2022-07-25T06:32:36Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Geelkeurboom |image = Calpurnia aurea00.jpg |image_caption = Peule aan 'n Geelkeurboom. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Calpurnia (genus)|Calpurnia]]'' |species = '''''C. aurea''''' |binomial = ''Calpurnia aurea'' |binomial_authority = ([[Ait.]]) [[Benth.]] |synonyms = *''Podalyria aurea'' <small>(Aiton) Willd.</small> * ''Sophora aurea'' <small>Aiton</small> * ''Virgilia aurea'' <small>(Aiton) Lam.</small> |}} [[Lêer:Calpurnia aurea.jpg|duimnael|links|Bloeiwyse]] [[Lêer:Calpurnia aurea01.jpg|duimnael|links|Peule en sade]] Die '''Geelkeurboom''' (''Calpurnia aurea'')<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:907827-1</ref> is klein [[boom]]pie en word op die rande van woude aangetref. In [[Suid-Afrika]] kom dit voor in [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]] en in 'n strook langs die kus tot by [[Uitenhage]] in die [[Oos-Kaap]]. Dit is ook [[inheems]] aan [[Angola]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eritrea]], [[Eswatini]], [[Ethiopië]], [[Indië]], [[Kenia]], [[Mosambiek]], [[Sentraal-Afrikaanse Republiek]], [[Somalië]], [[Soedan]], [[Tanzanië]], [[Uganda]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]]. Die boom het saamgestelde blare. Die peule word tot 10&nbsp;cm lank. In Engels staan die boom bekend as die ''Showy calpurnia''. == Sien ook == {{Commonskat|Calpurnia aurea}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eritrea]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Indië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van die Sentraal-Afrikaanse Republiek]] [[Kategorie:Flora van Somalië]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] q1qxhze6wdf373dkhab44ab10gilkf6 0 67372 2514634 2432979 2022-07-24T19:58:27Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Bosvaderlandswilg | other_names = {{en}} Forest bushwillow <ref name="Van_Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field Guide to the Trees of Southern Africa | publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 1997 | page = 332 | isbn = 1-86825-922-6}}</ref> | image = Combretum kraussii, winterlower, Louwsburg.jpg | image_caption = ''C. kraussii'' winterloof | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. kraussii''''' | binomial = ''Combretum kraussii'' | binomial_authority = [[Hochst.]] | national_number = 540 <ref name="Van_Wyk"/> | synonyms = }} Die '''Bosvaderlandswilg''' (''Combretum kraussii'') is 'n middelgroot tot groot boom<ref name="Le_Roux">{{cite web |last=Le Roux |first=Lou-Nita |title=''Combretum kraussii'' |url=http://www.plantzafrica.com/plantcd/combretkraus.htm |access-date=14 Oktober 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161224120608/http://www.plantzafrica.com/plantcd/combretkraus.htm |archive-date=24 Desember 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> van oostelike [[Suid-Afrika]], [[Eswatini]] en suidelike [[Mosambiek]], wat binne of in die omgewing van woude aangetref word.<ref name="Van_Wyk" /> Die spesienaam roep [[Christian Ferdinand Friedrich Krauss|Dr. F. Krauss]] in herinnering wat van 1838 tot 1840 'n versameltoer na Suid-Afrika onderneem het.<ref name="Le_Roux" /> == Kenmerke == Die bome is [[half-bladwisselend]], aangesien lenteblare die ou loof net deels vervang. Hierdie woudbome word in die laatlente opvallend, wanneer hul vars blare verkleur na 'n bleek, byna wit kleur, voor dit teen midsomer na groen terugverkleur.<ref name="Palgrave">{{cite book | last = Palgrave | first = K.C. | title = Trees of Southern Africa | publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 1984 | page = 670 | isbn = 0-86977-081-0}}</ref> In die winter word die lower deels rooi of pers, wat net voor die blomtyd gewissel word.<ref name="Pooley">{{cite book | last = Pooley | first = Elsa | title = The Complete Field Guide to Trees of Natal, Zululand & Transkei | publisher = Natal Flora Publications Trust | location = Durban | date = 1997 | page = 358 | isbn = 0-620-17697-0}}</ref> Die vars trosse viervlerkige vrugte het aanvanklik 'n kleurryke rooi tot geelrooi kleur, voor dit verdroog na midbruin.<ref name="Palgrave" /> == Verwantskappe == Die spesie is naverwant aan ''[[Combretum nelsonii]]''<ref name="Van_Wyk" /><ref name="Pooley" /> wat in meer rotsagtige habitat voorkom, en toon 'n ooreenkoms met ''[[Combretum woodii]]'', 'n plant met groter blare en soortgelyke verspreiding, alhoewel in bosveld.<ref name="Van_Wyk" /> == Galery == <gallery> Combretum kraussii, habitus, a, Louwsburg.jpg|<center>volgroeide boom</center> Combretum kraussii, habitus, Krantzkloof NR.jpg|<center>rooi winterloof</center> Combretum kraussii, samara, Wingatepark-buiteklub, a.jpg|<center>samara (vrug)</center> Combretum kraussii, vrugte, Louwsburg.jpg|<center>verdroogde vrugte, winter</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Commonskat}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] jro6cn1lrmor9p7nxgq7ryjyncl09dw 0 67424 2514787 2381703 2022-07-25T08:45:10Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Perdepis |image = Clausena anisata, Burmanbos.jpg |image_caption = Eksemplaar in [[Burmanbos Natuurreservaat|Burmanbos]] |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |subregnum = [[Tracheobionta]] |superdivisio = [[Spermatophyta]] |divisio = [[Magnoliophyta]] |classis = [[Magnoliopsida]] |subclassis = [[Rosidae]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Rutaceae]] |genus = ''[[Clausena]]'' |species = ''C. anisata'' |binomial = ''Clausena anisata'' |binomial_authority = (Willd.) Hook.f. ex Benth. |}} '''Perdepis''' (''Clausena anisata'') – ook bekend as die '''perdebos''' – is 'n klein [[boom]]pie wat voorkom aan die suid- en ooskus van [[Suid-Afrika]] tot in [[Mosambiek]]. Dit het saamgestelde [[blaar|blare]] wat ellipties gevormd is. Die blare gee 'n skerp geur af wanneer hulle gekneus of fyngedruk word. Volgens sommige mense is die reuk soos dié van die urine van 'n perd. Die boom dra wit blommetjies. Die boom se nasionale nommer is 265.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Clausena anisata, Louwsburg.jpg|Eksemplaar naby [[Louwsburg]] Lêer:Clausena anisata, Krantzkloof Natuurreservaat.jpg|In [[Krantzkloof-natuurreservaat]] </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * ''Algemene gids tot BOME''. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978-1-77007-832-1 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3346-1 SANBI Redlist] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Clausena anisata}} * {{Wikispecies-inlyn|Clausena anisata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] sga5pxm1oomw9k1ky4lfeiof9b59k2u 2514788 2514787 2022-07-25T08:45:29Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Perdepis |image = Clausena anisata, Burmanbos.jpg |image_caption = Eksemplaar in [[Burmanbos Natuurreservaat|Burmanbos]] |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |subregnum = [[Tracheobionta]] |superdivisio = [[Spermatophyta]] |divisio = [[Magnoliophyta]] |classis = [[Magnoliopsida]] |subclassis = [[Rosidae]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Rutaceae]] |genus = ''[[Clausena]]'' |species = ''C. anisata'' |binomial = ''Clausena anisata'' |binomial_authority = (Willd.) Hook.f. ex Benth. |}} '''Perdepis''' (''Clausena anisata'') – ook bekend as die '''perdebos''' – is 'n klein [[boom]]pie wat voorkom aan die suid- en ooskus van [[Suid-Afrika]] tot in [[Mosambiek]]. Dit het saamgestelde [[blaar|blare]] wat ellipties gevormd is. Die blare gee 'n skerp geur af wanneer hulle gekneus of fyngedruk word. Volgens sommige mense is die reuk soos dié van die urine van 'n perd. Die boom dra wit blommetjies. Die boom se nasionale nommer is 265.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Clausena anisata, Louwsburg.jpg|Eksemplaar naby [[Louwsburg]] Lêer:Clausena anisata, Krantzkloof Natuurreservaat.jpg|In [[Krantzkloof-natuurreservaat]] </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * ''Algemene gids tot BOME''. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978-1-77007-832-1 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3346-1 SANBI Redlist] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Clausena anisata}} * {{Wikispecies-inlyn|Clausena anisata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] j14e2fxek0v46pwmq435iojj1kglhvu 0 67467 2514764 2234842 2022-07-25T08:22:23Z Oesjaar 7467 Skakel wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Mitserie | national_number = 324 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 127 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = Bridelia_micrantha_leaves_12_08_2010.JPG |image_caption = Vars blare van ''Bridelia micrantha'' in [[Amanzimtoti]], Suid-Afrika. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Phyllanthaceae]] |tribus = [[Bridelieae]] |genus = ''[[Bridelia]]'' |species = '''''B. micrantha''''' |binomial = ''Bridelia micrantha'' |binomial_authority = ([[Christian Ferdinand Friedrich Hochstetter|Hochst.]]) [[Henri Ernest Baillon|Baill.]] |synonyms = *''Bridelia mollis'' <small>[[John Hutchinson (botanist)|Hutch.]]</small> *''B.&nbsp;speciosa'' <small>[[Johannes Müller Argoviensis|Müll.Arg.]]</small> *''B.&nbsp;tenuifolia'' <small>Müll.Arg.</small> *''Candelabria micrantha'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Mitserie''' (''Bridelia micrantha'') is 'n klein tot middelgroot [[boom]] wat voorkom aan die ooskus van [[Suid-Afrika]] noordwaarts vanaf [[Oos-Londen]] en in die hele tropiese Afrika en op [[Réunion]].<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134700 |title=Flora of Zimbabwe |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801212209/http://zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134700 |archive-date=1 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom groei in [[rivier]]- en moeraswoude of op vogtige plekke in die [[bosveld]]. Die [[vrugte]] is soet en eetbaar en is ongeveer 8&nbsp;mm in deursnee. Die blare het are wat amper parallel na die rande toe loop. In Engels staan die boom bekend as ''Mitzeerie''. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 6rieq62cjzkdl52f4ezsodp12f6lo5w 2514765 2514764 2022-07-25T08:23:23Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Mitserie | national_number = 324 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 127 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = Bridelia_micrantha_leaves_12_08_2010.JPG |image_caption = Vars blare van ''Bridelia micrantha'' in [[Amanzimtoti]], Suid-Afrika. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Phyllanthaceae]] |tribus = [[Bridelieae]] |genus = ''[[Bridelia]]'' |species = '''''B. micrantha''''' |binomial = ''Bridelia micrantha'' |binomial_authority = ([[Christian Ferdinand Friedrich Hochstetter|Hochst.]]) [[Henri Ernest Baillon|Baill.]] |synonyms = *''Bridelia mollis'' <small>[[John Hutchinson (botanist)|Hutch.]]</small> *''B.&nbsp;speciosa'' <small>[[Johannes Müller Argoviensis|Müll.Arg.]]</small> *''B.&nbsp;tenuifolia'' <small>Müll.Arg.</small> *''Candelabria micrantha'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Mitserie''' (''Bridelia micrantha'') is 'n klein tot middelgroot [[boom]] wat voorkom aan die ooskus van [[Suid-Afrika]] noordwaarts vanaf [[Oos-Londen]] en in die hele tropiese Afrika en op [[Réunion]].<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134700 |title=Flora of Zimbabwe |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801212209/http://zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134700 |archive-date=1 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom groei in [[rivier]]- en moeraswoude of op vogtige plekke in die [[bosveld]]. Die [[vrugte]] is soet en eetbaar en is ongeveer 8&nbsp;mm in deursnee. Die blare het are wat amper parallel na die rande toe loop. In Engels staan die boom bekend as ''Mitzeerie''. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Réunion]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 88w0chs7ght2f6u3nfz5k177k7up4tu 0 67471 2514751 2513800 2022-07-25T08:05:16Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Laventelkoorsbessie | image = Croton gratissimus00.jpg | imagewidth =thumb | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Malpighiales]] | familia = [[Euphorbiaceae]] | genus = ''[[Croton]]'' | species = '''''C. gratissimus''''' | binomial = ''Croton gratissimus'' | binomial_authority = [[William John Burchell|Burch.]] | synonyms = * ''C. zambesicus'' <small>Muell. Arg.</small><ref name=plantz/> }} Die '''Laventelkoorsbessie''' (''Croton gratissimus'') is 'n [[boom]] wat voorkom in [[Noord-Wes]], [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], die noorde van [[Namibië]] en [[Botswana]], die weste van [[Zimbabwe]] en suidoos [[Mosambiek]]. In Engels staan die boom bekend as die ''Lavender croton''. == Variëteite == * ''Croton gratissimus'' var. ''gratissimus'' * ''Croton gratissimus'' var. ''subgratissimus'' <small>(Prain) Burtt Davy</small> – Harige laventelkoorsbessie Die tweede variëteit het sterhare (d.w.s. radiaal georiënteerde trigome) aan die blare se bokante, en word aangetref in Zimbabwe, Botswana en verre noordelike Suid-Afrika.<ref name=plantz>{{cite web |last1=Dlamini |first1=Mhlonishwa D. |title=''Croton gratissimus'' Burch. |url=http://www.plantzafrica.com/plantcd/crotongrat.htm |website=plantzafrica.com |publisher=SANBI |access-date=9 April 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161224120644/http://www.plantzafrica.com/plantcd/crotongrat.htm |archive-date=24 Desember 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] b1b0iaqn7xy6b0qz8e92x7331qpj8ds 0 67475 2514806 2238182 2022-07-25T09:06:28Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Riviernaboom | image = Euphorbia triangularis.JPG | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Malpighiales]] | familia = [[Euphorbiaceae]] | genus = ''[[Euphorbia]]'' | species = '''''E. triangularis''''' | binomial = ''Euphorbia triangularis'' | binomial_authority = Desf. ex A.Berger |}} Die '''Riviernaboom''' (''Euphorbia triangularis'') is 'n doringrige, vetplantagtige, kandelaaragtige [[boom]] wat tot 18&nbsp;m hoog word. Die boom kom aan die ooskus van [[Suid-Afrika]] voor, noord van [[Port Elizabeth]] tot by [[Mosambiek]]. Die boom se nasionale nommer is 356.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 9d9u4fv9j4cg22k0x2n3onbl47c3v4v 2514807 2514806 2022-07-25T09:06:43Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Riviernaboom | image = Euphorbia triangularis.JPG | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Malpighiales]] | familia = [[Euphorbiaceae]] | genus = ''[[Euphorbia]]'' | species = '''''E. triangularis''''' | binomial = ''Euphorbia triangularis'' | binomial_authority = Desf. ex A.Berger |}} Die '''Riviernaboom''' (''Euphorbia triangularis'') is 'n doringrige, vetplantagtige, kandelaaragtige [[boom]] wat tot 18&nbsp;m hoog word. Die boom kom aan die ooskus van [[Suid-Afrika]] voor, noord van [[Port Elizabeth]] tot by [[Mosambiek]]. Die boom se nasionale nommer is 356.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] kjsp7fwie9tgnm899vsbjtm153zr5wt 0 67480 2514635 2216223 2022-07-24T20:00:01Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bosveldkandelaarnaboom |image = Euphorbia cooperi, Malelanehek.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Euphorbiaceae]] |genus = ''[[Euphorbia]]'', ''[[Chamaescyce]]'' |species = '''''E. cooperi''''' |binomial = ''Euphorbia cooperi'' |binomial_authority = N.E.Br. ex A.Berger |national_number = 346<ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 173 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |synonyms = |}} Die '''Bosveldkandelaarnaboom''' (''Euphorbia cooperi'') is 'n [[boom]] wat tot 7&nbsp;m hoog kan word, gewoonlik met 'n kaal stam van 3&nbsp;m aan die onderkant. Die boom kom aan die kus van [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]] en [[Zimbabwe]] voor. Die boom is kandelaarvormig, lyk soos 'n [[sukkulent]] en die onderste takke val elke jaar af. Die melksap het 'n skerp reuk. Die boom se nasionale nommer is 346<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> [[Lêer:Euphorbia cooperi kz5.JPG|duimnael|links|Blomme]] [[Lêer:Euphorbia cooperi, vrugte, Pretoria.jpg|duimnael|links|Vrugte]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Euphorbia cooperi}} * {{Wikispecies-inlyn|Euphorbia cooperi}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] mx9sn492v6ewa3vkdg7jupyxiiursjx 0 67487 2514898 2489076 2022-07-25T11:56:34Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sybas |image = Maytenus acuminata Silkybark tree South Africa7 1.JPG |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Maytenus]]'' |species = '''''M. acuminata''''' |binomial_authority = (L.f.) Loes. |binomial = ''Maytenus acuminata'' |synonyms = Sien teks. |}} Die '''sybas''' (''Maytenus acuminata'') is 'n klein [[boom]]pie wat wydverspreid voorkom. Dit het gegroefde takke. Die blare is dik, glansend en leeragtig met rubberagtige, elastiese drade wat die blaardele aanmekaar hou wanneer dit geskeur is. Die enigste ander boom wat dieselfde eienskap het is die [[valssybas]]. Die boom se FSA-nommer is 398.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sinonieme == Die boom het 21 sinonieme: * ''Ilex livida'' <small>E.Mey.</small> * ''Ilex lucida'' <small>E.Mey. ex C.Presl</small> * ''Catha acuminata'' <small>(L.f.) C.Presl</small> * ''Catha rupestris'' <small>([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) C.Presl</small> * ''Celastrus acuminatus'' <small>L.f.</small> * ''Celastrus microphyllus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus mucronatus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus plectronia'' <small>DC.</small> * ''Celastrus populifolius'' <small>Lam.</small> * ''Celastrus rupestris'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Gymnosporia acuminata'' <small>(L.f.) Szyszyl.</small> * ''Gymnosporia amaniensis'' <small>Loes.</small> * ''Gymnosporia bukobina'' <small>Loes.</small> * ''Gymnosporia lepidota'' <small>Loes.</small> * ''Gymnosporia meruensis'' <small>Loes.</small> * ''Gymnosporia populifolia'' <small>(Lam.) Dümmer</small> * ''Maytenus amaniensis'' <small>(Loes.) Loes.</small> * ''Maytenus bukobina'' <small>(Loes.) Loes.</small> * ''Maytenus lepidota'' <small>(Loes.) Robyns & Lawalrée</small> * ''Maytenus meruensis'' <small>(Loes.) Loe</small> == Galery == <gallery> Lêer:Maytenus acuminata - Silky bark tree - Cape Town 3.jpg|'n Sybas in Kaapstad. Lêer:Foliage of Maytenus acuminata - Silky bark tree - Cape Town 5.JPG|Blare Lêer:Maytenus acuminata - Silky bark tree - South Africa 7.jpg|Blare van nader. Lêer:Maytenus acuminata leaf, showing silk 2012 08 09 8097.JPG|Die "sy" in die boom se blare. </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == {{Commonskat|Maytenus acuminata}} * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Maytenus]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 1of6graetx370t6vpf9qpnw8j4mfua8 0 67489 2514631 2499503 2022-07-24T19:54:27Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Boslepelhout |image = Cassine peragua Cape Saffron Tree in flower South Africa 9.JPG |image_caption = ''Cassine peragua'' boom met blomme in Kaapstad |status = LC |status_system = iucn3.1 |status_ref = <ref name="iucn status 11 November 2021">{{cite iucn |author=Botanic Gardens Conservation International (BGCI). |author2=IUCN SSC Global Tree Specialist Group |date=2019 |title=''Cassine peragua'' |volume=2019 |page=e.T147140686A147140688 |doi=10.2305/IUCN.UK.2019-2.RLTS.T147140686A147140688.en |access-date=11 November 2021}}</ref> |genus = Cassine |species = peragua |authority = [[Carl Linnaeus|L.]] |synonyms = *''Cassine colpoon'' <small>[[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]</small> *''Cassine kraussiana'' <small>Hochst.</small> *''Cassine kraussiana'' <small>Bernh. ex Harv. & Sond.</small> *''Cassine kraussiana'' <small>Bernh.</small> *''Cassine serratifolia'' <small>Salisb.</small> *''Cassine sphaerocarpa'' <small>Cels ex Steud.</small> *''Elaeodendron ilicifolium'' <small>Ten.</small> *''Elaeodendron kraussianum'' <small>(Bernard ex Harv. & Sond.) Sim</small> *''Euonymus colpoon'' <small>L.</small> }} [[Lêer:Cape Saffron tree - Cassine peragua - Cape Town Kirstenbosch.JPG|duimnael|links|180px|Kaapse saffraan as 'n tuinornament]] Die '''boslepelhout''' of '''Kaapse saffraan''' (''Cassine peragua'') is 'n [[plant]] wat as [[struik]] of klein [[boom]]pie voorkom. Dit groei in verskeie habitats aan die suid- en ooskus van [[Suid-Afrika]]. Die vrugte is 5&nbsp;mm in deursnee en is donkerpers wanneer dit ryp is. Gedurende die laat 17de eeu is groot skeplepels van die hout gemaak. Daar is twee subspesies: * ''C. peragua'' subsp. ''affinis'' <small>(Sond.) R.H.Archer</small> * ''C. peragua'' subsp. ''barbata'' <small>(L.) R.H.Archer</small> == Voorkoms == Die Kaapse saffraan is 'n immergroen boom wat gewoonlik sowat 2 tot 5 meter hoog word, maar soms in die regte toestande tot 15 meter kan groei. Die taai, ronde, leeragtige blare is gewoonlik donkergroen, maar kan koper-, oranje- of skarlakenrooikleurig wees na gelang van groei. <gallery mode="packed"> File:Cassine peragua tree South Africa 7.jpg|<center>Detail van blomme</center> File:Cassine peragua Cape Saffron tree Berries 2.JPG|<center>Detail van vrugte</center> File:Cassine peragua - Cape Town 1.JPG|<center>Detail van kleurvolle blaredrag</center> </gallery> Die trosse klein, tweeslagtige blomme het 'n sterk, maar aangename geur, en die vrugte is bessies wat groen voorkom en dan geleidelik donkerder tot pers en swart word. Die stam neem uiteindelik 'n oranje saffraankleur aan, aangesien die grys bas afskilfer en die oranje onderlaag blootstel. == Natuurlike verspreiding == Dit is natuurlik versprei oor die suidelike en oostelike dele van Suid-Afrika, insluitend Eswatini. Hier groei dit in 'n wye verskeidenheid habitatte, van diep Afromontane-woud tot kusduine en rotsagtige berghange. Benewens die mees algemene en wydverspreide subspesies, is daar twee skaars verdwergde subspesies (subsp. barbara & affinis) wat in beperkte sakke in die Wes-Kaap voorkom.<ref name=PlantzAfricaC.peragua>{{Cite web | url= http://www.plantzafrica.com/plantcd/casspera.htm | title = ''Cassine peragua'' L. | work= PlantZAfrica.com: The site for information about plants native to southern Africa | location= Pretoria | publisher= South African National Biodiversity Institute (SANBI) |accessdate= 16 Mei 2013 }} </ref> Dit word nou regdeur Suid-Afrika as 'n siertuinboom aangeplant. Die boom se FSA-nommer is 414.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Menslike gebruik == [[File:Cassine peragua trunk - Newlands Forest - Cape Town.jpg|duimnael|regs|'n Wilde eksemplaar met sy kenmerkende saffraan-gekleurde stam]] Kaapse saffraan word al eeue lank plaaslik gebruik vir sy pragtige, harde hout, wat 'n geel-oranje kleur aanneem en tradisioneel hoog aangeslann is vir meubels.<ref name=PlantzAfricaC.peragua/> Die meer algemene gebruik daarvan is as 'n aantreklike ornamentele kenmerk in tuine. Dit groei stadig, maar is baie taai en bestand teen wind. In blootgestelde plekke, in direkte son of wind, sal dit geneig wees om korter, laer en digter te word. Dit vorm 'n aantreklike koepelvorm, met 'n saffraankleurige stam en dikwels veelkleurige blare. Die vrugte lok groot getalle voëls, en die blomme het 'n aangename geur.<ref name=PlantzAfricaC.peragua/> == Sien ook == {{commonskat|Cassine peragua}} {{wikispecies|Cassine peragua}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1875-18 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:160100-1 Plants of the World] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] lg8nqgdlp6oa5ebsfjgdajvz1ibarct 0 67534 2514738 2408537 2022-07-25T07:41:17Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Koeboebessie | image = Mystroxylon aethiopicum subsp burkeanum, loof en vrugte, Bronberg, b.jpg | image_caption = ''Mystroxylon aethiopicum'' subsp. ''burkeanum'' op die Bronberg, Gauteng | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Celastrales]] | familia = [[Celastraceae]] | genus = [[Mystroxylon]] | species = '''''M. aethiopicum''''' | binomial = ''Mystroxylon aethiopicum'' | binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) Loes. }} Die '''Koeboebessie''' (''Mystroxylon aethiopicum'') - voorheen ''Cassine aethiopica'' - is 'n [[plant]] wat wissel van 'n groot bos tot 'n middelgroot [[boom]]. In Engels staan die boom bekend as die ''Kooboo-berry'' of ''Bushveld cherry''. Die boom kom voor aan die suidkus van [[Suid-Afrika]] vanaf [[Mosselbaai]], die ooskus, noorde van [[Gauteng]] en [[Noordwes]], [[Mpumalanga]], [[Limpopo]] en sentraal [[Zimbabwe]]. Die vrugte is tot 2&nbsp;cm lank en eetbaar en soet. Die blaarrand is getand met 'n klein, bruin kliertjie aan die punt van elke tand. ==Subspesies== Ryp vrugte van die hoëveldkoeboebessie, ''Mystroxylon aethiopicum'' subsp. ''burkeanum'', is pienkerig of oranje. <gallery> lêer:Mystroxylon aethiopicum ssp burkeanum, blomme, Skeerpoort, a.jpg|<center>blomme, midsomer lêer:Mystroxylon aethiopicum subsp burkeanum, vrugte, Bronberg, a.jpg|<center>ryp vrugte, April </gallery> Ryp vrugte van die bosveldkoeboebessie, ''Mystroxylon aethiopicum'' subsp. ''schlechteri'', is helderrooi. <gallery> Mystroxylon aethiopicum subsp schlechteri, stam en takke, Waterberg Natuurpraal, a.jpg|<center>stam Mystroxylon aethiopicum subsp schlechteri, loof & groen vrugte, herfs, Skrikfontein, d.jpg|<center>groen vrugte, herfs Mystroxylon aethiopicum subsp schlechteri, twyg met ryp vrug, Waterberg Natuurpraal, a.jpg|<center>ryp vrug, winter </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] bc7wh7lyyb872blxpo5a3ho9grsgkfh 0 67614 2514744 2217190 2022-07-25T07:59:06Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Kusrooimelkhout | image = Mimusops_caffra_large.JPG | image_caption = Takke en blare van 'n groot Kusrooimelkhout. | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Ericales]] | familia = [[Sapotaceae]] | genus = '''''[[Mimusops]]''''' | species = '''''M. caffra''''' | binomial = ''Mimusops caffra'' | binomial_authority = E.Mey. ex A.DC. }} Die '''Kusrooimelkhout''' (''Mimusops caffra'') is 'n [[boom]] wat aan die [[Suid-Afrikaanse]] kus voorkom vanaf [[Port Alfred]], noordwaarts deur [[KwaZulu-Natal]] tot by [[Mosambiek]] se suidergrens. Die [[spesie]] speel 'n belangrike rol in die duineplantegroei en wel in die konsolidering van die sandduine. Hul staan ook bekend as die 'lopende boom' omrede wanneer hul deur winde omgewaai word die takke net daar wortelskiet waar dit aan die grond raak en die boom neem dus 'n nuwe posisie in. == Beskrywing == ''Mimusops caffra'' is 'n klein tot medium grootte boom. Die stam is tot 50&nbsp;cm in deursnee, dikwels knoetserig of gedraai met donkergrys bas wat in die lengte geplooid is.<ref name=Lemmens>Lemmens, R.H.M.J. (2005).</ref> Hierdie bome bereik 15 m <ref>[[South African National Biodiversity Institute]]</ref> tot 25 m <ref name=Pooley>Pooley, E. (1993). ''The Complete Field Guide to Trees of Natal, Zululand and Transkei''. ISBN 0-620-17697-0</ref> in hoogte, maar is korter aan die seekant van duine <ref name=WWF>World Wildlife Fund Staff. (2008). [[WWF]] Full Report: Maputaland coastal forest mosaic (AT0119).</ref> waar hulle selde meer as 5 m hoog word en waar die blare onder die gedurige soutsproei en seewinde ly.<ref name=Lemmens /> Dit kan dominant wees in beskutte duinbos agter die kussone, waar dit 20 m in hoogte kan bereik <ref name=Lemmens /> maar 'n paar met beskerming teen die soutwind in woude ontwikkel krone so hoog as 30 meter.<ref name=WWF /> Die blare is alternatief, hard en leeragtig met afgeronde of stomp punte. Ouer blare is blou-groen bo en ligter aan die onderkant. Jong blare is liggroen. Die romerige-wit ster-agtige [[blom]]me is 10–20&nbsp;mm in deursnee en kom voor in klein trosse in die blaaroksels.<ref name=Pooley /><ref>Weaver, R.E. en Anderson, P.J.(2004).</ref> Die [[vrugte]] word ongeveer 15–20&nbsp;mm lank en is vet, rond tot ovaal, rooi of oranje-rooi wanneer dit ryp is, met 'n soet styselagtige pulp en met 'n enkele ovaal, blinkbruin of swarterige saad.<ref name=PP>Palmer, E. en Pitman, N. (1972).</ref> == Galery == <gallery> Mimusops_caffra_new_leaves.JPG|Nuwe [[blare]] Mimusops_caffra_flowers_08_05_2010.JPG|[[Blom]]me Mimusops_caffra_green_fruit.JPG|Groen [[vrugte]] en blare </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] 8ojpfbbec8oybvf6seabirvv87vmpck 0 67639 2514624 2251434 2022-07-24T19:46:14Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]]. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se nasionale nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 8lhnbbxz6g6ac3fhqnty6f7mus0wy0c 0 67660 2514895 2240873 2022-07-25T11:43:55Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Swartwortelboom |image = Bruguiera gymnorrhiza.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Rhizophoraceae]] |genus = ''[[Bruguiera]]'' |species = '''''B. gymnorrhiza''''' |binomial = ''Bruguiera gymnorrhiza'' |binomial_authority = ([[Carl Linnaeus|L.]]) [[Lam.]] |}} Die '''Swartwortelboom''' (''Bruguiera gymnorrhiza'') is 'n wortelboom wat aan die seekant van wortelboommoerasse groei en met die [[Rooiwortelboom]] en [[Witseebasboom]] vermeng. Die [[SANBI-rooilys]] gee dit as ''veilig'' (LC). Die boom kom in die [[ekostreek]] [[wortelboommoerasse van Suid-Afrika en Mosambiek]] voor, maar dit is nie endemies in Suid-Afrika nie.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1582-1 |title=SANBI |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200529133657/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1582-1 |archive-date=29 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit het 'n Paleotropiese verspreiding en kom vanaf Suid-Afrika en Kenia tot aan Japan, Fiji en Vanuatu voor.<ref>{{cite web |url=http://www.mangrove.at/bruguiera-gymnorhiza_large_leafed-orange-mangrove.html |title=mangrove.at |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200521232552/http://www.mangrove.at/bruguiera-gymnorhiza_large_leafed-orange-mangrove.html |archive-date=21 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] pei9wao8uv4emrkgppg454zgc1frh6o 0 68546 2514868 2479101 2022-07-25T11:24:09Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Spekboom | other_names = {{en}} Porkbush <ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 41 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | national_number = 104 | image = Yaiza La Hoya - LZ-2-LZ-703 - Portulacaria afra 10 ies.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Core eudicots]] | ordo = [[Caryophyllales]] | familia = [[Portulacaceae]] | genus = ''[[Portulacaria]]'' | species = '''''P. afra''''' | binomial = ''Portulacaria afra'' | binomial_authority = [[Nikolaus Joseph von Jacquin|Jacq.]] }} Die '''spekboom''' (''Portulacaria afra'') is 'n [[vetplant]] met kleinerige [[Blaar|blare]]. Dit kom algemeen in die ooste van [[Suid-Afrika]] voor. Dit word ook in die [[Karoo]] van die [[Oos-Kaap|Oos-]] en [[Wes-Kaap]] aangetref. Die spekboom is [[immergroen]] en word ongeveer 2,5 meter hoog. Die stam, wat tot 20&nbsp;cm dik word, het 'n kurkagtige voorkoms. Die blare is helder groen, vleserig en eiervormig. Soos die [[boom]] ouer word, word die blare gelerig. [[Olifant]]e vreet graag die boonste blare van die boom, wat veroorsaak dat dit horisontaal uitsit. Vir dié rede staan die boom ook as '''olifantskos''' bekend. Die olifante in die Oos-Kaap, insluitende dié in die [[Addo-Olifant Nasionale Park]], kan tot 200&nbsp;kg spekboomblare per dag vreet. Spekboom is in staat om groot hoeveelhede [[koolstofdioksied]] uit die lug te neem en in [[suurstof]] en [[koolstof]] om te skakel. Een hektaar spekboom kan gemiddeld 4,2 ton koolstofdioksied per jaar na suurstof en koolstof omskakel. In die opsig is spekboom tot 10 keer meer effektief per hektaar as 'n [[tropiese reënwoud]]. Die blare van die spekboom kan deur [[Mens|mense]] geëet word. Dit kan in tye van nood as 'n [[Voedsel|voedselbron]] aangewend word en is ook geskik vir gebruik in slaaie. Die blare het 'n effens suur, [[Suurlemoen|suurlemoenagtige]] smaak.<ref>[http://www.spekboomfoundation.co.za/about.html Die Spekboom Stigting van Suid-Afrika], besoek op 3 September 2012</ref> Die plant se nasionale nommer is 104.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Portulacaria afra2 ies.jpg|Jong blare. Portulacaria afra3 ies.jpg|'n Takkie. Starr 070302-4954 Portulacaria afra.jpg|'n Spekboom. Portulacaria afra 2.jpg|Spekboom wat as 'n [[bonsai]] gekweek is. San Bartolomé - Plaza León y Castillo - Portulacaria afra 02 ies.jpg|Spekboom wat as 'n heining gesnoei is. </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Portulacaria afra}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] qunrkd2yd8thlzruzqedn4npryb42un 0 70705 2514592 2440905 2022-07-24T19:22:30Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Apiesdoring | national_number = 166 <ref name="ist">{{cite web |url=http://iscantree.co.za/senegalia-galpinni-apiesdoring-monkey-thorn/ |title=iScanTree: Senegalia galpinni – Apiesdoring / Monkey thorn |access-date=10 Mei 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20171128171703/http://iscantree.co.za/senegalia-galpinni-apiesdoring-monkey-thorn/ |archive-date=28 November 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | image = Senegalia galpinii, habitus, Tuks, a.jpg | image2 = Senegalia galpinii00.jpg | image2_caption = habitus en stam | status = | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[angiosperma|Magnoliophyta]] | unranked_classis = [[dicotiledónea|Magnoliopsida]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''Acacia galpinii''''' | binomial = ''Acacia galpinii'' | binomial_authority = [[Joseph Burtt Davy|Burtt Davy]], 1922 | synonyms = }} Die '''apiesdoring''' ''(Acacia galpinii)'' is 'n [[boom]] in die peulplantfamilie ([[Fabaceae]]). Apiesdorings kom van [[Zambië]] in die Noorde tot die [[Noordwes]]provinsie in die Suide voor. Ander name vir die boom is ''monkey-thorn'' (Engels), ''mologa'' (Noord-Sotho) en ''tshikwalo'' (Venda). Die boom se nasionale nommer is 166.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Naam == ''Acacia'' = van die Griekse woord ''akis'' wat punt of doring beteken, en ''galpinii'' = vernoem na [[Ernest Edward Galpin]] (1854-1941), bankier en plantversamelaar. == Beskrywing == {{multiple image | align = left | direction = vertical | header = | header_align = center | image1 = Senegalia galpinii, loof, Safari-tuinsentrum.jpg | alt1 = | width1 = 200 | caption1 = | image2 = Senegalia galpinii, blomhofies en peule, Tuks, b.jpg | alt2 = | width2 = 200 | caption2 = <center>loof, blomme en peule</center> | background color=;border:none; }} Die apiesdoring is 'n groot, halfbladwisselende boom tot 36 m hoog, met 'n spreidende half ronderige kroon. Die stam van ou bome het lengteverlopende groewe. Bas van jong takke is kurkagtig en gelerig, maar gelerig tot bruin, kurkagtig, grof en oorlangs gegroef by ouer takke, dikwels met verspreide dorings op stam en takke. Dorings is teruggekrom tot byna reguit, 8–12&nbsp;mm lank, donkerbruin en in pare onder die knoppe. Blare is dubbelveervormig saamgesteld, glad, met 'n groot klier net onderkant die eerste blaartjies, tot 160&nbsp;mm lank, met 7-14 paar pinnas met 12-40 blaartjies. Blomtyd is van September tot Januarie. Blomme is 60–120&nbsp;mm lank en op kort sytakke, blomme sittend, rooierig tot pers voor hulle oopgaan en die boom is dus rooierig voor die blomme heeltemal oop is. Die blomme het 'n heuninggeur. Vrugtevorming vind van Desember tot Maart plaas. Die peule is reguit, 100–200&nbsp;mm lank, rooierig tot persbruin, oopspringend en bros. Die hout het 'n ligbruin spinthout en 'n harde, swaar (lugdroog 980&nbsp;kg/m³), donkerbruin kernhout met growwe draad. == Habitat == [[Lêer:Ficus craterostoma, Manie van der Schijff BT.jpg|duimnael|regs|260px|Apiesdoring wat deur 'n [[Ficus craterostoma|Bosvy]] verstrengel word in die [[Manie van der Schijff Botaniese Tuin]]]] Die apiesdoring kom voor op rivieroewers, in oop beboste grasveld en oop bosveld. == Gebruike == Redelike sterk tou kan van die bas gemaak word. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Benut ons Inheemse bome, deur Fanie en Julye-Ann Venter, ISBN 9781875093342 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Senegalia galpinii}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Bome van Zambië]] 2guflrtb48s5e9dcrd9tnx0p7on4cws 2514595 2514592 2022-07-24T19:23:43Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Apiesdoring | national_number = 166 <ref name="ist">{{cite web |url=http://iscantree.co.za/senegalia-galpinni-apiesdoring-monkey-thorn/ |title=iScanTree: Senegalia galpinni – Apiesdoring / Monkey thorn |access-date=10 Mei 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20171128171703/http://iscantree.co.za/senegalia-galpinni-apiesdoring-monkey-thorn/ |archive-date=28 November 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | image = Senegalia galpinii, habitus, Tuks, a.jpg | image2 = Senegalia galpinii00.jpg | image2_caption = habitus en stam | status = | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[angiosperma|Magnoliophyta]] | unranked_classis = [[dicotiledónea|Magnoliopsida]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | genus = ''[[Acacia]]'' | species = '''''Acacia galpinii''''' | binomial = ''Acacia galpinii'' | binomial_authority = [[Joseph Burtt Davy|Burtt Davy]], 1922 | synonyms = }} Die '''apiesdoring''' ''(Acacia galpinii)'' is 'n [[boom]] in die peulplantfamilie ([[Fabaceae]]). Apiesdorings kom van [[Zambië]] in die Noorde tot die [[Noordwes]]provinsie in die Suide voor. Ander name vir die boom is ''monkey-thorn'' (Engels), ''mologa'' (Noord-Sotho) en ''tshikwalo'' (Venda). Die boom se nasionale nommer is 166.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Naam == ''Acacia'' = van die Griekse woord ''akis'' wat punt of doring beteken, en ''galpinii'' = vernoem na [[Ernest Edward Galpin]] (1854-1941), bankier en plantversamelaar. == Beskrywing == {{multiple image | align = left | direction = vertical | header = | header_align = center | image1 = Senegalia galpinii, loof, Safari-tuinsentrum.jpg | alt1 = | width1 = 200 | caption1 = | image2 = Senegalia galpinii, blomhofies en peule, Tuks, b.jpg | alt2 = | width2 = 200 | caption2 = <center>loof, blomme en peule</center> | background color=;border:none; }} Die apiesdoring is 'n groot, halfbladwisselende boom tot 36 m hoog, met 'n spreidende half ronderige kroon. Die stam van ou bome het lengteverlopende groewe. Bas van jong takke is kurkagtig en gelerig, maar gelerig tot bruin, kurkagtig, grof en oorlangs gegroef by ouer takke, dikwels met verspreide dorings op stam en takke. Dorings is teruggekrom tot byna reguit, 8–12&nbsp;mm lank, donkerbruin en in pare onder die knoppe. Blare is dubbelveervormig saamgesteld, glad, met 'n groot klier net onderkant die eerste blaartjies, tot 160&nbsp;mm lank, met 7-14 paar pinnas met 12-40 blaartjies. Blomtyd is van September tot Januarie. Blomme is 60–120&nbsp;mm lank en op kort sytakke, blomme sittend, rooierig tot pers voor hulle oopgaan en die boom is dus rooierig voor die blomme heeltemal oop is. Die blomme het 'n heuninggeur. Vrugtevorming vind van Desember tot Maart plaas. Die peule is reguit, 100–200&nbsp;mm lank, rooierig tot persbruin, oopspringend en bros. Die hout het 'n ligbruin spinthout en 'n harde, swaar (lugdroog 980&nbsp;kg/m³), donkerbruin kernhout met growwe draad. == Habitat == [[Lêer:Ficus craterostoma, Manie van der Schijff BT.jpg|duimnael|regs|260px|Apiesdoring wat deur 'n [[Ficus craterostoma|Bosvy]] verstrengel word in die [[Manie van der Schijff Botaniese Tuin]]]] Die apiesdoring kom voor op rivieroewers, in oop beboste grasveld en oop bosveld. == Gebruike == Redelike sterk tou kan van die bas gemaak word. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Benut ons Inheemse bome, deur Fanie en Julye-Ann Venter, ISBN 9781875093342 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Senegalia galpinii}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Acacia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] ic16pe4dd1tzhc7rd151c596kydj8la 100 72070 2514601 2506888 2022-07-24T19:30:15Z SpesBona 2720 - [[Proxima Centauri]]; + [[Alpha Centauri]] wikitext text/x-wiki {{Omraam|Alpha, Beta and Proxima Centauri (1).jpg|250px|left|Die posisie van Alpha Centauri A en Alpha Centauri B, met Proxima Centauri in 'n rooi sirkel (vergroot foto om die rooi sirkel te sien).}} '''[[Alpha Centauri]]''' (afgekort as '''Alpha Cen''' of '''α Cen''') is die naaste stelsel van [[ster]]re en [[eksoplanete]] aan die [[Sonnestelsel]]. Die [[Veelvoudige ster|stelsel van drie sterre]] wat deur hulle swaartekrag verbind word, is sowat 4,37&nbsp;[[ligjare]] (1,34&nbsp;[[parsek]]) van hier en lê in die suidelike [[sterrebeeld]] [[Sentour (sterrebeeld)|Sentour]] (Centaurus). Die drie sterre is α&nbsp;Centauri&nbsp;A (amptelik '''Rigil Kentaurus'''), α&nbsp;Centauri&nbsp;B (amptelik '''Toliman''') en die naaste ster, α&nbsp;Centauri&nbsp;C (amptelik '''[[Proxima Centauri]]'''). Alpha Centauri A en B is [[son]]groottesterre, onderskeidelik 'n [[Sterreklassifikasie#Klas G|G-tipe]] en [[Sterreklassifikasie#Klas K|K-tipe]] [[hoofreeksster]], en saam vorm hulle die [[dubbelster]] Alpha Centauri&nbsp;AB. Met die blote oog lyk die twee hoofkomponente soos 'n enkele ster met 'n [[skynbare magnitude]] van -0,27 – dit is die helderste ster in Sentour en derde helderste ster aan die naghemel (naas [[Sirius]] en [[Canopus]]). Eersgenoemde het ’n massa en ligsterkte van onderskeidelik 110% en 151,9% van die [[Son]] s’n en laasgenoemde onderskeidelik 90,7% en 44,5%. Tydens die twee sterre se wentelbaan om hulle [[massamiddelpunt]], wissel die afstand tussen hulle van omtrent die afstand tussen die Son en [[Pluto]] tot die afstand tussen die Son en [[Saturnus]]. Alpha Centauri&nbsp;C, of Proxima Centauri, is 'n dowwe [[rooidwerg]] ([[Sterreklassifikasie#Klas M|M-tipe]]). Hoewel dit nie met die blote oog gesien kan word nie, is dit die naaste ster aan die Son op 'n afstand van 4,24&nbsp;ligjare (1,3&nbsp;parsek). Dit is sowat 0,21&nbsp;ligjare (0,06&nbsp;parsek) van Alpha Centauri&nbsp;AB af (sowat 430 keer die radius van [[Neptunus]] se wentelbaan). Proxima Centauri het drie bekende planete: Proxima&nbsp;b, 'n aardgrootte-eksoplaneet in die [[bewoonbare sone]] wat in 2016 ontdek is; Proxima&nbsp;c, 'n [[Superaarde]] 1,5&nbsp;[[AE]] van die ster af wat moontlik 'n groot ringstelsel het en wat in 2019 ontdek is; en Proxima&nbsp;d, 'n kandidaat-subaarde wat baie naby aan die ster is en waarvan die ontdekking in 2022 aangekondig is. Alpha Centauri&nbsp;A het moontlik 'n planeet so groot soos Neptunus in die bewoonbare sone, maar dit is nog nie as 'n planeet bevestig nie. Alpha Centauri&nbsp;B het geen bekende planete nie: Planeet&nbsp;Bb, wat na berig is in 2012 ontdek is, was 'n vals alarm. : ''[[Alpha Centauri|...lees verder]]'' qiuo925kf1efl68wfqkkl1om4u6ghza 0 73266 2514893 2247459 2022-07-25T11:40:52Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Swarthaak |image = Acacia mellifera, habitus, Steenbokpan, a.jpg |image2 = Acacia mellifera, Phalandingwe, a.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Acacia]]'' |species = '''''A. mellifera''''' |binomial = ''Acacia mellifera'' |binomial_authority = (M.Vahl) Benth. |range_map = acacia-mellifera-range-map.png |range_map_caption = Verspreiding |synonyms = * ''Mimosa mellifera'' M. Vahl<ref name="ILDIS">[http://www.ildis.org/LegumeWeb?version~10.01&LegumeWeb&tno~315&genus~Acacia&species~mellifera ILDIS LegumeWeb]</ref> |}} Die '''Swarthaak''' (''Acacia mellifera'') is 'n algemene [[doringboom]] in [[Afrika]]. Die naam ''mellifera'' verwys na die boom se soetgeurige bloeisels en heuning. Die hout word pikswart as dit geolie word. Die boom staan in Engels as die ''Blackthorn'' bekend. Dit is gelys as nie bedreigd.<ref Name="ILDIS"/> == Verspreiding == Die Swarthaak kom in die droë gebiede van [[Afrika]] en die [[Arabiese Skiereiland]] voor.<ref name="ILDIS" /> == Eienskappe == Die Swarthaak kan as 'n meerstammige bos van tot sewe meter hoog met 'n min of meer tregtervormige kroon groei, of as 'n boom met 'n enkele stam wat tot nege meter hoog kan word. Dit kan 'n ondeurdringbare bos vorm. In sommige dele van Afrika word dit as 'n indringer beskou omdat dit landbougrond kan binnedring en oor groot gebiede kan versprei. == Gebruike == [[Lêer:Acacia mellifera subsp. detinens01.jpg|duimnael|links|190px|<center>Bloeiwyses</center>]] In Afrika word die boom vir omheining, veevoer en die bou van hutte gebruik. Dit blomme is 'n bron van nektar vir heuning-produserende bye. Die hout is ook gesog vir brandstof en die maak van houtskool.<ref name= "Noad + Birnie">Trees of Kenya, Tim Noad and Ann Birnie (1989) ISBN 9966-848-95-9</ref> == Dieregebruike == Die boom is 'n belangrike voedselbron vir [[bees]]te en wilde diere, veral in die droë gebiede van Afrika. Die blare en jong takke is besonder voedsaam en bevat 'n hoë persentasie [[proteïen]]e. Die blomme word dikwels deur [[koedoe]]s gevreet. Diere soos [[olifant]]e, [[swartrenoster]]s, [[kameelperd]]e en [[eland]]e vreet graag die blare. == Subspesies == * ''Acacia mellifera'' (Vahl) Benth. subspesie ''detinens'' ([[William John Burchell‎|Burchell]]) Brenan * ''Acacia mellifera'' (Vahl) Benth. subspesie ''mellifera''<ref>[http://www.ildis.org/LegumeWeb/6.00/fam/f2.shtml ILDIS]</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [http://images.google.com/images?svnum=10&hl=en&ie=ISO-8859-1&oe=ISO-8859-1&gbv=1&q=%22Acacia+mellifera%22&btnG=Search+Images ''Acacia mellifera'' Foto's (Google Beelde)] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] nqljl5a6targ0opup4dgoe3lkv9nusa 0 74363 2514605 2507851 2022-07-24T19:32:21Z SpesBona 2720 + [[Sjabloon:Voorbladster]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas ster | naam= Alpha Centauri AB | beeld= Alpha, Beta and Proxima Centauri (1).jpg | onderskrif= Die posisie van Alpha Centauri A en Alpha Centauri B, met [[Proxima Centauri]] in 'n rooi sirkel (vergroot foto om die rooi sirkel te sien). | sterrebeeld= [[Sentour (sterrebeeld)|Sentour]] | bayernaam= | soort = [[Dubbelster]] | RK= '''A / B:''' 14^h 39^m 36,4951^s / <br />14^h 39^m 35,0803^s | Dek= −60° 50′ 02,308″ / −60° 50′ 13,761″ | magnitude= | skynmagnitude= -0,01 / 1,33 | absolute magnitude= | B-V = 0,88<ref name=ducati>{{cite journal|bibcode=2002yCat.2237....0D|title=VizieR Online Data Catalog: Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system|journal=CDS/ADC Collection of Electronic Catalogues|volume=2237|pages=0|author1=Ducati|first1=J. R.|year=2002}}</ref> | U-B = 0,68<ref name=ducati/> | ouderdom= 6 miljard | massa= 1,1 / 0,907 | radius= 1,2227 / 0,865 | ligsterkte= 1,519 / 0,5 | spektraaltipe= G2V / K1V | temperatuur= 5 790 / 5 260 | afstand= 4,366 | veranderlik= | veelvoudig= Drievoudige stelsel saam met Proxima Centauri | name= '''AB:''' Rigil Kentaurus, Rigil Kent, Toliman, Bungula, FK5&nbsp;538, CP(D)−60°5483, GC&nbsp;19728, CCDM&nbsp;J14396-6050 <br />'''A:'''α¹&nbsp;Centauri, [[Gliese-katalogus|GJ]]&nbsp;559 A, [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5459, [[Henry Draper-katalogus|HD]]&nbsp;128620, GCTP&nbsp;3309.00, LHS&nbsp;50, SAO&nbsp;252838, [[Hipparcos|HIP]]&nbsp;71683 <br />'''B:''' α²&nbsp;Centauri, [[Gliese-katalogus|GJ]]&nbsp;559&nbsp;B, [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5460, [[Henry Draper-katalogus|HD]]&nbsp;128621, LHS&nbsp;51, [[Hipparcos|HIP]]&nbsp;71681 <br />'''C:''' Proxima Centauri, α&nbsp;Cen&nbsp;C, LHS&nbsp;49, [[Hipparcos|HIP]]&nbsp;70890 {{Ligging | image_map = Position Alpha Cen.png | image_width = 260px | x = 56 | y = 160 }} Die posisie van Alpha Centauri in die sterrebeeld Sentour.}} '''Alpha Centauri''' (afgekort as '''Alpha Cen''' of '''α Cen''') is die naaste stelsel van [[ster]]re en [[eksoplanete]] aan die [[Sonnestelsel]]. Die [[Veelvoudige ster|stelsel van drie sterre]] wat deur hulle swaartekrag verbind word, is sowat 4,37&nbsp;[[ligjare]] (1,34&nbsp;[[parsek]]) van hier en lê in die suidelike [[sterrebeeld]] [[Sentour (sterrebeeld)|Sentour]] (Centaurus). Die drie sterre is α&nbsp;Centauri&nbsp;A (amptelik '''Rigil Kentaurus'''),<ref name="IAU-LSN">{{cite web|url=https://www.iau.org/public/themes/naming_stars/|title=Naming Stars |publisher=IAU.org|access-date=16 December 2017}}</ref> α&nbsp;Centauri&nbsp;B (amptelik '''Toliman''')<ref name="IAU-LSN"/> en die naaste ster, α&nbsp;Centauri&nbsp;C (amptelik '''[[Proxima Centauri]]''').<ref name="IAU-LSN"/> Alpha Centauri A en B is [[son]]groottesterre, onderskeidelik 'n [[Sterreklassifikasie#Klas G|G-tipe]] en [[Sterreklassifikasie#Klas K|K-tipe]] [[hoofreeksster]], en saam vorm hulle die [[dubbelster]] Alpha Centauri&nbsp;AB. Met die blote oog lyk die twee hoofkomponente soos 'n enkele ster met 'n [[skynbare magnitude]] van -0,27 – dit is die helderste ster in Sentour en derde helderste ster aan die naghemel (naas [[Sirius]] en [[Canopus]]). Eersgenoemde het ’n massa en ligsterkte van onderskeidelik 110% en 151,9% van die [[Son]] s’n en laasgenoemde onderskeidelik 90,7% en 44,5%. Tydens die twee sterre se wentelbaan om hulle [[massamiddelpunt]], wissel die afstand tussen hulle van omtrent die afstand tussen die Son en [[Pluto]] tot die afstand tussen die Son en [[Saturnus]]. Alpha Centauri&nbsp;C, of Proxima Centauri, is 'n dowwe [[rooidwerg]] ([[Sterreklassifikasie#Klas M|M-tipe]]). Hoewel dit nie met die blote oog gesien kan word nie, is dit die naaste ster aan die Son op 'n afstand van 4,24&nbsp;ligjare (1,3&nbsp;parsek). Dit is sowat 0,21&nbsp;ligjare (0,06&nbsp;parsek) van Alpha Centauri&nbsp;AB af<ref name="Kervella2017">{{cite journal|last1=Kervella|first1=P.|last2=Thévenin|first2=F.|last3=Lovis|first3=C.|date=January 2017|title=Proxima's orbit around α Centauri|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=598 |at=L7|arxiv=1611.03495|bibcode=2017A&A...598L...7K|doi=10.1051/0004-6361/201629930|s2cid=50867264}}</ref> (sowat 430 keer die radius van [[Neptunus]] se wentelbaan). Proxima Centauri het drie bekende planete: Proxima&nbsp;b, 'n aardgrootte-eksoplaneet in die [[bewoonbare sone]] wat in 2016 ontdek is; Proxima&nbsp;c, 'n [[Superaarde]] 1,5&nbsp;[[AE]] van die ster af wat moontlik 'n groot ringstelsel het en wat in 2019 ontdek is; en Proxima&nbsp;d, 'n kandidaat-subaarde wat baie naby aan die ster is en waarvan die ontdekking in 2022 aangekondig is. Alpha Centauri&nbsp;A het moontlik 'n planeet so groot soos Neptunus in die bewoonbare sone, maar dit is nog nie as 'n planeet bevestig nie. Alpha Centauri&nbsp;B het geen bekende planete nie: Planeet&nbsp;Bb, wat na berig is in 2012 ontdek is, was 'n vals alarm. ==Name== [[Beeld:Constellation Centaurus.jpg|thumb|180px|links|Alpha Centauri (links bo) is die helderste voorwerp in die sterrebeeld Sentour.]] "α Centauri" is die naam wat [[Johann Bayer]] in 1603 aan die stelsel gegee het. Die tradisionele naam is "Rigil Kentaurus", wat die [[Latyn]]se vorm is van die [[Arabies]]e naam (رجل القنطورس, ''Rijl al-Qinṭūrus'', "Voet van die Sentour").<ref name="K&S">{{cite book|author1=Paul Kunitzsch|author2=Tim Smart|title=A Dictionary of Modern Star Names: A Short Guide to 254 Star Names and Their Derivations |url=https://books.google.com/books?id=XVspPwAACAAJ|year=2006|publisher=Sky Pub.|isbn=978-1-931559-44-7|page=27}}</ref><ref>{{cite journal|title=The pronunciations, derivations, and meanings of a selected list of star names|journal=Popular Astronomy|first=George R. Jr.|last=Davis|volume=52|issue=3|page=16|date=October 1944|bibcode=1944PA.....52....8D}}</ref> Die naam word dikwels afgekort tot "Rigil Kent" of selfs "Rigil", hoewel laasgenoemde naam eintlik gebruik word vir [[Rigel|β Ori]] (Rigel).<ref name=Allen>R.H. Allen, ''Star Names and their Meanings''</ref> 'n Alternatiewe naam wat in Europese bronne aangetref word, is "Toliman", min of meer 'n Latynse vorm van die Arabiese الظليمان (''aẓ-Ẓalīmān'', "die Twee Volstruise").<ref>ظليم ذ, in Edward William Lane, ''An Arabic–English Lexicon''</ref> Alpha Centauri&nbsp;C is in 1915 ontdek deur Robert T.A. Innes,<ref name="Innes1915">{{cite journal|title=A Faint Star of Large Proper Motion|last1=Innes|first1=R. T. A.|journal=Circular of the Union Observatory Johannesburg|volume=30|pages=235–236|date=October 1915|bibcode=1915CiUO...30..235I}}</ref> wat voorgestel het dit word genoem "Proxima Centaurus"<ref name="Innes1917">{{cite journal|title=Parallax of the Faint Proper Motion Star Near Alpha of Centaurus. 1900. R.A. 14h22m55s-0s 6t. Dec-62° 15'2 0'8 t|last1=Innes|first1=R.T.A.|journal=Circular of the Union Observatory Johannesburg|volume=40|pages=331–336|date=September 1917|bibcode=1917CiUO...40..331I}}</ref> ("die naaste ster van Centaurus").<ref name=oxford2010>{{cite dictionary|title=Oxford Dictionary of English|editor1-first=Angus|editor1-last=Stevenson|publisher=OUP Oxford|year=2010|isbn=978-0-19-957112-3|page=1431|url=https://books.google.com/books?id=anecAQAAQBAJ&pg=PA1431}}</ref> Die naam Proxima Centauri is later algemener gebruik en is nou opgeneem op die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) se lys sterre met eiename.<ref name=aj39_913_20>{{cite journal|last=Alden|first=Harold L.|title=Alpha and Proxima Centauri |journal=Astronomical Journal|year=1928|volume=39|issue=913|pages=20–23|doi=10.1086/104871|bibcode=1928AJ.....39...20A}}</ref><ref name=WGSNproxima>{{cite web |url=https://www.iau.org/static/science/scientific_bodies/working_groups/280/WGSN_bulletin2.pdf|title=Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 2|date=October 2016|publisher=International Astronomical Union|access-date=2019-05-29}}</ref> In 2016 het die IAU se werkgroep oor stername<ref name="WGSN">{{cite web |url=https://www.iau.org/science/scientific_bodies/working_groups/280/|title=IAU Working Group on Star Names (WGSN)|publisher=International Astronomical Union|access-date=22 May 2016}}</ref> besluit om eiename aan individuele sterre te gee in plaas van aan veelvoudige sterre, of stergroepe.<ref name="TriRpt18">{{cite web |url=https://www.iau.org/static/science/scientific_bodies/working_groups/280/wg-starnames-triennial-report-2015-2018.pdf|page=5|title=WG Triennial Report (2015–2018) – Star Names|access-date=14 July 2018}}</ref> Die naam Rigil Kentaurus is vir Alpha Centauri&nbsp;A goedgekeur en Proxima Centauri vir Alpha Centauri&nbsp;C.<ref name="IAU-LSN"/> Op 10 Augustus 2018 is die naam Toliman goedgekeur vir Alpha Centauri&nbsp;B.<ref name="IAU-CSN">{{cite web|url=http://www.pas.rochester.edu/~emamajek/WGSN/IAU-CSN.txt |title=IAU Catalog of Star Names|publisher=International Astronomical Union|access-date=2018-09-17}}</ref> ==Stergroep== Alpha Centauri is 'n groep van drie sterre met sy twee hoofsterre, Alpha Centauri&nbsp;A en Alpha Centauri&nbsp;B, wat saam 'n [[dubbelster]] vorm. Die term "AB" dui op die [[massamiddelpunt]] van 'n hoofdubbelster relatief tot ander sterre in 'n groep van [[veelvoudige ster]]re.<ref name="DoubleStarsHeintz">{{cite book|last=Heintz|first=W. D.|date=1978|title=Double Stars|page=[https://archive.org/details/DoubleStars/page/n27 19]|publisher=D. Reidel|isbn=978-90-277-0885-4|url=https://archive.org/details/DoubleStars}}</ref> "AB-C" verwys na die komponent Proxima Centauri in verhouding tot die hoofdubbelster, en is dus die afstand tussen AB se massamiddelpunt en die afgeleë metgesel. Omdat die afstand tussen Proxima (C) en beide Alpha Centauri&nbsp;A en B dieselfde is, word die AB-dubbelstelsel soms beskou as 'n enkele swaartekragvoorwerp.<ref name="wds1996">{{cite book|last=Worley|first=C. E.|author2=Douglass, G. G.|date=1996|title=Washington Visual Double Star Catalog, 1996.0 (WDS) |url=http://adc.gsfc.nasa.gov/adc-cgi/cat.pl?/catalogs/1/1237|publisher=United States Naval Observatory|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20000422224338/http://adc.gsfc.nasa.gov/adc-cgi/cat.pl?%2Fcatalogs%2F1%2F1237|archive-date=22 April 2000}}</ref> [[Beeld:Orbit Alpha Centauri AB arcsec.png|thumb|220px|links|Die skynbare en ware wentelbane van Alpha Centauri. Die A-komponent is stilstaande, en die relatiewe wentelbaan van die B-komponent word gewys. Die skynbare wentelbaan (dun ellips) is die vorm van die wentelbaan soos van die Aarde af gesien. Die ware wentelbaan is die vorm van die wentelbaan soos gesien loodreg tot die vlak van die wentelbeweging. Volgens die radiale snelheid teenoor tyd<ref name="Pourbaix">{{cite journal|last=Pourbaix|first= D.|year=2002|title=Constraining the difference in convective blueshift between the components of alpha Centauri with precise radial velocities|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=386|issue=1|pages=280–285|bibcode=2002A&A...386..280P|doi=10.1051/0004-6361:20020287|arxiv=astro-ph/0202400|s2cid=14308791|display-authors=et al.}}</ref> het die radiale skeiding tussen A en B met die gesigslyn langs in 2007 'n maksimum bereik, toe B verder as A van die Aarde af was. Die wentelbaan word hier in 80 punte verdeel: elke stap verwys na 'n tydsverskil van 0,99888 jaar, of 364,84 dae.]] ===Wenteleienskappe=== Alpha Centauri se komponente A en B het 'n wentelperiode van 79&nbsp;762 jaar.<ref name="Akeson2021">{{cite journal|doi=10.3847/1538-3881/abfaff|bibcode=2021AJ....162...14A|arxiv=2104.10086|title=Precision Millimeter Astrometry of the α Centauri AB System|journal=The Astronomical Society|volume=162|last1=Akeson|first1=Rachel|last2=Beichman|first2=Charles|last3=Kervella|first3=Pierre|last4=Fomalont|first4=Edward|last5=Benedict|first5=G. Fritz|date=20 April 2021|issue=1 |page=14 |s2cid=233307418 }}</ref> Hulle wentelbane is gematig [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentriek]], want dit het 'n eksentrisiteit van byna 0,52.<ref name="Akeson2021"/> Hulle naaste afstand van mekaar af, of [[Apside|periastron]], is 11,2&nbsp;[[AE]], of omtrent die afstand tussen die Son en Saturnus. Hulle verste afstand, of [[Apside|apastron]], is 35,6&nbsp;AE, omtrent die afstand tussen die Son en Pluto.<ref name="SixthCatOrbVisBin"/> Die mees onlangse periastron was in Augustus 1955 en die volgende een sal in Mei 2035 wees. Die mees onlangse apastron was in Mei 1995 en dit sal weer in 2075 voorkom. Soos van die Aarde af gesien, beteken hulle skynbare wentelbane dat hulle skeiding en posisiehoek (PH) voortdurend verander gedurende hulle geprojekteerde wentelbane. Waargenome sterposisies in 2019 is geskei deur 4,92 [[boogsekonde]]s deur die PH van 337,1°, en dit het toegeneem tot 5,49 boogsekondes deur 345,3° in 2020.<ref name="SixthCatOrbVisBin"/> Die naaste onlangse afstand was in Februarie 2016, by 4&nbsp;boogsekondes deur die PH van 300°.<ref name="SixthCatOrbVisBin">{{cite news|last=Hartkopf|first=W.|author2=Mason, D. M.|year=2008|url=http://ad.usno.navy.mil/wds/orb6.html|title=Sixth Catalog of Orbits of Visual Binaries|publisher=U.S. Naval Observatory|access-date=26 May 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20090412084731/http://ad.usno.navy.mil/wds/orb6.html|archive-date=12 April 2009|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|author=Andrew James|url=http://www.southastrodel.com/PageAlphaCen006.htm|title=ALPHA CENTAURI: 6|website=southastrodel.com |date=11 March 2008|access-date=12 August 2010}}</ref> Die waargenome maksimum skeiding van die sterre is sowat 22 boogsekondes, terwyl die minimum afstand 1,7 boogsekondes is.<ref name="Aitken">{{cite book|title=The Binary Stars|publisher=Dover|author=Robert Grant Aitken|pages=235–237|date=1961}}</ref> Die grootste skeiding was in Februarie 1976, en die volgende een sal in Januarie 2056 wees.<ref name="SixthCatOrbVisBin"/> Alpha Centauri&nbsp;C is sowat 13&nbsp;000&nbsp;AE van Alpha Centauri&nbsp;AB af, wat gelyk is aan sowat 5% van die afstand tussen Alpha Centauri&nbsp;AB en die Son.<ref name="Kervella2017"/><ref name="Matt93"/><ref name="adsabs.harvard.edu">{{cite journal|last1=Kamper|first1=K. W. |last2=Wesselink|first2=A. J.|year=1978|title=Alpha and Proxima Centauri|journal=Astronomical Journal|volume=83|page=1653|bibcode=1978AJ.....83.1653K|doi=10.1086/112378}}</ref> Tot in 2017 was die metings van sy snelheid en wentelbaan te onakkuraat en te kort in jare om vas te stel of dit aan Alpha Centauri&nbsp;AB verbonde is of nie. Metings van sy radiale snelheid in 2017 was presies genoeg om te toon dat Proxima Centauri en Alpha Centauri&nbsp;AB swaartekraggebonde is.<ref name="Kervella2017"/> Proxima Centauri se wentelperiode is sowat 511&nbsp;000 jaar, met 'n eksentrisiteit van 0,5 – baie eksentrieker as [[Mercurius]] s'n. Proxima Centauri kom binne 4&nbsp;100 AE van AB met periastron, en sy apastron geskied by 12&nbsp;300 AE.<ref name="Akeson2021"/> ===Fisiese eienskappe=== [[Lêer:Alpha Centauri relative sizes.svg|duimnael|links|220px|Die relatiewe grootte van die Alpha Centauri-stelsel in vergelyking met die Son.]] [[Asteroseismologie]]se studies, [[Chromosfeer|chromosferiese]] aktiwiteit en sterrotasie (girochronologie) dui alles daarop dat die Alpha Centauri-stelsel net so oud, of effens ouer, as die Son is.<ref name="Mam08">{{cite journal|author1=E. E. Mamajek|author2=L. A. Hillenbrand|year=2008|title=Improved Age Estimation for Solar - Type Dwarfs Using Activity - Rotation Diagnostics |journal=Astrophysical Journal|volume=687|issue=2|pages=1264–1293|arxiv=0807.1686|bibcode=2008ApJ...687.1264M|doi=10.1086/591785|s2cid=27151456}}</ref> Asteroseismologiese ontleding dui op 'n ouderdom van sowat 4,85&nbsp;miljard,<ref name="Thevenin02">{{cite journal|author1=Thévenin, F.|author2=Provost, J. |author3=Morel, P.|author4=Berthomieu, G.|author5=Bouchy, F.|author6=Carrier, F.|year=2002|title=Asteroseismology and calibration of alpha Cen binary system|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=392|page=L9 |arxiv=astro-ph/0206283|bibcode=2002A&A...392L...9T|doi=10.1051/0004-6361:20021074|s2cid=17293259}}</ref> 5&nbsp;miljard,<ref name="Bazot12">{{cite journal|author1=Bazot, M.|author2=Bourguignon, S. |author3=Christensen-Dalsgaard, J.|year=2012|title=A Bayesian approach to the modelling of alpha Cen A|journal=MNRAS|volume=427|issue=3|pages=1847–1866|arxiv=1209.0222|bibcode=2012MNRAS.427.1847B |doi=10.1111/j.1365-2966.2012.21818.x|s2cid=118414505}}</ref> 5,2 miljard,<ref name="Miglio05">{{cite journal|author1=Miglio, A.|author2=Montalbán, J.|year=2005|title=Constraining fundamental stellar parameters using seismology. Application to α Centauri AB|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=441|issue=2|pages=615–629|arxiv=astro-ph/0505537|bibcode=2005A&A...441..615M|doi=10.1051/0004-6361:20052988 |s2cid=119078808}}</ref> 6,4&nbsp;miljard<ref name="Thoul03">{{cite journal|author1=Thoul, A.|author2=Scuflaire, R.|author3=Noels, A.|author4=Vatovez, B.|author5=Briquet, M.|author6=Dupret, M.-A.|author7=Montalban, J. |year=2003|title=A New Seismic Analysis of Alpha Centauri|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=402|pages=293–297|arxiv=astro-ph/0303467|bibcode=2003A&A...402..293T|doi=10.1051/0004-6361:20030244 |s2cid=15886763}}</ref> en 6,52&nbsp;miljard jaar.<ref name="Eggenberger04">{{cite journal|author1=Eggenberger, P.|author2=Charbonnel, C.|author3=Talon, S.|author4=Meynet, G.|author5=Maeder, A.|author6=Carrier, F.|author7=Bourban, G.|year=2004|title=Analysis of α Centauri AB including seismic constraints|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=417|pages=235–246|arxiv=astro-ph/0401606|bibcode=2004A&A...417..235E |doi=10.1051/0004-6361:20034203|s2cid=119487043}}</ref> Die ouderdom van die sterre geskoei op chromosferiese aktiwiteit gee 'n ouderdom van 4,4&nbsp;miljard jaar en girochronologie 'n ouderdom van 5&nbsp;miljard jaar.<ref name="Mam08"/> Volgens die [[sterevolusie]]teorie is albei sterre effens ouer as die Son teen 5&nbsp;miljard tot 6&nbsp;miljard jaar, soos afgelei van hulle [[massa]] en [[Spektraallyn|spektrale eienskappe]].<ref name="Matt93"/><ref name="stellar-model-kim">{{cite journal|author=Kim, Y-C.|year=1999|title=Standard Stellar Models; alpha Cen A and B|journal=Journal of the Korean Astronomical Society|volume=32|issue=2|page=119 |bibcode=1999JKAS...32..119K}}</ref> Volgens hulle wentelelemente is Alpha Centauri&nbsp;AB se gesamentlike massa sowat 2&nbsp;[[sonmassa]]s.<ref name="Aitken"/> Die gemiddelde individuele stermassas is onderskeidelik sowat 1,08 en 0,91&nbsp;sonmassas,<ref name="Akeson2021"/> hoewel stermassas wat in onlangse jare gemeet is, effens verskil, soos 1,14 en 0,92&nbsp;sonmassas,<ref name="RECONS">{{cite web|work=Research Consortium On Nearby Stars|publisher=Georgia State University|date=7 September 2007|title=The One Hundred Nearest Star Systems |url=http://www.astro.gsu.edu/RECONS/TOP100.posted.htm|access-date=2 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20071112173559/http://www.chara.gsu.edu/RECONS/TOP100.posted.htm|archive-date=12 November 2007|url-status=live}}</ref> wat 'n gesamentlike massa van 2,06&nbsp;sonmassas gee. Alpha Centauri&nbsp;A en B het 'n [[absolute magnitude]] van onderskeidelik 4,38 en 5,71. '''Alpha Centauri&nbsp;A''', ook bekend as Rigil Kentaurus, is die primêre komponent van die dubbelster. Dit is 'n sonagtige [[hoofreeksster]] met dieselfde geel kleur.<ref name="csiro">{{cite web|title=The Colour of Stars|date=21 December 2004|work=Australia Telescope, Outreach and Education|publisher=Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation |url=http://outreach.atnf.csiro.au/education/senior/astrophysics/photometry_colour.html|access-date=16 January 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120222183238/http://outreach.atnf.csiro.au/education/senior/astrophysics/photometry_colour.html|archive-date=22 February 2012}}</ref> Dit is van spektraaltipe [[Sterreklassifikasie#Klas G|G2-V]]<ref name=torres2006>{{cite journal|last1=Torres|first1=C. A. O.|last2=Quast|first2=G. R.|last3=da Silva|first3=L.|last4=de la Reza|first4=R.|last5=Melo|first5=C. H. F.|last6=Sterzik |first6=M.|title=Search for associations containing young stars (SACY)|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=460|issue=3|year=2006|pages=695–708|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361:20065602|arxiv=astro-ph/0609258|bibcode=2006A&A...460..695T|s2cid=16080025}}</ref> en is sowat 10% swaarder as die Son.<ref name="Thevenin02"/> Sy [[radius]] is sowat 22% groter.<ref name="kervella2017">{{cite journal|title=The radii and limb darkenings of α Centauri A and B. Interferometric measurements with VLTI/PIONIER|journal=Astronomy & Astrophysics|first1=P.|last1=Kervella|first2=L.|last2=Bigot|first3=A.|last3=Gallenne|first4=F.|last4=Thévenin|volume=597|at=A137|date=January 2017|doi=10.1051/0004-6361/201629505|bibcode=2017A&A...597A.137K |arxiv=1610.06185|s2cid=55597767}}</ref> Wanneer dit beskou word as een van die individuele helderste sterre in die lug (buiten die Son), is dit die vierde helderste met 'n [[skynbare magnitude]] van 0,01<ref name="ducati"/> (effens dowwer as [[Arcturus]] met 'n skynbare magnitude van -0,05). Die soort [[Magneetveld|magnetiese aktiwiteit]] op Alpha Centauri A is vergelykbaar met dié van die Son – dit toon [[korona]]veranderlikheid vanweë [[Sonvlek|stervlekke]] as gevolg van die rotasie van die ster. Sedert 2005 het die aktiwiteitsvlak egter tot 'n minimum gedaal, wat soortgelyk kan wees aan die Son se historiese [[Maunderminimum]]. Anders het dit 'n baie lang steraktiwiteitsiklus en herstel dit stadigaan van 'n minimumfase.<ref name="Ayres2014">{{cite journal|title=The Ups and Downs of α Centauri|last1=Ayres|first1=Thomas R.|journal=The Astronomical Journal|arxiv=1401.0847|volume=147|issue=3|id=59 |page=12|date=March 2014|doi=10.1088/0004-6256/147/3/59|bibcode=2014AJ....147...59A|s2cid=117715969}}</ref> '''Alpha Centauri&nbsp;B''', ook bekend as Toliman, is die dubbelster se sekondêre komponent. Dit is 'n hoofreeksster van spektraaltipe [[Sterreklassifikasie#Klas K|K1-V]] en het daarom 'n [[oranje]]riger kleur as Alpha Centauri&nbsp;A.<ref name="csiro"/> Sy massa is omtrent 90% van die Son s'n en sy deursnee is sowat 14% kleiner. Hoewel dit 'n laer [[ligsterkte]] as A het, straal Alpha Centauri&nbsp;B meer energie in die [[X-straal]]band uit.<ref name="Xrays"/> Sy [[ligkurwe]] wissel op kort termyn en dit het minstens een waargenome [[Opvlamster|opvlamming]] gehad.<ref name="Xrays">{{cite journal|last1=Robrade|first1=J.|last2=Schmitt|first2=J. H. M. M.|last3=Favata|first3=F. |year=2005|title=X-rays from α Centauri – The darkening of the solar twin|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=442|issue=1|pages=315–321|bibcode=2005A&A...442..315R|doi=10.1051/0004-6361:20053314 |arxiv=astro-ph/0508260|s2cid=119120}}</ref> Dit is magneties aktiewer as Alpha Centauri&nbsp;A en het 'n siklus van 8,2 jaar, in vergelyking met die Son s'n van 11 jaar.<ref name="Ayres2014"/> Alpha Centauri&nbsp;B het 'n skynbare magnitude van 1,35, effens dowwer as [[Mimosa]] (Beta&nbsp;Crucis).<ref name="IAU-LSN"/> '''Alpha Centauri C''', beter bekend as Proxima Centauri, is 'n klein hoofreeksster van spektraaltipe [[Sterreklassifikasie#Klas M|M6-Ve]] ([[rooidwerg]]). Dit het 'n [[absolute magnitude]] van 15,6, meer as 20&nbsp;000 keer dowwer as die Son. Sy massa is bereken op 0,1221&nbsp;[[sonmassa]]s.<ref name="KervellaThévenin2017">{{cite journal|last1=Kervella|first1=P.|last2=Thévenin|first2=F.|last3=Lovis|first3=C.|title=Proxima's orbit around α Centauri |journal=Astronomy & Astrophysics|volume=598|year=2017|pages=L7|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201629930|arxiv=1611.03495|bibcode=2017A&A...598L...7K|s2cid=50867264}}</ref> Dit is die naaste ster aan die Son, maar te dof om met die blote oog te sien. <div style="overflow:auto;">[[Beeld:Relative positions of Sun, Alpha Centauri AB and Proxima Centauri.png|thumb|upright=5|center|Die relatiewe posisies van die Son, Alpha Centauri&nbsp;AB en Proxima Centauri. Die grys kolletjie is 'n projeksie van Proxima Centauri, wat ewe ver van Alpha Centauri&nbsp;A en B lê.]]</div> ==Waarneming== [[Beeld:Position Alpha Cen.png|thumb|280px|links|Die ligging van Alpha Centauri in die Sentour. {{Rooi sirkel | x = 58 | y = -68 }}]] [[Beeld:Our Nearest Star System Observed Live.jpg|thumb|240px|Die twee helder sterre regs onder op die foto is Alpha Centauri (regs) en Beta Centauri. 'n Lyn wat deur hulle getrek word, wys in die rigting van die [[Suiderkruis]], net regs van die koepel van die Deense 1,54&nbsp;m-teleskoop by die [[Europese Suidelike Sterrewag#La Silla|La Silla-sterreweg]] in Chili.<ref>{{cite web |url=http://www.eso.org/public/images/potw1604a|title=Our Nearest Star System Observed Live|access-date=27 January 2016}}</ref>]] Met die blote oog lyk Alpha Centauri&nbsp;AB soos een ster, die helderste een in die suidelike sterrebeeld [[Sentour (sterrebeeld)|Sentour]].<ref name="Moore encyclopedia">{{cite book|title=Astronomy Encyclopedia|editor1-first=Patrick|editor1-last=Moore|publisher=Philip's|year=2002|url=https://books.google.com/books?id=uJxWDwAAQBAJ&pg=PP5|isbn=978-0-540-07863-9}}</ref> Hulle skynbare hoekskeiding wissel oor sowat 80 jaar tussen 2 en 22&nbsp;boogsekondes,<ref>{{cite book|first=Johannes Ebenhaezer|last=Van Zyl|date=1996|title=Unveiling the Universe: An Introduction to Astronomy|publisher=Springer|isbn=978-3-540-76023-8|url-access=registration|url=https://archive.org/details/unveilingunivers01vanz}}</ref> en deur 'n groot deel van hulle wentelbane kan hulle met 'n verkyker of klein teleskoop as aparte sterre gesien word.<ref name="AOST2a">{{cite news|last1=Hartung|first1=E. J.|author2=Frew, David|author3=Malin, David|year=1994|title=Astronomical Objects for Southern Telescopes |publisher=Cambridge University Press}}</ref> Met 'n gesamentlike [[skynbare magnitude]] van -0,27 is Alpha Centauri net dowwer as [[Sirius]] en [[Canopus]].<ref name="Moore encyclopedia"/> 'n Lyn deur die sterre<ref name="NortonSA">{{cite book|author=Norton, A. P.|author2=Ed. I. Ridpath|date=1986|title=Norton's 2000.0: Star Atlas and Reference Handbook|publisher=Longman Scientific and Technical|pages=39–40}}</ref> wys na die sterrebeeld die [[Suiderkruis]].<ref name="AOST2a"/> Met dié lyn kan 'n duidelike onderskeid getref word tussen die ware Suiderkruis en die dowwer [[asterisme]] bekend as die [[Seile (sterrebeeld)#Valskruis|Valskruis]].<ref>{{cite book|last=Mitton|first=Jacquelin|date=1993|title=The Penguin Dictionary of Astronomy |url=https://archive.org/details/penguindictionar00mitt|url-access=limited|page=[https://archive.org/details/penguindictionar00mitt/page/148 148]|publisher=Penguin Books|isbn=9780140512267}}</ref> [[Beeld:Alpha-Centauri-daylight.png|thumb|240px|Alpha Centauri AB in daglig afgeneem. Die aparte sterre is duidelik sigbaar.]] Suid van omtrent breedtegraad 29° S is Alpha Centauri [[Sirkumpolêre ster|sirkumpolêr]] en verdwyn dit nooit onder die horison nie. Noord van omtrent breedtegraad 29° N kom Alpha Centauri nooit bo die horison nie. Soos van die Aarde af gesien, is Proxima Centauri 2,2° suidwes van Alpha Centauri&nbsp;AB (dit is omtrent vier keer die [[skynbare grootte]] van die [[Maan]]).<ref name="Matt93">{{cite journal|author=Matthews, R. A. J.|year=1993 |title=Is Proxima really in orbit about α Cen A/B?|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=261|pages=L5–L7|bibcode=1993MNRAS.261L...5M|author2=Gilmore, Gerard|doi=10.1093/mnras/261.1.l5 |doi-access=free}}</ref> Proxima Centauri lyk soos 'n dieprooi ster met 'n skynbare magnitude van 11,1 in 'n gebied met min sterre, en 'n teleskoop van gemiddelde grootte is nodig om dit te sien. Dit word gelys as V645&nbsp;Cen in die [[General Catalogue of Variable Stars]] weergawe 4.2. Dit is 'n [[Veranderlike ster#Opvlamsterre|UV Ceti]]-tipe [[opvlamster]] en kan onverwags met 'n magnitude van tot 0,6 helderder word by sigbare golflengtes en 'n paar minute later weer dowwer word.<ref name=bendict1998>{{cite conference|display-authors=1|last1=Benedict|first1=G. Fritz|last2=McArthur|first2=Barbara|last3=Nelan|first3=E.|last4=Story |first4=D.|last5=Whipple|first5=A. L.|last6=Shelus|first6=P. J.|title=Proxima Centauri: Time-resolved Astrometry of a Flare Site using HST Fine Guidance Sensor 3|conference=ASP Conf. Ser. 154, The Tenth Cambridge Workshop on Cool Stars, Stellar Systems and the Sun|editor1-first=R. A.|editor1-last=Donahue|editor2-first=J. A.|editor2-last=Bookbinder|page=1212|year=1998|bibcode=1998ASPC..154.1212B}}</ref> Sommige amateur- en professionale sterrekundiges monitor die ster gereeld met óf optiese óf radioteleskope vir opvlammings.<ref>{{cite journal|author=Page, A. A.|year=1982|title=Mount Tamborine Observatory|journal=International Amateur-Professional Photoelectric Photometry Communication|volume=10|page=26|bibcode=1982IAPPP..10...26P}}</ref> Alpha Centauri kan binne die [[G-wolk]] van die [[Plaaslike Borrel]] lê,<ref>{{cite journal | title=The Interface between the Outer Heliosphere and the Inner Local ISM: Morphology of the Local Interstellar Cloud, Its Hydrogen Hole, Strömgren Shells, and 60Fe Accretion | last1=Linsky | first1=Jeffrey L. | last2=Redfield | first2=Seth | last3=Tilipman | first3=Dennis | journal=The Astrophysical Journal | volume=886 | issue=1 | id=41 | pages=19 | date=November 2019 | doi=10.3847/1538-4357/ab498a | arxiv=1910.01243 | bibcode=2019ApJ...886...41L | s2cid=203642080 }}</ref> en die naaste bekende groep sterre daaraan is die dubbele [[bruindwerg]]stelsel [[Luhman 16]] teen 3,6&nbsp;ligjare (1,1&nbsp;parsek).<ref name="substellarcompanion">{{cite journal|last1=Boffin |first1=Henri M. J.|last2=Pourbaix|first2=D.|last3=Mužić|first3=K.|last4=Ivanov|first4=V. D.|last5=Kurtev|first5=R.|last6=Beletsky|first6=Y.|last7=Mehner|first7=A.|last8=Berger|first8=J. P.|last9=Girard |first9=J. H.|display-authors=1<!--Expandable-->|date=4 December 2013|title=Possible astrometric discovery of a substellar companion to the closest binary brown dwarf system WISE J104915.57–531906.1 |journal=Astronomy and Astrophysics|volume=561|pages=L4|arxiv=1312.1303|bibcode=2014A&A...561L...4B|doi=10.1051/0004-6361/201322975|last10=Mawet|first10=D.|s2cid=33043358}}</ref> == Eiebewegings == [[Beeld:PIA18003-NASA-WISE-StarsNearSun-20140425-2.png|thumb|240px|links|Die naaste sterre aan die Son.]] Alle komponente van Alpha Centauri het 'n aansienlike [[eiebeweging]] teen die agtergrondsterre. Dit veroorsaak dat hulle skynbare posisies oor eeue heen stadigaan verander.<ref>{{cite web|last=ESA: Hipparcos Site |url=http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS&page=high_p|title=High-Proper Motion Stars (2004)}}</ref> Eiebeweging was onbekend aan antieke sterrekundiges. Die meeste het aanvaar dat die sterre permanent op dieselfde plek aan die naghemel bly, soos blyk uit die werk van die filosoof [[Aristoteles]].<ref>{{cite web|last=Aristotle|url=http://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/heavens/book2.html|title=De Caelo (On the Heavens): Book II Part 11 (2004)|access-date=6 August 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080823061709/http://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/heavens/book2.html|archive-date=23 August 2008|url-status=dead}}</ref> In 1718 het [[Edmond Halley]] ontdek sommige sterre het aansienlik wegbeweeg van hulle antieke astrometriese posisies.<ref name=berry>{{cite book|author=Arthur Berry|title=A Short History of Astronomy|url=https://books.google.com/books?id=QBJcswEACAAJ|date=6 February 2018|publisher=Creative Media Partners, LLC|isbn=978-1-376-81951-9|pages=357–358}}</ref> In die 1830's het [[Thomas Henderson]] die ware afstand na Alpha Centauri bepaal.<ref name="Henderson1839">{{cite journal|author=Henderson, H.|year=1839|title=On the parallax of α Centauri|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=4|issue=19|pages=168–169|bibcode=1839MNRAS...4..168H |doi=10.1093/mnras/4.19.168|url=https://zenodo.org/record/1431843|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web|last=Astronomical Society of South Africa|url=http://www.saao.ac.za/assa/html/his-astr-henderson_t.html |title=Henderson, Thomas [FRS] (2008)|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120909154524/http://www.saao.ac.za/assa/html/his-astr-henderson_t.html|archive-date=9 September 2012}}</ref> Hy het toe besef die stelsel het waarskynlik 'n hoë eiebeweging.<ref>{{cite book|author=Anton Pannekoek|title=A History of Astronomy|url=https://books.google.com/books?id=I1LGdDe0NYcC|year=1989|publisher=Courier Corporation|isbn=978-0-486-65994-7|page=333}}</ref><ref>{{cite journal|author=Maclear, M.|title=Determination of Parallax of α¹and α² Centauri|bibcode=1851MNRAS..11..131M |journal=Astronomische Nachrichten|year=1851|volume=32|issue=16|pages=243–244|doi=10.1002/asna.18510321606}}</ref><ref name="Aitken"/> In dié geval is die skynbare sterbeweging bepaal deur die gebruik van [[Nicolas-Louis de Lacaille]] se astrometriese waarnemings van 1751-'52,<ref>{{cite book|first1=de La Caillé|last1=N. L.|translator=Raven-Hart, R.|date=1976|title=Travels at the Cape, 1751–1753: an annotated translation of Journal historique du voyage fait au Cap de Bonne-Espérance|publisher=Cape Town|isbn=978-0-86961-068-8}}</ref> deur middel van die waargenome verskille tussen die twee posisies in verskilllende [[Epog (sterrekunde)|epogs]]. Die berekende eiebeweging van die massamiddelpunt van Alpha Centauri&nbsp;AB is sowat 3&nbsp;620 [[Boogsekonde|milliboogsekondes]] (mas) per jaar weswaarts en 694&nbsp;mas per jaar noordwaarts, wat 'n algehele beweging gee van 3&nbsp;686&nbsp;mas per jaar in die rigting 11° noord van wes.<ref name=Kervella2016>{{Cite journal|first1=Pierre|last1=Kervella|display-authors=et al.|title=Close stellar conjunctions of α Centauri A and B until 2050 An m_K = 7.8 star may enter the Einstein ring of α Cen A|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=594|issue=107|page=A107|arxiv=1610.06079|doi=10.1051/0004-6361/201629201|year=2016|bibcode=2016A&A...594A.107K |s2cid=55865290}}</ref> Die beweging van die massamiddelpunt is sowat 6,1&nbsp;boogminute in 'n eeu, of 1,02° in 'n millennium. Die snelheid weswaarts is 23&nbsp;km/s en noordwaarts 4,4&nbsp;km/s. Met die gebruik van [[spektroskopie]] is die gemiddelde [[radiale snelheid]] bepaal op sowat 22,4&nbsp;km/s in die rigting van die [[Sonnestelsel]].<ref name=Kervella2016/> Die is 'n snelheid relatief tot die Son van 32,4&nbsp;km/s.<ref>{{cite arXiv|eprint=2103.03289|last1=Marshall Eubanks|first1=T.|last2=Hein|first2=Andreas M.|last3=Lingam|first3=Manasvi|last4=Hibberd|first4=Adam|last5=Fries|first5=Dan|last6=Perakis|first6=Nikolaos |last7=Kennedy|first7=Robert|last8=Blase|first8=W. P.|last9=Schneider|first9=Jean|title=Interstellar Objects in the Solar System: 1. Isotropic Kinematics from the Gaia Early Data Release 3|year=2021 |class=astro-ph.EP}}</ref> Omdat Alpha Centauri&nbsp;AB soos van die Aarde af gesien feitlik presies op die vlak van die [[Melkweg]] lê, is daar baie sterre daaragter. Vroeg in Mei 2028 sal Alpha Centauri&nbsp;A tussen die Aarde en 'n verafgeleë rooi ster deur beweeg, en daar is 'n kans van 45% dat 'n [[Einsteinring]] gesien sal kan word. Ander [[Konjunksie (sterrekunde)|konjunksies]] sal ook in die komende dekades plaasvind, wat beteken die eiebewegings sal akkuraat gemeet kan word en meer inligting oor [[eksoplanete]] sal ingewin kan word.<ref name=Kervella2016/> [[Beeld:Alpha Cen proper motions.gif|thumb|240px|'n Animasie van Alpha Centauri se beweging deur die lug. (Die beweging van die ander sterre word nie gewys nie.) "Oggi" beteken vandag en "anni" jare.]] ===Voorspelde toekomstige veranderings=== Geskoei op die stelsel se eiebeweging en radiale snelhede, sal Alpha Centauri se posisie aansienlik bly verander en dit sal geleidelik helderder word. In omstreeks 6200&nbsp;n.C. sal Alpha Centauri se eiebeweging 'n uiters skaars sterkonjunksie van die eerste [[magnitude]] met Beta Centauri veroorsaak, en dit sal 'n helder optiese [[dubbelster]] in die [[Suidelike Halfrond]] vorm.<ref name="AOST2">{{cite book|last1=Hartung|first1=E. J.|last2=Frew|first2=D.|last3=Malin|first3=D.|year=1994|title=Astronomical Objects for Southern Telescopes|page=194|url=https://books.google.com/books?id=FTsDDQAAQBAJ&pg=PT3|publisher=Melbourne University Press|isbn=978-0-522-84553-2}}</ref> Dit sal daarna net noord van die Suiderkruis verbybeweeg, voordat dit noordweswaarts sal beweeg en op na die huidige [[hemelewenaar]] en weg van die galaktiese vlak. Teen omstreeks 26700&nbsp;n.C. sal Alpha Centauri in die huidige sterrebeeld [[Noordelike Waterslang]] [[perihelion]] bereik op 'n afstand van 2,9&nbsp;ligjare (0,9&nbsp;parsek),<ref name="Matthews">{{cite journal|author=Matthews, R. A. J.|year=1994|title=The Close Approach of Stars in the Solar Neighbourhood|journal=Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society|volume=35|pages=1–8|bibcode=1994QJRAS..35....1M}}</ref> hoewel latere berekenings daarop dui dat dit in 27000&nbsp;n.C. sal gebeur.<ref name="Bailer2015">{{cite journal|first=Bailer-Jones|last=C. A. l.|year=2015|title=Close encounters of the stellar kind |journal=Astronomy and Astrophysics|volume=575|pages=A35–A48|bibcode=2015A&A...575A..35B|arxiv=1412.3648|doi=10.1051/0004-6361/201425221|s2cid=59039482}}</ref> Op sy naaste afstand sal Alpha Centauri 'n maksimum skynbare magnitude van -0,86 hê, wat vergelykbaar is met die huidige magnitude van [[Canopus]], maar dit sal steeds nie helderder as [[Sirius]] wees nie – dié sal oor die volgende 60&nbsp;000 jaar helderder word en sal vir die volgende 210&nbsp;000 jaar steeds die helderste ster wees soos van die Aarde af gesien (buiten die Son).<ref>''Sky and Telescope'', April 1998 (p. 60), based on computations from HIPPARCOS data.</ref> == Planete == Teen 2022 is drie planete om Proxima Centauri ontdek. Een is onder die ligstes wat nog deur radiale snelheid bespeur is (d), een naby aan die Aarde se grootte in die [[bewoonbare sone]] (b) en 'n moontlike [[gasdwerg]] wat veel verder as die ander twee van die ster af is (c). Sedert die eerste eksoplanete ontdek is, is daar al 'n soektog na eksoplanete in die Alpha Centauri-stelsel. Die aktiwiteitsvlak van die ster veroorsaak ruis en bemoeilik so die waarneming van 'n metgesel met behulp van radiale snelheid.<ref>{{cite journal | last1=Saar | first1=Steven H. | last2=Donahue | first2=Robert A. |title=Activity-related Radial Velocity Variation in Cool Stars |journal=Astrophysical Journal |date=1997 |volume=485 |issue=1 |pages=319–326 |doi=10.1086/304392 |bibcode=1997ApJ...485..319S|s2cid=17628232 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/f853/b15f7c178a7f9dd1735752d2601c6202ee63.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20190309110644/http://pdfs.semanticscholar.org/f853/b15f7c178a7f9dd1735752d2601c6202ee63.pdf |url-status=dead |archive-date=2019-03-09 }}</ref> In 1998 het 'n ondersoek van Proxima Centauri met die "Faint Object Spectrograph" aan boord van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] blykbaar bewyse gelewer van 'n metgesel wat op 'n afstand van sowat 0,5&nbsp;AE wentel.<ref>{{cite journal | last1=Schultz | first1=A. B. | last2=Hart | first2=H. M. | last3=Hershey | first3=J. L. | last4=Hamilton | first4=F. C. | last5=Kochte | first5=M. | last6=Bruhweiler | first6=F. C. | last7=Benedict | first7=G. F. | last8=Caldwell | first8=John |title=A possible companion to Proxima Centauri |journal=Astronomical Journal |date=1998 |volume=115 |issue=1 |pages=345–350 |doi=10.1086/300176 |bibcode=1998AJ....115..345S}}</ref> In 'n daaropvolgende soektog met die "Wide Field Planetary Camera 2" is geen metgesel gevind nie.<ref name=apj119>{{cite journal | last1=Schroeder | first1=Daniel J. | last2=Golimowski | first2=David A. | last3=Brukardt | first3=Ryan A. | last4=Burrows | first4=Christopher J. | last5=Caldwell | first5=John J. | last6=Fastie | first6=William G. | last7=Ford | first7=Holland C. | last8=Hesman | first8=Brigette |title=A Search for Faint Companions to Nearby Stars Using the Wide Field Planetary Camera 2 |journal=The Astronomical Journal |date=2000 |volume=119 |issue=2 |pages=906–922 |doi=10.1086/301227 |bibcode=2000AJ....119..906S|doi-access=free }}</ref> Twee onbevestigde eksoplanete is ook om Alpha Centauri A en Alpha Centauri B ontdek, onderskeidelik Ab en Bc. In 2012 is die planeet Bb na berig word om laasgenoemde ster ontdek, maar in 2015 het 'n nuwe ontleding tot die gevolgtrekking gekom dat dit vals was.<ref>{{cite news |url=https://www.popularmechanics.com/space/a18003/no-alpha-centauri-b-planet/|title=It Turns Out the Closest Exoplanet to Us Doesn't Actually Exist|last=Wenz|first=John|date=2015-10-29|publisher=Popular Mechanics|access-date=2018-12-08}}</ref><ref>{{cite web|url=https://news.nationalgeographic.com/2015/10/151028-planet-disappears-alpha-centauri-astronomy-science/|title=Poof! The Planet Closest To Our Solar System Just Vanished|date=2015-10-29|publisher=National Geographic News|access-date=2018-12-08}}</ref><ref>{{citation|first1=Vinesh|last1=Rajpaul|first2=Suzanne|last2=Aigrain|first3=Stephen J.|last3=Roberts |title=Ghost in the time series: no planet for Alpha Cen B|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=456|issue=1|pages=L6–L10|date=19 October 2015|arxiv=1510.05598 |bibcode=2016MNRAS.456L...6R|doi=10.1093/mnrasl/slv164|s2cid=119294717}}</ref> ===Hipotetiese planete=== Nog planete kan in die Alpha Centauri-stelsel voorkom, óf om Alpha Centauri&nbsp;A óf om Alpha Centauri&nbsp;B individueel, of in groot wentelbane om Alpha Centauri&nbsp;AB. Omdat albei sterre taamlik baie soos die Son is (byvoorbeeld wat ouderdom en [[Metaal (astronomie)|metaalinhoud]] betref) word gedetailleerde ondersoeke na planete voortdurend gedoen met behulp van verskeie metodes.<ref name="universetoday.com">{{cite web |url=http://www.universetoday.com/2008/04/19/why-havent-planets-been-detected-around-alpha-centauri/|title=Why Haven't Planets Been Detected around Alpha Centauri|work=Universe Today|access-date=19 April 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080421040845/http://www.universetoday.com/2008/04/19/why-havent-planets-been-detected-around-alpha-centauri/|archive-date=21 April 2008|url-status=live|date=2008-04-19}}</ref> In geen van die studies kon 'n [[bruindwerg]] of [[gasplaneet]] opgespoor word nie.<ref name="universetoday.com"/><ref>{{cite web|url=http://www.ucsc.edu/news_events/text.asp?pid=2012|title=Nearby star should harbor detectable, Earth-like planets|date=7 March 2008|first=Tim|last=Stephens|work=News & Events|publisher=UC Santa Cruz|access-date=19 April 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080417004113/http://www.ucsc.edu/news_events/text.asp?pid=2012| archive-date=17 April 2008|url-status=dead}}</ref> In 2009 het rekenaarsimulasies gewys 'n paneet sou naby die binnekant van Alpha Centauri&nbsp;B se bewoonbare sone kon vorm. Die sone strek tussen 0,5 en 0,9&nbsp;AE van die ster af. Sekere spesiale aannames, soos dat A en B aanvanklik verder van mekaar gevorm en daarna nader na mekaar beweeg het, soos wanneer hulle in 'n digte [[sterreswerm]] ontstaan het, sou kon dui op 'n [[Akkresieskyf|akkresievriendelike]] omgewing verder van die ster af.<ref name="Thebault 2009">{{cite journal|author=Thebault, P.|author2=Marzazi, F.|author3=Scholl, H.|year=2009 |title=Planet formation in the habitable zone of alpha centauri B|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=393|issue=1|pages=L21–L25|arxiv=0811.0673|bibcode=2009MNRAS.393L..21T |doi=10.1111/j.1745-3933.2008.00590.x|s2cid=18141997}}</ref> Liggame om Alpha Centauri&nbsp;A sal effens verder van die ster af kan wentel vanweë sy sterker swaartekrag. Verder maak die afwesigheid van enige bruindwerge of gasreuse in nabye wentelbane dit moontlik dat aardagtige planete daar kan voorkom.<ref name="lackofany">{{cite journal|author1=Quintana, E. V.|author2=Lissauer, J. J. |author3=Chambers, J. E.|author4=Duncan, M. J.|title=Terrestrial Planet Formation in the Alpha Centauri System|journal=Astrophysical Journal|year=2002|volume=576|issue=2|pages=982–996|doi=10.1086/341808 |bibcode=2002ApJ...576..982Q|citeseerx=10.1.1.528.4268}}</ref> 'n Teoretiese studie dui daarop dat 'n ontleding van radiale snelheid 'n hipotetiese planeet van 1,8&nbsp;[[aardmassa]]s in Alpha Centauri&nbsp;B se bewoonbare sone sou kon opspoor.<ref name=guedesetal2008>{{cite journal|first1=Javiera M.|last1=Guedes|first2=Eugenio J.|last2=Rivera|first3=Erica|last3=Davis|first4=Gregory|last4=Laughlin|first5=Elisa V.|last5=Quintana|first6=Debra A.|last6=Fischer|title=Formation and Detectability of Terrestrial Planets Around Alpha Centauri B|journal=Astrophysical Journal|volume=679|issue=2|pages=1582–1587|arxiv=0802.3482|doi=10.1086/587799|bibcode=2008ApJ...679.1582G|year=2008|s2cid=12152444}}</ref> ==Uitsig van die stelsel af== [[Beeld:Sky-from-alpha-centauri-af.jpg|thumb|240px|'n Uitsig van Alpha Centauri af op die [[Jagter (sterrebeeld)|Jagter]], met [[Sirius]] naby [[Betelgeuse]], [[Procyon]] in die [[Maagd (sterrebeeld)|Maagd]] en die [[Son]] in [[Kassiopeia (sterrebeeld)|Kassiopeia]], soos geskep deur [[Celestia]].]] Die hemelruim soos van Alpha Centauri&nbsp;AB gesien, sal baie lyk soos van die Aarde af, behalwe dat die sterrebeeld [[Sentour (sterrebeeld)|Sentour]] sonder sy helderste ster sal wees. Die Son sal lyk soos 'n geel ster met 'n skynbare magnitude van 0,47, rofweg so helder as wat [[Betelgeuse]] van die Aarde af lyk. Dit sal in [[Kassiopeia (sterrebeeld)|Kassiopeia]] lê en baie helderder wees as al die ander sterre in die sterrebeeld. Iemand op 'n planeet om óf Alpha Centauri&nbsp;A óf Alpha Centauri&nbsp;B sal die ander ster as 'n baie helder sekondêre ster sien. 'n Aardagtige planeet 1,25&nbsp;[[AE]] van A af sal deur A verlig word soos die Aarde deur die Son, en B sal 5,7 tot 8,6 magnitudes dowwer lyk as A, maar steeds 150 tot 2&nbsp;100 keer so helder soos die [[volmaan]]. Daarteenoor sal 'n aardagtige planeet 0,71&nbsp;AE van B af amper soveel lig van B kry as die Aarde van die Son, terwyl A 4,6 tot 7,3 magnitudes dowwer sal lyk, maar steeds 470 tot 5&nbsp;700 keer so helder soos die volmaan. ==Toekomstige verkenning== [[Beeld:The Very Large Telescope and the star system Alpha Centauri.jpg|thumb|240px|Die [[Baie Groot Teleskoop]] en Alpha Centauri.]] Alpha Centauri is 'n waarskynlike eerste teiken vir 'n interstellêre bemande besoek of robotverkenning. Met die huidige ruimtevaarttegnologie sal 'n reis van die Aarde na Alpha Centauri verskeie millenniums duur, hoewel die moontlikheid van nukleêre pulsvoortstuwing of laserligseiltegnologie, soos wat in die Breakthrough Starshot-program oorweeg word, die reis tot dekades sou kon verkort.<ref name="NYT-20160412-db">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/04/13/science/alpha-centauri-breakthrough-starshot-yuri-milner-stephen-hawking.html|title=A Visionary Project Aims for Alpha Centauri, a Star 4.37 Light-Years Away|newspaper=The New York Times|last=Overbye|first=Dennis|date=12 April 2016|access-date=12 April 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.universetoday.com/2008/07/08/how-long-would-it-take-to-travel-to-the-nearest-star|title=How Long Would it Take to Travel to the Nearest Star?|publisher=Universe Today|first=Ian|last=O'Neill|date=8 July 2008}}</ref> Een van die doeleindes van so 'n sending sal moontlik wees om 'n verbyvlug uit te voer en foto's te neem van planete wat in die stelsel kan voorkom.<ref name="starshot">{{cite web|url=https://breakthroughinitiatives.org/Initiative/3|title=Starshot|publisher=Breakthrough Initiatives|access-date=10 January 2017}}</ref><ref name="nytimes20160412">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2016/04/13/science/alpha-centauri-breakthrough-starshot-yuri-milner-stephen-hawking.html|title=Reaching for the Stars, Across 4.37 Light-Years|newspaper=The New York Times|author-link=Dennis Overbye|date=12 April 2016|access-date=10 January 2017}}</ref> Die bestaan van [[Proxima Centauri b]], wat in Augustus 2016 deur die [[Europese Suidelike Sterrewag]] (ESO) aangekondig is, sou 'n teiken vir die Starshot-program kon wees.<ref name="starshot"/><ref name="nytimes20160824">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/08/25/science/earth-planet-proxima-centauri.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2016/08/25/science/earth-planet-proxima-centauri.html |archive-date=2022-01-01 |url-access=limited|title=One Star Over, a Planet That Might Be Another Earth|newspaper=The New York Times|first=Kenneth|last=Chang|date=24 August 2016|access-date=10 January 2017}}</ref> == Sien ook == * [[Lys van naaste sterre]] == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Skakels == * [http://simbad.u-strasbg.fr/sim-id.pl?protocol=html&Ident=alpha+centauri Simbad-waarnemingsdata] * [http://ad.usno.navy.mil/wds/orb6.html Wentelbane van sigbare dubbelsterre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060806034610/http://ad.usno.navy.mil/wds/orb6.html |date= 6 Augustus 2006 }} * [http://www.southastrodel.com/PageAlphaCen001.htm "The Imperial Star&nbsp;– Alpha Centauri"] * [http://www.southastrodel.com/PageAlphaCen006.htm Geskiedenis van Alpha Centauri] {{Commons-kategorie inlyn|Alpha Centauri}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Alpha Centauri}} {{Lug3|14|39|36.4951|-|60|50|02.308|4|aansig=titel}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Bayer-voorwerpe]] [[Kategorie:Planetêre stelsels]] [[Kategorie:Sentour (sterrebeeld)]] [[Kategorie:Sterre met eiename‎]] [[Kategorie:Veranderlike sterre]] [[Kategorie:Henry Draper-voorwerpe]] [[Kategorie:Gliese-voorwerpe]] [[Kategorie:G-tipe hoofreekssterre]] [[Kategorie:K-tipe hoofreekssterre]] sricai3v5b17obi7m7nkt2swi3flro0 0 74691 2514812 2513821 2022-07-25T09:22:51Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = ''Rooiels'' | other_names = {{en}} Butterspoon tree,<br /> African red alder | image = Cunonia capensis1.jpg | image width =250 px | image caption = Die groot steunblare wat die groeipunt toevou, is lepelagtig saamgepers, wat die boom sy naam "Butterspoon Tree" in Engels gee. | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Angiosperms]] | classis = [[Eudicots]] | ordo = [[Rosids]] | familia = [[Cunoniaceae]] | genus = ''[[Cunonia]]'' | species = '''''C. capensis''''' | binomial = ''Cunonia capensis'' | binomial_authority = [[Carl Linnaeus|L.]] | synonyms = }} Die '''Rooiels''' (''Cunonia capensis''), ([[Engels]]: '''Butterspoon tree''', '''Butterknife tree''', of '''Red alder''') is 'n kleinerige [[boom]] wat in die bergwoude en langs riviere en strome van [[Suider-Afrika]] groei. Dit word ook as ornamentele boom vir tuinversiering gekweek weens sy aantreklike, blink blare en trosse klein, geurige, wit blomme. Die boom se FSA-nommer is 140.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Voorkoms == [[Lêer:2 Cunonia capensis flowers on Devils Peak indigenous forest - Cape Town.JPG|duimnael|links|Roomkleurige stande blomme]] ''Cunonia capensis'' vorm 'n pragtige, lae boom wat veral mooi vertoon in Suider-Afrikaanse tuine. Dit beskik oor blink, rooi-getinte blare, en produseer sproeie digte, geurige, wit tot roomkleur blomme van Februarie tot Mei. Die blomme is dubbelslagtig en skoenlappers en heuningbye besoek dit gereeld. Die fyn saadjies verskyn in klein twee-horing kapsules en word versprei deur [[voëls]] en die wind. Die groot steunblare wat die groeipunt toevou, is saamgepers om 'n lepelagtige vorm aan te neem, wat aan die boom sy naam ''Butterspoon Tree'' in Engels gee. [[Lêer:Cunonia capensis - Cape Town 8.JPG|duimnael|regs|Nabyskoot van blink, rooi-getinte blare]] Hierdie immergroen tuinboom groei nie goed in droë toestande nie, maar verkies 'n vogtige, gematigde klimaat en benodig heelwat water gedurende sy eerste jare van groei. Dit weerstaan matige ryp en groei baie vinnig - mits dit voldoende water kry. In die oop son bereik die boom gewoonlik 'n hoogte van vyf meter, terwyl dit in bedekte woude tot 10 meter hoog kan word. == Verspreiding == [[Lêer:Giant Cunonia capensis trees in Cape Town indigenous forests.jpg|duimnael|links|'n Reuse eksemplaar langs 'n voetpaadjie op [[Tafelberg]].]] Die ''rooiels'' groei natuurlik vanaf [[Kaapstad]] en die [[Wes-Kaap]] in [[Suid-Afrika]], ooswaarts tot in [[eSwatini]] en die suide van [[Mosambiek]]. Dit kom tipies algemeen voor in die inheemse Afrika-bergwoude van [[Suider-Afrika]], veral langs riviere. Plekke met hoë reënval of volgehoue vogtigheid word grootliks verkies. == Verbouing == [[Lêer:Cunonia capensis Butterknife tree Cape Town 4.jpg|duimnael|regs|Aangeplante jong ''Cunonia capensis'' bome groei welig in 'n botaniese tuin]] ''Cunonia capensis'' word in 'n groeiende mate dwarsoor Suider-Afrika verbou as 'n ornamentele of versieringsboom in die tuin. Dit aard goed in volson en skaduwee-areas en kan langs geboue geplant word a.g.v. sy ligte, nie-oordadige wortelstelsel. Die plant raak sedert onlangs baie gewild in beboude gebiede. Dit benodig 'n vogtige omgewing, bome wat in droë landskap geplant word, moet gereeld natgelei word. Dit maak die boom ook ideaal vir moeras-agtige, waterdeurdrenkte tuine, of langs riviere en waterstrome. Die boom word gewoonlik uit sy klein saadjies gekweek. Jong plante benodig heelwat water en 'n mate van beskutting teen direkte sonlig. Dit is een van die vinniggroeiendste bome in Suider-Afrika.<ref>{{Cite web |url=http://www.plantzafrica.com/plantcd/cunoncapen.htm |title=argiefkopie |access-date= 1 April 2013 |archive-date=25 April 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130425105139/http://www.plantzafrica.com/plantcd/cunoncapen.htm |url-status=dead }}</ref> [[Lêer:Cunonia austrocaledonica MHNT.BOT.2010.6.56.jpg|duimnael|''Cunonia austrocaledonica'']] {{commons category|Cunonia capensis}} == Verdere leesstof == * Kubizki, Klaus ed. (2004). ''Flowering Plants, Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales (The Families and Genera of Vascular Plants, Volume VI)''. Springer, Berlyn. * Missouri Botaniese Tuin se TROPICOS Nomenklatuur-databasis. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 0ybwx7mb794dy02su5yoe5o5dwmulu9 0 77940 2514839 2271527 2022-07-25T10:10:24Z Aliwal2012 39067 verbeter uitleg wikitext text/x-wiki __NOTOC__{{Taksoboks | name = Bruinkoppapegaai | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = <ref>{{IUCN|id=106001504 |title=''Poicephalus cryptoxanthus'' | assessors=''BirdLife International'' |version=2012.1 |year=2012 |accessdate=16 Julie 2012}}</ref> | image = Brown-headed_Parrot_(Poicephalus_cryptoxanthus)_(11688869593).jpg | image_width = | image_caption=Bruinkoppapegaai in die [[Krugerwildtuin]] | domain = [[Eukaryota]] | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Psittaciformes]] | superfamilia = [[Psittacoidea]] | familia = [[Psittacidae]] | subfamilia = [[Psittacinae]] | genus = ''[[Poicephalus]]'' | species = '''''P. cryptoxanthus''''' | binomial = ''Poicephalus cryptoxanthus'' | binomial_authority = ([[Wilhelm Peters|Peters]], 1854) }} Die '''Bruinkoppapegaai''' (''Poicephalus cryptoxanthus'') is 'n gelokaliseerde, algemene [[standvoël]] en nomade in savanne, rivierwoud en oop boomveld. Die [[voël]] kom voor in [[Mosambiek]], die [[Laeveld]] en noord [[KwaZulu-Natal]]. Die voël is 22 – 25&nbsp;cm lank en 125 - 150 g groot. In Engels staan die voël bekend as die ''Brown-headed parrot''. == Fotogalery == <gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="175px"> Poicephalus cryptoxanthus -caged.jpg|Bruinkoppapegaai in gevangenskap Braunkopfpapagei.jpg|By 'n voedselplant in die Krugerwildtuin PioniasFuscicapillus, crop.jpg|Illustrasie van 1870 </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Poicephalus cryptoxanthus}} {{Wikispecies|Poicephalus cryptoxanthus}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls]] * [[Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer)]] * [[Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name]] == Bron == * ''[[Sasol Voëls van Suider-Afrika]].'' Struik Nature. Vierde Uitgawe 2011. ISBN 978-1-77007-926-7 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Papegaaie en parkiete]] [[Kategorie:Voëls van die Krugerwildtuin]] 41q3urby654zvmpelsz8l6wu5wbmbm7 0 79256 2514842 2270215 2022-07-25T10:14:57Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Neddikie | image = Neddicky, or piping cisticola, Cisticola fulvicapilla at Pilanesberg National Park, Northwest Province, South Africa (17454443855).jpg | image_caption = In Pilanesberg | image2 = Piping Cisticola (Cisticola fulvicapilla) (W1CDR0000367 BD18).ogg | image2_caption = Sang opgeneem in die Kaapprovinsie, Suid-Afrika | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = <ref>{{IUCN|id=22713444 |title=''Cisticola fulvicapilla'' |assessors=[[BirdLife International]] |version=2013.2 |year=2012 |accessdate=26 November 2013}}</ref> | domain = [[Eukaryota]] | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Cisticolidae]] | genus = ''[[Cisticola]]'' | species = '''''C. fulvicapilla''''' | binomial = ''Cisticola fulvicapilla'' | binomial_authority = ([[Louis Jean Pierre Vieillot|Vieillot]], 1817) | synonyms = ''Cisticola fulvicapillus'' }} Die '''Neddikie''' (''Cisticola fulvicapilla'') is 'n algemene [[voël|standvoël]] in grasagtige onderbos van boomveld en savanne en kom ook in bergfynbos en plantasies voor. Die voël is 11&nbsp;cm groot en weeg 9 gram. In Engels staan die voël bekend as die ''Neddicky''. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls]] * [[Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer)]] * [[Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name]] == Bron == * ''[[Sasol Voëls van Suider-Afrika]].'' Struik Nature. Vierde Uitgawe 2011. ISBN 978-1-77007-926-7 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Sangvoëls]] [[Kategorie:Voëls van die Krugerwildtuin]] 24t98z0rozqxow5af46wxv9csdhfsv1 0 80843 2514768 2482741 2022-07-25T08:26:24Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 |name = Mopanie |national_number = 198 <ref name="PvanWyk" /> |other_names = |image = Mopane.JPG |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] |tribus = [[Detarieae]] |genus = ''[[Colophospermum]]'' |genus_authority = Kirk ex J.Léonard |species = '''''C. mopane''''' |binomial = ''Colophospermum mopane'' |binomial_authority = ([[Thomas Kirk (botanikus)|Kirk]] ex [[George Bentham|Benth.]]) Kirk ex J.Léonard }} __NOTOC__ [[Lêer:Colophospermum mopane MHNT.BOT.2015.2.6.jpg|duimnael|''Colophospermum mopane'']] Die '''mopanie''' (''Colophospermum mopane'') is 'n [[boom]] met skoenlappervormige [[blare]] wat wydverspreid in dorre, tropiese laagliggende dele voorkom. Die boom kan groot word. Die mopanie is die enigste [[spesie]] wat aan die [[genus]] ''Colophospermum'' behoort. Dit val onder die sub-familie [[Caesalpinioideae]] wat op sy beurt aan die [[familie (biologie)|familie]] [[Fabaceae]] behoort. Die mopanieboom word in die tropiese dele van [[Suider-Afrika]] tot in [[Gauteng]] en [[Laeveld]] aangetref. Dit is 'n bladwisselende boom wat 4 tot 18 m hoog word. Verstruikte vorme kom ook voor. Blare en jong takkies word deur wild en vee geëet, en [[mopaniewurm]]s, wat gedroog en geëet kan word, leef in die boom. Die mopanieboom (''Colophospermum mopane'') word volop in die noordelike dele van die Limpopo laeveld, [[Mosambiek]], [[Angola]], [[Namibië]], [[Zambië]], [[Botswana]] en [[Zimbabwe]] aangetref en vorm dikwels byna homogene opstande. Die boom groei in laagliggende en warm gebiede en dikwels in alluviale of alkaliese grond. Die mopanieboom is bladwisselend en kan tot 18 m hoog word; gewoonlik is dit egter kleiner (10 m) en groei dikwels in swak gedreineerde grond tot 'n meerstammige struik van sowat 4 m. Die bas is grys tot swart en diep oorlangs gegroef. Die blare word spiraalvormig afwisselend om die takkies gedra en is 4,5 tot 10 cm lank en 1,5 tot 5 cm breed. Die 2 dele van 'n blaar word aan die punt van die blaarsteel (2 tot 4 cm lank) aan weerskante van 'n verdikte deel gedra en lyk soos en kan soos skoenlappervlerke toevou wanneer dit baie warm is. Jong blare is rooibruin maar word later liggroen. In die herfs verkleur die blare tot geel en later bruin voordat dit teen die einde van die winter afval. Die blomme is klein, onopvallend en groenerig en word in trosse aan die eindpunte van die takkies gedra. Die vrug is 'n plat, eensadige peul (ongeveer 5 cm lank en 2,5 cm breed). Die peule word ook in trossies gedra en bevat 'n niervormige saad met rooierige kliere wat 'n taai stof afskei. Vee en wild soos [[olifant]]e, [[eland]]e, [[rooibok]]ke, [[koedoe]]s en [[steenbok]]ke vreet die blare en jong takkies van die boom. Die blare het 'n skerp terpentynreuk, maar beïnvloed nie die smaak van die diere se vleis of merk nie. Die hout van die mopanieboom is baie hard en duursaam maar moeilik bewerkbaar en word meestal net vir mynstutte en dwarsleërs gebruik. Mopaniewurms leef in die boom en word gedroog of gebraai. Daar is ook begin om die wurms te droog of in te lê en kommersieel te bemark. [[Lêer:Mopane-Distribution-small.png|duimnael|links|Die mopanieboom se verspreiding.]] [[Lêer:Mopane worm on mopane tree.jpg|duimnael|links|'n [[Mopaniewurm]] op 'n mopanieboom.]] == Bronne == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409605, volume 19, bl. 157 * Moll, Eugene (2013) ''Watter Boom is dit?'' ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="PvanWyk">{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 83 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> }} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Colophospermum mopane}} * {{Wikispecies-inlyn|Colophospermum mopane}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Peulplante]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 56jpjjewz0y4jxfmjx0lp3y4j37qniw 0 80900 2514712 2500918 2022-07-25T06:56:22Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Harige mirtebessie | status = | status_system = | status_ref = | image = | image_caption= | taxon = Eugenia woodii | binomial_authority = Dummer, 1912 }} Die '''Harige mirtebessie''' (''Eugenia woodii'') is 'n [[boom]] met 'n kenmerkende, papieragtige [[bas]]. Dit is nie 'n boom van die hoë woud nie en kom in soortgelyke habitat as die [[bosmirtebessie]] voor maar die verspreiding strek verder noord; tot by die [[Soutpansberg]] en al langs die kus tot by [[Beira]]. Die bas is effens meer kurkagtig en die stingels rooierig, taamik afgeplat en harig maar word grys en haarloos namate hulle ouer word. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] pnv0v28vs5qqhm9yokka8pprdn90v04 0 80960 2514823 2418675 2022-07-25T09:41:10Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rosyntjiebos | national_number = 459.1 | image = Grewia flava, loof en blomme, a, Zoutpan.jpg | image_caption = Loof en blomme | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids II]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | subfamilia = [[Dombeyoideae]] | genus = ''[[Grewia]]'' | species = '''''G. flava''''' | binomial = ''Grewia flava'' | binomial_authority = DC., 1813 | synonyms = ''Grewia cana''<br />''Grewia hermannioides'' }} Die '''Rosyntjiebos''' (''Grewia flava'') is 'n [[struik]] of klein [[boom]]pie wat wydverspreid in die bosveld regdeur die binneland van [[Suid-Afrika]] voorkom, behalwe die [[Wes-Kaap|Wes]]- en [[Oos-Kaap]] en 'n groot deel van [[Zimbabwe]]. Dit word ongeveer 2&nbsp;m hoog en dra geel stervormige blomme en oranje-bruin vrugte wat vanaf Februarie begin ryp word. Die blare is regop met drie are vanaf die simmetriese basis en daar is silwerige hare aan die bo- en onderkant. Die struik staan ook as die Fluweelrosyntjie(bos), Wilderosyntjie, Brandewynbessie of Wilderosyntjie bekend. Ander inheemse name sluit in: ''Moretla'' (Sotho) en ''brandy bush'' (Engels). Die boom se nasionale nommer is 459.1.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Wikispecies-inlyn|Grewia flava}} * {{Commonskat-inlyn|Grewia flava}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 4jb6iwlnix2yz6ncvfx70405uul465u 0 80964 2514855 2418620 2022-07-25T11:11:26Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Skurweblaarrosyntjie | national_number = 459.2 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 239 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Grewia flavescens, bloeiwyses, Skrikfontein, a.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids II]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | genus = ''[[Grewia]]'' | species = '''''G. flavescens''''' | binomial = ''Grewia flavescens'' | binomial_authority = Juss., 1804 | synonyms = }} __NOTOC__ Die '''Skurweblaarrosyntjie''' (''Grewia flavescens'') se blare is grof, veral aan die onderkant. Die plant se [[blare]] is groter as dié van die [[rosyntjiebos]] en is taamlik breed. Die [[spesie]] is meer subtropies tot tropies en kom in die noorde van [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]], [[Noordwes]] en [[Mosambiek]], die hele [[Zimbabwe]] en ook die noorde van [[Botswana]] en [[Namibië]] voor. Noordwaarts is dit inheems aan Oos-Afrika, waar dit redelike variasie toon, benewens Saudi-Arabië en Indië.<ref>[https://plants.jstor.org/stable/10.5555/al.ap.flora.ftea005342 GREWIA flavescens Juss. (family TILIACEAE)], Flora of Tropical East Africa collection, Kew Gardens, Global Plants</ref> Die boom se nasionale nommer is 459.2.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Grewia flavescens, hoekige stam, Waterberg Natuurpraal, a.jpg|Die stamme en groter stingels is kenmerkend hoekig Grewia flavescens, ryp vrug, Waterberg Natuurpraal, a.jpg|Ryp vrug Grewia flavescens, loof en vrugte, Waterberg Natuurpraal, b.jpg|Droë vrugte, winter </gallery> == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == {{Commonskat|Grewia flavescens}} {{Wikispecies|Grewia flavescens}} * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] fxh37mrytcxtb64j0zs2ix3oy91xcx2 2514856 2514855 2022-07-25T11:11:54Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Skurweblaarrosyntjie | national_number = 459.2 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 239 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Grewia flavescens, bloeiwyses, Skrikfontein, a.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids II]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | genus = ''[[Grewia]]'' | species = '''''G. flavescens''''' | binomial = ''Grewia flavescens'' | binomial_authority = Juss., 1804 | synonyms = }} __NOTOC__ Die '''Skurweblaarrosyntjie''' (''Grewia flavescens'') se blare is grof, veral aan die onderkant. Die plant se [[blare]] is groter as dié van die [[rosyntjiebos]] en is taamlik breed. Die [[spesie]] is meer subtropies tot tropies en kom in die noorde van [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]], [[Noordwes]] en [[Mosambiek]], die hele [[Zimbabwe]] en ook die noorde van [[Botswana]] en [[Namibië]] voor. Noordwaarts is dit inheems aan Oos-Afrika, waar dit redelike variasie toon, benewens Saudi-Arabië en Indië.<ref>[https://plants.jstor.org/stable/10.5555/al.ap.flora.ftea005342 GREWIA flavescens Juss. (family TILIACEAE)], Flora of Tropical East Africa collection, Kew Gardens, Global Plants</ref> Die boom se nasionale nommer is 459.2.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Grewia flavescens, hoekige stam, Waterberg Natuurpraal, a.jpg|Die stamme en groter stingels is kenmerkend hoekig Grewia flavescens, ryp vrug, Waterberg Natuurpraal, a.jpg|Ryp vrug Grewia flavescens, loof en vrugte, Waterberg Natuurpraal, b.jpg|Droë vrugte, winter </gallery> == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == {{Commonskat|Grewia flavescens}} {{Wikispecies|Grewia flavescens}} * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] o1ma9bn33uljwe7c2yoxb36hjljg2fc 0 80970 2514877 1809827 2022-07-25T11:29:46Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Stinkbessievingerblaar |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Lamiales]] |familia = [[Lamiaceae]] |genus = ''[[Vitex]]'' |species = '''''V. mombassae''''' |binomial = ''Vitex mombassae'' |binomial_authority = Vatke, 1882 }} Die '''Stinkbessievingerblaar''' (''Vitex mombassae'') is 'n klein [[boom]]pie wat hoofsaaklik op [[Kalahari]]sand in die noorde van [[Botswana]] en sentrale deel van [[Zimbabwe]] voorkom. Die blare is geelgroen met prominente are en is bedek met kort hare wat die digste aan die onderkant is. Die blare kan 3-5 pinnas hê met dun blaarstele en die onderste pinnas kan klein of afwesig wees. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] kr29u2v6lklfg55xiruzuma2kgu5um2 2514878 2514877 2022-07-25T11:30:02Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Stinkbessievingerblaar |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Lamiales]] |familia = [[Lamiaceae]] |genus = ''[[Vitex]]'' |species = '''''V. mombassae''''' |binomial = ''Vitex mombassae'' |binomial_authority = Vatke, 1882 }} Die '''Stinkbessievingerblaar''' (''Vitex mombassae'') is 'n klein [[boom]]pie wat hoofsaaklik op [[Kalahari]]sand in die noorde van [[Botswana]] en sentrale deel van [[Zimbabwe]] voorkom. Die blare is geelgroen met prominente are en is bedek met kort hare wat die digste aan die onderkant is. Die blare kan 3-5 pinnas hê met dun blaarstele en die onderste pinnas kan klein of afwesig wees. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ch8nwdujqz7fuiof00mav0kcywl13hi 0 80972 2514708 2238970 2022-07-25T06:47:01Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Growweblaarkatsnorbosse |image = Rotheca myricoides (119832510).jpg |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Lamiales]] |familia = [[Lamiaceae]] |genus = ''[[Rotheca]]'' |species = '''''R. myricoides''''' |binomial=''Rotheca myricoides'' |binomial_authority = ([[Hochst.]]) [[D.A. Steane|Steane]] & [[Mabb.]] |synonyms = ''Clerodendrum myricoides'' <small>(Hochst.) Vatke</small><br /> ''Clerodendrum ugandense'' <small>Prain</small><br /> ''Spironema myricoides'' <small>Hochst. (basionym</small> }} Die '''Growweblaarkatsnorbosse''' (''Rotheca myricoides'') is 'n struik of klein [[boom]]pie en groei op klipperige plekke en ruigtes in bosveld, vanaf die suide van [[KwaZulu-Natal]] deur [[eSwatini]] en weswaarts tot by [[Mahikeng]]. Dit groei ook in die sentrale deel van [[Zimbabwe]]. Die blare is eindstandig gebondel en twee solank as wat hulle breed is. Hulle het 'n fluwelige bokant, wollerige onderkant en spitslopende basis wat in die blaarsteel afloop. == Fotogalery == <gallery> 2009-05-13Rotheca myricoides011.jpg 2009-05-13Rotheca myricoides015.jpg 2009-05-13Rotheca myricoides017.jpg </gallery> == Bron == {{commonskat|Rotheca myricoides}} * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] hwv5jcmkw2vifhp9l513vffqjeswudm 0 81000 2514771 2255780 2022-07-25T08:30:11Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Namibharpuisboom | image = | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | ordo = [[Sapindales]] | familia = [[Anacardiaceae]] | genus = [[Ozoroa]] |species = '''''O. crassinervia''''' |binomial = ''Ozoroa crassinervia'' |binomial_authority = (Engl.) R. Fern. & A. Fern., 1965 }} Die '''Namibharpuisboom''' (''Ozoroa crassinervia'') is 'n klein [[boom]]. Dit kom vanaf die [[Noord-Kaap]] deur die sentrale deel van [[Namibië]] tot by die [[Kunenerivier]] voor. Die boompie groei in klipperige en rotsagtige dor bosveld. Die blare is breed en by die punte van die takke saamgebondel met 'n viltagtige, grys onderkant. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] p42aa3wlq6js8fjpbgsyb8o0hwn4tas 0 81020 2514588 2480235 2022-07-24T19:18:53Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Afrikaharpuisboom | image = | regnum = ''[[Plantae]]'' | subregnum = ''[[Tracheobionta]]'' | divisio = ''[[Magnoliophyta]]'' | classis = ''[[Magnoliopsida]]'' | subclassis = ''[[Rosidae]]'' | ordo = ''[[Sapindales]]'' | familia = ''[[Anacardiaceae]]'' | genus = ''[[Ozoroa]]'' |species = '''''O. reticulata''''' |binomial = ''Ozoroa reticulata'' |binomial_authority = (Baker f.) }} Die '''Afrikaharpuisboom''' (''Ozoroa reticulata'') is 'n [[boom]]. Dit kom in [[Zimbabwe]] en ook in die bosveldplantegroei in die noorde van [[Botswana]] en [[Namibië]] voor. Die boom het smal blare met 'n spitslopende punt en 'n mukro. Die onderkante van die blare en die stingels is dig met hare bedek wat geel tot roeskleurig van kleur is. Die boom se FSA-nommer is 376<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] r8u7852mikuou9aim3n6pbc2v7dq8k2 0 81036 2514827 2221275 2022-07-25T09:45:25Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandkanniedood |national_number = <!----((raaiskoot: 271?)) <ref name=PvanWyk> {{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 59 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> ----> |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Burseraceae]] |genus = ''[[Commiphora]]'' |species = '''''C. angolensis''''' |binomial = ''Commiphora angolensis'' |binomial_authority = Engl., 1883 }} Die '''Sandkanniedood''' (''Commiphora angolensis'') is 'n [[boom]] met enkel- of drievoudige [[blare]] wat gladde [[bas]] het en nie doringrig is nie. Die boom groei in [[Kalahari]]sand vanaf die [[Noordwes]]-[[provinsies van Suid-Afrika|provinsie]] weswaarts tot in [[Namibië]] en [[Kaokoland]]. == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] cky7lwoj70ahgzxvbp74kubc5z8jbeb 0 81037 2514786 2224276 2022-07-25T08:44:44Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Peperblaarkanniedood |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Burseraceae]] |genus = ''[[Commiphora]]'' |species = '''''C. mossambicensis''''' |binomial = ''Commiphora mossambicensis'' |binomial_authority = (Oliv.) Engl., 1883 }} Die '''Peperblaarkanniedood''' (''Commiphora mossambicensis'') is 'n [[boom]] met enkelvoudige of getrifolioeerde bare wat gladde [[bas]] het en nie doringrig is nie. Die boom groei in [[Zimbabwe]] waar dit in warm droë habitatte voorkom. Die boom se takkies het digte, fluweelagtige, goue klierblare. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 69spkbhzcrh2u58yyz6v61qcv3f4qwa 0 81047 2514727 2500029 2022-07-25T07:22:39Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Kaokowitgat |image = |image_caption = |taxon = Boscia microphylla |binomial_authority = Oliv., 1868 }} Die '''Kaokowitgat''' (''Boscia microphylla'') is 'n middelgroot [[boom]], kan ook [[struik]] wees, en kom in die noordweste van [[Namibië]] voor. Die boom is doringagtig en groei dikwels op rotsagtige berghellings. Die blougroen blare onderskei dit van die [[Matoppie|Witgat]]. Die boom se FSA-nommer is 126.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:146117-1 Plants of the World Online] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Boscia| ]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] 36rs6blv3k3hf44qznwpmvs7dihdmye 0 81048 2514882 2500025 2022-07-25T11:32:53Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Stinkwitgat |image = Boscia foetida feuilles MHNT.jpg |image_caption = Stinkwitgat in Namibië |image2 = Boscia foetida.jpg |image2_caption = Tak en loof van 'n stinkwitgat by [[Hardapdam]], Namibië |status = LC |status_system = iucn3.1 |taxon = Boscia foetida |binomial_authority = Schinz, 1888 |synonyms = }} Die '''Stinkwitgat''' (''Boscia foetida'') is 'n [[boom]] wat twee vorms het. Die een vorm kom voor in die weste in karoo- en bosveldstreke vanaf die [[Noord-Kaap]] tot by die [[Kunenerivier]]. Die ander vorm kom voor in bosveld vanaf die sentrale deel van [[Botswana]] tot in die noorde van [[Suid-Afrika]] en in die suide van [[Zimbabwe]]. Die boom se FSA-nommer is 124.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1131-8 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:146100-1 Plants of the World Online] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Boscia foetida}} {{Wikispecies-inlyn|Boscia foetida}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Boscia| ]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] s7ulvyc8p4b2bklgb71q0ocqxuejpv9 2514883 2514882 2022-07-25T11:33:20Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Stinkwitgat |image = Boscia foetida feuilles MHNT.jpg |image_caption = Stinkwitgat in Namibië |image2 = Boscia foetida.jpg |image2_caption = Tak en loof van 'n stinkwitgat by [[Hardapdam]], Namibië |status = LC |status_system = iucn3.1 |taxon = Boscia foetida |binomial_authority = Schinz, 1888 |synonyms = }} Die '''Stinkwitgat''' (''Boscia foetida'') is 'n [[boom]] wat twee vorms het. Die een vorm kom voor in die weste in karoo- en bosveldstreke vanaf die [[Noord-Kaap]] tot by die [[Kunenerivier]]. Die ander vorm kom voor in bosveld vanaf die sentrale deel van [[Botswana]] tot in die noorde van [[Suid-Afrika]] en in die suide van [[Zimbabwe]]. Die boom se FSA-nommer is 124.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1131-8 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:146100-1 Plants of the World Online] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Boscia foetida}} {{Wikispecies-inlyn|Boscia foetida}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Boscia| ]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] lhsno9zc8xxdursmynkaq5878a97nho 0 81086 2514888 2233805 2022-07-25T11:36:08Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Suurbessie |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Salicaceae]] |genus = ''[[Dovyalis]]'' |species = '''''D. rhamnoides''''' |binomial = ''Dovyalis rhamnoides'' |binomial_authority = (Burch. ex DC.) Burch. ex Harv. & Sond., 1860 |}} Die '''Suurbessie''' (''Dovyalis rhamnoides'') is 'n [[boom]] en kom voor vanaf [[Mosselbaai]] noordwaarts tot by die [[Lebomboberge]], gewoonlik in woude. Die [[blaar|blare]] is blink, ronderig en die rand het vlak, geronde tande. Die blare is afwisselend gerangskik. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] qfkbh9vqlx7vaw519v0yefveq19r9c9 0 81104 2514642 2345562 2022-07-24T20:28:37Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bruinysterhout |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Salicaceae]] |genus = ''[[Homalium]]'' |species = '''''H. dentatum''''' |binomial = ''Homalium dentatum'' |binomial_authority = Warb., 1893 |national_number = 501 |synonyms = {{en}} Brown ironwood<ref>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 167 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |}} Die '''Bruinysterhout''' (''Homalium dentatum'') is 'n groot Afromontane [[boom|woudboom]] wat vanaf [[Port St. Johns]] tot in die noordelike [[Drakensberg]]e en ook in die hooglande van [[Zimbabwe]] voorkom. Hulle kom aan woudrande en beboste klowe voor. Die blare is amper rond. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 038etmkldr97jqy8t55jund4juqkj31 0 81174 2514710 2413708 2022-07-25T06:53:33Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Growweblaarstinkhout |image = Celtis gomphophylla 55480968.jpg |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Ulmaceae]] |genus = ''[[Celtis]]'' |species = '''''C. gomphophylla''''' |binomial = ''Celtis gomphophylla'' |binomial_authority = Baker, 1887 |}} Die '''Growweblaarstinkhout''' (''Celtis gomphophylla'') is 'n [[boom]] wat voorkom in kuswoude vanaf [[Port St. Johns]] tot by die grens van [[Mosambiek]] en ook in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]]. Die boom se nasionale nommer is 40.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] quurskth0blhz8xwa16v9arseyyw8w2 0 81368 2514716 2436092 2022-07-25T07:00:03Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Hophout |national_number = 42<ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 24 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = Starr 070321-5915 Trema orientalis.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Ulmaceae]] |genus = ''[[Trema (genus)|Trema]]'' |species = '''''T. orientalis''''' |binomial = ''Trema orientalis'' |binomial_authority = ([[Carl Linnaeus|L.]]) [[Carl Ludwig Blume|Blume]]<ref name=trop1>&nbsp;By die behandeling van ''Trema orientalis'' (van sy sinoniem ''Celtis orientalis''), is hierdie plantnaam die eerste keer gepubliseer in ''Museum Botanicum'' 2: 62. 1852. {{cite web |url=http://www.tropicos.org/Name/33300010 |title=Name – ''Trema orientalis'' (L.) Blume |work=Tropicos |publisher=Missouri Botaniese Tuin |location=Saint Louis, Missouri |access-date=2 November 2011 |language=pt |archive-url=https://web.archive.org/web/20191101004109/http://tropicos.org/Name/33300010 |archive-date= 1 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> |synonyms = *''Celtis discolor'' <small>[[Adolphe-Théodore Brongniart|Brongn.]]</small> * ''C.&nbsp;guineensis'' <small>[[Julius Heinrich Karl Schumann|Schum.]] & [[Peter Thonning|Thonn.]]</small> * ''C.&nbsp;madagascariensis'' <small>[[Wenceslas Bojer|Bojer]]</small> * ''C.&nbsp;orientalis'' <small>L.</small> ([[basionym]]) * ''C.&nbsp;rigida'' <small>Blume</small> * ''Sponia andaresa'' <small>[[Philibert Commerson|Comm.]] ex [[Jean-Baptiste Lamarck|Lam.]]</small> * ''S.&nbsp;argentea'' <small>[[Jules Émile Planchon|Planch.]]</small> * ''S.&nbsp;commersonii'' <small>[[Joseph Decaisne|Decne.]] ex Planch.</small> * ''S.&nbsp;glomerata'' <small>[[Christian Ferdinand Friedrich Hochstetter|Hochst.]]</small> * ''S.&nbsp;orientalis'' <small>(L.) Decne.</small> * ''S.&nbsp;wightii'' <small>Planch.</small> * ''Trema affinis'' <small>(Planch.) Blume</small> * ''T.&nbsp;africana'' <small>Blume</small> * ''T.&nbsp;commersonii'' <small>(Decne. ex Planch.) Blume</small> * ''T.&nbsp;grevei'' <small>[[Henri Ernest Baillon|Baill.]]</small> * ''T.&nbsp;grisea'' <small>[[John Gilbert Baker|Baker]]</small> * ''T.&nbsp;guineensis'' <small>(Schum. & Thonn.) [[Francisco Manoel Carlos de Mello de Ficalho|Ficalho]]</small> * ''T.&nbsp;hochstetteri'' <small>[[Heinrich Gustav Adolf Engler|Engl.]]</small> * ''T.&nbsp;nitens'' <small>Blume</small> * ''T.&nbsp;polygama'' <small>[[Zhi Min Wu|Z.M.Wu]] & [[Jia Yi Lin|J.Y.Lin]]</small> * ''T.&nbsp;velutina'' <small>(Planch.) Blume</small> * ''T.&nbsp;wightii'' <small>Blume</small> |synonyms_ref = <ref name=trop2>{{cite web |url=http://www.tropicos.org/Name/33300010?tab=synonyms |title=Name - !''Trema orientalis'' (L.) Blume synonyms |work=Tropicos |publisher=Missouri Botanical Garden |location=Saint Louis, Missouri |access-date=2 November 2011 |language=pt |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009122432/http://www.tropicos.org/Name/33300010?tab=synonyms |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=trop3>&nbsp;The basionym of ''T.&nbsp;orientalis'', ''Celtis orientalis'' was originally described and published in ''Species Plantarum'' 2: 1044. 1753. {{cite web |url=http://www.tropicos.org/Name/50008711 |title=Name – ''Celtis orientalis'' L. |quote=Type-Protologue: Locality: Habitat in Indiis: Distribution: Sri Lanka |work=Tropicos |publisher=Missouri Botanical Garden |location=Saint Louis, Missouri |access-date=2 November 2011 |language=pt |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009120801/http://www.tropicos.org/Name/50008711 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=grin>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?40045 |title=''Trema orientalis'' information from NPGS/GRIN |author=Germplasm Resources Information Network |quote=Comment: although treated as feminine, in accordance with botanical tradition (International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants, Art. 62.1), the genus is of neuter gender according to NCU-3 |work=Taxonomy for Plants |publisher=United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service, National Genetic Resources Program |location=National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland |date=29 Mei 2007 |accessdate=2 November 2011 |archive-date=20 November 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111120161828/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?40045 |url-status=dead }}</ref> }} Die '''Hophout''' (''Trema orientalis'') is 'n [[boom]] met 'n byna wêreldwye verspreiding. Dit word aangetref in subtropiese en tropiese woude van [[Suid-Afrika]], deur die [[Midde-Ooste]], die [[Indiese subkontinent]] en die suide van [[China]] tot [[Suidoos-Asië]] en [[Australië]], asook in [[Namibië]] langs riviere en fonteine met genoegsame [[water]]. Die boom se nasionale nommer is 42.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Flowers & leaves I IMG 3453.jpg|[[Blom]]me en [[Blaar|blare]]. Trema orientalis fruit bark.JPG|Ryp [[vrugte]] en stam van die ''Trema orientalis''. Trema orientalis fruit.JPG|Groen en ryp (swart) vrugte. Trema orientalis leaves and fruit.JPG|Tak afgebuig om blare en vrugte te wys. </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978-1-77007-832-1 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] c05m5v5ony4jd3l5mh2tllo3fxncgvt 0 82101 2514640 2234838 2022-07-24T20:27:21Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Bruinivoor | other_names = {{en}} Brown ivory<ref>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 154 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Berchemia discolor Kruger-NP.jpg | image_caption = 'n Bruinivoor in die [[Krugerwildtuin]]. | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Rosales]] | familia = [[Rhamnaceae]] | genus = ''[[Berchemia]]'' | species = '''''B. discolor''''' | binomial = ''Berchemia discolor'' | binomial_authority = (Klotzsch) Hemsl., 1868 | national_number = 449 }} Die '''Bruinivoor''' (''Berchemia discolor'') is 'n [[boom]] wat tot 16m hoog kan word. Die boom kom voor in bosveld vanaf die sentrale tot noordelike deel van [[Namibië]], ooswaarts deur die [[Kalahari]] tot in [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]] en suidwaarts tot in [[eSwatini]]. == Fotogalery == <gallery> Berchemia discolor-Kruger-NP leaves.jpg|Blare Berchemia discolor-Kruger-NP bark.jpg|Bas </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] dosb4lrhmjebgwhz9isuhvb9usu4708 2514641 2514640 2022-07-24T20:28:04Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Bruinivoor | other_names = {{en}} Brown ivory<ref>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park| publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 154 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = Berchemia discolor Kruger-NP.jpg | image_caption = 'n Bruinivoor in die [[Krugerwildtuin]]. | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Rosales]] | familia = [[Rhamnaceae]] | genus = ''[[Berchemia]]'' | species = '''''B. discolor''''' | binomial = ''Berchemia discolor'' | binomial_authority = (Klotzsch) Hemsl., 1868 | national_number = 449 }} Die '''Bruinivoor''' (''Berchemia discolor'') is 'n [[boom]] wat tot 16m hoog kan word. Die boom kom voor in bosveld vanaf die sentrale tot noordelike deel van [[Namibië]], ooswaarts deur die [[Kalahari]] tot in [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]] en suidwaarts tot in [[eSwatini]]. == Fotogalery == <gallery> Berchemia discolor-Kruger-NP leaves.jpg|Blare Berchemia discolor-Kruger-NP bark.jpg|Bas </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] grpqg8m0k1i53hqy3hsp5o54h4xfyxh 0 82312 2514720 2498878 2022-07-25T07:13:59Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Jakkalsbessie |image = Chobe N.P. 01.jpg |image_caption = Jakkalsbessies op die oewer van die [[Kwandorivier]], [[Chobe Nasionale Park|Chobe N.P.]], Botswana |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Bedeksadiges|Angiospermae]] |classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Asterids]] |subordo = [[Ericales]] |familia = [[Ebenaceae]] |genus = ''[[Diospyros]]'' |species = '''''D. mespiliformis''''' |binomial = ''Diospyros mespiliformis'' |binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]] |synonyms = |}} Die '''jakkalsbessie''' (''Diospyros mespiliformis'') is 'n middelgroot tot groot [[boom]]. Dit het 'n digte, geronde kroon en die [[bas]] is swarterig. Die boom kom voor in laag- en minder laagliggende bosveld, dikwels op miershope of aan die oewers van [[dam]]me en [[rivier]]e. Dit word aangetref vanaf [[KwaZulu-Natal]], deur [[Limpopo]] en [[Mosambiek]] tot in [[Zimbabwe]] en weswaarts tot in die [[Kaokoveld]] in die noordweste van [[Namibië]]. <gallery mode=packed heights=110 style="font-size:100%; line-height:130%"> Diospyros mespiliformis, gebreekte vrug, a, Jan Celliers Park.jpg|<center>gebreekte groen vrug</center> Diospyros mespiliformis.jpg|<center>ryp vrugte, gedissekteer</center> Diospyros mespiliformis, vars loof, c, Jan Celliers Park.jpg|<center>nuwe loof</center> Diospyros mespiliformis, blare, Jan Celliers Park.jpg|<center>volgroeide loof</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Landbouweekblad, 5 Mei 2022 * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == {{Wikispecies-inlyn|Diospyros mespiliformis}} {{CommonsKategorie-inlyn|Diospyros mespiliformis}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 9avj6k152gltbxifkeu0dj5jroei6n9 0 82324 2514831 2346093 2022-07-25T10:05:37Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandsterappel |image = |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Angiospermae]] |classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Asterids]] |subordo = [[Ericales]] |familia = [[Ebenaceae]] |genus = ''[[Diospyros]]'' |species = '''''D. loureiriana''''' |binomial = ''Diospyros loureiriana'' |binomial_authority = G.Don |synonyms = |}} Die '''sandsterappel''' (''Diospyros loureiriana'') is 'n klein [[boom]] wat in bosveld en ruigtes op sandgrond in die noordooste van [[Suid-Afrika]], ooste van [[Zimbabwe]] en die suide van [[Mosambiek]] voorkom. Die boom het taamlike groot blare 30 – 100&nbsp;mm met 'n breë, af gespitste punt en geronde basis. Die boom lyk baie soos en sy verspreiding oorvleuel met die [[bloubos]] s'n. Die boom se nasionale nommer is 604.1<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 5g5b3fyxr90w909jcrwdcs9k5xwionu 2514833 2514831 2022-07-25T10:06:00Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandsterappel |image = |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Angiospermae]] |classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Asterids]] |subordo = [[Ericales]] |familia = [[Ebenaceae]] |genus = ''[[Diospyros]]'' |species = '''''D. loureiriana''''' |binomial = ''Diospyros loureiriana'' |binomial_authority = G.Don |synonyms = |}} Die '''sandsterappel''' (''Diospyros loureiriana'') is 'n klein [[boom]] wat in bosveld en ruigtes op sandgrond in die noordooste van [[Suid-Afrika]], ooste van [[Zimbabwe]] en die suide van [[Mosambiek]] voorkom. Die boom het taamlike groot blare 30 – 100&nbsp;mm met 'n breë, af gespitste punt en geronde basis. Die boom lyk baie soos en sy verspreiding oorvleuel met die [[bloubos]] s'n. Die boom se FSA-nommer is 604.1<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] qea3t5hf0lc8aiq1hsg7glaj7oqkf3v 0 82330 2514701 2513323 2022-07-25T06:35:58Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Gewone ghwarrie |image = Euclea undulata, habitus, Faerie Glen NR.jpg |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Angiospermae]] |classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Asterids]] |subordo = [[Ericales]] |familia = [[Ebenaceae]] |genus = ''[[Euclea]]'' |species = '''''E. undulata''''' |binomial = ''Euclea undulata'' |binomial_authority = [[Carl Peter Thunberg|Thunb.]], 1784 |synonyms = |}} Die '''Gewone ghwarrie''' (''Euclea undulata'') is 'n klein [[boom]] of [[struik]] wat wydverspreid in [[Suidelike Afrika]] voorkom behalwe in die [[Weskus]], [[Kalahari]], grasveld en die grootste gedeeltes van [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]]. Die boom verkies oop klipperige plekke waar dit soms stande vorm. Kenmerkend is die jong groei met klein [[roesbruin]] korrels bedek. Die plant se nasionale nommer is 601<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Galery == <gallery> File:Euclea undulata, loof en blomme, a, Faerie Glen NR.jpg|Loof van 'n ongekartelde variant File:Euclea undulata, blomtakkie, Faerie Glen NR.jpg|Blomme aan raseem-agtige blomtakkie File:Euclea undulata, blomme, d, Faerie Glen NR.jpg|<center>Blomme</center> </gallery> == Kyk ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Commons-kategorie inlyn|Euclea undulata|''Euclea undulata''}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] fkssms45eoeqkzpqvkrztrvpqcz11n6 0 82363 2514702 2497727 2022-07-25T06:36:32Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Gewone hardeblaar | image = Phylica paniculata02.JPG | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Rosales]] | familia = [[Rhamnaceae]] | tribus = [[Phyliceae]] | genus = ''[[Phylica]]'' | species = '''''P. paniculata''''' | binomial = ''Phylica paniculata'' | binomial_authority = [[Willd.]] | synonyms = *''Soulangia arborescens'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> *''Soulangia marifolia'' <small>Bernh. ex C.Krauss</small> *''Soulangia myrtifolia'' <small>A.Dietr.</small> *''Soulangia paniculata'' <small>Brongn.</small> *''Soulangia rubra'' <small>Otto & A.Dietr.</small><ref>[http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-2544779 ''Phylica paniculata'' in PlantList] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200513214610/http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-2544779 |date=13 Mei 2020 }}/</ref> |}} Die '''gewone hardeblaar''' (''Phylica paniculata'') is 'n klein [[boom]] wat normaalweg struikagtig is en kan tot 4&nbsp;m hoog word. Hulle groei op klipperige berghellings vanaf die [[Wes-Kaap]] tot by die [[Lebomboberge]], die [[Soutpansberg]] en ook in die Chimanimaniberge in [[Zimbabwe]]. Die [[blaar|blare]] is klein, donker tot olyfgroen met 'n wit wollerige onderkant en styf ingerolde blaarrande. Die blomme is klein en wollerig. Die boom se FSA-nommer is 453.2.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Taksonomie == ''Phylica paniculata'' is deur [[Carl Ludwig Willdenow]] beskryf en is in die jaar 1798 in ''[[Species Plantarum|Sp. Pl.]] 1: 1112'' gepubliseer.<ref>[http://www.tropicos.org/Name/27500647 ''Phylica paniculata in Trópicos]</ref><ref>http://redlist.sanbi.org/species.php?species=4057-140</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 8tbufi4bigb30hjpyrvjzsg27927367 0 82365 2514876 2273197 2022-07-25T11:29:02Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Sterretjierysbos | image = Cliffortia nitidula pilosa 15259982.jpg | image_caption = |status = NE |status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Rosales]] | familia = [[Rosaceae]] | genus = '''''Cliffortia''''' | species = '''''C. nitidula''''' | binomial = ''Cliffortia nitidula'' | binomial_authority = (Engl.) R.E. & Th. Fries jr. subsp. pilosa Weim. }} Die '''Sterretjierysbos''' (''Cliffortia nitidula'') is 'n klein [[boom]] wat op bergagtige plekke voorkom en kan tot 6 m hoog word. Dit groei op klipperige plekke, in rivierhabitatte en aan woudrande vanaf die [[Wes-Kaap]] tot by die Chimanimaniberge in [[Zimbabwe]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Cliffortia nitidula}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] oeeipbjzw2jpdcp14d2a9x6igsqjnq7 0 82373 2514789 2458123 2022-07-25T08:46:20Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Persbesem |image = Starr-100803-8512-Polygala virgata-flowers-Enchanting Floral Gardens of Kula-Maui (24952637271).jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Polygalaceae]] |genus = ''[[Polygala]]'' |species = '''''P. virgata''''' |binomial = ''Polygala virgata'' |binomial_authority = [[Carl Peter Thunberg|Thunb.]] (1800) |}} Die '''persbesem''' (''Polygala virgata'') is 'n [[boom]] wat in 'n verskeidenheid habitatte groei: woudrande, op dagsome en in sanderige kusstreke. Hulle kom vanaf [[Kaapstad]] voor, deur [[KwaZulu-Natal]], deur [[Mpumalanga]] en langs die kus tot by [[Beira]]. Die boom dra donkerpers blomme op eindstandige are. Die boom se nasionale nommer is 302.2.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:692557-1 Plants of the World] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] n3cejy6d13s8kb2o3x406oavdv5ns2o 0 82454 2514791 2441248 2022-07-25T08:48:19Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 |name = Petersvy |image = Ficus petersii 26148558.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |national_number=48.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Moraceae]] |genus = ''[[Ficus]]'' |species = '''''F. petersii''''' |binomial = ''Ficus petersii'' |binomial_authority = Warburg 1894 |synonyms = }} __NOTOC__ Die '''Petersvy''' (''Ficus petersii'') is 'n vrystaande [[boom]] en groei in die laeveld. Die spesie word van [[Zambië]] af suidwaarts tot in [[Mpumalanga]] aangetref.<ref name=zim/> Hulle is soms klein maar die wat met miershope geassosieer word is baie groot. Die blomme aan die binnewand van die vy word deur die ''Alfonsiella binghami''-vywespe bestuif.<ref name=zim>[https://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=212470 Ficus petersii Warb.], Flora of Zimbabwe, M.A. Hyde et al. (2021)</ref> Die boom se nasionale nommer is 48.1.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Ficus petersii 26148435.jpg|<center>Loof Ficus petersii 26148470.jpg|<center>Lower aan takke Ficus petersii 26148510.jpg|<center>Bas </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Ficus petersii}} * [http://www.figweb.org/Ficus/Subgenus_Urostigma/Section_Galoglychia/Subsection_Chlamydodorae/Ficus_petersii.htm ''Ficus petersii'' op figweb.org] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ficus]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] k7neugsm2gkt4sfhipmukdj55mut7nf 2514792 2514791 2022-07-25T08:48:41Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 |name = Petersvy |image = Ficus petersii 26148558.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |national_number=48.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Moraceae]] |genus = ''[[Ficus]]'' |species = '''''F. petersii''''' |binomial = ''Ficus petersii'' |binomial_authority = Warburg 1894 |synonyms = }} __NOTOC__ Die '''Petersvy''' (''Ficus petersii'') is 'n vrystaande [[boom]] en groei in die laeveld. Die spesie word van [[Zambië]] af suidwaarts tot in [[Mpumalanga]] aangetref.<ref name=zim/> Hulle is soms klein maar die wat met miershope geassosieer word is baie groot. Die blomme aan die binnewand van die vy word deur die ''Alfonsiella binghami''-vywespe bestuif.<ref name=zim>[https://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=212470 Ficus petersii Warb.], Flora of Zimbabwe, M.A. Hyde et al. (2021)</ref> Die boom se nasionale nommer is 48.1.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Ficus petersii 26148435.jpg|<center>Loof Ficus petersii 26148470.jpg|<center>Lower aan takke Ficus petersii 26148510.jpg|<center>Bas </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Ficus petersii}} * [http://www.figweb.org/Ficus/Subgenus_Urostigma/Section_Galoglychia/Subsection_Chlamydodorae/Ficus_petersii.htm ''Ficus petersii'' op figweb.org] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ficus]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] fxzzjqcm5703v9g53cjmum1cegp5sub 0 82462 2514732 2234840 2022-07-25T07:31:19Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kleingroendoring |national_number = 252 <ref>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 102 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Zygophyllales]] |familia = [[Zygophyllaceae]] |genus = ''[[Balanites]]'' |species = '''''B. pedicellaris''''' |binomial = ''Balanites pedicellaris'' |binomial_authority = Mildbr. & Schltr., 1913 |}} Die '''Kleingroendoring''' (''Balanites pedicellaris'') is 'n skaars [[boom]] wat in droë bosveld en op die brakkerige vloedvlakte van die [[Sabierivier]]<ref name=PvanWyk /> en die [[Limpoporivier|Limpopovallei]] groei. Die boom se [[blare]] is [[groen|liggroen]] en fluweelagtig en die [[doring]]s is groot en ongevurk. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 0uwkkdt8nugpa96dnxr0u7ny3gfqki2 2514733 2514732 2022-07-25T07:31:44Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kleingroendoring |national_number = 252 {{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 102 |isbn = 978-1-77007-759-1}} |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Zygophyllales]] |familia = [[Zygophyllaceae]] |genus = ''[[Balanites]]'' |species = '''''B. pedicellaris''''' |binomial = ''Balanites pedicellaris'' |binomial_authority = Mildbr. & Schltr., 1913 |}} Die '''Kleingroendoring''' (''Balanites pedicellaris'') is 'n skaars [[boom]] wat in droë bosveld en op die brakkerige vloedvlakte van die [[Sabierivier]]<ref name=PvanWyk /> en die [[Limpoporivier|Limpopovallei]] groei. Die boom se [[blare]] is [[groen|liggroen]] en fluweelagtig en die [[doring]]s is groot en ongevurk. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 25d7mlc93ulrbls85ucbdx7b8pprubc 2514734 2514733 2022-07-25T07:32:15Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kleingroendoring |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Zygophyllales]] |familia = [[Zygophyllaceae]] |genus = ''[[Balanites]]'' |species = '''''B. pedicellaris''''' |binomial = ''Balanites pedicellaris'' |binomial_authority = Mildbr. & Schltr., 1913 |}} Die '''Kleingroendoring''' (''Balanites pedicellaris'') is 'n skaars [[boom]] wat in droë bosveld en op die brakkerige vloedvlakte van die [[Sabierivier]]<ref name=PvanWyk /> en die [[Limpoporivier|Limpopovallei]] groei. Die boom se [[blare]] is [[groen|liggroen]] en fluweelagtig en die [[doring]]s is groot en ongevurk. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 8l1cl4zh3t4oaecr9hitq2we8256u9g 2514735 2514734 2022-07-25T07:32:38Z Oesjaar 7467 Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kleingroendoring |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Zygophyllales]] |familia = [[Zygophyllaceae]] |genus = ''[[Balanites]]'' |species = '''''B. pedicellaris''''' |binomial = ''Balanites pedicellaris'' |binomial_authority = Mildbr. & Schltr., 1913 |}} Die '''Kleingroendoring''' (''Balanites pedicellaris'') is 'n skaars [[boom]] wat in droë bosveld en op die brakkerige vloedvlakte van die [[Sabierivier]] en die [[Limpoporivier|Limpopovallei]] groei. Die boom se [[blare]] is [[groen|liggroen]] en fluweelagtig en die [[doring]]s is groot en ongevurk. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 78ufvb0ro70vwi14uiky55wj9bf6fny 0 82489 2514587 2480230 2022-07-24T19:17:34Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Afrikabloubessie |national_number = 571 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |image = Vaccinium exul 98228875.jpg |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Ericales]] |familia = [[Ericaceae]] |genus = ''[[Vaccinium]]'' |species = '''''V. exul''''' |binomial = ''Vaccinium exul'' |binomial_authority = Bolus |synonyms = |}} Die '''Afrikabloubessie''' (''Vaccinium exul'') is 'n klein, seldsame middelgroot [[boom]] wat in bergagtige gebiede vanaf [[eSwatini]] tot in die [[Soutpansberg]] voorkom. Die [[blomme]] is klokvormig en die [[vrugte]] is gerond, vlesig en [[rooi]] en word [[swart]] wanneer hulle ryp is. Die boom se FSA-nommer is 571<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Vaccinium exul}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 8ap8izpplqw4ubi09wsmf72njcawxp8 0 82545 2514596 2510435 2022-07-24T19:24:48Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Assegaai |national_number = 570 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |image = Curtisia dentata - Assegai tree top canopy - Table Mountain 3.JPG |status = NT |status_system = iucn2.3 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Cornales]] |familia = [[Curtisiaceae]] |familia_authority = [[Armen Takhtajan|Takht.]]<ref name=APGIII2009>{{Cite journal |last=Angiosperm Phylogeny Group |year=2009 |title=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III |journal=Botanical Journal of the Linnean Society |volume=161 |issue=2 |pages=105–121 |url=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract |format=PDF |accessdate=2013-06-26 |doi=10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x |archive-date=25 Mei 2017 |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20170525104318/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x/abstract |url-status=dead }}</ref> |genus = ''[[Curtisia]]'' |genus_authority = [[Ait.]] |species = '''''C. dentata''''' |binomial = ''Curtisia dentata'' |binomial_authority = [[Christo Albertyn Smith|C.A.Sm.]] |}} Die '''assegaai''' (''Curtisia dentata'') is 'n mediumgroot [[boom]] wat in Afrikabergwoude groei. Dit is redelik skaars tussen [[Kaapstad]] en die [[Soutpansberg]] maar meer volop in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]] tot by die Gorongozaberg. Hierdie boom is die enigste [[spesie]] van die [[genus]] ''Curtisia''. Die ''dentata'' ("getand") in die Latynse naam verwys na die kenmerkende tande op die blare van die assegaai. Die [[hout]] van die boom is in vroeër jare gebruik in die konstruksie van [[Ossewa|waens]]. <gallery> AssegaiTree Curtisia dentata fruits detail - SA.jpg|Wit bessies Curtisia dentata - Assegai tree - foliage 4.jpg|Blare met kenmerkende tande Curtisia dentata - Assegai tree - Table Mountain 6.JPG|'n Mediumgrootte Assegaaiboom in Kaapstad </gallery> == Sien ook == {{Commonskat|Curtisia}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] o75zrhsllwbfygq4qeau6t18651w8mf 0 82557 2514699 2227757 2022-07-25T06:33:51Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Geelpapierkelk | image = | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Dipterocarpaceae]] | genus = ''[[Monotes]]'' | species = '''''M. glaber''''' | binomial = ''Monotes glaber'' | binomial_authority = ? | synonyms = }} Die '''Geelpapierkelk''' (''Monotes glaber'') is 'n klein tot middelgroot [[boom]] wat voorkom in miombo-bosveld in [[Zimbabwe]] en die weste van [[Mosambiek]]. Hulle groei gewoonlik op sandgrond. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] h998pxkn7btlmjnu628ve4dvjb9kd4u 0 82639 2514759 2442834 2022-07-25T08:17:25Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Malvarosyntjie |image=גרויה שעירה - Grewia villosa.jpg |image_caption = 'n Malvarosyntjie in Israel | status = LC | status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malvales]] |familia = [[Malvaceae]] |genus = ''[[Grewia]]'' |species = '''''G. villosa''''' |binomial = ''Grewia villosa'' |binomial_authority = [[Willd.]] }} Die '''Malvarosyntjie''' (''Grewia villosa'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf die noorde van [[Namibië]] en [[Botswana]], die weste van [[Zimbabwe]], die [[Limpoporivier|Limpopovallei]], langs die [[Lebomboberge]] tot aan die noordkus van [[KwaZulu-Natal]]. Die boom verkies laagliggende bosveld en rotsagtige habitatte om in te groei. Die [[blaar|blare]] is breed en rond met 'n gekwilte boonste oppervlak en 'n harige, grys onderkant. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=933-42 SANBI Redlist] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] oinxn4vgez150tr3vwg908qxurl4kol 0 82644 2514795 2458127 2022-07-25T08:50:57Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Pienkblompeer | image = Dombeya burgessiae, bloeiwyses, Manie van der Schijff BT, g.jpg | image2 = Lisbon botanical garden 10-Dombeya burgessiae-flowers.JPG | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids II]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | subfamilia = [[Dombeyoideae]] | genus = ''[[Dombeya]]'' | species = '''''D. burgessiae''''' | binomial = ''Dombeya burgessiae'' | binomial_authority = Gerrard ex Harv. | synonyms = }} Die '''pienkblompeer''' (''Dombeya burgessiae'') is 'n [[boom]] wat noord van [[Oos-Londen]], onder die platorand, noordwaarts verby die [[Lebomboberge]] en ook in die middel tot die noordooste van [[Zimbabwe]] voorkom. Die boom se [[blare]] is groot, fluweelagtig en byna rond. Die boom se nasionale nommer is 468.1 en staan in Engels bekend as die ''Pink wild pear''.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == {{commons category|Dombeya burgessiae}} * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1847-2 [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ag5e4mm7j6506nuedr9j0aaf5pnvxc9 0 82665 2514749 2415142 2022-07-25T08:02:28Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Laeveldsterkastaiing | image = Sterculia murex, bloeiwyse, Jan Celliers Park.jpg | image2 = Sterculia_murex,_loof,_b,_Voortrekkerbad.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids II]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | genus = ''[[Sterculia]]'' | species = '''''S. murex''''' | binomial = ''Sterculia murex'' | binomial_authority = Hemsl. | national_number = 475 | synonyms = {{en}} Lowveld chestnut <ref>{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park | publisher = Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 162 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> }} Die '''Laeveldsterkastaiing''' (''Sterculia murex'') is 'n middelgroot [[boom]] wat [[endemies]] is aan die suidelike laeveld. Die boom word slegs in [[eSwatini]] en [[Mpumalanga]] op droë rotsagtige plekke aangetref.<ref>http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:825359-1</ref> Die boom is bladwisselend en nuwe [[blaar|blare]] is bronskleurig en later donkergroen en bedek met fluweelagtige hare. Die boom se nasionale nommer is 475.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 1jufyjmfxt2a4lg1rqwjmisn266erqc 0 82667 2514589 2480270 2022-07-24T19:19:33Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Afrikasterkastaiing |national_number = 474 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | image = Sterculia sp. Mecufi (5969554416).jpg | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids II]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | genus = ''[[Sterculia]]'' | species = '''''S. africana''''' | binomial = ''Sterculia africana'' | binomial_authority = (Lour.) Fiori, 1912 | synonyms = * ''Clompanus africana'' <small>(Lour.) Kuntze</small> * ''Clompanus arabica'' <small>(T.Anderson) Kuntze</small> * ''Sterculia abyssinica'' <small>[[Robert Brown (botanis)|R.Br.]]</small> * ''Sterculia arabica'' <small>T.Anderson</small> * ''Sterculia ipomoeifolia'' <small>Garcke</small> * ''Triphaca africana'' <small>Lour.</small> }} Die '''Afrikasterkastaiing''' (''Sterculia africana'') is 'n klein, meerstammige [[boom]] wat in warm streke, dikwels aan die rand van mopaniebosveld, voorkom. Die boom kom veral in die noorde van [[Namibië]] en ook langs die Zambezivallei voor. Die [[blaar|blare]] is enkelvoudig in bondels naby die punte van die takkies gerangskik en die [[bas]] is silwer of soms bruinerig. Die boom se FSA-nommer is 474.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] k6o71t1mq0fabfgrmafnfdxoaib6e2y 0 82690 2514894 2454851 2022-07-25T11:43:11Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Swartvalstaaibos |image = Allophylus africanus à São Tomé (cropped).jpg |image_caption = loof van 'n saailing |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Sapindaceae]] |genus = ''[[Allophylus]]'' |species = '''''A. africanus''''' |binomial = ''Allophylus africanus'' |binomial_authority = P.Beauv. |national_number = 425 |synonyms =Swartbastertaaibos<ref>{{citation|title=Trees of the Kruger National Park, a field guide|publisher=Piet van Wyk. Struik Uitgewers, Kaapstad 2008|ISBN=978-1-77007-759-1}}</ref> |}} Die '''Swartvals-''' of '''Swartbastertaaibos''' (''Allophylus africanus'') is 'n klein [[boom]] wat groei in bosveld, dikwels op miershope en in rivieroewerbos. Die boom kom voor vanaf [[Oos-Londen]] noordwaarts tot by die [[Lebomboberge]] en ook vanaf die [[Zambezirivier]]-monding weswaarts deur die noorde van [[Zimbabwe]] tot in die [[Caprivistrook]]. [[Lêer:Allophylus africanus à São Tomé (2).jpg|duimnael|links|Stam van 'n groot eksemplaar in tropiese woud te [[São Tomé en Príncipe|São Tomé]]]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Allophylus africanus}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] edvbjcs3z8q33ugt3vo6nlqmloxmxdj 0 82709 2514647 2227359 2022-07-24T20:38:42Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Duinevalstaaibos |image = Allophylus natalensis, loof, Manie van der Schijff BT, c.jpg |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Sapindaceae]] |genus = ''[[Allophylus]]'' |species = '''''A. natalensis''''' |binomial = ''Allophylus natalensis'' |binomial_authority = (Sond.) De Winter, 1954 |synonyms = |}} Die '''Duinevalstaaibos''' (''Allophylus natalensis'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom aan die rand van duinewoud vanaf [[Oos-Londen]] tot noord van [[Maputo]]. Die opvallende kenmerk van die boom is die oorvloed van klein rooi vruggies wat die takke kan laat buig. Die blaarrande is geskulp eerder as getand. [[Lêer:Allophylus natalensis, lower, Umhlanga-strandmeer NR.jpg|duimnael|links|250px|Duinevalstaaibos met trosse onryp vrugte in wintertyd langs die Umhlanga-strandmeer]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] iupi66bops71r95uni513hbwo7b26tp 0 82780 2514643 2285664 2022-07-24T20:30:56Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Dikbas<br /><small>Bastermaroela, Bakhout</small> |image =Lannea discolor, habitus, Kilinene, a.jpg |image_caption = 'n Dikbas in Limpopo |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Anacardiaceae]] |genus = ''[[Lannea]]'' |species = ''L. discolor'' |binomial = ''Lannea discolor'' |binomial_authority = (Sond.) Engl. |synonyms_ref = <ref name=flzim>{{cite web |last=Hyde |first=Mark |title=''Lannea discolor'' (Sond.) Engl. |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=136520 |work=Flora of Zimbabwe |publisher=zimbabweflora.co.zw |access-date=5 Mei 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009120816/https://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=136520 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |national_number = 362 <ref name="Van Wyk" /> |synonyms = ''Odina discolor'' <small>Sond.</small> |}} Die '''Dikbas''' (''Lannea discolor'') 'n bladwisselende [[boom|bosveldboom]] van middelgrootte wat aan die [[Familie (biologie)|familie]] van [[mango-agtiges]] (''Anacardiaceae'') behoort. Die stam is glad en grys en sy naam verwys letterlik na die dik bas wat die vaatbondels teen veldbrand beskerm.<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2005/03/11/HG/40/01.html Raad oor varkore en dikbas], [[Beeld]], 11 Maart 2005</ref> Die boom se nasionale nommer is 362.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> Die boom lyk baie soos die [[valsmaroela]] en het 'n soortgelyke verspreidingsgebied. Dit word van die [[Demokratiese Republiek van die Kongo|DRK]] aangetref tot in [[Zambië]], [[Zimbabwe]], [[Suid-Afrika]] en [[eSwatini]]. In Zimbabwe staan dit as ''gangacha'' bekend. Die Engelse naam is ''live-long''.<ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park | publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 173 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> Die [[blaar|blare]] is saamgestel met twee tot vyf paar teenoorstaande blaartjies. Dit het 'n gryserige onderkant. Die blommetjies is klein, roomkleurig en soet gegeur op verlengde blomtakkies. Dit verskyn in die lente net voor die blare. Die vruggies is vlesig, ovaalvormig en verskyn in die laat lente en somer. == Galery == <gallery> Lêer:Lannea discolor, stam, Schanskop.jpg|<center>Bas</center> Lêer:Lannea discolor, lower, Zoutpan.jpg|<center>Loof</center> Lêer:Lannea discolor, nuwe loof, b, Schanskop.jpg|<center>Lenteloof</center> </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] kapg445koc4tbgswl4tpfpgrzlbtyab 0 82829 2514756 2218189 2022-07-25T08:13:05Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Lebombo-ysterhout |national_number = 327 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 119 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |other_names = {{en}} Lebombo ironwood <ref name=PvanWyk/> |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Euphorbiaceae]] |subfamilia = [[Acalyphoideae]] |tribus = [[Acalypheae]] |subtribus = [[Macaranginae]] |genus = [[Androstachys]] |species = '''''R. johnsonii''''' |binomial = ''Androstachys johnsonii'' |binomial_authority = Prain, 1908 |synonyms = |}} Die '''Lebombo-ysterhout''' (''Androstachys johnsonii'') is 'n immergroen [[boom]] wat groot kan raak (20 m) en kom voor in klein, digte stande op klipperige plekke vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in die suide van [[Zimbabwe]]. Die [[blare]] is leeragtig, teenoorstaande en hartvormig. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] sbinlyq9j1e1g8n5n0eusmxyqbjf5u6 0 82846 2514649 2261760 2022-07-24T20:43:37Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Fluweelsoetbessie |national_number = 325 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 128 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = Bridelia mollis, loof, a, Voortrekkerbad.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Phyllanthaceae]] |genus = ''[[Bridelia]]'' |species = '''''A. mollis''''' |binomial = ''Bridelia mollis'' |binomial_authority = Hutch., 1912 |synonyms = *''Bridelia mollis'' <small>Hutch.</small> *''B.&nbsp;speciosa'' <small>Müll.Arg.</small> *''B.&nbsp;tenuifolia'' <small>Müll.Arg.</small> *''Candelabria micrantha'' <small>Hochst.</small> |}} Die '''Fluweelsoetbessie''' (''Bridelia mollis'') is 'n klein tot groot [[boom]] wat op [[rivier]]oewers groei in subtropiese en tropiese [[bosveld]]. Die [[blare]] is met fluweelagtige goue hare bedek, gerond en het opmerklike syare. Dit kom in [[Botswana]], [[Mosambiek]], [[Malawi]], [[Zambia]] en [[Zimbabwe]] en die Suid-Afrikaanse provinsies [[Noord-Wes]], [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en [[Mpumalanga]] voor.<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134710 |title=Flora of Zimbabwe |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801202017/http://zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134710 |archive-date=1 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> <gallery> File:Bridelia mollis, vrugte, Voortrekkerbad.jpg|<center>groen vrugte</center> File:Bridelia mollis, ryp vrug, Voortrekkerbad.jpg|<center>ryp vrug</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 9u11uidiflkwuard8o3zmvha9tx1lyo 2514650 2514649 2022-07-24T20:43:55Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Fluweelsoetbessie |national_number = 325 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 128 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = Bridelia mollis, loof, a, Voortrekkerbad.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Phyllanthaceae]] |genus = ''[[Bridelia]]'' |species = '''''A. mollis''''' |binomial = ''Bridelia mollis'' |binomial_authority = Hutch., 1912 |synonyms = *''Bridelia mollis'' <small>Hutch.</small> *''B.&nbsp;speciosa'' <small>Müll.Arg.</small> *''B.&nbsp;tenuifolia'' <small>Müll.Arg.</small> *''Candelabria micrantha'' <small>Hochst.</small> |}} Die '''Fluweelsoetbessie''' (''Bridelia mollis'') is 'n klein tot groot [[boom]] wat op [[rivier]]oewers groei in subtropiese en tropiese [[bosveld]]. Die [[blare]] is met fluweelagtige goue hare bedek, gerond en het opmerklike syare. Dit kom in [[Botswana]], [[Mosambiek]], [[Malawi]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]] en die Suid-Afrikaanse provinsies [[Noord-Wes]], [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en [[Mpumalanga]] voor.<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134710 |title=Flora of Zimbabwe |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801202017/http://zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134710 |archive-date=1 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> <gallery> File:Bridelia mollis, vrugte, Voortrekkerbad.jpg|<center>groen vrugte</center> File:Bridelia mollis, ryp vrug, Voortrekkerbad.jpg|<center>ryp vrug</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] qawgjlro55mes5s4cqqenm3c1xvmpmu 0 82923 2514748 2238177 2022-07-25T08:01:50Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Laeveldnaboom | national_number = 348 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 135 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = E evansii1 ies.jpg | image_width = 260px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Malpighiales]] | familia = [[Euphorbiaceae]] | genus = ''[[Euphorbia]]'' | species = '''''E. evansii''''' | binomial = ''Euphorbia evansii'' | synonyms = }} Die '''Laeveldnaboom''' (''Euphorbia evansii'') is 'n [[plant]] van die naboomfamilie [[Euphorbiaceae]]. ''Euphorbia evansii'' se verspreiding is beperk tot die suidelike [[laeveld]] van [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]], die [[Drakensberg]] naby die Strydomtonnel, tot in [[eSwatini]] en enkele dele van [[KwaZulu-Natal]]. Die plant se stam bevat 'n melkerige stof met [[kanker|karsinogeniese]] eienskappe. Kontak daarmee veroorsaak erge [[vel]]irritasie, en indien die [[oog|oë]] aangetas word, kan dit blindheid veroorsaak. Die boom se nasionale nommer is 348.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> [[Lêer:E evansii2 ies.jpg|duimnael|links|[[Blom]]me]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Euphorbia evansii}} * {{Wikispecies-inlyn|Euphorbia evansii}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 6h83s0ptknx5ndtuxqjwa20dliyypge 0 82950 2514714 2251218 2022-07-25T06:58:18Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Helikopterboom |other_names = {{en}} Propeller tree <ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 45 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |national_number = 120 |image = Gyrocarpus americanus tree.jpg |image_width = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Magnoliids]] |ordo = [[Laurales]] |familia = [[Hernandiaceae]] |genus = ''[[Gyrocarpus]]'' |species = '''''G. americanus''''' |binomial = ''Gyrocarpus americanus'' |binomial_authority = [[Nikolaus Joseph von Jacquin|Jacq.]] |subdivision_ranks = |subdivision = |synonyms = *''Gyrocarpus jacquini'' Gardner 1791 *''Gyrocarpus asiaticus'' Willd. 1805 }} Die '''Helikopterboom''' (''Gyrocarpus americanus'') is 'n middelgroot tot groot, bladwisselende [[boom]] wat voorkom op dolomiet in die noorde van [[Namibië]]. In die [[Zambezirivier|Zambezivallei]] en [[Limpoporivier|Limpopovallei]] groei die boom in warm, droë, laagliggende bosveld. Die stam is gewoonlik regop en die [[bas]] is glad en grys tot wit van kleur. Die volksnaam is afgelei van twee vlerke aan die vrug wat soos die skroef van 'n [[helikopter]] in die rondte draai wanneer die vrug val. == Fotogalery == <gallery> Gyrocarpus fruits MS5945.jpg|Vrugte Purple Sunbird (Cinnyris asiaticus) on Gyrocarpus americanus W IMG 2974.jpg|Suikerbekkie in 'n helikopterboom </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] 7f3dh6m78vuexu6a7xabgn2n1k816az 0 82953 2514757 2479160 2022-07-25T08:15:02Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Lemoenhout | image = Xymalos monospora, jong loot, Louwsburg.jpg | image_caption = 'n Lemoenhout in Suid-Afrika | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | unranked_classis = [[Magnoliids]] | ordo = [[Laurales]] | familia = [[Monimiaceae]] | genus = '''''Xymalos''''' | genus_authority = [[Henri Ernest Baillon|Baill.]] | species = '''''X. monospora''''' | binomial = ''Xymalos monospora'' | binomial_authority = ([[William Henry Harvey|Harv.]]) [[Henri Ernest Baillon|Baill.]] }} __NOTOC__ Die '''Lemoenhout''' (''Xymalos monospora'') is 'n Afromontane [[boom]] van die hoë woud. Dit kom voor net oos vanaf [[Grahamstad]], noordwaarts al langs die [[Drakensberge]], die [[Lebomboberge]] tot in die [[Chimanimaniberge]] in [[Zimbabwe]]. Die boom het 'n ligte [[bas]] wat afskilfer en kenmerkende konsentriese ringe agterlaat. Die boom is gehard en weerstaan brande. Die boom se nasionale nommer is 111.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Xymalos monospora00.jpg|<center>Lynskets</center> Xymalos monospora, beligte blare, Louwsburg.jpg|<center>Blare</center> Xymalos monospora, habitus, Louwsburg.jpg|'n Eksemplaar naby [[Louwsburg]] </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Xymalos monospora}} * {{Wikispecies-inlyn|Xymalos monospora}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 4o4x08frau6vq9cr9k8e0p88ze1jp93 0 82988 2514740 2376423 2022-07-25T07:44:51Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kosipalm |image = Raphia australis.jpg |status = DD |status_system = IUCN2.3 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Monocots]] |unranked_ordo = [[Commelinids]] |ordo = [[Arecales]] |familia = [[Arecaceae]] |genus = ''[[Raffia palm|Raphia]]'' |species = '''''R. australis''''' |binomial = ''Raphia australis'' |binomial_authority = [[Anna Amelia Obermeyer|Oberm.]] & Strey |}} Die '''Kosipalm''' (''Raphia australis'') is 'n veervormige palmboom wat slegs voorkom in die kusmoerasse in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] en die suide van [[Mosambiek]]. Die palm het [[blaar|blare]] wat tot 5 m lank kan raak. Die steel van die blaar word gebruik vir die maak van vlotte, skuilings en ander doeleindes. [[Lêer:Raphia_australis_03_09_2010.JPG|duimnael|links|''Raphia australis'']] Die boom se nasionale nommer is 26<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Raphia australis}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Palms]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] efuuh5xjqbgppxu7gu0zcm4j1rp4f7d 0 82996 2514590 2480272 2022-07-24T19:20:29Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Afrikawaaierpalm |national_number = 25 |image = Borassus aethiopum MS 4049.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Monocots]] |unranked_ordo = [[Commelinids]] |ordo = [[Arecales]] |familia = [[Arecaceae]] |genus = ''[[Borassus]]'' |species = '''''B. aethiopum''''' |binomial = ''Borassus aethiopum'' |binomial_authority = [[Carl Friedrich Philipp von Martius|Mart.]] |}} Die '''Afrikawaaierpalm'''<ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> (''Borassus aethiopum'') is 'n waaiervormige [[boom|palmboom]] wat wydverspreid in tropiese [[Afrika]] voorkom. Dit het 'n kenmerkende swelsel omtrent halfpad teen die stam op. Dit kom voor in [[Senegal]] tot [[Ethiopië]] en suidwaarts tot in die noorde van [[Suid-Afrika]], alhoewel dit meesal afwesig is in die wouddele van [[Sentraal-Afrika]] en [[woestyn]]streke soos die [[Sahara]] en [[Namibwoestyn|Namib]]. Die palm groei ook in noordwes [[Madagaskar]] en die [[Comore-eilande]].<ref>{{Cite web|url=http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=23000|title=World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew|website=apps.kew.org|language=en|access-date=2017-08-01}}</ref><ref>AFPD. 2008. African Flowering Plants Database.</ref> Die boom se nasionale nommer is 25<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3423-1 SANBI Redlist] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Borassus aethiopum}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Palms]] [[Kategorie:Flora van die Comore-eilande]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] 7zol6ih9tcn15j41vn5r2w4ppvjzlfg 0 83294 2514639 2263052 2022-07-24T20:25:49Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Brosblaar | image = Galpinia transvaalica, vars loof, b, Jan Celliers Park.jpg | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Lythraceae]] | genus = ''[[Galpinia]]'' | species = '''''G. transvaalica''''' | binomial = ''Galpinia transvaalica'' | binomial_authority = N.E.Br., 1894 | synonyms = }} Die '''Brosblaar''' of '''transvaalliguster''' (''Galpinia transvaalica'') is 'n struik of 'n klein [[boom]] wat in die bosveld op klipperige plekke voorkom. Die boom kom voor noordwaarts vanaf [[Durban]], al langs die [[Lebomboberge]] tot oorkant die [[Limpoporivier]] in [[Zimbabwe]]. Die [[vrug]]te is klein, harde kapsules. == Fotogalery == <gallery> Galpinia transvaalica, vars loof, a, Jan Celliers Park.jpg|'n Brosblaar in [[Jan Cillierspark, Pretoria]]. Galpinia_transvaalica_bark_-_Kirstenbosch_Botanical_garden_-_4.jpg|die brosblaar se bas. </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Galpinia transvaalica}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] cwno6bj7m9yqoc0kxoy67k17ok9pwel 0 83301 2514706 2251276 2022-07-25T06:44:13Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Grootblaarlaventelboom |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Myrtales]] |familia = [[Myrtaceae]] |genus = ''[[Heteropyxis]]'' |species = '''''H. dehniae''''' |binomial = ''Heteropyxis dehniae'' |binomial_authority = Rchb., 1828 }} Die '''Grootblaarlaventelboom''' (''Heteropyxis dehniae'') is 'n klein [[boom]] wat op klipperige koppies en miershope in bosruigtes en woudrande aangetref. Die boom kom meestal in [[Zimbabwe]] en noordwaarts tot in [[Malawi]] en weswaarts tot in die [[Angola|Angolese]] hooglande voor. Die boom lyk baie soos die [[laventelboom]] maar die blare is groter. Die boom was voorheen onder die [[familie (biologie)|familie]] ''Heteropyxidaceae'' geklassifiseer == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] f79pa5t0az9s9c04ivlq61g112a82zo 0 83305 2514630 2221620 2022-07-24T19:53:53Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boslaventelboom |image = Heteropyxis canescens, loof en vrugte, a, Walter Sisulu NBT.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Myrtales]] |familia = [[Myrtaceae]] |genus = ''[[Heteropyxis]]'' |species = '''''H. canescens''''' |binomial = ''Heteropyxis canescens'' |binomial_authority = Oliv., 1895 }} Die '''Boslaventelboom''' (''Heteropyxis canescens'') is 'n klein tot middelgroot [[boom]] wat in klowe en aan woudrande in [[eSwatini]] en noordwaarts tot in die [[Drakensberge]] van [[Mpumalanga]] voorkom. Die [[bas]] is grof en grysbruin met klein ronderige pokmerke. Die boom was voorheen onder die [[familie (biologie)|familie]] ''Heteropyxidaceae'' geklassifiseer. [[Lêer:Heteropyxis canescens, habitus, a, Walter Sisulu NBT.jpg|duimnael|links|'n Boslaventelboom in Roodepoort.]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Heteropyxis canescens}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] jgwnpc5opwr9xwgcq0yiq2l0favmmvd 0 83352 2514617 2243883 2022-07-24T19:40:45Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Bittervalsdoring | image = Albizia amara (Krishna Siris) in Hyderabad W IMG 7525.jpg | status = | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | tribus = [[Ingeae]] | genus = ''[[Albizia]]'' | species = A. amara | binomial = ''Albizia amara'' | binomial_authority = ([[Roxb.]]) [[B.Boivin]] | synonyms = }} Die '''Bittervalsdoring''' (''Albizia amara'') is 'n middelgroot [[boom]] wat voorkom in miombo-bosveld in 'n groot deel van [[Zimbabwe]]. Die boom het 'n digte kroon met neerhangende [[blaar|blare]] wat swaar lyk en egter uit fyn pinnas bestaan. == Fotogalery == <gallery> Albizia amara(Roxb.)Bolvin..jpg|Blare en blomme Albizia amara (Krishna Siris) in Hyderabad W IMG 7398.jpg|Takke Albizia amara (Krishna Siris) near Hyderabad W IMG 7642.jpg|Peule </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Albizia amara}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] jxwhwy49rarl0f7a9i9rs8i3t554luk 0 83372 2514707 2261214 2022-07-25T06:45:26Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Grootblaarvalsdoring | national_number = 158 <ref>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 58 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = | image_width = 240px | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Rosidae]] | unranked_ordo = [[Eurosids I]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] | subfamilia = [[Mimosoideae]] | tribus = [[Ingeae]] | genus = '''''[[Albizia]]''''' | genus_authority = [[Antonio Durazzini|Durazz.]], 1772 |species = '''''A. versicolor''''' |binomial = ''Albizia versicolor'' |binomial_authority = Oliv. }} Die '''Grootblaarvalsdoring''' (''Albizia versicolor'') is 'n middelgroot tot groot [[boom]] wat voorkom in laagliggende bosveld vanaf die noorde van [[Durban]] tot by die [[Zambezirivier]] en weswaarts tot in die noorde van [[Namibië]]. Hierdie boom het die grootste pinnas in die [[genus]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] b9fgo1llsgrsrwv319via1qpgkwzdoj 0 83421 2514593 2432286 2022-07-24T19:23:00Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Apiespeul |national_number = 213 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |image =Senna petersiana, habitus, Kloof.jpg |image_caption = Groeivorm van 'n apiespeul in Kloof, KwaZulu-Natal |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] |tribus = [[Cassieae]] |genus = ''[[Senna (plant)|Senna]]'' |species = '''''S. petersiana''''' |binomial = ''Senna petersiana'' |binomial_authority = ([[Carl Bolle|Bolle]]) Lock |synonyms = * ''Cassia petersiana'' <small>Bolle</small> }} Die '''apiespeul''' (''Senna petersiana'') is 'n [[struik]] of 'n klein [[boom]]. Die boom kom voor vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Mutare]] in [[Zimbabwe]]. [[Lêer:Senna petersiana, bloeiwyse, Kloof.jpg|duimnael|links|Bloeiwyse van 'n apiespeul in Kloof, KwaZulu-Natal]] [[Lêer:Senna petersiana flower.jpg|duimnael|links|'n [[Blom]] van naby]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Senna petersiana}} * {{Wikispecies-inlyn|Senna petersiana}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Bome van Zimbabwe]] ciyyymjs4k4btp5bybne3yjknxcn0c1 2514594 2514593 2022-07-24T19:23:16Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Apiespeul |national_number = 213 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |image =Senna petersiana, habitus, Kloof.jpg |image_caption = Groeivorm van 'n apiespeul in Kloof, KwaZulu-Natal |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] |tribus = [[Cassieae]] |genus = ''[[Senna (plant)|Senna]]'' |species = '''''S. petersiana''''' |binomial = ''Senna petersiana'' |binomial_authority = ([[Carl Bolle|Bolle]]) Lock |synonyms = * ''Cassia petersiana'' <small>Bolle</small> }} Die '''apiespeul''' (''Senna petersiana'') is 'n [[struik]] of 'n klein [[boom]]. Die boom kom voor vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Mutare]] in [[Zimbabwe]]. [[Lêer:Senna petersiana, bloeiwyse, Kloof.jpg|duimnael|links|Bloeiwyse van 'n apiespeul in Kloof, KwaZulu-Natal]] [[Lêer:Senna petersiana flower.jpg|duimnael|links|'n [[Blom]] van naby]] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Senna petersiana}} * {{Wikispecies-inlyn|Senna petersiana}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 86bjy6w5562b7elw444hligwlia1zjl 0 83474 2514772 2514417 2022-07-25T08:30:55Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Namibkoraalboom | image = | image_caption = | taxon = Erythrina decora | authority = Harms | synonyms = }} Die '''Namibkoraalboom''' (''Erythrina decora'') is 'n middelgroot [[boom]] wat slegs voorkom op droë, klipperige bosveld in die noorde van [[Namibië]]. Die boom het 'n dik, kurkagtige [[bas]]. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] 3sn0tk7krwifzl1agqq5fro2b7hyjph 0 83501 2514638 2251647 2022-07-24T20:24:22Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Breëblaarkoraalboom |national_number = 244 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 99 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = Erythrina latissima, bloeiwyse, a, Pretoria.jpg |image_caption = Bloeiwyse |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Erythrina]]'' |species = '''''E. latissima''''' |binomial = ''Erythrina latissima'' |binomial_authority = [[Ernst Heinrich Friedrich Meyer|E.Mey.]] |synonyms = * ''Chirocalyx mollissimus'' <small>Meisn.</small> * ''Erythrina gibbsae'' <small>Baker</small> * ''Erythrina sandersoni'' <small>Harv.</small> |}} Die '''Breëblaarkoraalboom''' (''Erythrina latissima'') is 'n middelgroot [[boom]] wat voorkom in oop bosveld en rotsagtige plekke noord vanaf [[Oos-Londen]] tot by die [[Lebomboberge]] en ook in die sentrale deel van [[Zimbabwe]]. Die boom het groot, dik [[blaar|blare]]. == Fotogalery == <gallery> Gardenology.org-IMG 0334 rbgs10dec.jpg|Blare Erythrina latissima, blomme en peule, c, Pretoria.jpg|Blomme en peule Gardenology.org-IMG 1038 rbgs10dec.jpg|Stam </gallery> == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Erythrina latissima}} {{Saadjie}} {{DEFAULTSORT:Breeblaarkoraalboom}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 07ybatzqig72wmakxhz52ydqlzv4iux 0 83505 2514769 2262247 2022-07-25T08:28:02Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Msasa |image = Brachystegia spiciformis.png |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] |genus = ''[[Brachystegia]]'' |species = '''''B. spiciformis''''' |binomial = ''Brachystegia spiciformis'' |binomial_authority = [[George Bentham|Benth.]] |}} Die '''Msasa''' (''Brachystegia spiciformis'') is 'n groot [[boom]] wat lokaal voorkom in die oostelike [[Soutpansberg]], en vanaf die suide van [[Mosambiek]] tot in die oorgrote deel van [[Zimbabwe]]. Kenmerkend van die boom is dat die [[blaar|blare]] in die lente baie kleurryk vertoon. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Brachystegia spiciformis}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 5ymxmd14ik2hw6qttaxlmlfnofj1xs0 0 83508 2514770 2240861 2022-07-25T08:28:45Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Mufuti |image = Brachystegia boehmii 1.jpg |image_caption = ''Brachystegia boehmii'' |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] |genus = ''[[Brachystegia]]'' |binomial = ''Brachystegia boehmii'' |binomial_authority = Taub. |}} Die '''Mufuti''' (''Brachystegia boehmii'') – ook bekend as die '''Prins-van-Wallis-vere''' – is 'n middelgroot tot groot [[boom]] wat voorkom in die sentrale en noordelike deel van [[Zimbabwe]] en die noorde van [[Botswana]]. Die [[blaar|blare]] is dofgroen, veeragtig en neerhangend. Die pinnas vou oormekaar en die blaarkoppe is groot. Die jong blare is helderrooi. [[Lêer:Brachystegia boehmii00.jpg|duimnael|links|'n Mufuti]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Brachystegia boehmii}} * {{Wikispecies-inlyn|Brachystegia boehmii}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] dzz5g8k5b6lsw9sufc15ot7a6r35c1q 0 83525 2514731 2234358 2022-07-25T07:29:51Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kleefpeul |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Senna]]'' |species = '''''S. singueana''''' |binomial = ''Senna singueana'' |binomial_authority = (Delile) Lock |synonyms = |}} Die '''Kleefpeul''' (''Senna singueana'') is 'n klein, bladwisselende [[boom]]. Die boom kom voor in die bosveld van sentrale en noordelike [[Zimbabwe]] asook die noordweste van [[Namibië]]. Die boom is vol diepgeel blomme in die winter en dra smal, ronde peule tydens die lente en somer. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] sc5xm0uedbl7k39rmzjy1y987bpmoev 0 83580 2514794 2507633 2022-07-25T08:49:57Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks |name = Peulmahonie |image = Afzelia quanzensis 20D 4028.jpg |image2 = Afzelia quanzensis - flowering tree.jpg |image2_caption = |status = |status_system = |taxon = Afzelia quanzensis }} Die '''Peulmahonie''' (''Afzelia quanzensis'') is 'n bladwisselende [[boom]] met 'n platterige kroon wat voorkom in klein stande op klipperige of sanderige grond. Die boom groei in die noorde van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]] asook in [[Mosambiek]], [[Zimbabwe]], die noorde van [[Botswana]] en die [[Caprivistrook]]. Kenmerkend van die boom is die groot, swaar houtagtige peule. Die sade is groot en donkerbruin met 'n wasagtige, rooi arillus. Die [[blaar|blare]] is veervormig saamgestel met 'n hoë glans - donkergroen bo en dowwer onder. Dit is 'n beskermde spesie in Suid-Afrika, en kan net met die nodige lisensie benut word.<ref name="cre1">{{cite web |last1=Creecy |first1=Barbara Dallas |title=<!--Government Notices-->Goewermentskennisgewing nr. 15 van 2021, National Forests Act: List of protected tree species |url= https://www.gov.za/sites/default/files/gcis_document/202103/44204gon155.pdf |website=gov.za |publisher=Staatskoerant nr. 44204 |access-date=20 Junie 2022 |date=1 Maart 2021}}</ref> == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Afzelia quanzensis}} * {{Wikispecies-inlyn|Afzelia quanzensis}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ax26efdh49fs6hv6wx95nxua9v3dn1g 0 83582 2514778 2241667 2022-07-25T08:36:46Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Oordeelboom | image = | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] | genus = ''[[Erythrophleum]]'' | species = '''''E. africanum''''' | binomial = ''Erythrophleum africanum'' | binomial_authority = ([[Friedrich Martin Josef Welwitsch|Welw.]] ex [[George Bentham|Benth.]]) [[Hermann Harms|Harms]] | subdivision_ranks = Subspesies | subdivision = }} Die '''Oordeelboom''' (''Erythrophleum africanum'') is 'n middelgroot tot groot [[boom]]. Die boom kom in 'n gordel langs die [[Angola]],[[Namibië]] voor, oos vanaf [[Kaokoland]] tot byna in die sentraal deel van [[Zimbabwe]]. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] rti1ncg24w7cw26jlq2x31zy8d4hy2f 2514779 2514778 2022-07-25T08:36:57Z Oesjaar 7467 Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Oordeelboom | image = | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] | genus = ''[[Erythrophleum]]'' | species = '''''E. africanum''''' | binomial = ''Erythrophleum africanum'' | binomial_authority = ([[Friedrich Martin Josef Welwitsch|Welw.]] ex [[George Bentham|Benth.]]) [[Hermann Harms|Harms]] | subdivision_ranks = Subspesies | subdivision = }} Die '''Oordeelboom''' (''Erythrophleum africanum'') is 'n middelgroot tot groot [[boom]]. Die boom kom in 'n gordel langs die [[Angola]], [[Namibië]] voor, oos vanaf [[Kaokoland]] tot byna in die sentraal deel van [[Zimbabwe]]. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ikhb8lbu58i78btvec6git9ouz3xjvm 0 83588 2514760 2243225 2022-07-25T08:18:17Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Maputalandoordeelboom | image = Erythrophleum lasianthum, habitus, Manie van der Schijff BT, a.jpg | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Rosids]] | ordo = [[Fabales]] | familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Caesalpinioideae]] | genus = ''[[Erythrophleum]]'' | species = '''''E. lasianthum''''' | binomial = ''Erythrophleum lasianthum'' | binomial_authority = Corbishley }} Die '''Maputalandoordeelboom''' (''Erythrophleum lasianthum'') is 'n middelgroot tot groot [[boom]]. Dit kom voor in droë woude - vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot noord van [[Maputo]]. <gallery> Lêer:Erythrophleum lasianthum, loof, Manie van der Schijff BT, a.jpg|<center>Loof</center> Lêer:Erythrophleum lasianthum, loof en peule, Manie van der Schijff BT, a.jpg|<center>Loof en peule</center> Lêer:Erythrophleum lasianthum, oop peul, Manie van der Schijff BT, a.jpg|<center>Oop peul met sade</center> </gallery> == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] 82vcljlk37jxljm8dvp74vieqpshkqs 0 83606 2514723 2255081 2022-07-25T07:18:30Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kalahari-appelblaar |other_names = |national_number = |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |subfamilia = [[Faboideae]] |tribus = [[Millettieae]] |genus = ''[[Philenoptera]]'' |species = '''''P. nelsii''''' |binomial = ''Philenoptera nelsii'' |binomial_authority = (Schinz) Schrire, 2000 |synonyms = |}} Die '''Kalahari-appelblaar''' (''Philenoptera nelsii'') is 'n middelgroot tot groot [[boom]]. Die boom kom voor vanaf die ooste van [[Zimbabwe]], deur die noorde van [[Botswana]] tot in [[Kaokoland]]. Die boom groei in warm, droë gebiede en dikwels op [[Kalahari]]sandgrond. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 107v00ehx6j9f55e8r0lmbb4gucd9rj 0 83698 2514815 2260214 2022-07-25T09:31:50Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooikershout |national_number = |image = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Pterocelastrus]]'' |species = '''''P. rostratus''''' |binomial = ''Pterocelastrus rostratus'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) Walp. |synonyms = * ''Asterocarpus rostratus'' <small>(Thunb.) Eckl. & Zeyh.</small> * ''Asterocarpus tricuspidatus'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Cassine laevigata'' <small>Lam.</small> * ''Celastrus rostratus'' <small>Thunb.</small> |}} Die '''Rooikershout''' (''Pterocelastrus rostratus'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf [[Kaapstad]] tot in die [[Soutpansberg]] asook [[Eswatini] en [[Lesotho]]. Die boom het kenmerkende [[blaar|blare]] met onopvallende are, blinker aan die bokant en dowwer aan die onderkant met 'n golwende blaarrand. Die takkies is vierkantig en pienkerig rooi van kleur. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 0stlavlllaul1vlyhgc63r1bzyitujc 2514816 2514815 2022-07-25T09:32:00Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooikershout |national_number = |image = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Pterocelastrus]]'' |species = '''''P. rostratus''''' |binomial = ''Pterocelastrus rostratus'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) Walp. |synonyms = * ''Asterocarpus rostratus'' <small>(Thunb.) Eckl. & Zeyh.</small> * ''Asterocarpus tricuspidatus'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Cassine laevigata'' <small>Lam.</small> * ''Celastrus rostratus'' <small>Thunb.</small> |}} Die '''Rooikershout''' (''Pterocelastrus rostratus'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf [[Kaapstad]] tot in die [[Soutpansberg]] asook [[Eswatini]] en [[Lesotho]]. Die boom het kenmerkende [[blaar|blare]] met onopvallende are, blinker aan die bokant en dowwer aan die onderkant met 'n golwende blaarrand. Die takkies is vierkantig en pienkerig rooi van kleur. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] h0h4vdiidlblgtuhflb0jpyn65ssig1 2514817 2514816 2022-07-25T09:32:50Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooikershout |national_number = |image = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Pterocelastrus]]'' |species = '''''P. rostratus''''' |binomial = ''Pterocelastrus rostratus'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) Walp. |synonyms = * ''Asterocarpus rostratus'' <small>(Thunb.) [[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Asterocarpus tricuspidatus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Cassine laevigata'' <small>Lam.</small> * ''Celastrus rostratus'' <small>Thunb.</small> |}} Die '''Rooikershout''' (''Pterocelastrus rostratus'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf [[Kaapstad]] tot in die [[Soutpansberg]] asook [[Eswatini]] en [[Lesotho]].<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:162442-1</ref> Die boom het kenmerkende [[blaar|blare]] met onopvallende are, blinker aan die bokant en dowwer aan die onderkant met 'n golwende blaarrand. Die takkies is vierkantig en pienkerig rooi van kleur. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] nrklgdok334u7lx12r095d6d8vy71kp 0 83716 2514604 2500928 2022-07-24T19:31:35Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bergaalwyn | image = Aloe marlothii00.jpg | image_width = 240 px | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Aloe marlothii | binomial_authority = [[A.Berger]] | synonyms = }} Die '''Bergaalwyn''' (''Aloe marlothii'')<ref name=PvanWyk/> is 'n [[boom]] wat voorkom in [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en die suide van [[Mosambiek]]. Dit is vernoem na [[Hermann Wilhelm Rudolf Marloth|Rudolf Marloth]], 'n Duitsgebore Suid-Afrikaanse plantkundige. Die boom se FSA-nommer is 29.5.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref><ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 253 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> == Fotogalery == <gallery> Aloe marlothii01.jpg|Blare Aloe marlothii02.jpg|Bloeiwyse Aloe marlothii4.jpg|Blomme van naby </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van aalwynspesies]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Aloe marlothii}} * {{Wikispecies-inlyn|Aloe marlothii}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aalwyne]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] h5uc1oz0x8b7fda1wk66krw5eyvje95 0 83751 2514636 2253426 2022-07-24T20:22:07Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bosveldwitysterhout |national_number = 260 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 105 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Rutaceae]] |genus = ''[[Vepris]]'' |species = '''''V. reflexa''''' |binomial = ''Vepris reflexa'' |binomial_authority = I.Verd. |}} Die '''Bosveldwitysterhout''' (''Vepris reflexa'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom vanaf [[Port St. Johns]] tot in [[Beira]] en binnelands vanaf [[eSwatini]] tot in die [[Noordwes]] en die sentrale [[Zambezirivier|Zambezivallei]]. Die boom groei in droë woud en op klipperige hellings naby strome en [[rivier]]e. == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 734e6p6h9yp7v2w8so613upape05don 2514637 2514636 2022-07-24T20:22:24Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bosveldwitysterhout |national_number = 260 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 105 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Rutaceae]] |genus = ''[[Vepris]]'' |species = '''''V. reflexa''''' |binomial = ''Vepris reflexa'' |binomial_authority = I.Verd. |}} Die '''Bosveldwitysterhout''' (''Vepris reflexa'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom vanaf [[Port St. Johns]] tot in [[Beira]] en binnelands vanaf [[eSwatini]] tot in die [[Noordwes]] en die sentrale [[Zambezirivier|Zambezivallei]]. Die boom groei in droë woud en op klipperige hellings naby strome en [[rivier]]e. == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] r46tgnd2oswsumfx6nj06f91k84g35c 0 83771 2514737 2253071 2022-07-25T07:37:04Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kobas |image = Cyphostemma currori1.jpg |image_caption = Cyphostemma currorii |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_subclassis = [[Rosids]] |ordo = [[Vitales]] |familia = [[Vitaceae]] |genus = ''[[Cyphostemma]]'' |species = '''''C. currorii''''' |binomial = ''Cyphostemma currorii'' |binomial_authority = ([[Joseph Dalton Hooker|Hook.]] f.) Desc. |}} Die '''Kobas''' (''Cyphostemma currorii'') is 'n kremetartagtige dwergplant of klein [[boom]]pie wat in die noordweste van [[Namibië]] voorkom. Die boom is vir die grootste gedeelte van die jaar blaarloos maar wanneer [[blaar|blare]] aanwesig is, is hulle groot, saamgesteld en vlesig. == Fotogalery == <gallery> Cyphostemma currorii (3).JPG|'n Kobas sonder blare in Spitzkoppe, Namibië. 2008-06-28 09-00-19 Namibia Erongo Uigaran.JPG|'n Kobas met blare. Cyphostemma corrorii blatt.jpg|Blare Cyphostemma currori0.jpg|Vrugte Cyphostemma currori2.jpg|Bas </gallery> == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Cyphostemma currorii}} * {{Wikispecies-inlyn|Cyphostemma currorii}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] 62bqx8kn4ww9e58czwyd25tu6uu783b 0 83776 2514715 2513924 2022-07-25T06:58:56Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Hererosesambos | image = Sesamothamnus guerichii00.jpg | image_caption = | taxon = Sesamothamnus guerichii | authority = (Engl.) E.A. Bruce. }} Die '''Hererosesambos''' (''Sesamothamnus guerichii'') is 'n doringagtige, kremetartagtige dwergplant of klein [[boom]]pie wat in die noordweste van [[Namibië]] voorkom in rotsagtige habitatte. Die boom is vir die grootste gedeelte van die jaar blaarloos en het net na reën [[blaar|blare]] en dan slegs vir ongeveer 'n maand. Hierdie boom dra [[goud (kleur)|goudgeel]] [[blom]]me. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Duiwelsklou]], 'n plant in dieselfde familie. * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] kka7xv5pr9pn0jfb3oita4z9u4gnpa9 0 83797 2514719 2262076 2022-07-25T07:13:08Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Impalalelie |image = Adenium multiflorum.jpg |image_caption = Impalalelie in die Universiteit van Kalifornië se botaniese tuine. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Apocynaceae]] |genus = ''[[Adenium]]'' |species = '''''A. multiflorum''''' |binomial = ''Adenium multiflorum'' |binomial_authority = [[Johann Friedrich Klotzsch|Klotzsch.]] |}} Die '''Impalalelie''' (''Adenium multiflorum'') is 'n kremetartagtige, klein [[boom]]pie wat voorkom vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]]. Die boom het opvallende, helderkleurige, trompetvormige blomme. Die boom produseer wit melksap en dra vir 'n kort tydjie glasende [[blaar|blare]]. == Fotogalery == <gallery> Impala lily 2.JPG|Boom Bush2.jpg| Adenium multiflorum (9601963160).jpg|Blom </gallery> == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Adenium multiflorum}} * {{Wikispecies-inlyn|Adenium multiflorum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] katqu7z0bkgyjfrv43hoonk55rfd8qd 0 83841 2514849 2269381 2022-07-25T11:07:22Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Silwerblaarmelkpruim | image = Englerophytum natalense, Molwenirvier.jpg | image_caption = Silwerblaarmelkpruim op die Molwenioewer, [[Krantzkloof Natuurreservaat]] | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Ericales]] | familia = [[Sapotaceae]] | genus = ''[[Englerophytum]]'' | species = '''''E. natalense''''' | binomial = ''Englerophytum&nbsp;natalense'' | binomial_authority = (Sond.) T.D.Penn. | synonyms = * ''Bequaertiodendron natalense'' <small>(Sond.) Heine & J.H. Hemsl.</small> * ''Chrysophyllum natalense'' <small>Sond.</small><ref name=fz>{{cite web |last=Hyde |first=Mark |title=Englerophytum natalense (Sond.) T.D. Penn. |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=143770 |work=Flora of Zimbabwe |access-date=10 Oktober 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009120816/https://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=143770 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> }} Die '''Silwerblaarmelkpruim''' (''Englerophytum natalense'') is 'n klein tot middelgroot [[boom]] wat voorkom noord van [[Oos-Londen]] tot in die [[Lebomboberge]] en ook in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]]. Die boom groei hoofsaaklik onder die kruin van die woud of in beboste klowe. Die jonger [[blaar|blare]] is met donkerbruin hare bedek terwyl die ouer blare silwer is aan die onderkant met 'n spits-lopende blaarpunt. Die boom se nasionale nommer is 582.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Englerophytum natalense, KwaZulu-Natal NBT, PMB.jpg|Loof van 'n Silwerblaarmelkpruim, KwaZulu-Natal Nasionale Botaniese Tuin, Pietermaritzburg Englerophytum natalense, vrugte, Krantzkloof NR.jpg|Ryp vrugte </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Englerophytum natalense}} * {{Wikispecies-inlyn|Englerophytum natalense}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] tlwitn2gtiv0yjq1s2dj2wxyzvbby3a 0 83972 2514632 2251651 2022-07-24T19:54:54Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Bosmelkbessie | image = | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Ericales]] | familia = [[Sapotaceae]] | genus = '''''[[Manilkara]]''''' | species = '''''M. discolor''''' | binomial = ''Mimusops discolor'' | binomial_authority = (Sond.) J.H.Hemsl., 1966 }} Die '''Bosmelkbessie''' (''Manilkara discolor'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf [[Port St. Johns]] tot noord van [[Beira]]. Dit groei gewoonlik in laagliggende droë woud. Die boom se [[bas]] is donkergrys en in die lengte gegroef terwyl die jong lote bruinerige hare op het. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] su4m20rctzsjtod045a0fhoxo7124um 0 83979 2514746 2234839 2022-07-25T08:01:04Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Laeveldmelkbessie | image = Manilkara mochisia00.jpg | image2 = Manilkara mochisia02.jpg | image2_caption = habitus en loof in die Krugerwildtuin | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Ericales]] | familia = [[Sapotaceae]] | genus = '''''[[Manilkara]]''''' | species = '''''M. mochisia''''' | binomial = ''Mimusops mochisia'' | binomial_authority = (Baker) Dubard, 1915 }} Die '''Laeveldmelkbessie''' (''Manilkara mochisia'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in die suide van [[Zimbabwe]]. Die boom kom ook voor in die [[Zambezirivier|Zambezivallei]] en daar is ook 'n afgesonderde populasie langs die [[Kunenerivier]]. Die boom se groote wissel van 'n spreidende [[struik]] tot 'n middelgroot boom. Dit groei in warm, droë bosveld en dikwels op miershope. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimababwe]] 87ki1dajrq7g693nm3jxm3xr78q01vs 2514747 2514746 2022-07-25T08:01:15Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Laeveldmelkbessie | image = Manilkara mochisia00.jpg | image2 = Manilkara mochisia02.jpg | image2_caption = habitus en loof in die Krugerwildtuin | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Ericales]] | familia = [[Sapotaceae]] | genus = '''''[[Manilkara]]''''' | species = '''''M. mochisia''''' | binomial = ''Mimusops mochisia'' | binomial_authority = (Baker) Dubard, 1915 }} Die '''Laeveldmelkbessie''' (''Manilkara mochisia'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in die suide van [[Zimbabwe]]. Die boom kom ook voor in die [[Zambezirivier|Zambezivallei]] en daar is ook 'n afgesonderde populasie langs die [[Kunenerivier]]. Die boom se groote wissel van 'n spreidende [[struik]] tot 'n middelgroot boom. Dit groei in warm, droë bosveld en dikwels op miershope. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] e9c1j3z5n8550fg81g0jt4t6ome6d56 0 84017 2514762 2439060 2022-07-25T08:20:57Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Melkpeer |national_number = 591 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Ericales]] |familia = [[Sapotaceae]] |genus = ''[[Inhambanella]]'' |species = '''''I. henriquesii''''' |binomial = ''Inhambanella henriquesii'' |binomial_authority = (Engl. & Warb.) Dubard |}} Die '''melkpeer''' (''Inhambanella henriquesii'') is 'n groot [[boom]] wat in kuswoud noord vanaf [[Durban]] tot by [[Maputo]] en ook in die [[Chimanimaniberge]] in [[Zimbabwe]] voorkom. Die jong [[blare]] is [[koper (kleur)|koperrooi]] ge[[kleur]]. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll. 2013. ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 6tv70by1efqnmdjmqd8pw0bblo7pvmt 0 84244 2514713 2513623 2022-07-25T06:57:30Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Harpuiskatjiepiering |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Gardenia]]'' |species = '''''G. resiniflua''''' |binomial = ''Gardenia resiniflua'' |binomial_authority = Hiern, 1877 |synonyms = }} Die '''Harpuiskatjiepiering''' (''Gardenia resiniflua'') is 'n meerstammige [[struik]] of klein [[boom]]pie wat voorkom in die noorde van [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en in [[Zimbabwe]] behalwe die ooste. Die plant is 'n [[ondergrondse boom|geoksiel]] <ref>{{webaanhaling|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25039765|titel=''Savanna fire and the origins of the 'underground forests' of Africa'' {{Outeur|Maurin O, Davies TJ, Burrows JE, Daru BH, Yessoufou K, Muasya AM, van der Bank M, Bond WJ.}},New Phytol. 2014 Oct;204(1):201-14. doi: 10.1111/nph.12936. Epub 2014 Jul 17.}}</ref> Die boom groei in ruigtes, bosveld, oewerbos of droë woud. Die [[blaar|blare]] is fluweelagtig maar volwasse blare is grof aan die bokant en fluweelagtig aan die onderkant. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Gardenia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Ondergrondse bome]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] tiz1az9m6xc300oae12m5n4xfxap37q 0 84246 2514797 2513624 2022-07-25T08:52:32Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Poeierbaskatjiepiering |image = Gardenia ternifolia MS 10824.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Gardenia]]'' |species = '''''G. ternifolia''''' |binomial = ''Gardenia ternifolia'' |binomial_authority = Schumach. & Thonn., 1827 |synonyms = }} Die '''Poeierbaskatjiepiering''' (''Gardenia ternifolia'') is 'n meerstammige [[struik]] of klein [[boom]]pie wat voorkom vanaf die noordooste van [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]], deur [[Zimbabwe]] behalwe die suide tot by die [[Okavangorivier]]. Die boom groei in ruigtes, bosveld, oewerbos of droë woud. Die [[bas]] is glad en poeierig en kan afvryf. Dit skilfer ook af, in ronderige stukkies. [[Lêer:Gardenia ternifolia ssp jovis-tonantis KirstenboshBotGard09292010A.JPG|duimnael|links|'n Poeierbaskatjiepiering in Kirstenbosch.]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Gardenia ternifolia}} * {{Wikispecies-inlyn|Gardenia ternifolia}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Gardenia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] dh3ahmqrn5ehf7xech546dj0ghojo8z 0 84409 2514763 2471029 2022-07-25T08:21:45Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Mingerhout | national_number = 684 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 217 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> | image = | image_width = 250px | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Rubiaceae]] | subfamilia = [[Cinchonoideae]] | tribus = [[Naucleeae]] | genus = ''Breonadia'' | genus_authority = [[Ridsdale]] | species = '''''B. salicina''''' | binomial = ''Breonadia salicina'' | binomial_authority = ([[Vahl]]) [[Hepper]] & [[J.R.I.Wood]] | synonyms = ''Adina microcephala'' <br />''Breonadia microcephala'' }} Die '''Mingerhout''' (''Breonadia salicina'') is 'n immergroen [[boom]] in die katjiepiering-familie, [[Rubiaceae]]. Dit is die enigste [[spesie]] in die [[genus]] '''Breonadia'''. Die boom kom in tropiese en suidelike dele van [[Afrika]], die [[Arabiese Skiereiland]] en in [[Madagaskar]] voor. In [[Suider-Afrika]] word dit vanaf die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot by die [[Zambezirivier]] aangetref. Daar is ook 'n afgesonderde populasie langs die [[Limpoporivier]] wes van [[Musina]]. Dit is 'n beskermde boom in Suid-Afrika.<ref name="dwaf">{{cite web |url=http://www2.dwaf.gov.za/dwaf/cmsdocs/4116___poster%20protected%20trees.pdf |title=Beskermde bome |date=3 Mei 2013 |publisher=Suid-Afrikaanse Department van Waterwese en Bosbou |access-date= 1 Februarie 2014 |archive-date= 5 Julie 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100705085122/http://www2.dwaf.gov.za/dwaf/cmsdocs/4116___poster%20protected%20trees.pdf |url-status=dead }}</ref> Ander inheemse name is: ''Mohlomê'' in [[Sotho]], ''Mutu-lume'' in [[Venda]] en ''Umfomfo'' in [[Zoeloe]]. Die boom kom soms in stande<!-- dig opmekaar ontkiem --> voor en groei net langs standhoudende [[rivier]]e. Die [[blare]] is in kranse van drie tot vier gerangskik, is ellipties, glansend donkergroen en min of meer regop. Die boom lyk baie soos die [[Kinaboom]], maar hulle kom nie in dieselfde habitat voor nie. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Breonadia ''Breonadia'' op die wêreldlys van ''Rubiaceae''] == Bronne == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] paprjkir1ds6gk66jhnmc8jysy4u7zd 0 84666 2514736 2474000 2022-07-25T07:35:07Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Klipels |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Afrocanthium]]'' |species = '''''A. mundianum''''' |binomial = ''Afrocanthium mundianum'' |binomial_authority = Cham. & Schlechtd. |synonyms = * ''Plectronia mundiana'' <small>(Cham. & Schltdl.) [[Karl Wilhelm Ludwig Pappe|Pappe]]</small> * ''Canthium mundianum'' <small>Cham. & Schltdl.</small> |}} Die '''Klipels''' (''Afrocanthium mundianum'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf [[Kaapstad]] onder die platorand tot in [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en weswaarts tot by [[Mahikeng]]. Daar is ook 'n afgesonderde populasie in [[Zimbabwe]]. Die boom groei in oop, klipperige plekke, op miershope en ook in oewerstruikbos. Die boom se nasionale nommer is 710.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] l7kafridpj3vqi3ob3nitfhv074lowa 0 84736 2514821 2232902 2022-07-25T09:37:14Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooivoëlbessie |image = Psychotria zombamontana.jpg |status = LR/nt |status_system = IUCN2.3 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Rubiaceae]] |genus = ''[[Psychotria]]'' |species = '''''P. zombamontana''''' |binomial = ''Psychotria zombamontana'' |binomial_authority = (Kuntze) Petit |}} Die '''Rooivoëlbessie''' (''Psychotria zombamontana'') is 'n [[boom]] wat voorkom in die [[Lebomboberge]], die noordelike [[Drakensberge]], die ooste van [[Zimbabwe]] en ook in [[Mosambiek]]. Dit lyk baie soos die [[Geelblomvoëlbessie]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 3hje7knj4d5tb1xgyxywkq4c3uy70iq 0 84741 2514741 2252495 2022-07-25T07:46:53Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kurkbasklapper<br />Geelklapper |image = Strychnos cocculoides, klappers, a, Waterberg.jpg |image_caption = 'n Kurkbasklapper in die Waterberg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Loganiaceae]] |genus = ''[[Strychnos]]'' |species = '''''S. cocculoides''''' |binomial = ''Strychnos cocculoides'' |binomial_authority = Baker, 1895 |synonyms = |}} Die '''Kurkbasklapper''' (''Strychnos cocculoides'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf die noordsentrale deel van [[Suid-Afrika]] tot in [[Zimbabwe]] en weswaarts tot by [[Owambo]] in die noorde van [[Namibië]]. Die boom groei in bosveld op sandgrond of rotsagtige heuwels. == Fotogalery == <gallery> Strychnos cocculoides, klappers, b, Waterberg.jpg|Klappers Strychnos cocculoides, klappers, c, Waterberg.jpg|Klappers van nader Strychnos cocculoides, stam, a, Waterberg.jpg|Stam Strychnos cocculoides, stam, b, Waterberg.jpg|Bas </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Strychnos cocculoides}} * {{Wikispecies-inlyn|Strychnos cocculoides}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] oubruqrwo045nlrzkf9svv91brr4kzo 2514742 2514741 2022-07-25T07:47:19Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Kurkbasklapper<br />Geelklapper |image = Strychnos cocculoides, klappers, a, Waterberg.jpg |image_caption = 'n Kurkbasklapper in die Waterberg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Loganiaceae]] |genus = ''[[Strychnos]]'' |species = '''''S. cocculoides''''' |binomial = ''Strychnos cocculoides'' |binomial_authority = Baker, 1895 |synonyms = |}} Die '''Kurkbasklapper''' (''Strychnos cocculoides'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf die noordsentrale deel van [[Suid-Afrika]] tot in [[Zimbabwe]] en weswaarts tot by [[Owambo]] in die noorde van [[Namibië]]. Die boom groei in bosveld op sandgrond of rotsagtige heuwels. == Fotogalery == <gallery> Strychnos cocculoides, klappers, b, Waterberg.jpg|Klappers Strychnos cocculoides, klappers, c, Waterberg.jpg|Klappers van nader Strychnos cocculoides, stam, a, Waterberg.jpg|Stam Strychnos cocculoides, stam, b, Waterberg.jpg|Bas </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Strychnos cocculoides}} * {{Wikispecies-inlyn|Strychnos cocculoides}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 6j2tyrzhtkk9120c9vyjkyx04tobi9o 0 84744 2514872 2292432 2022-07-25T11:26:47Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Stekelblaarklapper |image = Strychnos pungens04.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Loganiaceae]] |genus = ''[[Strychnos]]'' |species = '''''S. pungens''''' |binomial = ''Strychnos pungens'' |binomial_authority = [[Soler.]] |}} Die '''Stekelblaarklapper''' (''Strychnos pungens'') is 'n [[boom]] wat voorkom in die [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en [[Noordwes]] provinsies asook die sentrale gedeelte van in die suide van [[Zimbabwe]] en vanaf die [[Caprivi]] tot in [[Owambo]] in [[Namibië]]. Die boom het stywe [[blaar|blare]] met stekelpunte. Daar is geen dorings op die boom nie. Die [[vrugte]] is blougroen tot geel wanneer dit ryp is. Die boom se nasionale nommer is 628.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Strychnos pungens09.jpg|Bas Strychnos pungens08.jpg|Blare Strychnos pungens, blomme, b, Seringveld.jpg|Blomme Strychnos pungens, vrug, Little Eden.jpg|Vrug </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Strychnos pungens}} * {{Wikispecies-inlyn|Strychnos pungens}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] qke59ebs7jhj4o87kggszk8u4edqs47 2514873 2514872 2022-07-25T11:27:19Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Stekelblaarklapper |image = Strychnos pungens04.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Loganiaceae]] |genus = ''[[Strychnos]]'' |species = '''''S. pungens''''' |binomial = ''Strychnos pungens'' |binomial_authority = [[Soler.]] |}} Die '''Stekelblaarklapper''' (''Strychnos pungens'') is 'n [[boom]] wat voorkom in die [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en [[Noordwes]] provinsies asook die sentrale gedeelte van in die suide van [[Zimbabwe]] en vanaf die [[Caprivi]] tot in [[Owambo]] in [[Namibië]]. Die boom het stywe [[blaar|blare]] met stekelpunte. Daar is geen dorings op die boom nie. Die [[vrugte]] is blougroen tot geel wanneer dit ryp is. Die boom se FSA-nommer is 628.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Strychnos pungens09.jpg|Bas Strychnos pungens08.jpg|Blare Strychnos pungens, blomme, b, Seringveld.jpg|Blomme Strychnos pungens, vrug, Little Eden.jpg|Vrug </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Strychnos pungens}} * {{Wikispecies-inlyn|Strychnos pungens}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] o4ru5d53379dokqgbdrapmzfla1cm87 0 84746 2514619 2262192 2022-07-24T19:43:07Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bloubitterbessie |image = Strychnos usambarensis02.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Gentianales]] |familia = [[Loganiaceae]] |genus = ''[[Strychnos]]'' |species = '''''S. usambarensis''''' |binomial = ''Strychnos usambarensis'' |binomial_authority = [[Ernest Friedrich Gilg|Gilg]] ex [[Engl.]] |synonyms = ''Strychnos micans'' [[S.Moore]] |}} Die '''Bloubitterbessie''' (''Strychnos usambarensis'') is 'n [[boom]] wat voorkom noord vanaf [[Oos-Londen]] tot in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] en binnelands tot by [[Mahikeng]] asook die ooste van [[Zimbabwe]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] gs080ueyb34gxjown452effhlrk211q 0 84751 2514782 2440531 2022-07-25T08:39:52Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Paddaboom | image = Krötenbaum.jpg | image_caption = Vrug | image2 = Tabernaemontana elegans 13303014.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Apocynaceae]] | genus = ''[[Tabernaemontana]]'' | species = '''''T.&nbsp;elegans''''' | binomial = ''Tabernaemontana elegans'' | binomial_authority = [[Otto Stapf|Stapf]] |synonyms = *''Conopharyngia elegans'' <small>(Stapf) Stapf</small> *''Leptopharyngia elegans'' <small>(Stapf) [[Pierre Boiteau|Boiteau]]</small> |synonyms_ref = <ref name=TPL>{{cite web |title=''Tabernaemontana elegans'' |url=http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200686 |work=[[The Plant List]] |access-date=4 Augustus 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009121113/http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200686 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>}} Die '''Paddaboom''' (''Tabernaemontana elegans'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom langs die kus van [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Eswatini]], [[Mosambiek]], die noordelike dele van die [[Krugerwildtuin]] en in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]]. In die droë winter verloor die boom sy blare. Die groot vrugte (6–7&nbsp;cm lank en 4–5&nbsp;cm breed) is leeragtig of houtagtig. Wanneer hulle ryp is, splyt hulle oop en toon die geel pulp daarbinne. Dit word geëet deur mense, ape, bobbejane, renosters, [[neushoringvoël]]s en [[witoorhoutkapper]]s.<ref>{{cite web |url=http://www.plantzafrica.com/planttuv/taberelegans.htm |title=PlanZAfrica |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220200400/http://www.plantzafrica.com/planttuv/taberelegans.htm |archive-date=20 Desember 2016 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date= 3 November 2016 }}</ref> Die boom se nasionale nommer is 644.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Tabernaemontana elegans, loof, Venda.jpg|Loof Tabernaemontana elegans, vrugte, Venda.jpg|Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Tabernaemontana elegans}} * {{Wikispecies-inlyn|Tabernaemontana elegans}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimababwe]] ohiylk0ppdd02qz75him09m070yb83f 2514783 2514782 2022-07-25T08:40:08Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Paddaboom | image = Krötenbaum.jpg | image_caption = Vrug | image2 = Tabernaemontana elegans 13303014.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Apocynaceae]] | genus = ''[[Tabernaemontana]]'' | species = '''''T.&nbsp;elegans''''' | binomial = ''Tabernaemontana elegans'' | binomial_authority = [[Otto Stapf|Stapf]] |synonyms = *''Conopharyngia elegans'' <small>(Stapf) Stapf</small> *''Leptopharyngia elegans'' <small>(Stapf) [[Pierre Boiteau|Boiteau]]</small> |synonyms_ref = <ref name=TPL>{{cite web |title=''Tabernaemontana elegans'' |url=http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200686 |work=[[The Plant List]] |access-date=4 Augustus 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009121113/http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200686 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>}} Die '''Paddaboom''' (''Tabernaemontana elegans'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom langs die kus van [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Eswatini]], [[Mosambiek]], die noordelike dele van die [[Krugerwildtuin]] en in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]]. In die droë winter verloor die boom sy blare. Die groot vrugte (6–7&nbsp;cm lank en 4–5&nbsp;cm breed) is leeragtig of houtagtig. Wanneer hulle ryp is, splyt hulle oop en toon die geel pulp daarbinne. Dit word geëet deur mense, ape, bobbejane, renosters, [[neushoringvoël]]s en [[witoorhoutkapper]]s.<ref>{{cite web |url=http://www.plantzafrica.com/planttuv/taberelegans.htm |title=PlanZAfrica |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220200400/http://www.plantzafrica.com/planttuv/taberelegans.htm |archive-date=20 Desember 2016 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date= 3 November 2016 }}</ref> Die boom se nasionale nommer is 644.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Tabernaemontana elegans, loof, Venda.jpg|Loof Tabernaemontana elegans, vrugte, Venda.jpg|Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Tabernaemontana elegans}} * {{Wikispecies-inlyn|Tabernaemontana elegans}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimababwe]] d2u7a5ez3z62mnu8ffegy3paxxnzjrv 2514784 2514783 2022-07-25T08:42:32Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Paddaboom | image = Krötenbaum.jpg | image_caption = Vrug | image2 = Tabernaemontana elegans 13303014.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Apocynaceae]] | genus = ''[[Tabernaemontana]]'' | species = '''''T.&nbsp;elegans''''' | binomial = ''Tabernaemontana elegans'' | binomial_authority = [[Otto Stapf|Stapf]] |synonyms = *''Conopharyngia elegans'' <small>(Stapf) Stapf</small> *''Leptopharyngia elegans'' <small>(Stapf) [[Pierre Boiteau|Boiteau]]</small> |synonyms_ref = <ref name=TPL>{{cite web |title=''Tabernaemontana elegans'' |url=http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200686 |work=[[The Plant List]] |access-date=4 Augustus 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009121113/http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200686 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>}} Die '''Paddaboom''' (''Tabernaemontana elegans'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom langs die kus van [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Eswatini]], [[Mosambiek]], die noordelike dele van die [[Krugerwildtuin]] en in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]]. In die droë winter verloor die boom sy blare. Die groot vrugte (6–7&nbsp;cm lank en 4–5&nbsp;cm breed) is leeragtig of houtagtig. Wanneer hulle ryp is, splyt hulle oop en toon die geel pulp daarbinne. Dit word geëet deur mense, ape, bobbejane, renosters, [[neushoringvoël]]s en [[witoorhoutkapper]]s.<ref>{{cite web |url=http://www.plantzafrica.com/planttuv/taberelegans.htm |title=PlanZAfrica |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220200400/http://www.plantzafrica.com/planttuv/taberelegans.htm |archive-date=20 Desember 2016 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date= 3 November 2016 }}</ref> Die boom se nasionale nommer is 644.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Tabernaemontana elegans, loof, Venda.jpg|Loof Tabernaemontana elegans, vrugte, Venda.jpg|Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Tabernaemontana elegans}} * {{Wikispecies-inlyn|Tabernaemontana elegans}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] soj1ok6yz0xpntyshctjbepssekdikj 0 84828 2514633 2346641 2022-07-24T19:56:00Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Bospaddaboom | image = Tabernaemontana ventricosa.jpg | image_caption = | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Apocynaceae]] | genus = ''[[Tabernaemontana]]'' | species = '''''T.&nbsp;ventricosa''''' | binomial = ''Tabernaemontana ventricosa'' | binomial_authority = [[Christian Ferdinand Friedrich Hochstetter|Hochst.]] ex [[Alphonse Louis Pierre Pyrame de Candolle|A.DC.]] | synonyms = *''Conopharyngia rutshuruensis'' <small>[[Émile Auguste Joseph De Wildeman|De Wild.]]</small> *''Conopharyngia usambarensis'' <small>([[Karl Moritz Schumann|K.Schum]] ex [[Adolf Engler|Engl.]]) [[Otto Stapf|Stapf]]</small> *''Conopharyngia ventricosa'' <small>(Hochst. ex A.DC.) Stapf</small> *''Domkeocarpa pendula'' <small>[[Friedrich Markgraf|Markgr.]]</small> *''Sarcopharyngia ventricosa'' <small>(Hochst. ex A.DC.) [[Pierre Boiteau|Boiteau]]</small> *''Tabernaemontana usambarensis'' <small>K.Schum ex Engl.</small> | synonyms_ref = <ref name=TPL>{{cite web |title=''Tabernaemontana ventricosa'' |url=http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200978 |work=[[The Plant List]] |access-date=4 Augustus 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009121114/http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-200978 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>}} Die '''Bospaddaboom''' (''Tabernaemontana ventricosa'') is 'n middelgroot [[boom]] wat voorkom noord van [[Durban]] tot by die grens van [[Mosambiek]] en ook in die oostelike hooglande van [[Zimbabwe]]. Die boom groei in woudrande en onder die kruin van woude. Die boom se nasionale nommer is 645.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Tabernaemontana ventricosa, vrugte, Krantzkloof NR.jpg|<center>Vrugte op woudvloer</center> </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Tabernaemontana ventricosa}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] pao6z4bhfeseggoahl8uiysk49g1g19 0 84830 2514717 2260131 2022-07-25T07:00:52Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Horingpeultjieboom | image = | image_caption = | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Gentianales]] | familia = [[Apocynaceae]] | genus = ''[[Diplorhynchus]]'' | species = '''''D.&nbsp;condylocarpon''''' | binomial = ''Diplorhynchus condylocarpon'' | binomial_authority = (Müll.Arg.) Pichon, 1948 |synonyms = }} Die '''Horingpeultjieboom''' (''Diplorhynchus condylocarpon'') is 'n klein [[boom]] wat voorkom in die noordelike bosveld van [[Suid-Afrika]]. Dit kom ook feitlik regdeur [[Zimbabwe]] voor en weswaarts deur die noorde van [[Botswana]] en die [[Caprivi]] asook die noorde van [[Namibië]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] oxlz8mazq3bnqn3fnhloxnqea5wzuu5 0 84988 2514709 2270162 2022-07-25T06:47:40Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Growweblaarpieringbessie |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = (ongeplaas) |familia = [[Boraginaceae]] |genus = ''[[Cordia]]'' |species = ''C. ovalis'' |binomial = '''''Cordia ovalis''''' |binomial_authority = Hochst. ex A.DC. |synonyms = |}} Die '''Growweblaarpieringbessie''' (''Cordia ovalis'') is 'n [[struik]] of 'n klein [[boom]] wat voorkom vanaf [[KwaZulu-Natal]] tot in [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] en ook in die noordooste van [[Zimbabwe]] en die noorde van [[Namibië]]. Die boom groei in laagliggende sand- of spoelgrond in [[bosveld]]. Die boom se [[blare]] is amper rond. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 2j42n9w2a5lf1egegun93dv91cmqvxi 0 85005 2514853 2261846 2022-07-25T11:09:42Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Skurweblaarbos |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = (ongeplaas) |familia = [[Boraginaceae]] |genus = ''[[Ehretia]]'' |species = ''E. amoena'' |binomial = '''''Ehretia amoena''''' |binomial_authority = Klotzsch, 1861 }} Die '''Skurweblaarbos''' (''Ehretia amoena'') is 'n veelvertakte [[struik]] of 'n klein [[boom]]. Die boom kom voor in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in die sentrale deel van [[Zimbabwe]] en ooswaarts tot by die [[Mosambiek]]-kus. Die boom groei in bosveld, mopanieveld en langs waterlope. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] j8t3xqhtmj00pw2nd9speycm7cryhod 2514854 2514853 2022-07-25T11:10:15Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Skurweblaarbos |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = (ongeplaas) |familia = [[Boraginaceae]] |genus = ''[[Ehretia]]'' |species = ''E. amoena'' |binomial = '''''Ehretia amoena''''' |binomial_authority = Klotzsch, 1861 }} Die '''Skurweblaarbos''' (''Ehretia amoena'') is 'n veelvertakte [[struik]] of 'n klein [[boom]]. Die boom kom voor in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] tot in die sentrale deel van [[Zimbabwe]] en ooswaarts tot by die [[Mosambiek]]-kus. Die boom groei in bosveld, mopanieveld en langs waterlope. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] proytat02qu5wvybwecm090pcqxdnv9 0 85023 2514625 2238427 2022-07-24T19:46:48Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bokbitterappel |image = Solanum aculeastrum 3.jpg |image2 = Solanum aculeastrum 5.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Solanales]] |familia = [[Solanaceae]] |genus = ''[[Solanum]]'' |species = '''''S. aculeastrum''''' |binomial = ''Solanum aculeastrum'' |binomial_authority = [[Dunal]] |synonyms = |}} Die '''Bokbitterappel''' (''Solanum aculeastrum'') is 'n doringagtige [[struik]] of 'n klein [[boom]], selfs die onderkant van die [[blare]] het dorings. Die boom groei op hellings en aan woudrande vanaf [[Mosselbaai]] tot in die [[Lebomboberge]] en ook in die ooste van [[Zimbabwe]]. Die [[plant]] word 'n [[onkruid]] op versteurde plekke. Die boom se nasionale nommer is 669.3<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] m10jcy7hti8owmzgw8v3jl27mwml3rp 0 85030 2514700 2252470 2022-07-25T06:34:55Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Geneesblaarboom | image = Solanum giganteum (26563405705).jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Asterids]] | ordo = [[Solanales]] | familia = [[Solanaceae]] | genus = ''[[Solanum]]'' | species = '''''S. giganteum''''' | binomial = ''Solanum giganteum'' | binomial_authority = Jacq., 1790 }} Die '''Geneesblaarboom''' (''Solanum giganteum'') is 'n doringagtige [[boom]] wat op berghellings of oop kolle in [[woud]]e groei. Dit kom noordwaarts vanaf [[Knysna]] voor, is afwesig in die sentrale grasveld en weswaarts tot by [[Mahikeng]]. Dit kom ook in die ooste van [[Zimbabwe]] voor. Die [[blare]] is donkergroen, ellipties en gaafrandig. Die boom se nasionale nommer is 669.4.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] r5jt71vdr4bebe2hkbmljhvwn48r5w8 0 85040 2514805 2458161 2022-07-25T09:05:51Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rivierkriedoring | image = Lycium hirsutum 15191279.jpg | image_width = | image_caption = | image2 = Lycium hirsutum 15215911.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Tracheobionta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Asteridae]] | ordo = [[Solanales]] | familia = [[Solanaceae]] | genus = ''[[Lycium]]'' | species = '''''L. hirsutum''''' | binomial = ''Lycium hirsutum'' | binomial_authority = [[Michel Félix Dunal|Dunal]] | synonyms = * ''Lycium pilosum'' <small>Dammer</small> }} Die '''Rivierkriedoring''' (''Lycium hirsutum'') is 'n [[boom]] wat voorkom op kalkgrond en langs stroomoewers in die [[Karoo]]. Die spesies in inheems, maar nie [[endemies (ekologie)|endemies]] aan Suid-Afrika nie. Dit kom veral in die [[Vrystaat]], [[Noordwes]] en die [[Noord-Kaap]] voor, maar ook in [[Namibië]] en die [[Oos-Kaap|Oos-]] en [[Wes-Kaap]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is dit as ''veilig'' (LC) gelys.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2846-22 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200419014150/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2846-22 |archive-date=19 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom het neerhangende takke, en harige, klein [[blare]]. Die boom se nasionale nommer is 669.12.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:816483-1 Plants of the World Online] == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Lycium hirsutum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 5dzc4xt61j56r0o7i9qfe1545omjicw 2514813 2514805 2022-07-25T09:23:16Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rivierkriedoring | image = Lycium hirsutum 15191279.jpg | image_width = | image_caption = | image2 = Lycium hirsutum 15215911.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Tracheobionta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Asteridae]] | ordo = [[Solanales]] | familia = [[Solanaceae]] | genus = ''[[Lycium]]'' | species = '''''L. hirsutum''''' | binomial = ''Lycium hirsutum'' | binomial_authority = [[Michel Félix Dunal|Dunal]] | synonyms = * ''Lycium pilosum'' <small>Dammer</small> }} Die '''rivierkriedoring''' (''Lycium hirsutum'') is 'n [[boom]] wat voorkom op kalkgrond en langs stroomoewers in die [[Karoo]]. Die spesie is inheems aan Suid-Afrika, maar nie [[endemies (ekologie)|endemies]] nie. Dit kom veral in die [[Vrystaat]], [[Noordwes]] en die [[Noord-Kaap]] voor, maar ook in [[Namibië]] en die [[Oos-Kaap|Oos-]] en [[Wes-Kaap]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is dit as ''veilig'' (LC) gelys.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2846-22 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200419014150/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2846-22 |archive-date=19 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom het neerhangende takke, en harige, klein [[blare]]. Die boom se nasionale nommer is 669.12.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:816483-1 Plants of the World Online] == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Lycium hirsutum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 565sxytdprtrs809t6ehac9195syvk8 0 85084 2514835 2256764 2022-07-25T10:07:31Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sebrabaskanniedood |national_number = 279 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 111 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Burseraceae]] |genus = ''[[Commiphora]]'' |species = '''''C. viminea''''' |binomial = ''Commiphora viminea'' |binomial_authority = |synonyms = ''Commiphora merkeri''<br /><small>(van sommige outeurs)</small> }} Die '''Sebrabaskanniedood''' (''Commiphora viminea'') <ref name=PvanWyk /> is 'n klein (9&nbsp;m) immergroen [[boom]] wat beperk is tot basaltiese grond in die noorde en noordooste van Punda Maria in die [[Krugerwildtuin]], en ook in die suidooste van [[Zimbabwe]] voorkom. == Bron == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] tf3xz4xw24t7rbnne9f1r0x6ho83unt 2514836 2514835 2022-07-25T10:08:37Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sebrabaskanniedood |national_number = 279 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 111 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Burseraceae]] |genus = ''[[Commiphora]]'' |species = '''''C. viminea''''' |binomial = ''Commiphora viminea'' |binomial_authority = Burtt Davy |synonyms = }} Die '''Sebrabaskanniedood''' (''Commiphora viminea'') is 'n klein (9&nbsp;m) immergroen [[boom]] wat beperk is tot basaltiese grond in die noorde en noordooste van Punda Maria in die [[Krugerwildtuin]], en ook in die suidooste van [[Zimbabwe]] voorkom. == Bron == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 8j8jdchli3exz9ahkubvtpoie6jmzo1 2514837 2514836 2022-07-25T10:09:12Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sebrabaskanniedood |national_number = 279 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 111 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Burseraceae]] |genus = ''[[Commiphora]]'' |species = '''''C. viminea''''' |binomial = ''Commiphora viminea'' |binomial_authority = Burtt Davy |synonyms = }} Die '''Sebrabaskanniedood''' (''Commiphora viminea'') is 'n klein (9&nbsp;m) immergroen [[boom]] wat beperk is tot basaltiese grond in die noorde en noordooste van Punda Maria in die [[Krugerwildtuin]], en ook in die suidooste van [[Zimbabwe]] voorkom. == Bron == [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:127851-1 Plants of the World Online] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] bmqex73oixbgu4tafcd4ikpmtkyqgja 2514838 2514837 2022-07-25T10:09:22Z Oesjaar 7467 /* Bron */ Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sebrabaskanniedood |national_number = 279 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 111 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image = |image_caption = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Burseraceae]] |genus = ''[[Commiphora]]'' |species = '''''C. viminea''''' |binomial = ''Commiphora viminea'' |binomial_authority = Burtt Davy |synonyms = }} Die '''Sebrabaskanniedood''' (''Commiphora viminea'') is 'n klein (9&nbsp;m) immergroen [[boom]] wat beperk is tot basaltiese grond in die noorde en noordooste van Punda Maria in die [[Krugerwildtuin]], en ook in die suidooste van [[Zimbabwe]] voorkom. == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:127851-1 Plants of the World Online] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] g90nixr4i3rzkmmvc04775qyjvosctz 0 85088 2514613 2217010 2022-07-24T19:37:37Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bergmahonie |national_number = 293 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 118 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |image=Entandrophragma caudatum00a.jpg |image_caption=Hooker’s Icones Plantarum, vol. 31: t. 3023 (1915) sketse deur Matilda Smith |status = |status_system = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Meliaceae]] |genus = ''[[Entandrophragma]]'' |species = '''E. caudatum''' |binomial = ''Entandrophragma caudatum'' |binomial_authority = [[Thomas Archibald Sprague]] (1910) |synonyms = ''Pseudocedrela caudata'' <small>Sprague (1908)</small><br />''Entandrophragma utile'' <small>sensu Gomes e Sousa, Dendrol. Mosambiek (1951)</small> |}} Die '''Bergmahonie''' (''Entandrophragma caudatum'', [[Engels]]: ''Mountain Mahogany'') is 'n groot [[Suider-Afrika]]anse boom wat deel uitmaak van die Mahoniefamilie en wat in [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[Botswana]], [[Angola]], die [[Kaprivistrook]], [[Zimbabwe]], [[Zambië]] en [[Malawi]] voorkom. In Limpopo word eksemplare selde groter as 10&nbsp;m, maar in [[Mosambiek]], hoewel yl verspreid, kan die boom tot 20&nbsp;m hoog word. == Fotogalery == <gallery widths="180px"> Lêer:Entandrophragma caudatum01.jpg|Onryp vrugte aan 'n bergmahonie. Lêer:Entandrophragma caudatum02a.jpg|Skets van 'n oopgebarste vrug toon die sade binne-in. </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Entandrophragma caudatum}} {{Wikt-inlyn|bergmahonie}} * {{Wikispecies-inlyn|Entandrophragma caudatum}} {{en-vertaal|Entandrophragma caudatum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ct73zfhkqykuiyhcokb486lnyrs7wbw 0 85202 2514790 2231810 2022-07-25T08:46:51Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Perssambreelblom |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Lamiales]] |familia = [[Lamiaceae]] |genus = ''[[Karomia]]'' |species = '''''K. speciosa''''' |binomial = ''Karomia speciosa'' |binomial_authority = (Hutch. & Corbishley) R.Fern., 1985 gepubl. 1988 }} Die '''Perssambreelblom''' (''Karomia speciosa'') is 'n [[boom]] wat voorkom in [[eSwatini]] en langs die [[Lebomboberge]]. Die blom het 'n groot, pieringvormige kelk. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 5735csmfigoui7ggiqbwyqumwg4bi5m 0 85211 2514750 2256812 2022-07-25T08:03:17Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Laeveldvaalbos |image = Mobot31753002356696 0066.jpg |image_caption = ''Brachylaena huillensis'' |status = LR/nt |status_system = IUCN2.3 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Asterales]] |familia = [[Asteraceae]] |genus = ''[[Brachylaena]]'' |species = '''''B. huillensis''''' |binomial = ''Brachylaena huillensis'' |binomial_authority = [[Karl August Otto Hoffmann|O. Hoffm.]] |synonyms = ''B. hutchinsii'' Hutch. |}} Die '''Laeveldvaalbos''' (''Brachylaena huillensis'') is 'n klein [[boom]] wat in [[KwaZulu-Natal]], in die [[Lebomboberge]] weswaarts tot by [[Mahikeng]], langs die grens van [[Botswana]] en tot in die suide en ooste van [[Zimbabwe]] voorkom. Die boom groei in droë dele op klipperige plekke en in sandgrond. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] c61fqynp1jmeb07gy120yrtdj52yto8 0 85245 2514887 2429754 2022-07-25T11:35:40Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Suurbergkussingbos |image = Oldenbergia grandis flower.JPG |status = LC |status_system = IUCN2.3 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Asterales]] |familia = [[Asteraceae]] |genus = ''[[Oldenburgia]]'' |species = '''''O. grandis''''' |binomial = ''Oldenburgia grandis'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) Baill. |synonyms = *''Arnica grandis'' <small>Thunb.</small>, *''Oldenburgia arbuscula'' <small>DC.</small> |}} Die '''Suurbergkussingbos''' (''Oldenburgia grandis'') is 'n [[boom]] en [[spesies]] in die [[genus]] ''Oldenburgia''. Die boom kom voor in die grasbedekte sandsteenheuwels om [[Grahamstad]]. Die [[blare]] is groot, sterk en regop. Hulle is aan die bokant gekwilt en bleek roomkleurig en wollerig aan die onderkant. Die blomhofies is groot. Op die [[SANBI-rooilys]] is die plant as ''veilig'' (LC) gelys. Dit is [[endemies (ekologie)|endemies]] aan [[Suid-Afrika]].<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3147-2 |title=SANBI-rooilys |archive-url=https://web.archive.org/web/20170515055815/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3147-2 |archive-date=15 Mei 2017 |url-status=live |df=dmy-all |access-date= 5 November 2016 }}</ref> Die plant kom in die Natuurreservaat Thomas Baines voor wat gedeeltelik by die ekostreek [[rivierklowe van Maputa- tot Pondoland]] behoort. Dit word deur die Palmietrivier <!-- nie dieselfde?--> deurkruis.<ref>{{webaanhaling|titel=WWF|url=http://www.worldwildlife.org/ecoregions/at1012}}</ref> [[Lêer:Oldenburgia grandis00.JPG|duimnael|links|'n Suurbergkussingbos]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Oldenburgia grandis}} * {{Wikispecies-inlyn|Oldenburgia grandis}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 1jjrbrpp2lbzug9vqwp8eusztzaiqq3 0 85252 2514645 2218193 2022-07-24T20:34:41Z Oesjaar 7467 /* Sien ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Drietandkanferbos |image = |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Asterales]] |familia = [[Asteraceae]] |genus = ''[[Tarchonanthus]]'' |species = '''''T. trilobus''''' |binomial = ''Tarchonanthus trilobus'' |binomial_authority = DC., 1836 |}} Die '''Drietandkanferbos''' (''Tarchonanthus trilobus'') is 'n [[boom]] wat voorkom vanaf [[Oos-Londen]] tot in [[eSwatini]] en hiervandaan weswaarts na [[Noordwes]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Daar is ook 'n afgesonderde populasie in die noordooste van [[Zimbabwe]]. Die boom groei in bosveld, gewoonlik op klipperige plekke en in droë woud. Die [[blare]] is dik, leeragtig, donkergroen, grof geriffel aan die bokant en witterig aan die onderkant. Daar is twee variëteite, een met blaarpunte wat drie tande het en die ander met gerolde blaarpunte. == Bron == * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 004upy1o7vp4pch034rarpl05e15atb 0 85580 2514814 2216157 2022-07-25T09:24:59Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooihartboom |national_number= 317 <ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 124 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Phyllanthaceae]] |tribus = [[Hymenocardieae]] |genus = ''[[Hymenocardia]]'' | species = '''''H. ulmoides''''' | binomial = ''Hymenocardia ulmoides'' | binomial_authority = [[Louis René Tulasne|Tul.]] |}} Die '''Rooihartboom''' (''Hymenocardia ulmoides'') is 'n [[boom]] in die [[familie (biologie)|familie]] ''Phyllanthaceae'' wat op sanderige grond voorkom in die verre noorde van [[Suid-Afrika]] tot in [[Zimbabwe]]. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 7ym48b7pvjcfr4jxglatlckf8f5um6y 0 86026 2514646 2500139 2022-07-24T20:34:47Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Gatwick | image = London Gatwick, 19 April 2011 - Flickr - PhillipC.jpg | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = LGW | ICAO = EGKK | WMO = 03776 | type = Openbaar | owner = Ivy Holdco Limited | operator = Gatwick Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] | opened = {{begin datum en ouderdom|1933}} | hub = [[British Airways]] | Gates = 115 (in terminaal) | elevation-f = 203 | elevation-m = 62 | latd = 51 | latm = 08 | lats = 50 | latNS = N | longd= 00 | longm= 11 | longs= 25 | longEW= W | coordinates = {{Koördinate|51|08|50|N|0|11|25|W|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Engeland | pushpin_label = LGW | pushpin_map_caption = Ligging in Engeland | website = http://www.gatwickairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 08L/26R | r1-length-m = 2&nbsp;565 | r1-length-ft = 8&nbsp;415 | r1-surface = Teer | r2-number = 08R/26L | r2-length-m = 3&nbsp;316 | r2-length-ft = 10&nbsp;879 | r2-surface = Teer | stat-year = 2021 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;260&nbsp;072 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 52&nbsp;000 | stat3-header = Hekke in terminaal | stat3-data = 115 | footnotes = Bron: VK-lugvaartinligtingspublikasie by NATS<ref name="aip">{{en}}{{cite web|url=https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201094313/https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|url-status=dead|archive-date=1 Februarie 2021|title=CAA: Jaarlikse VK-lughawestatistiek |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid|website=www.caa.co.uk}}</ref> }} '''Lughawe Londen-Gatwick''' ([[IATA]]: '''LGW''', [[ICAO]]: '''EGKK''') is 'n belangrike internasionale [[lughawe]] 5&nbsp;km noord van [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] <ref name="aip"/> en 48&nbsp;km (30&nbsp;myl) suid van Londen-sentraal geleë.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |title=Just where are our airports? |publisher=Channel 4 News |date=18 Augustus 2009 |accessdate=15 Augustus 2010 |archive-date=21 Augustus 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090821122415/http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |url-status=dead }}</ref> Dit is [[Londen]] se tweede grootste internasionale lughawe en die tweede besigste gemeet aan totale passasiersverkeer in die [[Verenigde Koninkryk]], naas [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]]. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |title=At a glance |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160315063047/http://gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |archive-date=15 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Verder is Gatwick [[Europa]] se voorste lughawe vir punt-tot-punt vlugte en het die wêreld se besigste enkelgebruik-aanloopbaan met 'n maksimum van 55 vliegtuigbewegings per uur. <ref>{{cite web |url=http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |title=How Gatwick broke its own world record |last=Anderson |first=Steve |publisher=NATS |date=16 September 2013 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150122002526/http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |archive-date=22 Januarie 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die Noord- en Suidterminale strek oor 'n gebied van 98&nbsp;000 m² en 160&nbsp;000 m² onderskeidelik. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats/ |title=Feite en statistiek |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160217201013/http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats |archive-date=17 Februarie 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> In 2013 het 35,4 miljoen passasiers gebruik gemaak van Gatwick. <ref name="GAL_LGW_Airportstats_2013">{{cite web |url=http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |title=London-Gatwick verkeervolume vir Desember 2013 |publisher=London Gatwick Airport |date=13 Januarie 2014 |accessdate=15 Januarie 2014 |archive-date=16 Januarie 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140116124311/http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |url-status=dead }}</ref> Vanaf 1978 tot 2008 het baie vlugte ná en van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] Gatwick gebruik as gevolg van beperkings op die gebruik van Heathrow tussen die Verenigde Koninkryk en die VSA, soos geïmplementeer in die Bermuda II-ooreenkoms. <ref>{{cite web|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1977/1977%20-%201999.html |title=Bermuda 2 initialled, Air Transport|work=Flight International |date=2 Julie 1977 |pages= 5 |accessdate=15 Augustus 2010}}</ref> [[US Airways]], Gatwick se laaste oorblywende Amerikaanse draer, beëindig hul diens vanaf die lughawe op 30 Maart 2013. <ref name="US_LGWFinal">{{cite news |url=http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |title=US Airways Announces Schedule for Charlotte to London Heathrow Service and Opens Flights for Sale |publisher=US Airways |date=17 Desember 2012 |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714072419/http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |archive-date=14 Julie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit laat Gatwick sonder 'n geskeduleerde Amerikaanse lugredery vir die eerste keer in meer as 35 jaar. <ref>{{cite web |url=http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |title=Braniff History – Braniff History Time Line: 1978 |publisher=clippedb.org (The Association of Former Braniff Flight Attendants) |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150513205820/http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |archive-date=13 Mei 2015 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Die lughawe dien tans as basis vir geskeduleerde operateurs soos [[Aer Lingus]], [[British Airways]] (BA), [[EasyJet]], [[Jazeera Airways|Jazeera]] ([[Koeweit]]), [[Monarch Airlines|Monarch]], [[Norwegian Air Shuttle]] en [[Virgin Atlantic]], asook [[Thomas Cook Airlines|Thomas Cook]] en [[Thomson Airways|Thomson]]. Gatwick is uniek onder Londen se lughawens met 'n beduidende teenwoordigheid uit elk van die drie belangrikste lugrederybesigheidsmodelle: volle diens (33%), [[laekosteredery|laekoste]]/[[geen fieterjasies]] (55%) en huurvlugte (11%).<ref>{{cite web |url=http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |title=Our vision for Gatwick, 1.12, 1 Introduction, Gatwick Interim Master Plan |page=7 |format=PDF |date=Oktober 2006 |access-date=15 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119001412/http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |archive-date=19 Januarie 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Gatwick Airport}} * {{en}} [http://www.gatwickairport.com/ Amptelike webwerf] {{en-vertaal|Gatwick Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] fnb49uh95l3d4ccjpwbomlalhi7375h 2514651 2514646 2022-07-24T20:44:28Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Gatwick | image = London Gatwick, 19 April 2011 - Flickr - PhillipC.jpg | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = LGW | ICAO = EGKK | WMO = 03776 | type = Openbaar | owner = Ivy Holdco Limited | operator = Gatwick Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] | opened = {{begin datum en ouderdom|1933}} | hub = <div> *[[British Airways]] *[[easyJet]] *[[TUI Airways]] *[[Wizz Air]] *[[Norse Atlantic]]</div> | focus_city = <div> *[[Ryanair]] *[[Norwegian Air Shuttle]]</div> | Gates = 115 (in terminaal) | elevation-f = 203 | elevation-m = 62 | latd = 51 | latm = 08 | lats = 50 | latNS = N | longd= 00 | longm= 11 | longs= 25 | longEW= W | coordinates = {{Koördinate|51|08|50|N|0|11|25|W|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Engeland | pushpin_label = LGW | pushpin_map_caption = Ligging in Engeland | website = http://www.gatwickairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 08L/26R | r1-length-m = 2&nbsp;565 | r1-length-ft = 8&nbsp;415 | r1-surface = Teer | r2-number = 08R/26L | r2-length-m = 3&nbsp;316 | r2-length-ft = 10&nbsp;879 | r2-surface = Teer | stat-year = 2021 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;260&nbsp;072 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 52&nbsp;000 | stat3-header = Hekke in terminaal | stat3-data = 115 | footnotes = Bron: VK-lugvaartinligtingspublikasie by NATS<ref name="aip">{{en}}{{cite web|url=https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201094313/https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|url-status=dead|archive-date=1 Februarie 2021|title=CAA: Jaarlikse VK-lughawestatistiek |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid|website=www.caa.co.uk}}</ref> }} '''Lughawe Londen-Gatwick''' ([[IATA]]: '''LGW''', [[ICAO]]: '''EGKK''') is 'n belangrike internasionale [[lughawe]] 5&nbsp;km noord van [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] <ref name="aip"/> en 48&nbsp;km (30&nbsp;myl) suid van Londen-sentraal geleë.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |title=Just where are our airports? |publisher=Channel 4 News |date=18 Augustus 2009 |accessdate=15 Augustus 2010 |archive-date=21 Augustus 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090821122415/http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |url-status=dead }}</ref> Dit is [[Londen]] se tweede grootste internasionale lughawe en die tweede besigste gemeet aan totale passasiersverkeer in die [[Verenigde Koninkryk]], naas [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]]. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |title=At a glance |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160315063047/http://gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |archive-date=15 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Verder is Gatwick [[Europa]] se voorste lughawe vir punt-tot-punt vlugte en het die wêreld se besigste enkelgebruik-aanloopbaan met 'n maksimum van 55 vliegtuigbewegings per uur. <ref>{{cite web |url=http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |title=How Gatwick broke its own world record |last=Anderson |first=Steve |publisher=NATS |date=16 September 2013 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150122002526/http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |archive-date=22 Januarie 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die Noord- en Suidterminale strek oor 'n gebied van 98&nbsp;000 m² en 160&nbsp;000 m² onderskeidelik. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats/ |title=Feite en statistiek |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160217201013/http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats |archive-date=17 Februarie 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> In 2013 het 35,4 miljoen passasiers gebruik gemaak van Gatwick. <ref name="GAL_LGW_Airportstats_2013">{{cite web |url=http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |title=London-Gatwick verkeervolume vir Desember 2013 |publisher=London Gatwick Airport |date=13 Januarie 2014 |accessdate=15 Januarie 2014 |archive-date=16 Januarie 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140116124311/http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |url-status=dead }}</ref> Vanaf 1978 tot 2008 het baie vlugte ná en van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] Gatwick gebruik as gevolg van beperkings op die gebruik van Heathrow tussen die Verenigde Koninkryk en die VSA, soos geïmplementeer in die Bermuda II-ooreenkoms. <ref>{{cite web|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1977/1977%20-%201999.html |title=Bermuda 2 initialled, Air Transport|work=Flight International |date=2 Julie 1977 |pages= 5 |accessdate=15 Augustus 2010}}</ref> [[US Airways]], Gatwick se laaste oorblywende Amerikaanse draer, beëindig hul diens vanaf die lughawe op 30 Maart 2013. <ref name="US_LGWFinal">{{cite news |url=http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |title=US Airways Announces Schedule for Charlotte to London Heathrow Service and Opens Flights for Sale |publisher=US Airways |date=17 Desember 2012 |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714072419/http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |archive-date=14 Julie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit laat Gatwick sonder 'n geskeduleerde Amerikaanse lugredery vir die eerste keer in meer as 35 jaar. <ref>{{cite web |url=http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |title=Braniff History – Braniff History Time Line: 1978 |publisher=clippedb.org (The Association of Former Braniff Flight Attendants) |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150513205820/http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |archive-date=13 Mei 2015 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Die lughawe dien tans as basis vir geskeduleerde operateurs soos [[Aer Lingus]], [[British Airways]] (BA), [[EasyJet]], [[Jazeera Airways|Jazeera]] ([[Koeweit]]), [[Norwegian Air Shuttle]] en [[Virgin Atlantic]], asook [[Thomas Cook Airlines|Thomas Cook]] en [[Thomson Airways|Thomson]]. Gatwick is uniek onder Londen se lughawens met 'n beduidende teenwoordigheid uit elk van die drie belangrikste lugrederybesigheidsmodelle: voldiens (33%), [[laekosteredery|laekoste]] (55%) en huurvlugte (11%).<ref>{{cite web |url=http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |title=Our vision for Gatwick, 1.12, 1 Introduction, Gatwick Interim Master Plan |page=7 |format=PDF |date=Oktober 2006 |access-date=15 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119001412/http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |archive-date=19 Januarie 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Gatwick Airport}} * {{en}} [http://www.gatwickairport.com/ Amptelike webwerf] {{en-vertaal|Gatwick Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] bgr5v6bbl6fr1t6x5f8moejr6n3mpn5 2514652 2514651 2022-07-24T20:45:37Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Gatwick | image = London Gatwick, 19 April 2011 - Flickr - PhillipC.jpg | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = LGW | ICAO = EGKK | WMO = 03776 | type = Openbaar | owner = Ivy Holdco Limited | operator = Gatwick Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] | opened = {{begin datum en ouderdom|1933}} | hub = <div> *[[British Airways]] *[[easyJet]] *[[TUI Airways]] *[[Wizz Air]] *[[Norse Atlantic]]</div> | focus_city = <div> *[[Ryanair]] *[[Norwegian Air Shuttle]]</div> | Gates = 115 (in terminaal) | elevation-f = 203 | elevation-m = 62 | latd = 51 | latm = 08 | lats = 50 | latNS = N | longd= 00 | longm= 11 | longs= 25 | longEW= W | coordinates = {{Koördinate|51|08|50|N|0|11|25|W|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Engeland | pushpin_label = LGW | pushpin_map_caption = <center>Ligging in Engeland</center> | website = http://www.gatwickairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 08L/26R | r1-length-m = 2&nbsp;565 | r1-length-ft = 8&nbsp;415 | r1-surface = Teer | r2-number = 08R/26L | r2-length-m = 3&nbsp;316 | r2-length-ft = 10&nbsp;879 | r2-surface = Teer | stat-year = 2021 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;260&nbsp;072 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 52&nbsp;000 | stat3-header = Hekke in terminaal | stat3-data = 115 | footnotes = Bron: VK-lugvaartinligtingspublikasie by NATS<ref name="aip">{{en}}{{cite web|url=https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201094313/https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|url-status=dead|archive-date=1 Februarie 2021|title=CAA: Jaarlikse VK-lughawestatistiek |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid|website=www.caa.co.uk}}</ref> }} '''Lughawe Londen-Gatwick''' ([[IATA]]: '''LGW''', [[ICAO]]: '''EGKK''') is 'n belangrike internasionale [[lughawe]] 5&nbsp;km noord van [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] <ref name="aip"/> en 48&nbsp;km (30&nbsp;myl) suid van Londen-sentraal geleë.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |title=Just where are our airports? |publisher=Channel 4 News |date=18 Augustus 2009 |accessdate=15 Augustus 2010 |archive-date=21 Augustus 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090821122415/http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |url-status=dead }}</ref> Dit is [[Londen]] se tweede grootste internasionale lughawe en die tweede besigste gemeet aan totale passasiersverkeer in die [[Verenigde Koninkryk]], naas [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]]. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |title=At a glance |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160315063047/http://gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |archive-date=15 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Verder is Gatwick [[Europa]] se voorste lughawe vir punt-tot-punt vlugte en het die wêreld se besigste enkelgebruik-aanloopbaan met 'n maksimum van 55 vliegtuigbewegings per uur. <ref>{{cite web |url=http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |title=How Gatwick broke its own world record |last=Anderson |first=Steve |publisher=NATS |date=16 September 2013 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150122002526/http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |archive-date=22 Januarie 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die Noord- en Suidterminale strek oor 'n gebied van 98&nbsp;000 m² en 160&nbsp;000 m² onderskeidelik. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats/ |title=Feite en statistiek |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160217201013/http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats |archive-date=17 Februarie 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> In 2013 het 35,4 miljoen passasiers gebruik gemaak van Gatwick. <ref name="GAL_LGW_Airportstats_2013">{{cite web |url=http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |title=London-Gatwick verkeervolume vir Desember 2013 |publisher=London Gatwick Airport |date=13 Januarie 2014 |accessdate=15 Januarie 2014 |archive-date=16 Januarie 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140116124311/http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |url-status=dead }}</ref> Vanaf 1978 tot 2008 het baie vlugte ná en van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] Gatwick gebruik as gevolg van beperkings op die gebruik van Heathrow tussen die Verenigde Koninkryk en die VSA, soos geïmplementeer in die Bermuda II-ooreenkoms. <ref>{{cite web|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1977/1977%20-%201999.html |title=Bermuda 2 initialled, Air Transport|work=Flight International |date=2 Julie 1977 |pages= 5 |accessdate=15 Augustus 2010}}</ref> [[US Airways]], Gatwick se laaste oorblywende Amerikaanse draer, beëindig hul diens vanaf die lughawe op 30 Maart 2013. <ref name="US_LGWFinal">{{cite news |url=http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |title=US Airways Announces Schedule for Charlotte to London Heathrow Service and Opens Flights for Sale |publisher=US Airways |date=17 Desember 2012 |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714072419/http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |archive-date=14 Julie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit laat Gatwick sonder 'n geskeduleerde Amerikaanse lugredery vir die eerste keer in meer as 35 jaar. <ref>{{cite web |url=http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |title=Braniff History – Braniff History Time Line: 1978 |publisher=clippedb.org (The Association of Former Braniff Flight Attendants) |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150513205820/http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |archive-date=13 Mei 2015 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Die lughawe dien tans as basis vir geskeduleerde operateurs soos [[Aer Lingus]], [[British Airways]] (BA), [[EasyJet]], [[Jazeera Airways|Jazeera]] ([[Koeweit]]), [[Norwegian Air Shuttle]] en [[Virgin Atlantic]], asook [[Thomas Cook Airlines|Thomas Cook]] en [[Thomson Airways|Thomson]]. Gatwick is uniek onder Londen se lughawens met 'n beduidende teenwoordigheid uit elk van die drie belangrikste lugrederybesigheidsmodelle: voldiens (33%), [[laekosteredery|laekoste]] (55%) en huurvlugte (11%).<ref>{{cite web |url=http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |title=Our vision for Gatwick, 1.12, 1 Introduction, Gatwick Interim Master Plan |page=7 |format=PDF |date=Oktober 2006 |access-date=15 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119001412/http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |archive-date=19 Januarie 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Gatwick Airport}} * {{en}} [http://www.gatwickairport.com/ Amptelike webwerf] {{en-vertaal|Gatwick Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] 4eq3xhj1z1nbw8fk79g9mn1919416r7 2514654 2514652 2022-07-24T20:54:29Z Aliwal2012 39067 [[:Kategorie:Lughawens in Engeland]] verwyder; [[:Kategorie:Lughawens in Londen]] bygevoeg ([[Wikipedia:HotCat|HotCat.js]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Gatwick | image = London Gatwick, 19 April 2011 - Flickr - PhillipC.jpg | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = LGW | ICAO = EGKK | WMO = 03776 | type = Openbaar | owner = Ivy Holdco Limited | operator = Gatwick Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] | opened = {{begin datum en ouderdom|1933}} | hub = <div> *[[British Airways]] *[[easyJet]] *[[TUI Airways]] *[[Wizz Air]] *[[Norse Atlantic]]</div> | focus_city = <div> *[[Ryanair]] *[[Norwegian Air Shuttle]]</div> | Gates = 115 (in terminaal) | elevation-f = 203 | elevation-m = 62 | latd = 51 | latm = 08 | lats = 50 | latNS = N | longd= 00 | longm= 11 | longs= 25 | longEW= W | coordinates = {{Koördinate|51|08|50|N|0|11|25|W|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Engeland | pushpin_label = LGW | pushpin_map_caption = <center>Ligging in Engeland</center> | website = http://www.gatwickairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 08L/26R | r1-length-m = 2&nbsp;565 | r1-length-ft = 8&nbsp;415 | r1-surface = Teer | r2-number = 08R/26L | r2-length-m = 3&nbsp;316 | r2-length-ft = 10&nbsp;879 | r2-surface = Teer | stat-year = 2021 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;260&nbsp;072 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 52&nbsp;000 | stat3-header = Hekke in terminaal | stat3-data = 115 | footnotes = Bron: VK-lugvaartinligtingspublikasie by NATS<ref name="aip">{{en}}{{cite web|url=https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20210201094313/https://www.caa.co.uk/uploadedFiles/CAA/Content/Standard_Content/Data_and_analysis/Datasets/Airport_stats/Airport_data_2020_12/Airport_Statistics_Summary.pdf|url-status=dead|archive-date=1 Februarie 2021|title=CAA: Jaarlikse VK-lughawestatistiek |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid|website=www.caa.co.uk}}</ref> }} '''Lughawe Londen-Gatwick''' ([[IATA]]: '''LGW''', [[ICAO]]: '''EGKK''') is 'n belangrike internasionale [[lughawe]] 5&nbsp;km noord van [[Crawley]], [[Wes-Sussex]] <ref name="aip"/> en 48&nbsp;km (30&nbsp;myl) suid van Londen-sentraal geleë.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |title=Just where are our airports? |publisher=Channel 4 News |date=18 Augustus 2009 |accessdate=15 Augustus 2010 |archive-date=21 Augustus 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090821122415/http://www.channel4.com/news/articles/uk/just+where+are+our+airports/3313317 |url-status=dead }}</ref> Dit is [[Londen]] se tweede grootste internasionale lughawe en die tweede besigste gemeet aan totale passasiersverkeer in die [[Verenigde Koninkryk]], naas [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]]. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |title=At a glance |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160315063047/http://gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/ |archive-date=15 Maart 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Verder is Gatwick [[Europa]] se voorste lughawe vir punt-tot-punt vlugte en het die wêreld se besigste enkelgebruik-aanloopbaan met 'n maksimum van 55 vliegtuigbewegings per uur. <ref>{{cite web |url=http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |title=How Gatwick broke its own world record |last=Anderson |first=Steve |publisher=NATS |date=16 September 2013 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150122002526/http://nats.aero/blog/2013/09/how-gatwick-broke-its-own-world-record/ |archive-date=22 Januarie 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die Noord- en Suidterminale strek oor 'n gebied van 98&nbsp;000 m² en 160&nbsp;000 m² onderskeidelik. <ref>{{cite web |url=http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats/ |title=Feite en statistiek |publisher=Gatwick Airport |year=2014 |access-date=11 Februarie 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160217201013/http://www.gatwickairport.com/business-community/about-gatwick/at-a-glance/facts-stats |archive-date=17 Februarie 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> In 2013 het 35,4 miljoen passasiers gebruik gemaak van Gatwick. <ref name="GAL_LGW_Airportstats_2013">{{cite web |url=http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |title=London-Gatwick verkeervolume vir Desember 2013 |publisher=London Gatwick Airport |date=13 Januarie 2014 |accessdate=15 Januarie 2014 |archive-date=16 Januarie 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140116124311/http://www.mediacentre.gatwickairport.com/News/London-Gatwick-traffic-results-for-December-2013-89f.aspx |url-status=dead }}</ref> Vanaf 1978 tot 2008 het baie vlugte ná en van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] Gatwick gebruik as gevolg van beperkings op die gebruik van Heathrow tussen die Verenigde Koninkryk en die VSA, soos geïmplementeer in die Bermuda II-ooreenkoms. <ref>{{cite web|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1977/1977%20-%201999.html |title=Bermuda 2 initialled, Air Transport|work=Flight International |date=2 Julie 1977 |pages= 5 |accessdate=15 Augustus 2010}}</ref> [[US Airways]], Gatwick se laaste oorblywende Amerikaanse draer, beëindig hul diens vanaf die lughawe op 30 Maart 2013. <ref name="US_LGWFinal">{{cite news |url=http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |title=US Airways Announces Schedule for Charlotte to London Heathrow Service and Opens Flights for Sale |publisher=US Airways |date=17 Desember 2012 |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714072419/http://www.usairways.com/en-US/aboutus/pressroom/pressreleases.html |archive-date=14 Julie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit laat Gatwick sonder 'n geskeduleerde Amerikaanse lugredery vir die eerste keer in meer as 35 jaar. <ref>{{cite web |url=http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |title=Braniff History – Braniff History Time Line: 1978 |publisher=clippedb.org (The Association of Former Braniff Flight Attendants) |access-date=18 Desember 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150513205820/http://www.clippedb.org/hive/documents/braniff_history.html |archive-date=13 Mei 2015 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Die lughawe dien tans as basis vir geskeduleerde operateurs soos [[Aer Lingus]], [[British Airways]] (BA), [[EasyJet]], [[Jazeera Airways|Jazeera]] ([[Koeweit]]), [[Norwegian Air Shuttle]] en [[Virgin Atlantic]], asook [[Thomas Cook Airlines|Thomas Cook]] en [[Thomson Airways|Thomson]]. Gatwick is uniek onder Londen se lughawens met 'n beduidende teenwoordigheid uit elk van die drie belangrikste lugrederybesigheidsmodelle: voldiens (33%), [[laekosteredery|laekoste]] (55%) en huurvlugte (11%).<ref>{{cite web |url=http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |title=Our vision for Gatwick, 1.12, 1 Introduction, Gatwick Interim Master Plan |page=7 |format=PDF |date=Oktober 2006 |access-date=15 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119001412/http://www.baa.com/assets/B2CPortal/Static%20Files/lgw_interim_masterplan.pdf |archive-date=19 Januarie 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Gatwick Airport}} * {{en}} [http://www.gatwickairport.com/ Amptelike webwerf] {{en-vertaal|Gatwick Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] bvcnfm1i02v8g434glexmkkcxr74taa 0 86027 2514668 2438347 2022-07-24T21:54:50Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London City-lughawe | nativename = | image = London City Airport Zwart.jpg | image-width = 280 | image2 = | image2-width = | IATA = LCY | ICAO = EGLC | type = Openbaar | owner = Konsortium van AIMCo, OMERS, OTPP en Kuwait Investment Authority | operator = London City Airport Ltd. | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = [[Silvertown]] | elevation-f = 19 | elevation-m = 6 | latd =51 | latm =30 | lats =19 | latNS =N | longd=00 | longm=03 | longs=19 | longEW=O | coordinates = {{Koördinate|51|30|19|N|0|03|19|O|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-NEW | pushpin_map = Groter Londen | pushpin_label = EGLC | pushpin_map_caption = Ligging binne Groter Londen | website = [https://www.londoncityairport.com/ londoncityairport.com] | metric-rwy = yes | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 4&nbsp;948 | r1-length-m = 1&nbsp;508 | r1-surface = Gekeepte beton | stat-year = 2020 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 905&nbsp;326 | stat2-header = Passasierverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 5,7% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 80&nbsp;751 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{increase}} 3,0% | footnotes = Bronne: VK Lugvaart-Inligtingspublikasie by NATS<ref name="aip">{{cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=92&Itemid=141.html |title=London/City – EGLC |publisher=Nats-uk.ead-it.com |date= |accessdate=2012-04-07}}</ref><br />Statistiek van VK Burgerlugvaartowerheid<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/default.aspx?catid=80&pagetype=88&pageid=3&sglid=3 |title=UK Annual Airport Statistics |publisher=CAA |access-date=19 Maart 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906021233/http://www.caa.co.uk/default.aspx?catid=80 |archive-date=6 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> }} '''London City-lughawe''' ([[IATA]]: '''LCY''', [[ICAO]]: '''EGLC''') is die kleinste van die vyf [[lughawe]]ns in [[Londen]]. Die lughawe is in 1987 geopen en lê in [[London Docklands|Docklands]], in die oostelike deel van die stad, nie te ver van die stadskern af nie. Die lughawe het 'n aanloopbaan van slegs 1650 meter en daar is geen verbindingspaaie nie. Die lughawe hanteer tans ongeveer 3.4 miljoen reisigers per jaar, hoofsaaklik sakereisigers, wat voordeel trek uit die kort afstand tussen die lughawe en die stad. In 'n meningspeiling onder reisdeskundiges, wat in 2014 in opdrag van ''Private Fly'', 'n privaat aanlyn-besprekingsdiens vir lugpassasiers, gedoen is, is 'n landing op dié lughawe as een van die wêreld se tien opwindendste vlugervarings aangewys.<ref>{{Cite web |url=http://www.londonnet.co.uk/news/2014/may/london-city-acclaimed-one-world%E2%80%99s-most-stunning-airport-landings.html |title=London City acclaimed as one of the world’s most stunning airport landings. |publisher=londonnet.co.uk|date= 14 Mei 2014 |access-date=16 Augustus 2021 |archive-date=28 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190628092952/https://www.londonnet.co.uk/news/2014/may/london-city-acclaimed-one-world%E2%80%99s-most-stunning-airport-landings.html |url-status=dead }}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London City Airport}} * {{en}} [https://www.londoncityairport.com/ Amptelike webwerf] {{en-vertaal|London City Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Londen|City]] n0l2sy2z86ao0r4rvbcbr8vffnjd84s 2514677 2514668 2022-07-24T23:07:50Z Aliwal2012 39067 +foto wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London City-lughawe | nativename = | image = London City Airport Zwart.jpg | image-width = 280 | image2 = | image2-width = | IATA = LCY | ICAO = EGLC | type = Openbaar | owner = Konsortium van AIMCo, OMERS, OTPP en Kuwait Investment Authority | operator = London City Airport Ltd. | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = [[Silvertown]] | elevation-f = 19 | elevation-m = 6 | latd =51 | latm =30 | lats =19 | latNS =N | longd=00 | longm=03 | longs=19 | longEW=O | coordinates = {{Koördinate|51|30|19|N|0|03|19|O|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-NEW | pushpin_map = Groter Londen | pushpin_label = EGLC | pushpin_map_caption = Ligging binne Groter Londen | website = [https://www.londoncityairport.com/ londoncityairport.com] | metric-rwy = yes | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 4&nbsp;948 | r1-length-m = 1&nbsp;508 | r1-surface = Gekeepte beton | stat-year = 2020 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 905&nbsp;326 | stat2-header = Passasierverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 5,7% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 80&nbsp;751 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{increase}} 3,0% | footnotes = Bronne: VK Lugvaart-Inligtingspublikasie by NATS<ref name="aip">{{cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=92&Itemid=141.html |title=London/City – EGLC |publisher=Nats-uk.ead-it.com |date= |accessdate=2012-04-07}}</ref><br />Statistiek van VK Burgerlugvaartowerheid<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/default.aspx?catid=80&pagetype=88&pageid=3&sglid=3 |title=UK Annual Airport Statistics |publisher=CAA |access-date=19 Maart 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906021233/http://www.caa.co.uk/default.aspx?catid=80 |archive-date=6 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> }} '''London City-lughawe''' ([[IATA]]: '''LCY''', [[ICAO]]: '''EGLC''') is die kleinste van die vyf [[lughawe]]ns in [[Londen]]. Die lughawe is in 1987 geopen en lê in [[London Docklands|Docklands]], in die oostelike deel van die stad, nie te ver van die stadskern af nie. Die lughawe het 'n aanloopbaan van slegs 1650 meter en daar is geen verbindingspaaie nie. Die lughawe hanteer tans ongeveer 3.4 miljoen reisigers per jaar, hoofsaaklik sakereisigers, wat voordeel trek uit die kort afstand tussen die lughawe en die stad. [[Lêer:DHC-7 G-BOAY London City Aws LCY 31.10.88 edited-2.jpg|duimnael|links|'n [[De Havilland Canada Dash 7]] maak sy steil nadering na LCY vanuit die weste terwyl 'n London City Airways DHC-7 voorberei om te vertrek na Amsterdam in 1988]] In 'n meningspeiling onder reisdeskundiges, wat in 2014 in opdrag van ''Private Fly'', 'n privaat aanlyn-besprekingsdiens vir lugpassasiers, gedoen is, is 'n landing op dié lughawe as een van die wêreld se tien opwindendste vlugervarings aangewys.<ref>{{Cite web |url=http://www.londonnet.co.uk/news/2014/may/london-city-acclaimed-one-world%E2%80%99s-most-stunning-airport-landings.html |title=London City acclaimed as one of the world’s most stunning airport landings. |publisher=londonnet.co.uk|date= 14 Mei 2014 |access-date=16 Augustus 2021 |archive-date=28 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190628092952/https://www.londonnet.co.uk/news/2014/may/london-city-acclaimed-one-world%E2%80%99s-most-stunning-airport-landings.html |url-status=dead }}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London City Airport}} * {{en}} [https://www.londoncityairport.com/ Amptelike webwerf] {{en-vertaal|London City Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Londen|City]] ewb1hrv52dzn939z5tabjl7bwpx0tsr 0 86087 2514675 2271114 2022-07-24T23:04:51Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki : ''Moet nie verwar word met ''China Airlines'' nie'' {{Inligtingskas Lugredery |airline = Air China<br />{{lang|zh-Hans|中国国际航空公司}} |image = Air China B747-4J6 B-2447 EDDS 01.jpg |beeldbeskrywing = Die Chinese landsvlag pryk op die romp van 'n Air China vliegtuig. Air China is die enigste vlagdraer van China. |image_size = 270 |fleet_size = 317 |destinations = 185 |IATA = CA |ICAO = CCA |callsign = AIR CHINA |parent = [[China National Aviation Corporation]] [[Cathay Pacific]] (Hongkong) |founded = 1988 |company_slogan = '''我们去超越''' (Eenvoudige Chinees)<br />'''我們去超越''' (Tradisionale Chinees)<br />'''We go above and beyond''' (Engels) |headquarters = Beijing Tianzhu Lughawe Industriële Sone<br />Shunyi-distrik, [[Beijing]], [[Volksrepubliek China]] |key_people = Wang Changshun (Voorsitter)<br />Cai Jianjiang ([[President]]) |equity = VS$ 20 miljard <small>(2010)</small><ref>[http://travel.usatoday.com/flights/post/2010/12/worlds-biggest-airlines/134876/1 IATA-persverklaring.] URL besoek op 22 November 2014</ref> |hubs = <div> *[[Beijing Capital Internasionale Lughawe]] *[[Chengdu Shuangliu Internasionale Lughawe]] *[[Shanghai Pudong Internasionale Lughawe]] </div> |focus_cities = <div> *[[Chongqing Jiangbei Internasionale Lughawe]] *[[Guangzhou Baiyun Internasionale Lughawe]] *[[Guiyang Longdongbao Internasionale Lughawe]] *[[Hangzhou Xiaoshan Internasionale Lughawe]] *[[Hohhot Baita Internasionale Lughawe]] *[[Lhasa Gonggar Lughawe]] *[[Tianjin Binhai Internasionale Lughawe]] *[[Wuhan Tianhe Internasionale Lughawe]] </div> |frequent_flyer = Phoenix Miles |lounge = VIP Lounge |alliance = Star Alliance |subsidiaries = <div> *[[Air China Cargo]] (51%) *[[Shenzhen Airlines]] (51%) *[[Air Macau]] (67%) *[[Dalian Airlines]] (80%) *[[Beijing Airlines]] (51%) *[[Shandong Airlines]] (22.8%) </div> |website = http://www.airchina.com }} '''Air China Limited''' ({{zh}} 中国国际航空公司) ([[IATA-kode]]: '''CA''', [[ICAO]]: '''CCA''') is die vlagdraer en een van die [[lugredery|hooflugrederye]] van die [[Volksrepubliek China]], met sy hoofkantoor in Shunyi-distrik, [[Beijing]]. Air China bedryf sy vlugoperasies uit [[Beijing Capital Internasionale Lughawe]] as basis. Die Chinese landsvlag pryk op die romp van Air China vliegtuie. Air China is die enigste vlagdraer van China. == Huidige vloot == <gallery mode=packed heights=120> Air China 747 Taking Off From Beijing Capital Airport.JPG|[[Boeing 747-400]] Air China Boeing 777-300ER in Smiling China Livery.jpg|[[Boeing 777|Boeing 777-300ER]] in Smiling China kleure Air China B777-39LER (B-2032) departing Beijing Capital International Airport.jpg|Boeing 777-300ER in Star Alliance kleure AirChina772.jpg|[[Boeing 777|Boeing 777-200]] Air China A330-200.jpg|[[Airbus A330|Airbus A330-200]] Air China A321.JPG|[[Airbus A321|Airbus A321-200]] 20090319 Air China YL921 2845 (BEJ) 737-800 Exteriors.jpg|[[Boeing 737|Boeing 737-800]] Air China BAe 146-100 JetPix.jpg|BAe 146 </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} {{en-vertaal|Air China}} [[Kategorie:Chinese lugrederye]] 7xf115h0s34i4q81kji8bzj10vapwrz 2514678 2514675 2022-07-24T23:14:43Z Aliwal2012 39067 Ek is nie Mukdro nie! wikitext text/x-wiki : ''Moet nie verwar word met ''China Airlines'' nie'' {{Inligtingskas Lugredery |airline = Air China<br />{{lang|zh-Hans|中国国际航空公司}} |image = Air China B747-4J6 B-2447 EDDS 01.jpg |beeldbeskrywing = Die Chinese landsvlag pryk op die romp van 'n Air China vliegtuig. Air China is die enigste vlagdraer van China. |image_size = 270 |fleet_size = 317 |destinations = 185 |IATA = CA |ICAO = CCA |callsign = AIR CHINA |parent = [[China National Aviation Corporation]] [[Cathay Pacific]] (Hongkong) |founded = 1988 |company_slogan = '''我们去超越''' (Eenvoudige Chinees)<br />'''我們去超越''' (Tradisionale Chinees)<br />'''We go above and beyond''' (Engels) |headquarters = Beijing Tianzhu Lughawe Industriële Sone<br />Shunyi-distrik, [[Beijing]], [[Volksrepubliek China]] |key_people = Wang Changshun (Voorsitter)<br />Cai Jianjiang ([[President]]) |equity = VS$ 20 miljard <small>(2010)</small><ref>[http://travel.usatoday.com/flights/post/2010/12/worlds-biggest-airlines/134876/1 IATA-persverklaring.] URL besoek op 22 November 2014</ref> |hubs = <div> *[[Beijing Capital Internasionale Lughawe]] *[[Chengdu Shuangliu Internasionale Lughawe]] *[[Shanghai Pudong Internasionale Lughawe]] </div> |focus_cities = <div> *[[Chongqing Jiangbei Internasionale Lughawe]] *[[Guangzhou Baiyun Internasionale Lughawe]] *[[Guiyang Longdongbao Internasionale Lughawe]] *[[Hangzhou Xiaoshan Internasionale Lughawe]] *[[Hohhot Baita Internasionale Lughawe]] *[[Lhasa Gonggar Lughawe]] *[[Tianjin Binhai Internasionale Lughawe]] *[[Wuhan Tianhe Internasionale Lughawe]] </div> |frequent_flyer = Phoenix Miles |lounge = VIP Lounge |alliance = Star Alliance |subsidiaries = <div> *[[Air China Cargo]] (51%) *[[Shenzhen Airlines]] (51%) *[[Air Macau]] (67%) *[[Dalian Airlines]] (80%) *[[Beijing Airlines]] (51%) *[[Shandong Airlines]] (22.8%) </div> |website = http://www.airchina.com }} '''Air China Limited''' ({{zh}} 中国国际航空公司) ([[IATA-kode]]: '''CA''', [[ICAO]]: '''CCA''') is die vlagdraer en een van die [[lugredery|hooflugrederye]] van die [[Volksrepubliek China]], met sy hoofkantoor in Shunyi-distrik, [[Beijing]]. Air China bedryf sy vlugoperasies uit [[Beijing Capital Internasionale Lughawe]] as basis. Die Chinese landsvlag pryk op die romp van Air China vliegtuie. Air China is die enigste vlagdraer van China. == Huidige vloot == <gallery mode="packed" heights="120px"> Air China 747 Taking Off From Beijing Capital Airport.JPG|[[Boeing 747-400]] Air China Boeing 777-300ER in Smiling China Livery.jpg|[[Boeing 777|Boeing 777-300ER]] in Smiling China kleure Air China B777-39LER (B-2032) departing Beijing Capital International Airport.jpg|Boeing 777-300ER in Star Alliance kleure AirChina772.jpg|[[Boeing 777|Boeing 777-200]] Air China A330-200.jpg|[[Airbus A330|Airbus A330-200]] Air China A321.JPG|[[Airbus A321|Airbus A321-200]] 20090319 Air China YL921 2845 (BEJ) 737-800 Exteriors.jpg|[[Boeing 737|Boeing 737-800]] Air China BAe 146-100 JetPix.jpg|BAe 146 </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} {{en-vertaal|Air China}} [[Kategorie:Chinese lugrederye]] of6owu1zv368783ysoqmpo0z3qcii7f 0 87034 2514655 2394365 2022-07-24T20:54:48Z Aliwal2012 39067 [[:Kategorie:Lughawens in Engeland]] verwyder; [[:Kategorie:Lughawens in Londen]] bygevoeg ([[Wikipedia:HotCat|HotCat.js]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Stansted | image = Stansted Airport.JPG | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = LGW | ICAO = EGKK | WMO = | type = Openbaar | owner = Manchester Airports Group | operator = Stansted Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = Stansted Mountfitchet, [[Essex]] | hub = | Gates = | elevation-f = 348 | elevation-m = 106 | latd = 51 | latm = 53 | lats = 06 | latNS = N | longd= 00 | longm= 14 | longs= 06 | longEW= O | coordinates = {{Koördinate|51|53|06|N|0|14|06|O|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Essex | pushpin_label = STN | pushpin_map_caption = Ligging in [[Essex]], [[Engeland]] | website = http://www.stanstedairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = | r1-length-m = | r1-surface = | r2-number = | r2-length-m = | r2-surface = | stat-year = 2012 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 17&nbsp;852&nbsp;393 | stat2-header = Passasierverskil 12-13 | stat2-data = {{increase}} 2,2% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 146&nbsp;324 | stat4-header = Bewegingsverskil 12-13 | stat4-data = {{increase}} 2,0% | footnotes = }} '''Lughawe Londen-Stansted''' ([[IATA-kode|IATA]]:STN, [[ICAO]]:EGSS) is geleë in westelike [[Essex]], 48&nbsp;km noordoos van [[Londen]] se middestad. In 2013 was Stansted die 4de besigste lughawe (naas [[Heathrow]], [[Gatwick]] en [[Manchester-lughawe|Manchester]]) in die [[Verenigde Koninkryk]]. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Stansted Airport}} * {{en}} [http://www.stanstedairport.com/ Amptelike webwerf] {{Lugvaart-saadjie}} {{en-vertaal|Stansted Airport}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] 9rtzgb0dacflwwuxjx9d1e5r19wtcnt 2514661 2514655 2022-07-24T21:03:15Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Stansted | image = Stansted Airport.JPG | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = STN | ICAO = EGSS | WMO = | type = Openbaar | owner = Manchester Airports Group | operator = Stansted Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = Stansted Mountfitchet, [[Essex]] | hub = | Gates = | elevation-f = 348 | elevation-m = 106 | latd = 51 | latm = 53 | lats = 06 | latNS = N | longd= 00 | longm= 14 | longs= 06 | longEW= O | coordinates = {{Koördinate|51|53|06|N|0|14|06|O|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Essex | pushpin_label = STN | pushpin_map_caption = <center>Ligging in [[Essex]] en regs in [[Engeland]]</center> | website = http://www.stanstedairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 04/22 | r1-length-m =3 049 | r1-length-f =10 003 | r1-surface = Gegroefde teer | r2-number = | r2-length-m = | r2-surface = | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 28&nbsp;124&nbsp;292 | stat2-header = Passasierverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 0,5% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 199&nbsp;925 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{decrease}} 0,8% | footnotes = }} '''Lughawe Londen-Stansted''' ([[IATA-kode|IATA]]: '''STN''', [[ICAO]]: '''EGSS''') is geleë in westelike [[Essex]], 48&nbsp;km noordoos van [[Londen]] se middestad. In 2013 was Stansted die 4de besigste lughawe (naas [[Heathrow]], [[Gatwick]] en [[Manchester-lughawe|Manchester]]) in die [[Verenigde Koninkryk]]. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Stansted Airport}} * {{en}} [http://www.stanstedairport.com/ Amptelike webwerf] {{Lugvaart-saadjie}} {{en-vertaal|Stansted Airport}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] 0nvsuv9gk1ns9qwuryryefz02svcy46 2514662 2514661 2022-07-24T21:09:33Z Aliwal2012 39067 +foto wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Stansted | image = London Stansted Airport.JPG | image-width = 280 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = STN | ICAO = EGSS | WMO = | type = Openbaar | owner = Manchester Airports Group | operator = Stansted Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = Stansted Mountfitchet, [[Essex]] | hub = | Gates = | elevation-f = 348 | elevation-m = 106 | latd = 51 | latm = 53 | lats = 06 | latNS = N | longd= 00 | longm= 14 | longs= 06 | longEW= O | coordinates = {{Koördinate|51|53|06|N|0|14|06|O|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Essex | pushpin_label = STN | pushpin_map_caption = <center>Ligging in [[Essex]] en regs in [[Engeland]]</center> | website = http://www.stanstedairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 04/22 | r1-length-m =3 049 | r1-length-f =10 003 | r1-surface = Gegroefde teer | r2-number = | r2-length-m = | r2-surface = | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 28&nbsp;124&nbsp;292 | stat2-header = Passasierverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 0,5% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 199&nbsp;925 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{decrease}} 0,8% | footnotes = }} [[Lêer:Stansted Airport.JPG|duimnael|links|Aankomssaal van Lughawe Londen-Stansted]] '''Lughawe Londen-Stansted''' ([[IATA-kode|IATA]]: '''STN''', [[ICAO]]: '''EGSS''') is geleë in westelike [[Essex]], 48&nbsp;km noordoos van [[Londen]] se middestad. In 2013 was Stansted die 4de besigste lughawe (naas [[Heathrow]], [[Gatwick]] en [[Manchester-lughawe|Manchester]]) in die [[Verenigde Koninkryk]]. <!-- verwyder pyle nadat artikel uitgebrei is.......... == Verwysings == {{Verwysings}} --> == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Stansted Airport}} * {{en}} [http://www.stanstedairport.com/ Amptelike webwerf] {{Lugvaart-saadjie}} {{en-vertaal|Stansted Airport}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] km9j0subzyh6l60f6w7lefg1f318n4p 2514669 2514662 2022-07-24T21:56:03Z Aliwal2012 39067 Ek maak goeie verbeteringe wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Stansted | image = London Stansted Airport.JPG | image-width = 280 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = STN | ICAO = EGSS | WMO = | type = Openbaar | owner = Manchester Airports Group | operator = Stansted Airport Limited | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = Stansted Mountfitchet, [[Essex]] | hub = | Gates = | elevation-f = 348 | elevation-m = 106 | latd = 51 | latm = 53 | lats = 06 | latNS = N | longd= 00 | longm= 14 | longs= 06 | longEW= O | coordinates = {{Koördinate|51|53|06|N|0|14|06|O|region:GB_type:landmark|aansig=inlyn,titel}} | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Essex | pushpin_label = STN | pushpin_map_caption = <center>Ligging in [[Essex]] en regs in [[Engeland]]</center> | website = http://www.stanstedairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 04/22 | r1-length-m =3 049 | r1-length-f =10 003 | r1-surface = Gegroefde teer | r2-number = | r2-length-m = | r2-surface = | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 28&nbsp;124&nbsp;292 | stat2-header = Passasierverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 0,5% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 199&nbsp;925 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{decrease}} 0,8% | footnotes = }} [[Lêer:Stansted Airport.JPG|duimnael|links|Aankomssaal van Lughawe Londen-Stansted]] '''Lughawe Londen-Stansted''' ([[IATA]]: '''STN''', [[ICAO]]: '''EGSS''') is geleë in westelike [[Essex]], 48&nbsp;km noordoos van [[Londen]] se middestad. In 2013 was Stansted die 4de besigste lughawe (naas [[Heathrow]], [[Gatwick]] en [[Manchester-lughawe|Manchester]]) in die [[Verenigde Koninkryk]]. <!-- verwyder pyle nadat artikel uitgebrei is.......... == Verwysings == {{Verwysings}} --> == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Stansted Airport}} * {{en}} [http://www.stanstedairport.com/ Amptelike webwerf] {{Lugvaart-saadjie}} {{en-vertaal|Stansted Airport}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] bfducz75q6zh75osmy6tqkmn9qsg7id 0 87175 2514548 1868762 2022-07-24T15:01:09Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Franse département |logo= [[Lêer:Blason département fr Ardèche.svg|150px]] |département=Ardèche (07) |gewes=[[Auvergne-Rhône-Alpes]] |Prefektuur=[[Privas]] |Onderprefekture=[[Largentière]]<br />[[Tournon-sur-Rhône]] |bevolking= 328&nbsp;278 |DatBev=2019 |digtheid=56 |opvl=5 529 |arr=3 |canton=33 |mun=339 |president=[[Hervé Saulignac]] |ligging=[[Lêer:Ardèche-Position.svg|Ligging van Ardèche in Frankryk|250px]] }} '''Ardèche''' (uitgespreek ''[aʁ.dɛʃ]'') (07) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Auvergne-Rhône-Alpes]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Privas]]. == Eksterne skakels == * [http://www.ardeche.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/ardeche.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{DEFAULTSORT:Ardeche}} [[Kategorie:Departemente in Auvergne-Rhône-Alpes]] 33qvsc7mytp1agje7tzetqqgpe149l5 2514602 2514548 2022-07-24T19:30:44Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Franse département |logo= [[Lêer:Blason département fr Ardèche.svg|150px]] |département=Ardèche (07) |gewes=[[Auvergne-Rhône-Alpes]] |Prefektuur=[[Privas]] |Onderprefekture=[[Largentière]]<br />[[Tournon-sur-Rhône]] |bevolking= 328&nbsp;278 |DatBev=2019 |digtheid=56 |opvl=5 529 |arr=3 |canton=33 |mun=339 |president=[[Hervé Saulignac]] |ligging=[[Lêer:Ardèche-Position.svg|Ligging van Ardèche in Frankryk|250px]] }} '''Ardèche''' (uitgespreek ''[aʁ.dɛʃ]'') (07) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Auvergne-Rhône-Alpes]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Privas]]. == Eksterne skakels == * [http://www.ardeche.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/ardeche.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Ardeche}} [[Kategorie:Departemente in Auvergne-Rhône-Alpes]] srg2ovv88ldd3mk9vsx3s8jiuwoqb9b 0 87177 2514555 1868763 2022-07-24T15:10:13Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo= [[Lêer:Blason département fr Ardennes.svg|150px]] | département=Ardennes (08) | gewes=[[Grand Est]] | Prefektuur=[[Charleville-Mézières]] | Onderprefekture=[[Rethel]]<br />[[Sedan, Ardennes|Sedan]]<br />[[Vouziers]] | bevolking= 270&nbsp;582 | DatBev=2019 | digtheid=52 | opvl=5&nbsp;229 | arr=4 | canton=37 | mun=463 | president=Noël Bourgeois | ligging=[[Lêer:Ardennes-Position.svg|Ligging van Ardennes in Frankryk|250px]] }} '''Ardennes''' (uitgespreek '' [aʁ.dɛn]'') (08) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Grand Est]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Charleville-Mézières]]. == Eksterne skakels == * [http://www.ardennes.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/ardennes.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Departemente in Grand Est]] hibmifkpjlqfcg0uj0eek72yma3751i 0 87178 2514553 2432337 2022-07-24T15:08:14Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo= [[Lêer:Blason département fr Ariège.svg|150px]]| département=Ariège (07) | gewes=[[Oksitanië]] | Prefektuur=[[Foix]] | Onderprefekture=[[Pamiers]]<br />[[Saint-Girons]] | bevolking= 153&nbsp;287 | DatBev=2010 | digtheid=31 | opvl=4 890 | arr=3 | canton=22 | mun=332 | president=Christine Tequi | ligging=[[Lêer:Ariège-Position.svg|Ligging van Ariègein Frankryk|250px]] }} '''Ariège''' (uitgespreek ''[aʁjɛʒ]'') (09) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Oksitanië]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Foix]]. == Eksterne skakels == * [http://www.areège.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.france-pub.com/region/ariege.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Ariege}} [[Kategorie:Departemente in Oksitanië]] 8axztqm0q7vtddqk9ra87gbtea2wjed 2514554 2514553 2022-07-24T15:08:43Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo= [[Lêer:Blason département fr Ariège.svg|150px]]| département=Ariège (07) | gewes=[[Oksitanië]] | Prefektuur=[[Foix]] | Onderprefekture=[[Pamiers]]<br />[[Saint-Girons]] | bevolking= 153&nbsp;287 | DatBev=2019 | digtheid=31 | opvl=4 890 | arr=3 | canton=22 | mun=332 | president=Christine Tequi | ligging=[[Lêer:Ariège-Position.svg|Ligging van Ariègein Frankryk|250px]] }} '''Ariège''' (uitgespreek ''[aʁjɛʒ]'') (09) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Oksitanië]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Foix]]. == Eksterne skakels == * [http://www.areège.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.france-pub.com/region/ariege.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Ariege}} [[Kategorie:Departemente in Oksitanië]] rty4yhbb8dies3zcnzamlnzj2cl1t5s 0 87540 2514551 1868769 2022-07-24T15:05:28Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo= [[Lêer:Blason département fr Aube.svg|150px]] | département=Aube (10) | gewes=[[Grand Est]] | Prefektuur=[[Troyes]] | Onderprefekture=[[Bar-sur-Aube]]<br />[[Nogent-sur-Seine]] | bevolking= 310&nbsp;242 | DatBev=2010 | digtheid=52 | opvl=6&nbsp;004 | arr=3 | canton=33 | mun=433 | president=[[Philippe Adnot]] | ligging=[[Lêer:Aube-Position.svg|Ligging van Aube Frankryk|250px]] }} '''Aube''' (uitgespreek ''[ob]'') (10) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Grand Est]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Troyes]]. == Eksterne skakels == * [http://www.aube.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/aube.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Departemente in Grand Est]] ixxgz8aiabg3yj5fe421dom5txlvb9q 2514552 2514551 2022-07-24T15:06:28Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo= [[Lêer:Blason département fr Aube.svg|150px]] | département=Aube (10) | gewes=[[Grand Est]] | Prefektuur=[[Troyes]] | Onderprefekture=[[Bar-sur-Aube]]<br />[[Nogent-sur-Seine]] | bevolking= 310&nbsp;242 | DatBev=2010 | digtheid=52 | opvl=6&nbsp;004 | arr=3 | canton=33 | mun=433 | president=Philippe Pichery | ligging=[[Lêer:Aube-Position.svg|Ligging van Aube Frankryk|250px]] }} '''Aube''' (uitgespreek ''[ob]'') (10) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Grand Est]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Troyes]]. == Eksterne skakels == * [http://www.aube.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/aube.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Departemente in Grand Est]] by90dfr7p3ipzchn6zue2d194d3pl7e 0 87755 2514556 2239778 2022-07-24T15:13:17Z Aliwal2012 39067 opd bevolkingstats wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo= [[Lêer:Blason Rouergue.svg|150px]] | département=Aveyron (12) | gewes=[[Oksitanië]] | Prefektuur=[[Rodez]] | Onderprefekture=[[Millau]]<br />[[Villefranche-de-Rouergue]] | bevolking=279&nbsp;595 | DatBev=2019 | digtheid=32 | opvl=8&nbsp;735 | arr=3 | canton=46 | mun=304 | president=Arnaud Viala (UDI) | ligging=[[Lêer:Aveyron-Position.svg|Ligging van Aveyron Frankryk|250px]] }} '''Aveyron''' (uitgespreek ''[avɛʁɔ̃]'') is 'n [[Frankryk|Franse]] [[département]] van die [[Franse geweste|gewes]] [[Oksitanië]]. Sy prefektuur (hoofstad) is [[Rodez]]. == Eksterne skakels == * [http://www.aveyron.gouv.fr/ Die webwerf van die Prefektuur] * [https://www.france-pub.com/region/aveyron.php france-pub.com/{{PAGENAME}}] {{Frankryk-geo-saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Departemente in Oksitanië]] gd3052s0rjt1pbqq9uitcy22xpag989 0 90630 2514665 2394369 2022-07-24T21:37:45Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Southend | image = Southend_Airport_railway_station_04.jpg | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = SEN | ICAO = EGMC | WMO = | type = Openbaar | owner = Stobart Group | operator = London Southend Airport Company Ltd - Stobart Group | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = Rochford, [[Essex]] | hub = | Gates = | elevation-f = 55 | elevation-m = 17 | latd = 51 | latm = 34 | lats = 13 | latNS = N | longd= 000 | longm= 41 | longs= 36 | longEW= E | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Essex | pushpin_label = SEN | pushpin_map_caption = Ligging in [[Essex]], [[Engeland]] | website = http://www.southendairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = | r1-length-m = | r1-surface = | r2-number = | r2-length-m = | r2-surface = | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 2&nbsp;035&nbsp;535 | stat2-header = Passasiersverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 37,5% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 36&nbsp;327 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{increase}} 11,7% | footnotes = }} Die '''Lughawe Londen-Southend''' ([[Engels]]: ''London Southend Airport'') ([[IATA-kode]]: SEN, [[ICAO]]: EGMC) is een van ses [[lughawe]]ns wat [[Groter Londen]] bedien. Dit is 60 km of 42 myl oos van [[Londen]] se middestad en 2,8 km noord van Southend-on-Sea in die Rochford-distrik van die [[Graafskappe van Engeland|graafskap]] [[Essex]] geleë. Gedurende die 1960's was Southend die derde besigste lughawe in die [[Verenigde Koninkryk]].<ref name=london110616>[http://www.londonnet.co.uk/news/2011/jun/easyjet-helps-make-southend-londons-sixth-major-airport.html EasyJet Helps Make Southend London's Sixth Major Airport] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110619045342/http://www.londonnet.co.uk/news/2011/jun/easyjet-helps-make-southend-londons-sixth-major-airport.html |date=19 June 2011 }} London.net, 16 June 2011.</ref> Vir die hoofstad Londen was dit tot en met die laat 1970's, toe dit deur Stansted verbygesteek is, die derde belangrikste lughawe.<ref name=ft110616>[http://www.ft.com/cms/s/0/61c726f6-97e5-11e0-85e9-00144feab49a.html EasyJet to offer flights from Southend] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110619014416/http://www.ft.com/cms/s/0/61c726f6-97e5-11e0-85e9-00144feab49a.html |date=19 June 2011 }} [[Financial Times]], 16 June 2011.</ref> Southend het oorspronklik vanaf 1914 as basis vir die ''Royal Flying Corps'' gedien. In 2008 is die lughawe deur die ''Stobart Group'' oorgeneem wat 'n ambisieuse ontwikkelings-, moderniserings- en uitbreidingsprogram begin het. Om Southend meer mededingend te maak, is die aanloop- en landingsbane verleng en 'n nuwe beheertoring en spoorwegstasie opgerig. Treindienste verbind Southend met die Liverpool Street-stasie in Londen se middestad. Die tweede fase van die uitbreidingsprogram is in April 2012 goedgekeur. Dit maak voorsiening vir die uitbreiding van die terminaalgebou sodat meer veiligheidskontroles uitgevoer kan word, asook vir fasiliteite soos nuwe bagasierolbane, winkels, restaurante en 'n vertreksitkamer. Die lughawe behoort sy beplande maksimumkapasiteit van twee miljoen passasiers per jaar teen 2020 te bereik. In Oktober 2012 het die internasionale ''Holiday Inn''-ketting 'n nuwe hotel naby die lughawe geopen. In Julie 2012 het Southend naas [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]], [[Lughawe Londen-Gatwick|Gatwick]], [[Lughawe Londen-Stansted|Stansted]], [[Lughawe Londen-Luton|Luton]] en [[London City-lughawe]] die sesde amptelike IATA-lughawe geword wat Londen bedien. ==Galery== <gallery widths="200" heights="150"> Lêer:Southend Airport terminal building 01.jpg Lêer:Southend Airport terminal. (geograph 2919596).jpg Lêer:Southend Airport terminal building 03.jpg Lêer:Holiday Inn (241433497).jpeg </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} ==Eksterne skakels== {{Commons-kategorie inlyn|London Southend Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] cybwzfxz1as06v163fivciik1duwvoc 2514667 2514665 2022-07-24T21:46:50Z Aliwal2012 39067 verbeter inlingtingskassie wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Lughawe Londen-Southend | image = Southend_Airport_railway_station_04.jpg | image-width = 300 | image2 = | image2-width = | caption = | IATA = SEN | ICAO = EGMC | WMO = | type = Openbaar | owner = Stobart Group | operator = London Southend Airport Company Ltd - Stobart Group | city-served = [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]] | location = Rochford, [[Essex]] | hub = | Gates = | elevation-f = 55 | elevation-m = 17 | latd = 51 | latm = 34 | lats = 13 | latNS = N | longd= 000 | longm= 41 | longs= 36 | longEW= E | coordinates_region = GB-WSX | pushpin_map = Essex | pushpin_label = SEN | pushpin_map_caption = <center>Ligging in [[Essex]], [[Engeland]]</center> | website = http://www.southendairport.com/ | metric-rwy = yes | r1-number = 05/23 | r1-length-m = 1&nbsp;856 | r1-length-f = 6&nbsp;089 | r1-surface = Teer | r2-number = | r2-length-m = | r2-surface = | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 2&nbsp;035&nbsp;535 | stat2-header = Passasiersverskil 18–19 | stat2-data = {{increase}} 37,5% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 36&nbsp;327 | stat4-header = Bewegingsverskil 18–19 | stat4-data = {{increase}} 11,7% | footnotes = }} Die '''Lughawe Londen-Southend''' ([[Engels]]: ''London Southend Airport'') ([[IATA-kode]]: '''SEN''', [[ICAO]]: '''EGMC''') is een van ses [[lughawe]]ns wat [[Groter Londen]] bedien. Dit is 60 km of 42 myl oos van [[Londen]] se middestad en 2,8 km noord van Southend-on-Sea in die Rochford-distrik van die [[Graafskappe van Engeland|graafskap]] [[Essex]] geleë. Gedurende die 1960's was Southend die derde besigste lughawe in die [[Verenigde Koninkryk]].<ref name=london110616>[http://www.londonnet.co.uk/news/2011/jun/easyjet-helps-make-southend-londons-sixth-major-airport.html EasyJet Helps Make Southend London's Sixth Major Airport] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110619045342/http://www.londonnet.co.uk/news/2011/jun/easyjet-helps-make-southend-londons-sixth-major-airport.html |date=19 June 2011 }} London.net, 16 June 2011.</ref> Vir die hoofstad Londen was dit tot en met die laat 1970's, toe dit deur Stansted verbygesteek is, die derde belangrikste lughawe.<ref name=ft110616>[http://www.ft.com/cms/s/0/61c726f6-97e5-11e0-85e9-00144feab49a.html EasyJet to offer flights from Southend] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110619014416/http://www.ft.com/cms/s/0/61c726f6-97e5-11e0-85e9-00144feab49a.html |date=19 June 2011 }} [[Financial Times]], 16 June 2011.</ref> Southend het oorspronklik vanaf 1914 as basis vir die ''Royal Flying Corps'' gedien. In 2008 is die lughawe deur die ''Stobart Group'' oorgeneem wat 'n ambisieuse ontwikkelings-, moderniserings- en uitbreidingsprogram begin het. Om Southend meer mededingend te maak, is die aanloop- en landingsbane verleng en 'n nuwe beheertoring en spoorwegstasie opgerig. Treindienste verbind Southend met die Liverpool Street-stasie in Londen se middestad. Die tweede fase van die uitbreidingsprogram is in April 2012 goedgekeur. Dit maak voorsiening vir die uitbreiding van die terminaalgebou sodat meer veiligheidskontroles uitgevoer kan word, asook vir fasiliteite soos nuwe bagasierolbane, winkels, restaurante en 'n vertreksitkamer. Die lughawe behoort sy beplande maksimumkapasiteit van twee miljoen passasiers per jaar teen 2020 te bereik. In Oktober 2012 het die internasionale ''Holiday Inn''-ketting 'n nuwe hotel naby die lughawe geopen. In Julie 2012 het Southend naas [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]], [[Lughawe Londen-Gatwick|Gatwick]], [[Lughawe Londen-Stansted|Stansted]], [[Lughawe Londen-Luton|Luton]] en [[London City-lughawe]] die sesde amptelike IATA-lughawe geword wat Londen bedien. ==Galery== <gallery widths="200" heights="150"> Lêer:Southend Airport terminal building 01.jpg Lêer:Southend Airport terminal. (geograph 2919596).jpg Lêer:Southend Airport terminal building 03.jpg Lêer:Holiday Inn (241433497).jpeg </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} ==Eksterne skakels== {{Commons-kategorie inlyn|London Southend Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] jxvcf5l3pb7j7gb2ye21igfyehyj74x 0 94635 2514676 2474201 2022-07-24T23:06:23Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Lugredery | airline = Scoot | image = <!--Scoot Logo.png--> | image_size = 143 | alt = | IATA = TR<ref>[http://www.flyscoot.com/index.php/en/pr21-infosheet-change-in-iata-designator-code-from-oq-to-tz PR21 - Infosheet - Change in IATA Designator Code from OQ to TZ | FlyScoot.com]</ref> | ICAO = TGW | callsign = SCOOTER | founded = 1 November 2011 | commenced = 4 Junie 2012 | ceased = | aoc = | bases = | hubs = [[Singapoer Changi Lughawe]] | secondary_hubs = | focus_cities = | frequent_flyer = | lounge = | alliance = | subsidiaries = | fleet_size = 6<ref>{{cite web |url=http://www.caas.gov.sg/caas/en/About_CAAS/Our_Strategic_Thrusts/Safety_Oversight_x_Promotion/Singapore_Registered_Aircraft/List_of_Aircraft_on_Singapore_Register/index.html |title=Lys van vliegtuie op Singapoer se register |date=31 Oktober 2014 |publisher=Burgerlugvaartowerheid van Singapoer |access-date=30 November 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200505165439/https://www.caas.gov.sg/caas/en/About_CAAS/Our_Strategic_Thrusts/Safety_Oversight_x_Promotion/Singapore_Registered_Aircraft/List_of_Aircraft_on_Singapore_Register/index.html |archive-date=5 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | destinations = 12<ref>{{cite web|url=http://www.flyscoot.com/index.php/en/routemap |title=Routemap |publisher=FlyScoot.com |date=2012-06-24 |accessdate=2013-11-15}}</ref> | company_slogan =''Get Outta Here! Scoot!'' | parent = [[Singapore Airlines]]<ref>[http://www.businessweek.com/ap/financialnews/D9QNT95O1.htm Singapore Airlines unveils Scoot budget carrier]</ref> | headquarters = [[Singapoer Changi Lughawe]] | key_people = Campbell Wilson (H.U.B.)<ref>{{cite web|url = http://www.flyscoot.com/news/SIA-appoints-CEO-for-new-low-fare-airline.html|title = Company press announcement|date = 1 November 2011|access-date = 1 Desember 2014|archive-date = 8 Februarie 2012|archive-url = https://web.archive.org/web/20120208190603/http://www.flyscoot.com/news/SIA-appoints-CEO-for-new-low-fare-airline.html|url-status = dead}}</ref> | revenue = | operating_income = | net_income = | profit = | assets = | equity = | website = [http://www.flyscoot.com www.flyscoot.com] }} [[Lêer:Scoot Boeing777-200 9V-OTD RJAA.JPG|duimnael|Scoot [[Boeing 777]]-200 styg op vanaf [[Narita Internasionale Lughawe]].]] '''Scoot Pte Ltd''' ([[IATA-kode]]: '''TR''', [[ICAO]]: '''TGW''') is 'n [[Singapoer]]gebaseerde langafstand-[[laekostelugredery]]. Dit vlieg medium- en langafstandroetes vanuit Singapoer, aanvanklik na [[Australië]] en [[China]], met [[Boeing 777]] vliegtuie wat van sy moedermaatskappy, [[Singapore Airlines]] verkry is.<ref name="SIA unveils">{{cite web |url=http://www.channelnewsasia.com/stories/singaporebusinessnews/view/1162834/1/.html |title=SIA unveils long-haul budget carrier |date=1 November 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120420151708/http://www.channelnewsasia.com/stories/singaporebusinessnews/view/1162834/1/.html |archive-date=2012-04-20 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=2014-12-01 }}</ref> Sy hoofkantoor is in Terminaal 1 op [[Singapoer Changi Lughawe]] in Changi.<ref name="Singapore adres">[http://www.caas.gov.sg/caas/en/About_CAAS/Our_Strategic_Thrusts/Safety_Oversight_x_Promotion/Singapore_Air_Operators.html Singapore Air Operators]. Burgerlugvaartowerheid van Singapoer. Verkry op 31 Oktober 2012. "80 Airport Boulevard, #041-60A Changi Airport Terminal 1, Singapore 819642"</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Lugvaart-saadjie}} <br /> {{en-vertaal|Scoot}} [[Kategorie:Lugrederye]] 6wzj7x1qbxu9kwubq5bcs3bijkrnkj6 0 95341 2514802 2488651 2022-07-25T09:01:31Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name=Riffelstam-pendoring |image =Maytenus heterophylla02.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Gymnosporia]]'' |species = '''''G. heterophylla''''' |binomial = ''Gymnosporia heterophylla'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) Loes |synonyms = * ''Catha heterophylla'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Catha parvifolius'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Catha venenata'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Celastrus angularis'' <small>Sond.</small> * ''Celastrus cymosus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus glomeratus'' <small>E.Mey. ex Sond.</small> * ''Celastrus heterophyllus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus parvifolius'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus venenatus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Gymnosporia angularis'' <small>(Sond.) Sim</small> * ''Gymnosporia nyassica'' <small>Gilli</small> * ''Maytenus heterophylla'' <small>(Eckl. & Zeyh.) N.Robson</small> |}} __NOTOC__ Die '''Riffelstam-pendoring''' (''Gymnosporia heterophylla'') is 'n klein, geharde, bladwisselende boom wat tot 5 meter hoog groei. Dit kom voor in klipperige plekke en het 'n wye verspreiding in [[Afrika]], vanaf [[Ethiopië]], die [[Soedan]] en [[DRK|Kongo]]-bekken, suidwaarts na die [[Kaapprovinsie]] en weswaarts na [[Angola]] en [[Namibië]], benewens die aanliggende eilande [[Madagaskar]] en [[Sint Helena]], terwyl 'n naverwante [[spesie]] in [[Mauritius]] aangetref word. Dit het 'n ruie maar rigiede groeivorm en is gewapen met skerp en reguit dorings, elk tot 10&nbsp;cm lank, wat in werklikheid gemodifiseerde takke is. Die bas aan 'n volwasse stam is grysbruin en diep gegroef. Die boom is [[tweehuisig]], en trosse wit blomme word oorvloedig in lentetyd voortgebring langs die dikker lote en takke. Die blomme gee 'n stink ontlastingsruik af wat 'n wye verskeidenheid bestuiwende insekte lok, veral aasliewende<!-- Is die woord reg? Moontlik 'aaslewende'? --> vlieë, soos dié van die [[familie (biologie)|familie]] [[Calliphoridae]]. Die boom staan in 'n noue verhouding met 'n aantal [[sonbesie]]-soorte, soos ''[[Platypleura divisa]]'', ''P. mijburghi'' en ''P. maytenophila''.<ref>[Sanborn, A.F., Phillips, P.K. en Villet, M.H. (2003) Thermal responses in some Eastern Cape African Cicadas (Hemiptera: Cicadidae). Journal of Thermal Biology, 28 (4). pp. 347-351. ISSN 0306-4565. http://eprints.ru.ac.za/370/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718173132/http://eprints.ru.ac.za/370/ |date=18 Julie 2011 }}]</ref> Die spesienaam "heterophylla" beteken "veelsydige blare" en wanneer die lys van sinonieme ondersoek word, bied dit interessante insigte in die sienswyses van botaniste sedert 1753 toe [[Linnaeus]] verklaar het dat die blare hom aan dié van [[Buxus|bukshout]] herinner, en dit ''Celastrus buxifolius'' benoem het. Sedertdien is dit al benoem as ''ellipticus'', ''heterophyllus'', ''spathephyllus'', ''empleurifolius'', ''rhombifolius'', ''parvifolius'' en ''buxifolioides'', maar die benaming ''heterophylla'' blyk die mees gepaste te wees.<ref>[http://www.aluka.org/action/showMetadata?doi=10.5555/AL.AP.FLORA.FZ1506&pgs=&cookieSet=1 Aluka]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Dit kan 'n vinnig-groeiende en baie effektiewe heining vorm. Die hout is hard en duursaam, en geskik vir houtsneewerk, maar groot blokke is nie maklik te vinde nie. Die boom se FSA-nommer is 401.6.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Maytenus heterophylla00.jpg|<center>Bastekstuur</center> Lêer:Maytenus heterophylla01.jpg|<center>Blaarvorm</center> </gallery> == Kyk ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == {{Commonskat|Gymnosporia heterophylla}} * Trees and Shrubs of the Witwatersrand – Boomvereniging van Suidelike Afrika ([[Universiteit van die Witwatersrand]], 1969) * Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park – Schmidt et al. (Jacana uitgewers, 2002) * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:161366-1 Plants of the World] * [http://www.researchgate.net/publication/228697369_Reinstatement_of_Gymnosporia_%28Celastraceae%29_implications_for_the_Flora_Malesiana_region ''Reinstatement of "Gymnosporia"] * {{cite book|title=''Maytenus heterophylla''|work=Aluka |doi=10.5555/AL.AP.COMPILATION.PLANT-NAME-SPECIES.MAYTENUS.HETEROPHYLLA|date=2014-06-29 }} * {{cite web|title=''Gymnosporia''|work=Flora Kruger Park|url=http://www.florakrugerpark.org/index.php?page=gymnosporia|accessdate=2010-02-12}}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Gymnosporia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] 05ix6yk67vvckd0eek3o72k1i0a3tmq 2514803 2514802 2022-07-25T09:01:55Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name=Riffelstam-pendoring |image =Maytenus heterophylla02.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Gymnosporia]]'' |species = '''''G. heterophylla''''' |binomial = ''Gymnosporia heterophylla'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) Loes |synonyms = * ''Catha heterophylla'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Catha parvifolius'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Catha venenata'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Celastrus angularis'' <small>Sond.</small> * ''Celastrus cymosus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus glomeratus'' <small>E.Mey. ex Sond.</small> * ''Celastrus heterophyllus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus parvifolius'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus venenatus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Gymnosporia angularis'' <small>(Sond.) Sim</small> * ''Gymnosporia nyassica'' <small>Gilli</small> * ''Maytenus heterophylla'' <small>(Eckl. & Zeyh.) N.Robson</small> |}} __NOTOC__ Die '''Riffelstam-pendoring''' (''Gymnosporia heterophylla'') is 'n klein, geharde, bladwisselende boom wat tot 5 meter hoog groei. Dit kom voor in klipperige plekke en het 'n wye verspreiding in [[Afrika]], vanaf [[Ethiopië]], die [[Soedan]] en [[DRK|Kongo]]-bekken, suidwaarts na die [[Kaapprovinsie]] en weswaarts na [[Angola]] en [[Namibië]], benewens die aanliggende eilande [[Madagaskar]] en [[Sint Helena]], terwyl 'n naverwante [[spesie]] in [[Mauritius]] aangetref word. Dit het 'n ruie maar rigiede groeivorm en is gewapen met skerp en reguit dorings, elk tot 10&nbsp;cm lank, wat in werklikheid gemodifiseerde takke is. Die bas aan 'n volwasse stam is grysbruin en diep gegroef. Die boom is [[tweehuisig]], en trosse wit blomme word oorvloedig in lentetyd voortgebring langs die dikker lote en takke. Die blomme gee 'n stink ontlastingsruik af wat 'n wye verskeidenheid bestuiwende insekte lok, veral aasliewende<!-- Is die woord reg? Moontlik 'aaslewende'? --> vlieë, soos dié van die [[familie (biologie)|familie]] [[Calliphoridae]]. Die boom staan in 'n noue verhouding met 'n aantal [[sonbesie]]-soorte, soos ''[[Platypleura divisa]]'', ''P. mijburghi'' en ''P. maytenophila''.<ref>[Sanborn, A.F., Phillips, P.K. en Villet, M.H. (2003) Thermal responses in some Eastern Cape African Cicadas (Hemiptera: Cicadidae). Journal of Thermal Biology, 28 (4). pp. 347-351. ISSN 0306-4565. http://eprints.ru.ac.za/370/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718173132/http://eprints.ru.ac.za/370/ |date=18 Julie 2011 }}]</ref> Die spesienaam "heterophylla" beteken "veelsydige blare" en wanneer die lys van sinonieme ondersoek word, bied dit interessante insigte in die sienswyses van botaniste sedert 1753 toe [[Linnaeus]] verklaar het dat die blare hom aan dié van [[Buxus|bukshout]] herinner, en dit ''Celastrus buxifolius'' benoem het. Sedertdien is dit al benoem as ''ellipticus'', ''heterophyllus'', ''spathephyllus'', ''empleurifolius'', ''rhombifolius'', ''parvifolius'' en ''buxifolioides'', maar die benaming ''heterophylla'' blyk die mees gepaste te wees.<ref>[http://www.aluka.org/action/showMetadata?doi=10.5555/AL.AP.FLORA.FZ1506&pgs=&cookieSet=1 Aluka]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Dit kan 'n vinnig-groeiende en baie effektiewe heining vorm. Die hout is hard en duursaam, en geskik vir houtsneewerk, maar groot blokke is nie maklik te vinde nie. Die boom se FSA-nommer is 401.6.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Maytenus heterophylla00.jpg|<center>Bastekstuur</center> Lêer:Maytenus heterophylla01.jpg|<center>Blaarvorm</center> </gallery> == Kyk ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == {{Commonskat|Gymnosporia heterophylla}} * Trees and Shrubs of the Witwatersrand – Boomvereniging van Suidelike Afrika ([[Universiteit van die Witwatersrand]], 1969) * Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park – Schmidt et al. (Jacana uitgewers, 2002) * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:161366-1 Plants of the World] * [http://www.researchgate.net/publication/228697369_Reinstatement_of_Gymnosporia_%28Celastraceae%29_implications_for_the_Flora_Malesiana_region ''Reinstatement of "Gymnosporia"] * {{cite book|title=''Maytenus heterophylla''|work=Aluka |doi=10.5555/AL.AP.COMPILATION.PLANT-NAME-SPECIES.MAYTENUS.HETEROPHYLLA|date=2014-06-29 }} * {{cite web|title=''Gymnosporia''|work=Flora Kruger Park|url=http://www.florakrugerpark.org/index.php?page=gymnosporia|accessdate=2010-02-12}}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Gymnosporia]] [[Kategorie:Flora van Anhgola]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] t3hr0mf2uki6zddfedhdou81zy76j4i 2514804 2514803 2022-07-25T09:02:26Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name=Riffelstam-pendoring |image =Maytenus heterophylla02.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Gymnosporia]]'' |species = '''''G. heterophylla''''' |binomial = ''Gymnosporia heterophylla'' |binomial_authority = ([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) Loes |synonyms = * ''Catha heterophylla'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Catha parvifolius'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Catha venenata'' <small>(Eckl. & Zeyh.) C.Presl</small> * ''Celastrus angularis'' <small>Sond.</small> * ''Celastrus cymosus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus glomeratus'' <small>E.Mey. ex Sond.</small> * ''Celastrus heterophyllus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus parvifolius'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Celastrus venenatus'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Gymnosporia angularis'' <small>(Sond.) Sim</small> * ''Gymnosporia nyassica'' <small>Gilli</small> * ''Maytenus heterophylla'' <small>(Eckl. & Zeyh.) N.Robson</small> |}} __NOTOC__ Die '''Riffelstam-pendoring''' (''Gymnosporia heterophylla'') is 'n klein, geharde, bladwisselende boom wat tot 5 meter hoog groei. Dit kom voor in klipperige plekke en het 'n wye verspreiding in [[Afrika]], vanaf [[Ethiopië]], die [[Soedan]] en [[DRK|Kongo]]-bekken, suidwaarts na die [[Kaapprovinsie]] en weswaarts na [[Angola]] en [[Namibië]], benewens die aanliggende eilande [[Madagaskar]] en [[Sint Helena]], terwyl 'n naverwante [[spesie]] in [[Mauritius]] aangetref word. Dit het 'n ruie maar rigiede groeivorm en is gewapen met skerp en reguit dorings, elk tot 10&nbsp;cm lank, wat in werklikheid gemodifiseerde takke is. Die bas aan 'n volwasse stam is grysbruin en diep gegroef. Die boom is [[tweehuisig]], en trosse wit blomme word oorvloedig in lentetyd voortgebring langs die dikker lote en takke. Die blomme gee 'n stink ontlastingsruik af wat 'n wye verskeidenheid bestuiwende insekte lok, veral aasliewende<!-- Is die woord reg? Moontlik 'aaslewende'? --> vlieë, soos dié van die [[familie (biologie)|familie]] [[Calliphoridae]]. Die boom staan in 'n noue verhouding met 'n aantal [[sonbesie]]-soorte, soos ''[[Platypleura divisa]]'', ''P. mijburghi'' en ''P. maytenophila''.<ref>[Sanborn, A.F., Phillips, P.K. en Villet, M.H. (2003) Thermal responses in some Eastern Cape African Cicadas (Hemiptera: Cicadidae). Journal of Thermal Biology, 28 (4). pp. 347-351. ISSN 0306-4565. http://eprints.ru.ac.za/370/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718173132/http://eprints.ru.ac.za/370/ |date=18 Julie 2011 }}]</ref> Die spesienaam "heterophylla" beteken "veelsydige blare" en wanneer die lys van sinonieme ondersoek word, bied dit interessante insigte in die sienswyses van botaniste sedert 1753 toe [[Linnaeus]] verklaar het dat die blare hom aan dié van [[Buxus|bukshout]] herinner, en dit ''Celastrus buxifolius'' benoem het. Sedertdien is dit al benoem as ''ellipticus'', ''heterophyllus'', ''spathephyllus'', ''empleurifolius'', ''rhombifolius'', ''parvifolius'' en ''buxifolioides'', maar die benaming ''heterophylla'' blyk die mees gepaste te wees.<ref>[http://www.aluka.org/action/showMetadata?doi=10.5555/AL.AP.FLORA.FZ1506&pgs=&cookieSet=1 Aluka]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Dit kan 'n vinnig-groeiende en baie effektiewe heining vorm. Die hout is hard en duursaam, en geskik vir houtsneewerk, maar groot blokke is nie maklik te vinde nie. Die boom se FSA-nommer is 401.6.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Maytenus heterophylla00.jpg|<center>Bastekstuur</center> Lêer:Maytenus heterophylla01.jpg|<center>Blaarvorm</center> </gallery> == Kyk ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == {{Commonskat|Gymnosporia heterophylla}} * Trees and Shrubs of the Witwatersrand – Boomvereniging van Suidelike Afrika ([[Universiteit van die Witwatersrand]], 1969) * Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park – Schmidt et al. (Jacana uitgewers, 2002) * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:161366-1 Plants of the World] * [http://www.researchgate.net/publication/228697369_Reinstatement_of_Gymnosporia_%28Celastraceae%29_implications_for_the_Flora_Malesiana_region ''Reinstatement of "Gymnosporia"] * {{cite book|title=''Maytenus heterophylla''|work=Aluka |doi=10.5555/AL.AP.COMPILATION.PLANT-NAME-SPECIES.MAYTENUS.HETEROPHYLLA|date=2014-06-29 }} * {{cite web|title=''Gymnosporia''|work=Flora Kruger Park|url=http://www.florakrugerpark.org/index.php?page=gymnosporia|accessdate=2010-02-12}}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Gymnosporia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] 4aoxdyrl2qk9ca30hdj1o5wg4lhnim9 0 99405 2514889 2313095 2022-07-25T11:38:47Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Suurpruim | image = Ximenia caffra04.jpg | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | unranked_divisio = [[Angiosperms]] | unranked_classis = [[Eudicots]] | unranked_ordo = [[Core eudicots]] | ordo = [[Santalales]] | familia = [[Olacaceae]] | genus = ''[[Ximenia]]'' | species = '''''X. caffra''''' | binomial = ''Ximenia caffra'' | binomial_authority = [[Otto Wilhelm Sonder|Sond.]] | national_number = 103 }} Die '''Suurpruim''' (''Ximenia caffra'') is 'n klein [[boom]] of [[struik]] wat aan die [[familie (biologie)|familie]] [[Olacaceae]] behoort. Dit is inheems aan alle tropiese streke, in besonder aan gebiede van Suid-Oos-Afrika, hoofsaaklik [[Kenia]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Suid-Afrika]], [[Tanzanië]], [[Uganda]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]].<ref name="Orwa">C, Orwa, Mutua A, Kindt R, Jamnadass R, and Simons A. "Ximenia Caffra." Agroforestree Database: A Tree Reference and Selection Guide Version 4.0. 2009. http://www.worldagroforestry.org/treedb2/AFTPDFS/Ximenia_caffra.pdf</ref> In Engels staan dit as die "''Sourplum''" bekend, in [[Noord-Sotho]] is dit die "''Morokologa''" en in [[Zoeloe]] die "''Umthunduluka-obomvu''". Die suurpruim dra jaarliks vrugte. Die vrugte is oor die algemeen suur met 'n droë nasmaak, maar bevat groot hoeveelhede kalium.<ref name="Ndhlala">Ndhlala, A.R., Muchuweti, M., Mupure, C., Chitindingu, K., Murenje, T., Kasiyamhuru, A., Benhura, M.A. (2008) Phenolic content and profiles of selected wild fruits of Zimbabwe: ''Ximena caffra'', ''Artobotrys brachypetalus'' and ''Syzygium cordatum''. International Journal of Food Science and Technology, Vol. 43, p 1333-1337.</ref> Die boom self is redelik gehard: dit is bestand teen ryp en ook droogtebestand. Die boom, vrugte, saad, blare, en wortels is al vir menslike verbruik aangewend, hoofsaaklik medisinaal of vir brandstof. Die bome kan ook vir verskansing en heinings aangewend word. Die boom se nasionale nommer is 103.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Lêer:Ximenia caffra00.jpg|Takke met vrugte Lêer:Ximenia caffra01.jpg|Ryp en groen vrugte Lêer:Ximenia caffra03.jpg|Ryp vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikispecies-inlyn|Ximenia caffra}} * {{Commonskat-inlyn|Ximenia caffra}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 16c0q5imelwqpbrksx4axlc5lfyxwwi 0 100338 2514810 2428915 2022-07-25T09:21:25Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rooiboswilg | other_names = {{en}} Red bushwillow | image = Combretum apiculatum, habitus, Steenbokpan, b.jpg | image_caption = <small>Nominale subspesie in [[Limpopo]], Suid-Afrika</small> | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. apiculatum''''' | binomial = ''Combretum apiculatum'' | binomial_authority = [[Otto Wilhelm Sonder|Sond.]] | national_number = 532 <ref name="Palgrave">Palgrave, 1984</ref> | synonyms = }} '''''Combretum apiculatum''''', algemeen bekend as die '''Rooiboswilg''', is 'n boomspesie in die familie [[Combretaceae]]. Dit is inheems aan semi-ariede tot gematigde savannestreke van Afrika suid van die ewenaar. == Beskrywing == Dit is 'n [[bladwisselend|semi-bladwisselende boom]] wat tot 10 meter hoog groei, of by geleentheid 'n [[struik]] wat kort bly. Dit het 'n rue en gesplyte gryswart bas, en die dunner takkies mag wollerig afgewerk wees. Die teenoorstaande blare is 11<ref name=sch/> tot 13&nbsp;cm<ref name=kew>[http://apps.kew.org/efloras/namedetail.do?flora=fz&taxon=3348&nameid=8091 ''Combretum apiculatum''.] ''Flora Zambesiaca'' Volume 4 Deel 0 (1978). Combretaceae deur A. W. Exell. Kew Koninklike Botaniese Tuin.</ref> lank, en mag haarloos of harig wees, na gelang van die subspesie. Die blaar vernou skerp tot 'n gedraaide blaarpunt.<ref name=sch/><ref name=kew/> Die loof word met herfstyd rooierig of goudkleurig.<ref name=mas>Masupa, T. en E. Rampho. [http://www.plantzafrica.com/plantcd/combretumapicapic.htm ''Combretum apiculatum'' (Sond.) subsp. ''apiculatum''.] PlantzAfrica.com, Pretoria Nasionale Herbarium, Januarie, 2011.</ref> Die aar-[[bloeiwyse]]s van tot 7&nbsp;cm lank verskyn tussen die blare. Hulle dra geel of groenerige blomme met klein [[kelkblaar|kelk]]- en kroonblare, en met die [[ginesium|style]] en [[meeldraad|meeldrade]] om en by 0.5&nbsp;cm lank.<ref name=kew/> Die blomme is sterk gegeur.<ref name=mas/> Die rooierige, gevlerkte vrugte is 2 tot 3&nbsp;cm lank.<ref name=sch/><ref name=kew/> == Subspesies == Twee subspesies word erken, naamlik die suidelike ssp. ''apiculatum'', en ssp. ''leutweinii'', wat vanaf Namibië tot Malawi en verder noordwaarts aangetref word, en aan die meer harige blare onderskeibaar is.<ref name=mas/> == Verspreiding en habitat == Die spesie is inheems aan [[Suid-Afrika]], [[eSwatini]], [[Botswana]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zimbabwe]],<ref name=sch>Schmidt, E., et al. ''Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park''. Jacana Media. 2002. bladsy 456.</ref> suidelike [[Angola]], [[Zambië]], [[Malawi]], suidoostelike [[Demokratiese Republiek van die Kongo|DRK]], [[Tanzanië]] en suidelike [[Kenia]].<ref name=gbif>{{cite web |title=Combretum apiculatum Sond. |url=http://www.gbif.org/species/3698502 |website=GBIF.org |access-date=2 Junie 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009140721/https://www.gbif.org/species/3698502 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom is teenwoordig in verskillende [[ekostelsel]]s van suidelike Afrika. In [[savanne]]s van verskillende gebiede is dit [[dominant (ekologie)|dominant]],<ref name=le>Walker, B. H. A review of browse and its role in livestock production in southern Africa. In: Le Houérou, H. N., Ed. ''Browse in Africa: The Current State of Knowledge.'' International Symposium on Browse in Africa. Addis Ababa. 8-12 April 1980.</ref><ref name=kbs>Bengtsson-Sjörs, K. (2006). [http://www.ibg.uu.se/digitalAssets/88/88525_Bengtsson-Karin-Sjors.pdf Establishment and survival of woody seedlings in a semi-arid savanna in southern Botswana.]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Komitee vir Tropiese Ekologie, Uppsala-universiteit, Swede.</ref> insluitend die laeveld en in mopanie-boomveld. Dit word saam met ander houtagtige gewasse aangetref soos [[Acacia caffra|Haakdoring]] (''Acacia caffra''), [[Sekelbos]] (''Dichrostachys cinerea''), [[Suurpruim]] (''Ximenia caffra''), [[Dikbas]] (''Lannea discolor''), [[Bergsering]] (''Kirkia acuminata'') en [[Maroela]] (''Sclerocarya caffra'').<ref name=le/> == Benutting deur wild en lewende hawe == Baie diere benut die boom, veral vir voedsel. [[Koedoe]]s, [[bosbok]]ke, [[eland]]e, [[kameelperd]]e en [[olifant]]e vreet die blare.<ref name=mas/> Elande vind die boom só smaaklik dat hulle dit kan beskadig wanneer hulle daaraan vreet.<ref name=ny>{{cite journal |doi=10.1111/j.1365-2028.2009.01071.x |title=Effect of eland density and foraging on ''Combretum apiculatum'' physiognomy in a semi-arid savannah |year=2010 |last1=Nyengera |first1=Reason |last2=Sebata |first2=Allan |journal=African Journal of Ecology |volume=48 |issue=1 |pages=45–50}}</ref> Die [[bruinkoppapegaai]] eet die sade.<ref name=sch/> Beeste vreet ook die blare. Die vrugte is skadelik vir lewende hawe weens die toksiese bestanddele daarvan.<ref name=mas/> Die loof is goeie byvoeding vir boerbokke.<ref name=aga>{{cite journal |pmid=10509422 |year=1999 |last1=Aganga |first1=AA |last2 = Monyatsiwa |first2=CB |title=Use of browses (Terminalia serecia, Combretum apiculatum or Euclea schimperi) as a supplement for growing Tswana goats |volume=31 |issue=5 |pages=295–305 |journal=Tropical animal health and production |doi = 10.1023/A:1005203806867}}</ref> == Menslike gebruik == Hierdie boom het digte (1.15),<ref>http://worldagroforestry.org/treesnmarkets/wood/data.php?id=588#</ref> fyngegrynde, sterk, donkerbruin tot swart pithout, wat soms vir brandhout of vir houtskool-vervaardiging gebruik word.<ref name=sch/> Dit is hard en [[termiet]]bestand.<ref name=mas/> Die boom herspruit goed as dit afgestomp word, en dra weer welige lower.<ref name=smit>{{cite journal |doi=10.2989/10220110309485794 |title=The coppicing ability of ''Acacia erubescens'' and ''Combretum apiculatum'' subsp. ''apiculatum'' in response to cutting |year=2003 |last1=Smit |first1=G N |journal=African Journal of Range & Forage Science |volume=20 |issue=1 |pages=21–7}}</ref> Die bas is al vir [[leerlooiery]] aangewend.<ref name=mas/> Medisinale gebruike sluit die behandeling van [[bindvliesontsteking]] en maagaandoenings in.<ref name=sch/><ref name=mas/> Dit bevat [[antioksidant]]-verbindings, soos [[kardamonien]], [[pinokembrien]], [[kwersetien]] en [[kaempferol]].<ref name=ader>{{cite journal |doi=10.1016/j.sajb.2011.10.004 |title=Isolation of antioxidant constituents from Combretum apiculatum subsp. Apiculatum |year=2012 |last1=Aderogba |first1=M.A. |last2=Kgatle |first2=D.T. |last3=McGaw |first3=L.J. |last4=Eloff |first4=J.N. |journal=South African Journal of Botany |volume=79 |pages=125–31}}</ref> Dit is 'n geskikte tuinboom, aangesien dit ryp en droogte kan weerstaan, en skadu verskaf.<ref name=mas/> == Volksname == In Afrikaans staan dit ook bekend as '''''rooibos''''' of '''''rooiblad''''', en daar bestaan baie volksname in ander tale, waaronder '''''umbondwe''''' in [[Zoeloe]], '''''imbondvo''''' in [[Swazi]], '''''mohwidiri''''' in [[Tswana]], '''''mohwelere''''' in [[Sepedi]], '''''muvuvha''''' in [[Venda]], '''''ndhuva''''' in [[Tsonga]],<ref name=mas/> '''''rukweza''''' in [[Sjona]] en '''''omumbuti''''' in [[Herero]].<ref name=crc>{{cite book |last1=Quattrocchi |first1=Umberto |title=CRC world dictionary of medicinal and poisonous plants : common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology |date=2012 |publisher=CRC |location=Boca Raton, Fla. |isbn=9781420080445 |page=1071}}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|rooiboswilg}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Anghola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] bixliq2gbswg35fvh8al3ymuqr26lvl 2514811 2514810 2022-07-25T09:21:37Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rooiboswilg | other_names = {{en}} Red bushwillow | image = Combretum apiculatum, habitus, Steenbokpan, b.jpg | image_caption = <small>Nominale subspesie in [[Limpopo]], Suid-Afrika</small> | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. apiculatum''''' | binomial = ''Combretum apiculatum'' | binomial_authority = [[Otto Wilhelm Sonder|Sond.]] | national_number = 532 <ref name="Palgrave">Palgrave, 1984</ref> | synonyms = }} '''''Combretum apiculatum''''', algemeen bekend as die '''Rooiboswilg''', is 'n boomspesie in die familie [[Combretaceae]]. Dit is inheems aan semi-ariede tot gematigde savannestreke van Afrika suid van die ewenaar. == Beskrywing == Dit is 'n [[bladwisselend|semi-bladwisselende boom]] wat tot 10 meter hoog groei, of by geleentheid 'n [[struik]] wat kort bly. Dit het 'n rue en gesplyte gryswart bas, en die dunner takkies mag wollerig afgewerk wees. Die teenoorstaande blare is 11<ref name=sch/> tot 13&nbsp;cm<ref name=kew>[http://apps.kew.org/efloras/namedetail.do?flora=fz&taxon=3348&nameid=8091 ''Combretum apiculatum''.] ''Flora Zambesiaca'' Volume 4 Deel 0 (1978). Combretaceae deur A. W. Exell. Kew Koninklike Botaniese Tuin.</ref> lank, en mag haarloos of harig wees, na gelang van die subspesie. Die blaar vernou skerp tot 'n gedraaide blaarpunt.<ref name=sch/><ref name=kew/> Die loof word met herfstyd rooierig of goudkleurig.<ref name=mas>Masupa, T. en E. Rampho. [http://www.plantzafrica.com/plantcd/combretumapicapic.htm ''Combretum apiculatum'' (Sond.) subsp. ''apiculatum''.] PlantzAfrica.com, Pretoria Nasionale Herbarium, Januarie, 2011.</ref> Die aar-[[bloeiwyse]]s van tot 7&nbsp;cm lank verskyn tussen die blare. Hulle dra geel of groenerige blomme met klein [[kelkblaar|kelk]]- en kroonblare, en met die [[ginesium|style]] en [[meeldraad|meeldrade]] om en by 0.5&nbsp;cm lank.<ref name=kew/> Die blomme is sterk gegeur.<ref name=mas/> Die rooierige, gevlerkte vrugte is 2 tot 3&nbsp;cm lank.<ref name=sch/><ref name=kew/> == Subspesies == Twee subspesies word erken, naamlik die suidelike ssp. ''apiculatum'', en ssp. ''leutweinii'', wat vanaf Namibië tot Malawi en verder noordwaarts aangetref word, en aan die meer harige blare onderskeibaar is.<ref name=mas/> == Verspreiding en habitat == Die spesie is inheems aan [[Suid-Afrika]], [[eSwatini]], [[Botswana]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zimbabwe]],<ref name=sch>Schmidt, E., et al. ''Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park''. Jacana Media. 2002. bladsy 456.</ref> suidelike [[Angola]], [[Zambië]], [[Malawi]], suidoostelike [[Demokratiese Republiek van die Kongo|DRK]], [[Tanzanië]] en suidelike [[Kenia]].<ref name=gbif>{{cite web |title=Combretum apiculatum Sond. |url=http://www.gbif.org/species/3698502 |website=GBIF.org |access-date=2 Junie 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009140721/https://www.gbif.org/species/3698502 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom is teenwoordig in verskillende [[ekostelsel]]s van suidelike Afrika. In [[savanne]]s van verskillende gebiede is dit [[dominant (ekologie)|dominant]],<ref name=le>Walker, B. H. A review of browse and its role in livestock production in southern Africa. In: Le Houérou, H. N., Ed. ''Browse in Africa: The Current State of Knowledge.'' International Symposium on Browse in Africa. Addis Ababa. 8-12 April 1980.</ref><ref name=kbs>Bengtsson-Sjörs, K. (2006). [http://www.ibg.uu.se/digitalAssets/88/88525_Bengtsson-Karin-Sjors.pdf Establishment and survival of woody seedlings in a semi-arid savanna in southern Botswana.]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Komitee vir Tropiese Ekologie, Uppsala-universiteit, Swede.</ref> insluitend die laeveld en in mopanie-boomveld. Dit word saam met ander houtagtige gewasse aangetref soos [[Acacia caffra|Haakdoring]] (''Acacia caffra''), [[Sekelbos]] (''Dichrostachys cinerea''), [[Suurpruim]] (''Ximenia caffra''), [[Dikbas]] (''Lannea discolor''), [[Bergsering]] (''Kirkia acuminata'') en [[Maroela]] (''Sclerocarya caffra'').<ref name=le/> == Benutting deur wild en lewende hawe == Baie diere benut die boom, veral vir voedsel. [[Koedoe]]s, [[bosbok]]ke, [[eland]]e, [[kameelperd]]e en [[olifant]]e vreet die blare.<ref name=mas/> Elande vind die boom só smaaklik dat hulle dit kan beskadig wanneer hulle daaraan vreet.<ref name=ny>{{cite journal |doi=10.1111/j.1365-2028.2009.01071.x |title=Effect of eland density and foraging on ''Combretum apiculatum'' physiognomy in a semi-arid savannah |year=2010 |last1=Nyengera |first1=Reason |last2=Sebata |first2=Allan |journal=African Journal of Ecology |volume=48 |issue=1 |pages=45–50}}</ref> Die [[bruinkoppapegaai]] eet die sade.<ref name=sch/> Beeste vreet ook die blare. Die vrugte is skadelik vir lewende hawe weens die toksiese bestanddele daarvan.<ref name=mas/> Die loof is goeie byvoeding vir boerbokke.<ref name=aga>{{cite journal |pmid=10509422 |year=1999 |last1=Aganga |first1=AA |last2 = Monyatsiwa |first2=CB |title=Use of browses (Terminalia serecia, Combretum apiculatum or Euclea schimperi) as a supplement for growing Tswana goats |volume=31 |issue=5 |pages=295–305 |journal=Tropical animal health and production |doi = 10.1023/A:1005203806867}}</ref> == Menslike gebruik == Hierdie boom het digte (1.15),<ref>http://worldagroforestry.org/treesnmarkets/wood/data.php?id=588#</ref> fyngegrynde, sterk, donkerbruin tot swart pithout, wat soms vir brandhout of vir houtskool-vervaardiging gebruik word.<ref name=sch/> Dit is hard en [[termiet]]bestand.<ref name=mas/> Die boom herspruit goed as dit afgestomp word, en dra weer welige lower.<ref name=smit>{{cite journal |doi=10.2989/10220110309485794 |title=The coppicing ability of ''Acacia erubescens'' and ''Combretum apiculatum'' subsp. ''apiculatum'' in response to cutting |year=2003 |last1=Smit |first1=G N |journal=African Journal of Range & Forage Science |volume=20 |issue=1 |pages=21–7}}</ref> Die bas is al vir [[leerlooiery]] aangewend.<ref name=mas/> Medisinale gebruike sluit die behandeling van [[bindvliesontsteking]] en maagaandoenings in.<ref name=sch/><ref name=mas/> Dit bevat [[antioksidant]]-verbindings, soos [[kardamonien]], [[pinokembrien]], [[kwersetien]] en [[kaempferol]].<ref name=ader>{{cite journal |doi=10.1016/j.sajb.2011.10.004 |title=Isolation of antioxidant constituents from Combretum apiculatum subsp. Apiculatum |year=2012 |last1=Aderogba |first1=M.A. |last2=Kgatle |first2=D.T. |last3=McGaw |first3=L.J. |last4=Eloff |first4=J.N. |journal=South African Journal of Botany |volume=79 |pages=125–31}}</ref> Dit is 'n geskikte tuinboom, aangesien dit ryp en droogte kan weerstaan, en skadu verskaf.<ref name=mas/> == Volksname == In Afrikaans staan dit ook bekend as '''''rooibos''''' of '''''rooiblad''''', en daar bestaan baie volksname in ander tale, waaronder '''''umbondwe''''' in [[Zoeloe]], '''''imbondvo''''' in [[Swazi]], '''''mohwidiri''''' in [[Tswana]], '''''mohwelere''''' in [[Sepedi]], '''''muvuvha''''' in [[Venda]], '''''ndhuva''''' in [[Tsonga]],<ref name=mas/> '''''rukweza''''' in [[Sjona]] en '''''omumbuti''''' in [[Herero]].<ref name=crc>{{cite book |last1=Quattrocchi |first1=Umberto |title=CRC world dictionary of medicinal and poisonous plants : common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology |date=2012 |publisher=CRC |location=Boca Raton, Fla. |isbn=9781420080445 |page=1071}}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|rooiboswilg}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 0w7xmsw6jx6d9tozecw9sgbsvzocl6k 2514819 2514811 2022-07-25T09:35:55Z Aliwal2012 39067 totsiens rooi skakels wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rooiboswilg | other_names = {{en}} Red bushwillow | image = Combretum apiculatum, habitus, Steenbokpan, b.jpg | image_caption = <small>Nominale subspesie in [[Limpopo]], Suid-Afrika</small> | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. apiculatum''''' | binomial = ''Combretum apiculatum'' | binomial_authority = [[Otto Wilhelm Sonder|Sond.]] | national_number = 532 <ref name="Palgrave">Palgrave, 1984</ref> | synonyms = }} '''''Combretum apiculatum''''', algemeen bekend as die '''rooiboswilg''', is 'n boomspesie in die familie [[Combretaceae]]. Dit is inheems aan semi-ariede tot gematigde savannestreke van Afrika suid van die ewenaar. == Beskrywing == Dit is 'n [[bladwisselend|semi-bladwisselende boom]] wat tot 10 meter hoog groei, of by geleentheid 'n [[struik]] wat plat bly. Dit het 'n growwe en gesplyte gryswart bas, en die dunner takkies mag wollerig afgewerk wees. Die teenoorstaande blare is 11<ref name=sch/> tot 13&nbsp;cm<ref name=kew>[http://apps.kew.org/efloras/namedetail.do?flora=fz&taxon=3348&nameid=8091 ''Combretum apiculatum''.] ''Flora Zambesiaca'' Volume 4 Deel 0 (1978). Combretaceae deur A. W. Exell. Kew Koninklike Botaniese Tuin.</ref> lank, en mag haarloos of harig wees, na gelang van die subspesie. Die blaar vernou skerp tot 'n gedraaide blaarpunt.<ref name=sch/><ref name=kew/> Die loof word met herfstyd rooierig of goudkleurig.<ref name=mas>Masupa, T. en E. Rampho. [http://www.plantzafrica.com/plantcd/combretumapicapic.htm ''Combretum apiculatum'' (Sond.) subsp. ''apiculatum''.] PlantzAfrica.com, Pretoria Nasionale Herbarium, Januarie, 2011.</ref> Die aar-bloeiwyses van tot 7&nbsp;cm lank verskyn tussen die blare. Hulle dra geel of groenerige blomme met klein [[kelkblaar|kelk]]- en kroonblare, en met die [[ginesium|style]] en [[meeldraad|meeldrade]] om en by 0,5&nbsp;cm lank.<ref name=kew/> Die blomme is sterk gegeur.<ref name=mas/> Die rooierige, gevlerkte vrugte word 2 tot 3&nbsp;cm lank.<ref name=sch/><ref name=kew/> == Subspesies == Twee subspesies word erken, naamlik die suidelike ssp. ''apiculatum'', en ssp. ''leutweinii'', wat vanaf Namibië tot Malawi en verder noordwaarts aangetref word, en aan die meer harige blare onderskeibaar is.<ref name=mas/> == Verspreiding en habitat == Die spesie is inheems aan [[Suid-Afrika]], [[eSwatini]], [[Botswana]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zimbabwe]],<ref name=sch>Schmidt, E., et al. ''Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park''. Jacana Media. 2002. bladsy 456.</ref> suidelike [[Angola]], [[Zambië]], [[Malawi]], suidoostelike [[Demokratiese Republiek van die Kongo|DRK]], [[Tanzanië]] en suidelike [[Kenia]].<ref name=gbif>{{cite web |title=Combretum apiculatum Sond. |url=http://www.gbif.org/species/3698502 |website=GBIF.org |access-date=2 Junie 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009140721/https://www.gbif.org/species/3698502 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom is teenwoordig in verskillende [[ekostelsel]]s van suidelike Afrika. In [[savanne]]s van verskillende gebiede is dit dominant,<ref name=le>Walker, B. H. A review of browse and its role in livestock production in southern Africa. In: Le Houérou, H. N., Ed. ''Browse in Africa: The Current State of Knowledge.'' International Symposium on Browse in Africa. Addis Ababa. 8-12 April 1980.</ref><ref name=kbs>Bengtsson-Sjörs, K. (2006). [http://www.ibg.uu.se/digitalAssets/88/88525_Bengtsson-Karin-Sjors.pdf Establishment and survival of woody seedlings in a semi-arid savanna in southern Botswana.]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Komitee vir Tropiese Ekologie, Uppsala-universiteit, Swede.</ref> insluitend die laeveld en in mopanie-boomveld. Dit word saam met ander houtagtige gewasse aangetref soos [[Acacia caffra|Haakdoring]] (''Acacia caffra''), [[Sekelbos]] (''Dichrostachys cinerea''), [[Suurpruim]] (''Ximenia caffra''), [[Dikbas]] (''Lannea discolor''), [[Bergsering]] (''Kirkia acuminata'') en [[Maroela]] (''Sclerocarya caffra'').<ref name=le/> == Benutting deur wild en lewende hawe == Baie diere benut die boom, veral vir voedsel. [[Koedoe]]s, [[bosbok]]ke, [[eland]]e, [[kameelperd]]e en [[olifant]]e vreet die blare.<ref name=mas/> Elande vind die boom só smaaklik dat hulle dit kan beskadig wanneer hulle daaraan vreet.<ref name=ny>{{cite journal |doi=10.1111/j.1365-2028.2009.01071.x |title=Effect of eland density and foraging on ''Combretum apiculatum'' physiognomy in a semi-arid savannah |year=2010 |last1=Nyengera |first1=Reason |last2=Sebata |first2=Allan |journal=African Journal of Ecology |volume=48 |issue=1 |pages=45–50}}</ref> Die [[bruinkoppapegaai]] eet die sade.<ref name=sch/> Beeste vreet ook die blare. Die vrugte is skadelik vir lewende hawe weens die toksiese bestanddele daarvan.<ref name=mas/> Die loof is goeie byvoeding vir boerbokke.<ref name=aga>{{cite journal |pmid=10509422 |year=1999 |last1=Aganga |first1=AA |last2 = Monyatsiwa |first2=CB |title=Use of browses (Terminalia serecia, Combretum apiculatum or Euclea schimperi) as a supplement for growing Tswana goats |volume=31 |issue=5 |pages=295–305 |journal=Tropical animal health and production |doi = 10.1023/A:1005203806867}}</ref> == Menslike gebruik == Hierdie boom het digte (1.15),<ref>http://worldagroforestry.org/treesnmarkets/wood/data.php?id=588#</ref> fyngegrynde, sterk, donkerbruin tot swart pithout, wat soms vir brandhout of vir houtskool-vervaardiging gebruik word.<ref name=sch/> Dit is hard en [[termiet]]bestand.<ref name=mas/> Die boom herspruit goed as dit afgestomp word, en dra weer welige lower.<ref name=smit>{{cite journal |doi=10.2989/10220110309485794 |title=The coppicing ability of ''Acacia erubescens'' and ''Combretum apiculatum'' subsp. ''apiculatum'' in response to cutting |year=2003 |last1=Smit |first1=G N |journal=African Journal of Range & Forage Science |volume=20 |issue=1 |pages=21–7}}</ref> Die bas is al vir leerlooiery aangewend.<ref name=mas/> Medisinale gebruike sluit die behandeling van bindvliesontsteking en maagaandoenings in.<ref name=sch/><ref name=mas/> Dit bevat [[antioksidant]]-verbindings, soos kardamonien, pinokembrien, kwersetien en kaempferol.<ref name=ader>{{cite journal |doi=10.1016/j.sajb.2011.10.004 |title=Isolation of antioxidant constituents from Combretum apiculatum subsp. Apiculatum |year=2012 |last1=Aderogba |first1=M.A. |last2=Kgatle |first2=D.T. |last3=McGaw |first3=L.J. |last4=Eloff |first4=J.N. |journal=South African Journal of Botany |volume=79 |pages=125–31}}</ref> Dit is 'n geskikte tuinboom, aangesien dit ryp en droogte kan weerstaan, en skadu verskaf.<ref name=mas/> == Volksname == In Afrikaans staan dit ook bekend as '''''rooibos''''' of '''''rooiblad''''', en daar bestaan baie volksname in ander tale, waaronder '''''umbondwe''''' in [[Zoeloe]], '''''imbondvo''''' in [[Swazi]], '''''mohwidiri''''' in [[Tswana]], '''''mohwelere''''' in [[Sepedi]], '''''muvuvha''''' in [[Venda]], '''''ndhuva''''' in [[Tsonga]],<ref name=mas/> '''''rukweza''''' in [[Sjona]] en '''''omumbuti''''' in [[Herero]].<ref name=crc>{{cite book |last1=Quattrocchi |first1=Umberto |title=CRC world dictionary of medicinal and poisonous plants : common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology |date=2012 |publisher=CRC |location=Boca Raton, Fla. |isbn=9781420080445 |page=1071}}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|rooiboswilg}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 6y4bxuuvccuqxv3tnckpk0yhmyrbjm5 2514824 2514819 2022-07-25T09:41:44Z Aliwal2012 39067 /* Verspreiding en habitat */ kleinletters vir boomname wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Rooiboswilg | other_names = {{en}} Red bushwillow | image = Combretum apiculatum, habitus, Steenbokpan, b.jpg | image_caption = <small>Nominale subspesie in [[Limpopo]], Suid-Afrika</small> | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. apiculatum''''' | binomial = ''Combretum apiculatum'' | binomial_authority = [[Otto Wilhelm Sonder|Sond.]] | national_number = 532 <ref name="Palgrave">Palgrave, 1984</ref> | synonyms = }} '''''Combretum apiculatum''''', algemeen bekend as die '''rooiboswilg''', is 'n boomspesie in die familie [[Combretaceae]]. Dit is inheems aan semi-ariede tot gematigde savannestreke van Afrika suid van die ewenaar. == Beskrywing == Dit is 'n [[bladwisselend|semi-bladwisselende boom]] wat tot 10 meter hoog groei, of by geleentheid 'n [[struik]] wat plat bly. Dit het 'n growwe en gesplyte gryswart bas, en die dunner takkies mag wollerig afgewerk wees. Die teenoorstaande blare is 11<ref name=sch/> tot 13&nbsp;cm<ref name=kew>[http://apps.kew.org/efloras/namedetail.do?flora=fz&taxon=3348&nameid=8091 ''Combretum apiculatum''.] ''Flora Zambesiaca'' Volume 4 Deel 0 (1978). Combretaceae deur A. W. Exell. Kew Koninklike Botaniese Tuin.</ref> lank, en mag haarloos of harig wees, na gelang van die subspesie. Die blaar vernou skerp tot 'n gedraaide blaarpunt.<ref name=sch/><ref name=kew/> Die loof word met herfstyd rooierig of goudkleurig.<ref name=mas>Masupa, T. en E. Rampho. [http://www.plantzafrica.com/plantcd/combretumapicapic.htm ''Combretum apiculatum'' (Sond.) subsp. ''apiculatum''.] PlantzAfrica.com, Pretoria Nasionale Herbarium, Januarie, 2011.</ref> Die aar-bloeiwyses van tot 7&nbsp;cm lank verskyn tussen die blare. Hulle dra geel of groenerige blomme met klein [[kelkblaar|kelk]]- en kroonblare, en met die [[ginesium|style]] en [[meeldraad|meeldrade]] om en by 0,5&nbsp;cm lank.<ref name=kew/> Die blomme is sterk gegeur.<ref name=mas/> Die rooierige, gevlerkte vrugte word 2 tot 3&nbsp;cm lank.<ref name=sch/><ref name=kew/> == Subspesies == Twee subspesies word erken, naamlik die suidelike ssp. ''apiculatum'', en ssp. ''leutweinii'', wat vanaf Namibië tot Malawi en verder noordwaarts aangetref word, en aan die meer harige blare onderskeibaar is.<ref name=mas/> == Verspreiding en habitat == Die spesie is inheems aan [[Suid-Afrika]], [[Eswatini]], [[Botswana]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Zimbabwe]],<ref name=sch>Schmidt, E., et al. ''Trees and Shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park''. Jacana Media. 2002. bladsy 456.</ref> suidelike [[Angola]], [[Zambië]], [[Malawi]], suidoostelike [[Demokratiese Republiek van die Kongo|DRK]], [[Tanzanië]] en suidelike [[Kenia]].<ref name=gbif>{{cite web |title=Combretum apiculatum Sond. |url=http://www.gbif.org/species/3698502 |website=GBIF.org |access-date=2 Junie 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009140721/https://www.gbif.org/species/3698502 |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom is teenwoordig in verskillende [[ekostelsel]]s van suidelike Afrika. In [[savanne]]s van verskillende gebiede is dit dominant,<ref name=le>Walker, B. H. A review of browse and its role in livestock production in southern Africa. In: Le Houérou, H. N., Ed. ''Browse in Africa: The Current State of Knowledge.'' International Symposium on Browse in Africa. Addis Ababa. 8-12 April 1980.</ref><ref name=kbs>Bengtsson-Sjörs, K. (2006). [http://www.ibg.uu.se/digitalAssets/88/88525_Bengtsson-Karin-Sjors.pdf Establishment and survival of woody seedlings in a semi-arid savanna in southern Botswana.]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Komitee vir Tropiese Ekologie, Uppsala-universiteit, Swede.</ref> insluitend die laeveld en in mopanie-boomveld. Dit word saam met ander houtagtige gewasse aangetref soos die [[Acacia caffra|haakdoring]] (''Acacia caffra''), [[sekelbos]] (''Dichrostachys cinerea''), [[suurpruim]] (''Ximenia caffra''), [[dikbas]] (''Lannea discolor''), [[bergsering]] (''Kirkia acuminata'') en [[maroela]] (''Sclerocarya caffra'').<ref name=le/> == Benutting deur wild en lewende hawe == Baie diere benut die boom, veral vir voedsel. [[Koedoe]]s, [[bosbok]]ke, [[eland]]e, [[kameelperd]]e en [[olifant]]e vreet die blare.<ref name=mas/> Elande vind die boom só smaaklik dat hulle dit kan beskadig wanneer hulle daaraan vreet.<ref name=ny>{{cite journal |doi=10.1111/j.1365-2028.2009.01071.x |title=Effect of eland density and foraging on ''Combretum apiculatum'' physiognomy in a semi-arid savannah |year=2010 |last1=Nyengera |first1=Reason |last2=Sebata |first2=Allan |journal=African Journal of Ecology |volume=48 |issue=1 |pages=45–50}}</ref> Die [[bruinkoppapegaai]] eet die sade.<ref name=sch/> Beeste vreet ook die blare. Die vrugte is skadelik vir lewende hawe weens die toksiese bestanddele daarvan.<ref name=mas/> Die loof is goeie byvoeding vir boerbokke.<ref name=aga>{{cite journal |pmid=10509422 |year=1999 |last1=Aganga |first1=AA |last2 = Monyatsiwa |first2=CB |title=Use of browses (Terminalia serecia, Combretum apiculatum or Euclea schimperi) as a supplement for growing Tswana goats |volume=31 |issue=5 |pages=295–305 |journal=Tropical animal health and production |doi = 10.1023/A:1005203806867}}</ref> == Menslike gebruik == Hierdie boom het digte (1.15),<ref>http://worldagroforestry.org/treesnmarkets/wood/data.php?id=588#</ref> fyngegrynde, sterk, donkerbruin tot swart pithout, wat soms vir brandhout of vir houtskool-vervaardiging gebruik word.<ref name=sch/> Dit is hard en [[termiet]]bestand.<ref name=mas/> Die boom herspruit goed as dit afgestomp word, en dra weer welige lower.<ref name=smit>{{cite journal |doi=10.2989/10220110309485794 |title=The coppicing ability of ''Acacia erubescens'' and ''Combretum apiculatum'' subsp. ''apiculatum'' in response to cutting |year=2003 |last1=Smit |first1=G N |journal=African Journal of Range & Forage Science |volume=20 |issue=1 |pages=21–7}}</ref> Die bas is al vir leerlooiery aangewend.<ref name=mas/> Medisinale gebruike sluit die behandeling van bindvliesontsteking en maagaandoenings in.<ref name=sch/><ref name=mas/> Dit bevat [[antioksidant]]-verbindings, soos kardamonien, pinokembrien, kwersetien en kaempferol.<ref name=ader>{{cite journal |doi=10.1016/j.sajb.2011.10.004 |title=Isolation of antioxidant constituents from Combretum apiculatum subsp. Apiculatum |year=2012 |last1=Aderogba |first1=M.A. |last2=Kgatle |first2=D.T. |last3=McGaw |first3=L.J. |last4=Eloff |first4=J.N. |journal=South African Journal of Botany |volume=79 |pages=125–31}}</ref> Dit is 'n geskikte tuinboom, aangesien dit ryp en droogte kan weerstaan, en skadu verskaf.<ref name=mas/> == Volksname == In Afrikaans staan dit ook bekend as '''''rooibos''''' of '''''rooiblad''''', en daar bestaan baie volksname in ander tale, waaronder '''''umbondwe''''' in [[Zoeloe]], '''''imbondvo''''' in [[Swazi]], '''''mohwidiri''''' in [[Tswana]], '''''mohwelere''''' in [[Sepedi]], '''''muvuvha''''' in [[Venda]], '''''ndhuva''''' in [[Tsonga]],<ref name=mas/> '''''rukweza''''' in [[Sjona]] en '''''omumbuti''''' in [[Herero]].<ref name=crc>{{cite book |last1=Quattrocchi |first1=Umberto |title=CRC world dictionary of medicinal and poisonous plants : common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology |date=2012 |publisher=CRC |location=Boca Raton, Fla. |isbn=9781420080445 |page=1071}}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|rooiboswilg}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] eg96s6eykpb47n3608ha1f7c2n2dybp 0 102037 2514507 2514498 2022-07-24T12:33:52Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> == Geskiedenis == [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|links|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Hoewel Egiptiese see-ekspedisies reeds in die 3de millennium&nbsp;v.C. onderneem is na Bublos om Libanese sederhout terug te bring, is aaneenlopende kontak eers in die tyd van die [[Nuwe Ryk van Egipte]] gevestig. In die [[Amarna-briewe|Amarna-tablette]] van die [[14de eeu v.C.]] het mense van die streek hulself ''Kenaani'' of ''Kinaani'' genoem. Heelwat later, in die [[6de eeu v.C.]], het [[Hekateus van Milete]] geskryf Fenisië is voorheen ''χνα'' (gelatiniseer: ''khna'') genoem, ’n naam wat [[Philo van Bublos]] later in sy [[mitologie]] aangepas en vir die [[Feniciërs|Fenisiërs]] gebruik het: "Khna, wat later Phoinix genoem is".<ref>Eusebius, ''Praeparatio Evangelica'', Boek 1, hoofstuk 10, deel 10 ([http://books.google.co.uk/books?id=2oFJAAAAMAAJ&pg=PA268 vertaling 1] [http://books.google.co.uk/books?id=BM8UAAAAIAAJ&pg=PA216 vertaling 2])</ref> ''Phoenicia'' is eintlik ’n Klassieke Griekse term wat gebruik is vir die streek waar die groot [[Kanaän]]itiese hawestede voorgekom het en verwys nie na ’n spesifieke kulturele identiteit wat deur die Fenisiërs self erken sou word nie. Die Griekse naam beteken "land van [[purper]]", ’n verwysing na die Fenisiërs se belangrike uitvoerproduk.<ref>Barry Cunliffe, Europe Between the Oceans; 9000 BC-AD 1000, (New Haven: Yale University Press, 2008), 241.</ref> Dit is onseker in watter mate die Fenisiërs hulself as ’n enkele entiteit of volk beskou het. Hul beskawing was in stadstate verdeel, nes dié van Antieke Griekeland.<ref>María Eugenia Aubet. ''The Phoenicians and the West: politics, lemons, colonies and trade''. bl. 17. Cambridge University Press 2001</ref> In terme van [[argeologie]], [[taal]], lewenstyl en [[godsdiens]] is daar min wat die Fenisiërs onderskei van ander [[Semitiese taalfamilie|Semitiese]] kulture van Kanaän. As Kanaäniete was hulle uniek wat hul seevarende prestasies betref. Elke stadstaat was ’n polities onafhanklike eenheid. Hulle het soms gebots en een stadstaat kon deur ’n ander oorheers word, hoewel hulle in alliansies sou saamwerk. Al het die grense van die stadsgebonde kulture gewissel, lyk dit of die stad [[Tirus]] die suidelikste geleë was. [[Sarepta]] is die stad van die Fenisiese tuisland wat die deeglikste opgegrawe en verken is. Die Fenisiërs was die eerste gemeenskap op staatsvlak wat uitgebreid van alfabette gebruik gemaak het. Die [[Fenisiese alfabet]] word algemeen beskou as die voorloper van alle ander alfabette. Die Fenisiërs het [[Fenisies]], ’n [[Semitiese taalfamilie|Semitiese taal]] van die Kanaänitiese subgroep, gepraat. Die naaste moderne taal daaraan is [[Hebreeus]], waarmee dit baie ooreenstem.<ref>Glenn Markoe.''Phoenicians''. p108. University of California Press 2000</ref><ref>Zellig Sabbettai Harris. ''A grammar of the Phoenician language''. p6. 1990</ref> Deur hul seegebaseerde handel het die Fenisiërs hul alfabet na [[Noord-Afrika]] en [[Europa]] versprei waar dit deur die Grieke en Romeine aangeneem<ref>Edward Clodd, ''Story of the Alphabet'' (Kessinger) 2003:192ff</ref> en later aangepas is om die [[Griekse alfabet|Griekse]] en die [[Latynse alfabet]] te vorm. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] e3b43y3i0quy301bdbhpxa6ox5a932s 2514509 2514507 2022-07-24T12:58:07Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Omdat die Fenisiërs 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate was, het hulle blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniete" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. == Geskiedenis == [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|links|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Hoewel Egiptiese see-ekspedisies reeds in die 3de millennium&nbsp;v.C. onderneem is na Bublos om Libanese sederhout terug te bring, is aaneenlopende kontak eers in die tyd van die [[Nuwe Ryk van Egipte]] gevestig. In die [[Amarna-briewe|Amarna-tablette]] van die [[14de eeu v.C.]] het mense van die streek hulself ''Kenaani'' of ''Kinaani'' genoem. Heelwat later, in die [[6de eeu v.C.]], het [[Hekateus van Milete]] geskryf Fenisië is voorheen ''χνα'' (gelatiniseer: ''khna'') genoem, ’n naam wat [[Philo van Bublos]] later in sy [[mitologie]] aangepas en vir die [[Feniciërs|Fenisiërs]] gebruik het: "Khna, wat later Phoinix genoem is".<ref>Eusebius, ''Praeparatio Evangelica'', Boek 1, hoofstuk 10, deel 10 ([http://books.google.co.uk/books?id=2oFJAAAAMAAJ&pg=PA268 vertaling 1] [http://books.google.co.uk/books?id=BM8UAAAAIAAJ&pg=PA216 vertaling 2])</ref> ''Phoenicia'' is eintlik ’n Klassieke Griekse term wat gebruik is vir die streek waar die groot [[Kanaän]]itiese hawestede voorgekom het en verwys nie na ’n spesifieke kulturele identiteit wat deur die Fenisiërs self erken sou word nie. Die Griekse naam beteken "land van [[purper]]", ’n verwysing na die Fenisiërs se belangrike uitvoerproduk.<ref>Barry Cunliffe, Europe Between the Oceans; 9000 BC-AD 1000, (New Haven: Yale University Press, 2008), 241.</ref> Dit is onseker in watter mate die Fenisiërs hulself as ’n enkele entiteit of volk beskou het. Hul beskawing was in stadstate verdeel, nes dié van Antieke Griekeland.<ref>María Eugenia Aubet. ''The Phoenicians and the West: politics, lemons, colonies and trade''. bl. 17. Cambridge University Press 2001</ref> In terme van [[argeologie]], [[taal]], lewenstyl en [[godsdiens]] is daar min wat die Fenisiërs onderskei van ander [[Semitiese taalfamilie|Semitiese]] kulture van Kanaän. As Kanaäniete was hulle uniek wat hul seevarende prestasies betref. Elke stadstaat was ’n polities onafhanklike eenheid. Hulle het soms gebots en een stadstaat kon deur ’n ander oorheers word, hoewel hulle in alliansies sou saamwerk. Al het die grense van die stadsgebonde kulture gewissel, lyk dit of die stad [[Tirus]] die suidelikste geleë was. [[Sarepta]] is die stad van die Fenisiese tuisland wat die deeglikste opgegrawe en verken is. Die Fenisiërs was die eerste gemeenskap op staatsvlak wat uitgebreid van alfabette gebruik gemaak het. Die [[Fenisiese alfabet]] word algemeen beskou as die voorloper van alle ander alfabette. Die Fenisiërs het [[Fenisies]], ’n [[Semitiese taalfamilie|Semitiese taal]] van die Kanaänitiese subgroep, gepraat. Die naaste moderne taal daaraan is [[Hebreeus]], waarmee dit baie ooreenstem.<ref>Glenn Markoe.''Phoenicians''. p108. University of California Press 2000</ref><ref>Zellig Sabbettai Harris. ''A grammar of the Phoenician language''. p6. 1990</ref> Deur hul seegebaseerde handel het die Fenisiërs hul alfabet na [[Noord-Afrika]] en [[Europa]] versprei waar dit deur die Grieke en Romeine aangeneem<ref>Edward Clodd, ''Story of the Alphabet'' (Kessinger) 2003:192ff</ref> en later aangepas is om die [[Griekse alfabet|Griekse]] en die [[Latynse alfabet]] te vorm. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] 6nqlgjlwp881jadyfpgw9mn3kd9f92z 2514514 2514509 2022-07-24T13:19:55Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Omdat die Fenisiërs 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate was, het hulle blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniete" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ==Later== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|links|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Hoewel Egiptiese see-ekspedisies reeds in die 3de millennium&nbsp;v.C. onderneem is na Bublos om Libanese sederhout terug te bring, is aaneenlopende kontak eers in die tyd van die [[Nuwe Ryk van Egipte]] gevestig. In die [[Amarna-briewe|Amarna-tablette]] van die [[14de eeu v.C.]] het mense van die streek hulself ''Kenaani'' of ''Kinaani'' genoem. Heelwat later, in die [[6de eeu v.C.]], het [[Hekateus van Milete]] geskryf Fenisië is voorheen ''χνα'' (gelatiniseer: ''khna'') genoem, ’n naam wat [[Philo van Bublos]] later in sy [[mitologie]] aangepas en vir die [[Feniciërs|Fenisiërs]] gebruik het: "Khna, wat later Phoinix genoem is".<ref>Eusebius, ''Praeparatio Evangelica'', Boek 1, hoofstuk 10, deel 10 ([http://books.google.co.uk/books?id=2oFJAAAAMAAJ&pg=PA268 vertaling 1] [http://books.google.co.uk/books?id=BM8UAAAAIAAJ&pg=PA216 vertaling 2])</ref> ''Phoenicia'' is eintlik ’n Klassieke Griekse term wat gebruik is vir die streek waar die groot [[Kanaän]]itiese hawestede voorgekom het en verwys nie na ’n spesifieke kulturele identiteit wat deur die Fenisiërs self erken sou word nie. Die Griekse naam beteken "land van [[purper]]", ’n verwysing na die Fenisiërs se belangrike uitvoerproduk.<ref>Barry Cunliffe, Europe Between the Oceans; 9000 BC-AD 1000, (New Haven: Yale University Press, 2008), 241.</ref> Dit is onseker in watter mate die Fenisiërs hulself as ’n enkele entiteit of volk beskou het. Hul beskawing was in stadstate verdeel, nes dié van Antieke Griekeland.<ref>María Eugenia Aubet. ''The Phoenicians and the West: politics, lemons, colonies and trade''. bl. 17. Cambridge University Press 2001</ref> In terme van [[argeologie]], [[taal]], lewenstyl en [[godsdiens]] is daar min wat die Fenisiërs onderskei van ander [[Semitiese taalfamilie|Semitiese]] kulture van Kanaän. As Kanaäniete was hulle uniek wat hul seevarende prestasies betref. Elke stadstaat was ’n polities onafhanklike eenheid. Hulle het soms gebots en een stadstaat kon deur ’n ander oorheers word, hoewel hulle in alliansies sou saamwerk. Al het die grense van die stadsgebonde kulture gewissel, lyk dit of die stad [[Tirus]] die suidelikste geleë was. [[Sarepta]] is die stad van die Fenisiese tuisland wat die deeglikste opgegrawe en verken is. Die Fenisiërs was die eerste gemeenskap op staatsvlak wat uitgebreid van alfabette gebruik gemaak het. Die [[Fenisiese alfabet]] word algemeen beskou as die voorloper van alle ander alfabette. Die Fenisiërs het [[Fenisies]], ’n [[Semitiese taalfamilie|Semitiese taal]] van die Kanaänitiese subgroep, gepraat. Die naaste moderne taal daaraan is [[Hebreeus]], waarmee dit baie ooreenstem.<ref>Glenn Markoe.''Phoenicians''. p108. University of California Press 2000</ref><ref>Zellig Sabbettai Harris. ''A grammar of the Phoenician language''. p6. 1990</ref> Deur hul seegebaseerde handel het die Fenisiërs hul alfabet na [[Noord-Afrika]] en [[Europa]] versprei waar dit deur die Grieke en Romeine aangeneem<ref>Edward Clodd, ''Story of the Alphabet'' (Kessinger) 2003:192ff</ref> en later aangepas is om die [[Griekse alfabet|Griekse]] en die [[Latynse alfabet]] te vorm. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] se4hte7n92knv24qwxaar52hb7lrq7i 2514564 2514514 2022-07-24T16:11:01Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Omdat die Fenisiërs 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate was, het hulle blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniete" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] fca9562z9o12wmpdsw1hjcacpu4kwzu 2514569 2514564 2022-07-24T17:05:10Z Burgert Behr 2401 /* Etimologie */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Omdat die Fenisiërs 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate was, het hulle blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] 3vrga0pdufxx2bombwrjs1yw8ajz168 2514570 2514569 2022-07-24T17:13:06Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Omdat die Fenisiërs 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate was, het hulle blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] 0wmbcpaabp6zmnlufw6pkiteq2jxb4l 2514573 2514570 2022-07-24T17:35:30Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Omdat die Fenisiërs 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate was, het hulle blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] al8vyucqzteq185bix3qqdjvx477syj 2514581 2514573 2022-07-24T19:05:52Z Burgert Behr 2401 /* Etimologie */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] cmcg8h3e09znywk4a4uq9h7x816k3v4 2514754 2514581 2022-07-25T08:09:41Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. ===Assiriese en Babiloniese vasalstate (858-538&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Assyrian - Fragments of Bands from a Gate - Walters 542335 - View A.jpg|thumb|240px|Twee bronsfragmente van die Assiriese paleispoort met beelde van die insameling van heffings van die Fenisiese stede Tirus en Sidon (859-824&nbsp;v.C.). [[Britse Museum]].]] As 'n handelsmag wat op 'n nou kusstrook gekonsentreer was, het die Fenisiërs nie genoeg mense gehad vir 'n sterk weermag nie. Namate buurstate begin sterker raak het, het die Fenisiërs al hoe meer onder die mag gekom van buitelandse heersers, wat hulle outonomie in 'n wisselende mate erken het.<ref name=":02"/> Die [[Assirië|Assiriese]] verowering van Fenisië het onder koning [[Salmaneser III]] begin. Hy het in 858&nbsp;v.C. aan die bewind gekom en 'n reeks veldtogte teen buurstate begin voer. Die Fenisiese stadstate het onder sy mag gekom en hulle moes heffings betaal in geld, goedere en natuurlike hulpbronne. Aanvanklik was hulle [[Vasalstaat|vasalstate]] met 'n sekere mate van vryheid.<ref name=":02"/> Dit het in 744&nbsp;v.C. verander met die troonbestyging van [[Tiglat-Pileser III]]. Teen 738&nbsp;v.C. was die grootste deel van die [[Levant]], insluitende Noord-Fenisië, geannekseer. Net Tirus en Bublos, die magtigste stadstate, het vasalstate buite direkte Assiriese beheer gebly. Tirus, Bublos en Sidon het almal teen die Assiriese bewind in opstand gekom. In 721&nbsp;v.C. het [[Sargon II]] Tirus angeval en die rebellie onderdruk. Sy opvolger, [[Sanherib]], het nog rebellies in die streek onderdruk. In die 7de eeu&nbsp;v.C. het Sidon gerebelleer en is dit deur [[Esarhaddon]] verwoes. Hy het slawe van die inwoners gemaak en 'n nuwe stad op die ruïnes gebou. Aan die einde van die eeu was die Assiriërs verswak weens opeenvolgende opstande, en dit het daartoe gelei dat dit deur die [[Mede|Mediese Ryk]] verwoes is. Die Babiloniërs, voormalige vasale van die Assiriërs, het die val van die ryk uitgebuit en in opstand gekom. Kort daarna het hulle die [[Neo-Babiloniese Ryk]] in sy plek gestig. Fenisiese stede het verskeie kere tydens die bewind van die eerste Babiloniese koning, [[Nabopolassar]] (626-605&nbsp;v.C.), en sy seun, [[Nebukadnesar II]] (omstreeks 605-562&nbsp;v.C.), gerebelleer. In 587&nbsp;v.C. het Nebukadnesar Tirus aangeval. Die stad het 13 jaar lank weerstand gebied, maar eindelik onder "gunstige terme" oorgegee.<ref name="britannica.com">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Lebanon|title=Lebanon – Assyrian and Babylonian domination of Phoenicia|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-04-22}}</ref> == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] 1p75bcwvtv487879s77ggaes6wzac75 2514796 2514754 2022-07-25T08:52:25Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. ===Assiriese en Babiloniese vasalstate (858-538&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Assyrian - Fragments of Bands from a Gate - Walters 542335 - View A.jpg|thumb|240px|Twee bronsfragmente van die Assiriese paleispoort met beelde van die insameling van heffings van die Fenisiese stede Tirus en Sidon (859-824&nbsp;v.C.). [[Britse Museum]].]] As 'n handelsmag wat op 'n nou kusstrook gekonsentreer was, het die Fenisiërs nie genoeg mense gehad vir 'n sterk weermag nie. Namate buurstate begin sterker raak het, het die Fenisiërs al hoe meer onder die mag gekom van buitelandse heersers, wat hulle outonomie in 'n wisselende mate erken het.<ref name=":02"/> Die [[Assirië|Assiriese]] verowering van Fenisië het onder koning [[Salmaneser III]] begin. Hy het in 858&nbsp;v.C. aan die bewind gekom en 'n reeks veldtogte teen buurstate begin voer. Die Fenisiese stadstate het onder sy mag gekom en hulle moes heffings betaal in geld, goedere en natuurlike hulpbronne. Aanvanklik was hulle [[Vasalstaat|vasalstate]] met 'n sekere mate van vryheid.<ref name=":02"/> Dit het in 744&nbsp;v.C. verander met die troonbestyging van [[Tiglat-Pileser III]]. Teen 738&nbsp;v.C. was die grootste deel van die [[Levant]], insluitende Noord-Fenisië, geannekseer. Net Tirus en Bublos, die magtigste stadstate, het vasalstate buite direkte Assiriese beheer gebly. Tirus, Bublos en Sidon het almal teen die Assiriese bewind in opstand gekom. In 721&nbsp;v.C. het [[Sargon II]] Tirus angeval en die rebellie onderdruk. Sy opvolger, [[Sanherib]], het nog rebellies in die streek onderdruk. In die 7de eeu&nbsp;v.C. het Sidon gerebelleer en is dit deur [[Esarhaddon]] verwoes. Hy het slawe van die inwoners gemaak en 'n nuwe stad op die ruïnes gebou. Aan die einde van die eeu was die Assiriërs verswak weens opeenvolgende opstande, en dit het daartoe gelei dat dit deur die [[Mede|Mediese Ryk]] verwoes is. Die Babiloniërs, voormalige vasale van die Assiriërs, het die val van die ryk uitgebuit en in opstand gekom. Kort daarna het hulle die [[Neo-Babiloniese Ryk]] in sy plek gestig. Fenisiese stede het verskeie kere tydens die bewind van die eerste Babiloniese koning, [[Nabopolassar]] (626-605&nbsp;v.C.), en sy seun, [[Nebukadnesar II]] (omstreeks 605-562&nbsp;v.C.), gerebelleer. In 587&nbsp;v.C. het Nebukadnesar Tirus aangeval. Die stad het 13 jaar lank weerstand gebied, maar eindelik onder "gunstige terme" oorgegee.<ref name="britannica.com">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Lebanon|title=Lebanon – Assyrian and Babylonian domination of Phoenicia|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-04-22}}</ref> ===Persiese tydperk (539-332&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Construction of Xerxes Bridge of boats by Phoenician sailors.jpg|thumb|Fenisiërs bou [[Pontonbrug|pontbrûe]] vir [[Ahasveros]] tydens die tweede Persiese inval van [[Griekeland]] in 480&nbsp;v.C. (1915-tekening deur A.C. Weatherstone).]] In 539&nbsp;v.C het [[Kores die Grote]], die koning en stigter van die Persiese [[Achaemenidiese Ryk]], Babilon verower.<ref name=":7">{{cite journal|last=Katzenstein|first=Jacob|title=Tyre in the Early Persian Period (539-486 B.C.E.)|journal=The Biblical Archaeologist|volume=42|issue=1|year=1979|page=31|doi=10.2307/3209545|jstor=3209545|s2cid=165757132|url=https://www.jstor.org/stable/3209545}}</ref> Terwyl Kores die state oor die hele [[Antieke Nabye Ooste|Nabye Ooste]] begin konsolideer het, het die Fenisiërs blykbaar besluit om "hulle aan die Perse oor te gee".<ref name=":8">{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=§19}}</ref> Die grootste deel van die Levant is deur Kores in 'n enkele [[Satraap|satrapie]] (provinsie) gekonsolideer en gedwing om 'n jaarlikse heffing te betaal.<ref>{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=218, §91}}</ref> Die Fenisiese streek is later in vier vasalkoninkryke ingedeel: Sidon, Tirus, Arwad en Bublos. Hulle het aansienlike outonomie gehad. Anders as in ander dele van die ryk is daar geen rekords van Persiese administrateurs wat in die Fenisiese stadstate regeer het nie. Plaaslike Fenisiese konings is toegelaat om aan die bewind te bly en het dieselfde regte as Persiese [[Satraap|satrape]] (goewerneurs) gehad, soos die oorerwing van die amp en die munt van geld.<ref name=":7" /><ref>{{Cite web|url=https://brewminate.com/a-history-of-phoenician-civilization/|title=A History of Phoenician Civilization|last=MAMcIntosh|date=2018-08-29|website=Brewminate|language=en-US|access-date=2020-04-20}}</ref> [[Beeld: Coin of Abdashtart I, Achaemenid Phoenicia (2).jpg|thumb|240px|'n Muntstuk uit die Achaemenidiese Ryk van Straton I van Sidon, wat regs te sien is agter die strydwa en die Persiese koning.]] Fenisië was 'n belangrike bate van die Achaemenidiese Ryk, veral danksy hulle kennis van skeepstegnologie en navigasie.<ref name=":7" /> Hulle het die grootste deel van die Persiese vloot se bote gelewer tydens die [[Grieks-Persiese Oorloë|ryk se oorloë met Griekeland]] in die laat 5de eeu&nbsp;v.C.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book V|last=Herodotus|pages=§109}}</ref> Fenisiërs onder [[Ahasveros]] het die Xerxeskanaal gebou, asook die [[Pontonbrug|pontbrûe]] waaroor die ryk se soldate die Griekse vasteland binnegegaan het.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VII|last=Herodotus|pages=§23}}</ref> Die Persiese koning het hulle egter swaar gestraf ná die nederlaag in die Slag van Salamis, wat hy toegeskryf het aan die Fenisiërs se lafhartigheid en onbekwaamheid.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VIII|last=Herodotus|pages=§90}}</ref> In die middel van die 4de eeu&nbsp;v.C. het koning Tennes van Sidon 'n mislukte rebellie teen Artaxerxes III gelei. Hulle het die hulp ingewin van die Egiptenare, wat daarna in 'n oorlog met Persië betrokke geraak het.<ref>{{Cite web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Diodorus_Siculus/16C*.html|title=LacusCurtius • Diodorus Siculus — Book XVI Chapters 40‑65|website=penelope.uchicago.edu|access-date=2020-04-20}}</ref> Die verwoesting van Sidon daarna het gelei tot die heropkoms van Tirus, wat vir twee dekades die oorheersende Fenisiese stad gebly het tot met die aankoms van [[Alexander die Grote]]. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] o7w8zhawlkwuetkh96rxsv1vplmz4sk 2514832 2514796 2022-07-25T10:05:40Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. ===Assiriese en Babiloniese vasalstate (858-538&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Assyrian - Fragments of Bands from a Gate - Walters 542335 - View A.jpg|thumb|240px|Twee bronsfragmente van die Assiriese paleispoort met beelde van die insameling van heffings van die Fenisiese stede Tirus en Sidon (859-824&nbsp;v.C.). [[Britse Museum]].]] As 'n handelsmag wat op 'n nou kusstrook gekonsentreer was, het die Fenisiërs nie genoeg mense gehad vir 'n sterk weermag nie. Namate buurstate begin sterker raak het, het die Fenisiërs al hoe meer onder die mag gekom van buitelandse heersers, wat hulle outonomie in 'n wisselende mate erken het.<ref name=":02"/> Die [[Assirië|Assiriese]] verowering van Fenisië het onder koning [[Salmaneser III]] begin. Hy het in 858&nbsp;v.C. aan die bewind gekom en 'n reeks veldtogte teen buurstate begin voer. Die Fenisiese stadstate het onder sy mag gekom en hulle moes heffings betaal in geld, goedere en natuurlike hulpbronne. Aanvanklik was hulle [[Vasalstaat|vasalstate]] met 'n sekere mate van vryheid.<ref name=":02"/> Dit het in 744&nbsp;v.C. verander met die troonbestyging van [[Tiglat-Pileser III]]. Teen 738&nbsp;v.C. was die grootste deel van die [[Levant]], insluitende Noord-Fenisië, geannekseer. Net Tirus en Bublos, die magtigste stadstate, het vasalstate buite direkte Assiriese beheer gebly. Tirus, Bublos en Sidon het almal teen die Assiriese bewind in opstand gekom. In 721&nbsp;v.C. het [[Sargon II]] Tirus angeval en die rebellie onderdruk. Sy opvolger, [[Sanherib]], het nog rebellies in die streek onderdruk. In die 7de eeu&nbsp;v.C. het Sidon gerebelleer en is dit deur [[Esarhaddon]] verwoes. Hy het slawe van die inwoners gemaak en 'n nuwe stad op die ruïnes gebou. Aan die einde van die eeu was die Assiriërs verswak weens opeenvolgende opstande, en dit het daartoe gelei dat dit deur die [[Mede|Mediese Ryk]] verwoes is. Die Babiloniërs, voormalige vasale van die Assiriërs, het die val van die ryk uitgebuit en in opstand gekom. Kort daarna het hulle die [[Neo-Babiloniese Ryk]] in sy plek gestig. Fenisiese stede het verskeie kere tydens die bewind van die eerste Babiloniese koning, [[Nabopolassar]] (626-605&nbsp;v.C.), en sy seun, [[Nebukadnesar II]] (omstreeks 605-562&nbsp;v.C.), gerebelleer. In 587&nbsp;v.C. het Nebukadnesar Tirus aangeval. Die stad het 13 jaar lank weerstand gebied, maar eindelik onder "gunstige terme" oorgegee.<ref name="britannica.com">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Lebanon|title=Lebanon – Assyrian and Babylonian domination of Phoenicia|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-04-22}}</ref> ===Persiese tydperk (539-332&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Construction of Xerxes Bridge of boats by Phoenician sailors.jpg|thumb|Fenisiërs bou [[Pontonbrug|pontbrûe]] vir [[Ahasveros]] tydens die tweede Persiese inval van [[Griekeland]] in 480&nbsp;v.C. (1915-tekening deur A.C. Weatherstone).]] In 539&nbsp;v.C het [[Kores die Grote]], die koning en stigter van die Persiese [[Achaemenidiese Ryk]], Babilon verower.<ref name=":7">{{cite journal|last=Katzenstein|first=Jacob|title=Tyre in the Early Persian Period (539-486 B.C.E.)|journal=The Biblical Archaeologist|volume=42|issue=1|year=1979|page=31|doi=10.2307/3209545|jstor=3209545|s2cid=165757132|url=https://www.jstor.org/stable/3209545}}</ref> Terwyl Kores die state oor die hele [[Antieke Nabye Ooste|Nabye Ooste]] begin konsolideer het, het die Fenisiërs blykbaar besluit om "hulle aan die Perse oor te gee".<ref name=":8">{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=§19}}</ref> Die grootste deel van die Levant is deur Kores in 'n enkele [[Satraap|satrapie]] (provinsie) gekonsolideer en gedwing om 'n jaarlikse heffing te betaal.<ref>{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=218, §91}}</ref> Die Fenisiese streek is later in vier vasalkoninkryke ingedeel: Sidon, Tirus, Arwad en Bublos. Hulle het aansienlike outonomie gehad. Anders as in ander dele van die ryk is daar geen rekords van Persiese administrateurs wat in die Fenisiese stadstate regeer het nie. Plaaslike Fenisiese konings is toegelaat om aan die bewind te bly en het dieselfde regte as Persiese [[Satraap|satrape]] (goewerneurs) gehad, soos die oorerwing van die amp en die munt van geld.<ref name=":7" /><ref>{{Cite web|url=https://brewminate.com/a-history-of-phoenician-civilization/|title=A History of Phoenician Civilization|last=MAMcIntosh|date=2018-08-29|website=Brewminate|language=en-US|access-date=2020-04-20}}</ref> [[Beeld: Coin of Abdashtart I, Achaemenid Phoenicia (2).jpg|thumb|240px|'n Muntstuk uit die Achaemenidiese Ryk van Straton I van Sidon, wat regs te sien is agter die strydwa en die Persiese koning.]] Fenisië was 'n belangrike bate van die Achaemenidiese Ryk, veral danksy hulle kennis van skeepstegnologie en navigasie.<ref name=":7" /> Hulle het die grootste deel van die Persiese vloot se bote gelewer tydens die [[Grieks-Persiese Oorloë|ryk se oorloë met Griekeland]] in die laat 5de eeu&nbsp;v.C.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book V|last=Herodotus|pages=§109}}</ref> Fenisiërs onder [[Ahasveros]] het die Xerxeskanaal gebou, asook die [[Pontonbrug|pontbrûe]] waaroor die ryk se soldate die Griekse vasteland binnegegaan het.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VII|last=Herodotus|pages=§23}}</ref> Die Persiese koning het hulle egter swaar gestraf ná die nederlaag in die Slag van Salamis, wat hy toegeskryf het aan die Fenisiërs se lafhartigheid en onbekwaamheid.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VIII|last=Herodotus|pages=§90}}</ref> In die middel van die 4de eeu&nbsp;v.C. het koning Tennes van Sidon 'n mislukte rebellie teen Artaxerxes III gelei. Hulle het die hulp ingewin van die Egiptenare, wat daarna in 'n oorlog met Persië betrokke geraak het.<ref>{{Cite web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Diodorus_Siculus/16C*.html|title=LacusCurtius • Diodorus Siculus — Book XVI Chapters 40‑65|website=penelope.uchicago.edu|access-date=2020-04-20}}</ref> Die verwoesting van Sidon daarna het gelei tot die heropkoms van Tirus, wat vir twee dekades die oorheersende Fenisiese stad gebly het tot met die aankoms van Alexander die Grote. ===Hellenistiese tydperk (332-152 v.C.)=== Fenisië was een van die eerste streke wat deur [[Alexander die Grote]] verower is tydens sy militêre veldtogte in [[Wes-Asië]]. Alexander se hoofteiken in die Persiese Levant was [[Tirus]], wat nou die streek se grootste en belangrikste stad was. Die stad het oorgegee ná 'n beleg van rofweg sewe maande, waartydens sy inwoners na Kartago gevlug het.<ref name=":9">{{cite book|last=Millar|first=Fergus|title=The Phoenician Cities: A Case-Study of Hellenisation|chapter=The Phoenician Cities|publisher=University of North Carolina Press|year=2006|pages=32–50|doi=10.5149/9780807876657_millar.8|jstor=10.5149/9780807876657_millar.8|isbn=9780807830307|url=https://www.jstor.org/stable/10.5149/9780807876657_millar.8}}</ref> Tirus se weiering om Alexander toe te laat om die stad se tempel aan [[Melqart]] te besoek, wat gelei het tot die moord op sy gesante, het 'n wrede vergelding tot gevolg gehad: 2&nbsp;000 van sy belangrikste inwoners is [[Kruisiging|gekruisig]] en 'n strooipophandlanger is aangestel.<ref>{{cite web|url=https://www.worldhistory.org/article/107/alexanders-siege-of-tyre-332-bce/|title=Alexander's Siege of Tyre, 332 BCE|website=World History Encyclopedia|access-date=2019-03-07}}</ref> Die res van Fenisië het maklik onder Alexander se beheer gekom en Sidon het vreedsaam oorgegee.<ref name=":10">{{cite journal|first=Stephen|last=Stockwell|title=Before Athens: Early Popular Government in Phoenician and Greek City States|journal=Geopolitics, History, and International Relations|issue=2|year=2010|pages=128–129}}</ref> [[Beeld:A naval action during the siege of Tyre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|links|200px|thumb|'n Vlootoptrede tydens Alexander die Grote se aanval op Tirus in 332&nbsp;v.C. Tekening deur Andre Castaigne, 1888-'89.]] Alexander se ryk het 'n beleid van Hellenisasie gehad, waardeur die Griekse kultuur en godsdiens deur die verowerde gebiede versprei is. Grieks is egter nie oral afgedwing nie en was soms net 'n taal vir administrasiedoeleindes. Die meeste plekname is in Grieks verander,<ref name=":9" /> maar in Fenisië het al die plekke buiten twee hulle inheemse name behou, en dit lyk of die Griekse administrasie hier baie beperk was.<ref name=":9" /> Die Fenisiërs het handels- en kulturele bande met hulle westelike bure behou. Die Griekse historikus Polibius vertel hoe die Seleukidiese koning Demetrius I uit Rome ontsnap het op 'n skip van Kartago wat goedere na Tirus vervoer het.<ref name=":9" /> Die aanpassing by die [[Masedonië (streek)|Masedoniese]] heerskappy is waarskynlik vergemaklik deur die Fenisiërs se historiese bande met die Grieke, met wie hulle 'n paar [[mitologie]]se stories en figure deel; die twee volke word selfs soms as "familie" beskou.<ref name=":9" /> Toe Alexander se ryk ná sy dood in 323&nbsp;v.C. inmekaarstort, het die Fenisiërs onder die bewind van die grootste van sy opvolgers, die [[Seleukidiese Ryk|Seleukiede]], gekom. Die [[Ptolemeïese Ryk]] van Egipte het voortdurend om die Fenisiese streek gewedywer tydens die 40-jarige Siriese Oorloë en die gebied het in die 3de eeu&nbsp;v.C. onder Ptolemeïese heerskappy gekom.<ref name="britannica.com"/> Die Seleukiede het dit die volgende eeu teruggewen en beheer daaroor uitgevoer tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Onder hulle heerskappy het die Fenisiërs 'n aansienlike mate van outonomie en selfregering gehad.<ref name="britannica.com"/> Tyens die Seleukidiese Dinastiese Oorloë (157-63&nbsp;v.C.) was die Fenisiese stede hoofsaaklik selfregerend. Die Seleukidiese Ryk, insluitende Fenisië, is in 82&nbsp;v.C. deur [[Tigranes die Grote]] van [[Armenië]] verower, en daarmee het die Hellenistiese invloed oor die streek tot 'n einde gekom. Met hulle strategies waardevolle bufferstaat wat in 'n mededingende mag opgeneem is, het die Romeine tussenbeide getree en die gebied in 62&nbsp;v.C. verower. Kort daarna is dit opgeneem in die [[Syria (Romeinse provinsie)|Romeinse provinsie Syria]]. Fenisië het in die 3de eeu&nbsp;n.C. 'n aparte Romeinse provinsie geword. Onder die Romeinse heerskappy het die Fenisiërs enige mate van outonomie verloor en die streek is verromeins. Die Romeinse Ryk het oor die gebied regeer tot in die 640's&nbsp;n.C., toe die [[Moslem]]se [[Arabiere]] dit verower het. == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] syqtbl7l8750brbwwwd2s3285fsh6u4 2514843 2514832 2022-07-25T10:26:06Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. ===Assiriese en Babiloniese vasalstate (858-538&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Assyrian - Fragments of Bands from a Gate - Walters 542335 - View A.jpg|thumb|240px|Twee bronsfragmente van die Assiriese paleispoort met beelde van die insameling van heffings van die Fenisiese stede Tirus en Sidon (859-824&nbsp;v.C.). [[Britse Museum]].]] As 'n handelsmag wat op 'n nou kusstrook gekonsentreer was, het die Fenisiërs nie genoeg mense gehad vir 'n sterk weermag nie. Namate buurstate begin sterker raak het, het die Fenisiërs al hoe meer onder die mag gekom van buitelandse heersers, wat hulle outonomie in 'n wisselende mate erken het.<ref name=":02"/> Die [[Assirië|Assiriese]] verowering van Fenisië het onder koning [[Salmaneser III]] begin. Hy het in 858&nbsp;v.C. aan die bewind gekom en 'n reeks veldtogte teen buurstate begin voer. Die Fenisiese stadstate het onder sy mag gekom en hulle moes heffings betaal in geld, goedere en natuurlike hulpbronne. Aanvanklik was hulle [[Vasalstaat|vasalstate]] met 'n sekere mate van vryheid.<ref name=":02"/> Dit het in 744&nbsp;v.C. verander met die troonbestyging van [[Tiglat-Pileser III]]. Teen 738&nbsp;v.C. was die grootste deel van die [[Levant]], insluitende Noord-Fenisië, geannekseer. Net Tirus en Bublos, die magtigste stadstate, het vasalstate buite direkte Assiriese beheer gebly. Tirus, Bublos en Sidon het almal teen die Assiriese bewind in opstand gekom. In 721&nbsp;v.C. het [[Sargon II]] Tirus angeval en die rebellie onderdruk. Sy opvolger, [[Sanherib]], het nog rebellies in die streek onderdruk. In die 7de eeu&nbsp;v.C. het Sidon gerebelleer en is dit deur [[Esarhaddon]] verwoes. Hy het slawe van die inwoners gemaak en 'n nuwe stad op die ruïnes gebou. Aan die einde van die eeu was die Assiriërs verswak weens opeenvolgende opstande, en dit het daartoe gelei dat dit deur die [[Mede|Mediese Ryk]] verwoes is. Die Babiloniërs, voormalige vasale van die Assiriërs, het die val van die ryk uitgebuit en in opstand gekom. Kort daarna het hulle die [[Neo-Babiloniese Ryk]] in sy plek gestig. Fenisiese stede het verskeie kere tydens die bewind van die eerste Babiloniese koning, [[Nabopolassar]] (626-605&nbsp;v.C.), en sy seun, [[Nebukadnesar II]] (omstreeks 605-562&nbsp;v.C.), gerebelleer. In 587&nbsp;v.C. het Nebukadnesar Tirus aangeval. Die stad het 13 jaar lank weerstand gebied, maar eindelik onder "gunstige terme" oorgegee.<ref name="britannica.com">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Lebanon|title=Lebanon – Assyrian and Babylonian domination of Phoenicia|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-04-22}}</ref> ===Persiese tydperk (539-332&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Construction of Xerxes Bridge of boats by Phoenician sailors.jpg|thumb|Fenisiërs bou [[Pontonbrug|pontbrûe]] vir [[Ahasveros]] tydens die tweede Persiese inval van [[Griekeland]] in 480&nbsp;v.C. (1915-tekening deur A.C. Weatherstone).]] In 539&nbsp;v.C het [[Kores die Grote]], die koning en stigter van die Persiese [[Achaemenidiese Ryk]], Babilon verower.<ref name=":7">{{cite journal|last=Katzenstein|first=Jacob|title=Tyre in the Early Persian Period (539-486 B.C.E.)|journal=The Biblical Archaeologist|volume=42|issue=1|year=1979|page=31|doi=10.2307/3209545|jstor=3209545|s2cid=165757132|url=https://www.jstor.org/stable/3209545}}</ref> Terwyl Kores die state oor die hele [[Antieke Nabye Ooste|Nabye Ooste]] begin konsolideer het, het die Fenisiërs blykbaar besluit om "hulle aan die Perse oor te gee".<ref name=":8">{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=§19}}</ref> Die grootste deel van die Levant is deur Kores in 'n enkele [[Satraap|satrapie]] (provinsie) gekonsolideer en gedwing om 'n jaarlikse heffing te betaal.<ref>{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=218, §91}}</ref> Die Fenisiese streek is later in vier vasalkoninkryke ingedeel: Sidon, Tirus, Arwad en Bublos. Hulle het aansienlike outonomie gehad. Anders as in ander dele van die ryk is daar geen rekords van Persiese administrateurs wat in die Fenisiese stadstate regeer het nie. Plaaslike Fenisiese konings is toegelaat om aan die bewind te bly en het dieselfde regte as Persiese [[Satraap|satrape]] (goewerneurs) gehad, soos die oorerwing van die amp en die munt van geld.<ref name=":7" /><ref>{{Cite web|url=https://brewminate.com/a-history-of-phoenician-civilization/|title=A History of Phoenician Civilization|last=MAMcIntosh|date=2018-08-29|website=Brewminate|language=en-US|access-date=2020-04-20}}</ref> [[Beeld: Coin of Abdashtart I, Achaemenid Phoenicia (2).jpg|thumb|240px|'n Muntstuk uit die Achaemenidiese Ryk van Straton I van Sidon, wat regs te sien is agter die strydwa en die Persiese koning.]] Fenisië was 'n belangrike bate van die Achaemenidiese Ryk, veral danksy hulle kennis van skeepstegnologie en navigasie.<ref name=":7" /> Hulle het die grootste deel van die Persiese vloot se bote gelewer tydens die [[Grieks-Persiese Oorloë|ryk se oorloë met Griekeland]] in die laat 5de eeu&nbsp;v.C.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book V|last=Herodotus|pages=§109}}</ref> Fenisiërs onder [[Ahasveros]] het die Xerxeskanaal gebou, asook die [[Pontonbrug|pontbrûe]] waaroor die ryk se soldate die Griekse vasteland binnegegaan het.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VII|last=Herodotus|pages=§23}}</ref> Die Persiese koning het hulle egter swaar gestraf ná die nederlaag in die Slag van Salamis, wat hy toegeskryf het aan die Fenisiërs se lafhartigheid en onbekwaamheid.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VIII|last=Herodotus|pages=§90}}</ref> In die middel van die 4de eeu&nbsp;v.C. het koning Tennes van Sidon 'n mislukte rebellie teen Artaxerxes III gelei. Hulle het die hulp ingewin van die Egiptenare, wat daarna in 'n oorlog met Persië betrokke geraak het.<ref>{{Cite web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Diodorus_Siculus/16C*.html|title=LacusCurtius • Diodorus Siculus — Book XVI Chapters 40‑65|website=penelope.uchicago.edu|access-date=2020-04-20}}</ref> Die verwoesting van Sidon daarna het gelei tot die heropkoms van Tirus, wat vir twee dekades die oorheersende Fenisiese stad gebly het tot met die aankoms van Alexander die Grote. ===Hellenistiese tydperk (332-152 v.C.)=== Fenisië was een van die eerste streke wat deur [[Alexander die Grote]] verower is tydens sy militêre veldtogte in [[Wes-Asië]]. Alexander se hoofteiken in die Persiese Levant was [[Tirus]], wat nou die streek se grootste en belangrikste stad was. Die stad het oorgegee ná 'n beleg van rofweg sewe maande, waartydens sy inwoners na Kartago gevlug het.<ref name=":9">{{cite book|last=Millar|first=Fergus|title=The Phoenician Cities: A Case-Study of Hellenisation|chapter=The Phoenician Cities|publisher=University of North Carolina Press|year=2006|pages=32–50|doi=10.5149/9780807876657_millar.8|jstor=10.5149/9780807876657_millar.8|isbn=9780807830307|url=https://www.jstor.org/stable/10.5149/9780807876657_millar.8}}</ref> Tirus se weiering om Alexander toe te laat om die stad se tempel aan [[Melqart]] te besoek, wat gelei het tot die moord op sy gesante, het 'n wrede vergelding tot gevolg gehad: 2&nbsp;000 van sy belangrikste inwoners is [[Kruisiging|gekruisig]] en 'n strooipophandlanger is aangestel.<ref>{{cite web|url=https://www.worldhistory.org/article/107/alexanders-siege-of-tyre-332-bce/|title=Alexander's Siege of Tyre, 332 BCE|website=World History Encyclopedia|access-date=2019-03-07}}</ref> Die res van Fenisië het maklik onder Alexander se beheer gekom en Sidon het vreedsaam oorgegee.<ref name=":10">{{cite journal|first=Stephen|last=Stockwell|title=Before Athens: Early Popular Government in Phoenician and Greek City States|journal=Geopolitics, History, and International Relations|issue=2|year=2010|pages=128–129}}</ref> [[Beeld:A naval action during the siege of Tyre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|links|200px|thumb|'n Vlootoptrede tydens Alexander die Grote se aanval op Tirus in 332&nbsp;v.C. Tekening deur Andre Castaigne, 1888-'89.]] Alexander se ryk het 'n beleid van Hellenisasie gehad, waardeur die Griekse kultuur en godsdiens deur die verowerde gebiede versprei is. Grieks is egter nie oral afgedwing nie en was soms net 'n taal vir administrasiedoeleindes. Die meeste plekname is in Grieks verander,<ref name=":9" /> maar in Fenisië het al die plekke buiten twee hulle inheemse name behou, en dit lyk of die Griekse administrasie hier baie beperk was.<ref name=":9" /> Die Fenisiërs het handels- en kulturele bande met hulle westelike bure behou. Die Griekse historikus Polibius vertel hoe die Seleukidiese koning Demetrius I uit Rome ontsnap het op 'n skip van Kartago wat goedere na Tirus vervoer het.<ref name=":9" /> Die aanpassing by die [[Masedonië (streek)|Masedoniese]] heerskappy is waarskynlik vergemaklik deur die Fenisiërs se historiese bande met die Grieke, met wie hulle 'n paar [[mitologie]]se stories en figure deel; die twee volke word selfs soms as "familie" beskou.<ref name=":9" /> Toe Alexander se ryk ná sy dood in 323&nbsp;v.C. inmekaarstort, het die Fenisiërs onder die bewind van die grootste van sy opvolgers, die [[Seleukidiese Ryk|Seleukiede]], gekom. Die [[Ptolemeïese Ryk]] van Egipte het voortdurend om die Fenisiese streek gewedywer tydens die 40-jarige Siriese Oorloë en die gebied het in die 3de eeu&nbsp;v.C. onder Ptolemeïese heerskappy gekom.<ref name="britannica.com"/> Die Seleukiede het dit die volgende eeu teruggewen en beheer daaroor uitgevoer tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Onder hulle heerskappy het die Fenisiërs 'n aansienlike mate van outonomie en selfregering gehad.<ref name="britannica.com"/> Tyens die Seleukidiese Dinastiese Oorloë (157-63&nbsp;v.C.) was die Fenisiese stede hoofsaaklik selfregerend. Die Seleukidiese Ryk, insluitende Fenisië, is in 82&nbsp;v.C. deur [[Tigranes die Grote]] van [[Armenië]] verower, en daarmee het die Hellenistiese invloed oor die streek tot 'n einde gekom. Met hulle strategies waardevolle bufferstaat wat in 'n mededingende mag opgeneem is, het die Romeine tussenbeide getree en die gebied in 62&nbsp;v.C. verower. Kort daarna is dit opgeneem in die [[Syria (Romeinse provinsie)|Romeinse provinsie Syria]]. Fenisië het in die 3de eeu&nbsp;n.C. 'n aparte Romeinse provinsie geword. Onder die Romeinse heerskappy het die Fenisiërs enige mate van outonomie verloor en die streek is verromeins. Die Romeinse Ryk het oor die gebied regeer tot in die 640's&nbsp;n.C., toe die [[Moslem]]se [[Arabiere]] dit verower het. ==Demografie== Die volk wat nou as die Fenisiërs bekend is, was nes die naburige [[Israel]]iete en [[Moabiete]] 'n [[Kanaän]]itiese volk. Hulle was 'n groep antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]] volke wat op die laatste in die 3de millennium&nbsp;v.C. in die [[Levant]] teenwoordig was.<ref name="John C. Scott CCR" /> Fenisiërs het hulleself nie so genoem nie en sou eerder na hulleself verwys het as ''Kenaʿani'', "Kanaäniete".<ref>{{Cite web|title=Phoenicia|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|url-status=live|website=britannica.com}}</ref> In 'n studie in 2018 met [[mitochondriale DNS]] in [[Sardinië]] is bevind die Fenisiërs was "inklusief en multikultureel, en het aansienlike vroulike mobiliteit gehad", met bewyse van inheemse, "vreedsame en permanente" Sardiniese integrasie in Semitiese Fenisiese setlaars. Die studie het ook bewyse gevind dat Suid-Europeërs hulle dalk in die gebied van die moderne [[Libanon]] gevestig het.<ref>{{Cite web|url=https://cosmosmagazine.com/biology/ancient-phoenician-life-was-mixed-and-multicultural|title=Ancient Phoenician life was mixed and multicultural|website=Cosmos Magazine|date=10 January 2018|language=en|access-date=2020-04-25}}</ref> == Finale verlies van selfstandigheid == In [[538 v.C.]] is die [[Babilon|Babiloniese Ryk]] deur die [[Persies]]e koning [[Cyrus die Grote|Cyrus]] (die Bybelse [[Kores die Grote|Kores]]) onderwerp. So het Fenisië onder [[Persiese Ryk|Persiese]] heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die [[Perse]] 'n oorlogs[[vloot]] gelewer teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die [[4de eeu v.C.]], het die Fenisiërs onder 'n nuwer [[heerser]] gekom. [[Alexander die Grote]], wat die Persiese Ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. [[Alexander die Grote|Alexander]] se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië'''.''' Dit is in [[63 v.C.]] deur die [[Romeinse Ryk|Romeine]] verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as [[seevaders]] en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die [[Grieke|Grieks]]-[[Latynse Ryk|Latynse]] kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die [[rassechaos]] wat in die Nabye [[Ooste]] geheers het. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] eavutlea75s8tprkvpx0vv58x2xmmie 2514848 2514843 2022-07-25T11:05:29Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. ===Assiriese en Babiloniese vasalstate (858-538&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Assyrian - Fragments of Bands from a Gate - Walters 542335 - View A.jpg|thumb|240px|Twee bronsfragmente van die Assiriese paleispoort met beelde van die insameling van heffings van die Fenisiese stede Tirus en Sidon (859-824&nbsp;v.C.). [[Britse Museum]].]] As 'n handelsmag wat op 'n nou kusstrook gekonsentreer was, het die Fenisiërs nie genoeg mense gehad vir 'n sterk weermag nie. Namate buurstate begin sterker raak het, het die Fenisiërs al hoe meer onder die mag gekom van buitelandse heersers, wat hulle outonomie in 'n wisselende mate erken het.<ref name=":02"/> Die [[Assirië|Assiriese]] verowering van Fenisië het onder koning [[Salmaneser III]] begin. Hy het in 858&nbsp;v.C. aan die bewind gekom en 'n reeks veldtogte teen buurstate begin voer. Die Fenisiese stadstate het onder sy mag gekom en hulle moes heffings betaal in geld, goedere en natuurlike hulpbronne. Aanvanklik was hulle [[Vasalstaat|vasalstate]] met 'n sekere mate van vryheid.<ref name=":02"/> Dit het in 744&nbsp;v.C. verander met die troonbestyging van [[Tiglat-Pileser III]]. Teen 738&nbsp;v.C. was die grootste deel van die [[Levant]], insluitende Noord-Fenisië, geannekseer. Net Tirus en Bublos, die magtigste stadstate, het vasalstate buite direkte Assiriese beheer gebly. Tirus, Bublos en Sidon het almal teen die Assiriese bewind in opstand gekom. In 721&nbsp;v.C. het [[Sargon II]] Tirus angeval en die rebellie onderdruk. Sy opvolger, [[Sanherib]], het nog rebellies in die streek onderdruk. In die 7de eeu&nbsp;v.C. het Sidon gerebelleer en is dit deur [[Esarhaddon]] verwoes. Hy het slawe van die inwoners gemaak en 'n nuwe stad op die ruïnes gebou. Aan die einde van die eeu was die Assiriërs verswak weens opeenvolgende opstande, en dit het daartoe gelei dat dit deur die [[Mede|Mediese Ryk]] verwoes is. Die Babiloniërs, voormalige vasale van die Assiriërs, het die val van die ryk uitgebuit en in opstand gekom. Kort daarna het hulle die [[Neo-Babiloniese Ryk]] in sy plek gestig. Fenisiese stede het verskeie kere tydens die bewind van die eerste Babiloniese koning, [[Nabopolassar]] (626-605&nbsp;v.C.), en sy seun, [[Nebukadnesar II]] (omstreeks 605-562&nbsp;v.C.), gerebelleer. In 587&nbsp;v.C. het Nebukadnesar Tirus aangeval. Die stad het 13 jaar lank weerstand gebied, maar eindelik onder "gunstige terme" oorgegee.<ref name="britannica.com">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Lebanon|title=Lebanon – Assyrian and Babylonian domination of Phoenicia|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-04-22}}</ref> ===Persiese tydperk (539-332&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Construction of Xerxes Bridge of boats by Phoenician sailors.jpg|thumb|Fenisiërs bou [[Pontonbrug|pontbrûe]] vir [[Ahasveros]] tydens die tweede Persiese inval van [[Griekeland]] in 480&nbsp;v.C. (1915-tekening deur A.C. Weatherstone).]] In 539&nbsp;v.C het [[Kores die Grote]], die koning en stigter van die Persiese [[Achaemenidiese Ryk]], Babilon verower.<ref name=":7">{{cite journal|last=Katzenstein|first=Jacob|title=Tyre in the Early Persian Period (539-486 B.C.E.)|journal=The Biblical Archaeologist|volume=42|issue=1|year=1979|page=31|doi=10.2307/3209545|jstor=3209545|s2cid=165757132|url=https://www.jstor.org/stable/3209545}}</ref> Terwyl Kores die state oor die hele [[Antieke Nabye Ooste|Nabye Ooste]] begin konsolideer het, het die Fenisiërs blykbaar besluit om "hulle aan die Perse oor te gee".<ref name=":8">{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=§19}}</ref> Die grootste deel van die Levant is deur Kores in 'n enkele [[Satraap|satrapie]] (provinsie) gekonsolideer en gedwing om 'n jaarlikse heffing te betaal.<ref>{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=218, §91}}</ref> Die Fenisiese streek is later in vier vasalkoninkryke ingedeel: Sidon, Tirus, Arwad en Bublos. Hulle het aansienlike outonomie gehad. Anders as in ander dele van die ryk is daar geen rekords van Persiese administrateurs wat in die Fenisiese stadstate regeer het nie. Plaaslike Fenisiese konings is toegelaat om aan die bewind te bly en het dieselfde regte as Persiese [[Satraap|satrape]] (goewerneurs) gehad, soos die oorerwing van die amp en die munt van geld.<ref name=":7" /><ref>{{Cite web|url=https://brewminate.com/a-history-of-phoenician-civilization/|title=A History of Phoenician Civilization|last=MAMcIntosh|date=2018-08-29|website=Brewminate|language=en-US|access-date=2020-04-20}}</ref> [[Beeld: Coin of Abdashtart I, Achaemenid Phoenicia (2).jpg|thumb|240px|'n Muntstuk uit die Achaemenidiese Ryk van Straton I van Sidon, wat regs te sien is agter die strydwa en die Persiese koning.]] Fenisië was 'n belangrike bate van die Achaemenidiese Ryk, veral danksy hulle kennis van skeepstegnologie en navigasie.<ref name=":7" /> Hulle het die grootste deel van die Persiese vloot se bote gelewer tydens die [[Grieks-Persiese Oorloë|ryk se oorloë met Griekeland]] in die laat 5de eeu&nbsp;v.C.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book V|last=Herodotus|pages=§109}}</ref> Fenisiërs onder [[Ahasveros]] het die Xerxeskanaal gebou, asook die [[Pontonbrug|pontbrûe]] waaroor die ryk se soldate die Griekse vasteland binnegegaan het.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VII|last=Herodotus|pages=§23}}</ref> Die Persiese koning het hulle egter swaar gestraf ná die nederlaag in die Slag van Salamis, wat hy toegeskryf het aan die Fenisiërs se lafhartigheid en onbekwaamheid.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VIII|last=Herodotus|pages=§90}}</ref> In die middel van die 4de eeu&nbsp;v.C. het koning Tennes van Sidon 'n mislukte rebellie teen Artaxerxes III gelei. Hulle het die hulp ingewin van die Egiptenare, wat daarna in 'n oorlog met Persië betrokke geraak het.<ref>{{Cite web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Diodorus_Siculus/16C*.html|title=LacusCurtius • Diodorus Siculus — Book XVI Chapters 40‑65|website=penelope.uchicago.edu|access-date=2020-04-20}}</ref> Die verwoesting van Sidon daarna het gelei tot die heropkoms van Tirus, wat vir twee dekades die oorheersende Fenisiese stad gebly het tot met die aankoms van Alexander die Grote. ===Hellenistiese tydperk (332-152 v.C.)=== Fenisië was een van die eerste streke wat deur [[Alexander die Grote]] verower is tydens sy militêre veldtogte in [[Wes-Asië]]. Alexander se hoofteiken in die Persiese Levant was [[Tirus]], wat nou die streek se grootste en belangrikste stad was. Die stad het oorgegee ná 'n beleg van rofweg sewe maande, waartydens sy inwoners na Kartago gevlug het.<ref name=":9">{{cite book|last=Millar|first=Fergus|title=The Phoenician Cities: A Case-Study of Hellenisation|chapter=The Phoenician Cities|publisher=University of North Carolina Press|year=2006|pages=32–50|doi=10.5149/9780807876657_millar.8|jstor=10.5149/9780807876657_millar.8|isbn=9780807830307|url=https://www.jstor.org/stable/10.5149/9780807876657_millar.8}}</ref> Tirus se weiering om Alexander toe te laat om die stad se tempel aan [[Melqart]] te besoek, wat gelei het tot die moord op sy gesante, het 'n wrede vergelding tot gevolg gehad: 2&nbsp;000 van sy belangrikste inwoners is [[Kruisiging|gekruisig]] en 'n strooipophandlanger is aangestel.<ref>{{cite web|url=https://www.worldhistory.org/article/107/alexanders-siege-of-tyre-332-bce/|title=Alexander's Siege of Tyre, 332 BCE|website=World History Encyclopedia|access-date=2019-03-07}}</ref> Die res van Fenisië het maklik onder Alexander se beheer gekom en Sidon het vreedsaam oorgegee.<ref name=":10">{{cite journal|first=Stephen|last=Stockwell|title=Before Athens: Early Popular Government in Phoenician and Greek City States|journal=Geopolitics, History, and International Relations|issue=2|year=2010|pages=128–129}}</ref> [[Beeld:A naval action during the siege of Tyre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|links|200px|thumb|'n Vlootoptrede tydens Alexander die Grote se aanval op Tirus in 332&nbsp;v.C. Tekening deur Andre Castaigne, 1888-'89.]] Alexander se ryk het 'n beleid van Hellenisasie gehad, waardeur die Griekse kultuur en godsdiens deur die verowerde gebiede versprei is. Grieks is egter nie oral afgedwing nie en was soms net 'n taal vir administrasiedoeleindes. Die meeste plekname is in Grieks verander,<ref name=":9" /> maar in Fenisië het al die plekke buiten twee hulle inheemse name behou, en dit lyk of die Griekse administrasie hier baie beperk was.<ref name=":9" /> Die Fenisiërs het handels- en kulturele bande met hulle westelike bure behou. Die Griekse historikus Polibius vertel hoe die Seleukidiese koning Demetrius I uit Rome ontsnap het op 'n skip van Kartago wat goedere na Tirus vervoer het.<ref name=":9" /> Die aanpassing by die [[Masedonië (streek)|Masedoniese]] heerskappy is waarskynlik vergemaklik deur die Fenisiërs se historiese bande met die Grieke, met wie hulle 'n paar [[mitologie]]se stories en figure deel; die twee volke word selfs soms as "familie" beskou.<ref name=":9" /> Toe Alexander se ryk ná sy dood in 323&nbsp;v.C. inmekaarstort, het die Fenisiërs onder die bewind van die grootste van sy opvolgers, die [[Seleukidiese Ryk|Seleukiede]], gekom. Die [[Ptolemeïese Ryk]] van Egipte het voortdurend om die Fenisiese streek gewedywer tydens die 40-jarige Siriese Oorloë en die gebied het in die 3de eeu&nbsp;v.C. onder Ptolemeïese heerskappy gekom.<ref name="britannica.com"/> Die Seleukiede het dit die volgende eeu teruggewen en beheer daaroor uitgevoer tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Onder hulle heerskappy het die Fenisiërs 'n aansienlike mate van outonomie en selfregering gehad.<ref name="britannica.com"/> Tyens die Seleukidiese Dinastiese Oorloë (157-63&nbsp;v.C.) was die Fenisiese stede hoofsaaklik selfregerend. Die Seleukidiese Ryk, insluitende Fenisië, is in 82&nbsp;v.C. deur [[Tigranes die Grote]] van [[Armenië]] verower, en daarmee het die Hellenistiese invloed oor die streek tot 'n einde gekom. Met hulle strategies waardevolle bufferstaat wat in 'n mededingende mag opgeneem is, het die Romeine tussenbeide getree en die gebied in 62&nbsp;v.C. verower. Kort daarna is dit opgeneem in die [[Syria (Romeinse provinsie)|Romeinse provinsie Syria]]. Fenisië het in die 3de eeu&nbsp;n.C. 'n aparte Romeinse provinsie geword. Onder die Romeinse heerskappy het die Fenisiërs enige mate van outonomie verloor en die streek is verromeins. Die Romeinse Ryk het oor die gebied regeer tot in die 640's&nbsp;n.C., toe die [[Moslem]]se [[Arabiere]] dit verower het. ==Demografie== Die volk wat nou as die Fenisiërs bekend is, was nes die naburige [[Israel]]iete en [[Moabiete]] 'n [[Kanaän]]itiese volk. Hulle was 'n groep antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]] volke wat op die laatste in die 3de millennium&nbsp;v.C. in die [[Levant]] teenwoordig was.<ref name="John C. Scott CCR" /> Fenisiërs het hulleself nie so genoem nie en sou eerder na hulleself verwys het as ''Kenaʿani'', "Kanaäniete".<ref>{{Cite web|title=Phoenicia|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|url-status=live|website=britannica.com}}</ref> In 'n studie in 2018 met [[mitochondriale DNS]] in [[Sardinië]] is bevind die Fenisiërs was "inklusief en multikultureel, en het aansienlike vroulike mobiliteit gehad", met bewyse van inheemse, "vreedsame en permanente" Sardiniese integrasie in Semitiese Fenisiese setlaars. Die studie het ook bewyse gevind dat Suid-Europeërs hulle dalk in die gebied van die moderne [[Libanon]] gevestig het.<ref>{{Cite web|url=https://cosmosmagazine.com/biology/ancient-phoenician-life-was-mixed-and-multicultural|title=Ancient Phoenician life was mixed and multicultural|website=Cosmos Magazine|date=10 January 2018|language=en|access-date=2020-04-25}}</ref> ===Genetiese studies=== In 'n studie in 2008 onder Pierre Zalloua is bevind ses subklades van die [[haplogroep]] J-M172 (J2) – wat vermoedelik tussen die [[Kaukasus]]berge, [[Mesopotamië]] en die [[Levant]] ontstaan het – het 'n "Fenisiese handtekening" gehad en verteenwoordig onder die mans bevolkings van Libanese kusstreke sowel as die groter Levant (die "Fenisiese buiterand"), gevolg deur ander gebiede van historiese Fenisiese besetting, van [[Siprus]] tot [[Marokko]]. Die navorsers het voorgestel die genetiese handtekening is die gevolg van 'n "gedeelde bron van verwante lyne wat in Libanon gewortel is".<ref name="Zalloua 2008">{{cite journal |last=Zalloua |first=Pierre A. |title=Identifying Genetic Traces of Historical Expansions: Phoenician Footprints in the Mediterranean |journal=American Journal of Human Genetics |year=2008 |volume=83 |issue=5 |pages=633–642 |doi=10.1016/j.ajhg.2008.10.012 |pmid=18976729 |pmc=2668035|display-authors=et al.}}</ref> Nog 'n studie in 2006 het bewyse gevind van die genetiese teenwoordigheid van Fenisiërs op die Spaanse eiland [[Ibiza]].<ref>{{cite journal |last1=Tomàs |first1=Carme|title=Differential maternal and paternal contributions to the genetic pool of Ibiza Island, Balearic Archipelago |journal=American Journal of Physical Anthropology |date=2006 |volume=129 |issue=2 |pages=268–278 |doi=10.1002/ajpa.20273 |pmid=16323196 }}</ref> In 2016 het die [[skelet]] van 'n 2&nbsp;500 jaar oue man van Kartago wat in [[Tunisië]] ontdek is, getoon dit bevat die seldsame moederlike haplogroep U5b2c1. Die lyn van dié "Jong Man van Byrsa" verteenwoordig vermoedelik vroeë geenvloei van [[Iberië]] na die [[Magreb]].<ref>{{cite journal |last1=Matisoo-Smith |first1=Elizabeth A. |last2=Gosling |first2=Anna L. |last3=Boocock |first3=James |last4=Kardailsky |first4=Olga |last5=Kurumilian |first5=Yara |last6=Roudesli-Chebbi |first6=Sihem |date=25 May 2016 |title=A European Mitochondrial Haplotype Identified in Ancient Phoenician Remains from Carthage, North Africa |journal=PLoS ONE |volume=11 |issue=5 |doi=10.1371/journal.pone.0155046 |display-authors=et al. |pages=e0155046 |pmid=27224451 |pmc=4880306|bibcode=2016PLoSO..1155046M |doi-access=free }}</ref> Volgens 'n studie van 2017 wat deur die ''American Journal of Human Genetics'' gepubliseer is, kry hedendaagse Libanese die grootste deel van hulle herkoms van 'n bevolking wat aan die Kanaäniete verwant is, en dit dui op 'n aansienlike genetiese aaneenlopendheid in die Levant sedert minstens die [[Bronstydperk]].<ref>{{cite journal|last1=Harb|first1=Marc|display-authors=etal|date=July 2017|title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences|url=|journal=American Journal of Human Genetics|volume=101|issue=2|pages=274–282|doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013|pmc=5544389|pmid=28757201}}</ref><ref>{{cite news|last1=Abed|first1=Mira|date=27 July 2017|title=The DNA of ancient Canaanites lives on in modern-day Lebanese, genetic analysis shows|work=Los Angeles Times|url=https://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-canaanite-lebanese-genetics-20170727-story.html}}</ref> Die Britse genetikus Chris Tyler-Smith en sy span het verder "antieke DNS van vyf Kanaänitiese volke wat 3&nbsp;750 en 3&nbsp;650 jaar gelede" gelewe het, met dié van moderne mense vergelyk en onthul dat 93% van die genetiese herkoms van mense in Libanon van die Kanaäniete kom (die ander 7% was van 'n bevolking op die [[Eurasië|Eurasiese]] [[steppe]]).<ref>{{cite web |url=https://www.patheos.com/blogs/kermitzarleyblog/2017/08/palestinians-may-philistines-since-lebanese-dna-93-canaanite/ |title=Palestinians May Be Philistines Since Lebanese DNA Is 93% Canaanite |last=Zarley |first=Kermit |work=Patheos |date=4 August 2017 |access-date=5 August 2021 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-canaanite-lebanese-genetics-20170727-story.html |title=The DNA of ancient Canaanites lives on in modern-day Lebanese, genetic analysis shows |last=Abed |first=Mira |work=Los Angeles Times |date=27 July 2017 |access-date=5 August 2021 |url-status=live}}</ref> In 'n studie in 2020 wat in die ''American Journal of Human Genetics'' gepubliseer is, het navorsers gewys daar is 'n aansienlike genetiese aaneenlopendheid in Libanon sedert die Bronstydperk wat deur drie groot vermengingsvoorvalle onderbreek is: in die [[Ystertydperk|Yster-]], Hellenistiese en [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] tydperk, wat elk 3-11% van die nieplaaslike gene tot die bevolking bygedra het.<ref name="doi_10.1016/j.ajhg.2020.05.008">{{cite journal|last1=Haber|first1=Marc|last2=Nassar|first2=Joyce|last3=Almarri|first3=Mohamed A.|last4=Saupe|first4=Tina|last5=Saag|first5=Lehti|last6=Griffith|first6=Samuel J.|last7=Doumet-Serhal|first7=Claude|last8=Chanteau|first8=Julien|last9=Saghieh-Beydoun|first9=Muntaha|last10=Xue|first10=Yali|last11=Scheib|first11=Christiana L.|year=2020|title=A Genetic History of the Near East from an aDNA Time Course Sampling Eight Points in the Past 4,000 Years|journal=American Journal of Human Genetics|volume=107|issue=1|pages=149–157|doi=10.1016/j.ajhg.2020.05.008|pmc=7332655|pmid=32470374|last12=Tyler-Smith|first12=Chris}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] belqiyxv3pamtyupssj7p8loi1wessm 2514896 2514848 2022-07-25T11:45:24Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |gewone_lang_naam = Fenisië |gewone_naam = Fenisië |kontinent =Asië |gebied =Nabye-Ooste |era = Mesopotamië |jaar_begin =2500&nbsp;v.C. |jaar_einde =64&nbsp;v.C. |flag_p1 = |p1 = Kanaän |flag_p2 = |p2 = Hetiete |flag_p3 = |p3 = Nuwe Ryk van Egipte |flag_s1 = |s1= Achaemenidiese Fenisië |flag_s2 = |s2= Antieke Kartago |gebeurtenis1 = Stigting |datum_gebeurtenis1 = 2500&nbsp;v.C. |gebeurtenis2 = Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat |datum_gebeurtenis2 =969&nbsp;v.C. |gebeurtenis3 = Pygmalion stig Kartago (legendaries) |datum_gebeurtenis3 =814&nbsp;v.C. |gebeurtenis4 = [[Pompeius]] verower Fenisië en die res van die [[Seleukidiese Ryk]] |datum_gebeurtenis4 =64&nbsp;v.C. |beeld_kaart =Phoenicia map-en.svg |beeld_kaart_byskrif = 'n Kaart van die Fenisiese streek in groen. |algemene_tale =[[Fenisies]], [[Punies]] |hoofstad =Geen; belangrike stede was [[Bublos]], [[Tirus]] en [[Kartago]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Bekende konings van Fenisiese stede |leier1 =Ahiram |jaar_leier1 =ca. 1000&nbsp;v.C. |leier2 =Hiram&nbsp;I |jaar_leier2 =969–936&nbsp;n.C. |leier3 =Pygmalion |jaar_leier3 =820–774&nbsp;n.C. }} '''Fenisië''' (van die [[Griekse]] Φοινίκη, ''Phoiníkē''; [[Arabies]]: فينيقية, ''Fīnīqīyah'') was ’n antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]], [[see]]varende beskawing in die westelike kusstreke van die [[Vrugbare Halfmaan]] wat aan die kuslyn van die moderne [[Libanon]] gesentreer was.<ref>{{Cite book|last=Kitto|first=John|url=https://books.google.com/books?id=9oHbdzSawj0C&q=phoenicia+lebanon&pg=PA528|title=A Cyclopedia of Biblical Literature|date=1851|publisher=Adan and Charles Black}}</ref><ref>{{Cite book|last=Malaspina|first=Ann|url=https://books.google.com/books?id=Pfop0v79y7gC&q=phoenicia+lebanon&pg=PA19|title=Lebanon|date=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0579-6}}</ref> Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die [[Middellandse See]] geleë. Die gebied van die Fenisiese stadstate het deur die geskiedenis uitgebrei en gekrimp. Die kernstreek waarin die Fenisiese kultuur ontwikkel en floreer het, het gestrek van [[Tripoli, Libanon|Tripoli]] en [[Bublos]] in Noord-[[Libanon]] tot [[Karmelberg]] in die hedendaagse [[Israel]]. Op die hoogtepunt van sy bestaan het Fenisië se grondgebied in die oostelike Mediterreense streek gestrek van die [[Orontes]]riviermond tot by [[Ashkelon]].<ref>{{Cite book |last=Meir Edrey |title=Phoenician Identity in Context: Material Cultural Koiné in the Iron Age Levant |publisher=Ugarit-Verlag – Buch- und Medienhandel Münster |year=2019 |isbn=978-3-86835-282-5 |series=Alter Orient und Altes Testament |volume=469 |location=Germany |pages=23–24}}</ref> Buite sy tuisgebied het die Fenisiese beskawing gestrek tot by die Middellandse See, van [[Siprus]] tot die [[Iberiese Skiereiland]]. Die Fenisiërs was 'n Semitiessprekende volk van ietwat onbekende oorsprong wat omstreeks 3000&nbsp;v.C. in die [[Levant]] ontstaan het.<ref>{{Cite web|title=Phoenicia {{!}} Definition, Location, History, Religion, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|access-date=2021-08-29|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Die term "Fenisië" is 'n antieke Griekse, nie-inheemse naam wat waarskynlik een van hulle belangrikste uitvoergoedere beskryf het: 'n kleursel ook bekend as [[Tiriese pers]]. Dit het nie 'n samehangende kultuur of gemeenskap beskryf nie, want anders sou dit plaaslik verstaan gewees het.<ref>{{Cite web|title=Who Were The Phoenicians? {{!}} History Today|url=https://www.historytoday.com/reviews/who-were-phoenicians|website=www.historytoday.com|access-date=2020-04-20}}</ref> Daar word gedebatteer of die Fenisiërs wel afsonderlik van die breër groep Semitiessprekende volke was wat as die [[Kanaän]]iete bekend is.<ref name="John C. Scott CCR">{{cite journal|last=Scott|first=John C|date=2018|title=The Phoenicians and the Formation of the Western World|journal=Comparative Civilizations Review|volume=78|issue=78|url=https://scholarsarchive.byu.edu/ccr/vol78/iss78/4}}</ref>{{sfnp|Quinn|2017|pages=24, 204}} Die historikus Robert Drews glo "Kanaäniete" was die naam van die etniese groep wat deur die antieke Grieke die "Fenisiërs" genoem is,<ref>{{cite journal |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/030908929802308104 |title=Canaanites and Philistines |last=Drews |first=Robert |journal=Journal for the Study of the Old Testament |volume=23 |issue=81 |pages=39–61 |date=1998 |doi=10.1177/030908929802308104|s2cid=144074940 }}</ref> maar volgens die argeoloog Jonathan N. Tubb het die [[Ammoniet]]e, [[Moabiete]], [[Israel]]iete en Fenisiërs elk hulle eie kulturele identiteit gehad, hoewel hulle etnies Kanaäniete was, "dieselfde mense wat hulle in die 8ste millennium&nbsp;v.C. in boerderynedersettings in die streek gevestig het".<ref name="JonTubb">{{cite book|last=Tubb|first=Johnathan N.|url=https://archive.org/details/canaanites00tubb|title=Canaanites|work=British Museum People of the Past|publisher=University of Oklahoma Press|year=1998|isbn=9780806131085|access-date=9 October 2018|url-access=registration}}</ref>{{rp|13–14}} Die Fenisiërs het in die middel 12de eeu&nbsp;v.C. 'n opkoms gemaak ná die agteruitgang van die invloedrykste kulture in die [[verval van die Bronstydperk]]. Hulle was onder die mense van hulle tyd bekend as bekwame handelaars en seevaarders, en het deur die grootste deel van die klassieke oudheid die oorheersende kommersiële mag geword. Die Fenisiërs het 'n uitgebreide seehandelsnetwerk ontwikkel wat langer as 'n millennium geduur het. Hulle het gehelp om kulture, idees en kennis uit te ruil tussen groot bakermatte van die beskawing soos [[Griekeland]], [[Antieke Egipte|Egipte]] en [[Mesopotamië]]. Ná sy hoogtepunt in die 9de eeu&nbsp;v.C. het die Fenisiese beskawing in die oostelike Mediterreense streek stadigaan agteruitgegaan weens buitelandse invloed en mededinging; in die sentrale en westelike Mediterreense streek het sy invloed voortgeduur tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Die Fenisiërs was in stadstate georganiseer, nes dié in [[antieke Griekeland]], waarvan die noemenswaardigstes [[Tirus]], [[Sidon]] en [[Bublos]] was.{{sfnp|Aubet|2001|p=17}}<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.worldhistory.org/phoenicia/|title=Phoenicia|encyclopedia=World History Encyclopedia|access-date=2017-08-09}}</ref> Elke stadstaat was polities onafhanklik, en daar is geen bewyse dat die Fenisiërs aan hulleself as 'n enkele nasionaliteit gedink het nie.{{sfnp|Quinn|2017|pages=201–203}} Die Fenisiërs het kolonies en handelsposte oor die hele Mediterreense streek gevestig. [[Kartago]], 'n nedersetting in Noordwes-[[Afrika]], het in die 7de eeu&nbsp;v.C. 'n groot beskawing uit eie reg geword. Die Fenisiese gemeenskap en kultuurlewe was gesentreer om handel en seevaart. Terwyl die meeste stadstate deur die een of ander soort koning regeer is, het handelaarsfamilies waarskynlik groot invloed uitgeoefen. Die Fenisiërs is lank as 'n verlore beskawing beskou weens die gebrek aan inheemse geskrewe rekords. Eers teen die middel 20ste&nbsp;eeu het historici en argeoloë 'n idee begin vorm van die komplekse en invloedryke beskawing.{{sfnp|Markoe|2000|pages=10–12}} Hulle beste nalatenskap was die wêreld se [[Fenisiese alfabet|oudste geverifieerde alfabet]], waarvan die oorsprong verbind word aan die [[Hebreeuse alfabet|Hebreeuse skrif]] via die [[Proto-Sinaïtiese alfabet]].{{sfn|Coulmas|1996}} Dit is deur die Mediterreense streek versprei en gebruik om die [[Arabiese alfabet|Arabiese]] en [[Griekse alfabet]] te ontwikkel en daarna weer die [[Latynse alfabet]] en [[Cyrilliese skrif]].{{sfnp|Markoe|2000|page=111}}<ref name="Fischer 2004 90">{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|page=90}}</ref> Hulle kry ook die eer vir innovasies in skeepsbou, navigasie, nywerheid, landbou en regering. Daar word geglo hulle internasionale handelsnetwerk het die ekonomiese, politieke en kulturele fondamente gelê van die klassieke [[Westerse beskawing]].<ref name="Hans G. Niemeyer 2004">{{cite book|last=Niemeyer|first=Hans G.|chapter=The Phoenicians and the Birth of a Multinational Mediterranean Society|title=Commerce and Monetary Systems in the Ancient World|editor-last1=Rollinger|editor-first1=Robert|editor-last2=Ulf|editor-first2=Christoph|location=Stuttgart|publisher=Franz Stiener Verlag|year=2004|pages=246, 250}}</ref> ==Etimologie== Die Fenisiërs was 'n gemeenskap van onafhanklike stadstate en het blykbaar nie 'n term gehad vir Fenisië as geheel nie.<ref>Department of Ancient Near Eastern Art. “The Phoenicians (1500–300 B.C.).” In ''Heilbrunn Timeline of Art History.'' New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/phoe/hd_phoe.htm (October 2004)</ref> In plaas daarvan sou hulle name gehad het vir die inwoners van elke spesifieke stad, soos "Sidoniërs" vir die inwoners van Sidon, ens. As die Fenisiërs wel 'n naam vir die hele streek gehad het, sou dit waarskynlik "Kanaän" gewees het en sou hulle na hulleself as "Kanaäniete" verwys het.<ref>Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Phoenicia". ''Encyclopedia Britannica'', 20 Augustus 2020, https://www.britannica.com/place/Phoenicia. Besoek op 9 Januarie 2022.</ref> Die naam "Fenisiërs" kom, nes die [[Latyn]]se ''Poenī'' (adjektief ''poenicus'', later ''pūnicus''), van die antieke Griekse Φοινίκη (''Phoiníkē''). Die woord φοῖνιξ (''phoînix'') beteken "Fenisiër", "[[Tiriese pers]]" of "[[dadelpalm]]." [[Homeros]] het dit in elk van dié betekenisse gebruik.<ref>{{cite web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=foi=nic|title=Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φοῖνιξ|website=www.perseus.tufts.edu|access-date=2017-02-03}}</ref> (Die mitiese voël [[Feniks]] het ook dié naam, maar dit kom eers eeue later voor.) Dit is moeilik om te bepaal watter betekenis eerste was, maar dit is verstaanbaar dat die Grieke die karmosynrooi of pers kleur van dadels en kleurstof met die handelaars van albei dié produkte vereenselwig het. ==Geskiedenis== Omdat min Fenisiese rekords bewaar gebly het, kom die meeste van die kennis oor hulle oorsprong en geskiedenis uit die geskrifte van ander beskawings wat deur die hele Mediterreense streek opgegrawe word. Die geleerdes stem saam dat Fenisië se vooruitstrewendste tydperk van 1200&nbsp;v.C. tot aan die einde van die [[Persië|Persiese tydperk]] (332&nbsp;v.C.) was.<ref>{{Harvnb|Jigoulov|2021|p=13}}</ref> Die Fenisiese [[Bronstydperk]] is grootliks onbekend.<ref name = "Jig2021_18">{{harvnb|Jigoulov|2021|p=18}}</ref> Die belangrikste twee terreine is Bublos en Sidon-Dakerman (naby Sidon). In 2021 was daar egter steeds meer as honderd terreine wat opgegrawe moes word, terwyl ander nog nie heeltemal ontleed was nie.<ref name = "Jig2021_18"/> Die Middel-Bronstydperk was oor die algemeen 'n vreedsame tyd van toenemende bevolkings, handel en vooruitgang, hoewel daar om natuurlike hulpbronne meegeding is.<ref name="Jig2021_20"/> In die Laat Bronstyd het die mededinging tussen Egipte, [[Mitanni]], die [[Hetiete]] en [[Assirië]] 'n groot impak op Fenisiese stede gehad.<ref name = "Jig2021_20">{{harvnb|Jigoulov|2021|pp=18–9}}</ref> ===Oorsprong=== [[Lêer:Antarados sarkophagus face.JPG|duimnael|180px|’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450&nbsp;v.C.]] Die Kanaänitiese kultuur waaruit die Fenisiërs ontstaan het, het blykbaar op die plek ontwikkel uit die vroeëre Ghassuliese [[Kopersteentydperk]]kultuur. Die staat [[Oegarit]] uit die Laat Bronstydperk word argeologies ook as Kanaänities beskou,<ref name="tubb">Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> hoewel [[Oegarities]] nie tot die Kanaänitiese tale behoort nie.<ref>{{Cite book |first=Roger |last=Woodard |year=2008 |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |location=New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68498-9 }}</ref><ref name="NavehJ1987">{{Cite book |first=Joseph |last=Naveh |year=1987 |chapter=Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue |editor1-last=Miller |title=Ancient Israelite Religion |display-editors=etal |isbn=0-8006-0831-3 |chapter-url-access=registration |chapter-url=https://archive.org/details/ancientisraelite00unse }}. {{harvp|Coulmas|1996}}.</ref> Die Griekse historikus [[Herodotos]] en ander het ander teorieë gehad oor plekke van waar die Fenisiërs gekom het.<ref>Herodotos ''Histories'' 1.1, 2.44 & 7.89; Strabo, ''Geography'' 16.3.4.</ref><ref name="Bowersock">{{cite book |chapter-url=https://books.google.com/books?id=2hmbc9evgB0C&pg=PA401 |title=Bahrain Through The Ages – the Archaeology |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0112-X |chapter=Tylos and Tyre. Bahrain in the Graeco-Roman World |editor-last2=Rice |editor-first2=Michael |author=Bowersock, G.W. |editor-last1=Khalifa |editor-first1=Haya Ali |pages=401–2 }}</ref><ref name="Rice">{{cite book|title=The Archaeology of the Arabian Gulf|publisher=Routledge|year=1994|isbn=0-415-03268-7 |author=Rice, Michael|page=20}}</ref> Sommige argeoloë het al 'n migrasie voorgestel wat verband hou met die verval van 'n beskawing omstreeks 1750&nbsp;v.C.<ref name="Bowersock"/><ref name="Rice"/><ref name="Donkin">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=leHFqMQ9mw8C&pg=PA48 |title=Beyond Price: Pearls and Pearl-fishing : Origins to the Age of Discoveries, Volume 224 |page=48 |author=R.A. Donkin|isbn=0-87169-224-4 |year=1998 }}</ref> Die meeste geleerdes verwerp egter die idee van 'n migrasie; argeologiese en historiese bewyse dui daarop dat die streek millenniums lank aaneen bewoon is, en onlangse [[Genetika|genetiese]] navorsing dui aan hedendaagse [[Libanon|Libanese]] kry die grootste deel van hulle afkoms (meer as 90%) van 'n Kanaänitiesverwante bevolking.<ref name="Habercetera">{{cite journal |title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences |journal=American Journal of Human Genetics |year=2017 |doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013 |pmid=28757201|doi-access=free |last1=Haber |first1=Marc |last2=Doumet-Serhal |first2=Claude |last3=Scheib |first3=Christiana |last4=Xue |first4=Yali |last5=Danecek |first5=Petr |last6=Mezzavilla |first6=Massimo |last7=Youhanna |first7=Sonia |last8=Martiniano |first8=Rui |last9=Prado-Martinez |first9=Javier |last10=Szpak |first10=Michał |last11=Matisoo-Smith |first11=Elizabeth |last12=Schutkowski |first12=Holger |last13=Mikulski |first13=Richard |last14=Zalloua |first14=Pierre |last15=Kivisild |first15=Toomas |last16=Tyler-Smith |first16=Chris |volume=101 |issue=2 |pages=274–282 |pmc=5544389 }}</ref> ===Opkoms in die Laat Bronstydperk (1479-1200 v.C.)=== Die eerste bekende aantekeninge oor die Fenisiërs hou verband met die verowerings van [[farao]] [[Toetmoses III]] (1479-1425 v.C.). Die Egiptenare het kusstede geteiken wat volgens hulle behoort het aan die ''Fenekhu'', "skrynwerkers", soos Bublos, Arwad en Ullasa. Die stede het aan die Egiptenare toegang verleen tot die Mesopotamiese handel en groot hoeveelhede van die streek se inheemse sederhout, waarvan daar geen ekviwalent in Egipte was nie.{{sfnp|Markoe|2000|pages=1–19}} Teen die 14de eeu&nbsp;v.C. het die Egiptenare die Fenisiese stadstate as "gunstelingstede" beskou. [[Tirus]], [[Sidon]], [[Beiroet]] en Bublos is as die belangrikstes gereken. Die Fenisiërs het aansienlike outonomie gehad en hulle stede was redelik goed ontwikkel en vooruitstrewend. Bublos was die belangrikste stad; dit was 'n sentrum vir bronsvervaardiging en die primêre sentrum van waardevolle items soos [[tin]] en [[lapis lazuli]] van so ver oos as [[Afganistan]]. Die Egiptiese amptenare het ook belanggestel in Sidon en Tirus, en dit het 'n patroon van mededinging begin wat oor die volgende millennium sou voortduur. In die [[Amarna-briewe]] word vertel die naburige [[Amoriete]] en Hetiete het Fenisiese stede van 1350 tot 1300&nbsp;v.C. verower, veral in die noorde. Egipte het eindelik sy kusgebiede van Oegarit in Noord-[[Sirië]] tot by Bublos naby Sentraal-Libanon verloor. ===Opkoms en hoogtepunt (1200-800&nbsp;v.C.)=== Tussen 1200 en 1150&nbsp;v.C. het die verval van die Bronstydperk gelei tot die verswakking of vernietiging van die meeste beskawings in die streek, insluitende die Egiptenare en Hetiete. Dit lyk of die Fenisiërs die toets van die tyd deurstaan het, want hulle het in 1230&nbsp;v.C. as 'n afsonderlike en georganiseerde beskawing verrys. Dié tydperk word soms die "Fenisiese renaissance" genoem.<ref>{{cite journal|last=Stieglitz|first=Robert|title=The Geopolitics of the Phoenician Littoral in the Early Iron Age|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|volume=129|year=1990|issue=9}}</ref> Hulle het die magsleemte gevul wat deur die ander beskawings gelaat is deur die enigste handels- en seemag in die streek te word, 'n status wat hulle eeue lank sou volhou.<ref name="John C. Scott CCR" /> Die herstel van die Mediterreense ekonomie is waarskynlik te danke aan Fenisiese handelaars en seevaarders wat die langafstandhandel tussen Egipte en Mesopotamië in die 10de eeu&nbsp;v.C. herstel het.<ref name="Jerry H. Bentley 1999">{{cite journal|first=Jerry H.|last=Bentley|title=Sea and Ocean Basins as Frameworks for Historical Analysis|journal=Geographical Review|volume= 89|issue=2|year=1999|pages=215–219|doi=10.1111/j.1931-0846.1999.tb00214.x}}</ref> Vroeg in die [[Ystertydperk]] het die Fenisiërs hawens, pakkamers, markte en nedersettings oor die hele Mediterreense streek en tot by die suidelike [[Swartsee]] gevestig. Kolonies is gestig op [[Siprus]], [[Sardinië]], die [[Baleariese Eilande]], [[Sisilië]] en [[Malta]], sowel as aan die kus van Noord-Afrika en die Iberiese Skiereiland.<ref>{{cite book|last=Barnes|first=William H.|title=Studies in the Chronology of the Divided Monarchy of Israel|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1991|pages=29–55}}</ref> Fenisiese [[silwer]] uit dié tyd wat as betaalmiddele gebruik is, bevat [[lood]]isotoopverhoudings wat ooreenstem met dié van lood in Sardinië en [[Spanje]], wat dui op hoe uitgebrei die Fenisiese handelsnetwerk was.<ref>{{cite journal|last1=Chamorro|first1=Javier G.|date=1987|title=Survey of Archaeological Research on Tartessos|journal=American Journal of Archaeology|volume=91|issue=2|pages=197–232|doi=10.2307/505217|jstor=505217|s2cid=191378720 }}</ref> Teen die 10de eeu&nbsp;v.C. het [[Tirus]] die rykste en magtigste Fenisiese stadstaat geword, veral tydens die bewind van [[Hiram I]] (c. 969-936&nbsp;v.C.). Tydens die bewind van die priester [[Etbaäl I|Etbaäl]] (887-856&nbsp;v.C.) het Tirus sy grondgebied uitgebrei tot so ver noord as Beiroet en tot in 'n deel van [[Siprus]]. Dié ongewone daad van aggressie was die naaste wat die Fenisiërs daaraan gekom het om 'n verenigde staat te vorm. Toe sy ryk sy grootste gebiedsomvang bereik, het Etbaäl hom verklaar tot "koning van die Sidoniërs", 'n titel wat ook deur sy opvolgers gebruik is en in beide Griekse en [[Jood]]se geskrifte genoem is.<ref name=":02">{{cite book|chapter=The Phoenicians: A Captivating Guide to the History of Phoenicia and the Impact Made by One of the Greatest Trading Civilizations of the Ancient World|title=Captivating History|year=2019|isbn=9781647482053|last1=History|first1=Captivating}}</ref> In die Laat Ystertydperk was die Fenisiese boot-, handels- en kulturele bedrywighede op hulle hoogtepunt, veral tussen 750 en 650&nbsp;v.C. Die Fenisiese invloed was duidelik in die "oriëntalisasie" van Griekse kultuur- en kunskonvensies.<ref name="John C. Scott CCR" /> Onder hulle gewildste goedere was fyn [[tekstiel]], gewoonlik gekleur met [[Tiriese pers]]. [[Homeros]] se ''[[Ilias]]'', wat in dié tyd geskryf is, verwys na die gehalte van Fenisiese [[klere]] en [[metaal]]goedere.<ref name="John C. Scott CCR" /> ===Stigting van Kartago=== [[Kartago]] is gestig deur Fenisiërs wat van Tirus af gekom het, moontlik aanvanklik as 'n stasie in die metaalhandel met die suidelike Iberiese Skiereiland.{{sfnp|Warmington|1964}} Die stad se naam in [[Punies]], 𐤒𐤓𐤕 𐤇𐤃𐤔𐤕 (''Qart-Ḥadašt''), beteken "Nuwe Stad".<ref>{{cite book|last1=Charles-Picard|first1=Gilbert|last2=Picard|first2=Colette|title=Vie et Mort de Carthage|location=Paris|publisher=Hachett|year=1968|language=fr|trans-title=The Life and Death of Carthage|pages=28–35}}</ref> Sommige bronne noem 'n vroeë stigtingsdatum soos 1215&nbsp;v.C. – voor die [[Trojaanse Oorlog|val van Troje]] in 1180&nbsp;v.C. Die Griekse geskiedkundige Timeus reken egter die stigting van Kartago was in 814&nbsp;v.C., die datum wat deur die meeste geskiedkundiges aanvaar word.<ref>{{cite book|first=Serge|last=Lancel|title= Carthage|pages=20–23|translator=Antonia Nevill| publisher=Oxford: Blackwell |date=1995}}</ref> Volgens [[legende]]s, insluitende [[Vergilius]] se ''[[Eneïde]]'', is die stad deur koningin [[Dido]] gestig. Kartago sou groei tot 'n veeletniese ryk wat gestrek het oor Noord-Afrika, Sardinië, Sisilië, Malta, die Baleariese Eilande en Suid-Iberië, maar dit sou eindelik in die [[Puniese Oorloë]] (264-146&nbsp;v.C.) deur [[Romeinse Ryk|Rome]] verwoes word voordat dit as 'n Romeinse stad herbou is. ===Assiriese en Babiloniese vasalstate (858-538&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Assyrian - Fragments of Bands from a Gate - Walters 542335 - View A.jpg|thumb|240px|Twee bronsfragmente van die Assiriese paleispoort met beelde van die insameling van heffings van die Fenisiese stede Tirus en Sidon (859-824&nbsp;v.C.). [[Britse Museum]].]] As 'n handelsmag wat op 'n nou kusstrook gekonsentreer was, het die Fenisiërs nie genoeg mense gehad vir 'n sterk weermag nie. Namate buurstate begin sterker raak het, het die Fenisiërs al hoe meer onder die mag gekom van buitelandse heersers, wat hulle outonomie in 'n wisselende mate erken het.<ref name=":02"/> Die [[Assirië|Assiriese]] verowering van Fenisië het onder koning [[Salmaneser III]] begin. Hy het in 858&nbsp;v.C. aan die bewind gekom en 'n reeks veldtogte teen buurstate begin voer. Die Fenisiese stadstate het onder sy mag gekom en hulle moes heffings betaal in geld, goedere en natuurlike hulpbronne. Aanvanklik was hulle [[Vasalstaat|vasalstate]] met 'n sekere mate van vryheid.<ref name=":02"/> Dit het in 744&nbsp;v.C. verander met die troonbestyging van [[Tiglat-Pileser III]]. Teen 738&nbsp;v.C. was die grootste deel van die [[Levant]], insluitende Noord-Fenisië, geannekseer. Net Tirus en Bublos, die magtigste stadstate, het vasalstate buite direkte Assiriese beheer gebly. Tirus, Bublos en Sidon het almal teen die Assiriese bewind in opstand gekom. In 721&nbsp;v.C. het [[Sargon II]] Tirus angeval en die rebellie onderdruk. Sy opvolger, [[Sanherib]], het nog rebellies in die streek onderdruk. In die 7de eeu&nbsp;v.C. het Sidon gerebelleer en is dit deur [[Esarhaddon]] verwoes. Hy het slawe van die inwoners gemaak en 'n nuwe stad op die ruïnes gebou. Aan die einde van die eeu was die Assiriërs verswak weens opeenvolgende opstande, en dit het daartoe gelei dat dit deur die [[Mede|Mediese Ryk]] verwoes is. Die Babiloniërs, voormalige vasale van die Assiriërs, het die val van die ryk uitgebuit en in opstand gekom. Kort daarna het hulle die [[Neo-Babiloniese Ryk]] in sy plek gestig. Fenisiese stede het verskeie kere tydens die bewind van die eerste Babiloniese koning, [[Nabopolassar]] (626-605&nbsp;v.C.), en sy seun, [[Nebukadnesar II]] (omstreeks 605-562&nbsp;v.C.), gerebelleer. In 587&nbsp;v.C. het Nebukadnesar Tirus aangeval. Die stad het 13 jaar lank weerstand gebied, maar eindelik onder "gunstige terme" oorgegee.<ref name="britannica.com">{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Lebanon|title=Lebanon – Assyrian and Babylonian domination of Phoenicia|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-04-22}}</ref> ===Persiese tydperk (539-332&nbsp;v.C.)=== [[Beeld: Construction of Xerxes Bridge of boats by Phoenician sailors.jpg|thumb|Fenisiërs bou [[Pontonbrug|pontbrûe]] vir [[Ahasveros]] tydens die tweede Persiese inval van [[Griekeland]] in 480&nbsp;v.C. (1915-tekening deur A.C. Weatherstone).]] In 539&nbsp;v.C het [[Kores die Grote]], die koning en stigter van die Persiese [[Achaemenidiese Ryk]], Babilon verower.<ref name=":7">{{cite journal|last=Katzenstein|first=Jacob|title=Tyre in the Early Persian Period (539-486 B.C.E.)|journal=The Biblical Archaeologist|volume=42|issue=1|year=1979|page=31|doi=10.2307/3209545|jstor=3209545|s2cid=165757132|url=https://www.jstor.org/stable/3209545}}</ref> Terwyl Kores die state oor die hele [[Antieke Nabye Ooste|Nabye Ooste]] begin konsolideer het, het die Fenisiërs blykbaar besluit om "hulle aan die Perse oor te gee".<ref name=":8">{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=§19}}</ref> Die grootste deel van die Levant is deur Kores in 'n enkele [[Satraap|satrapie]] (provinsie) gekonsolideer en gedwing om 'n jaarlikse heffing te betaal.<ref>{{Cite book|last=Herodotus|title=The Histories, Book III|pages=218, §91}}</ref> Die Fenisiese streek is later in vier vasalkoninkryke ingedeel: Sidon, Tirus, Arwad en Bublos. Hulle het aansienlike outonomie gehad. Anders as in ander dele van die ryk is daar geen rekords van Persiese administrateurs wat in die Fenisiese stadstate regeer het nie. Plaaslike Fenisiese konings is toegelaat om aan die bewind te bly en het dieselfde regte as Persiese [[Satraap|satrape]] (goewerneurs) gehad, soos die oorerwing van die amp en die munt van geld.<ref name=":7" /><ref>{{Cite web|url=https://brewminate.com/a-history-of-phoenician-civilization/|title=A History of Phoenician Civilization|last=MAMcIntosh|date=2018-08-29|website=Brewminate|language=en-US|access-date=2020-04-20}}</ref> [[Beeld: Coin of Abdashtart I, Achaemenid Phoenicia (2).jpg|thumb|240px|'n Muntstuk uit die Achaemenidiese Ryk van Straton I van Sidon, wat regs te sien is agter die strydwa en die Persiese koning.]] Fenisië was 'n belangrike bate van die Achaemenidiese Ryk, veral danksy hulle kennis van skeepstegnologie en navigasie.<ref name=":7" /> Hulle het die grootste deel van die Persiese vloot se bote gelewer tydens die [[Grieks-Persiese Oorloë|ryk se oorloë met Griekeland]] in die laat 5de eeu&nbsp;v.C.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book V|last=Herodotus|pages=§109}}</ref> Fenisiërs onder [[Ahasveros]] het die Xerxeskanaal gebou, asook die [[Pontonbrug|pontbrûe]] waaroor die ryk se soldate die Griekse vasteland binnegegaan het.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VII|last=Herodotus|pages=§23}}</ref> Die Persiese koning het hulle egter swaar gestraf ná die nederlaag in die Slag van Salamis, wat hy toegeskryf het aan die Fenisiërs se lafhartigheid en onbekwaamheid.<ref>{{Cite book|title=The Histories, Book VIII|last=Herodotus|pages=§90}}</ref> In die middel van die 4de eeu&nbsp;v.C. het koning Tennes van Sidon 'n mislukte rebellie teen Artaxerxes III gelei. Hulle het die hulp ingewin van die Egiptenare, wat daarna in 'n oorlog met Persië betrokke geraak het.<ref>{{Cite web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Diodorus_Siculus/16C*.html|title=LacusCurtius • Diodorus Siculus — Book XVI Chapters 40‑65|website=penelope.uchicago.edu|access-date=2020-04-20}}</ref> Die verwoesting van Sidon daarna het gelei tot die heropkoms van Tirus, wat vir twee dekades die oorheersende Fenisiese stad gebly het tot met die aankoms van Alexander die Grote. ===Hellenistiese tydperk (332-152 v.C.)=== Fenisië was een van die eerste streke wat deur [[Alexander die Grote]] verower is tydens sy militêre veldtogte in [[Wes-Asië]]. Alexander se hoofteiken in die Persiese Levant was [[Tirus]], wat nou die streek se grootste en belangrikste stad was. Die stad het oorgegee ná 'n beleg van rofweg sewe maande, waartydens sy inwoners na Kartago gevlug het.<ref name=":9">{{cite book|last=Millar|first=Fergus|title=The Phoenician Cities: A Case-Study of Hellenisation|chapter=The Phoenician Cities|publisher=University of North Carolina Press|year=2006|pages=32–50|doi=10.5149/9780807876657_millar.8|jstor=10.5149/9780807876657_millar.8|isbn=9780807830307|url=https://www.jstor.org/stable/10.5149/9780807876657_millar.8}}</ref> Tirus se weiering om Alexander toe te laat om die stad se tempel aan [[Melqart]] te besoek, wat gelei het tot die moord op sy gesante, het 'n wrede vergelding tot gevolg gehad: 2&nbsp;000 van sy belangrikste inwoners is [[Kruisiging|gekruisig]] en 'n strooipophandlanger is aangestel.<ref>{{cite web|url=https://www.worldhistory.org/article/107/alexanders-siege-of-tyre-332-bce/|title=Alexander's Siege of Tyre, 332 BCE|website=World History Encyclopedia|access-date=2019-03-07}}</ref> Die res van Fenisië het maklik onder Alexander se beheer gekom en Sidon het vreedsaam oorgegee.<ref name=":10">{{cite journal|first=Stephen|last=Stockwell|title=Before Athens: Early Popular Government in Phoenician and Greek City States|journal=Geopolitics, History, and International Relations|issue=2|year=2010|pages=128–129}}</ref> [[Beeld:A naval action during the siege of Tyre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|links|200px|thumb|'n Vlootoptrede tydens Alexander die Grote se aanval op Tirus in 332&nbsp;v.C. Tekening deur Andre Castaigne, 1888-'89.]] Alexander se ryk het 'n beleid van Hellenisasie gehad, waardeur die Griekse kultuur en godsdiens deur die verowerde gebiede versprei is. Grieks is egter nie oral afgedwing nie en was soms net 'n taal vir administrasiedoeleindes. Die meeste plekname is in Grieks verander,<ref name=":9" /> maar in Fenisië het al die plekke buiten twee hulle inheemse name behou, en dit lyk of die Griekse administrasie hier baie beperk was.<ref name=":9" /> Die Fenisiërs het handels- en kulturele bande met hulle westelike bure behou. Die Griekse historikus Polibius vertel hoe die Seleukidiese koning Demetrius I uit Rome ontsnap het op 'n skip van Kartago wat goedere na Tirus vervoer het.<ref name=":9" /> Die aanpassing by die [[Masedonië (streek)|Masedoniese]] heerskappy is waarskynlik vergemaklik deur die Fenisiërs se historiese bande met die Grieke, met wie hulle 'n paar [[mitologie]]se stories en figure deel; die twee volke word selfs soms as "familie" beskou.<ref name=":9" /> Toe Alexander se ryk ná sy dood in 323&nbsp;v.C. inmekaarstort, het die Fenisiërs onder die bewind van die grootste van sy opvolgers, die [[Seleukidiese Ryk|Seleukiede]], gekom. Die [[Ptolemeïese Ryk]] van Egipte het voortdurend om die Fenisiese streek gewedywer tydens die 40-jarige Siriese Oorloë en die gebied het in die 3de eeu&nbsp;v.C. onder Ptolemeïese heerskappy gekom.<ref name="britannica.com"/> Die Seleukiede het dit die volgende eeu teruggewen en beheer daaroor uitgevoer tot in die middel van die 2de eeu&nbsp;v.C. Onder hulle heerskappy het die Fenisiërs 'n aansienlike mate van outonomie en selfregering gehad.<ref name="britannica.com"/> Tyens die Seleukidiese Dinastiese Oorloë (157-63&nbsp;v.C.) was die Fenisiese stede hoofsaaklik selfregerend. Die Seleukidiese Ryk, insluitende Fenisië, is in 82&nbsp;v.C. deur [[Tigranes die Grote]] van [[Armenië]] verower, en daarmee het die Hellenistiese invloed oor die streek tot 'n einde gekom. Met hulle strategies waardevolle bufferstaat wat in 'n mededingende mag opgeneem is, het die Romeine tussenbeide getree en die gebied in 62&nbsp;v.C. verower. Kort daarna is dit opgeneem in die [[Syria (Romeinse provinsie)|Romeinse provinsie Syria]]. Fenisië het in die 3de eeu&nbsp;n.C. 'n aparte Romeinse provinsie geword. Onder die Romeinse heerskappy het die Fenisiërs enige mate van outonomie verloor en die streek is verromeins. Die Romeinse Ryk het oor die gebied regeer tot in die 640's&nbsp;n.C., toe die [[Moslem]]se [[Arabiere]] dit verower het. ==Demografie== Die volk wat nou as die Fenisiërs bekend is, was nes die naburige [[Israel]]iete en [[Moabiete]] 'n [[Kanaän]]itiese volk. Hulle was 'n groep antieke [[Semitiese tale|Semitiessprekende]] volke wat op die laatste in die 3de millennium&nbsp;v.C. in die [[Levant]] teenwoordig was.<ref name="John C. Scott CCR" /> Fenisiërs het hulleself nie so genoem nie en sou eerder na hulleself verwys het as ''Kenaʿani'', "Kanaäniete".<ref>{{Cite web|title=Phoenicia|url=https://www.britannica.com/place/Phoenicia|url-status=live|website=britannica.com}}</ref> In 'n studie in 2018 met [[mitochondriale DNS]] in [[Sardinië]] is bevind die Fenisiërs was "inklusief en multikultureel, en het aansienlike vroulike mobiliteit gehad", met bewyse van inheemse, "vreedsame en permanente" Sardiniese integrasie in Semitiese Fenisiese setlaars. Die studie het ook bewyse gevind dat Suid-Europeërs hulle dalk in die gebied van die moderne [[Libanon]] gevestig het.<ref>{{Cite web|url=https://cosmosmagazine.com/biology/ancient-phoenician-life-was-mixed-and-multicultural|title=Ancient Phoenician life was mixed and multicultural|website=Cosmos Magazine|date=10 January 2018|language=en|access-date=2020-04-25}}</ref> ===Genetiese studies=== In 'n studie in 2008 onder Pierre Zalloua is bevind ses subklades van die [[haplogroep]] J-M172 (J2) – wat vermoedelik tussen die [[Kaukasus]]berge, [[Mesopotamië]] en die [[Levant]] ontstaan het – het 'n "Fenisiese handtekening" gehad en verteenwoordig onder die mans bevolkings van Libanese kusstreke sowel as die groter Levant (die "Fenisiese buiterand"), gevolg deur ander gebiede van historiese Fenisiese besetting, van [[Siprus]] tot [[Marokko]]. Die navorsers het voorgestel die genetiese handtekening is die gevolg van 'n "gedeelde bron van verwante lyne wat in Libanon gewortel is".<ref name="Zalloua 2008">{{cite journal |last=Zalloua |first=Pierre A. |title=Identifying Genetic Traces of Historical Expansions: Phoenician Footprints in the Mediterranean |journal=American Journal of Human Genetics |year=2008 |volume=83 |issue=5 |pages=633–642 |doi=10.1016/j.ajhg.2008.10.012 |pmid=18976729 |pmc=2668035|display-authors=et al.}}</ref> Nog 'n studie in 2006 het bewyse gevind van die genetiese teenwoordigheid van Fenisiërs op die Spaanse eiland [[Ibiza]].<ref>{{cite journal |last1=Tomàs |first1=Carme|title=Differential maternal and paternal contributions to the genetic pool of Ibiza Island, Balearic Archipelago |journal=American Journal of Physical Anthropology |date=2006 |volume=129 |issue=2 |pages=268–278 |doi=10.1002/ajpa.20273 |pmid=16323196 }}</ref> In 2016 het die [[skelet]] van 'n 2&nbsp;500 jaar oue man van Kartago wat in [[Tunisië]] ontdek is, getoon dit bevat die seldsame moederlike haplogroep U5b2c1. Die lyn van dié "Jong Man van Byrsa" verteenwoordig vermoedelik vroeë geenvloei van [[Iberië]] na die [[Magreb]].<ref>{{cite journal |last1=Matisoo-Smith |first1=Elizabeth A. |last2=Gosling |first2=Anna L. |last3=Boocock |first3=James |last4=Kardailsky |first4=Olga |last5=Kurumilian |first5=Yara |last6=Roudesli-Chebbi |first6=Sihem |date=25 May 2016 |title=A European Mitochondrial Haplotype Identified in Ancient Phoenician Remains from Carthage, North Africa |journal=PLoS ONE |volume=11 |issue=5 |doi=10.1371/journal.pone.0155046 |display-authors=et al. |pages=e0155046 |pmid=27224451 |pmc=4880306|bibcode=2016PLoSO..1155046M |doi-access=free }}</ref> Volgens 'n studie van 2017 wat deur die ''American Journal of Human Genetics'' gepubliseer is, kry hedendaagse Libanese die grootste deel van hulle herkoms van 'n bevolking wat aan die Kanaäniete verwant is, en dit dui op 'n aansienlike genetiese aaneenlopendheid in die Levant sedert minstens die [[Bronstydperk]].<ref>{{cite journal|last1=Harb|first1=Marc|display-authors=etal|date=July 2017|title=Continuity and Admixture in the Last Five Millennia of Levantine History from Ancient Canaanite and Present-Day Lebanese Genome Sequences|url=|journal=American Journal of Human Genetics|volume=101|issue=2|pages=274–282|doi=10.1016/j.ajhg.2017.06.013|pmc=5544389|pmid=28757201}}</ref><ref>{{cite news|last1=Abed|first1=Mira|date=27 July 2017|title=The DNA of ancient Canaanites lives on in modern-day Lebanese, genetic analysis shows|work=Los Angeles Times|url=https://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-canaanite-lebanese-genetics-20170727-story.html}}</ref> Die Britse genetikus Chris Tyler-Smith en sy span het verder "antieke DNS van vyf Kanaänitiese volke wat 3&nbsp;750 en 3&nbsp;650 jaar gelede" gelewe het, met dié van moderne mense vergelyk en onthul dat 93% van die genetiese herkoms van mense in Libanon van die Kanaäniete kom (die ander 7% was van 'n bevolking op die [[Eurasië|Eurasiese]] [[steppe]]).<ref>{{cite web |url=https://www.patheos.com/blogs/kermitzarleyblog/2017/08/palestinians-may-philistines-since-lebanese-dna-93-canaanite/ |title=Palestinians May Be Philistines Since Lebanese DNA Is 93% Canaanite |last=Zarley |first=Kermit |work=Patheos |date=4 August 2017 |access-date=5 August 2021 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-canaanite-lebanese-genetics-20170727-story.html |title=The DNA of ancient Canaanites lives on in modern-day Lebanese, genetic analysis shows |last=Abed |first=Mira |work=Los Angeles Times |date=27 July 2017 |access-date=5 August 2021 |url-status=live}}</ref> In 'n studie in 2020 wat in die ''American Journal of Human Genetics'' gepubliseer is, het navorsers gewys daar is 'n aansienlike genetiese aaneenlopendheid in Libanon sedert die Bronstydperk wat deur drie groot vermengingsvoorvalle onderbreek is: in die [[Ystertydperk|Yster-]], Hellenistiese en [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] tydperk, wat elk 3-11% van die nieplaaslike gene tot die bevolking bygedra het.<ref name="doi_10.1016/j.ajhg.2020.05.008">{{cite journal|last1=Haber|first1=Marc|last2=Nassar|first2=Joyce|last3=Almarri|first3=Mohamed A.|last4=Saupe|first4=Tina|last5=Saag|first5=Lehti|last6=Griffith|first6=Samuel J.|last7=Doumet-Serhal|first7=Claude|last8=Chanteau|first8=Julien|last9=Saghieh-Beydoun|first9=Muntaha|last10=Xue|first10=Yali|last11=Scheib|first11=Christiana L.|year=2020|title=A Genetic History of the Near East from an aDNA Time Course Sampling Eight Points in the Past 4,000 Years|journal=American Journal of Human Genetics|volume=107|issue=1|pages=149–157|doi=10.1016/j.ajhg.2020.05.008|pmc=7332655|pmid=32470374|last12=Tyler-Smith|first12=Chris}}</ref> ==Ekonomie== ===Handel=== [[Beeld:Phoenician trade routes (eng).svg|thumb|400px|Die groot Fenisiese handelsnetwerk (omstreeks 1200-800&nbsp;v.C.).]] Die Fenisiërs was tussengangers tussen die uiteenlopende bevolkings in die Mediterreense streek en Nabye Ooste. Hulle het die uitruil van goedere, kennis, kultuur en godsdienstradisies aangehelp. Hulle uitgebreide en langdurige handelsnetwerk het die fondament gelê vir 'n ekonomies en kultureel samehangende Mediterreense streek, wat deur die Grieke en veral die Romeinse voortgesit is.<ref name="Jerry H. Bentley 1999" /> [[Beeld:MuseoArqueologicoCadiz-P1050192.JPG|thumb|links|220px|Fenisiese sarkofae wat in Cádiz, Spanje, ontdek is. Hulle is vermoedelik na Sidon uitgevoer.<ref>A. B. Freijeiro, R. Corzo Sánchez, Der neue anthropoide Sarkophag von Cadiz. In: Madrider Mitteilungen 22, 1981.</ref><ref>{{cite journal |last1=Lapuente |first1=P. |last2=Rodà |first2=I. |last3=Gutiérrez Garcia‐M |first3=A. |last4=Brilli |first4=M. |title=Addressing the controversial origin of the marble source used in the Phoenician anthropoid sarcophagi of Gadir (Cadiz, Spain) |journal=Archaeometry |date=June 2021 |volume=63 |issue=3 |pages=467–480 |doi=10.1111/arcm.12623|s2cid=225150177 |url=http://zaguan.unizar.es/record/108415 }}</ref> Argeologiese Museum van Cádiz.]] Fenisiese bande met die Grieke was diepgewortel. Dit het blykbaar in die [[Minoïese beskawing]] op [[Kreta]] (1950-1450&nbsp;v.C.) begin, wat saam met die [[Miceense Griekeland|Miceense beskawing]] (1600-1100&nbsp;v.C.) as die voorlopers van klassieke Griekeland beskou word.<ref>{{cite book|first=Fernand|last=Braudel|title=Memory and Mediterranean|translator-first=Sian|translator-last=Reynolds|location=New York|publisher=Alfred A. Knopf|year=2001|pages=112–113}}</ref> Argeologiese bewyse dui daarop dat die Miceense Grieke geleidelik goedere, kunsstyle en gebruike via die Fenisiërs uit die Nabye Ooste ingevoer het. Aan die Egiptenare het die Fenisiërs sederhout teen aansienlike pryse verkoop,{{sfnp|Cunliffe|2008|pages=241–2}} asook [[wyn]] van die 8ste eeu&nbsp;v.C. af. Die wynhandel met Egipte is goed gedokumenteer deur skeepswrakke wat in 1997 in die oop see 50&nbsp;km wes van [[Ashkelon]], Israel, ontdek is.<ref>{{cite book |first=L. E. |last=Stager |chapter=Phoenician shipwrecks in the deep sea |title=Sea routes: From Sidon to Huelva: Interconnections in the Mediterranean, 16th–6th&nbsp;c.&nbsp;BC |year=2003 |pages=233–248 |isbn=978-960-7064-40-0 }}</ref> Groot houers van [[terracotta]] uit Tirus en Sarepta is gebruik vir die vervoer van die wyn. Die Fenisiërs het weer van die Egiptenare [[Nubië|Nubiese]] [[goud]] gekoop. Van elders het hulle ander materiale gekry, waarvan die belangrikste seker [[silwer]] was, soos van [[Sardinië]] en die [[Iberiese Skiereiland]]. Tin vir die maak van [[brons]] is dalk van [[Galisië]] in Suid-Spanje gekry, of van [[Noord-Europa]] ([[Cornwall]] of [[Historiese Bretagne|Bretagne]]).{{sfnp|Markoe|2000|p=103}} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronnelys == * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Phoenicia|Engelse Wikipedia]] * Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8 {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]] [[Kategorie:Middellandse See]] [[Kategorie:Antieke Nabye Ooste]] jg7em2iscatdvmp2q75uw6c9fsm9yyn 0 103628 2514875 2406395 2022-07-25T11:28:29Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Sterkbos | status = | image = Terminalia prunioides, habitus naby Marnitz, Limpopo, a.jpg | image_caption = Groeivorm naby Marnitz, Limpopo | status = LC | status_system = iucn3.1 | domain = | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Tracheophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = [[Terminalia]] | species = '''Terminalia prunioides''' | binomial = Terminalia prunioides | binomial_authority = M. Laws. | range_map = | range_map_caption = | image2 = | image2_caption = | synonyms = ''Terminalia rautanenii'' <small>Schinz</small><br /> ''Terminalia petersii'' <small>[[Adolf Engler|Engl.]]</small><br /> ''Terminalia holstii'' <small>[[Adolf Engler|Engl.]]</small><br /> ''Terminalia benguellensis'' var.'' ovalis'' <small>[[William Philip Hiern|Hiern]]</small><br /> ''Terminalia benguellensis'' <small>[[Friedrich Martin Josef Welwitsch|Welw.]] ex [[William Philip Hiern|Hiern]]</small> }} Die '''sterkbos''' (''Terminalia prunioides'') is klein, bladwisselende [[boom]] of somtyds ook 'n [[struik]] wat voorkom in [[Limpopo]] en [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit boompie kan enkel of meerstammig wees. Dit groei in swak gedreineerde kleigrond of klipperige heuwelhange en word tot 8&nbsp;m groot. Die bas is bruingrys en ouer bome s'n kan gegroef wees. Gepaarde of enkeldorings kom voor by die basis van die sytakkies. Die blare is enkelvoudig, in spirale aan die punte van die takkies. Massas wit blommetjies kom vanaf Oktober tot Januarie voor; die blommetjies is in are gerangskik. Die saadpeule is papieragtig en is helder pruimrooi. Die nasionale nommer van die boom is 550.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Galery == <gallery> Terminalia prunioides - dans la Forêt Pétrifiée du Damaraland.jpg|<center>Loof en vrugte Purple-pod Cluster-leaf (Terminalia prunioides) (12025978225).jpg|<center>Bloeiwyse en vrugte Purple-pod Cluster-leaf Terminalia prunoides (8389893975).jpg|<center>Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''Natuurlewe van Suid-Afrika'' Duncan Butchart Struik Nature 2012 ISBN 978-1-4317-0248-0 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Terminalia prunioides}} * {{Wikispecies-inlyn|Terminalia prunioides}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 1rghn5vgiqj3y7vdvfpk96oadqtylii 0 103673 2514874 2415128 2022-07-25T11:27:48Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Sterkastaiing | status = | image = Sterculia rogersii, habitus, naby Swartwater, a.jpg | image2 = Sterculia rogersii, bas, naby Swartwater, a.jpg | image2_caption = Groeivorm en bas, wintertyd naby Swartwater, Limpopo | domain = | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Tracheophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Malvales]] | familia = [[Malvaceae]] | genus = [[Sterculia]] | species = '''Sterculia rogersii''' | binomial = Sterculia rogersii | binomial_authority = N.E.Brown | range_map = | range_map_caption = | synonyms = }} __NOTOC__ Die '''sterkastaiing''' (''Sterculia rogersii'') is 'n dik- en meerstammige [[boom]] of [[struik]]. Dit kom voor in [[Limpopo]] en die [[Laeveld]] in [[Suid-Afrika]]. Die boom leef in klipbanke en koppies. Hulle word 2-5m hoog. Die boom is bladwisselend en dikwels vir lang tye blaarloos. Die [[bas]] is liggrys, skilfer af om pienk of geel kolle te ontbloot. Die blare is enkelvoudig, drielobbig, grysgroen bo en ligter en fluweelagtig onder. Die blaar vergeel eers voor hy val. Die blomme is groenerig pienk en in oorvloed vanaf Julie tot Januarie. Die boom se nasionale nommer is 477.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery> Sterculia rogersii02.jpg|Stam in die Krugerwildtuin Sterculia rogersii00.jpg|Vrugte Sterculia rogersii01.jpg|Blomme Sterculia rogersii03.jpg|Stamme </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bron == * ''Natuurlewe van Suid-Afrika'' Duncan Butchart Struik Nature 2012 ISBN 978-1-4317-0248-0 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Sterculia rogersii}} * {{Wikispecies-inlyn|Sterculia rogersii}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] sn0hv8ezj4kziesshyy2ir6g1872wgy 0 110761 2514517 2457148 2022-07-24T13:25:11Z 196.250.156.75 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Refentse Morake | beeld = Refentse2-427x640.jpg | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = solo | geboortenaam = 1 AUGUSTUS 1997 | alias = | geboortedatum = 1{{Geboortedatum en ouderdom|1997|08|1}}<ref name="RM_FB">{{cite web|url=https://www.facebook.com/refentse.morake/about?lst=1363219030%3A100003147032029%3A1493133028&section=contact-info&pnref=about |title=Refentse Morake se Facebookblad|accessdate=25 April 2017}}</ref> | geboorteplek = [[Vereeniging]] | oorsprong = [[Suid-Afrika]] | sterfdatum = | sterfplek = | genre = | beroep = Sanger | instrument = KITAAR | jare_aktief = [[2015]] - hede | etiket = | assosiasies = | webwerf = | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Refentse Morake''' (gebore 1 Augustus 1997) is 'n [[Afrikaans]]e sanger wat in [[Vereeniging]] grootgeword het. Hy was 17 toe hy op die sypaadjie van sy ouerhuis in Unitaspark, 'n voorstad van Vereeniging, opgemerk is terwyl hy [[kitaar]] gespeel en gesing het. 'n Dame - Cecilia Marchionna, of ''Tannie Kleintjie'', soos sy meer bekend is, het hom gehoor. Sy het hom genader en gevra of sy 'n [[video]] van hom mag opneem en die video op haar [[Facebook]] mag sit. Hy het ingestem en gedink die "tannie" het waarskynlik net 'n paar Facebook-vriende, maar dit was 'n groot onderskatting.<ref name=HL>{{cite web |url=http://www.heraldlive.co.za/busker-17-ends-stage-zoid/ |title=HeraldLIVE: Busker, 17, ends up on stage with Zoid |access-date=14 Mei 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160821013718/http://www.heraldlive.co.za/busker-17-ends-stage-zoid/ |archive-date=21 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die Facebookvideo het met 30&nbsp;000 beskouings op die eerste dag die hoogte ingeskiet, tot 160&nbsp;000 vier dae later, en aanhou groei. In April 2015 het hy in Baron van Reedestraat in [[Oudtshoorn]] in die straat opgetree, toe sy gunsteling sanger, [[Karen Zoid]], verbygekom en vir hom R10 ter waardering vir sy poging gegee het. Daardie aand het organiseerders by die [[KKNK]] vir Morake agter die skerms van die fees se openingskonsert geneem, waar hy verskeie musieksterre, insluitend Karen Zoid ontmoet het, en 'n musiekkontrak aangebied is.<ref name="HL" /> Refentse stel sy debuutalbum ''My Hart Bly in 'n Taal'' in 2016 vry, en sy tweede album ''Deur My Venster'' word in 2017 vrygestel.Hy ht ook in een van sy interviews gese dat hy ht was di eenigeste een wat afrikaans kon praat want sy ouers kon n fok ni. == Diskografie == ===Albums=== * 2016: ''My hart bly in 'n taal''<ref name=Maroela>{{cite web |url=http://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/my-hart-bly-in-n-taal/ |title=Maroelamedia.co.za: My Hart Bly in 'n Taal – Refentse |access-date=15 Mei 2016 |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009165126/https://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/my-hart-bly-in-n-taal/ |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * 2017: ''Deur my venster''<ref name=Dmv>{{cite web|url=https://www.last.fm/music/Refentse/Deur+My+Venster |title=Last FM: Refentse, Deur My Venster |accessdate=17 Junie 2017}}</ref> ===Enkelsnitte=== *2016: "Sonvanger" [https://www.youtube.com/watch?v=Fkh1HjS-oO0] *2018: "Reisiger" [https://www.youtube.com/watch?v=thbY8vqUWCs] *2018: "Liefdegenerasie" [https://www.youtube.com/watch?v=3BYHqM93qlI] *2019: "What a Boytjie" [https://www.youtube.com/watch?v=tzcavDArS_E] *2021: "Beauty of Africa" [https://www.youtube.com/watch?v=KG5e_Tyx5_0] == Eerbewyse == * In 2017 word Refentse vereer met vier Ghoema-trofees vir sy album ''My hart bly 'n taal''. Hy stap weg met die pryse vir ''Album van die jaar'', ''Manlike kunstenaar van die jaar'', ''Digitale album van die jaar'' en 'n ''Ere-toekenning vir beste verkoper''.<ref name="Ghoema_2017">{{cite web |url=http://ghoema.co.za/ghoema-2017-kategorie-wenners |title=Ghoema 2017 Kategorie-wenners |publisher=Ghoema Webblad |accessdate=25 April 2017 |archive-date= 4 Mei 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170504121113/http://ghoema.co.za/ghoema-2017-kategorie-wenners/ |url-status=dead }}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Musiekvideo's == * [https://www.youtube.com/watch?v=0CuCE4uL6_w= "Toe vind ek jou" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=wsGFmISCCIk= "Breyten se Brief" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=4eQaQ7athCY= "Hei Willemina" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=Fkh1HjS-oO0 "Sonvanger" op YouTube] {{DEFAULTSORT:Morake, Refentse}} [[Kategorie:Afrikaanse sangers]] [[Kategorie:Geboortes in 1997]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] [[Kategorie:Zoeloes]] [[Kategorie:Tswanas]] [[Kategorie:Lewende mense]] 20v8gs99y79rht0y90btpnc66ybj64e 2514518 2514517 2022-07-24T13:26:49Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/196.250.156.75|196.250.156.75]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Werldwayd|Werldwayd]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Refentse Morake | beeld = Refentse2-427x640.jpg | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = solo | geboortenaam = | alias = | geboortedatum = {{Geboortedatum en ouderdom|1997|08|1}}<ref name="RM_FB">{{cite web|url=https://www.facebook.com/refentse.morake/about?lst=1363219030%3A100003147032029%3A1493133028&section=contact-info&pnref=about |title=Refentse Morake se Facebookblad|accessdate=25 April 2017}}</ref> | geboorteplek = [[Vereeniging]] | oorsprong = [[Suid-Afrika]] | sterfdatum = | sterfplek = | genre = | beroep = Sanger | instrument = | jare_aktief = [[2015]] - hede | etiket = | assosiasies = | webwerf = | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Refentse Morake''' (gebore 1 Augustus 1997) is 'n [[Afrikaans]]e sanger wat in [[Vereeniging]] grootgeword het. Hy was 17 toe hy op die sypaadjie van sy ouerhuis in Unitaspark, 'n voorstad van Vereeniging, opgemerk is terwyl hy [[kitaar]] gespeel en gesing het. 'n Dame - Cecilia Marchionna, of ''Tannie Kleintjie'', soos sy meer bekend is, het hom gehoor. Sy het hom genader en gevra of sy 'n [[video]] van hom mag opneem en die video op haar [[Facebook]] mag sit. Hy het ingestem en gedink die "tannie" het waarskynlik net 'n paar Facebook-vriende, maar dit was 'n groot onderskatting.<ref name=HL>{{cite web |url=http://www.heraldlive.co.za/busker-17-ends-stage-zoid/ |title=HeraldLIVE: Busker, 17, ends up on stage with Zoid |access-date=14 Mei 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160821013718/http://www.heraldlive.co.za/busker-17-ends-stage-zoid/ |archive-date=21 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die Facebookvideo het met 30&nbsp;000 beskouings op die eerste dag die hoogte ingeskiet, tot 160&nbsp;000 vier dae later, en aanhou groei. In April 2015 het hy in Baron van Reedestraat in [[Oudtshoorn]] in die straat opgetree, toe sy gunsteling sanger, [[Karen Zoid]], verbygekom en vir hom R10 ter waardering vir sy poging gegee het. Daardie aand het organiseerders by die [[KKNK]] vir Morake agter die skerms van die fees se openingskonsert geneem, waar hy verskeie musieksterre, insluitend Karen Zoid ontmoet het, en 'n musiekkontrak aangebied is.<ref name="HL" /> Refentse stel sy debuutalbum ''My Hart Bly in 'n Taal'' in 2016 vry, en sy tweede album ''Deur My Venster'' word in 2017 vrygestel. == Diskografie == ===Albums=== * 2016: ''My hart bly in 'n taal''<ref name=Maroela>{{cite web |url=http://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/my-hart-bly-in-n-taal/ |title=Maroelamedia.co.za: My Hart Bly in 'n Taal – Refentse |access-date=15 Mei 2016 |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009165126/https://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/my-hart-bly-in-n-taal/ |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * 2017: ''Deur my venster''<ref name=Dmv>{{cite web|url=https://www.last.fm/music/Refentse/Deur+My+Venster |title=Last FM: Refentse, Deur My Venster |accessdate=17 Junie 2017}}</ref> ===Enkelsnitte=== *2016: "Sonvanger" [https://www.youtube.com/watch?v=Fkh1HjS-oO0] *2018: "Reisiger" [https://www.youtube.com/watch?v=thbY8vqUWCs] *2018: "Liefdegenerasie" [https://www.youtube.com/watch?v=3BYHqM93qlI] *2019: "What a Boytjie" [https://www.youtube.com/watch?v=tzcavDArS_E] *2021: "Beauty of Africa" [https://www.youtube.com/watch?v=KG5e_Tyx5_0] == Eerbewyse == * In 2017 word Refentse vereer met vier Ghoema-trofees vir sy album ''My hart bly 'n taal''. Hy stap weg met die pryse vir ''Album van die jaar'', ''Manlike kunstenaar van die jaar'', ''Digitale album van die jaar'' en 'n ''Ere-toekenning vir beste verkoper''.<ref name="Ghoema_2017">{{cite web |url=http://ghoema.co.za/ghoema-2017-kategorie-wenners |title=Ghoema 2017 Kategorie-wenners |publisher=Ghoema Webblad |accessdate=25 April 2017 |archive-date= 4 Mei 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170504121113/http://ghoema.co.za/ghoema-2017-kategorie-wenners/ |url-status=dead }}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Musiekvideo's == * [https://www.youtube.com/watch?v=0CuCE4uL6_w= "Toe vind ek jou" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=wsGFmISCCIk= "Breyten se Brief" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=4eQaQ7athCY= "Hei Willemina" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=Fkh1HjS-oO0 "Sonvanger" op YouTube] {{DEFAULTSORT:Morake, Refentse}} [[Kategorie:Afrikaanse sangers]] [[Kategorie:Geboortes in 1997]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] [[Kategorie:Zoeloes]] [[Kategorie:Tswanas]] [[Kategorie:Lewende mense]] p4gtthkhm2mbwphwk4nto5lraw01999 2514524 2514518 2022-07-24T14:11:05Z Aliwal2012 39067 Ek is nie Mukdro nie! wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Refentse Morake | beeld = Refentse2-427x640.jpg | beeldgrootte = | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = solo | geboortenaam = | alias = | geboortedatum = {{Geboortedatum en ouderdom|1997|08|1}}<ref name="RM_FB">{{cite web|url=https://www.facebook.com/refentse.morake/about?lst=1363219030%3A100003147032029%3A1493133028&section=contact-info&pnref=about |title=Refentse Morake se Facebookblad|accessdate=25 April 2017}}</ref> | geboorteplek = [[Vereeniging]] | oorsprong = {{vlagland|Suid-Afrika}}ner | sterfdatum = | sterfplek = | genre = | beroep = [[Sanger]] | instrument = [[Kitaar]] | jare_aktief = [[2015]] - hede | etiket = | assosiasies = | webwerf = | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Refentse Morake''' (gebore 1 Augustus [[1997]]) is 'n [[Afrikaans]]e sanger wat in [[Vereeniging]] grootgeword het. Hy was 17 toe hy op die sypaadjie van sy ouerhuis in Unitaspark, 'n voorstad van Vereeniging, opgemerk is terwyl hy [[kitaar]] gespeel en gesing het. 'n Dame, Cecilia Marchionna – of ''Tannie Kleintjie'', soos sy meer bekend is – het hom gehoor. Sy het hom genader en gevra of sy 'n [[video]] van hom mag opneem en die video op haar [[Facebook|Vleisboek]] mag sit. Hy het ingestem en gedink die "tannie" het waarskynlik net 'n paar Facebook-vriende, maar dit was 'n groot onderskatting.<ref name=HL>{{cite web |url=http://www.heraldlive.co.za/busker-17-ends-stage-zoid/ |title=HeraldLIVE: Busker, 17, ends up on stage with Zoid |access-date=14 Mei 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160821013718/http://www.heraldlive.co.za/busker-17-ends-stage-zoid/ |archive-date=21 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die Facebookvideo het met 30&nbsp;000 beskouings op die eerste dag die hoogte ingeskiet, tot 160&nbsp;000 vier dae later, en aanhou groei. In April 2015 het hy in Baron van Reedestraat in [[Oudtshoorn]] in die straat opgetree, toe sy gunsteling sanger, [[Karen Zoid]], verbygekom en vir hom R10 ter waardering vir sy poging gegee het. Daardie aand het organiseerders by die [[KKNK]] vir Morake agter die skerms van die fees se openingskonsert geneem, waar hy verskeie musieksterre, insluitend Karen Zoid ontmoet het, en 'n musiekkontrak aangebied is.<ref name="HL" /> Refentse stel sy debuutalbum ''My Hart Bly in 'n Taal'' in 2016 vry, en sy tweede album ''Deur My Venster'' word in 2017 vrygestel. == Diskografie == ===Albums=== * 2016: ''My hart bly in 'n taal''<ref name=Maroela>{{cite web |url=http://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/my-hart-bly-in-n-taal/ |title=Maroelamedia.co.za: My Hart Bly in 'n Taal – Refentse |access-date=15 Mei 2016 |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009165126/https://maroelamedia.co.za/vermaak/musiek/my-hart-bly-in-n-taal/ |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * 2017: ''Deur my venster''<ref name=Dmv>{{cite web|url=https://www.last.fm/music/Refentse/Deur+My+Venster |title=Last FM: Refentse, Deur My Venster |accessdate=17 Junie 2017}}</ref> ===Enkelsnitte=== *2016: "Sonvanger" [https://www.youtube.com/watch?v=Fkh1HjS-oO0] *2018: "Reisiger" [https://www.youtube.com/watch?v=thbY8vqUWCs] *2018: "Liefdegenerasie" [https://www.youtube.com/watch?v=3BYHqM93qlI] *2019: "What a Boytjie" [https://www.youtube.com/watch?v=tzcavDArS_E] *2021: "Beauty of Africa" [https://www.youtube.com/watch?v=KG5e_Tyx5_0] == Eerbewyse == * In 2017 word Refentse vereer met vier Ghoema-trofees vir sy album ''My hart bly 'n taal''. Hy stap weg met die pryse vir ''Album van die jaar'', ''Manlike kunstenaar van die jaar'', ''Digitale album van die jaar'' en 'n ''Ere-toekenning vir beste verkoper''.<ref name="Ghoema_2017">{{cite web |url=http://ghoema.co.za/ghoema-2017-kategorie-wenners |title=Ghoema 2017 Kategorie-wenners |publisher=Ghoema Webblad |accessdate=25 April 2017 |archive-date= 4 Mei 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170504121113/http://ghoema.co.za/ghoema-2017-kategorie-wenners/ |url-status=dead }}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Musiekvideo's == * [https://www.youtube.com/watch?v=0CuCE4uL6_w= "Toe vind ek jou" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=wsGFmISCCIk= "Breyten se Brief" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=4eQaQ7athCY= "Hei Willemina" op YouTube] * [https://www.youtube.com/watch?v=Fkh1HjS-oO0 "Sonvanger" op YouTube] {{DEFAULTSORT:Morake, Refentse}} [[Kategorie:Afrikaanse sangers]] [[Kategorie:Geboortes in 1997]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse musici]] [[Kategorie:Zoeloes]] [[Kategorie:Tswanas]] [[Kategorie:Lewende mense]] hwzkbvmwce03hxwfpiz7gug2tca17ay 0 116354 2514755 2511412 2022-07-25T08:10:36Z Aliwal2012 39067 Ek is nie Mukdro nie! wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Blousaadgras | image = Megathyrsus maximus plant2 (7370593846).jpg | image_caption = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Megathyrsus maximus | authority = (Jacq.) B.K.Simon & S.W.L.Jacobs | synonyms = [[#Sinonieme|Sien teks.]] }} '''Blousaadsoetgras''' (''Megathyrsus maximus'') is 'n [[gras]]spesie wat veral in [[WWF]]-[[ekostreek]] AT1012 (die [[rivierklowe van Maputa- tot Pondoland]]) voorkom. Op die [[SANBI-rooilys]] word dit as ''veilig'' gelys. == Voorkomsgebied == Die [[spesie]] kom wyd oor [[Afrika]] voor. In [[Suid-Afrika]] kom dit in al die provinsies voor. === Afrika === In die res van Afrika kom dit in die volgende lande voor:<ref>{{webaanhaling|titel=SANBI-rooilys|url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1262-35}}</ref><ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:60426565-2</ref> [[Aldabra]], [[Angola]], [[Benin]], [[Botswana]], [[Burkina Faso]], [[Burundi]], [[Comore-eilande]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eritrea]], [[Eswatini]], [[Ethiopië]], [[Gaboen]], [[Gambië]], [[Ghana]], [[Guinee]], [[Guinee-Bissau]], [[Ivoorkus]], [[Kameroen]], [[Kenia]], [[Liberië]], [[Madagaskar]], [[Malawi]], [[Mauritius]], [[Mosambiek]], [[Namibië]], [[Nigerië]], [[Republiek die Kongo]], [[Réunion]], [[Rodrigues]], [[Rwanda]], [[Senegal]], [[Sentraal-Afrikaanse Republiek]], [[Seychelle]], [[Sierra Leone]], [[Soedan]], [[Sokotra]], [[Somalië]], [[Tanzanië]], [[Togo]], [[Tsjad]], [[Uganda]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]]. Dit kom ook voor op al die eilande van die [[Golf van Guinee]] asook dié in die [[Mosambiekkanaal]]. === Asië === In [[Asie]] kom dit in die volgende lande voor: [[Bahrein]], [[Irak]], [[Jemen]], [[Katar]], [[Koeweit]], [[Oman]], [[Saoedi-Arabië]] en die [[Verenigde Arabiese Emirate]]. == Sinonieme == {{div col|colwidth=26em}} * ''Megathyrsus bivonanus'' <small>(Brullo, Miniss., Scelsi & Spamp.) Verloove</small> * ''Megathyrsus maximus var. coloratus'' <small>(C.T.White) B.K.Simon & S.W.L.Jacobs</small> * ''Megathyrsus maximus var. pubiglumis'' <small>(K.Schum.) B.K.Simon & S.W.L.Jacobs</small> * ''Milium arundinaceum'' <small>J.Koenig ex Steud.</small> * ''Panicum airoides'' <small>Flüggé ex Nees</small> * ''Panicum bivonianum'' <small>Brullo, Miniss., Scelsi & Spamp.</small> * ''Panicum compressum'' <small>Biv.</small> * ''Panicum confine'' <small>Hochst. ex A.Rich.</small> * ''Panicum eburneum'' <small>Trin.</small> * ''Panicum giganteum'' <small>Mez</small> * ''Panicum heynei'' <small>Roth</small> * ''Panicum hirsutissimum'' <small>Steud.</small> * ''Panicum jumentorum'' <small>[[Christiaan Hendrik Persoon|Pers.]]</small> * ''Panicum laeve'' <small>Lam.</small> * ''Panicum mahafalense'' <small>A.Camus</small> * ''Panicum mananarense'' <small>A.Camus</small> * ''Panicum maximum'' <small>Jacq.</small> * ''Panicum maximum var. coloratum'' <small>C.T.White</small> * ''Panicum maximum subsp. commune'' <small>(Nees) Peter</small> * ''Panicum maximum subsp. pubescens'' <small>M.Sharma</small> * ''Panicum maximum var. pubiglume'' <small>K.Schum.</small> * ''Panicum maximum var. trichoglume'' <small>Robyns</small> * ''Panicum pamplemoussense'' <small>Steud.</small> * ''Panicum poiforme'' <small>Willd. ex Spreng.</small> * ''Panicum polygamum'' <small>Sw.</small> * ''Panicum praelongum'' <small>Steud.</small> * ''Panicum praticola'' <small>Salzm. ex Döll</small> * ''Panicum scaberrimum'' <small>Lag.</small> * ''Panicum sparsum'' <small>Schumach.</small> * ''Panicum teff'' <small>Desv.</small> * ''Panicum tephrosanthum'' <small>Hack.</small> * ''Panicum trichocondylum'' <small>Steud.</small> * ''Panicum trichoglume'' <small>K.Schum.</small> * ''Urochloa maxima'' <small>(Jacq.) R.D.Webster</small> {{div col end}} == Galery == <gallery> Megathyrsus maximus whole4 (7370586296).jpg| Megathyrsus maximus head11 (7370594602).jpg| Megathyrsus maximus leaf1 (7185351271).jpg| Megathyrsus maximus sheath2 (7185352443).jpg| Megathyrsus maximus spikelets2 (7370584976).jpg| Megathyrsus maximus spikelets11 (7370585364).jpg| </gallery> == Landbou == Die gras het 'n hoë weidingsindekswaarde. {{WIW|10|8.1|5.53}} == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Megathyrsus maximus}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Grasse]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Benin]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Burkina Faso]] [[Kategorie:Flora van Burundi]] [[Kategorie:Flora van die Comore-eilande]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eritrea]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Gaboen]] [[Kategorie:Flora van Gambië]] [[Kategorie:Flora van Ghana]] [[Kategorie:Flora van Guinee]] [[Kategorie:Flora van Guinee-Bissau]] [[Kategorie:Flora van Ivoorkus]] [[Kategorie:Flora van Kameroen]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Liberië]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mauritius]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Nigerië]] [[Kategorie:Flora van die Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Réunion]] [[Kategorie:Flora van Rodrigues]] [[Kategorie:Flora van Rwanda]] [[Kategorie:Flora van Senegal]] [[Kategorie:Flora van die Sentraal-Afrikaanse Republiek]] [[Kategorie:Flora van Seychelle]] [[Kategorie:Flora van Sierra Leone]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Sokotra]] [[Kategorie:Flora van Somalië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Togo]] [[Kategorie:Flora van Tsjad]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ehg2i1lm9c63ucfbcxng7afewvrhedu 0 116867 2514537 2514480 2022-07-24T14:31:57Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki [[Beeld:Prof J Chris Coetzee, 1949.jpg|duimnael|regs|200px|Prof. J. Chris Coetzee, 1949.]] Prof. '''Johannes Christiaan Coetzee''', algemeen bekend as J. Chris Coetzee (plaas Dassiepoort, [[Venterstad]], [[Kaapkolonie]], [[8 Maart]] [[1893]] – Karmel, [[Pretoria]], [[Transvaal]], [[Suid-Afrika]], [[6 Desember]] [[1989]]<ref>{{Cite web|url=https://morneweb.wordpress.com/2017/12/06/6-desember/|title=Prof. J. Chris Coetzee in Karmel, Pretoria, oorlede|language=Afrikaans|access-date=22 Augustus 2018}}</ref>) was rektor van die [[PU vir CHO]] en skrywer van talle vakkundige werke oor die opvoedkunde.<ref name="dspace.nwu.ac.za">{{Cite web|url=https://dspace.nwu.ac.za/bitstream/handle/10394/13388/Eeufeesgedenkprogram%20van%20die%20Teologiese%20Skool%20van%20die%20GKSA%20en%20die%20PU%20vir%20CHO.pdf?sequence=1&isAllowed=y|title=Eeufeesgedenkprogram van die Teologiese Skool van die GKSA|date=1969|website=dspac.nwu.za.za|publisher=PU vir CHO|access-date=23 August 2018}}</ref> Hy was getroud met [[Aletta Coetzee|Aletta Johanna van Rooy]]. == Herkoms en skoolopleiding == [[Beeld:Theos eerste span, Teologiese Skool Potchefstroom, 1912.jpg|duimnael|regs|320px|<div style="font-size:90%;">Die eerste rugbyspan van die klub "Theos" aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1912. Voor: [[Charles du Toit|C.M.W. du Toit]], L. Erasmus. Middel: J. Ennis, F.J. Potgieter, prof. A.C.P. Duvenage, [[David Kotzé|D.N. Kotzé]] (kapt.), P.J.H. Coetzee (sekr.), F.H. Duvenage, J. Chris Coetzee. Agter: A. de Beer, [[J.V. Coetzee]], M.J. Heystek, [[Barend de Klerk|B.J. de Klerk]], J.J. Bezuidenhout, H.A. Steyn, N.P.J. Steyn, H.J. van der Walt.</div>]] Chris Coetzee was die tweede oudste kind van Johannes Lodewicus Coetzee<!-- (plaas Eselshoek, 15 September 1869 – Venterstad, 9 Februarie 1934) --> en Johanna Margaretha Kruger<!-- (plaas Vlakplaas, 21 Januarie 1870 – plaas Dassiepoort, 23 November 1943)-->. Sy kinderjare was sorgeloos en gelukkig. Volgens sy eie vertelling is hy "opgevoed in die vrese van die Here en touwys gemaak in wêreldlike kennis deur sy moeder veral, wat besonder skrander was". Coetzee is in 1902 vir die eerste keer skool toe ná die [[Tweede Vryheidsoorlog|Driejarige Oorlog]], maar na ’n privaat rebelleskool onder ene G. Knothe. Ná sowat ’n jaar het mnr. Knothe die dorp verlaat (na alle waarskynlikheid Venterstad), en is Coetzee noodgedwonge na die goewermentskool waar die kinders van Kaapse rebelle aanvanklik verag en/of afgeknou is. Einde 1908 het hy die "School Higher" afgelê en begin 1909 saam met meester G.G. Rossouw na [[Worcester]] in die [[Boland]] gegaan. Daar het hy einde 1909 onder [[Paul Roos]], die oud-Springbokkaptein, gematrikuleer, kort voor dié hoof van die Worcesterse Jongenskool in April 1910 [[Stellenbosch]] toe verhuis het om daar sy lewenstaak te verrig aan die skool wat later sy naam sou dra, die [[Paul Roos Gimnasium]]. Feitlik alle onderwys aan die Jongenskool op Worcester was destyds deur medium van Engels, met net ’n bietjie onderrig in [[Nederlands|Hollands]]. == Naskoolse opleiding == [[Beeld:Personeel van die CNO-skool Steynsburg, omstreeks 1916.jpg|duimnael|links|300px|Die personeel van die CNO-skool op [[Steynsburg]]. J. Chris Coetzee sit voor links.]] Van begin 1910 tot einde 1912 het Coetzee aan die literariese departement van die Teologiese Skool van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] op [[Potchefstroom]] studeer. Uit dié departement sou enkele jare later die Potchefstroom Universiteitskollege en eindelik die [[PU vir CHO]] ontstaan. Nadat hy die gekombineerde graad B.A.-Sc. (''Arts and Science'') behaal het, is hy deur die toedoen van ds. [[Willem Postma]], wat toe predikant van die [[Gereformeerde kerk Bloemfontein]] was, na die Grey-universiteitskollege (GUK) in die Vrystaatse hoofstad om daar verder te studeer in geskiedenis en opvoedkunde. In Junie 1914 het hy die Voorlopige Unie-O.1 deur medium van Afrikaans afgelê. Die Finale O.1 het hy in 1917 aan die GUK behaal met ’n verhandeling oor ''Die onderwys van die geskiedenis op middelbare skool''. In 1921 kom die M.A. (Moderne Tale) aan die beurt met ’n verhandeling oor ''Faktore in die opbloei van die Afrikaanse taal'' (volgens ’n ander bron ''Die faktore vir die opbloei van die Afrikaanse letterkunde'') en in 1923 die M.Ed. met ’n verhandeling oor ''Adolessente psigologie''. In 1925 behaal hy die graad D.Phil. aan die [[Universiteit van Suid-Afrika]] (waarvan die PUK destyds ’n konstituerende kollege was) onder promotorskap van prof. E. Eybers op ’n proefskrif oor ''Eksperimentele opvoedkundige studies'' (oftewel ''Eksperimentele ondersoekings na die algemene en rekenkundige bekwaamheid van skoolkinders op enkele Transvaalse skole''). == Onderwyser == [[Beeld:Matriekklas van die Steynsburgse Gimnasium met die latere prof J Chris Coetzee, 1918.jpg|duimnael|regs|320px|Die matriekklas van die [[Steynsburg]]se Gereformeerde Gimnasium. Coetzee sit in die middel. Volgens die fotobron is dit die matrieks van 1918, maar hy het reeds in 1917 na Potchefstroom gegaan.]] [[Beeld:Prof J Chris Coetzee en Aletta van Rooy op hul troudag.jpg|duimnael|links|200px|Prof. Coetzee en sy vrou, [[Aletta Coetzee|Lettie]], op hul troudag, [[27 Maart]] [[1920]].]] Chris Coetzee het middel 1914 na die Noordoos-Kaap teruggekeer en werk van Julie daardie jaar tot Junie 1917 as onderwyser in wiskunde, natuur- en skeikunde, Latyn en Hollands vir st. 7 – 10 aan die Gereformeerde Gimnasium op [[Steynsburg]]. Van Julie tot Desember 1916 het hy as hoof van die Gimnasium sowel as die [[Normaalskool, Steynsburg|Opleidingskool]] aldaar waargeneem. Middel 1917 het hy na [[Potchefstroom]] teruggekeer en van toe tot Desember 1920 was hy onderwyser in wiskunde en skeinat aan die [[Potchefstroom Gimnasium]], wat in 1915 hoofsaaklik deur ds. [[Willem Johannes de Klerk|W.J. de Klerk]], Gereformeerde predikant, se toedoen tot stand gekom het. Intussen was hy van 1919 tot 1924 ook deeltydse dowent, tesame met D.J. van Rooy, in wiskunde, toegepaste wiskunde en natuurkunde aan die Potchefstroomse Universiteitskollege (PUK). == Dosent == Begin 1921 is Coetzee aangestel as dosent in wiskunde, natuurkennis en skoolorganisasie en –tug aan die Potchefstroomse Onderwyskollege (POK), waarvan hy waarnemende hoof was van Oktober tot Desember 1924. Op [[24 Februarie]] [[1924]] het hy na die PUK teruggekeer toe hy aangestel word as professor in opvoedkunde. Van 1934 tot 1951 was hy dekaan van die fakulteit opvoedkunde en van 1951 tot 1953 ondervoorsitter van die senaat. == Rektor == Hy is in 1953 as rektor van die [[Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys]] (nou deel van [[Noordwes-Universiteit]]) aangestel, deur prof. [[Joon van Rooy]] op te volg. Hy het hierdie pos beklee tot 1964.<ref>{{Cite web|url=http://www.koersjournal.org.za/index.php/koers/article/view/274|title=Ses dekades opvoedingsfilosofie sedert J. Chris Coetzee – waar staan ons vandag?|last=van der Walt, J. L.|date=2005|publisher=PU for CHE|language=Afrikaans|access-date=22 Augustus 2018}}</ref> Gedurende sy tydperk as rektor het hy lande in Europa besoek om te leer hoe universiteite wêreldwyd funksioneer.<ref name="nwu.ac.za">{{Cite web|url=http://dspace.nwu.ac.za/bitstream/handle/10394/679/Hoofstuk3.pdf.txt?sequence=35|title=Beginsels en beleid|website=nwu.ac.za|language=Afrikaans|access-date=22 August 2018}}</ref> Hy het hom bearbei vir Christelike Nasionale Onderwys.<ref>{{cite document|title=An examination of the influence of Christian National Education, or Christian National on principles underlying white and black education South Africa 1948-1982|author=Hofmeyr, J.M.|date=1982|publisher=University of the Witwatersrand|citeseerx=10.1.1.844.5963}}</ref> Terwyl hy rektor was, het hy voortgegaan om geadviseerde nagraadse studente op die gebied van opvoedkunde te onderrig.<ref name="nwu.ac.za" /> In hierdie tydperk het hy ook boeke oor die onderwerp van opvoedkunde geskryf.<ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=Te8JuQEACAAJ&q=Annotated+Bibliography+of+Research+in+Education+-+Part+5|title=Book: Annotated Bibliography of Research in Education|last=Coetzee|first=Johannes Christiaan|year=1970}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=dFXVnQEACAAJ|title=Boek: Inleiding tot die algemene teoretiese opvoedkunde|last=Coetzee|first=Johannes Christiaan|year=1953|language=Afrikaans}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=vrapmAEACAAJ|title=Boek: Beginsels en Metodes Van Die Laer Onderwys|last=Coetzee|first=Johannes Christiaan|language=Afrikaans}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://worldcat.org/identities/lccn-n93049377/|title=Johannes Christiaan Coetzee}}</ref> == Erkenning == [[Beeld:Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika, Pretoria, 1933.jpg|300px|duimnael|regs|'''1933''': Die Algemene Sinode van die GKSA in sitting [[Pretoria]], afgeneem op die trap van die [[Uniegebou]]. <small>(byskrif beskikbaar)</small><!-- Eerste ry: A. Postma, [[Pieter Snyman|P.G.W. Snyman]], [[Derk Rumpff]], [[J.G.H. van der Walt]], [[Izak Krüger|I.D. Krüger]], prof. J.C. Coetzee, [[T.T. Spoelstra]], A.S.E. Yssel, [[David Kotzé|D.N. Kotzé]], [[W.J. Postma]], J.P. van den Berg, I.J. van der Walt. Tweede ry: [[Herculaas Kruger|H.F.V. Kruger]], [[Jan Boneschans|J.H. Boneschans]], J.M. de Wet. Tweede ry: [[Willem Johannes de Klerk|W.J. de Klerk]], [[Philippus de Klerk|P.J.S. de Klerk]], [[Barend de Klerk|B.J. de Klerk]], B. de Klerk, [[Stephanus van der Walt|S.J. van der Walt]], L.S. van der Walt, [[Jan Schutte|J. Schutte]], [[N.H. van der Walt]], E.I.J. Venter, [[H.S. van Jaarsveld]], [[Hendrik Johannes Venter|H.J. Venter]], [[Douw Venter|D.G Venter]], [[J.V. Coetzee]]. Vierde ry: J. van Rooy, [[Abraham Aucamp|A. Aucamp]], [[Hendrikus Pasch|H.P.J. Pasch]]. Vyfde ry: [[Koos van Rooy|J.A. van Rooy]], [[J.H. Kruger]], [[G.H.J. Kruger]], [[Willem Venter|W.F. Venter]], [[Izak Lessing|I.J. Lessing]], [[Jan du Plessis|J.B. du Plessis]], [[Sarel van der Walt|S.P. van der Walt]], [[Joseph Petrus Jooste|J.P. Jooste]], [[Jan de Bruin|J.L. de Bruin]], [[Stephanus du Toit|S. du Toit]], [[Dirk du Plessis|D.P. du Plessis]], F.P.J. Snyman. -->]] [[Lêer:Staf en studente van die PUK, 1933.jpg|duimnael|links|300px|Personeel en studente van die Potchefstroomse Universiteitskollege, 1933. Prof. Coetzee is links van prof. [[Ferdinand Postma]], wat in die middel is.]] Dr. [[Gert van der Vyver|G.C.P. van der Vyver]] skryf in ''My erfenis is vir my mooi'' (die gedenkboek by die eeufees van die [[Teologiese Skool Potchefstroom]], 1969) dat dit moeilik is om in die beperkte omvang van die lewenskets in daardie boek ’n volledige beeld van "hierdie groot geleerde" te gee; daarom neem hy die woorde oor van "’n beter kenner as skrywer hiervan" (wie se naam hy ongelukkig nie noem nie): "Ons kan hom as pionier en grondlegger van die opvoedkunde in die Afrikaanse taal beskou . . . Hy is dus pionier en die vader van die Afrikaner se volkspedagogiek omdat hy die eerste en vernaamste boumeester daarvan was en gebly het." Die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] het prof. Coetzee in 1957 vereer met die Stalsprys vir Taal en Geesteswetenskappe (Afdeling Opvoedkunde). Eredoktorsgrade is aan hom toegeken deur die Universiteite van Potchefstroom vir Christelike Hoër Onderwys en [[Universiteit van Pretoria|Pretoria]].<ref>{{af}} [http://www.koersjournal.org.za/index.php/koers/article/viewFile/658/772 Die wese, funksie en plek van die universiteit: die siening van J. Chris Coetzee]. URL besoek op 18 November 2016.</ref> Coetzee het etlike buitelandse reise onderneem en konferensies bygewoon, onder meer in die [[Verenigde State van Amerika]] en [[Kanada]], waarheen sy eggenote hom vergesel het. Hy was ’n oortuigde voorstander van Christelik-nasionale onderwys (CNO). Dr. Van der Vyver skryf hy het deur middel van sy geskrewe en gesproke woord ’n stempel afgedruk op die onderwys in Suid-Afrika. "Wat ’n seën dat hierdie diep gelowige onderwysman en kultuurleier van formaat sy kragte van hart en verstand aan die PU vir CHO kon gee. Die tyd van sy rektorskap word dan ook gekenmerk deur fenomenale groei en uitbreiding." Met die jare het meer as 600 onderwysers onder hom afstudeer en is sowat 100 meestersverhandelings en 60 doktorsdissertasies onder sy leiding saamgestel. == Publikasies == Uit prof. Coetzee se pen het verskyn: ''Eksperimentele opvoedkundige studies'' (1926); ''Psigoanalise, deel I'' (1928); ''Psigoanalise, deel II'' (1929); ''Verstandsmeting'' (1931); ''Vraagstukke van die Opvoedkundige Politiek'' (1933); ''Die kind en sy godsdiens'' (1933); ''Die Gereformeerde beginsel en die onderwys in Transvaal 1859-1937'' (1939); ''Die moderne opvoeding'' (1939); ''Die eerste beginsels van die Calvinistiese opvoeding'' (1940); ''Onderwys in Transvaal'' 1838-1937 (1941); ''Inleiding tot die Empiriese Opvoedkunde'' (1942); ''Opvoedkundige teorie en praktyk deur die eeue'' (1943); ''Inleiding tot die Historiese Opvoedkunde'' (1943, 1958, 1936); ''Inleiding tot die Teoretiese Opvoedkunde'' (1944); ''Inleiding tot die Praktiese Opvoedkunde'' (1948, 1964); ''A comparitive study of higher education in the U.S.A. and the Union of South Africa'' (1959); ''Geannoteerde bibliografie van ongepubliseerde proefskrifte en verhandelinge oor opvoedkundige en aanverwante vraagstukke'' (tot 1949). Hierbenewens was hy medewerker aan etlike versamelwerke en het talle artikels van hom in buitelandse en plaaslike tydskrifte verskyn. == Huwelikslewe == [[Beeld:Aletta Coetzee.jpg|duimnael|regs|180px|[[Aletta Coetzee]], prof. Coetzee se vrou van 1920 tot haar dood in 1978.]] Coetzee is op [[27 Maart]] [[1920]] op [[Aliwal-Noord]] getroud met [[Aletta Coetzee|Aletta Johanna van Rooy]] (1894–1978) van [[Steynsburg]], die tiende kind van [[Charles van Rooy]]. Uit dié huwelik is vier kinders gebore, van wie dr. J.C. Coetzee predikant van die Gereformeerde kerke [[Gereformeerde kerk Pietersburg|Pietersburg]] (1964–1968) en [[Gereformeerde kerk Paarl|Paarl]] (1968–1970) was en daarna professor aan die Teologiese Skool Potchefstroom van 1971 tot sy [[emeritaat|aftrede]] in 1998. Hy is oorlede op [[10 Oktober]] [[2002]].<ref>{{af}} Vogel, ds. Willem (red.). 2015. ''Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2016''. Potchefstroom: Administratiewe Buro.</ref> Die vier kinders was: # Lodewicus Charl (Loutjie), Potchefstroom, 25 Februarie 1925 – Pretoria 12 Junie 2010. # Susanna Maria (Marietjie), Potchefstroom, 13 Desember 1930 – Pretoria, 20 Oktober 2004 # Antoine Charles Auguste (Charl), Potchefstroom, 2 September 1933 # Johannes Christiaan (Christi), Potchefstroom, 2 Mei 1936 – Potchefstroom, 10 Oktober 2002 == Bronne == * {{af}} [[P.J. Nienaber|Nienaber, P.J.]] ''Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers''. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel * {{af}} [[Gert van der Vyver|Van der Vyver, dr. G.C.P.]] 1969. ''My erfenis is vir my mooi''. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekfonds. * {{af}} [http://www.vanrooy.org.za/b7.html Die familie Van Rooy in Suid-Afrika] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707170232/http://www.vanrooy.org.za/b7.html |date= 7 Julie 2018 }}. URL besoek op 18 November 2016. * [https://drive.google.com/open?id=0B0w3ECBowLnCWUN6dHpNNVBFRnM 'n Bandopname van prof. Coetzee, deur homself gemaak in 1971]. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Coetzee, J Chris}} [[Kategorie:Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse akademici]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse opvoedkundiges]] [[Kategorie:Geboortes in 1893]] [[Kategorie:Sterftes in 1989]] 2j8hg9564c7zycawfb1ubv47km7ywo5 0 116992 2514800 2381440 2022-07-25T08:57:48Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Raasblaar | image = Combretum zeyheri, habitus, De Wildt 4x4, a.jpg | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. zeyheri''''' | binomial = ''Combretum zeyheri'' | binomial_authority = Sond. | synonyms = }} Die '''raasblaar'''<ref>ook: blaasklapper, [[fluisterboom]], klapper, Nikolaas-klapper, peulbos, raasbos of raasklapper</ref> (''Combretum zeyheri'' Sond.) is 'n [[boom]] wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]]. Dit groei in die noordooste van die land. Op die [[SANBI-rooilys]] is dit as ''veilig'' (LC) gelys.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2039-54 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525180430/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2039-54 |archive-date=25 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie bladwisselende boom word 3 – 10&nbsp;m hoog en kom so ver noord as [[Kenia]] voor.<ref>{{webaanhaling|url=http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Combretum+zeyheri|titel=Useful tropical plants}}</ref> Die boom kom ook algemeen in die [[Zeerust]], [[Swartrugens]], [[Rustenburg]] en [[Thabazimbi]] gebiede voor. == Galery == <gallery> Combretum zeyheri 1.jpg|<center>bloeiwyses</center> Large-fruited Bushwillow (Combretum zeyheri) fruits (12908109715).jpg|<center>groen vrugte</center> Combretum zeyheri MS2011ZA425.jpg|<center>droë vrugte</center> Combretum - seed germination (6689349637).jpg|<center>ontkiemende saad</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 1kn8lcve2izti5nsjpjz11xl3x35d6v 2514801 2514800 2022-07-25T08:58:54Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Raasblaar | image = Combretum zeyheri, habitus, De Wildt 4x4, a.jpg | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Myrtales]] | familia = [[Combretaceae]] | genus = ''[[Combretum]]'' | species = '''''C. zeyheri''''' | binomial = ''Combretum zeyheri'' | binomial_authority = Sond. | synonyms = }} Die '''raasblaar'''<ref>ook: blaasklapper, [[fluisterboom]], klapper, Nikolaas-klapper, peulbos, raasbos of raasklapper</ref> (''Combretum zeyheri'' Sond.) is 'n [[boom]] wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]]. Dit groei in die noordooste van die land. Op die [[SANBI-rooilys]] is dit as ''veilig'' (LC) gelys.<ref>{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2039-54 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200525180430/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2039-54 |archive-date=25 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie bladwisselende boom word 3 – 10&nbsp;m hoog en kom so ver noord as [[Kenia]] voor.<ref>{{webaanhaling|url=http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Combretum+zeyheri|titel=Useful tropical plants}}</ref> Die boom kom ook algemeen in die [[Zeerust]], [[Swartruggens]], [[Rustenburg]] en [[Thabazimbi]] gebiede voor. == Galery == <gallery> Combretum zeyheri 1.jpg|<center>bloeiwyses</center> Large-fruited Bushwillow (Combretum zeyheri) fruits (12908109715).jpg|<center>groen vrugte</center> Combretum zeyheri MS2011ZA425.jpg|<center>droë vrugte</center> Combretum - seed germination (6689349637).jpg|<center>ontkiemende saad</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] aj4dsskfkeuhm3vcu6z3vsqacnzwvs9 0 122001 2514884 2459383 2022-07-25T11:34:19Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Suidkuskiepersol |image = Cussonia nicholsonii, loof, Burmanbos.jpg |image_caption = Die loof van 'n Suidkus-kiepersol by die [[Burmanbos-natuurreservaat]], [[Durban]]. |national_number = 565.1 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=5 June 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Apiales]] |familia = [[Araliaceae]] |subfamilia = [[Aralioideae]] |genus = ''[[Cussonia]]'' |species = '''''C. nicholsonii''''' |binomial = ''Cussonia nicholsonii'' |binomial_authority = Strey, R.G |}} Die '''Suidkus-kiepersol''' (''Cussonia nicholsonii'')<ref name=STSLi>{{cite book | first= | last= Balkwill, Boon, Coates Palgrave, Glen, Jordaan, Lotter, Schimdt, Thomas | date=2012 | title=Sappi Tree Spotting Lifer List | chapter=Araliaceae | url=https://books.google.com/books?isbn=9781770090361 | publisher=Jacana Media | pages=62}}</ref> is 'n [[boom]], inheems aan [[Suid-Afrika]], wat in die [[Oos-Kaap]] en [[KwaZulu-Natal]] voorkom.<ref name="PZA">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=4012-4 |title=SANBI Red List of South African Plants |access-date=5 Junie 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200601025626/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=4012-4 |archive-date=1 Junie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit staan in [[Engels]] bekend as die ''South coast cabbage-tree'' of die ''Natal cabbagetree'', en in [[Afrikaans]] word dit ook somtyds die Natalse kuskiepersol genoem.<ref name=Quattrocchi>{{cite book | first= Umberto | last= Quattrocchi | date=2014 | title=CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology| chapter=Araliaceae | url=https://books.google.com/books?isbn=9781482250640 | publisher=CRC Press | pages=1252}}</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] hzlnxs59xy4xtdftzi3qkb9omdowtxv 0 122364 2514558 2209444 2022-07-24T15:23:05Z Aliwal2012 39067 /* Aktiwiteite */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Owoce wisni.jpg|duimnael|Kersies]] Die jaarlikse '''Kersiefees''' word tydens die derde week van November op die [[Oos-Vrystaat]]se dorp [[Ficksburg]] gehou. Hierdie fees is die oudste oesfees in [[Suid-Afrika]], en vier in [[2017]] sy 50ste herdenking. Die Kersiefees is sinoniem met die dorp Ficksburg, wat al die Kersiehoofstad van Suid-Afrika genoem is. == Aktiwiteite == Daar is verskeie aktiwiteite tydens die jaarlikse Kersiefees beskikbaar, met die Kersie-halfmaraton wat een van die hoogtepunte is. Hierdie halfmarathon begin in die dorp, en klim aan die noordelike kant teen [[Imperani]], ('n groot berg aan die westekant van die dorp) uit. Dit strek 'n groot afstand oor die berg, en daal aan die suid-oostelike gedeelte van die berg af, waarna dit in die dorp eindig. Hierdie halfmaraton is 'n volle 23&nbsp;km lank, langer as die 21,1km van 'n standaardhalfmaraton. Ander aantreklikhede is kunstenaars wat optree, 'n [[gholf]]toernooi, veteraanmotors, 'n vlooimark en vele meer. In die verlede was daar 'n groot optog met vlotte, maar a.g.v. die geleidelike verarming van die platteland, het baie hiervan weggeval. == Geskiedenis == Die eerste Kersiefees is in [[1968]] gehou en is deur ongeveer 25&nbsp;000 mense bygewoon.<ref name="OFM">{{cite web |url=https://www.ofm.co.za/article/125965/Derduisende-besoekers-by-jaarlikse-Ficksburg-Kersiefees |title=Derduisende besoekers by jaarlikse Ficksburg Kersiefees |publisher=OFM |access-date=15 Julie 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009125626/https://www.ofm.co.za/article/125965/Derduisende-besoekers-by-jaarlikse-Ficksburg-Kersiefees |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Eksterne skakels == * [http://www.cherryfestival.org/ Amptelike webtuiste] == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Feeste in Suid-Afrika]] iu0m2c7ux62bq34ja3kol42o5pqqwfx 0 126075 2514656 2513057 2022-07-24T21:00:03Z SpesBona 2720 Tonga kwalifiseer as Asië/Pasifiek 1 wikitext text/x-wiki {{sporttoekoms}} {{Inligtingskas Rugbywêreldbeker | kenteken = Rugbywêreldbeker 2023.svg | kentekengrootte = | gasheer = {{vlagland|Frankryk}} | datums = 8 September – 28 Oktober | nasies = 20 | kampioen = | naaswenner = | derdeplek = | wedstryde = 48 | bywoning = | drieë = | toppuntebehaler = | meeste drieë = | vorige = [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] | volgende = [[Rugbywêreldbeker 2027|2027]] }} Die '''Rugbywêreldbeker 2023''' ([[Frans]]: ''Coupe du monde de rugby à XV 2023'') word vanaf 8 September tot en met 28 Oktober 2023, die 200ste herdenking van [[rugby]] se “uitvinding” deur [[William Webb Ellis]],<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.rugbyfootballhistory.com/webb-ellis.html |title=Webb-Ellis, William |publisher=Rugby Football History |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> in [[Frankryk]] aangebied. Dit is die tiende [[rugbywêreldbeker]] van die vierjaarlikse rugbywêreldkampioenskap wat deur [[Wêreldrugby]] aangebied word en die sesde in die [[Noordelike Halfrond]]. Verder is dit ná die toernooie van [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]] ([[Engeland]]) en [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] ([[Japan]]) die derde agtereenvolgende Rugbywêreldbeker wat in ’n land van die Noordelike Halfrond aangebied word. Frankryk het voorheen tydens die [[Rugbywêreldbeker 1991]] en [[Rugbywêreldbeker 1999]] as medegasheer opgetree; albei toernooie is saam met die destydse [[Sesnasies-toernooi|Vyfnasies]] [[Engeland]], [[Ierland]], [[Skotland]] en [[Wallis]] aangebied; en later die [[Rugbywêreldbeker 2007]] – met enkele wedstryde in [[Cardiff]] en [[Edinburg]] van die [[Verenigde Koninkryk]] – gehuisves; altesaam het Frankryk tydens vier rugbywêreldbekertoernooie as gasheer opgetree, meer as enige ander land. Dit is egter die eerste toernooi wat geheel en al in Frankryk aangebied word. [[Lêer:Rugby World Cup Trophy.JPG|duimnael|links|upright|Die [[Webb Ellis-beker]] waarom meegeding word]] 20 nasionale rugbyspanne vanuit verskeie lande sal aan die Rugbywêreldbeker 2023 deelneem, waartydens 48 wedstryde gespeel sal word. Die spanne word in vier poele van vyf spanne elk verdeel, waarvan elke span een keer teen al die ander spanne van die poel speel. Die boonste twee spanne van elke poel kwalifiseer hierna vir die uitklopfase. Die drie beste spanne van elke poel – altesaam twaalf spanne – kwalifiseer regstreeks vir die volgende [[Rugbywêreldbeker 2027]]. Die eindstryd word op die [[Stade de France]] in [[Saint-Denis]] uitgespeel. Die [[Suid-Afrika]]anse [[Springbokke]] is die verdedigende kampioen nadat hulle in 2019 hul derde titel ingepalm het. Die [[Chileense nasionale rugbyspan|nasionale rugbyspan van Chili]] sal vir die eerste keer aan ’n rugbywêreldbekertoernooi deelneem, terwyl [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]] sy eerste toernooi misloop. Daarmee sal dit die eerste rugbywêreldbekertoernooi wees waaraan drie [[Suid-Amerika]]anse spanne deelneem en ná die 1999-toernooi die tweede met drie [[Spaans]]talige lande. Saam met die [[Olimpiese Somerspele 2024]] in [[Parys]] sal die Rugbywêreldbeker 2023 een van twee groot sportkompetisies in Frankryk binne een jaar wees; albei behoort tot die mees gesiene sportgeleenthede ter wêreld. Tydens die Olimpiese Somerspele 2024 sal [[sewesrugby]]wedstryde gespeel word, waarmee Frankryk twee van die rugbywêreld se belangrikste toernooie binne een jaar huisves. == Toewysing == [[Lêer:Rugbywêreldbeker 2023-FR.svg|duimnael|Amptelike kenteken van die Rugbywêreldbeker 2023 in Frans]] Ná die begin van die amptelike bodtydperk in Mei 2015 het die belangstellende beheerliggame tot op 1 Junie 2017 tyd gehad om hul bod in te dien.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/252669 |title=Candidate unions submit RWC 2023 bid files as hosting race ramps-up |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=1 Junie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Suid-Afrika, Ierland en Frankryk was kandidate vir die aanbied van die Rugbywêreldbeker 2023,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/195278 |title=RWC 2023 host selection process builds momentum |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=4 Oktober 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> nadat Italië, wat ’n tyd lank ook ’n kandidaat was, sy aansoek teruggetrek het. Frankryk het die Rugbywêreldbeker 2007 aangebied, asook tydens die 1991- en 1999-toernooie as medegasheer opgetree. Die [[Franse Rugbyfederasie]] het sy bod vir die Rugbywêreldbeker 2023 op 9 Februarie 2017 amptelik ingedien; dit het 19 moontlike speelstede en ’n omgewingsvriendelike vervoerkonsep bevat.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.straitstimes.com/sport/rugby-france-launch-2023-world-cup-bid |title=Rugby: France launch 2023 World Cup bid |publisher=The Straits Times |date=10 Februarie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die aantal speelstede is aanvanklik tot twaalf en later tot nege verminder. Suid-Afrika, wat die [[Rugbywêreldbeker 1995|Rugbywêreldbeker laas in 1995]] aangebied het, is as gunsteling beskou, nadat sy kandidature vir die toernooie van 2011, 2015 en 2019 misluk het. In April 2016 is die [[Suid-Afrikaanse Rugbyunie]] (SARU) deur die regering verbied om sy bod verder te neem, omdat die integrasie van swart spelers in die nasionale span volgens bewerings nie aan die regering se vereistes voldoen het nie.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.news24.com/sport/Rugby/Springboks/sa-rugby-responds-to-mbalulas-bombshell-20160425 |title=SA Rugby responds to Mbalula’s bombshell |publisher=Sport24 |date=25 April 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> SARU kon vir [[Fikile Mbalula]], die destydse Minister van Sport en Ontspanning, egter die teendeel bewys, waarvolgens hy die verbod teruggetrek het. Suid-Afrika se bod wat op 9 Mei 2017 amptelik ingedien is, het die volgende agt speelstede bevat: [[Bloemfontein]], [[Durban]], [[Johannesburg]], [[Kaapstad]], [[Nelspruit]], [[Port Elizabeth]], [[Pretoria]] en [[Soweto]].<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.news24.com/sport/Rugby/SouthAfrica2023/sa-focus-rwc-2023-bid-on-8-stadiums-20170717 |title=SA focus RWC 2023 bid on 8 stadiums |publisher=Sport24 |date=17 Julie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die regerings van die [[Republiek Ierland]] en [[Noord-Ierland]] het saam met die [[Ierse Rugbyvoetbalunie]] (IRFU) reeds op 5 Desember 2014 hul belangstelling in die Rugbywêreldbeker 2023 bekend gemaak.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rte.ie/sport/rugby/2014/1205/664798-ireland-to-bid-for-2023-rugby-world-cup/ |title=Ireland confirms bid for 2023 Rugby World Cup |publisher=RTÉ |date=6 Desember 2014 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Volgens die eie verwagtinge het hul bod oor goeie kanse beskik, aangesien Ierland nog nooit as ’n gasheer op sy eie opgetree het nie en hulle ’n ooreenkoms bereik het, waarvolgens sommige stadions van die Gaeliese Atletiekvereniging (waaronder [[Crokepark]]) ingespan kon word. Hul bod het twaalf stadions in nege stede bevat: [[Belfast]], [[Castlebar]], [[Cork]], [[Derry]], [[Dublin]], [[Galway]], [[Killarney]], [[Kilkenny]] en [[Limerick]].<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.irishrugby.ie/ireland2023/ |title=A tournament like no other |publisher=[[Ierse Rugbyvoetbalunie]] |date=2016 |accessdate=24 Julie 2022 |archive-date=24 Januarie 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124182240/http://www.irishrugby.ie/ireland2023/ |url-status=dead}}</ref> [[Italië]] het ook in die Rugbywêreldbeker 2023 belanggestel en die [[Italiaanse Rugbyfederasie]] (FIR) het in Maart 2015 sy bod aangekondig.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rte.ie/sport/rugby-world-cup-2019/2015/0305/684811-italy-to-run-against-ireland-in-world-cup-bid/ |title=Italy to run against Ireland in World Cup bid |publisher=RTÉ |date=5 Maart 2015 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Italië is nes Argentinië die enigste van die elf vlak-een-rugbynasies wat tot dusver nog nie ’n wedstryd tydens ’n rugbywêreldbekertoernooi gehuisves het nie. Die Italiaanse bod het die stede [[Rome]], [[Bari]], [[Bologna]], [[Florence]], [[Genua]], [[Milaan]], [[Napels]], [[Padua]], [[Palermo]], [[Turyn]] en [[Udine]] bevat.<ref>{{it}} {{cite web |url=https://www.federugby.it/index.php?option=com_content&view=article&id=9766:rugby-world-cup-2023-identificati-gli-stadi-per-la-candidatura-italiana&catid=252:slide&Itemid=811&lang=it&jjj=1471025369302&jjj=1566302733569 |title=Rugby World Cup 2023, identificati gli stadi per la candidatura italiana |publisher=[[Italiaanse Rugbyfederasie]] |date=12 Augustus 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Op 28 September 2016 het die FIR sy bod egter teruggeneem, nadat die [[Rome|Roomse]] burgemeester [[Virginia Raggi]] aangekondig het dat ’n bod vir die Olimpiese Somerspele 2024 nie ondersteun word nie, waarvolgens haar ondersteuning vir ’n bod vir die Rugbywêreldbeker 2023 ook bevraagteken is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/194439 |title=FIR withdraws from RWC 2023 hosting process |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=28 September 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-37432928 |title=Rome 2024 Olympic bid collapses in acrimony |publisher=[[BBC]] |date=21 September 2016 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die drie oorblywende beheerliggame het op 25 September 2017 hul botte aan [[Wêreldrugby]] se afgevaardigdes verduidelik. Tot op 31 Oktober het ’n neutrale deskundige kommissie die beskikbare dokumente volgens vyf kriteria geëvalueer. Hulle het die Suid-Afrikaanse bod bo dié van Frankryk en Ierland geplaas.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lemonde.fr/rugby/article/2017/10/31/rugby-l-afrique-du-sud-se-place-devant-la-france-pour-l-organisation-de-la-coupe-du-monde-2023_5208306_1616937.html |title=La Coupe du monde de rugby 2023 devrait échapper à la France |publisher=Le Monde |date=31 Oktober 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Wêreldrugby se afgevaardigdes het op 15 November 2017 in [[Londen]] vergader. Ondanks die aanbeveling van die deskundige kommissie het hulle Frankryk bo Suid-Afrika verkies, wat in die tweede stemming 24 van 39 stemme ontvang het.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lemonde.fr/sport/article/2017/11/15/la-france-organisera-la-coupe-du-monde-de-rugby-en-2023_5215326_3242.html |title=Rugby : la France déjoue les pronostics et organisera la Coupe du monde en 2023 |publisher=Le Monde |date=15 November 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/rugby-union/41995220 |title=2023 Rugby World Cup: France beat South Africa and Ireland to host competition |publisher=[[BBC]] |date=15 November 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> == Reëlingskomitee == In 2018 is ’n openbare belangegroep gestig om die toernooi in Frankryk voor te berei. Jacques Rivoal, voormalige president van Volkswagen Frankryk, is as president van die reëlingskomitee aangestel, terwyl Claude Atcher, direkteur van die bodkomitee, as direkteur van die reëlingskomitee benoem is.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyrama.fr/rugby/coupe-du-monde/2023/mondial-2023-rivoal-nomme-president-atcher-directeur_sto6756845/story.shtml |title=Coupe du monde 2023 : Rivoal nommé président, Atcher directeur |publisher=Rugbyrama.fr |date=15 Mei 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Sébastien Chabal is aangewys as voorsitter van die spelerskomitee wat verantwoordelik is vir beide die spelers en spanne se beter huisvesting tydens die toernooi.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyrama.fr/rugby/coupe-du-monde/2023/coupe-du-monde-chabal-president-du-comite-des-joueurs-pour-2023_sto6822737/story.shtml |title=Coupe du monde – Chabal président du comité des joueurs pour 2023 |publisher=Rugbyrama.fr |date=26 Junie 2018 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> <gallery mode="packed" heights="200px"> Claude Atcher.jpg|Claude Atcher, direkteur van die reëlingskomitee. Jubilé Chabal-Nallet - 20150604 - Bernard Laporte.jpg|Bernard Laporte, President van die Franse Rugbyfederasie, gesaghebbende in die organisasie. Sébastien Chabal - juin 2015 - 1.jpg|Sébastien Chabal, voorsitter van die spelers- en spankomitee. </gallery> In 2019 het die [[Franse Rugbyfederasie]] 27 ambassadeurs benoem vir die toernooi in Frankryk. Hulle doel is om “hul netwerk te oortuig om deel te wees van die groot partytjie”.<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lerugbynistere.fr/news/une-liste-de-27-ambassadeurs-de-la-coupe-du-monde-2023-devoilee-par-la-ffr-080119950.php |title=Une liste de 27 ambassadeurs de la Coupe du monde 2023 dévoilée par la FFR |publisher=www.lerugbynistere.fr |author=Thibault Perrin |date=8 Januarie 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {{columns-list|4| * Manon André * Ariane Brodier * Christelle Brua * Adrien Chalmin * Sofiane Chellat * Dominique Crochu * Maud Fontenoy * Julie Gayet * Élisabeth Kounou * Sandra Laoura * Camilo Leon-Quijano * Florent Manaudou * Malia Metella * Frédéric Michalak * Yannick Nyanga * Thierry Petit * Allison Pineau * Wendie Renard * Mélina Robert-Michon * Claude Ruiz * Cédric Siré * Axelle Tessandier * Tin-Tin * Alice Vachet * Alberto Vollmer * Michaël Youn * Johann Zarco }} == Deelnemers == [[Lêer:RWC 2023 Qualifier.svg|duimnael|Grafiek van die kwalifiseringsproses vir die Rugbywêreldbeker 2023]] Naas die gasheer Frankryk, wat ook deur sy deelname aan die kwarteindrondte van die Rugbywêreldbeker 2019 gekwalifiseer het, het ook die ander sewe deelnemers aan die kwarteindrondte en die drie ander derdeplek-spanne van die 2019-poelfase vir die Rugbywêreldbeker in 2023 gekwalifiseer. Die volgende 12 spanne het regstreeks vir die Rugbywêreldbeker in 2023 gekwalifiseer: Suid-Afrika as verdedigende kampioen, Engeland as naaswenner, Nieu-Seeland as derde plek, Wallis as halfeindrondtespan, die spanne van die kwarteindrondte Australië, Frankryk, Ierland en Japan, asook die derde plekke van die poelfase Argentinië, Fidji, Italië en Skotland.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/qualifiers |title=Qualifiers – Rugby World Cup 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Wêreldrugby]] het in Junie 2020 die kwalifiseringsproses gespesifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.espn.co.uk/rugby/story/_/id/29283955/world_rugby_unveils_qualification_format_2023_world_cup |title=World Rugby unveils qualification format for 2023 World Cup |publisher=ESPNscrum |date=9 Junie 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Vervolgens sal vanaf 2021 agt van die 20 plekke van die toernooi tydens die kwalifisering uitgespeel word. Twee plekke elk sal vir die nasionale spanne van die [[Amerikas]] en [[Europa]] en een elk vir [[Afrika]] en [[Oseanië]] gereserveer wees. Die twee oorblywende plekke sal tydens ’n interkontinentale kwalifiseringrondte (uitspeel tussen Asië en Oseanië) en ’n uitspeelwedstryd (''Repechage'') tussen al die vastelande in November 2022 uitgespeel word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/france2023/news/570193 |title=Qualification process set for Rugby World Cup 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=8 Junie 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die kwalifiseringsproses het tydens die [[Europese Nasiesbeker]] op 6 Maart 2021 afgeskop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/621284/everything-you-need-to-know-about-rugby-europe-championship-2021 |title=Everything you need to know about the Rugby Europe Championship 2021 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=3 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Op 17 Julie 2021 het met [[Samoaanse nasionale rugbyspan|Samoa]] as Oseanië 1 die eerste nasionale span vir die Rugbywêreldbeker 2023 gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/international/125759713/manu-samoa-down-tonga-again-secure-rugby-world-cup-2023-qualification |title=Manu Samoa down Tonga again, secure Rugby World Cup 2023 qualification |publisher=Stuff |author=Aaron Goile |date=17 Julie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nadat [[Chileense nasionale rugbyspan|Chili]] tydens die kwalifisering vir die eerste keer [[Kanadese nasionale rugbyspan|Kanada]] verslaan het, sal die Rugbywêreldbeker 2023 die eerste toernooi wees wat laasgenoemde span misloop.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.cbc.ca/sports/rugby/canada-world-cup-qualifiers-1.6206498 |title=Canada fails to qualify for Rugby World Cup for 1st time ever |publisher=Canadian Broadcasting Corporation |date=9 Oktober 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Op 9 Oktober 2021 het [[Uruguaanse nasionale rugbyspan|Uruguay]] gekwalifiseer as Amerikas 1,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.insidethegames.biz/articles/1114029/uruguay-qualify-2023-rugby-world-cup |title=Uruguay qualify for third successive Rugby World Cup by beating US, while Canada miss out for first time |publisher=Inside the Games |author=Patrick Burke |date=9 Oktober 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> op 12 Maart 2022 [[Georgiese nasionale rugbyspan|Georgië]] as Europa 1<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbypass.com/news/georgias-rugby-world-cup-pool-locked-in-but-more-european-qualifiers-to-be-determined/ |title=Georgia's Rugby World Cup pool locked in but more European qualifiers to be determined |publisher=Rugbypass |date=13 Maart 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en op 10 Julie 2022 [[Namibiese nasionale rugbyspan|Namibië]] as Afrika 1.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/731445/qualifier-africa-one-rugby-world-cup-france-2023 |title=Namibia win Rugby Africa Cup to secure place at Rugby World Cup 2023 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=10 Julie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Nadat Chili op 16 Julie 2022 ook die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan|Verenigde State]] geklop het, het hulle as Amerikas 2 vir die eerste keer nog vir ’n rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/733127/rugby-world-cup-2023-americas-2-play-off-recap |title=Chile secure Rugby World Cup debut with dramatic defeat of the USA |publisher=rugbyworldcup.com |date=24 Julie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Op 23 Julie 2022 het [[Tongaanse nasionale rugbyspan|Tonga]] as wenner van die uitspeelwedstryd tussen Asië en Oseanië gekwalifiseer.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/733294/tonga-v-hong-kong-rugby-world-cup-2023-asia-pacific-qualifier |title=Tonga qualify for Rugby World Cup 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=23 Julie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Aanvanklik het [[Spaanse nasionale rugbyspan|Spanje]] as Europa 2 gekwalifiseer, maar nadat dié span tydens die kwalifisering ’n uitgeslote speler ingespan het, is hulle vir elke wedstryd met hierdie speler met puntaftrekking beboet, waarvolgens [[Roemeense nasionale rugbyspan|Roemenië]] vir Spanje as Europa 2 se kwalifiseerder vervang het en [[Portugese nasionale rugbyspan|Portugal]] Roemenië se plek in die uitspeeltoernooi sal oorneem.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/728050 |title=Independent Appeal Committee decision regarding Spain player eligibility |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=27 Junie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die 20ste en laaste plek sal in November 2022 tydens die uitspeelrondte tussen [[Hongkongse nasionale rugbyspan|Hongkong]], [[Keniaanse nasionale rugbyspan|Kenia]], Portugal en die Verenigde State beslis word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/qualifiers/final-qualification-tournament |title=Final Qualification Tournament – how it works for RWC 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> === Kwalifiserende spanne === Die volgende 16 spanne het reeds vir die Rugbywêreldbeker 2023 gekwalifiseer. Later sal nog vier spanne by hierdie regstreekse kwalifiseerders aansluit. Dit sal die eerste toernooi wees waaraan Chili deelneem en wat Kanada misloop. [[Lêer:2023 Rugby World Cup (men) participating nations.svg|duimnael|400px|Uitslag van die kwalifisering: {{sleutel|#f00|Gasheer}} {{sleutel|#07f|Twaalf beste spanne van die 2019-toernooi}} {{sleutel|#0d0|Wenner van die plaaslike kwalifisering}} {{sleutel|#ff0|Versuim om te kwalifiseer}} {{sleutel|#e0e0e0|Nie deelgeneem nie}}]] {| class="wikitable sortable" !Span !Kwalifiseringmetode !Verskynings by eindstryde !Laaste verskyning !Vorige beste prestasie |- |{{ARGru}} |rowspan="12"|'''Regstreeks''' |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Derde plek <small>([[Rugbywêreldbeker 2007|2007]])</small> |- |{{AUSru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |'''Kampioen''' <small>([[Rugbywêreldbeker 1991|1991]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]])</small> |- |{{ENGru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |'''Kampioen''' <small>([[Rugbywêreldbeker 2003|2003]])</small> |- |{{FIJru}} |Negende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Kwarteindrondte <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]])</small> |- |{{FRAru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Naaswenner <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]])</small> |- |{{IRLru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Kwarteindrondte <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]], [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{ITAru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Poelfase <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]], [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{JPNru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Kwarteindrondte <small>([[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{NZLru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |'''Kampioen''' <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]])</small> |- |{{SCOru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Vierde plek <small>([[Rugbywêreldbeker 1991|1991]])</small> |- |{{RSAru}} |Agtste |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |'''Kampioen''' <small>([[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{WALru}} |Tiende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Derde plek <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]])</small> |- |{{CHIru}} |Amerikas 2 |Eerste | – |Debuut |- |{{GEOru}} |Europa 1 |Sesde |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Poelfase <small>([[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{NAMru}} |Afrika 1 |Sewende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Poelfase <small>([[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{ROMru}} |Europa 2 |Negende |[[Rugbywêreldbeker 2015|2015]] |Poelfase <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 1991|1991]], [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]])</small> |- |{{SAMru}} |Oseanië 1 |Negende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Kwarteindrondte <small>([[Rugbywêreldbeker 1991|1991]], [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]])</small> |- |{{TGAru}} |Asië/Pasifiek 1 |Negende |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Poelfase <small>([[Rugbywêreldbeker 1987|1987]], [[Rugbywêreldbeker 1995|1995]], [[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2007|2007]], [[Rugbywêreldbeker 2011|2011]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |- |{{URUru}} |Amerikas 1 |Vyfde |[[Rugbywêreldbeker 2019|2019]] |Poelfase <small>([[Rugbywêreldbeker 1999|1999]], [[Rugbywêreldbeker 2003|2003]], [[Rugbywêreldbeker 2015|2015]], [[Rugbywêreldbeker 2019|2019]])</small> |} == Stadions == Die [[Franse Rugbyfederasie]] se bod is deur Wêreldrugby op 15 November 2017 bo die aansoeke van die [[Suid-Afrikaanse Rugbyunie]] en die [[Ierse Rugbyvoetbalunie]] gekies. Frankryk het sy bod op 9 Februarie 2017 ingedien.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.straitstimes.com/sport/rugby-france-launch-2023-world-cup-bid |title=Rugby: France launch 2023 World Cup bid |publisher=[[Reuters]] |date=9 Februarie 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Op 17 Maart 2017 is 12 gasheerstede gekies.<ref>{{fr}} {{cite news |url=https://www.ffr.fr/actualites/federation/france2023-douze-villes-hotes-retenues |title=#France2023 : Douze villes hôtes retenues |publisher=[[Franse Rugbyfederasie]] |date=17 Maart 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Dié lys is later tot nege stede verminder (sonder [[Parys]], [[Montpellier]] en [[Lens, Pas-de-Calais|Lens]]).<ref>{{fr}} {{cite news |url=https://www.lequipe.fr/Rugby/Actualites/Coupe-du-monde-de-rugby-2023-paris-lens-et-montpellier-ecartees-de-la-candidature-francaise/806051 |title=Coupe du monde de rugby 2023 : Paris, Lens et Montpellier écartées de la candidature française |publisher=L'Équipe |date=31 Mei 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> <center> {| class="wikitable" style="text-align:center" ! [[Saint-Denis]]<br /><small>([[Parys]])</small> ! [[Marseille]] ! [[Décines-Charpieu]]<br /><small>([[Lyon]])</small> ! [[Villeneuve-d'Ascq]]<br /><small>([[Lille]])</small> |- | [[Stade de France]] | [[Stade Vélodrome]] | [[Parc Olympique Lyonnais]] | [[Stade Pierre-Mauroy]] |- | <small>{{Koördinate|48|55|28|N|2|21|36|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|name=Stade de France}}</small> | <small>{{Koördinate|43|16|11|N|5|23|45|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|name=Stade Vélodrome}}</small> | <small>{{Koördinate|45|45|56|N|4|58|52|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|name=Parc Olympique Lyonnais}}</small> | <small>{{Koördinate|50|36|43|N|3|07|50|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|name=Stade Pierre-Mauroy}}</small> |- | Kapasiteit: '''80&nbsp;698''' | Kapasiteit: '''67&nbsp;394''' | Kapasiteit: '''59&nbsp;186''' | Kapasiteit: '''50&nbsp;157''' |- | [[Lêer:Germany vs Poland 0-0 (27103531294).jpg|200px]] | [[Lêer:Stade Vélodrome (20150405).jpg|200px]] | [[Lêer:Parc OL.jpg|200px]] | [[Lêer:Russia v Slovakia (2016-06-15) 18.jpg|200px]] |- ! [[Bordeaux]] ! colspan="3" rowspan="5" |{{Location map+|Frankryk|float=center|width=400|caption=|places= {{Location map~|Frankryk|lat=48.924473|long=2.360150|label=[[Saint-Denis]]|position=bottom}} {{Location map~|Frankryk|lat=43.269722|long=5.395833|label=[[Marseille]]|position=bottom}} {{Location map~|Frankryk|lat=45.765278|long=4.981944|label=[[Décines-Charpieu]]|position=right}} {{Location map~|Frankryk|lat=50.611883|long=3.130428|label=[[Villeneuve-d'Ascq]]|position=bottom}} {{Location map~|Frankryk|lat=47.2184|long=-1.5536|label=[[Nantes]]|position=right}} {{Location map~|Frankryk|lat=44.897222|long=-0.561667|label=[[Bordeaux]]|position=right}} {{Location map~|Frankryk|lat=45.460833|long=4.390278|label=[[Saint-Étienne]]|position=bottom}} {{Location map~|Frankryk|lat=43.705139|long=7.192583|label=[[Nice]]|position=left}} {{Location map~|Frankryk|lat=43.583056|long=1.434167|label=[[Toulouse]]|position=right}}}} |- | [[Nouveau Stade de Bordeaux|Stade de Bordeaux]] |- | <small>{{Koördinate|44|53|50|N|0|33|42|W|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|format=dms|name=Nouveau Stade de Bordeaux}}</small> |- | Kapasiteit: '''42&nbsp;115''' |- | [[Lêer:Bordeaux Larnaca Nouveau Stade 4.jpg|200px]] |- ! [[Saint-Étienne]] ! [[Nice]] ! [[Nantes]] ! [[Toulouse]] |- | [[Stade Geoffroy-Guichard]] | [[Allianz Riviera|Stade de Nice]] | [[Stade de la Beaujoire]] | [[Stadium Municipal (Toulouse)|Stadium de Toulouse]] |- | <small>{{Koördinate|45|27|39|N|4|23|25|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|format=dms|name=Stade Geoffroy-Guichard}}</small> | <small>{{Koördinate|43|42|18|N|7|11|33|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|format=dms|name=Allianz Riviera}}</small> | <small>{{Koördinate|47|15|20|N|1|31|31|W|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|format=dms|name=Stade de la Beaujoire}}</small> | <small>{{Koördinate|43|34|59|N|1|26|3|O|region:FR_type:landmark|aansig=inlyn|format=dms|name=Stadium Municipal}}</small> |- | Kapasiteit: '''41&nbsp;965''' | Kapasiteit: '''35&nbsp;624''' | Kapasiteit: '''35&nbsp;322''' | Kapasiteit: '''33&nbsp;150''' |- | [[Lêer:Stade Geoffroy-Guichard - Saint-Etienne (10-11-2013).jpg|200px]] | [[Lêer:Allianzcoupdenvoi.jpg|200px]] | [[Lêer:Stade de la Beaujoire.jpg|200px]] | [[Lêer:6m lillois tiré par Mike Maignan, Toulouse, 6 mai 2018 (TFC - LOSC).jpg|200px]] |}</center> == Formaat == [[Lêer:Ballon RWC 2023.jpg|duimnael|Die amptelike rugbybal van die Rugbywêreldbeker 2023]] Die Rugbywêreldbeker 2023 word oor 51 dae tussen 20 verskillende nasies oor 48 wedstryde gespeel. Dit skop op 8 September met ’n wedstryd tussen die gasheer Frankryk en Nieu-Seeland af. Die toernooi sal op die Stade de France in Saint-Denis op 28 Oktober met die eindstryd waarin die wenner van die [[Webb Ellis-beker]] in 2023 bepaal word, eindig. === Kalender === Op 22 Februarie 2021 het Wêreldrugby verskeie maatreëls wat verband hou met die fisieke integriteit van spelers aangekondig:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/619345/increased-rest-days-confirmed-for-rugby-world-cup-2023 |title=Increased rest days confirmed for Rugby World Cup 2023 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=22 Februarie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> * die aantal rusdae tussen twee wedstryde word verhoog. Vir die eerste keer in die toernooigeskiedenis sal spanne voor die volgende wedstryd minstens vyf dae kan voorberei en herstel; * die groepfase word met ’n week verleng (vanaf 8 September); * die aantal spelers word van 31 na nou 33 spelers verhoog om die spanbestuur te vergemaklik; * reistye en frekwensies word aansienlik verminder; * Oefenlading word verlaag om ernstige beserings (insluitend harsingskudding) te voorkom. Die wedstrydskedule is op 26 Februarie 2021 deur Wêreldrugby bekendgemaak.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/matches |title=Matches |publisher=rugbyworldcup.com |date=26 Februarie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die volgende tabel dui die Rugbywêreldbeker 2023 se daaglikse program aan. ’n Pers blokkie dui op wedstryde tydens die poelfase, ’n groen blokkie op wedstryde tydens die uitklopfase, ’n blou blokkie op die bronseindstryd en ’n geel blokkie op die eindstryd. {| | {| class="wikitable left center" "style=margin:0.5em auto;font-size:95%;line-height:1.25em" |+ Aantal daaglikse wedstryde tydens die toernooi |- ! scope=col |Poelfase<br />September/Oktober ! scope=col |Vr<br />8 ! scope=col |Sa<br />9 ! scope=col |So<br />10 ! scope=col |Ma<br />11 ! scope=col |Di<br />12 ! scope=col |Wo<br />13 ! scope=col |Do<br />14 ! scope=col |Vr<br />15 ! scope=col |Sa<br />16 ! scope=col |So<br />17 ! scope=col |Ma<br />18 ! scope=col |Di<br />19 ! scope=col |Wo<br />20 ! scope=col |Do<br />21 ! scope=col |Vr<br />22 ! scope=col |Sa<br />23 ! scope=col |So<br />24 ! scope=col |Ma<br />25 ! scope=col |Di<br />26 ! scope=col |Wo<br />27 ! scope=col |Do<br />28 ! scope=col |Vr<br />29 ! scope=col |Sa<br />30 ! scope=col |So<br />1 ! scope=col |Ma<br />2 ! scope=col |Di<br />3 ! scope=col |Wo<br />4 ! scope=col |Do<br />5 ! scope=col |Vr<br />6 ! scope=col |Sa<br />7 ! scope=col |So<br />8 |- align=center |align=left|Seremonies <!-- 8 -->| bgcolor=#d6325b|'''{{Afkorting|OS|Openingseremonie}}''' <!-- 9 -->| <!-- 10 -->| <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| <!-- 15 -->| <!-- 16 -->| <!-- 17 -->| <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| <!-- 21 -->| <!-- 22 -->| <!-- 23 -->| <!-- 24 -->| <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| <!-- 28 -->| <!-- 29 -->| <!-- 30 -->| <!-- 1 -->| <!-- 2 -->| <!-- 3 -->| <!-- 4 -->| <!-- 5 -->| <!-- 6 -->| <!-- 7 -->| <!-- 8 -->| |- align=center | align=left|Poel A <!-- 8 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 9 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 10 -->| <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 15 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 16 -->| <!-- 17 -->| <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 21 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 22 -->| <!-- 23 -->| <!-- 24 -->| <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 28 -->| <!-- 29 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 30 -->| <!-- 1 -->| <!-- 2 -->| <!-- 3 -->| <!-- 4 -->| <!-- 5 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 6 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 7 -->| <!-- 8 -->| |- align=center |align=left| Poel B <!-- 8 -->| <!-- 9 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 10 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| <!-- 15 -->| <!-- 16 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 17 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| <!-- 21 -->| <!-- 22 -->| <!-- 23 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 24 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| <!-- 28 -->| <!-- 29 -->| <!-- 30 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 1 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 2 -->| <!-- 3 -->| <!-- 4 -->| <!-- 5 -->| <!-- 6 -->| <!-- 7 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 8 -->| bgcolor=#c364f3| 1 |- align=center |align=left|Poel C <!-- 8 -->| <!-- 9 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 10 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| <!-- 15 -->| <!-- 16 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 17 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| <!-- 21 -->| <!-- 22 -->| <!-- 23 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 24 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| <!-- 28 -->| <!-- 29 -->| <!-- 30 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 1 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 2 -->| <!-- 3 -->| <!-- 4 -->| <!-- 5 -->| <!-- 6 -->| <!-- 7 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 8 -->| bgcolor=#c364f3| 1 |- align=center |align=left|Poel D <!-- 8 -->| <!-- 9 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 10 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| <!-- 15 -->| <!-- 16 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 17 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| <!-- 21 -->| <!-- 22 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 23 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 24 -->| <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| <!-- 28 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 29 -->| <!-- 30 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 1 -->| <!-- 2 -->| <!-- 3 -->| <!-- 4 -->| <!-- 5 -->| <!-- 6 -->| <!-- 7 -->| bgcolor=#c364f3| 1 <!-- 8 -->| bgcolor=#c364f3| 1 |- ! scope=col |Uitklopfase<br />Oktober ! scope=col |Ma<br />9 ! scope=col |Di<br />10 ! scope=col |Wo<br />11 ! scope=col |Do<br />12 ! scope=col |Vr<br />13 ! scope=col |Sa<br />14 ! scope=col |So<br />15 ! scope=col |Ma<br />16 ! scope=col |Di<br />17 ! scope=col |Wo<br />18 ! scope=col |Do<br />19 ! scope=col |Vr<br />20 ! scope=col |Sa<br />21 ! scope=col |So<br />22 ! scope=col |Ma<br />23 ! scope=col |Di<br />24 ! scope=col |Wo<br />25 ! scope=col |Do<br />26 ! scope=col |Vr<br />27 ! scope=col |Sa<br />28 |- align=center |align=left|Seremonies <!-- 9 -->| <!-- 10 -->| <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| <!-- 15 -->| <!-- 16 -->| <!-- 17 -->| <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| <!-- 21 -->| <!-- 22 -->| <!-- 23 -->| <!-- 24 -->| <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| <!-- 28 -->| bgcolor=#d6325b|'''{{Afkorting|SS|Sluitingseremonie}}''' |- align=center |align=left|Uitklopfase <!-- 9 -->| <!-- 10 -->| <!-- 11 -->| <!-- 12 -->| <!-- 13 -->| <!-- 14 -->| bgcolor=#00cc33| 2 <!-- 15 -->| bgcolor=#00cc33| 2 <!-- 16 -->| <!-- 17 -->| <!-- 18 -->| <!-- 19 -->| <!-- 20 -->| bgcolor=#00cc33| 1 <!-- 21 -->| bgcolor=#00cc33| 1 <!-- 22 -->| <!-- 23 -->| <!-- 24 -->| <!-- 25 -->| <!-- 26 -->| <!-- 27 -->| bgcolor=#3399ff| '''1''' <!-- 28 -->| bgcolor=#ffcc00| '''1''' |} | {| style="margin:0.5em auto" wikitable right | colspan=2 |'''Legende''' |- | {{sleutel|#d6325b|Seremonies}} |- | {{sleutel|#c364f3|Poelwedstryde}} |- | {{sleutel|#00cc33|Uitklopfase}} |- | {{sleutel|#3399ff|Derde plek}} |- | {{sleutel|#ffcc00|Eindstryd}} |} |} === Poele === [[Lêer:Palais Brongniart Paris.jpg|duimnael|Die loting vir die Rugbywêreldbeker 2023 het op 14 Desember 2020 in die Paryse Palais Brongniart plaasgevind]] Die eerste rondte, of die poelfase, het 20 lande wat in vier poele van vyf spanne gedeel is met dieselfde formaat as wat in 2003, 2007, 2011, 2015 en 2019 gebruik is. Die loting vir die poelfase, waar die twaalf regstreekse kwalifiseerders in drie poele gedeel word na aanleiding van hul posisie op die Wêreldrugby-ranglys (soos op 1 Januarie 2020), het op 14 Desember 2020 in die Paryse Palais Brongniart plaasgevind.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/590670/stage-set-for-rugby-world-cup-2023-draw |title=Stage set for Rugby World Cup 2023 Draw – Rugby World Cup 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=2 Oktober 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref><ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.lequipe.fr/Rugby/Actualites/Coupe-du-monde-2023-le-tirage-au-sort-decale-au-14-decembre/1169120 |title=Coupe du monde 2023 : le tirage au sort décalé au 14 décembre |publisher=L'Équipe |date=7 September 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die oorspronklike datum vir die loting was 30 November 2020, die tradisionele plek ná die eindjaarrugbytoetsreeks gedurende die Novembermaand ná die vorige Rugbywêreldbekertoernooi.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/news/555584 |title=World Ranking race begins for RWC 2023 pool draw |work=Rugby World Cup |publisher=rugbyworldcup.com |date=29 Januarie 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Die lootstelsel van vorige Rugbywêreldbekertoernooie is behou met die 12 regstreekse kwalifiseerders uit 2019 wat op die lotingsdag aan hul onderskeie groepe toegewys is, gebaseer op hul plek op die Wêreldrugby-ranglys op 1 Januarie 2020: * '''Groep 1:''' Die vier hoogste gekeurde spanne * '''Groep 2:''' Die volgende vier hoogste gekeurde spanne * '''Groep 3:''' Die laaste vier regstreekse kwalifiseerders Die oorblywende twee groepe bestaan uit die agt bykomende spanne, met die toewysing in elke groep gebaseer op die vorige Rugbywêreldbekertoernooi: * '''Groep 4:''' {{SAMru}} (Oseanië 1), {{GEOru}} (Europa 1), {{URUru}} (Amerikas 1), {{TGAru}} (Asië/Pasifiek 1) * '''Groep 5:''' {{NAMru}}, {{ROMru}} (Europa 2), {{CHIru}} (Amerikas 2), Uitspeelwedstrydwenner (''Repechage'') Dit beteken dat die 20 deelnemende spanne, gekwalifiseerde en kwalifiserende, soos volg gekeur is (volgens hul plek op die wêreldranglys op 1 Januarie 2020): {| |- style="text-align:left" !style="width:10em"|Groep 1 !style="width:10em"|Groep 2 !style="width:10em"|Groep 3 !style="width:14em"|Groep 4 !style="width:12em"|Groep 5 |- style="vertical-align:top" |{{plainlist| * {{RSAru}} <small>(1)</small> * {{NZLru}} <small>(2)</small> * {{ENGru}} <small>(3)</small> * {{WALru}} <small>(4)</small> }} |{{plainlist| * {{IRLru}} <small>(5)</small> * {{AUSru}} <small>(6)</small> * {{FRAru}} <small>(7)</small> * {{JPNru}} <small>(8)</small> }} |{{plainlist| * {{SCOru}} <small>(9)</small> * {{ARGru}} <small>(10)</small> * {{FIJru}} <small>(11)</small> * {{ITAru}} <small>(12)</small> }} |{{plainlist| * Oseanië 1 ({{SAMru}}) * Europa 1 ({{GEOru}}) * Amerikas 1 ({{URUru}}) * Asië/Pasifiek 1 ({{TGAru}}) }} |{{plainlist| * Afrika 1 ({{NAMru}}) * Europa 2 ({{ROMru}}) * Amerikas 2 ({{CHIru}}) * Uitspeelwedstrydwenner }} |} Ná die loting op 14 Desember 2020 lyk die poele soos volg:<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/pool-draw |title=Re-live the Rugby World Cup 2023 Draw |publisher=rugbyworldcup.com |date=14 Desember 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="wikitable" style="width:98%;" !width=25%|[[#Poel A|Poel A]] !width=25%|[[#Poel B|Poel B]] !width=25%|[[#Poel C|Poel C]] !width=25%|[[#Poel D|Poel D]] |- | {{NZLru}}<br /> {{FRAru}}<br /> {{ITAru}}<br /> Amerikas 1 ({{URUru}})<br /> Afrika 1 ({{NAMru}}) | {{RSAru}}<br /> {{IRLru}}<br /> {{SCOru}}<br /> Asië/Pasifiek 1 ({{TGAru}})<br /> Europa 2 ({{ROMru}}) | {{WALru}}<br /> {{AUSru}}<br /> {{FIJru}}<br /> Europa 1 ({{GEOru}})<br /> Uitspeelwedstrydwenner | {{ENGru}}<br /> {{JPNru}}<br /> {{ARGru}}<br /> Oseanië 1 ({{SAMru}})<br /> Amerikas 2 ({{CHIru}}) |} === Poelfase === Soos in die Rugbywêreldbekertoernooie van 2003, 2007, 2011, 2015 en 2019 word die 20 nasies wat vir die Rugbywêreldbeker 2023 kwalifiseer in vier poele verdeel. Die poele word verdeel van Poel A tot Poel D en elke poel bestaan uit vyf spanne. Elke poel bevat een semifinalis en een kwarteindfinalis (regstreekse kwalifiseerders) van die Rugbywêreldbeker 2019, met die ander drie plekke wat deur die kwalifiseringstelsel aangevul word. Elke land speel een keer teen elke ander span in hulle poel: elke land speel dus vier wedstryde in die poelfase. Klassifisering binne elke poel sal gegrond wees op die volgende puntestelsel: * vier wedstrydpunte vir ’n oorwinning; * twee vir ’n gelykopuitslag; * geen vir ’n nederlaag; * Een bonuspunt vir die druk van vier of meer [[Drie (sport)|drieë]], of ’n nederlaag met sewe punte of minder.<ref name=rules>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/tournament-rules |title=Tournament Rules |publisher=rugbyworldcup.com |date=1 Augustus 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Bonuspunte wat bydra tot spanne se versamelde wedstrydpuntetelling word toegeken word in elkeen van die volgende omstandighede (een wedstrydpunt vir elke geval): * ’n span druk vier of meer drieë (ongeag van die wedstryduitslag); * ’n span verloor met sewe punte (’n verdoelde drie) of minder.<ref name="rules" /> Aan die einde van die poelfase word die spanne gerangskik van die eerste na die vyfde posisie, gegrond op versamelde wedstrydpunte, met die twee beste spanne wat na die kwarteindstryd deurdring. === Uitklopfase === [[Lêer:Coupe William Webb Ellis.jpg|duimnael|Die Webb Ellis-beker tydens die perskonferensie vir die Rugbywêreldbeker 2023]] Van die begin van dié fase af neem die toernooi ’n uitklopformaat aan wat uit agt wedstryde bestaan: vier kwarteindstryde, twee halfeindstryde, ’n derde-plek-wedstryd en die eindstryd. Die wenner en naaswenner van elk van die poele dring na die uitklopfase deur. Poelwenners speel teen naaswenners in ander poele in die kwarteindstryde, byvoorbeeld: die wenner van Poel A speel teen die naaswenner van Poel B en die wenner van Poel B speel teen die naaswenner van Poel A. Spanne van dieselfde poel sal dus eers weer in óf die klein finale óf die eindstryd kan ontmoet. Elke wedstryd in die uitklopfase móét in ’n oorwinning vir een van die spanne eindig. Indien daar ná tagtig minute van gewone spel ’n gelykopuitslag is, word daar verder gespeel om te bepaal wie die wenner is. Aanvanklik word daar twee periodes van [[ekstra tyd]] gespeel; die spanne speel dan 10 minute aan ’n kant. Indien daar dan steeds geen wenner is nie word daar vir tien minute gespeel in ’n uitklopformaat, waar die eerste span wat daarin slaag om punte aan te teken, wen. Indien daar steeds nie ’n wenner is na 110 minute nie word die wenner bepaal deur ’n stelskopkompetisie.<ref name="rules" /> === 2023-effek op 2027-kwalifisering === Soos tydens die Rugbywêreldbekertoernooie van 2007, 2011, 2015 en 2019 sal die beste drie spanne in elke poel regstreeks vir die volgende Rugbywêreldbeker 2027 kwalifiseer. == Kaartjies en borgskappe == Altesaam 2,6 miljoen kaartjies vir die Rugbywêreldbeker 2023 sal in drie fases verkoop word; die meeste kaartjies vir ’n rugbywêreldbekertoernooi nog. Die eerste-fase-kaartjies word vanaf Maart 2021 vrygestel en die laaste-fase-kaartjies in 2022.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/621306/rugby-world-cup-france-2023-tickets-go-on-sale |title=Rugby World Cup France 2023 tickets go on sale |publisher=rugbyworldcup.com |date=4 Maart 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> {| class="wikitable center" |+ Rugbywêreldbeker 2023-vennote en -verskaffers ! scope=row| Wêreldwye vennote | Asahi,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/633736/asahi-breweries-joins-rugby-world-cup-2023-as-worldwide-partner |title=Asahi Breweries joins Rugby World Cup 2023 as Worldwide Partner |publisher=rugbyworldcup.com |date=28 April 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Capgemini]],<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/660603/world-rugby-and-capgemini-announce-transformational-rugby-world-cup-2023-worldwide-partnership |title=World Rugby and Capgemini announce transformational Rugby World Cup 2023 worldwide Partnership |publisher=rugbyworldcup.com |date=6 September 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Land Rover,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.sportspromedia.com/news/rugby-world-cup-2023-france-land-rover-sponsorship-gmf-deal/ |title=World Rugby partners with Land Rover ahead of 2023 World Cup |publisher=Sportspromedia |author=Rory Jones |date=18 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Mastercard<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://insidersport.com/2021/02/26/rugby-world-cup-teams-up-with-mastercard-for-2023-tournament/ |title=Rugby World Cup teams up with Mastercard for 2023 tournament |publisher=Insider Sport |author=Holly Hunt |date=26 Februarie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en [[Société Générale]].<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://sportbusiness.club/news/rugby-societe-generale-partenaire-de-france-2023/ |title=Rugby. Société Générale partenaire de France 2023 |publisher=SportBusiness |date=6 Oktober 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- ! scope=row| Amptelike vennote | GL events,<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.gl-events.com/fr/le-groupe-gl-events-sponsor-officiel-de-la-coupe-du-monde-de-rugby-france-2023 |title=Le groupe GL events Sponsor Officiel de la Coupe du Monde de Rugby France 2023 |publisher=GL events |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> GMF,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/670987/gmf-becomes-official-sponsor-and-official-insurer-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=GMF becomes Official Sponsor and Official Insurer of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=17 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Loxam]],<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.loxam.fr/news/loxam-sponsor-officiel-de-la-coupe-du-monde-de-rugby-france-2023/CP_rugby_2023 |title=News {{!}} Loxam – Site FR |publisher=[[Loxam]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Orange (firma)|Orange]],<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.orange.com/fr/newsroom/communiques/2020/orange-devient-sponsor-officiel-de-la-coupe-du-monde-de-rugby-france-2023 |title=Orange devient Sponsor Officiel de la Coupe du Monde de Rugby France 2023 |publisher=[[Orange (firma)|Orange]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> PROMAN,<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://sportbusiness.club/rugby-proman-nouveau-selectionneur-de-france-2023/ |title=Proman, recruteur de la Coupe du monde de rugby France 2023 |publisher=SportBusiness |date=6 November 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[SNCF]],<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.sncf.com/fr/engagements/sncf-sponsor-officiel-coupe-du-monde-rugby-France-2023 |title=La SNCF sponsor officiel de la prochaine Coupe du monde de rugby |publisher=[[SNCF]] |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Total|TotalEnergies]]<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/647177/total-energies-rwc-2023-release |title=TotalEnergies becomes Official Sponsor of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=25 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en [[Vivendi]].<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://sportbusiness.club/news/rugby-vivendi-sponsor-officiel-de-france-2023/ |title=Rugby. Vivendi sponsor officiel de France 2023 |publisher=SportBusiness |date=30 Oktober 2020 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- ! scope=row| Amptelike verskaffers | Andros (voedsel),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/662440/andros-rugby-world-cup-france-2023-official-supplier |title=Andros becomes Rugby World Cup France 2023 Official Supplier |publisher=rugbyworldcup.com |date=15 September 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> BKT Bpk. (bande),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/669181/a-new-adventure-begins-for-bkt-and-rugby-world-cup-2023-in-france |title=A new adventure begins for BKT and Rugby World Cup 2023 in France |publisher=rugbyworldcup.com |date=4 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Canon]] (kameras),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/726672/canon-joins-the-rugby-world-cup-commercial-family-for-new-zealand-2021-and-france-2023 |title=Canon joins the Rugby World Cup commercial family for New Zealand 2021 and France 2023 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=27 Junie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Eden Park (klere),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/651724/eden-park-becomes-elegance-supplier-for-rugby-world-cup-2023-and-confirms-its-commitment-to-the-campus-2023-programme |title=Eden Park becomes Elegance Supplier for Rugby World Cup 2023 and confirms its commitment to the the Campus 2023 Programme |publisher=rugbyworldcup.com |date=8 Julie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> EF Education First AG (taalonderrig),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/642116/ef-education-first-selected-as-official-language-training-services-supplier-for-rugby-world-cup-france-2023 |title=EF Education First selected as official language training services supplier for Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=9 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Facebook]] (sosiale media),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/661536/facebook-official-social-media-services-supplier |title=Facebook becomes official social media services supplier of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=7 September 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Geodis (logistiek),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/718429 |title=GEODIS becomes Official Freight Carrier of Rugby World Cup France 2023 |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=23 Mei 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Gilbert (rugbyballe),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.gilbertrugby.com/blogs/gilbert-rugby-history/rugby-world-cup-lives-on-france-2023-see-you-there |title=Rugby World Cup lives on. France 2023, see you there! |publisher=Gilbert Rugby |date=4 Desember 2019 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[HP Inc.|Hewlett-Packard]],<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/644086/hp-official-supplier-of-rugby-world-cup-france-2023-and-engaged-in-the-campus-2023-programme |title=HP becomes official supplier of Rugby World Cup France 2023, comfirms commitment to the Campus 2023 Programme |publisher=rugbyworldcup.com |date=18 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Invivo (fynkos),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/665759/invivo-becomes-official-fine-food-supplier-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=InVivo becomes Official Fine Food Supplier of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=29 September 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Macron (maatskappy)|Macron]] (sportuitrusting),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/news/681354/world-rugby-appoints-macron-as-match-officials-kit-supplier-in-three-year-deal |title=World Rugby appoints Macron as match officials kit supplier in three-year deal |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=20 Januarie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> [[Mitsubishi Electric]] (nywerheidselektroniek),<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/670045/mitsubishi-electric-becomes-official-supplier-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=Mitsubishi Electric becomes Official Supplier of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=9 November 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Taisho Pharmaceutical<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/645951/taisho-pharmceutical-fournisseur-officiel-de-la-coupe-du-monde-to-rugby-france-2023 |title=Taisho Pharmaceutical appointed Official Supplier of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=24 Junie 2021 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en Tudor (horlosies).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/u20/news/296716 |title=Born To Dare – World Rugby and TUDOR announce long-term partnership |publisher=[[Wêreldrugby]] |date=26 November 2017 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |- ! scope=row| Amptelike ondersteuners | Aramis Rugby,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/723422/aramis-rugby-announced-as-official-supporter-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=Aramis Rugby announced as Official Supporter of Rugby World Cup France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=13 Junie 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> France Pare-brise,<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/news/702552/france-pare-brise-becomes-official-supporter-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=France Pare-Brise supporter officiel de la Coupe du Monde de Rugby France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=30 Maart 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> Koesio,<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/708448/koesio-and-its-sustainableteam-become-official-supporters-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=Koesio et sa #TeamDurable Supporters Officiels de la Coupe du Monde de Rugby France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=20 April 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> PPA Business School<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/702988/ppa-business-school-becomes-official-supporter-of-rugby-world-cup-france-2023 |title=PPA Business School devient Supporter Officiel de la Coupe du monde de rugby France 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=4 April 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> en [[Sage (maatskappy)|Sage]].<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.rugbyworldcup.com/2023/news/693521/sage-becomes-official-supporter-of-rugby-world-cup-2023 |title=Sage becomes Official Supporter of Rugby World Cup 2023 |publisher=rugbyworldcup.com |date=4 Maart 2022 |accessdate=24 Julie 2022}}</ref> |} == Wedstryde == {| class="infobox bordered" | style="background:#cfc;"|Kwalifiseer vir die kwarteindrondte én regstreeks vir die [[Rugbywêreldbeker 2027]]. |- | style="background:#ffc;"|Uit die toernooi geskakel, maar kwalifiseer regstreeks vir die Rugbywêreldbeker 2027. |- | style="background:;"|Uit die toernooi geskakel én loop regstreekse kwalifisering vir die Rugbywêreldbeker 2027 mis. |} === Poelwedstryde === ==== Poel A ==== {| class="wikitable" style="text-align:center" !width="200"|Span !width="20"|{{Afkorting|Wed|Wedstryde gespeel}} !width="20"|{{Afkorting|Wen|Wedstryde gewen}} !width="20"|{{Afkorting|Gel|Gelykop}} !width="20"|{{Afkorting|Ver|Wedstryde verloor}} !width="20"|{{Afkorting|DV|Drieë vir}} !width="20"|{{Afkorting|PV|Punte vir}} !width="20"|{{Afkorting|PT|Punte teen}} !width="25"|{{Afkorting|+/−|Punteverskil}} !width="20"|{{Afkorting|BP|Bonuspunte}} !width="20"|{{Afkorting|Pte|Punte}} |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{NZLru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{FRAru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#ffc" | style="text-align:left;" |{{ITAru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{URUru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{NAMru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |} {{rugbywedstryd | datum = 8 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{FRAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{NZLru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 9 September 2023 | tyd = 13:00 (MEST) | tuis = {{ITAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{NAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Geoffroy-Guichard]], [[Saint-Étienne]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 14 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{FRAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{URUru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Pierre-Mauroy]], [[Lille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 15 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{NZLru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{NAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stadium Municipal (Toulouse)|Stadium de Toulouse]], [[Toulouse]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 20 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{ITAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{URUru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Allianz Riviera|Stade de Nice]], [[Nice]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 21 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{FRAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{NAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Vélodrome]], [[Marseille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 27 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{URUru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{NAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Parc Olympique Lyonnais|Parc OL]], [[Lyon]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 29 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{NZLru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ITAru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Parc Olympique Lyonnais|Parc OL]], [[Lyon]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 5 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{NZLru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{URUru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Parc Olympique Lyonnais|Parc OL]], [[Lyon]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 6 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{FRAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ITAru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Parc Olympique Lyonnais|Parc OL]], [[Lyon]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} ==== Poel B ==== {| class="wikitable" style="text-align:center" !width="200"|Span !width="20"|{{Afkorting|Wed|Wedstryde gespeel}} !width="20"|{{Afkorting|Wen|Wedstryde gewen}} !width="20"|{{Afkorting|Gel|Gelykop}} !width="20"|{{Afkorting|Ver|Wedstryde verloor}} !width="20"|{{Afkorting|DV|Drieë vir}} !width="20"|{{Afkorting|PV|Punte vir}} !width="20"|{{Afkorting|PT|Punte teen}} !width="25"|{{Afkorting|+/−|Punteverskil}} !width="20"|{{Afkorting|BP|Bonuspunte}} !width="20"|{{Afkorting|Pte|Punte}} |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{RSAru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{IRLru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#ffc" | style="text-align:left;" |{{SCOru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{TGAru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{ROMru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |} {{rugbywedstryd | datum = 9 September 2023 | tyd = 15:30 (MEST) | tuis = {{IRLru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ROMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Nouveau Stade de Bordeaux|Stade de Bordeaux]], [[Bordeaux]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 10 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{RSAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{SCOru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Vélodrome]], [[Marseille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 16 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{IRLru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{TGAru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de la Beaujoire]], [[Nantes]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 17 September 2023 | tyd = 15:00 (MEST) | tuis = {{RSAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ROMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Nouveau Stade de Bordeaux|Stade de Bordeaux]], [[Bordeaux]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 23 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{RSAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{IRLru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 24 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{SCOru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{TGAru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Allianz Riviera|Stade de Nice]], [[Nice]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 30 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{SCOru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ROMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Pierre-Mauroy]], [[Lille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 1 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{RSAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{TGAru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Vélodrome]], [[Marseille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 7 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{IRLru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{SCOru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 8 Oktober 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{TGAru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ROMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Pierre-Mauroy]], [[Lille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} ==== Poel C ==== {| class="wikitable" style="text-align:center" !width="200"|Span !width="20"|{{Afkorting|Wed|Wedstryde gespeel}} !width="20"|{{Afkorting|Wen|Wedstryde gewen}} !width="20"|{{Afkorting|Gel|Gelykop}} !width="20"|{{Afkorting|Ver|Wedstryde verloor}} !width="20"|{{Afkorting|DV|Drieë vir}} !width="20"|{{Afkorting|PV|Punte vir}} !width="20"|{{Afkorting|PT|Punte teen}} !width="25"|{{Afkorting|+/−|Punteverskil}} !width="20"|{{Afkorting|BP|Bonuspunte}} !width="20"|{{Afkorting|Pte|Punte}} |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{WALru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{AUSru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#ffc" | style="text-align:left;" |{{FIJru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{GEOru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{geenvlag|Uitspeelwedstrydwenner}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |} {{rugbywedstryd | datum = 9 September 2023 | tyd = 18:00 (MEST) | tuis = {{AUSru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{GEOru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 10 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{WALru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{FIJru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Nouveau Stade de Bordeaux|Stade de Bordeaux]], [[Bordeaux]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 16 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{WALru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{geenvlag|Uitspeelwedstrydwenner}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Allianz Riviera|Stade de Nice]], [[Nice]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 17 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{AUSru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{FIJru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Geoffroy-Guichard]], [[Saint-Étienne]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 23 September 2023 | tyd = 14:00 (MEST) | tuis = {{GEOru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{geenvlag|Uitspeelwedstrydwenner}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stadium Municipal (Toulouse)|Stadium de Toulouse]], [[Toulouse]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 24 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{WALru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{AUSru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Parc Olympique Lyonnais|Parc OL]], [[Lyon]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 30 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{FIJru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{GEOru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Nouveau Stade de Bordeaux|Stade de Bordeaux]], [[Bordeaux]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 1 Oktober 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{AUSru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{geenvlag|Uitspeelwedstrydwenner}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Geoffroy-Guichard]], [[Saint-Étienne]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 7 Oktober 2023 | tyd = 15:00 (MEST) | tuis = {{WALru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{GEOru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de la Beaujoire]], [[Nantes]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 8 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{FIJru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{geenvlag|Uitspeelwedstrydwenner}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stadium Municipal (Toulouse)|Stadium de Toulouse]], [[Toulouse]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} ==== Poel D ==== {| class="wikitable" style="text-align:center" !width="200"|Span !width="20"|{{Afkorting|Wed|Wedstryde gespeel}} !width="20"|{{Afkorting|Wen|Wedstryde gewen}} !width="20"|{{Afkorting|Gel|Gelykop}} !width="20"|{{Afkorting|Ver|Wedstryde verloor}} !width="20"|{{Afkorting|DV|Drieë vir}} !width="20"|{{Afkorting|PV|Punte vir}} !width="20"|{{Afkorting|PT|Punte teen}} !width="25"|{{Afkorting|+/−|Punteverskil}} !width="20"|{{Afkorting|BP|Bonuspunte}} !width="20"|{{Afkorting|Pte|Punte}} |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{ENGru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#cfc" | style="text-align:left;" |{{JPNru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- style="background:#ffc" | style="text-align:left;" |{{ARGru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{SAMru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |- | style="text-align:left;" |{{CHIru}} | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || +0 || 0 ||'''0''' |} {{rugbywedstryd | datum = 9 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{ENGru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ARGru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Vélodrome]], [[Marseille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 10 September 2023 | tyd = 13:00 (MEST) | tuis = {{JPNru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{CHIru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stadium Municipal (Toulouse)|Stadium de Toulouse]], [[Toulouse]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 16 September 2023 | tyd = 15:00 (MEST) | tuis = {{SAMru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{CHIru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Nouveau Stade de Bordeaux|Stade de Bordeaux]], [[Bordeaux]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 17 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{ENGru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{JPNru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Allianz Riviera|Stade de Nice]], [[Nice]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 22 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{ARGru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{SAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Geoffroy-Guichard]], [[Saint-Étienne]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 23 September 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{ENGru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{CHIru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Pierre-Mauroy]], [[Lille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 28 September 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = {{JPNru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{SAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stadium Municipal (Toulouse)|Stadium de Toulouse]], [[Toulouse]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 30 September 2023 | tyd = 15:00 (MEST) | tuis = {{ARGru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{CHIru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de la Beaujoire]], [[Nantes]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 7 Oktober 2023 | tyd = 17:45 (MEST) | tuis = {{ENGru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{SAMru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Pierre-Mauroy]], [[Lille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 8 Oktober 2023 | tyd = 13:00 (MEST) | tuis = {{JPNru-r}} | telling = – | rapport = | weg = {{ARGru}} | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de la Beaujoire]], [[Nantes]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} === Uitklopfase === {{Wedstrydskema laatste 8 | RD1 = Kwarteindrondte | RD2 = Halfeindrondte | RD3 = Eindrondte | RD1-header01 = 14 Oktober – Marseille | RD1-team01 = Wenner Poel C | RD1-score01 = | RD1-team02 = Naaswenner Poel D | RD1-score02 = | RD1-header02 = 14 Oktober – Saint-Denis | RD1-team03 = Wenner Poel B | RD1-score03 = | RD1-team04 = Naaswenner Poel A | RD1-score04 = | RD1-header03 = 15 Oktober – Marseille | RD1-team05 = Wenner Poel D | RD1-score05 = | RD1-team06 = Naaswenner Poel C | RD1-score06 = | RD1-header04 = 15 Oktober – Saint-Denis | RD1-team07 = Wenner Poel A | RD1-score07 = | RD1-team08 = Naaswenner Poel B | RD1-score08 = | RD2-header01 = 20 Oktober – Saint-Denis | RD2-team01 = Wenner Kwarteindstryd 1 | RD2-score01 = | RD2-team02 = Wenner Kwarteindstryd 2 | RD2-score02 = | RD2-header02 = 21 Oktober – Saint-Denis | RD2-team03 = Wenner Kwarteindstryd 3 | RD2-score03 = | RD2-team04 = Wenner Kwarteindstryd 4 | RD2-score04 = | RD3-header01 = 28 Oktober – Saint-Denis | RD3-team01 = Wenner Halfeindstryd 1 | RD3-score01 = | RD3-team02 = Wenner Halfeindstryd 2 | RD3-score02 = | RD3-header02 = 27 Oktober – Saint-Denis | RD3-team03 = Verloorder Halfeindstryd 1 | RD3-score03 = | RD3-team04 = Verloorder Halfeindstryd 2 | RD3-score04 = }} ==== Kwarteindrondte ==== {{rugbywedstryd | datum = 14 Oktober 2023 | tyd = 17:00 (MEST) | tuis = Wenner Poel C | telling = – | rapport = | weg = Naaswenner Poel D | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Vélodrome]], [[Marseille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 14 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = Wenner Poel B | telling = – | rapport = | weg = Naaswenner Poel A | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 15 Oktober 2023 | tyd = 17:00 (MEST) | tuis = Wenner Poel D | telling = – | rapport = | weg = Naaswenner Poel C | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade Vélodrome]], [[Marseille]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 15 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = Wenner Poel A | telling = – | rapport = | weg = Naaswenner Poel B | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} ==== Halfeindrondte ==== {{rugbywedstryd | datum = 20 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = Wenner Kwarteindstryd 1 | telling = – | rapport = | weg = Wenner Kwarteindstryd 2 | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} {{rugbywedstryd | datum = 21 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = Wenner Kwarteindstryd 3 | telling = – | rapport = | weg = Wenner Kwarteindstryd 4 | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} ==== Bronseindstryd ==== {{rugbywedstryd | datum = 27 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = Verloorder Halfeindstryd 1 | telling = – | rapport = | weg = Verloorder Halfeindstryd 2 | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} ==== Eindstryd ==== {{rugbywedstryd | datum = 28 Oktober 2023 | tyd = 21:00 (MEST) | tuis = Wenner Halfeindstryd 1 | telling = – | rapport = | weg = Wenner Halfeindstryd 2 | tuispunte = | wegpunte = | stadion = [[Stade de France]], [[Saint-Denis]] | bywoning = | skeidsregter = | speler van die wedstryd = | notas = }} <br /> {| class="wikitable" style="text-align: center; margin: 0 auto;" !Rugbywêreldkampioen 2023 |- |align=center|Wenner Eindstryd |} == Sien ook == * [[Krieketwêreldbeker 2023]] == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|2023 Rugby World Cup|Rugbywêreldbeker 2023}} * {{en}} {{es}} {{fr}} {{ja}} [https://www.rugbyworldcup.com/2023 Amptelike webwerf van die Rugbywêreldbeker 2023] * {{en}} [https://www.world.rugby/ Amptelike webtuiste van Wêreldrugby] {{Rugbywêreldbekerstadions 2023}} {{Navigasie Rugbywêreldbeker}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Frankryk]] [[Kategorie:Rugbykompetisies in Frankryk]] [[Kategorie:Rugbywêreldbeker|2023]] [[Kategorie:Sport in 2023]] cezifbjgkfunjd4kicg4pe3qxn6oczt 1 170232 2514606 2509363 2022-07-24T19:33:12Z SpesBona 2720 + [[Sjabloon:Voorbladartikel]] wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} {{voorbladartikel |week = 30 |jaar = 2022 }} jc7iynhq04urbk9abow2n6invfzzw4w 0 208336 2514540 2141356 2022-07-24T14:43:38Z FMSky 134028 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Dennis Farina | Beeld = Dennis Farina.jpg | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = | Alias = | Geboortedatum = | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = | Sterfplek = | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3 | Skool = | Universiteit = | Beroep = Akteur en vervaardiger | Aktiewe jare = | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0001199 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Dennis Farina''' (29 Februarie 1944 – 22 Julie 2013) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] akteur en vervaardiger. Hy was bekend vir sy rolle in die rolprente ''Manhunter'' (1986), ''Midnight Run'' (1988), ''Get Shorty'' (1995), en ''Snatch'' (2000). == Filmografie == === Rolprente === * 1986: ''Manhunter'' * 1988: ''Midnight Run'' * 1990: ''Men of Respect'' * 1992: ''Street Crimes'' * 1992: ''We're Talkin' Serious Money'' * 1992: ''The American Gangster'' * 1993: ''Another Stakeout'' * 1993: ''Striking Distance'' * 1995: ''Get Shorty'' * 1996: ''Eddie'' * 1997: ''That Old Feeling'' * 1999: ''The Mod Squad'' * 2000: ''Snatch'' * 2000: ''Bad Seed'' * 2004: ''Paparazzi'' * 2004: ''This Old Cub'' * 2007: ''The Grand'' * 2007: ''You Kill Me'' * 2007: ''Bagboy'' * 2010: ''Knucklehead'' * 2011: ''The Last Rites of Joe May'' === Televisiereekse === * 1986: ''Crime Story'' * 1987: ''Unsolved Mysteries'' * 1990: ''Law & Order'' * 1998: ''Buddy Faro'' * 2002: ''In-Laws'' * 2011: ''Luck'' === Televisierolprente === * 1987: ''Six Against the Rock'' * 1988: ''Open Admissions'' * 1989: ''The Case of the Hillside Stranglers'' * 1990: ''People Like Us'' * 1991: ''Perfect Crimes'' * 1992: ''Drug Wars: The Cocaine Cartel'' * 1993: ''The Disappearance of Nora'' * 1994: ''The Corpse Had a Familiar Face'' * 1994: ''One Woman's Courage'' * 1997: ''Bella Mafia'' * 2006: ''Wait 'Til Next Year: The Saga of the Chicago Cubs'' === Video's === * 1995: ''Out of Annie's Past'' * 2005: ''The Making of 'Heat''' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0001199|Dennis Farina}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Farina, Dennis}} [[Kategorie:Geboortes in 1944]] [[Kategorie:Sterftes in 2013]] [[Kategorie:Amerikaanse manlike akteurs van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse manlike akteurs van die 21ste eeu]] 9putn0ykrtsdtz10vul9qpx62kw4c1u 0 267474 2514629 2489377 2022-07-24T19:51:18Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Bosbeesklou | national_number = 208.1 <ref name="plantbook">{{cite web |url=http://www.plantbook.co.za/bauhinia-tomentosa/ |title=Plantbook: Bauhinia tomentosa |access-date=20 Julie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191007053617/http://www.plantbook.co.za/bauhinia-tomentosa/ |archive-date= 7 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> | image = Bauhinia tomentosa (Camel foot tree) in Hyderabad, AP W IMG 9479.jpg | image_width = 240px | image_caption = ''Bauhinia tomentosa'' in Hyderabad, [[Indië]] | status = LC | status_system = iucn3.1 | status_ref = <ref name=iucn>{{IUCN | id = 146217213 | taxon = ''Bauhinia tomentosa'' | assessor = Botanic Gardens Conservation International (BGCI) & IUCN SSC Global Tree Specialist Group | assessment_year = 2018 | version = 2019 | access-date = 20 Julie 2019 }}</ref> |regnum = [[Plant]]ae |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Bauhinia]]'' |species = '''''B. tomentosa''''' |binomial = ''Bauhinia tomentosa'' |binomial_authority = [[Carl Linnaeus|L.]] }} Die '''bosbeesklou''' (''Bauhinia tomentosa'') is 'n klein [[boom]], met [[liggroen]] [[blare]]. In die somer dra dit [[geel]] [[blom]]me met [[swart]] tot [[maroen]] in die middel. Dit kom voor langs die kusstrook van suidelike [[KwaZulu-Natal]] tot by [[Maputaland]], [[Mpumalanga]], sowel as in [[Mosambiek]], [[Zimbabwe]], tropiese [[Afrika]] en tot sover as [[Indië]] en [[Sri Lanka]].<ref name="pza">{{cite web |url=http://pza.sanbi.org/bauhinia-tomentosa |title=PlantzAfrica.com: Bauhinia tomentosa L |access-date=20 Julie 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190720065658/http://pza.sanbi.org/bauhinia-tomentosa |archive-date=20 Julie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Gebruike == Die hout word gebruik in die bou van hutte en die wortels, blomme, blare en bas word gebruik as tradisionele medisyne in Afrika en Indië.<ref name="pza" /> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] aod9p9weuibw0tbsegjkpfkx2hpzlhy 0 267482 2514899 2429813 2022-07-25T11:57:31Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sydoring |image = Vachellia rehmanniana - Jan Celliers Park.jpg |image_caption = 'n Sydoringboom (''Vachellia rehmanniana'') by [[Jan Cellierspark, Pretoria]] |national_number = 182 <ref name="treetags">{{cite web|url=http://www.treetags.co.za/indigenous-south-african-trees/numbered-FSA-tree-species-list-19-april-2010.pdf |title= Treetags.co.za: Numbered Tree Species List in South Africa, April 2010 |accessdate= 20 Julie 2019}}</ref> |regnum = [[Plant]]ae |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Vachellia]]'' |species = '''''V. rehmanniana''''' |binomial = ''Vachellia rehmanniana'' |binomial_authority = Kyal. & Boatwr. |synonyms = Rhus ciliata |}} Die '''Sydoring''' (''Vachellia rehmanniana''), voorheen ''Acacia rehmanniana'', is 'n [[boom]] wat tot 8&nbsp;m hoog kan word.<ref name="plantbook">{{cite web |url=http://www.plantbook.co.za/vachellia-rehmanniana/ |title=www.plantbook.co.za Acacia rehmanniana |access-date=20 Julie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191007061239/http://www.plantbook.co.za/vachellia-rehmanniana/ |archive-date= 7 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Dit dra [[wit]] balvormige blomme in die somer, en kom voor in [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[KwaZulu-Natal]], en ook in [[Botswana]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe]].<ref name="fl_zim">{{cite web |url=https://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=126130 |title=Flora of Zimbabwe: Acacia rehmanniana Schinz |access-date=20 Julie 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801210719/http://zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=126130 |archive-date=1 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> In Engels staan die boom bekend as die ''Silky Thorn''. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 5ke1igh2xt41asv7mfuoiuwnm224ubp 0 285166 2514598 2479541 2022-07-24T19:27:05Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Basboontjie |national_number = 193 |image = Elephantorrhiza burkei, habitus, Elandsfontein, a.jpg |image2 = Elephantorrhiza burkei, loof, Elandsfontein, a.jpg |image2_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plant]]ae |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fabales]] |familia = [[Fabaceae]] |genus = ''[[Elephantorrhiza]]'' |species = '''''E. burkei''''' |binomial = ''Elephantorrhiza burkei'' |binomial_authority = [[George Bentham|Benth.]] |}} Die '''Basboontjie''' (''Elephantorrhiza burkei'') is 'n [[boom]] wat vanaf [[Zambië]] in die noorde tot by die [[Noordwes]]-provinsie van [[Suid-Afrika]] in die suide aangetref word, en kom ook voor in [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[Botswana]]. Dit het 'n digte, afgeronde kroon, 1-3&nbsp;m hoog wat in sy natuurlike habitat 'n hoogte van 6&nbsp;m kan bereik.<ref name="ptza">{{cite web |url=http://pza.sanbi.org/elephantorrhiza-burkei |title=Plantzafrica.com (SANBI): Elephantorrhiza burkei Benth. |access-date=22 Desember 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191222052058/http://pza.sanbi.org/elephantorrhiza-burkei |archive-date=22 Desember 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die boom se nasionale nommer is 193<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikispecies-inlyn|Elephantorrhiza burkei}} * {{Commonskat-inlyn|Elephantorrhiza burkei}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Peulplante]] [[Kategorie:Flora van Botswana]] ftppzzqx3hjxcuxy7fjmzaz55hf9bsd 0 289551 2514758 2454493 2022-07-25T08:16:06Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Lippeblomsuikerbos |image = Protea subvestita (Proteceae) (4629044901).jpg |image2 = Protea subvestita (Proteceae) (4629645688).jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. subvestita''''' |binomial = ''Protea subvestita'' |binomial_authority = N.E.Br. |synonyms = * ''Protea orientalis'' <small>Sim</small> |}} Die '''Lippeblomsuikerbos''' (''Protea subvestita'') is 'n [[blom]]draende [[struik]] wat aan die bekende [[Protea (genus)|Protea]]-[[genus]] behoort. Die plant is [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] en kom voor in [[Mpumalanga]] op die eskarp van die [[Wakkerstroom]], [[Vrystaat]], [[KwaZulu-Natal]], [[Lesotho]], [[Oos-Kaap]] (tot by [[Somerset-Oos]]) en die Klein Swartberg. Die struik is groot, regop en word tot 5&nbsp;m hoog en blom hoofsaaklik van Januarie tot Maart. Die plant gaan dood na 'n brand maar die sade oorleef. Die saad word geberg in 'n doppie en vrygelaat na hulle ryp is en word deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig. Bestuiwing vind plaas deur die werking van [[voëls]]. Die plant groei op bergland suurveld en [[fynbos]] op hoogtes van 1 200 - 2 300&nbsp;m. In Engels staan dit as die ''Waterlily sugarbush'' bekend. Die plant se nasionale nommer is 98<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Galery == <gallery> Protea subvestita 15432447.jpg Protea subvestita 13093127.jpg Protea subvestita 34834174.jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * http://pza.sanbi.org/protea-subvestita * https://www.proteaatlas.org.za/sugar3.htm * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea.htm * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-139 * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:706176-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea subvestita}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 6kakqqrdcgeghsbjgt6kaw7409ywnp7 0 289585 2514869 2454491 2022-07-25T11:24:47Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Speldekopsuikerbos |image = Protea mundii flower.jpg |image2 = Protea mundii 39978778.jpg |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. mundii''''' |binomial = ''Protea mundii'' |binomial_authority = Klotzsch |synonyms = * ''Leucadendron penicillatum'' <small>Kuntze</small> * ''Protea ovalis'' <small>H.Buek ex Meisn.</small> * ''Protea penicillata'' <small>E.Mey. ex Meisn.</small> * ''Scolymocephalus penicillatus'' <small>Kuntze</small> |}} Die '''Speldekopsuikerbos''' (''Protea mundii'') is 'n [[struik]] wat aan die bekende [[Protea (genus)|Protea]]-[[genus]] van die Proteaceae-familie behoort. In Engels staan dit as die ''Forest sugarbush'' bekend. Die [[blom]]draende [[struik]] kom wydverspreid in die [[Kaapprovinsie]] van [[Suid-Afrika]] voor,<ref name="GRIN"> {{cite web |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?29812 |title=Taxon: Protea mundii Klotzsch |work=Germplasm Resources Information Network (GRIN) |author=Agricultural Research Service (ARS), VSA Departement van Landbou. |access-date=2 Februarie 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200419164757/https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?29812 |archive-date=19 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en groei aan woudrande op hoogtes van 200 tot 1&nbsp;300&nbsp;m {{nowrap|(660 to 4 270 voet)}}. Dit word tot 8 m hoog. Die plant dra wit tot ivoorkleurige blomme, wat [[bye]], [[skoenlapper]]s en voëls aanlok.<ref>{{cite web |url=http://www.proteaatlas.org.za/sugar3.htm |title=White Water Sugarbushes |website=www.proteaatlas.org.za |access-date=2 Februarie 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170214143914/http://www.proteaatlas.org.za/sugar3.htm |archive-date=14 Februarie 2017 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Die spesifieke naam is ter ere van Johannes Ludwig Leopold Mund, 'n Duitse natuurgeskiedenisversamelaar wat tot 1831 aan die Kaap en later dieper binneland toe aktief was. ''Protea mundii'' word ook as 'n tuinplant verbou.<ref>{{Cite web |url=http://florawww.eeb.uconn.edu/200800186.html |title=University of Connecticut |access-date= 2 Februarie 2020 |archive-date=21 Augustus 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160821063812/http://florawww.eeb.uconn.edu/200800186.html |url-status=dead }}</ref> Hierdie boom se nasionale nommer is 93.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * https://www.proteaatlas.org.za/sugar3.htm * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_mundii.htm * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-91 * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:705965-1 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea mundii}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 83n42kxvwpmflqydfb0psfg4qaqwwqa 0 289710 2514885 2454524 2022-07-25T11:34:42Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Suikerkansuikerbos |image =Protea obtusifolia - Limestone sugarbush0231 - Flickr - Ragnhild & Neil Crawford.jpg |image2 = |status = NT |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. obtusifolia''''' |binomial = ''Protea obtusifolia'' |binomial_authority = H.Buek ex Meisn. |synonyms = * ''Protea calocephala'' <small>Meisn.</small> * ''Scolymocephalus calocephalus'' <small>(Meisn.) Kuntze</small> * ''Scolymocephalus obtusifolius'' <small>Kuntze</small> |}} Die '''suikerkansuikerbos''' (''Protea obtusifolia'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat aan die bekende [[Protea (genus)|Protea]] [[genus]] behoort. Die plant is [[endemies]] aan [[Wes-Kaap]] en staan ook bekend as die ''Bredasdorpsuikerbos''. Dit kom vanaf [[Stanford]] tot [[Kaap Agulhas]], [[Kaap Infanta]] en [[Stilbaai]] so ver as Kaap Vacca naby die [[Gouritsmond]] voor. Die plant is regop en word 2-4&nbsp;m hoog en blom van April tot September met die hoogtepunt van Junie tot Julie. Die plant gaan dood nadat dit gebrand het maar die sade oorleef. Die saad word geberg in 'n doppie en deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig. Bestuiwing vind plaas deur die werking van [[voëls]]. Die plant groei in kalksteen heuwels en vlaktes op hoogtes van 0 - 200&nbsp;m. Die boom se nasionale nommer is 94.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan dit as die ''Bredasdorp protea'' bekend. == Galery == <Gallery> Protea obtusifolia Holiday Red 1.jpg Protea obtusifolia Holiday Red 2.jpg Protea obtusifolia 5Dsr 2774.jpg Protea obtusifolia 5Dsr 2773.jpg </Gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * http://pza.sanbi.org/protea-obtusifolia * https://www.proteaatlas.org.za/sugar9.htm * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_obtusifolia.htm * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-99 * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:705995-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea obtusifolia}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] d9gsw3jyidunvs5xn1eug4tfcwlw5el 0 289878 2514879 2454527 2022-07-25T11:30:39Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Stinkblaarsuikerbos |image =Protea susannae03.jpg |image2 = |status = NT |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. susannae''''' |binomial = ''Protea susannae'' |binomial_authority = E.Phillips |synonyms = |}} Die '''stinkblaarsuikerbos''' (''Protea susannae'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat aan die bekende [[Protea (genus)|Protea]] [[genus]] behoort. Die plant is [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]]. Dit kom vanaf [[Stanford]] tot [[Stilbaai]] voor. Die spesie kan tot 3&nbsp;m in hoog word en blom van April tot September. Die plant gaan dood nadat dit gebrand het maar die sade oorleef. Die saad word geberg in 'n doppie en deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig. Bestuiwing vind plaas deur die werking van [[voëls]]. Die plant groei in kalkagtige en neutrale grond op hoogtes van 0 - 200&nbsp;m. Die boom se nasionale nommer is 98.1<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan dit as die ''stink-leaf sugarbush'' bekend. == Galery == <Gallery> Protea susannae01.jpg Protea susannae02.jpg Protea susannae00.jpg </Gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_susannae.htm * https://www.proteaatlas.org.za/sugar9.htm * http://pza.sanbi.org/protea-susannae * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-141 * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:706179-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea susannae}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] t7xtfejrqm5esulza45his1lgxbgedi 0 290104 2514818 2453467 2022-07-25T09:34:39Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Rooisuikerbos |image = Protea grandiceps 1DS-II 3-5552.jpg |image2 = |status = NT |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. grandiceps''''' |binomial = ''Protea grandiceps'' |binomial_authority = Tratt. |synonyms = |}} Die '''rooisuikerbos''' (''Protea grandiceps'') is 'n [[blom]]draende [[struik]] wat hoort tot die bekende [[Protea (genus)|Protea]] [[genus]]. Die plant is [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] en kom voor in die [[Kaapse Skiereiland]], [[Hottentots-Hollandberge]], [[Riviersonderendberge]], [[Langeberg]], [[Outeniquaberge]], [[Groot-Winterhoekberge (Oos-Kaap)|Groot-Winterhoekberge]] en [[Kammanassieberge]]. Die struik is rond en word 2.0&nbsp;m hoog en blom van September tot Januarie. Vuur vernietig die plant maar die sade oorleef. Die saad word geberg in 'n doppie en deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig. Bestuiwing vind plaas deur die werking van [[voëls]]. Die plant groei op die droë, boonste berghellings op hoogtes van 1 200 - 1 700&nbsp;m. Die boom se nasionale nommer is 89.2<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan dit as die ''Red sugarbush'' bekend. == Galery == <gallery> Protea grandiceps kz1.jpg Starr-110307-2618-Protea grandiceps-flower and leaves-Kula Botanical Garden-Maui (24960270442).jpg Protea grandiceps 1DS-II 1-8123.jpg Starr-110307-2774-Protea grandiceps-flower and leaves-Kula Botanical Garden-Maui (24783164800).jpg Protea grandiceps 1DS-II 1-8122.jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * http://pza.sanbi.org/protea-grandiceps * https://www.proteaatlas.org.za/sugar2.htm * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_grandiceps.htm * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-49 * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:705835-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea grandiceps}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 24hysl1uvpooom98i5dzpqdwn3zy8cm 0 290120 2514891 2454546 2022-07-25T11:40:01Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Swartbaardsuikerbos |image = Protea lepidocarpodendron, the Black-bearded Sugar Bush (10699764063).jpg |image2 = |status = NT |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. lepidocarpodendron''''' |binomial = ''Protea lepidocarpodendron'' |binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) L. |synonyms = * ''Erodendrum neriifolium'' <small>Knight</small> * ''Leucadendron lepidocarpodendron'' <small>L.</small> * ''Protea cristata'' <small>Lam.</small> * ''Protea fulva'' <small>Tausch</small> * ''Protea lepidocarpon'' <small>[[Robert Brown (botanis)|R.Br.]]</small> * ''Protea speciosa'' <small>Thunb.</small> * ''Scolymocephalus fulvus'' <small>(Tausch) Kuntze</small> * ''Scolymocephalus lepidocarpodendron'' <small>Kuntze</small> |}} Die '''swartbaardsuikerbos''' (''Protea lepidocarpodendron'') is 'n [[blom]]draende [[boom]] wat hoort tot die bekende [[Protea (genus)|Protea]] [[genus]]. Die plant is [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] en kom voor in die [[Kaapse Skiereiland]] en [[Kogelberg]], [[Groenlandberg]], [[Kleinmondberg]] en [[Kleinrivierberge]]. Die struik groei regop, word 3.0&nbsp;m hoog en blom van April tot Augustus. Vuur vernietig die plant maar die sade oorleef. Die saad word geberg in 'n doppie en deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig. Bestuiwing vind plaas deur die werking van [[voëls]]. Die plant groei sanderige grond op hoogtes van 0 - 600&nbsp;m. Die boom se nasionale nommer is 90.5<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan dit as die ''Black-bearded Sugarbush'' bekend. == Galery == <gallery> Lepidocarpodendron - sb616.JPG P. lepidocarpodendron.jpg Protea lepidocarpodendron flower.jpg Protea lepidocarpodendron.jpg Protea lepidocarpodendron 1DS-II 1-8321.jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * http://pza.sanbi.org/protea-lepidocarpodendron * http://www.biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_lepidocarpodendron.htm * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-72 * https://www.proteaatlas.org.za/sugar2.htm#prlepi * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:705908-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Protea lepidocarpodendron}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] oz99081qlhqoldwotk8sz1goomwjkeh 0 294907 2514857 2453731 2022-07-25T11:12:42Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakel */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Silwerblaarsuikerbos |image = Protea roupelliae subsp. roupelliae 1DS-II 1958.jpg |image2 = Protea roupelliae01.jpg |image2_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Protea (genus)|Protea]]'' |species = '''''P. roupelliae roupelliae''''' |binomial = ''Protea roupelliae roupelliae'' |binomial_authority = Meisn. |synonyms = * ''Protea incana'' <small>Meisn.</small> * ''Protea lanuginosa'' <small>K.Schum.</small> * ''Protea rudatisii'' <small>Engl.</small> * ''Protea transvaaliensis'' <small>(Gand.) Gand. & Schinz</small> * ''Scolymocephalus lanuginosus'' <small>(K.Schum.) Kuntze</small> * ''Scolymocephalus roupelliae'' <small>(Meisn.) Kuntze</small> |}} Die '''silwerblaarsuikerbos''' (''Protea roupelliae roupelliae'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat hoort tot die bekende [[Protea (genus)|Protea]] [[genus]]. Die plant kom voor in die [[Oos-Kaap]], [[Vrystaat]], [[Gauteng]], [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[Noordwes]]-provinsies. Die spesie is 'n klein boom, kan tot 8&nbsp;m in hoog word en blom van Februarie tot April. Die plant gaan dood nadat dit gebrand het maar die sade oorleef. Die saad word geberg in 'n doppie en deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig. Bestuiwing vind plaas deur die werking van [[voëls]]. Die plant groei in 'n verskeidenheid habitatte op hoogtes van 0 - 2 000&nbsp;m. Die boom se nasionale nommer is 96<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan dit as die ''silver sugarbush'' bekend. Die [[dwergsilwerblaarsuikerbos]] is 'n subspesie wat tot [[Mpumalanga]] beperk is. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van proteaspesies]] == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=799-123 * https://www.proteaatlas.org.za/sugar9.htm * http://www.biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/protea_roupelliae.htm * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:706096-1 == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakel == {{Commons-kategorie inlyn|Protea roupelliae}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Protea]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] mg52w4yifdjtlauo22lomjbqke5m7ld 3 297179 2514542 2161349 2022-07-24T14:45:55Z Céréales Killer 62493 Céréales Killer het bladsy [[Gebruikerbespreking:TaylorSnail]] na [[Gebruikerbespreking:Morc'hast]] geskuif: Bladsy is outomaties geskuif na hernoeming van gebruiker "[[Spesiaal:CentralAuth/TaylorSnail|TaylorSnail]]" na "[[Spesiaal:CentralAuth/Morc'hast|Morc'hast]]" wikitext text/x-wiki == Welkom == {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="font-size:95%; line-height:125%; background-color:#faf6ed; border:1px solid #faecc8;" |- | colspan="4" style="background-color:#faecc8;" |<big>'''{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Hallo,&nbsp;gebruiker vanaf [[IP-adres]] {{BASEPAGENAME}} | Hallo&nbsp;{{PAGENAME}}}},''' [[Wikipedia:Welkom nuwelinge|hartelik welkom]] op die Afrikaanse Wikipedia!</big> |- | colspan="4" | Dankie vir jou belangstelling in [[Wikipedia]]. Ons werk hier aan die ideaal van ’n gratis en vrylik beskikbare, vrylik bewerkbare, neutrale en volledige ensiklopedie. |- | colspan="4" | Die [[Afrikaanse Wikipedia]] bestaan al sedert Desember 2001 en bevat reeds ''{{NUMBEROFARTICLES}}'' artikels. Vanaf die begin van die projek het die gebruikers ’n aantal riglyne en uitgangspunte vir artikelbewerking en onderlinge samewerking opgestel. Nuwelinge kan hieruit voordeel trek. Jy mag dit behulpsaam vind om van die skakels in hierdie raampie te volg en met die projek vertroud te raak voordat jy begin bydra. Indien jou vingers jeuk om te eksperimenteer, kan jy gerus ons [[Wikipedia:Sandput|Sandput]] besoek: dit is juis vir die rede daar. Uiteindelik wil ons dat al ons gebruikers [[Wikipedia:Voel vry en gaan jou gang|vry voel om hulle gang te gaan]], maar dit doen natuurlik geen kwaad om ’n bietjie houvas te kry voor 'n mens in die diep kant in spring nie! Besoek gerus ook ons [[Wikipedia:Geselshoekie|Geselshoekie]], ons gebruikers staan gereed om hand by te sit, of bloot net hand te skud. |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Books-aj.svg aj ashton 01.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Verifieerbaarheid}} | [[Wikipedia:Verifieerbaarheid|'''Verifieerbaarheid''']]<br />Die eerste van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Konversation.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geselshoekie}} | [[Wikipedia:Geselshoekie|'''Geselshoekie''']]<br />Die gewilde bymekaarkomplek |- | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=OrgChem Nomen pictograph.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing}} | width="38%" | [[Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing|'''Geen oorspronklike navorsing''']]<br/>Die tweede van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Bucket in the sand.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Sandput}} | width="38%" | [[Wikipedia:Sandput|'''Sandput''']]<br />Eksperimenteer na hartelus |- | align="right" |{{Klik|Afbeelding=Unbalanced scales.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Neutrale standpunt}} | [[Wikipedia:Neutrale standpunt| '''Neutrale standpunt''']]<br />Die derde van Wikipedia se drie kernbeleide | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon tools.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Redigeringsinstruksies}} | [[Wikipedia:Redigeringsinstruksies|'''Redigeringsinstruksies''']]<br />Hoe maak ek: teks wat skuinsgedruk is? ’n opskrif? tabelle? |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Nuvola apps important yellow.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie}} | [[Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie|'''Wat Wikipedia nie is nie''']]<br />Daar is ook ’n paar dinge wat ons nié hier doen nie | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon - upload photo 2.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beelde}} | [[Wikipedia:Beelde|'''Beelde''']]<br />As jy beelde wil oplaai |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app ksmiletris.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beleefdheid}} | [[Wikipedia:Beleefdheid|'''Beleefdheid''']]<br />Ken jou maniere | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app kedit.svg||Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel}} | [[Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel|'''Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel''']]<br />Soms sê die naam alles {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" {{!}}Jou bydrae word nou geregistreer onder jou IP-adres. Daar is verskeie voordele gebonde aan die skep van ’n rekening - sluit gerus by ons aan!| }} |- | colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" | Hierdie bladsy, wat nou op jou skerm staan, is trouens jou persoonlike besprekingsbladsy. Die plek waar ander Wikipediane jou in die toekoms kan kontak en jy hulle dan kan beantwoord. Elke gebruiker het so ’n bladsy. Jy kan dus ook boodskappe op ander gebruikers se besprekingsbladsye los. Sluit boodskappe en besprekings altyd af met <big><nowiki>~~~~</nowiki></big> of deur op die handtekeningknop in die wysigingsvenster te kliek: sodoende word jou boodskap onderteken met jou gebruikersnaam en die datum en tyd waarop die boodskap voltooi is. Kliek dan as laaste op "Stoor bladsy" om enige bewerkings te stoor. |} |} — [[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] ([[Gebruikerbespreking:KabouterBot|kontak]]) 12:02, 12 April 2020 (UTC) ml11phan0tmolzy9nezeaymcz68abft 0 298022 2514834 2402685 2022-07-25T10:06:53Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{taxobox |name = Sandveldluisiesbos |image = Leucospermum rodolentum 5Dsr 0872.jpg |image2 = |status = VU |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucospermum]]'' |species = '''''L. rodolentum''''' |binomial = ''Leucospermum rodolentum'' |binomial_authority = (Salisb. ex Knight) Rourke |synonyms = |range_map = |}} Die '''Sandveldluisiesbos''' (''Leucospermum rodolentum'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat hoort tot die [[Leucospermum]] [[genus]] en vorm deel van die [[fynbos]]. Die plant is [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] waar dit voorkom in die [[Sandveld]], [[Hopefield]] en [[Kaapse Vlakte]] van Heerenlogementsberg tot by [[Kraaifontein]]. Die struik word tot 3 m groot en dra blomme van Augustus tot November. In Engels staan dit as die ''Sandveld Pincushion'' bekend. Die plant se nasionale nommer is 83<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van speldekussingspesies]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=795-60 * https://www.proteaatlas.org.za/pincush5.htm == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Leucospermum rodolentum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Speldekussings]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 8tm2wevicdn6kd91a9fugastktdcab3 0 298612 2514648 2375976 2022-07-24T20:40:53Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taxobox |name = Eskarpspeldekussing |image = Leucospermum saxosum (4330095390).jpg |image2 = |status = EN |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucospermum]]'' |species = '''''L. saxosum ''''' |binomial = ''Leucospermum saxosum '' |binomial_authority = S.Moore |synonyms = |range_map = |}} Die '''eskarpspeldekussing''' (''Leucospermum saxosum'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat tot die [[genus]] ''[[Leucospermum]]'' behoort en deel van die [[fynbos]] vorm. Die plant kom voor in [[Mpumalanga]] en die [[Drakensberg]]eskarp in [[Limpopo]], [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]]. Die struik word 2&nbsp;m hoog. Dié [[spesie]] is ook een van min spesies wat nie in die [[Wes-Kaap]] voorkom nie. In Engels staan dit as die ''Escarpment pincushion'' bekend. Die boom se nasionale nommer is 85.3<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van speldekussingspesies]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=795-63 * https://www.proteaatlas.org.za/sle_ls.htm * http://pza.sanbi.org/plants/search/advanced?pow_page=genus&name=Leucospermum&title_sort=ASC&page=1 == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Leucospermum saxosum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Speldekussings]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] ezbscdqozw5ldosrdo67ggx2mggrfg6 0 299217 2514820 2311449 2022-07-25T09:36:35Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taxobox |name = Rooitolbos |image = Leucadendron discolor - Flame Tips.jpg |image2 = |status = VU |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucadendron]]'' |species = '''''L. discolor''''' |binomial = ''Leucadendron discolor'' |binomial_authority = E.Phillips & Hutch. |synonyms = |range_map = |}} Die '''Rooitolbos''' (''Leucadendron discolor'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat tot die [[genus]] ''[[Leucadendron]]'' behoort en deel van die [[fynbos]] vorm. Die plant is [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]], waar dit voorkom in die [[Piketberg]]. Die plant is eenslagtig met mannetjie- en vroulike plante. Die struik word 2&nbsp;m hoog en dra blomme in September. Die plant groei in rotsagtige sandsteen grond op hoogtes van 450-500&nbsp;m. Vuur vernietig die plant maar die saadjies, wat in 'n tol geberg word, oorleef. Na die vuur val die saadjies na die grond. In Engels staan dit as die ''Piketberg Conebush'' bekend. Die boom se nasionale nommer is 79<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=794-38 * http://pza.sanbi.org/leucadendron-discolor * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/leucadendron_discolor.htm * https://www.proteaatlas.org.za/conebu9.htm == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Leucadendron discolor}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Tolbosse]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] mrpwybhnjqfzmk55ixjfttirn7k4q5x 0 299436 2514826 2462400 2022-07-25T09:44:06Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taxobox |name = Rotstolbos |image = Leucadendron strobilinum (1).jpg |image2 = Leucadendron strobilinum.jpg |status = NT |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucadendron]]'' |species = '''''L. strobilinum''''' |binomial = ''Leucadendron strobilinum'' |binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) Druce |synonyms = * ''Euryspermum concolor'' <small>Knight</small> * ''Leucadendron ciliatum'' <small>H.Buek ex Meisn.</small> * ''Leucadendron concolor'' <small>[[Robert Brown (botanis)|R.Br.]]</small> * ''Leucadendron grandiflorum'' <small>H.Buek ex Meisn.</small> * ''Leucadendron insigne'' <small>H.Buek ex Meisn.</small> * ''Leucadendron retusum'' <small>Drège ex Meisn.</small> * ''Leucadendron saxatile'' <small>T.M.Salter</small> * ''Leucadendron squarrosum'' <small>R.Br.</small> * ''Protea obliqua'' <small>L.f.</small> * ''Protea strobilina'' <small>L.</small><ref>http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:704962-1</ref> |}} Die '''rotstolbos''' (''Leucadendron strobilinum'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat tot die [[genus]] ''[[Leucadendron]]'' behoort en deel van die [[fynbos]] vorm. Die plant is [[inheems]] aan die [[Wes-Kaap]], waar dit voorkom in die [[Kaapse Skiereiland]] vanaf [[Kommetjie]] tot [[Tafelberg]]. Die struik word 2.6&nbsp;m hoog en dra blomme in September tot Oktober. Vuur vernietig die plant maar die sade oorleef. Die sade word geberg in 'n tol op die vroulike plant en word vrygelaat na 'n brand en word moontlik deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig en daar is manlike- en vroulike plante. Klein torre doen die bestuiwing. Die plant groei hoofsaaklik op suidelike berghellings op hoogtes van 500-1100&nbsp;m. In Engels staan dit as die ''Peninsula Conebush'' bekend. Die boom se nasionale boom nommer is 78<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=794-143 * http://pza.sanbi.org/leucadendron-strobilinum * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/leucadendron_strobilinum.htm * https://www.proteaatlas.org.za/conebu2.htm == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Leucadendron strobilinum}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Tolbosse]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] qtwd6h62ctbpb50bo4nrp6htxq1mxwr 0 304451 2514597 2338530 2022-07-24T19:26:03Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Barbertonse broodboom | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos paucidentatus KirstenboshBotGard09292010B.JPG | image_caption = | national_number = 11 <ref>http://pza.sanbi.org/encephalartos-paucidentatus</ref> | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. paucidentatus''''' | binomial = ''Encephalartos paucidentatus'' | binomial_authority = Stapf & Burtt Davy }} Die '''Barbertonse broodboom''' (''Encephalartos paucidentatus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]''. Dit kom in die omgewing van [[Barberton]] voor, asook die [[Piggs Peak]]-gebied in [[Eswatini]]. Die plant is gewild onder tuiniers en word onwettig verwyder uit sy natuurlike omgewing. Die boom is eenslagtig: manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare. Die plant se nasionale nommer is 11.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Barberton cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-35 * http://pza.sanbi.org/encephalartos-paucidentatus {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 9emspo0io8v067d0r7lgjydlxv3req1 0 304475 2514722 2373735 2022-07-25T07:17:32Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Kaapsehoop-broodboom | status = CR | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos laevifolius, habitus, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = Spesie in die [[Pretoria Nasionale Botaniese Tuin]] | national_number = 6 | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. laevifolius''''' | binomial = ''Encephalartos laevifolius'' | binomial_authority = Stapf & Burtt Davy }} Die '''Kaapsehoop-broodboom''' (''Encephalartos laevifolius'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]'' wat hoofsaaklik in twee gebiede voorkom: die [[Kaapsehoop]]berge naby [[Nelspruit]] asook die [[Piggs Peak]]-gebied in [[Eswatini]]. Die subbevolking wat eens teen die rotsagtige hange van [[Mariepskop]] voorgekom het, is nou feitlik uitgestorwe weens menslike faktore en die ''[[Fusarium]]''-swam wat hulle keëls aanval.<ref name="donald">{{cite web |last1=Donaldson |first1=J. S. |title=Kaapsehoop Cycad|url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-24 | date = 2009 |website= redlist.sanbi.org|publisher=Red List of South African Plants, weergawe 2017.1|accessdate=22 Augustus 2017}}</ref> Die boom groei regop en word 3 tot 4 m hoog. Dit groei goed in vol son en in enige tipe grond. Soos die meeste broodbome groei dit stadig en oorleef ryp goed; dit moet matig van water voorsien word. Die blare word tot 1,5 m lank. Bestuiwing vind plaas deur middel van [[insekte]]. Die boom se nasionale nommer is 6.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die boom as die ''Kaapsehoop cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * http://pza.sanbi.org/encephalartos-laevifolius * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-24 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] ahgwf0uc9n7lk9mbemca756dinhaddi 0 305443 2514721 2239928 2022-07-25T07:14:47Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Jozini-broodboom | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos senticosus, habitus, Walter Sisulu NBT.jpg | image_caption = | national_number = 8 <ref>http://pza.sanbi.org/encephalartos-paucidentatus</ref> | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. senticosus''''' | binomial = ''Encephalartos senticosus'' | binomial_authority = Vorster }} Die '''Jozini-broodboom''' (''Encephalartos senticosus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]''. Die plant kom op die kruin van die [[Lebomboberge]] voor vanaf [[Jozini]], noordwaarts tot net verby [[Siteki]] in [[Eswatini]]. Die plant groei vinnig en word tot 4&nbsp;m hoog. Dit groei in goedgedreineerde grond, verkies sonlig en gedeeltelike skadu areas. Die boom is eenslagtig: manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare. Die plant was eers saam met ''[[Encephalartos lebomboensis|E. lebomboensis]]'' as een spesie beskou, maar word sedert 1996 as 'n aparte spesie beskou. Die plant se nasionale nommer is 8.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Lebombo cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-45 * http://pza.sanbi.org/encephalartos-senticosus {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] bm6dhw1im4z2iacdtco3gxmnl7j5i7n 0 305484 2514886 2454365 2022-07-25T11:35:14Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Suurbergbroodboom | status = NT | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos longifolius05.jpg | image_caption = Vroulike eksemplaar in die [[Suurberge]] | national_number = 9 <ref>http://pza.sanbi.org/encephalartos-paucidentatus</ref> | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. longifolius''''' | binomial = ''Encephalartos longifolius'' | binomial_authority = (Jacq.) [[Johann Georg Christian Lehmann|Lehm.]] | range_map = Encephalartos longifolius, verspreiding, a.png | range_map_caption = {{leftlegend|#FF0E17|natuurlike verspreiding|outline=gray}} }} Die '''Suurbergbroodboom''' (''Encephalartos longifolius'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]''. Die plant kom oor 'n wye gebied voor, dit begin wes van [[Joubertina]] in die [[Kougaberge]] tot by die Suuranysberge. Dit kom ook in die oostelike deel van die [[Baviaanskloofberge]], die Elandsberg asook gedeeltes van die [[Groot-Winterhoekberge (Oos-Kaap)|Groot-Winterhoekberge]] voor. Daar is ook populasies in die [[Klein-Winterhoekberge]], die [[Suurberge]] en verder oos tot in die [[Grahamstad]]-distrik. Die plant word tot 4.5&nbsp;m hoog. Die boom is eenslagtig: manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare. Dit word gevind vanaf 200 tot 1500&nbsp;m bo [[seevlak]]. Die jaarlikse reënval in die gebied waar dit voorkom varieer van 300 tot 1250&nbsp;mm. Die plant is gewild onder tuiniers en word bedreig deur diefstal uit hulle natuurlike omgewing. Hierdie boom en ''[[Encephalartos caffer]]'' is reeds in 1772 geïdentifiseer deur [[Carl Peter Thunberg]]. Die boom se nasionale nommer is 9.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Suurberg cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://pza.sanbi.org/encephalartos-longifolius * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-29 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 5g7zdv5nqddvreztws4ixqu2htzg5jf 0 305527 2514897 2217387 2022-07-25T11:55:12Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Swazibroodboom | status = NE | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos aplanatus furnas 2015.jpg | image_caption = | national_number =14.10 | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. aplanatus''''' | binomial = ''Encephalartos aplanatus'' | binomial_authority = Vorster }} Die '''Swazibroodboom''' (''Encephalartos aplanatus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''Encephalartos''. Die boom is [[inheems]] aan die [[Eswatini]] en kom in die noordooste van die land voor. Die boom groei in skadu areas en het baie ooreenkomste met ''[[Encephalartos villosus]]''. Die boom is eenslagtig: manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare. Die plant se nasionale nommer is 14.10<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan die broodboom as die ''Swazi north-east forest cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://pza.sanbi.org/encephalartos-aplanatus {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 0jh1ohvlsclbyqinxnrgxmu90usn5fm 0 305804 2514773 2270366 2022-07-25T08:32:27Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Ngoye dwergbroodboom | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos ngoyanus en los invernaderos centrales del Jardín Botánico de Córdoba.jpg | image_caption = | national_number = | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. ngoyanus''''' | binomial = ''Encephalartos ngoyanus'' | binomial_authority = I.Verd. }} Die '''Ngoye dwergbroodboom''' (''Encephalartos ngoyanus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]''. Daar is twee populasies van die plant, een in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] en die ander in [[Eswatini]] en die suide van [[Mosambiek]]. Die plant is klein, dit word slegs 1&nbsp;m hoog en groei hoofsaaklik in grasvelde, tussen rotse en woudrante, veral die Ngoye-woud waar dit sy naam vandaan kry. Genoegsame vuur stimuleer die vorming van keëls maar te veel brande en onwettige versameling is 'n bedreiging vir die plant. Die boom is eenslagtig, manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare. Die boom se nasionale nommer is 14.17.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Ngoye Dwarf Cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-34 * http://africancycads.co.za/species.php?id=30 * https://www.mozambiqueflora.com/speciesdata/species.php?species_id=173750 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] rk6rsdy2bft8gxjolc39u9fj80ga8os 2514774 2514773 2022-07-25T08:32:54Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Ngoye dwergbroodboom | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Encephalartos ngoyanus en los invernaderos centrales del Jardín Botánico de Córdoba.jpg | image_caption = | national_number = | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. ngoyanus''''' | binomial = ''Encephalartos ngoyanus'' | binomial_authority = I.Verd. }} Die '''Ngoye dwergbroodboom''' (''Encephalartos ngoyanus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]''. Daar is twee populasies van die plant, een in die noorde van [[KwaZulu-Natal]] en die ander in [[Eswatini]] en die suide van [[Mosambiek]]. Die plant is klein, dit word slegs 1&nbsp;m hoog en groei hoofsaaklik in grasvelde, tussen rotse en woudrante, veral die Ngoye-woud waar dit sy naam vandaan kry. Genoegsame vuur stimuleer die vorming van keëls maar te veel brande en onwettige versameling is 'n bedreiging vir die plant. Die boom is eenslagtig, manlike en vroulike plante is afsonderlike eksemplare. Die boom se nasionale nommer is 14.17.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Ngoye Dwarf Cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-34 * http://africancycads.co.za/species.php?id=30 * https://www.mozambiqueflora.com/speciesdata/species.php?species_id=173750 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] cl6b2sqju66e184pwvqwwsmdbk10f72 0 305812 2514870 2239963 2022-07-25T11:25:14Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Stamlose broodboom | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | national_number =14.20 | image = Encephalartos villosus07.jpg | image_caption = | national_number = | image_width = 240px | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Cycadophyta]] | classis = [[Cycadopsida]] | ordo = [[Cycadales]] | familia = [[Zamiaceae]] | genus = ''[[Encephalartos]]'' | species = '''''E. villosus''''' | binomial = ''Encephalartos villosus'' | binomial_authority = Lem. }} Die '''Stamlose broodboom''' (''Encephalartos villosus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Encephalartos]]''. Die plant kom voor in die [[Oos-Kaap]] vanaf [[Oos-Londen]], [[KwaZulu-Natal]] en [[Eswatini]]. Die plant is klein, dit word slegs 40&nbsp;cm hoog en groei naby die kus. Dit is 'n vinnige groeier en verkies om in skadu te groei. Die boom is eenslagtig, manlike en vroulike bome is afsonderlike eksemplare. Die boom se nasionale nommer is 14.20.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Ground cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=823-41 * http://africancycads.co.za/species.php?id=37 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 0qysyj51v1gbf60brm0djibx1972yur 0 305816 2514620 2500929 2022-07-24T19:45:13Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bobbejaankos | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = Stangeria eriopus001.jpg | image_caption = | taxon = Stangeria eriopus | binomial_authority = (Kunze) Baill. }} '''Bobbejaankos''' (''Stangeria eriopus'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Stangeria]]''. Dit is die enigste plant in die genus, die genus is dus [[Monotipiese takson|monotipies]]. Die plant kom kuslangs vanaf [[Bathurst]] tot in die suide van [[Mosambiek]] voor. Die boom is eenslagtig, manlike en vroulike bome is afsonderlike eksemplare. Die plant is gewild onder tradisionele genesers. Die plant se FSA-nommer is 14.21.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die broodboom as die ''Natal Grass Cycad'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3879-1 * http://africancycads.co.za/species.php?id=1 * http://pza.sanbi.org/stangeria-eriopus == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Broodbome]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] q6mx5cmjtea6ognvwzdarn9hczkg8e2 0 306727 2514900 2467023 2022-07-25T11:58:33Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Syhaartolbos |image = Leucadendron pubescens 59511795.jpg |image2= Leucadendron pubescens 25540159.jpg |national_number=81.3 |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucadendron]]'' |species = '''''L. pubescens''''' |binomial = ''Leucadendron pubescens'' |binomial_authority = [[Robert Brown (botanis)|R.Br.]] |synonyms = * ''Leucadendron elatum'' <small>H.Buek ex Meisn.</small> * ''Leucadendron pillansii'' <small>E.Phillips</small> * ''Leucadendron retusum'' <small>R.Br.</small> * ''Leucadendron sericocephalum'' <small>Schltr.</small> * ''Protea elata'' <small>Kuntze</small> * ''Protea pubescens'' <small>Poir.</small> * ''Protea retusa'' <small>(R.Br.) Poir.</small><ref>http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:704903-1</ref> |range_map = |}} Die '''syhaartolbos''' (''Leucadendron pubescens'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] wat aan die [[genus]] ''[[Leucadendron]]'' behoort en deel van die [[fynbos]] vorm. Die plant is [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] waar dit voorkom op die Bokkeveldeskarp, [[Gifberg]], [[Sederberg (berg)|Sederberg]], Piketberg, [[Olifantsrivier, Namakwaland|Olifantsrivier]], [[Sandveld]], [[Koue Bokkeveld]], [[Hexrivierberge]], Bonteberg asook die Kwadouwberg, Witteberg en [[Touwsberg]]. Die struik word 2,5&nbsp;m hoog en blom van Junie tot Oktober maar hoofsaaklik in Julie. Die plant vrek in 'n brand maar die sade oorleef. Die sade word in 'n tol op die vroulike plant geberg, val eers grond toe na 'n brand en word deur [[knaagdier]]e versprei. Die plant is eenslagtig en daar is afsonderlike plante met manlike- en vroulike blomme, wat deur klein [[kewers]] bestuif word. Die plant groei hoofsaaklik in sandsteen- en kwartsietgrond op hoogtes van 60 - 1 700&nbsp;m. Die plant se nasionale nommer is 81.3<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. In Engels staan dit as die ''Grey conebush'' bekend. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://pza.sanbi.org/leucadendron-pubescens * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=794-106 * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/leucadendron_pubescens.htm * https://www.proteaatlas.org.za/conebu11.htm == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Leucadendron pubescens}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Tolbosse]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 6mi9skw779272byocq5cz5soseivmn6 0 307098 2514851 2402675 2022-07-25T11:08:55Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taxobox |name = Silwerbos |image = |image2= |status = NT |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucadendron]]'' |species = ''L. uliginosum'' |subspecies = '''''L. u.'' subsp. ''uliginosum''''' |trinomial = ''Leucadendron uliginosum'' subsp ''uliginosum'' |trinomial_authority = [[Carl Peter Thunberg|R.Br.]] |synonyms = |range_map = |}} Die '''Silwerbos''' (''Leucadendron uliginosum'' subsp. ''uliginosum'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] en [[subspesie]] van ''Leucadendron uliginosum'', wat tot die [[genus]] ''[[Leucadendron]]'' behoort en deel van die [[fynbos]] vorm. Die plant is [[inheems]] aan die [[Wes-Kaap]], waar dit voorkom in die [[Outeniekwaberge|Outeniekwa-]] en [[Tsitsikammaberge]] vanaf [[Cloetespas]] tot by [[Plettenbergbaai]]. Die struik word 2.3&nbsp;m hoog en blom in November. Die plant vrek na 'n brand maar die sade oorleef. Die sade word in 'n tol op die vroulike plant geberg en val eers grond toe na 'n brand en word moontlik deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig en daar is afsonderlike plante met manlike en vroulike blomme, wat deur klein [[insekte]] bestuif word. Die plant groei hoofsaaklik in klipperige sandsteen grond op hoogtes van 500 - 1 000&nbsp;m. In Engels staan dit as die ''Outeniqua conebush'' bekend. Die boom se nasionale nommer is 82.6<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> Daar is ook 'n ander subspesie, ''[[Leucadendron uliginosum subsp. glabratum]]''. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=794-151 * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/leucadendron_uliginosum.htm * https://www.proteaatlas.org.za/conebu.htm {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Tolbosse]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] trohg3cviyjra9cfw8akqtb0vvanb0i 2514852 2514851 2022-07-25T11:09:12Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taxobox |name = Silwerbos |image = |image2= |status = NT |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Proteales]] |familia = [[Proteaceae]] |genus = ''[[Leucadendron]]'' |species = ''L. uliginosum'' |subspecies = '''''L. u.'' subsp. ''uliginosum''''' |trinomial = ''Leucadendron uliginosum'' subsp ''uliginosum'' |trinomial_authority = [[Carl Peter Thunberg|R.Br.]] |synonyms = |range_map = |}} Die '''Silwerbos''' (''Leucadendron uliginosum'' subsp. ''uliginosum'') is 'n [[Blom|blomdraende]] [[struik]] en [[subspesie]] van ''Leucadendron uliginosum'', wat tot die [[genus]] ''[[Leucadendron]]'' behoort en deel van die [[fynbos]] vorm. Die plant is [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]], waar dit voorkom in die [[Outeniekwaberge|Outeniekwa-]] en [[Tsitsikammaberge]] vanaf [[Cloetespas]] tot by [[Plettenbergbaai]]. Die struik word 2.3&nbsp;m hoog en blom in November. Die plant vrek na 'n brand maar die sade oorleef. Die sade word in 'n tol op die vroulike plant geberg en val eers grond toe na 'n brand en word moontlik deur die wind versprei. Die plant is eenslagtig en daar is afsonderlike plante met manlike en vroulike blomme, wat deur klein [[insekte]] bestuif word. Die plant groei hoofsaaklik in klipperige sandsteen grond op hoogtes van 500 - 1 000&nbsp;m. In Engels staan dit as die ''Outeniqua conebush'' bekend. Die boom se nasionale nommer is 82.6<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> Daar is ook 'n ander subspesie, ''[[Leucadendron uliginosum subsp. glabratum]]''. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=794-151 * http://biodiversityexplorer.info/plants/proteaceae/leucadendron_uliginosum.htm * https://www.proteaatlas.org.za/conebu.htm {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Tolbosse]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 7jgsqvic2r3zaohmzkml68qqw39r218 0 308365 2514752 2258368 2022-07-25T08:06:29Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Lebombo-aalwyn | national_number = | image = Aloe spicata (4507641324).jpg | image_width = 240 px | status = LC | status_system = IUCN3.1 | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | subclassis = [[Liliidae]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | subfamilia = [[Asphodeloideae]] | genus = ''[[Aloe]]'' | species = '''''A. spicata''''' | binomial = ''Aloe spicata'' | binomial_authority = L.f. | synonyms = * ''Aloe sessiliflora'' <small>Pole-Evans</small> * ''Aloe tauri'' <small>L.C.Leach</small> }} Die '''Lebombo-aalwyn''' (''Aloe spicata'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Aloe]].'' Dit kom voor in [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[KwaZulu-Natal]] asook die suide van [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]]. Die plant kan droogtes verduur en word tot 2&nbsp;m hoog met 30 blare wat 'n digte roset vorm om die stam. Die heldergroen blare word 600 - 800&nbsp;mm lank, is gebuig met tandjies op die rande. Geel blomme word van Junie tot Augustus gevorm, wat 'n maksimum van 50&nbsp;mm in deursnee en 500 - 1200&nbsp;mm lank is. Die aalwyn is ook geklassifiseer as 'n [[boom]] en sy nasionale nommer is 30.4.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die aalwyn bekend as die ''Lebombo aloe''. == Galery == <gallery> Aloe sessilifora 01.jpg Aloe sessilifora Detail 01.jpg Aloe spicata - close to Boane (10222910913).jpg Aloe spicata 1 (9437011520).jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2206-241 * http://pza.sanbi.org/aloe-spicata <!-- * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 --> == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Aloe spicata}} * {{Wikispecies-inlyn|Aloe spicata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aalwyne]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimababwe]] nhdociz8tflyi1z0couxj0giu62cde6 2514753 2514752 2022-07-25T08:06:39Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Ai! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Lebombo-aalwyn | national_number = | image = Aloe spicata (4507641324).jpg | image_width = 240 px | status = LC | status_system = IUCN3.1 | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | subclassis = [[Liliidae]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | subfamilia = [[Asphodeloideae]] | genus = ''[[Aloe]]'' | species = '''''A. spicata''''' | binomial = ''Aloe spicata'' | binomial_authority = L.f. | synonyms = * ''Aloe sessiliflora'' <small>Pole-Evans</small> * ''Aloe tauri'' <small>L.C.Leach</small> }} Die '''Lebombo-aalwyn''' (''Aloe spicata'') is 'n [[spesie]] van die [[genus]] ''[[Aloe]].'' Dit kom voor in [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[KwaZulu-Natal]] asook die suide van [[Zimbabwe]] en [[Mosambiek]]. Die plant kan droogtes verduur en word tot 2&nbsp;m hoog met 30 blare wat 'n digte roset vorm om die stam. Die heldergroen blare word 600 - 800&nbsp;mm lank, is gebuig met tandjies op die rande. Geel blomme word van Junie tot Augustus gevorm, wat 'n maksimum van 50&nbsp;mm in deursnee en 500 - 1200&nbsp;mm lank is. Die aalwyn is ook geklassifiseer as 'n [[boom]] en sy nasionale nommer is 30.4.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die aalwyn bekend as die ''Lebombo aloe''. == Galery == <gallery> Aloe sessilifora 01.jpg Aloe sessilifora Detail 01.jpg Aloe spicata - close to Boane (10222910913).jpg Aloe spicata 1 (9437011520).jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2206-241 * http://pza.sanbi.org/aloe-spicata <!-- * ''Watter Boom is dit?'' Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 --> == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Aloe spicata}} * {{Wikispecies-inlyn|Aloe spicata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aalwyne]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 6g5tmn9sgagckc59kvinyjkcc20q4ek 0 310974 2514586 2480267 2022-07-24T19:17:10Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 |name = Afrika-soetlemoen |image =Maclura africana (9931836684).jpg |national_number = 44.1. |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Rosales]] |familia = [[Moraceae]] |tribus = |genus = ''[[Maclura]]'' |species = '''''M. africana''''' |binomial = ''Maclura africana'' |binomial_authority = (Bureau) Corner |synonyms=Cardiogyne africana (Bureau)<br />{{en}} African Osage Orange<br />{{en}} Thorny mulberry }} Die '''Afrika-soetlemoen''' (''Maclura africana'')<ref name="sanbi">[http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1907-1 Afrika-soetlemoen op SANBI-lys]</ref> is 'n [[boom]] wat in [[Suid-Afrika]] en [[Mosambiek]] voorkom, in Suid-Afrika wel in die noordooste van die [[Limpopo]]- en [[Mpumalanga]]provinsies. Die boom se FSA-nommer is 44.1.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> In Engels staan die boom bekend as die ''African osage orange'' of die ''Thorny mulberry''.<ref name="sanbi" /> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] 4g6jhzsltio1qlz1gouehv7nc89uow7 0 311415 2514506 2256996 2022-07-24T12:27:33Z Imganinary 152057 wikitext text/x-wiki [[Beeld:Restout - Morpheus.jpg|thumb|''Morfeus'', deur Jean-Bernard Restout.]] '''Morfeus''' ("Vormer", van die [[Grieks]]e μορφή, ''morphe'', "vorm")<ref>Griffin, p. 249; Grimal, s.v. Morpheus, p. 296; ''[[LSJ]]'' [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dmorfh%2F s.v. μορφ-ή].</ref> is ’n [[Godheid|god]] wat met [[slaap]] en [[drome]] verbind word. In [[Ovidius]] se ''Metamorfoses'' is hy die seun van Slaap en verskyn hy in menslike vorm in drome. Sedert die [[Middeleeue]] was hy beter bekend as die god van drome of van slaap.<ref>Kearns, s.v. Morpheus p. 968; Griffin, p. 248.</ref> ==Ovidius== In Ovidius se ''Metamorfoses'' is Morfeus een van die duisend seuns van [[Hipnos|Somnus]] (Slaap).<ref>Grimal, s.v. Morpheus, p. 296; Tripp, s.v. Somnus, p. 534; Ovidius, ''Metamorfoses'' [https://www.loebclassics.com/view/ovid-metamorphoses/1916/pb_LCL043.165.xml 11.633&ndash;677].</ref> Sy funksie was om in menslike vorm in drome te verskyn. Volgens Ovidius was niemand anders meer bedrewe as hy om die postuur, eienskappe, spraak en klere van mans na te maak nie.<ref>Ovidius, ''Metamorfoses'' [https://www.loebclassics.com/view/ovid-metamorphoses/1916/pb_LCL043.165.xml 11.633&ndash;638].</ref> Nes ander gode wat met slaap verbind is, het Ovidius vir Morfeus [[vlerk]]e gegee.<ref>Grimal, s.v. Morpheus, p. 296; Griffin, p. 243; Ovidius, ''Metamorfoses'' [https://www.loebclassics.com/view/ovid-metamorphoses/1916/pb_LCL043.167.xml 11.652&ndash;653].</ref> Ovidius het Morfeus en sy broers, die ander seuns van Somnus, die ''Somnia'' ("droomvorms") genoem en gesê hulle verskyn in drome en "maak baie vorms na".<ref>Ovidius, ''Metamorfoses'' [https://www.loebclassics.com/view/ovid-metamorphoses/1916/pb_LCL043.163.xml 11.613].</ref> Ovidius het aan nog twee broers name gegee, maar dié drie broers se name word nooit voor Ovidius teengekom nie en is dalk deur Ovidius uitgedink.<ref>Griffin, p. 249.</ref> Tripp noem die drie figure "letterkundige, nie mitiese begrippe nie".<ref>Tripp, s.v. Somnus, p. 534.</ref> Griffin stel egter voor hierdie verdeling van droomvorms tussen Morfeus en sy broers, wat moontlik hulle name ingesluit het, is van Hellenistiese oorsprong.<ref>Griffin, pp. 179, 249.</ref> ==Afleiding== * Friedrich Sertürner het die naam van die opiaat [[morfien]] van Morfeus se naam afgelei. ==Galery== <gallery mode="packed-hover"> Beeld:Aurora weckt Morpheus.jpg|''Aurora wakes Morpheus'' deur Bartolomeo Altomonte (1769) Beeld:Guerin Pierre Narcisse - Morpheus and Iris 1811.jpg|''Morpheus and Iris'', deur Pierre-Narcisse Guérin, 1811 Hermitage Beeld:René-Antoine Houasse - Morpheus Awakening as Iris Draws Near, 1690.jpg|''Morpheus awakening as Iris draws near'' deur René-Antoine Houasse (1690) Beeld:Luca Giordano 009.jpg|Fresko in Florence: ''Charon's boat, the sleep of Night and Morpheus'' deur Luca Giordano (1684–1686) Beeld:Le Brun Le Soir ou Morphée.JPG|''Evening or Morpheus'' deur Charles Le Brun Beeld:Virgil Solis - Ceyx-Morpheus Alcyone.jpg|''Morpheus appears to Alcyone'' deur Virgil Solis vir Ovidius se Metamorfoses Boek XI, 650–749. Beeld:Johann Wilhelm Baur - Morpheus in the house of Ceyx, before Alcyone.jpg|''Morpheus appears to Alcyone'' deur Bauer vir Ovidius se Metamorfoses Boek XI, 633–676. </gallery> ==Verwysings== {{Verwysings|2}} ==Bronne== {{refbegin|2}} * Britten Austin, Paul, ''The Life and Songs of Carl Michael Bellman: Genius of the Swedish Rococo''. Allhem, Malmö American-Scandinavian Foundation, New York, 1967. {{ISBN|978-3-932759-00-0}}. * Burton, Robert, ''The Anatomy of Melancholy'', Philadelphia, New York: J. W. Moore, J. Wiley, 1850. [http://name.umdl.umich.edu/ACM8939.0001.001 Aanlyn weergawe by University of Michigan Library]. * {{Citation|last=Griffin| first=A. H. F.| title=A Commentary on Ovid, Metamorphoses XI| series=Hermathena| volume=162/163| location=Dublin| year=1997| jstor=23041237}}. * Grimal, Pierre, ''The Dictionary of Classical Mythology'', Wiley-Blackwell, 1996, {{ISBN|9780631201021}}. * {{Citation| last=Kearns| first=E.| chapter=Morpheus| title=Oxford Classical Dictionary|editor1=S. Hornblower |editor2=A. Spawforth | edition=3rd rev.| place=Oxford| year=1996| isbn=9780198661726| url-access=registration| url=https://archive.org/details/isbn_9780198661726}}. * [[Ovidius]]. ''Metamorfoses, Volume II: Boeke 9-15''. Vertaal deur Frank Justus Miller. Loeb Classical Library No. 43. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1916. [https://www.loebclassics.com/view/LCL043/1916/volume.xml Aanlyn weergawe]. * Tripp, Edward, ''Crowell's Handbook of Classical Mythology'', Thomas Y. Crowell Co; 1ste uitg. (Junie 1970). {{ISBN|069022608X}}. {{refend}} ==Skakels== {{CommonsKategorie-inlyn|Morpheus}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Morpheus}} {{Normdata}} [[Kategorie:Griekse gode]] dvod2w6xy3wmyeiuqaap4qb1nr52j9q 0 311424 2514628 2257080 2022-07-24T19:50:30Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Borselaalwyn | image = Aloe rupestris, vroeë bloeiwyse, Pretoria.jpg | image_width = 240px | image2 = | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | subclassis = [[Liliidae]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | subfamilia = [[Asphodeloideae]] | genus = ''[[Aloe]]'' | species = '''''A. rupestris''''' | binomial = ''Aloe rupestris'' | binomial_authority = Baker }} Die '''Borselaalwyn''' (''Aloe rupestris'') kom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]] en die suide van [[Mosambiek]] voor. Die aalwyn word 4 tot 6 m hoog, sommige het 8 m bereik, en word geklassifiseer as 'n [[boom]] met die nasionale nommer van 30.3.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> ''Rupestris'' beteken:'' groei in rotsagtige plekke''. Die plant blom in die winter, aanvanklik is die blomme geel en verander later na diep-oranje. Die blomme lyk soos borsels. In Engels staan die aalwyn bekend as die ''bottlebrush aloe''. == Galery == <gallery> Aloe rupestris, bloeiwyse bot, Pretoria.jpg 2010-03-05 13 28 38 Portugal-Jardim Botânico da Madeira.jpg Aloe rupestris.jpg Aloe rupestris, goue bloeiwyse, Pretoria.jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * [http://pza.sanbi.org/aloe-rupestris PZA SANBI] * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2206-226 REDLIST SANBI] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aalwyne]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] 00hjjy5660mxg7jiwo0229f3op96j11 0 311425 2514859 2351125 2022-07-25T11:13:33Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Slaphoringaalwyn | image = Aloe speciosa 1zz.jpg | image_width = 220px | image2 = | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | subclassis = [[Liliidae]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | subfamilia = [[Asphodeloideae]] | genus = ''[[Aloe]]'' | species = '''''A. speciosa''''' | binomial = ''Aloe speciosa'' | binomial_authority = Baker }} Die '''Slaphoringaalwyn''' (''Aloe speciosa'') is 'n aalwyn wat in die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voorkom. Dit kom voor vanaf [[Swellendam]] tot by die [[Groot-Keirivier]] in die Oos-Kaap. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] * [[Lys van aalwynspesies]] == Bronne == * [http://pza.sanbi.org/aloe-speciosa PZA SANBI] * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2206-239 REDLIST SANBI] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aalwyne]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] f5slv3nti1ga3d5hduaol2g4lq277ao 0 312808 2514776 2442816 2022-07-25T08:34:01Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks2 | name = Nooienskokerboom | other_names = | national_number = 30.2 | image = Aloe ramosissima.JPG | image_width = 240px | status = VU | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | subclassis = [[Liliidae]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | subfamilia = [[Asphodeloideae]] | genus = ''[[Aloidendron]]'' | species = '''''A. ramosissimum''''' | binomial = ''Aloidendron ramosissimum'' | binomial_authority = (Pillans) Klopper & [[Gideon Smith|Gideon F.Sm.]] | synonyms = ''Aloe ramosissima'' | range_map = The Tree Aloes of Southern Africa - Aloidendron.png | range_map_width = 240px | range_map_caption = Voorkoms van onder andere die Nooienskokerboom (donkerblou) |}} Die '''Nooienskokerboom''' (''Aloidendron ramosissimum''), voorheen ''Aloe ramosissima'', is 'n [[plant]] wat deel is van die ''Aloidendron'' [[genus]]. Die plant kom voor in die [[Noord-Kaap]] en [[Namibië]], meer spesifiek die [[Richtersveld]]. Die plant is geklassifiseer as 'n [[boom]] en sy nasionale nommer is 30.2<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> Die boom het baie ooreenkomste met die [[kokerboom]] ''Aloidendron dichotomum'' en is een van die [[spesies]] in die aalwyn familie wat die meeste takke het. Die boom word tot 2 m hoog en wyd. Die stamme is glad en bedek met 'n wasagtige poeier wat soos 'n sonskerm werk. Die takke eindig in langwerpige blare wat tot 200 mm lank is, die blare is grysgroen of geelgroen soms met 'n pienk tint. Die boom blom van Junie tot Augustus. Die bloeiwyse is heldergeel en tot 200mm lank. == Galery == <gallery> Aloe dichotoma ssp ramosissima pm.jpg Aloe ramosissima - Aloidendron.jpg Aloe ramosissima - South Africa.JPG Asparagales - Aloe ramosissima - 1.jpg </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * [http://pza.sanbi.org/aloidendron-ramosissimum PZA SANBI] * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=15461-4 REDLIST SANBI] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aloidendron]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] bcc8w9ygyiwzvvx00z2o0gp9wqz3tj0 0 334841 2514618 2493392 2022-07-24T19:41:51Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Blombos |other_names = |image = Metalasia densa - Flickr - Ragnhild & Neil Crawford.jpg |image_caption = |image_2 = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Asterids]] |ordo = [[Asterales]] |familia = [[Asteraceae]] |tribus = [[Gnaphalieae]] |genus = ''[[Metalasia]]'' |species = ''M. densa'' |binomial = ''Metalasia densa'' |binomial_authority =(Lam.) P.O.Karis |synonyms = |}} Die '''blombos''' (''Metalasia densa'') is 'n [[struik]] wat tot 2.5 meter hoog word en derhalwe as 'n [[boom]] gekategoriseer word. Die struik kom voor in [[Wes-Kaap]], [[Oos-Kaap]], [[Noord-Kaap]], [[Vrystaat]], [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[Lesotho]]. Die struik groei in sanderige of klipperige gelyktes en hange. Dit is 'n geronde struik met wit-wollerige takke. Die blare is dikwels afwaarts gekrom, lansvormig en styf met 'n skerp punt, gedraai en met die rande omgekrul. Die blomhofies kom in plat trosse op die punte van die takke voor. Dit is sonder lintblomme, slegs vyf mm in deursnee en omring deur verskeie rye skutblare met die binnestes kroonblaaragtig op die punte. Die blomme is wit of soms bruin. Die struik se FSA-nommer is 735.4.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=2976-23 SANBI] * [[John Charles Manning|Manning, John]]: ''Fotogids tot die Veldblomme van Suid-Afrika''. Briza Publikasies. ISBN 978 1 920217 01 3 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] 4tv388vzd3r0leyws1gwlvi8zby9peq 0 364399 2514705 2346137 2022-07-25T06:40:13Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Gifsterappel |image = Diospyros dichrophylla00.jpg |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |divisio = [[Angiospermae]] |classis = [[Eudicots]] |ordo = [[Asterids]] |subordo = [[Ericales]] |familia = [[Ebenaceae]] |genus = ''[[Diospyros]]'' |species = '''''D. dichrophylla''''' |binomial = ''Diospyros dichrophylla'' |binomial_authority = (Gand.) De Winter |synonyms = |}} Die '''gifsterappel''' (''Diospyros dichrophylla'') is 'n [[struik]] wat 2-3 m hoog raak, tog is bome wat 13 m hoog is aangeteken. Die struik kom voor in 'n breë kusgordel vanaf [[Montagu]] in die [[Wes-Kaap]], deur die [[Oos-Kaap]] en [[KwaZulu-Natal]], asook [[Eswatini]] en die [[Soutpansberg]]. Die boom se nasionale nommer is 603.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> ==Galery== <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Diospyros dichrophylla01.jpg|<center>Brugte</center> Lêer:Diospyros dichrophylla02.jpg|<center>Sade</center> Lêer:Diospyros dichrophylla03.jpg|<center>Bas</center> Lêer:Diospyros dichrophylla05.jpg|<center>Stekels</center> </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3697-8 SANBI Redlist] * [http://pza.sanbi.org/diospyros-dichrophylla SANBI PZA] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Struike]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 8e3qy3kthq3ok9ks4o208jgq51qhgy7 0 370018 2514572 2394363 2022-07-24T17:31:12Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London Luton Airport | nativename = | image = <!-- London Luton Airport logo 2014.svg --> | image-width = 150 | image2 = Luton_Airport_from_the_air_(geograph_2962688).jpg | image2-width = 250 | image2_alt = Luton-lughawe uit die lug | IATA = LTN | ICAO = EGGW | type = Publiek | owner = Luton Rising<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|title=Luton Airport owners rebrand to become Luton Rising|author=Staff writers|work=[[BBC East]]|agency=[[BBC News]]|date=18 November 2021|access-date=19 November 2021|archive-date=18 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118172524/https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|url-status=live}}</ref> | operator = London Luton Airport Operations Ltd<ref name="airport-technology.com">{{cite news |url=https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |title=Ardian sells 49 percent stake in Luton Airport concession to AMP Capital |newspaper=Reuters |date=24 April 2018 |access-date=24 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190424093716/https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |archive-date=24 April 2019 |url-status=live}}</ref> | city-served = [[Groter Londen]], [[Bedfordshire]], [[Buckinghamshire]] en [[Hertfordshire]] | location = [[Luton]], Engeland, VK | opened = {{begin datum en ouderdom|df=y|1938|7|16}}<ref name=80th>{{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |website=www.london-luton.co.uk |title=Happy Birthday LLA |access-date=28 July 2020 |archive-date=28 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200728232433/https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |url-status=live }}</ref> | hub = <div> * [[EasyJet]] * Wizz Air</div> | focus_city = <div> * easyJet UK * [[Ryanair]] * TUI Airways * Wizz Air UK</div> | coordinates = {{coord|51|52|29|N|000|22|06|W|type:airport_region:GB-LUT|aansig=inlyn,titel}} | pushpin_map = Bedfordshire | pushpin_label = EGGW | pushpin_map_caption = Ligging in Bedfordshire | elevation-f = 526 | elevation-m = 160 | website = {{Official URL}} | metric-rwy = yes | r1-number = 07/25<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|title=London Luton Airport: Runway designation change|via=www.facebook.com|access-date=8 April 2022|archive-date=8 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408154624/https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|url-status=live}}</ref> | r1-length-f = 7 087 | r1-length-m = 2 162 | r1-surface = Teerbeton | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 18 216 207 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 142 000 | footnotes = {{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/CMSPages/GetFile.aspx?guid=7f219cda-8c6f-4b36-9b41-8ebbf2bf09b7 |title=2010 to 2017 Statistics |publisher=London Luton Airport}} }} [[Lêer:Airports serving london.png|duimnael|Lughawens wat London.bedien]] [[Lêer:Easyjet planes at Luton Airport - geograph.org.uk - 1372835.jpg|duimnael|Easyjet stralers by Luton Lughawe]] '''Lughawe Londen-Luton''' ('''[[IATA]]''': LTN, '''[[ICAO]]''': EGGW), voorheen Luton Internasionale Lughawe genoem,<ref name="history">{{cite web | title = Airport History | publisher = London Luton Airport | url = http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | access-date = 16 Julie 2007 | archive-url = https://archive.today/20070629073620/http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | archive-date = 29 Junie 2007 | url-status = live }}</ref> is 'n internasionale lughawe geleë 2,4 km (1,5 myl) oos van Luton middestad in [[Engeland]],<ref name="aip">{{cite web |url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=95&Itemid=144.html |title=London Luton – EGGW |publisher=Nats-uk.ead-it.com |access-date=21 April 2011 }}</ref> en 45 km (28 myl) noord van [[Londen|Sentraal-Londen]]. Die lughawe is in besit van Londen Luton Airport Ltd (LLAL), 'n maatskappy wat geheel en al deur Luton Borough Council besit word, en deur London Luton Airport Operations Ltd (LLAOL) bedryf word.<ref name="ownership">{{cite web |title=Ownership Profiles |url=https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |website=www.london-luton.co.uk |access-date=19 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191019092117/https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |archive-date=19 Oktober 2019|url-status=live}}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Luton Airport}} {{Lugvaart-saadjie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] rkr3cdvk8jzgjwke1dpxs13iha9v6xw 2514577 2514572 2022-07-24T18:05:09Z Aliwal2012 39067 Nou lyk die teksdeel so kaal, sal dit moet uitbrei! wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London Luton Airport | nativename = | image = <!-- London Luton Airport logo 2014.svg --> | image-width = 150 | image2 = Luton_Airport_from_the_air_(geograph_2962688).jpg | image2-width = 250 | image2_alt = Luton-lughawe uit die lug | IATA = LTN | ICAO = EGGW | type = Publiek | owner = Luton Rising<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|title=Luton Airport owners rebrand to become Luton Rising|author=Staff writers|work=[[BBC East]]|agency=[[BBC News]]|date=18 November 2021|access-date=19 November 2021|archive-date=18 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118172524/https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|url-status=live}}</ref> | operator = London Luton Airport Operations Ltd<ref name="airport-technology.com">{{cite news |url=https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |title=Ardian sells 49 percent stake in Luton Airport concession to AMP Capital |newspaper=Reuters |date=24 April 2018 |access-date=24 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190424093716/https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |archive-date=24 April 2019 |url-status=live}}</ref> | city-served = [[Groter Londen]], [[Bedfordshire]], [[Buckinghamshire]] en [[Hertfordshire]] | location = [[Luton]], Engeland, VK | opened = {{begin datum en ouderdom|df=yes|1938|7|16}}<ref name=80th>{{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |website=www.london-luton.co.uk |title=Happy Birthday LLA |access-date=28 July 2020 |archive-date=28 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200728232433/https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |url-status=live }}</ref> | hub = <div> * [[EasyJet]] * Wizz Air</div> | focus_city = <div> * easyJet UK * [[Ryanair]] * TUI Airways * Wizz Air UK</div> | coordinates = {{coord|51|52|29|N|000|22|06|W|type:airport_region:GB-LUT|aansig=inlyn,titel}} | pushpin_map = Bedfordshire | pushpin_label = EGGW | pushpin_map_caption = <center>Ligging in Bedfordshire en regs in Engeland</center> | elevation-f = 526 | elevation-m = 160 | website = {{Official URL}} | metric-rwy = yes | r1-number = 07/25<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|title=London Luton Airport: Runway designation change|via=www.facebook.com|access-date=8 April 2022|archive-date=8 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408154624/https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|url-status=live}}</ref> | r1-length-f = 7 087 | r1-length-m = 2 162 | r1-surface = Teerbeton | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 18 216 207 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 142 000 | footnotes = {{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/CMSPages/GetFile.aspx?guid=7f219cda-8c6f-4b36-9b41-8ebbf2bf09b7 |title=2010 to 2017 Statistics |publisher=London Luton Airport}} }} [[Lêer:Airports serving london.png|duimnael|Lughawens wat Londen bedien]] [[Lêer:Easyjet planes at Luton Airport - geograph.org.uk - 1372835.jpg|duimnael|Easyjet stralers by Luton Lughawe]] '''Lughawe Londen-Luton''' ('''[[IATA]]''': LTN, '''[[ICAO]]''': EGGW), voorheen Luton Internasionale Lughawe genoem,<ref name="history">{{cite web | title = Airport History | publisher = London Luton Airport | url = http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | access-date = 16 Julie 2007 | archive-url = https://archive.today/20070629073620/http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | archive-date = 29 Junie 2007 | url-status = live }}</ref> is 'n internasionale lughawe geleë 2,4 km (1,5 myl) oos van Luton middestad in [[Engeland]],<ref name="aip">{{cite web |url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=95&Itemid=144.html |title=London Luton – EGGW |publisher=Nats-uk.ead-it.com |access-date=21 April 2011 }}</ref> en 45 km (28 myl) noord van [[Londen|Sentraal-Londen]]. Die lughawe is in besit van Londen Luton Airport Ltd (LLAL), 'n maatskappy wat geheel en al deur Luton Borough Council besit word, en deur London Luton Airport Operations Ltd (LLAOL) bedryf word.<ref name="ownership">{{cite web |title=Ownership Profiles |url=https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |website=www.london-luton.co.uk |access-date=19 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191019092117/https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |archive-date=19 Oktober 2019|url-status=live}}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Luton Airport}} {{Lugvaart-saadjie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] pmtr1203j4toz8x3uv41ud2u7twzwid 2514653 2514577 2022-07-24T20:53:23Z Aliwal2012 39067 opgebou uit Brits, nie meer 'n saadjie nie! wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London Luton Airport | nativename = | image = <!-- London Luton Airport logo 2014.svg --> | image-width = 150 | image2 = Luton_Airport_from_the_air_(geograph_2962688).jpg | image2-width = 250 | image2_alt = Luton-lughawe uit die lug | IATA = LTN | ICAO = EGGW | type = Publiek | owner = Luton Rising<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|title=Luton Airport owners rebrand to become Luton Rising|work=BBC East|agency=[[BBC News]]|date=18 November 2021|access-date=19 November 2021|archive-date=18 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118172524/https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|url-status=live}}</ref> | operator = London Luton Airport Operations Ltd<ref name="airport-technology.com">{{cite news |url=https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |title=Ardian sells 49 percent stake in Luton Airport concession to AMP Capital |newspaper=Reuters |date=24 April 2018 |access-date=24 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190424093716/https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |archive-date=24 April 2019 |url-status=live}}</ref> | city-served = [[Groter Londen]], [[Bedfordshire]], [[Buckinghamshire]] en [[Hertfordshire]] | location = [[Luton]], Engeland, VK | opened = {{begin datum en ouderdom|df=yes|1938|7|16}}<ref name=80th>{{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |website=www.london-luton.co.uk |title=Happy Birthday LLA |access-date=28 July 2020 |archive-date=28 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200728232433/https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |url-status=live }}</ref> | hub = <div> * [[EasyJet]] * Wizz Air</div> | focus_city = <div> * easyJet UK * [[Ryanair]] * TUI Airways * Wizz Air UK</div> | coordinates = {{coord|51|52|29|N|000|22|06|W|type:airport_region:GB-LUT|aansig=inlyn,titel}} | pushpin_map = Bedfordshire | pushpin_label = EGGW | pushpin_map_caption = <center>Ligging in Bedfordshire en regs in Engeland</center> | elevation-f = 526 | elevation-m = 160 | website = {{Official URL}} | metric-rwy = yes | r1-number = 07/25<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|title=London Luton Airport: Runway designation change|via=www.facebook.com|access-date=8 April 2022|archive-date=8 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408154624/https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|url-status=live}}</ref> | r1-length-f = 7 087 | r1-length-m = 2 162 | r1-surface = Teerbeton | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 18 216 207 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 142 000 | footnotes = {{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/CMSPages/GetFile.aspx?guid=7f219cda-8c6f-4b36-9b41-8ebbf2bf09b7 |title=2010 to 2017 Statistics |publisher=London Luton Airport}} }} [[Lêer:Airports serving london.png|duimnael|Lughawens wat Londen bedien]] [[Lêer:Easyjet planes at Luton Airport - geograph.org.uk - 1372835.jpg|duimnael|Easyjet stralers by Luton Lughawe]] '''Lughawe Londen-Luton''' ([[IATA]]: '''LTN''', [[ICAO]]: '''EGGW'''), voorheen Luton Internasionale Lughawe genoem,<ref name="history">{{cite web | title = Airport History | publisher = London Luton Airport | url = http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | access-date = 16 Julie 2007 | archive-url = https://archive.today/20070629073620/http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | archive-date = 29 Junie 2007 | url-status = live }}</ref> is 'n internasionale lughawe geleë 2,4 km (1,5 myl) oos van Luton middestad in [[Engeland]],<ref name="aip">{{cite web |url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=95&Itemid=144.html |title=London Luton – EGGW |publisher=Nats-uk.ead-it.com |access-date=21 April 2011 }}</ref> en 45 km (28 myl) noord van [[Londen|Sentraal-Londen]]. Die lughawe is in besit van Londen Luton Airport Ltd (LLAL),<ref name="LLAL">{{cite web |url=http://www.llal.org.uk/LLAL-AboutUs.html |title=London Luton Airport Limited - About us |website=www.llal.org.uk |access-date=18 April 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170419110036/http://www.llal.org.uk/LLAL-AboutUs.html |archive-date=19 April 2017 |url-status=live}}</ref> 'n maatskappy wat geheel en al deur Luton Borough Council besit word, en deur London Luton Airport Operations Ltd (LLAOL) bedryf word.<ref name="ownership">{{cite web |title=Ownership Profiles |url=https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |website=www.london-luton.co.uk |access-date=19 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191019092117/https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |archive-date=19 Oktober 2019|url-status=live}}</ref> ==Agtergrond== 'n Lughawe is op die terrein geopen op 16 Julie 1938. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die lughawe deur vegters van die [[Britse Lugmag]] (Royal Air Force) gebruik. Kommersiële aktiwiteite en algemene lugvaartvlugopleiding by Luton is in 1952 hervat. Teen die 1960's het Luton Lughawe 'n sleutelrol gespeel in die ontwikkeling van die pakketvakansiebesigheid; teen 1969 het 'n vyfde van alle vakansievlugte vanaf die VK vanaf Luton-lughawe vertrek. Vanaf die middel 1960's is besigheidsvliegtuie op die lughawe gebaseer. Gedurende die laat 1970's is 'n uitbreidingsplan by Luton begin om soveel as 5 miljoen passasiers per jaar te akkommodeer, hoewel die lughawe 'n vermindering in passasiersgetalle in die 1980's ervaar het. In 1990 is die lughawe herdoop na ''London Luton Airport'' om die lughawe se nabyheid aan die hoofstad te herbeklemtoon. Die aankoms van nuwe operateurs by Luton gedurende die 1990's, soos die huuroperateur MyTravel Group en nuwe laekoste geskeduleerde vlugte van Debonair en [[EasyJet]], het bygedra tot 'n vinnige toename in passasiersgetalle wat dit die vinnigste groeiende groot lughawe in die VK gemaak het. In Augustus 1997, om 'n £80 miljoen uitbreiding van die lughawe te befonds, is 'n 30-jaar konsessie kontrak uitgereik aan 'n publiek-private vennootskap konsortium, London Luton Airport Operations Limited. Deur die 1990's is £30 miljoen in Luton se infrastruktuur en fasiliteite belê. In November 1999 is 'n nuwe terminaal van £40 miljoen deur [[koningin Elizabeth II]] en prins Philip geopen; die nuwe gebou huisves 60 inboektoonbanke, bagasie- en vluginligtingstelsels en 'n reeks kommersiële afsetpunte. Gedurende 2004/5 is die vertrek- en aankoms-sitkamers en ander fasiliteite teen 'n koste van £38 miljoen herontwikkel. In 2018 het meer as 16,5 miljoen passasiers deur die lughawe beweeg, 'n rekordtotaal vir Luton wat dit die vyfde besigste lughawe in die VK maak.<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=UK Civil Aviation Authority |date=3 Maart 2017 |access-date=14 Maart 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170211070518/http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |archive-date=11 Februarie 2017 |url-status=live }}</ref> Dit is die vierde grootste lughawe wat die Londense gebied bedien na [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]], [[Lughawe Londen-Gatwick|Gatwick]] en [[Lughawe Londen-Stansted|Stansted]], en is een van Londen se ses internasionale lughawens saam met [[London City-lughawe|London City]] en Southend. Die lughawe dien as basis vir EasyJet, TUI Airways, [[Ryanair]] en Wizz Air. Die oorgrote meerderheid van die roetes wat bedien word, is binne Europa, alhoewel daar ook 'n paar huurvlug- en geskeduleerde roetes na bestemmings in Noord-Afrika en Asië is. ==Verwysings== {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Luton Airport}} {{Lugvaart-saadjie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] hcghng2gde4uizsrkxycjgqyr2g1nj3 2514663 2514653 2022-07-24T21:19:49Z Aliwal2012 39067 +kategorie wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London Luton Airport | nativename = | image = <!-- London Luton Airport logo 2014.svg --> | image-width = 150 | image2 = Luton_Airport_from_the_air_(geograph_2962688).jpg | image2-width = 250 | image2_alt = Luton-lughawe uit die lug | IATA = LTN | ICAO = EGGW | type = Publiek | owner = Luton Rising<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|title=Luton Airport owners rebrand to become Luton Rising|work=BBC East|agency=[[BBC News]]|date=18 November 2021|access-date=19 November 2021|archive-date=18 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118172524/https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|url-status=live}}</ref> | operator = London Luton Airport Operations Ltd<ref name="airport-technology.com">{{cite news |url=https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |title=Ardian sells 49 percent stake in Luton Airport concession to AMP Capital |newspaper=Reuters |date=24 April 2018 |access-date=24 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190424093716/https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |archive-date=24 April 2019 |url-status=live}}</ref> | city-served = [[Groter Londen]], [[Bedfordshire]], [[Buckinghamshire]] en [[Hertfordshire]] | location = [[Luton]], Engeland, VK | opened = {{begin datum en ouderdom|df=yes|1938|7|16}}<ref name=80th>{{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |website=www.london-luton.co.uk |title=Happy Birthday LLA |access-date=28 July 2020 |archive-date=28 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200728232433/https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |url-status=live }}</ref> | hub = <div> * [[EasyJet]] * Wizz Air</div> | focus_city = <div> * easyJet UK * [[Ryanair]] * TUI Airways * Wizz Air UK</div> | coordinates = {{coord|51|52|29|N|000|22|06|W|type:airport_region:GB-LUT|aansig=inlyn,titel}} | pushpin_map = Bedfordshire | pushpin_label = EGGW | pushpin_map_caption = <center>Ligging in Bedfordshire en regs in Engeland</center> | elevation-f = 526 | elevation-m = 160 | website = {{Official URL}} | metric-rwy = yes | r1-number = 07/25<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|title=London Luton Airport: Runway designation change|via=www.facebook.com|access-date=8 April 2022|archive-date=8 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408154624/https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|url-status=live}}</ref> | r1-length-f = 7 087 | r1-length-m = 2 162 | r1-surface = Teerbeton | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 18 216 207 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 142 000 | footnotes = {{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/CMSPages/GetFile.aspx?guid=7f219cda-8c6f-4b36-9b41-8ebbf2bf09b7 |title=2010 to 2017 Statistics |publisher=London Luton Airport}} }} [[Lêer:Airports serving london.png|duimnael|260px|Lughawens wat Londen bedien]] '''Lughawe Londen-Luton''' ([[IATA]]: '''LTN''', [[ICAO]]: '''EGGW'''), voorheen Luton Internasionale Lughawe genoem,<ref name="history">{{cite web | title = Airport History | publisher = London Luton Airport | url = http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | access-date = 16 Julie 2007 | archive-url = https://archive.today/20070629073620/http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | archive-date = 29 Junie 2007 | url-status = live }}</ref> is 'n internasionale lughawe geleë 2,4 km (1,5 myl) oos van Luton middestad in [[Engeland]],<ref name="aip">{{cite web |url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=95&Itemid=144.html |title=London Luton – EGGW |publisher=Nats-uk.ead-it.com |access-date=21 April 2011 }}</ref> en 45 km (28 myl) noord van [[Londen|Sentraal-Londen]]. Die lughawe is in besit van Londen Luton Airport Ltd (LLAL),<ref name="LLAL">{{cite web |url=http://www.llal.org.uk/LLAL-AboutUs.html |title=London Luton Airport Limited - About us |website=www.llal.org.uk |access-date=18 April 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170419110036/http://www.llal.org.uk/LLAL-AboutUs.html |archive-date=19 April 2017 |url-status=live}}</ref> 'n maatskappy wat geheel en al deur Luton Borough Council besit word, en deur London Luton Airport Operations Ltd (LLAOL) bedryf word.<ref name="ownership">{{cite web |title=Ownership Profiles |url=https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |website=www.london-luton.co.uk |access-date=19 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191019092117/https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |archive-date=19 Oktober 2019|url-status=live}}</ref> == Agtergrond == [[Lêer:Easyjet planes at Luton Airport - geograph.org.uk - 1372835.jpg|duimnael|links|280px|Easyjet stralers by Luton Lughawe]] 'n Lughawe is op die terrein geopen op 16 Julie 1938. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die lughawe deur vegters van die [[Britse Lugmag]] (''Royal Air Force'') gebruik. Kommersiële aktiwiteite en algemene lugvaartvlugopleiding by Luton is in 1952 hervat. Teen die 1960's het Luton Lughawe 'n sleutelrol gespeel in die ontwikkeling van die pakketvakansiebesigheid; teen 1969 het 'n vyfde van alle vakansievlugte vanaf die VK vanaf Luton-lughawe vertrek. Vanaf die middel 1960's is besigheidsvliegtuie op die lughawe gebaseer. Gedurende die laat 1970's is 'n uitbreidingsplan by Luton begin om soveel as 5 miljoen passasiers per jaar te akkommodeer, hoewel die lughawe 'n vermindering in passasiersgetalle in die 1980's ervaar het. In 1990 is die lughawe herdoop na ''London Luton Airport'' om die lughawe se nabyheid aan die hoofstad te herbeklemtoon. Die aankoms van nuwe operateurs by Luton gedurende die 1990's, soos die huuroperateur MyTravel Group en nuwe laekoste geskeduleerde vlugte van Debonair en [[EasyJet]], het bygedra tot 'n vinnige toename in passasiersgetalle wat dit die vinnigste groeiende groot lughawe in die VK gemaak het. In Augustus 1997, om 'n £80 miljoen uitbreiding van die lughawe te befonds, is 'n 30-jaar konsessie kontrak uitgereik aan 'n publiek-private vennootskap konsortium, London Luton Airport Operations Limited. Deur die 1990's is £30 miljoen in Luton se infrastruktuur en fasiliteite belê. In November 1999 is 'n nuwe terminaal van £40 miljoen deur [[koningin Elizabeth II]] en prins Philip geopen; die nuwe gebou huisves 60 inboektoonbanke, bagasie- en vluginligtingstelsels en 'n reeks kommersiële afsetpunte. Gedurende 2004/5 is die vertrek- en aankoms-sitkamers en ander fasiliteite teen 'n koste van £38 miljoen herontwikkel. In 2018 het meer as 16,5 miljoen passasiers deur die lughawe beweeg, 'n rekordtotaal vir Luton wat dit die vyfde besigste lughawe in die VK maak.<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=UK Civil Aviation Authority |date=3 Maart 2017 |access-date=14 Maart 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170211070518/http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |archive-date=11 Februarie 2017 |url-status=live }}</ref> Dit is die vierde grootste lughawe wat die Londense gebied bedien na [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]], [[Lughawe Londen-Gatwick|Gatwick]] en [[Lughawe Londen-Stansted|Stansted]], en is een van Londen se ses internasionale lughawens saam met [[London City-lughawe|London City]] en Southend. Die lughawe dien as basis vir EasyJet, TUI Airways, [[Ryanair]] en Wizz Air. Die oorgrote meerderheid van die roetes wat bedien word, is binne Europa, alhoewel daar ook 'n paar huurvlug- en geskeduleerde roetes na bestemmings in Noord-Afrika en Asië is. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Luton Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] lujzdvbqh4cdz71kkp1h0dgmzzlr7tw 2514664 2514663 2022-07-24T21:22:49Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = London Luton Airport | nativename = | image = <!-- London Luton Airport logo 2014.svg --> | image-width = 150 | image2 = Luton_Airport_from_the_air_(geograph_2962688).jpg | image2-width = 290 | image2_alt = Luton-lughawe uit die lug | IATA = LTN | ICAO = EGGW | type = Publiek | owner = Luton Rising<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|title=Luton Airport owners rebrand to become Luton Rising|work=BBC East|agency=[[BBC News]]|date=18 November 2021|access-date=19 November 2021|archive-date=18 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118172524/https://www.bbc.com/news/uk-england-beds-bucks-herts-59336289|url-status=live}}</ref> | operator = London Luton Airport Operations Ltd<ref name="airport-technology.com">{{cite news |url=https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |title=Ardian sells 49 percent stake in Luton Airport concession to AMP Capital |newspaper=Reuters |date=24 April 2018 |access-date=24 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190424093716/https://uk.reuters.com/article/us-luton-ardian-m-a-amp/ardian-sells-49-percent-stake-in-luton-airport-concession-to-amp-capital-idUKKBN1HV142 |archive-date=24 April 2019 |url-status=live}}</ref> | city-served = [[Groter Londen]], [[Bedfordshire]], [[Buckinghamshire]] en [[Hertfordshire]] | location = [[Luton]], Engeland, VK | opened = {{begin datum en ouderdom|df=yes|1938|7|16}}<ref name=80th>{{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |website=www.london-luton.co.uk |title=Happy Birthday LLA |access-date=28 July 2020 |archive-date=28 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200728232433/https://www.london-luton.co.uk/blog/july-2018/happy-birthday-london-luton-airport |url-status=live }}</ref> | hub = <div> * [[EasyJet]] * Wizz Air</div> | focus_city = <div> * easyJet UK * [[Ryanair]] * TUI Airways * Wizz Air UK</div> | coordinates = {{coord|51|52|29|N|000|22|06|W|type:airport_region:GB-LUT|aansig=inlyn,titel}} | pushpin_map = Bedfordshire | pushpin_label = EGGW | pushpin_map_caption = <center>Ligging in Bedfordshire en regs in Engeland</center> | elevation-f = 526 | elevation-m = 160 | website = {{Official URL}} | metric-rwy = yes | r1-number = 07/25<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|title=London Luton Airport: Runway designation change|via=www.facebook.com|access-date=8 April 2022|archive-date=8 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408154624/https://www.facebook.com/LDNLutonAirport/videos/284119792620034/|url-status=live}}</ref> | r1-length-f = 7 087 | r1-length-m = 2 162 | r1-surface = Teerbeton | stat-year = 2019 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 18 216 207 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 142 000 | footnotes = {{cite web |url=https://www.london-luton.co.uk/CMSPages/GetFile.aspx?guid=7f219cda-8c6f-4b36-9b41-8ebbf2bf09b7 |title=2010 to 2017 Statistics |publisher=London Luton Airport}} }} [[Lêer:Easyjet planes at Luton Airport - geograph.org.uk - 1372835.jpg|duimnael|links|250px|Easyjet stralers by Luton Lughawe]] [[Lêer:Airports serving london.png|duimnael|280px|Lughawens wat Londen bedien]] '''Lughawe Londen-Luton''' ([[IATA]]: '''LTN''', [[ICAO]]: '''EGGW'''), voorheen Luton Internasionale Lughawe genoem,<ref name="history">{{cite web | title = Airport History | publisher = London Luton Airport | url = http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | access-date = 16 Julie 2007 | archive-url = https://archive.today/20070629073620/http://www.london-luton.co.uk/en/content/8/143/airport-history.html | archive-date = 29 Junie 2007 | url-status = live }}</ref> is 'n internasionale lughawe geleë 2,4 km (1,5 myl) oos van Luton middestad in [[Engeland]],<ref name="aip">{{cite web |url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=95&Itemid=144.html |title=London Luton – EGGW |publisher=Nats-uk.ead-it.com |access-date=21 April 2011 }}</ref> en 45 km (28 myl) noord van [[Londen|Sentraal-Londen]]. Die lughawe is in besit van Londen Luton Airport Ltd (LLAL),<ref name="LLAL">{{cite web |url=http://www.llal.org.uk/LLAL-AboutUs.html |title=London Luton Airport Limited - About us |website=www.llal.org.uk |access-date=18 April 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170419110036/http://www.llal.org.uk/LLAL-AboutUs.html |archive-date=19 April 2017 |url-status=live}}</ref> 'n maatskappy wat geheel en al deur Luton Borough Council besit word, en deur London Luton Airport Operations Ltd (LLAOL) bedryf word.<ref name="ownership">{{cite web |title=Ownership Profiles |url=https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |website=www.london-luton.co.uk |access-date=19 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191019092117/https://www.london-luton.co.uk/ownership-profiles |archive-date=19 Oktober 2019|url-status=live}}</ref> == Agtergrond == 'n Lughawe is op die terrein geopen op 16 Julie 1938. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die lughawe deur vegters van die [[Britse Lugmag]] (''Royal Air Force'') gebruik. Kommersiële aktiwiteite en algemene lugvaartvlugopleiding by Luton is in 1952 hervat. Teen die 1960's het Luton Lughawe 'n sleutelrol gespeel in die ontwikkeling van die pakketvakansiebesigheid; teen 1969 het 'n vyfde van alle vakansievlugte vanaf die VK vanaf Luton-lughawe vertrek. Vanaf die middel 1960's is besigheidsvliegtuie op die lughawe gebaseer. Gedurende die laat 1970's is 'n uitbreidingsplan by Luton begin om soveel as 5 miljoen passasiers per jaar te akkommodeer, hoewel die lughawe 'n vermindering in passasiersgetalle in die 1980's ervaar het. In 1990 is die lughawe herdoop na ''London Luton Airport'' om die lughawe se nabyheid aan die hoofstad te herbeklemtoon. Die aankoms van nuwe operateurs by Luton gedurende die 1990's, soos die huuroperateur MyTravel Group en nuwe laekoste geskeduleerde vlugte van Debonair en [[EasyJet]], het bygedra tot 'n vinnige toename in passasiersgetalle wat dit die vinnigste groeiende groot lughawe in die VK gemaak het. In Augustus 1997, om 'n £80 miljoen uitbreiding van die lughawe te befonds, is 'n 30-jaar konsessie kontrak uitgereik aan 'n publiek-private vennootskap konsortium, London Luton Airport Operations Limited. Deur die 1990's is £30 miljoen in Luton se infrastruktuur en fasiliteite belê. In November 1999 is 'n nuwe terminaal van £40 miljoen deur [[koningin Elizabeth II]] en prins Philip geopen; die nuwe gebou huisves 60 inboektoonbanke, bagasie- en vluginligtingstelsels en 'n reeks kommersiële afsetpunte. Gedurende 2004/5 is die vertrek- en aankoms-sitkamers en ander fasiliteite teen 'n koste van £38 miljoen herontwikkel. In 2018 het meer as 16,5 miljoen passasiers deur die lughawe beweeg, 'n rekordtotaal vir Luton wat dit die vyfde besigste lughawe in die VK maak.<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=UK Civil Aviation Authority |date=3 Maart 2017 |access-date=14 Maart 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170211070518/http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |archive-date=11 Februarie 2017 |url-status=live }}</ref> Dit is die vierde grootste lughawe wat die Londense gebied bedien na [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow]], [[Lughawe Londen-Gatwick|Gatwick]] en [[Lughawe Londen-Stansted|Stansted]], en is een van Londen se ses internasionale lughawens saam met [[London City-lughawe|London City]] en Southend. Die lughawe dien as basis vir EasyJet, TUI Airways, [[Ryanair]] en Wizz Air. Die oorgrote meerderheid van die roetes wat bedien word, is binne Europa, alhoewel daar ook 'n paar huurvlug- en geskeduleerde roetes na bestemmings in Noord-Afrika en Asië is. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|London Luton Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Londen]] n0g02v8abunm60nlo6xwll8tphdizlv 0 370326 2514829 2381724 2022-07-25T10:02:13Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandperdepram |other_names = |image = |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Rutaceae]] |genus = ''[[Zanthoxylum]]'' |species = '''''Z. leprieurii''''' |binomial = ''Zanthoxylum leprieurii'' |binomial_authority = Guill. & Perr. |synonyms = * ''Fagara angolensis'' <small>Engl.</small> * ''Fagara attiensis'' <small>Hutch. & Dalziel</small> * ''Fagara beniensis'' <small>Engl.</small> * ''Fagara kelekete'' <small>De Wild.</small> * ''Fagara kibomboensis'' <small>De Wild.</small> * ''Fagara leprieurii'' <small>(Guill. & Perr.) Engl.</small> * ''Fagara nitens'' <small>(Hiern) Engl.</small> * ''Fagara olung'' <small>Engl.</small> * ''Fagara polyacantha'' <small>Engl.</small> * ''Fagara stuhlmannii'' <small>(Engl.) Engl.</small> * ''Zanthoxylum nitens'' <small>Hiern</small> * ''Zanthoxylum stuhlmannii'' <small>Engl.</small> |}} Die '''sandperdepram''' (''Zanthoxylum leprieurii'') is 'n boom wat voorkom in [[Limpopo]] en [[Mpumalanga]] asook [[Angola]], [[Benin]], [[Burkina Faso]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eswatini]], [[Ethiopië]], [[Gaboen]], [[Ghana]], [[Guinee]], [[Guinee-Bissau]], [[Ivoorkus]], [[Liberië]], [[Mali]], [[Mosambiek]], [[Nigerië]], [[Republiek die Kongo]], [[Senegal]], [[Sentraal-Afrikaanse Republiek]], [[Sierra Leone]], [[Soedan]], [[Tanzanië]] en [[Uganda]]. Die boom se nasionale nommer is 255.1.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3350-4 REDLIST Sanbi] * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:775820-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Benin]] [[Kategorie:Flora van Burkina Faso]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Gaboen]] [[Kategorie:Flora van Ghana]] [[Kategorie:Flora van Guinee]] [[Kategorie:Flora van Guinee-Bissau]] [[Kategorie:Flora van Ivoorkus]] [[Kategorie:Flora van Liberië]] [[Kategorie:Flora van Mali]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Nigerië]] [[Kategorie:Flora van die Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Senegal]] [[Kategorie:Flora van Sentraal-Afrikaanse Republiek]] [[Kategorie:Flora van Sierra Leone]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] keirfimmnxmuzrawdy0j356aibkgydy 2514830 2514829 2022-07-25T10:02:27Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Sandperdepram |other_names = |image = |image_caption = |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Rutaceae]] |genus = ''[[Zanthoxylum]]'' |species = '''''Z. leprieurii''''' |binomial = ''Zanthoxylum leprieurii'' |binomial_authority = Guill. & Perr. |synonyms = * ''Fagara angolensis'' <small>Engl.</small> * ''Fagara attiensis'' <small>Hutch. & Dalziel</small> * ''Fagara beniensis'' <small>Engl.</small> * ''Fagara kelekete'' <small>De Wild.</small> * ''Fagara kibomboensis'' <small>De Wild.</small> * ''Fagara leprieurii'' <small>(Guill. & Perr.) Engl.</small> * ''Fagara nitens'' <small>(Hiern) Engl.</small> * ''Fagara olung'' <small>Engl.</small> * ''Fagara polyacantha'' <small>Engl.</small> * ''Fagara stuhlmannii'' <small>(Engl.) Engl.</small> * ''Zanthoxylum nitens'' <small>Hiern</small> * ''Zanthoxylum stuhlmannii'' <small>Engl.</small> |}} Die '''sandperdepram''' (''Zanthoxylum leprieurii'') is 'n boom wat voorkom in [[Limpopo]] en [[Mpumalanga]] asook [[Angola]], [[Benin]], [[Burkina Faso]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eswatini]], [[Ethiopië]], [[Gaboen]], [[Ghana]], [[Guinee]], [[Guinee-Bissau]], [[Ivoorkus]], [[Liberië]], [[Mali]], [[Mosambiek]], [[Nigerië]], [[Republiek die Kongo]], [[Senegal]], [[Sentraal-Afrikaanse Republiek]], [[Sierra Leone]], [[Soedan]], [[Tanzanië]] en [[Uganda]]. Die boom se nasionale nommer is 255.1.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3350-4 REDLIST Sanbi] * [http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:775820-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van Benin]] [[Kategorie:Flora van Burkina Faso]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Gaboen]] [[Kategorie:Flora van Ghana]] [[Kategorie:Flora van Guinee]] [[Kategorie:Flora van Guinee-Bissau]] [[Kategorie:Flora van Ivoorkus]] [[Kategorie:Flora van Liberië]] [[Kategorie:Flora van Mali]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Nigerië]] [[Kategorie:Flora van die Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Senegal]] [[Kategorie:Flora van die Sentraal-Afrikaanse Republiek]] [[Kategorie:Flora van Sierra Leone]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] fs6bcolej28blkv1e6cwhum6vqdjtrf 0 370429 2514608 2399168 2022-07-24T19:34:21Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox road |country=ZAF |type=R |route=532 |maint= |map= |map_notes= |map_custom= |photo= |photo_notes= |length_km= |length_round= |length_ref= |length_notes= |direction_a=Suidoos |terminus_a={{Jct|country=ZAF|R|37}} |beltway_city= |junction={{Jct|country=ZAF|R|533}}<br />{{Jct|country=ZAF|R|534}} |direction_b=Noordwes |terminus_b={{Jct|country=ZAF|R|36}} |towns=[[Sabie]]<br />[[Graskop]] |previous_type=R |previous_route=531 |next_type=R |next_route=533 }} Die '''R532''' is 'n streeksroete wat die [[R37 (Suid-Afrika)|R37]]-provinsiale pad met die [[R36 (Suid-Afrika)|R36]]-provinsiale verbind. Die roete begin waar dit van die R37 aftak, ongeveer 5 km suid vanaf [[Sabie]] en gaan deur die dorp. In Sabie gaan dit langs die [[Sabiewaterval]] verby. Die roete gaan noord, verby die [[Mac-Macwaterval]] en dan die [[Forestwaterval]]. Die roete deel dan die [[R533 (Suid-Afrika)|R533]]-streeksroete deur [[Graskop]] vir ongeveer 5 km. Drie kilometer nadat dit van die R533 afgetak het, tak die [[R534 (Suid-Afrika)|R534]] sirkelroete (die ''God's Window''-pad) hier af en sluit 6 km verder weer aan. Net voor die aansluiting is die afdraai vir die [[Lisbonwaterval]] en daarna die [[Berlynwaterval]]. Die roete gaan verby die Bourke's Luck-kolkgate en die [[Blyderivierspoort-natuurreservaat]] voor dit weswaarts draai en by die R36-provinsiale pad aansluit. (By hierdie aansluiting met die R36, moet gekies word om noord na die [[Abel Erasmuspas]] te draai, of suid na [[Ohrigstad]].) == Sien ook == * [[Lys van streeksroetes in Suid-Afrika]] * [[Genommerde roetes in Suid-Afrika]] == Bron == * [https://www.transport.gov.za/documents/11623/21913/SANoRouteDescriptionDestinationAnalysis.pdf/1c07b3af-099a-4d9a-a72c-f328c706d966 Dept. Transport] {{Genommerde roetes in Mpumalanga}} batohss5cwmzmquvg7q804itqz3g3yf 0 385747 2514666 2500459 2022-07-24T21:44:30Z CommonsDelinker 1161 Administrateur [[commons:user:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] vervang "Fumio_Kishida_20211004.jpg" met "Fumio_Kishida_20211005.jpg" omrede: [[:c:COM:FR|File renamed]]: According to the Exif information in the original version of this image which is from wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Ampsbekleër | naam = Fumio Kishida | beeld = Fumio Kishida 20211005.jpg | beeldonderskrif = Kishida in 2021 | orde = [[Eerste minister van Japan]] | termynaanvang = 16 September 2020 | termyneinde = | vise = [[Tarō Asō]] | voorganger = [[Yoshihide Suga]] | opvolger = | monarg = [[Naruhito]] | geboortenaam = | geboortedatum = {{GDEO|1957|7|29}} | geboortejaar = <!-- Jaartal, bv. 1950 --> | geboortemaand = <!-- Maandtal, bv. 12 --> | geboortedag = <!-- Dagtal, bv. 31 --> | geboorteplek = [[Shibuya]], [[Tokio]], Japan | sterfdatum = <!-- {{Sterftejaar en ouderdom|geboortejaar|sterftejaar|sterftemaand|sterftedag}} --> | sterfplek = | party = Liberaaldemokratiese Party | eggenoot = [[Yuko Kishida]] | kinders = | alma_mater = | religie = | handtekening = Fumio Kishida signature.svg | militer = <!-- Indien die persoon militêre diens gedoen het moet in hierdie veld “Militêre Diens” ingevoer word --> | lojaliteit = | tak = | diensjare = | rang = | eenheid = | oorloe = | toekennings = }} {{nihongo|'''Fumio Kishida'''|岸田 文雄|Kishida Fumio|extra=gebore 29 Julie 1957}} is 'n Japannese politikus wat sedert 4 Oktober 2021 dien as die [[Eerste minister van Japan]]. Hy dien ook sedert 29 September 2021 as President van die Liberaaldemokratiese Party (LDP). Hy is 'n lid van die Huis van Verteenwoordigers, en het voorheen as Minister van Buitelandse Sake gedien van 2012 tot 2017 en as waarnemend Minister van Verdediging in 2017. Van 2017 tot 2020, was hy ook die voorsitter van die LDP se Beleid Navorsing Raad. Hy het die LDP leierskap verkiesing gewen met 60.2% van die stemme teen [[Taro Kono]],<ref name="jptimes" /> en het die vorige partyleier, [[Yoshihide Suga]], opgevolg as Eerste Minister van Japan op 4 Oktober 2021.<ref name="bbc" /> == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="jptimes">{{cite news|url= https://www.japantimes.co.jp/news/2021/08/26/national/politics-diplomacy/fumio-kishida-ldp-presidential-election/ |title=Fumio Kishida enters LDP leadership race as party sets voting plan|work=The Japan Times|access-date=26 Augustus 2021}}</ref> <ref name="bbc">{{Cite news|date=4 October 2021|title=Fumio Kishida: Japan's new prime minister takes office|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-58784635}}</ref> }} == Eksterne skakels== {{Commons-kategorie inlyn}} * [http://www.kishida.gr.jp/ Amptelike webwerf] {{Huidige leiers van die G7}} {{Huidige leiers van die G8}} {{Huidige leiers van die G20}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Kishida, Fumio}} [[Kategorie:Eerste Ministers van Japan]] [[Kategorie:Geboortes in 1957]] [[Kategorie:Lewende mense]] a8y0opn6ti5x253ezrz3wtwtekxwemk 10 386551 2514521 2514306 2022-07-24T14:00:39Z TolBot 141581 [[m:User:TolBot/Task 5|Taak 5]]: dateer COVID-19-pandemiedata op json application/json { "AD": { "cases": 45326, "deaths": 153, "deaths_per_million": 1935.876, "fully_vaccinated": 53456, "name": "Andorra", "percent_fully_vaccinated": 69.11, "percent_vaccinated": 74.83, "population": 79034, "total_vaccinated": 57886, "vaccine_doses": 153383 }, "AE": { "cases": 981657, "deaths": 2331, "deaths_per_million": 248.902, "fully_vaccinated": 9792266, "name": "Verenigde Arabiese Emirate", "percent_fully_vaccinated": 98.01, "percent_vaccinated": 100, "population": 9365144, "total_vaccinated": 9991089, "vaccine_doses": 24922054 }, "AF": { "cases": 184473, "deaths": 7738, "deaths_per_million": 192.97, "fully_vaccinated": 5309804, "name": "Afghanistan", "percent_fully_vaccinated": 13.24, "percent_vaccinated": 14.89, "population": 40099462, "total_vaccinated": 5969406, "vaccine_doses": 6706843 }, "AG": { "cases": 8736, "deaths": 144, "deaths_per_million": 1544.733, "fully_vaccinated": 62031, "name": "Antigua en Barbuda", "percent_fully_vaccinated": 62.83, "percent_vaccinated": 64.92, "population": 93220, "total_vaccinated": 64091, "vaccine_doses": 126122 }, "AI": { "cases": 3543, "deaths": 10, "deaths_per_million": 634.8, "fully_vaccinated": 10273, "name": "Anguilla (eiland)", "percent_fully_vaccinated": 65.21, "percent_vaccinated": 68.79, "population": 15753, "total_vaccinated": 10837, "vaccine_doses": 24060 }, "AL": { "cases": 293917, "deaths": 3517, "deaths_per_million": 1231.999, "fully_vaccinated": 1251391, "name": "Albanië", "percent_fully_vaccinated": 43.84, "percent_vaccinated": 46.54, "population": 2854710, "total_vaccinated": 1328497, "vaccine_doses": 2919443 }, "AM": { "cases": 424400, "deaths": 8629, "deaths_per_million": 3091.752, "fully_vaccinated": 980101, "name": "Armenië", "percent_fully_vaccinated": 33.02, "percent_vaccinated": 38.01, "population": 2790974, "total_vaccinated": 1128072, "vaccine_doses": 2141957 }, "AO": { "cases": 102301, "deaths": 1912, "deaths_per_million": 55.414, "fully_vaccinated": 7393934, "name": "Angola", "percent_fully_vaccinated": 21.43, "percent_vaccinated": 39.15, "population": 34503774, "total_vaccinated": 13507932, "vaccine_doses": 21099865 }, "AQ": { "name": "Antarktika" }, "AR": { "cases": 9465827, "deaths": 129202, "deaths_per_million": 2853.604, "fully_vaccinated": 37649817, "name": "Argentinië", "percent_fully_vaccinated": 83.15, "percent_vaccinated": 90.98, "population": 45276780, "total_vaccinated": 41191514, "vaccine_doses": 107417805 }, "AS": { "name": "Amerikaans-Samoa" }, "AT": { "cases": 4704616, "deaths": 20226, "deaths_per_million": 2266.96, "fully_vaccinated": 6625237, "name": "Oostenryk", "percent_fully_vaccinated": 74.26, "percent_vaccinated": 76.57, "population": 8922082, "total_vaccinated": 6831552, "vaccine_doses": 18418001 }, "AU": { "cases": 9103321, "deaths": 11172, "deaths_per_million": 431, "fully_vaccinated": 21717073, "name": "Australië", "percent_fully_vaccinated": 83.78, "percent_vaccinated": 86.36, "population": 25921089, "total_vaccinated": 22384486, "vaccine_doses": 58145549 }, "AW": { "cases": 41787, "deaths": 224, "deaths_per_million": 2102.576, "fully_vaccinated": 83126, "name": "Aruba", "percent_fully_vaccinated": 78.03, "percent_vaccinated": 83.92, "population": 106536, "total_vaccinated": 89409, "vaccine_doses": 172535 }, "AX": { "name": "Åland" }, "AZ": { "cases": 796141, "deaths": 9735, "deaths_per_million": 943.955, "fully_vaccinated": 4857000, "name": "Azerbeidjan", "percent_fully_vaccinated": 47.1, "percent_vaccinated": 52.01, "population": 10312992, "total_vaccinated": 5363914, "vaccine_doses": 13803044 }, "BA": { "cases": 382861, "deaths": 15828, "deaths_per_million": 4838.972, "fully_vaccinated": 846080, "name": "Bosnië en Herzegowina", "percent_fully_vaccinated": 25.93, "percent_vaccinated": 28.91, "population": 3270943, "total_vaccinated": 943394, "vaccine_doses": 1924950 }, "BB": { "cases": 89654, "deaths": 482, "deaths_per_million": 1714.083, "fully_vaccinated": 153902, "name": "Barbados", "percent_fully_vaccinated": 54.73, "percent_vaccinated": 57.93, "population": 281200, "total_vaccinated": 162891, "vaccine_doses": 316793 }, "BD": { "cases": 2001345, "deaths": 29262, "deaths_per_million": 172.784, "fully_vaccinated": 120238824, "name": "Bangladesj", "percent_fully_vaccinated": 71, "percent_vaccinated": 76.75, "population": 169356251, "total_vaccinated": 129987682, "vaccine_doses": 288012341 }, "BE": { "cases": 4381331, "deaths": 32118, "deaths_per_million": 2766.07, "fully_vaccinated": 9153623, "name": "België", "percent_fully_vaccinated": 78.83, "percent_vaccinated": 79.67, "population": 11611420, "total_vaccinated": 9250646, "vaccine_doses": 25710914 }, "BF": { "cases": 21128, "deaths": 387, "deaths_per_million": 17.511, "fully_vaccinated": 1640349, "name": "Burkina Faso", "percent_fully_vaccinated": 7.42, "percent_vaccinated": 11.55, "population": 22100683, "total_vaccinated": 2551596, "vaccine_doses": 3134621 }, "BG": { "cases": 1194883, "deaths": 37329, "deaths_per_million": 5421.103, "fully_vaccinated": 2063809, "name": "Bulgarye", "percent_fully_vaccinated": 29.97, "percent_vaccinated": 30.4, "population": 6885868, "total_vaccinated": 2093417, "vaccine_doses": 4457704 }, "BH": { "cases": 654873, "deaths": 1506, "deaths_per_million": 1029.205, "fully_vaccinated": 1224014, "name": "Bahrein", "percent_fully_vaccinated": 83.65, "percent_vaccinated": 84.68, "population": 1463265, "total_vaccinated": 1239118, "vaccine_doses": 3459302 }, "BI": { "cases": 43850, "deaths": 38, "deaths_per_million": 3.028, "fully_vaccinated": 15862, "name": "Burundi", "percent_fully_vaccinated": 0.13, "percent_vaccinated": 0.13, "population": 12551213, "total_vaccinated": 16444, "vaccine_doses": 18307 }, "BJ": { "cases": 27271, "deaths": 163, "deaths_per_million": 12.541, "fully_vaccinated": 2690085, "name": "Benin", "percent_fully_vaccinated": 20.7, "percent_vaccinated": 24.42, "population": 12996895, "total_vaccinated": 3174135, "vaccine_doses": 3681560 }, "BL": { "name": "Sint Bartholomeus" }, "BM": { "cases": 16988, "deaths": 142, "deaths_per_million": 2212.355, "fully_vaccinated": 47657, "name": "Bermuda", "percent_fully_vaccinated": 74.25, "percent_vaccinated": 75.65, "population": 64185, "total_vaccinated": 48554, "vaccine_doses": 132042 }, "BN": { "cases": 195113, "deaths": 225, "deaths_per_million": 505.195, "fully_vaccinated": 426764, "name": "Broenei", "percent_fully_vaccinated": 96.66, "percent_vaccinated": 100.63, "population": 445373, "total_vaccinated": 444293, "vaccine_doses": 1173118 }, "BO": { "cases": 1001213, "deaths": 22017, "deaths_per_million": 1822.679, "fully_vaccinated": 6049560, "name": "Bolivië", "percent_fully_vaccinated": 50.08, "percent_vaccinated": 60.17, "population": 12079472, "total_vaccinated": 7267925, "vaccine_doses": 14148918 }, "BQ": { "cases": 10738, "deaths": 37, "deaths_per_million": 1385.456, "fully_vaccinated": 16736, "name": "Karibiese Nederland", "percent_fully_vaccinated": 63.29, "percent_vaccinated": 72.26, "population": 26706, "total_vaccinated": 19109, "vaccine_doses": 35845 }, "BR": { "cases": 33555526, "deaths": 676766, "deaths_per_million": 3157.644, "fully_vaccinated": 169680492, "name": "Brasilië", "percent_fully_vaccinated": 79.17, "percent_vaccinated": 86.31, "population": 214326223, "total_vaccinated": 184976830, "vaccine_doses": 461568115 }, "BS": { "cases": 36568, "deaths": 822, "deaths_per_million": 2015.17, "fully_vaccinated": 159548, "name": "Bahamas", "percent_fully_vaccinated": 39.11, "percent_vaccinated": 40.81, "population": 407906, "total_vaccinated": 166471, "vaccine_doses": 346253 }, "BT": { "cases": 60109, "deaths": 21, "deaths_per_million": 27.01, "fully_vaccinated": 672851, "name": "Bhoetan", "percent_fully_vaccinated": 86.54, "percent_vaccinated": 89.14, "population": 777486, "total_vaccinated": 693082, "vaccine_doses": 1911837 }, "BW": { "cases": 325181, "deaths": 2763, "deaths_per_million": 1067.445, "fully_vaccinated": 1512567, "name": "Botswana", "percent_fully_vaccinated": 58.44, "percent_vaccinated": 65.54, "population": 2588423, "total_vaccinated": 1696430, "vaccine_doses": 2862659 }, "BY": { "cases": 994037, "deaths": 7118, "deaths_per_million": 743.148, "fully_vaccinated": 6332753, "name": "Belarus", "percent_fully_vaccinated": 66.12, "percent_vaccinated": 67.21, "population": 9578168, "total_vaccinated": 6437839, "vaccine_doses": 13394906 }, "BZ": { "cases": 66621, "deaths": 680, "deaths_per_million": 1699.868, "fully_vaccinated": 217966, "name": "Belize", "percent_fully_vaccinated": 54.49, "percent_vaccinated": 62.34, "population": 400031, "total_vaccinated": 249371, "vaccine_doses": 495575 }, "CA": { "cases": 4061530, "deaths": 42683, "deaths_per_million": 1118.673, "fully_vaccinated": 31475439, "name": "Kanada", "percent_fully_vaccinated": 82.49, "percent_vaccinated": 85.96, "population": 38155012, "total_vaccinated": 32797068, "vaccine_doses": 86719264 }, "CC": { "name": "Kokoseilande" }, "CD": { "cases": 91928, "deaths": 1390, "deaths_per_million": 14.495, "fully_vaccinated": 2272532, "name": "Demokratiese Republiek die Kongo", "percent_fully_vaccinated": 2.37, "percent_vaccinated": 3.11, "population": 95894118, "total_vaccinated": 2979005, "vaccine_doses": 3825485 }, "CF": { "cases": 14712, "deaths": 113, "deaths_per_million": 20.707, "fully_vaccinated": 1244034, "name": "Sentraal-Afrikaanse Republiek", "percent_fully_vaccinated": 22.8, "percent_vaccinated": 23.83, "population": 5457154, "total_vaccinated": 1300418, "vaccine_doses": 1392969 }, "CG": { "cases": 24604, "deaths": 386, "deaths_per_million": 66.143, "fully_vaccinated": 654005, "name": "Republiek die Kongo", "percent_fully_vaccinated": 11.21, "percent_vaccinated": 11.92, "population": 5835806, "total_vaccinated": 695631, "vaccine_doses": 833078 }, "CH": { "cases": 3911515, "deaths": 13876, "deaths_per_million": 1596.52, "fully_vaccinated": 6005454, "name": "Switserland", "percent_fully_vaccinated": 69.1, "percent_vaccinated": 70.07, "population": 8691406, "total_vaccinated": 6090087, "vaccine_doses": 15827520 }, "CI": { "cases": 84950, "deaths": 809, "deaths_per_million": 29.441, "fully_vaccinated": 6808411, "name": "Ivoorkus", "percent_fully_vaccinated": 24.78, "percent_vaccinated": 33.59, "population": 27478249, "total_vaccinated": 9229469, "vaccine_doses": 14445720 }, "CK": { "cases": 5847, "deaths": 1, "deaths_per_million": 58.813, "fully_vaccinated": 14685, "name": "Cookeilande", "percent_fully_vaccinated": 83.57, "percent_vaccinated": 85.55, "population": 17003, "total_vaccinated": 15033, "vaccine_doses": 39780 }, "CL": { "cases": 4177517, "deaths": 59303, "deaths_per_million": 3042.243, "fully_vaccinated": 17612812, "name": "Chili", "percent_fully_vaccinated": 90.35, "percent_vaccinated": 92.46, "population": 19493184, "total_vaccinated": 18023776, "vaccine_doses": 60666792 }, "CM": { "cases": 120068, "deaths": 1931, "deaths_per_million": 70.996, "fully_vaccinated": 1223119, "name": "Kameroen", "percent_fully_vaccinated": 4.5, "percent_vaccinated": 5.76, "population": 27198628, "total_vaccinated": 1566331, "vaccine_doses": 1849562 }, "CN": { "cases": 900738, "deaths": 5226, "deaths_per_million": 3.665, "fully_vaccinated": 1264385000, "name": "Volksrepubliek China", "note": "Sluit nie spesiale administratiewe streke ([[Hong Kong]] en [[Macau]]) of [[Taiwan]] in nie.", "percent_fully_vaccinated": 88.67, "percent_vaccinated": 91.04, "population": 1425893464, "total_vaccinated": 1298161000, "vaccine_doses": 3417357000 }, "CO": { "cases": 6247634, "deaths": 140603, "deaths_per_million": 2729.278, "fully_vaccinated": 36295164, "name": "Colombia", "percent_fully_vaccinated": 70.45, "percent_vaccinated": 82.46, "population": 51516562, "total_vaccinated": 42480321, "vaccine_doses": 86474076 }, "CR": { "cases": 989213, "deaths": 8670, "deaths_per_million": 1682.203, "fully_vaccinated": 4175944, "name": "Costa Rica", "percent_fully_vaccinated": 81.02, "percent_vaccinated": 86.1, "population": 5153957, "total_vaccinated": 4437629, "vaccine_doses": 11323830 }, "CU": { "cases": 1107311, "deaths": 8529, "deaths_per_million": 757.704, "fully_vaccinated": 9977086, "name": "Kuba", "percent_fully_vaccinated": 88.64, "percent_vaccinated": 94.91, "population": 11256372, "total_vaccinated": 10683206, "vaccine_doses": 39136788 }, "CV": { "cases": 62055, "deaths": 409, "deaths_per_million": 695.667, "fully_vaccinated": 307655, "name": "Kaap Verde", "percent_fully_vaccinated": 52.33, "percent_vaccinated": 60.47, "population": 587925, "total_vaccinated": 355522, "vaccine_doses": 802216 }, "CW": { "cases": 44932, "deaths": 282, "deaths_per_million": 1481.575, "fully_vaccinated": 99696, "name": "Curaçao", "percent_fully_vaccinated": 52.38, "percent_vaccinated": 56.92, "population": 190338, "total_vaccinated": 108334, "vaccine_doses": 254687 }, "CX": { "name": "Kerseiland" }, "CY": { "cases": 556048, "deaths": 1099, "deaths_per_million": 1226.553, "fully_vaccinated": 645099, "name": "Siprus", "percent_fully_vaccinated": 72, "percent_vaccinated": 74.61, "population": 896007, "total_vaccinated": 668493, "vaccine_doses": 1788761 }, "CZ": { "cases": 3967177, "deaths": 40383, "deaths_per_million": 3842.066, "fully_vaccinated": 6882283, "name": "Tsjeggië", "percent_fully_vaccinated": 65.48, "percent_vaccinated": 66.29, "population": 10510750, "total_vaccinated": 6968014, "vaccine_doses": 17721239 }, "DE": { "cases": 30331133, "deaths": 143177, "deaths_per_million": 1716.575, "fully_vaccinated": 63384155, "name": "Duitsland", "percent_fully_vaccinated": 75.99, "percent_vaccinated": 77.6, "population": 83408554, "total_vaccinated": 64725416, "vaccine_doses": 183661706 }, "DJ": { "cases": 15690, "deaths": 189, "deaths_per_million": 170.955, "fully_vaccinated": 172152, "name": "Djiboeti", "percent_fully_vaccinated": 15.57, "percent_vaccinated": 19.28, "population": 1105557, "total_vaccinated": 213129, "vaccine_doses": 233734 }, "DK": { "cases": 3218418, "deaths": 6591, "deaths_per_million": 1125.851, "fully_vaccinated": 4790925, "name": "Denemarke", "percent_fully_vaccinated": 81.84, "percent_vaccinated": 82.45, "population": 5854240, "total_vaccinated": 4826774, "vaccine_doses": 13224570 }, "DM": { "cases": 14852, "deaths": 68, "deaths_per_million": 939.071, "fully_vaccinated": 30474, "name": "Dominica", "percent_fully_vaccinated": 42.08, "percent_vaccinated": 45.4, "population": 72412, "total_vaccinated": 32872, "vaccine_doses": 66992 }, "DO": { "cases": 625156, "deaths": 4383, "deaths_per_million": 394.23, "fully_vaccinated": 6011634, "name": "Dominikaanse Republiek", "percent_fully_vaccinated": 54.07, "percent_vaccinated": 65.2, "population": 11117874, "total_vaccinated": 7249286, "vaccine_doses": 15851049 }, "DZ": { "cases": 266772, "deaths": 6875, "deaths_per_million": 155.621, "fully_vaccinated": 6851660, "name": "Algerië", "percent_fully_vaccinated": 15.36, "percent_vaccinated": 18.4, "population": 44177969, "total_vaccinated": 8210605, "vaccine_doses": 15205854 }, "EC": { "cases": 946487, "deaths": 35786, "deaths_per_million": 2010.705, "fully_vaccinated": 14041999, "name": "Ecuador", "percent_fully_vaccinated": 78.9, "percent_vaccinated": 85.44, "population": 17797737, "total_vaccinated": 15205600, "vaccine_doses": 36343088 }, "EE": { "cases": 584373, "deaths": 2612, "deaths_per_million": 1965.83, "fully_vaccinated": 848431, "name": "Estland", "percent_fully_vaccinated": 63.85, "percent_vaccinated": 65.01, "population": 1328701, "total_vaccinated": 863757, "vaccine_doses": 1997162 }, "EG": { "cases": 515645, "deaths": 24750, "deaths_per_million": 226.519, "fully_vaccinated": 37842081, "name": "Egipte", "percent_fully_vaccinated": 34.63, "percent_vaccinated": 46.66, "population": 109262178, "total_vaccinated": 50981808, "vaccine_doses": 93009661 }, "EH": { "name": "Wes-Sahara", "population": 611872 }, "ER": { "cases": 9928, "deaths": 103, "deaths_per_million": 28.451, "fully_vaccinated": null, "name": "Eritrea", "percent_vaccinated": null, "population": 3620312, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "ES": { "cases": 13204863, "deaths": 110187, "deaths_per_million": 2320.365, "fully_vaccinated": 40597752, "name": "Spanje", "percent_fully_vaccinated": 85.49, "percent_vaccinated": 86.92, "population": 47486935, "total_vaccinated": 41274079, "vaccine_doses": 95425998 }, "ET": { "cases": 491729, "deaths": 7566, "deaths_per_million": 62.902, "fully_vaccinated": 38296046, "name": "Ethiopië", "percent_fully_vaccinated": 31.84, "percent_vaccinated": 37.16, "population": 120283026, "total_vaccinated": 44695420, "vaccine_doses": 52192941 }, "EU": { "cases": 157656338, "deaths": 1114747, "deaths_per_million": 2490.534, "fully_vaccinated": 327784016, "name": "Europese Unie", "note": "Data vir lidlande van die [[Europese Unie]] word individueel gelys, maar word ook gerieflikheidshalwe hier bygetel. Hulle word nie dubbel getel vir die wêreldtotaal nie.", "percent_fully_vaccinated": 73.23, "percent_vaccinated": 75.49, "population": 447593544, "total_vaccinated": 337879441, "vaccine_doses": 890879075 }, "FI": { "cases": 1171034, "deaths": 5012, "deaths_per_million": 905.348, "fully_vaccinated": 4336068, "name": "Finland", "percent_fully_vaccinated": 78.33, "percent_vaccinated": 81.62, "population": 5535992, "total_vaccinated": 4518264, "vaccine_doses": 12203932 }, "FJ": { "cases": 67191, "deaths": 870, "deaths_per_million": 940.937, "fully_vaccinated": 635509, "name": "Fidji", "percent_fully_vaccinated": 68.73, "percent_vaccinated": 76.45, "population": 924610, "total_vaccinated": 706842, "vaccine_doses": 1487617 }, "FK": { "cases": 1835, "deaths": null, "fully_vaccinated": 1775, "name": "Falkland-eilande", "percent_vaccinated": 75.57, "population": 3764, "total_vaccinated": 2632, "vaccine_doses": 4407 }, "FM": { "cases": 158, "deaths": 0, "fully_vaccinated": null, "name": "Gefedereerde State van Mikronesië", "percent_vaccinated": null, "population": 113131, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "FO": { "cases": 34658, "deaths": 28, "deaths_per_million": 529.421, "fully_vaccinated": 40895, "name": "Faroëreilande", "percent_fully_vaccinated": 83.37, "percent_vaccinated": 85.04, "population": 52888, "total_vaccinated": 41715, "vaccine_doses": 103894 }, "FR": { "cases": 33475033, "deaths": 151419, "deaths_per_million": 2245.84, "fully_vaccinated": 52975065, "name": "Frankryk", "percent_fully_vaccinated": 78.57, "percent_vaccinated": 80.84, "population": 67422000, "total_vaccinated": 54505516, "vaccine_doses": 147933901 }, "GA": { "cases": 48417, "deaths": 306, "deaths_per_million": 130.703, "fully_vaccinated": 256802, "name": "Gaboen", "percent_fully_vaccinated": 10.97, "percent_vaccinated": 13.22, "population": 2341179, "total_vaccinated": 309473, "vaccine_doses": 568751 }, "GB": { "cases": 23299707, "deaths": 182912, "deaths_per_million": 2718.626, "fully_vaccinated": 50330907, "name": "Verenigde Koninkryk", "percent_fully_vaccinated": 74.81, "percent_vaccinated": 79.76, "population": 67281040, "total_vaccinated": 53664109, "vaccine_doses": 150195878 }, "GD": { "cases": 18720, "deaths": 233, "deaths_per_million": 1869.834, "fully_vaccinated": 38658, "name": "Grenada", "percent_fully_vaccinated": 31.02, "percent_vaccinated": 35.18, "population": 124610, "total_vaccinated": 43839, "vaccine_doses": 89439 }, "GE": { "cases": 1675265, "deaths": 16854, "deaths_per_million": 4484.856, "fully_vaccinated": 1272889, "name": "Georgië", "percent_fully_vaccinated": 33.87, "percent_vaccinated": 43.57, "population": 3757980, "total_vaccinated": 1637529, "vaccine_doses": 2910418 }, "GF": { "name": "Frans-Guyana" }, "GG": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 51351, "name": "Guernsey", "percent_fully_vaccinated": 81.01, "percent_vaccinated": 85.42, "population": 63065, "total_vaccinated": 54146, "vaccine_doses": 157708 }, "GH": { "cases": 167215, "deaths": 1456, "deaths_per_million": 44.346, "fully_vaccinated": 7880395, "name": "Ghana", "percent_fully_vaccinated": 24, "percent_vaccinated": 33.63, "population": 32833031, "total_vaccinated": 11042809, "vaccine_doses": 19883528 }, "GI": { "cases": 19902, "deaths": 105, "deaths_per_million": 3213.958, "fully_vaccinated": 41421, "name": "Gibraltar", "percent_fully_vaccinated": 122.94, "percent_vaccinated": 124.88, "population": 32670, "total_vaccinated": 42074, "vaccine_doses": 119855 }, "GL": { "cases": 11971, "deaths": 21, "deaths_per_million": 373.38, "fully_vaccinated": 38502, "name": "Groenland", "percent_fully_vaccinated": 67.7, "percent_vaccinated": 72.52, "population": 56243, "total_vaccinated": 41243, "vaccine_doses": 79745 }, "GM": { "cases": 12028, "deaths": 368, "deaths_per_million": 139.398, "fully_vaccinated": 354340, "name": "Gambië", "percent_fully_vaccinated": 14.25, "percent_vaccinated": 18.07, "population": 2639916, "total_vaccinated": 449464, "vaccine_doses": 812811 }, "GN": { "cases": 37358, "deaths": 445, "deaths_per_million": 32.885, "fully_vaccinated": 2641374, "name": "Guinee", "percent_fully_vaccinated": 19.52, "percent_vaccinated": 33.65, "population": 13531906, "total_vaccinated": 4553823, "vaccine_doses": 6334117 }, "GP": { "name": "Guadeloupe" }, "GQ": { "cases": 16654, "deaths": 183, "deaths_per_million": 111.963, "fully_vaccinated": 208104, "name": "Ekwatoriaal-Guinee", "percent_fully_vaccinated": 14.35, "percent_vaccinated": 18.46, "population": 1634466, "total_vaccinated": 267610, "vaccine_doses": 484554 }, "GR": { "cases": 4210771, "deaths": 30707, "deaths_per_million": 2939.773, "fully_vaccinated": 7632282, "name": "Griekeland", "percent_fully_vaccinated": 73.07, "percent_vaccinated": 75.84, "population": 10445365, "total_vaccinated": 7922283, "vaccine_doses": 21217762 }, "GS": { "name": "Suid-Georgië en die Suidelike Sandwicheilande" }, "GT": { "cases": 1015257, "deaths": 18925, "deaths_per_million": 1074.766, "fully_vaccinated": 6406709, "name": "Guatemala", "percent_fully_vaccinated": 36.38, "percent_vaccinated": 47.39, "population": 17608483, "total_vaccinated": 8344999, "vaccine_doses": 18260144 }, "GU": { "name": "Guam", "population": 170184 }, "GW": { "cases": 8400, "deaths": 171, "deaths_per_million": 82.981, "fully_vaccinated": 342389, "name": "Guinee-Bissau", "percent_fully_vaccinated": 16.62, "percent_vaccinated": 25.72, "population": 2060721, "total_vaccinated": 529954, "vaccine_doses": 573125 }, "GY": { "cases": 69413, "deaths": 1269, "deaths_per_million": 1577.246, "fully_vaccinated": 461073, "name": "Guyana", "percent_fully_vaccinated": 57.31, "percent_vaccinated": 60.31, "population": 804567, "total_vaccinated": 485218, "vaccine_doses": 1016416 }, "HK": { "cases": 1317743, "deaths": 9461, "deaths_per_million": 1262.379, "fully_vaccinated": 6491419, "name": "Hongkong", "percent_fully_vaccinated": 86.61, "percent_vaccinated": 90.17, "population": 7494578, "total_vaccinated": 6757652, "vaccine_doses": 17910776 }, "HN": { "cases": 436210, "deaths": 10931, "deaths_per_million": 1063.498, "fully_vaccinated": 5432244, "name": "Honduras", "percent_fully_vaccinated": 52.85, "percent_vaccinated": 61.64, "population": 10278346, "total_vaccinated": 6335843, "vaccine_doses": 14700875 }, "HR": { "cases": 1176519, "deaths": 16206, "deaths_per_million": 3991.493, "fully_vaccinated": 2246105, "name": "Kroasië", "percent_fully_vaccinated": 55.32, "percent_vaccinated": 57.05, "population": 4060135, "total_vaccinated": 2316241, "vaccine_doses": 5263264 }, "HT": { "cases": 32131, "deaths": 838, "deaths_per_million": 73.203, "fully_vaccinated": 161066, "name": "Haïti", "percent_fully_vaccinated": 1.41, "percent_vaccinated": 2.17, "population": 11447569, "total_vaccinated": 248075, "vaccine_doses": 351767 }, "HU": { "cases": 1951079, "deaths": 46736, "deaths_per_million": 4813.288, "fully_vaccinated": 6199845, "name": "Hongarye", "percent_fully_vaccinated": 63.85, "percent_vaccinated": 66.05, "population": 9709786, "total_vaccinated": 6412843, "vaccine_doses": 16530488 }, "ID": { "cases": 6164271, "deaths": 156902, "deaths_per_million": 573.151, "fully_vaccinated": 169625747, "name": "Indonesië", "percent_fully_vaccinated": 61.96, "percent_vaccinated": 73.79, "population": 273753191, "total_vaccinated": 202015743, "vaccine_doses": 425004686 }, "IE": { "cases": 1639459, "deaths": 7620, "deaths_per_million": 1528.118, "fully_vaccinated": 4045436, "name": "Republiek Ierland", "percent_fully_vaccinated": 81.13, "percent_vaccinated": 82.08, "population": 4986526, "total_vaccinated": 4092885, "vaccine_doses": 11003334 }, "IL": { "cases": 4547404, "deaths": 11275, "deaths_per_million": 1213.54, "fully_vaccinated": 6148263, "name": "Israel", "percent_fully_vaccinated": 66.17, "percent_vaccinated": 72.26, "population": 9291000, "total_vaccinated": 6714075, "vaccine_doses": 18205573 }, "IM": { "cases": 37538, "deaths": 111, "deaths_per_million": 1317.304, "fully_vaccinated": 67106, "name": "Man (eiland)", "percent_fully_vaccinated": 78.57, "percent_vaccinated": 81.44, "population": 84263, "total_vaccinated": 69560, "vaccine_doses": 189994 }, "IN": { "cases": 43888755, "deaths": 526033, "deaths_per_million": 373.719, "fully_vaccinated": 928991142, "name": "Indië", "percent_fully_vaccinated": 66, "percent_vaccinated": 72.47, "population": 1407563842, "total_vaccinated": 1020047447, "vaccine_doses": 2017443065 }, "IO": { "name": "Britse Indiese Oseaangebied" }, "IQ": { "cases": 2427884, "deaths": 25286, "deaths_per_million": 580.839, "fully_vaccinated": 7664049, "name": "Irak", "percent_fully_vaccinated": 17.6, "percent_vaccinated": 25.07, "population": 43533592, "total_vaccinated": 10913964, "vaccine_doses": 18785269 }, "IR": { "cases": 7319322, "deaths": 141650, "deaths_per_million": 1611.061, "fully_vaccinated": 58058144, "name": "Iran", "percent_fully_vaccinated": 66.03, "percent_vaccinated": 73.58, "population": 87923432, "total_vaccinated": 64698435, "vaccine_doses": 150984487 }, "IS": { "cases": 201082, "deaths": 179, "deaths_per_million": 483.346, "fully_vaccinated": 290193, "name": "Ysland", "percent_fully_vaccinated": 78.69, "percent_vaccinated": 84, "population": 370335, "total_vaccinated": 309770, "vaccine_doses": 805469 }, "IT": { "cases": 20608190, "deaths": 170798, "deaths_per_million": 2883.137, "fully_vaccinated": 47952925, "name": "Italië", "percent_fully_vaccinated": 80.95, "percent_vaccinated": 85.77, "population": 59240330, "total_vaccinated": 50813262, "vaccine_doses": 139205235 }, "JE": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 81027, "name": "New Jersey", "percent_fully_vaccinated": 73.92, "percent_vaccinated": 76.42, "population": 109618, "total_vaccinated": 83770, "vaccine_doses": 237339 }, "JM": { "cases": 145497, "deaths": 3181, "deaths_per_million": 1124.945, "fully_vaccinated": 716444, "name": "Jamaika", "percent_fully_vaccinated": 25.34, "percent_vaccinated": 28.95, "population": 2827694, "total_vaccinated": 818677, "vaccine_doses": 1467366 }, "JO": { "cases": 1705116, "deaths": 14070, "deaths_per_million": 1262.078, "fully_vaccinated": 4548721, "name": "Jordanië", "percent_fully_vaccinated": 40.8, "percent_vaccinated": 43.15, "population": 11148278, "total_vaccinated": 4809987, "vaccine_doses": 10027401 }, "JP": { "cases": 11196063, "deaths": 31873, "deaths_per_million": 255.777, "fully_vaccinated": 102462267, "name": "Japan", "percent_fully_vaccinated": 82.22, "percent_vaccinated": 83.32, "population": 124612530, "total_vaccinated": 103826250, "vaccine_doses": 291269465 }, "KE": { "cases": 337242, "deaths": 5670, "deaths_per_million": 106.97, "fully_vaccinated": 9326814, "name": "Kenia", "percent_fully_vaccinated": 16.96, "percent_vaccinated": 22.99, "population": 53005614, "total_vaccinated": 12641679, "vaccine_doses": 18535975 }, "KG": { "cases": 201704, "deaths": 2991, "deaths_per_million": 458.198, "fully_vaccinated": 1327023, "name": "Kirgisië", "percent_fully_vaccinated": 20.33, "percent_vaccinated": 24.15, "population": 6527743, "total_vaccinated": 1576457, "vaccine_doses": 3169643 }, "KH": { "cases": 136565, "deaths": 3056, "deaths_per_million": 184.218, "fully_vaccinated": 14411480, "name": "Kambodja", "percent_fully_vaccinated": 86.87, "percent_vaccinated": 91.05, "population": 16589023, "total_vaccinated": 15104932, "vaccine_doses": 41584033 }, "KI": { "cases": 3348, "deaths": 13, "deaths_per_million": 100.874, "fully_vaccinated": 60670, "name": "Kiribati", "percent_fully_vaccinated": 49.98, "percent_vaccinated": 66.37, "population": 128874, "total_vaccinated": 80566, "vaccine_doses": 147497 }, "KM": { "cases": 8270, "deaths": 160, "deaths_per_million": 194.736, "fully_vaccinated": 362030, "name": "Comore-eilande", "percent_fully_vaccinated": 44.06, "percent_vaccinated": 49.79, "population": 821626, "total_vaccinated": 409094, "vaccine_doses": 642320 }, "KN": { "cases": 6422, "deaths": 46, "deaths_per_million": 966.265, "fully_vaccinated": 26294, "name": "St. Kitts en Nevis", "percent_fully_vaccinated": 49.11, "percent_vaccinated": 58.2, "population": 47606, "total_vaccinated": 31162, "vaccine_doses": 60467 }, "KP": { "cases": 1, "deaths": 6, "deaths_per_million": 0.231, "name": "Noord-Korea", "population": 25971909 }, "KR": { "cases": 19211613, "deaths": 24873, "deaths_per_million": 479.895, "fully_vaccinated": 44644226, "name": "Suid-Korea", "percent_fully_vaccinated": 86.14, "percent_vaccinated": 86.98, "population": 51830139, "total_vaccinated": 45079637, "vaccine_doses": 126621901 }, "KW": { "cases": 653020, "deaths": 2559, "deaths_per_million": 602.101, "fully_vaccinated": 3324867, "name": "Koeweit", "percent_fully_vaccinated": 78.23, "percent_vaccinated": 80.84, "population": 4250114, "total_vaccinated": 3435840, "vaccine_doses": 8141439 }, "KY": { "cases": 28784, "deaths": 29, "deaths_per_million": 425.619, "fully_vaccinated": 59810, "name": "Kaaimanseilande", "percent_fully_vaccinated": 87.78, "percent_vaccinated": 90.19, "population": 68136, "total_vaccinated": 61453, "vaccine_doses": 146793 }, "KZ": { "cases": 1418241, "deaths": 19020, "deaths_per_million": 990.807, "fully_vaccinated": 9325823, "name": "Kasakstan", "percent_fully_vaccinated": 48.58, "percent_vaccinated": 49.72, "population": 19196465, "total_vaccinated": 9544079, "vaccine_doses": 20918681 }, "LA": { "cases": 210766, "deaths": 757, "deaths_per_million": 101.952, "fully_vaccinated": 5076787, "name": "Laos", "percent_fully_vaccinated": 68.8, "percent_vaccinated": 78.84, "population": 7425058, "total_vaccinated": 5817695, "vaccine_doses": 10894482 }, "LB": { "cases": 1155660, "deaths": 10506, "deaths_per_million": 1878.543, "fully_vaccinated": 2382431, "name": "Libanon", "percent_fully_vaccinated": 42.6, "percent_vaccinated": 48.38, "population": 5592631, "total_vaccinated": 2705873, "vaccine_doses": 5706300 }, "LC": { "cases": 27654, "deaths": 385, "deaths_per_million": 2143.032, "fully_vaccinated": 54459, "name": "St. Lucia", "percent_fully_vaccinated": 30.31, "percent_vaccinated": 33.25, "population": 179652, "total_vaccinated": 59736, "vaccine_doses": 121869 }, "LI": { "cases": 18478, "deaths": 85, "deaths_per_million": 2177.31, "fully_vaccinated": 26435, "name": "Liechtenstein", "percent_fully_vaccinated": 67.71, "percent_vaccinated": 68.52, "population": 39039, "total_vaccinated": 26749, "vaccine_doses": 70833 }, "LK": { "cases": 664844, "deaths": 16537, "deaths_per_million": 759.503, "fully_vaccinated": 14553192, "name": "Sri Lanka", "percent_fully_vaccinated": 66.84, "percent_vaccinated": 78.56, "population": 21773441, "total_vaccinated": 17104637, "vaccine_doses": 39659765 }, "LR": { "cases": 7508, "deaths": 294, "deaths_per_million": 56.61, "fully_vaccinated": 2328125, "name": "Liberië", "percent_fully_vaccinated": 44.83, "percent_vaccinated": 50.95, "population": 5193416, "total_vaccinated": 2645947, "vaccine_doses": 2921554 }, "LS": { "cases": 34040, "deaths": 702, "deaths_per_million": 307.699, "fully_vaccinated": 872661, "name": "Lesotho", "percent_fully_vaccinated": 38.25, "percent_vaccinated": 40.51, "population": 2281454, "total_vaccinated": 924248, "vaccine_doses": 1077116 }, "LT": { "cases": 1175704, "deaths": 9197, "deaths_per_million": 3300.377, "fully_vaccinated": 1877088, "name": "Litaue", "percent_fully_vaccinated": 67.36, "percent_vaccinated": 70.09, "population": 2786651, "total_vaccinated": 1953061, "vaccine_doses": 4491932 }, "LU": { "cases": 279517, "deaths": 1107, "deaths_per_million": 1731.525, "fully_vaccinated": 462338, "name": "Luxemburg", "percent_fully_vaccinated": 72.83, "percent_vaccinated": 75.31, "population": 639321, "total_vaccinated": 481462, "vaccine_doses": 1313313 }, "LV": { "cases": 852683, "deaths": 5879, "deaths_per_million": 3137.275, "fully_vaccinated": 1305976, "name": "Letland", "percent_fully_vaccinated": 69.69, "percent_vaccinated": 71.84, "population": 1873919, "total_vaccinated": 1346184, "vaccine_doses": 2895716 }, "LY": { "cases": 502642, "deaths": 6431, "deaths_per_million": 954.823, "fully_vaccinated": 1215576, "name": "Libië", "percent_fully_vaccinated": 18.05, "percent_vaccinated": 33.96, "population": 6735277, "total_vaccinated": 2287022, "vaccine_doses": 3667090 }, "MA": { "cases": 1257320, "deaths": 16211, "deaths_per_million": 437.23, "fully_vaccinated": 23450432, "name": "Marokko", "percent_fully_vaccinated": 63.25, "percent_vaccinated": 67.33, "population": 37076584, "total_vaccinated": 24962759, "vaccine_doses": 54924940 }, "MC": { "cases": 13964, "deaths": 61, "deaths_per_million": 1662.76, "fully_vaccinated": 23308, "name": "Monaco", "percent_fully_vaccinated": 58.98, "percent_vaccinated": 67.49, "population": 36686, "total_vaccinated": 26672, "vaccine_doses": 49980 }, "MD": { "cases": 526394, "deaths": 11592, "deaths_per_million": 3786.372, "fully_vaccinated": 1063425, "name": "Moldowa", "percent_fully_vaccinated": 26.43, "percent_vaccinated": 26.87, "population": 3061506, "total_vaccinated": 1081073, "vaccine_doses": 2165600 }, "ME": { "cases": 252016, "deaths": 2736, "deaths_per_million": 4357.666, "fully_vaccinated": 284064, "name": "Montenegro", "percent_fully_vaccinated": 45.24, "percent_vaccinated": 46.5, "population": 627859, "total_vaccinated": 291944, "vaccine_doses": 676508 }, "MF": { "name": "Saint-Martin" }, "MG": { "cases": 66289, "deaths": 1406, "deaths_per_million": 48.624, "fully_vaccinated": 1277798, "name": "Madagaskar", "percent_fully_vaccinated": 4.42, "percent_vaccinated": 4.55, "population": 28915653, "total_vaccinated": 1316449, "vaccine_doses": 2369775 }, "MH": { "cases": 59, "deaths": null, "fully_vaccinated": null, "name": "Marshalleilande", "percent_vaccinated": null, "population": 42050, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "MK": { "cases": 322165, "deaths": 9353, "deaths_per_million": 4446.758, "fully_vaccinated": 837453, "name": "Noord-Masedonië", "percent_fully_vaccinated": 40.21, "percent_vaccinated": 41, "population": 2103330, "total_vaccinated": 853927, "vaccine_doses": 1850145 }, "ML": { "cases": 31212, "deaths": 737, "deaths_per_million": 33.645, "fully_vaccinated": 1428505, "name": "Mali", "percent_fully_vaccinated": 6.52, "percent_vaccinated": 8.96, "population": 21904983, "total_vaccinated": 1962791, "vaccine_doses": 2683868 }, "MM": { "cases": 613940, "deaths": 19434, "deaths_per_million": 361.24, "fully_vaccinated": 27027467, "name": "Mianmar", "percent_fully_vaccinated": 49.31, "percent_vaccinated": 60.22, "population": 53798084, "total_vaccinated": 33004742, "vaccine_doses": 62259560 }, "MN": { "cases": 934357, "deaths": 2119, "deaths_per_million": 632.956, "fully_vaccinated": 2175617, "name": "Mongolië", "percent_fully_vaccinated": 65.35, "percent_vaccinated": 68.27, "population": 3347782, "total_vaccinated": 2272965, "vaccine_doses": 5492919 }, "MO": { "cases": 783, "deaths": 6, "deaths_per_million": 8.739, "fully_vaccinated": 587402, "name": "Macau", "percent_fully_vaccinated": 85.55, "percent_vaccinated": 89.59, "population": 686607, "total_vaccinated": 615098, "vaccine_doses": 1445076 }, "MP": { "name": "Noordelike Mariana-eilande" }, "MQ": { "name": "Martinique" }, "MR": { "cases": 62280, "deaths": 989, "deaths_per_million": 214.302, "fully_vaccinated": 1335276, "name": "Mauritanië", "percent_fully_vaccinated": 28.93, "percent_vaccinated": 41.79, "population": 4614974, "total_vaccinated": 1928484, "vaccine_doses": 2853551 }, "MS": { "cases": 1040, "deaths": 8, "deaths_per_million": 1811.184, "fully_vaccinated": 1890, "name": "Montserrat", "percent_fully_vaccinated": 42.79, "percent_vaccinated": 46.91, "population": 4417, "total_vaccinated": 2072, "vaccine_doses": 4472 }, "MT": { "cases": 112089, "deaths": 785, "deaths_per_million": 1490.276, "fully_vaccinated": 470151, "name": "Malta", "percent_fully_vaccinated": 89.26, "percent_vaccinated": 90.61, "population": 526748, "total_vaccinated": 477287, "vaccine_doses": 1326297 }, "MU": { "cases": 236651, "deaths": 1009, "deaths_per_million": 776.802, "fully_vaccinated": 977728, "name": "Mauritius", "percent_fully_vaccinated": 75.27, "percent_vaccinated": 78.68, "population": 1298915, "total_vaccinated": 1021934, "vaccine_doses": 2564102 }, "MV": { "cases": 183908, "deaths": 307, "deaths_per_million": 588.734, "fully_vaccinated": 384663, "name": "Maledive", "percent_fully_vaccinated": 73.77, "percent_vaccinated": 76.51, "population": 521458, "total_vaccinated": 398958, "vaccine_doses": 948913 }, "MW": { "cases": 87156, "deaths": 2656, "deaths_per_million": 133.536, "fully_vaccinated": 1517989, "name": "Malawi", "percent_fully_vaccinated": 7.63, "percent_vaccinated": 10.69, "population": 19889742, "total_vaccinated": 2125294, "vaccine_doses": 3171945 }, "MX": { "cases": 6617393, "deaths": 327073, "deaths_per_million": 2581.371, "fully_vaccinated": 79947470, "name": "Meksiko", "percent_fully_vaccinated": 63.1, "percent_vaccinated": 71.28, "population": 126705138, "total_vaccinated": 90320224, "vaccine_doses": 209673612 }, "MY": { "cases": 4648931, "deaths": 35911, "deaths_per_million": 1069.611, "fully_vaccinated": 27415351, "name": "Maleisië", "percent_fully_vaccinated": 81.66, "percent_vaccinated": 83.59, "population": 33573874, "total_vaccinated": 28063600, "vaccine_doses": 71714777 }, "MZ": { "cases": 229351, "deaths": 2215, "deaths_per_million": 69.052, "fully_vaccinated": 14098645, "name": "Mosambiek", "percent_fully_vaccinated": 43.83, "percent_vaccinated": 46.57, "population": 32077072, "total_vaccinated": 14978771, "vaccine_doses": 31616078 }, "NA": { "cases": 169253, "deaths": 4069, "deaths_per_million": 1608.204, "fully_vaccinated": 443559, "name": "Namibië", "percent_fully_vaccinated": 17.53, "percent_vaccinated": 20.31, "population": 2530151, "total_vaccinated": 513856, "vaccine_doses": 856277 }, "NC": { "cases": 68135, "deaths": 314, "deaths_per_million": 1091.035, "fully_vaccinated": 180445, "name": "Nieu-Kaledonië", "percent_fully_vaccinated": 62.7, "percent_vaccinated": 65.49, "population": 287800, "total_vaccinated": 188475, "vaccine_doses": 462133 }, "NE": { "cases": 9104, "deaths": 311, "deaths_per_million": 12.316, "fully_vaccinated": 2888988, "name": "Niger", "percent_fully_vaccinated": 11.44, "percent_vaccinated": 14.44, "population": 25252722, "total_vaccinated": 3647695, "vaccine_doses": 4394310 }, "NF": { "name": "Norfolkeiland" }, "NG": { "cases": 260339, "deaths": 3147, "deaths_per_million": 14.747, "fully_vaccinated": 24675659, "name": "Nigerië", "percent_fully_vaccinated": 11.56, "percent_vaccinated": 17.13, "population": 213401323, "total_vaccinated": 36549506, "vaccine_doses": 56126494 }, "NI": { "cases": 14777, "deaths": 244, "deaths_per_million": 35.618, "fully_vaccinated": 5597975, "name": "Nicaragua", "percent_fully_vaccinated": 81.72, "percent_vaccinated": 87.2, "population": 6850540, "total_vaccinated": 5973858, "vaccine_doses": 11571833 }, "NL": { "cases": 8316504, "deaths": 22543, "deaths_per_million": 1288.047, "fully_vaccinated": 12111092, "name": "Nederland", "percent_fully_vaccinated": 69.2, "percent_vaccinated": 74, "population": 17501696, "total_vaccinated": 12950702, "vaccine_doses": 36045756 }, "NO": { "cases": 1454365, "deaths": 3596, "deaths_per_million": 665.554, "fully_vaccinated": 4049389, "name": "Noorweë", "percent_fully_vaccinated": 74.95, "percent_vaccinated": 80.38, "population": 5403021, "total_vaccinated": 4342908, "vaccine_doses": 11478580 }, "NP": { "cases": 983319, "deaths": 11954, "deaths_per_million": 398.002, "fully_vaccinated": 20497729, "name": "Nepal", "percent_fully_vaccinated": 68.25, "percent_vaccinated": 80.09, "population": 30034989, "total_vaccinated": 24056165, "vaccine_doses": 51564516 }, "NR": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 8585, "name": "Nauru", "percent_fully_vaccinated": 68.61, "percent_vaccinated": 83.86, "population": 12512, "total_vaccinated": 10493, "vaccine_doses": 24005 }, "NU": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 1417, "name": "Niue", "percent_fully_vaccinated": 87.79, "percent_vaccinated": 102.23, "population": 1614, "total_vaccinated": 1650, "vaccine_doses": 4161 }, "NZ": { "cases": 1563510, "deaths": 1925, "deaths_per_million": 375.264, "fully_vaccinated": 4124181, "name": "Nieu-Seeland", "percent_fully_vaccinated": 80.4, "percent_vaccinated": 83.72, "population": 5129728, "total_vaccinated": 4294538, "vaccine_doses": 11382048 }, "OM": { "cases": 393002, "deaths": 4628, "deaths_per_million": 1023.787, "fully_vaccinated": 3039478, "name": "Oman", "percent_fully_vaccinated": 58.19, "percent_vaccinated": 62.54, "population": 4520471, "total_vaccinated": 3266729, "vaccine_doses": 7068002 }, "PA": { "cases": 942083, "deaths": 8395, "deaths_per_million": 1929.323, "fully_vaccinated": 3123937, "name": "Panama", "percent_fully_vaccinated": 71.79, "percent_vaccinated": 80.16, "population": 4351267, "total_vaccinated": 3487798, "vaccine_doses": 8449454 }, "PE": { "cases": 3816804, "deaths": 213953, "deaths_per_million": 6345.84, "fully_vaccinated": 27782226, "name": "Peru", "percent_fully_vaccinated": 82.4, "percent_vaccinated": 87.81, "population": 33715472, "total_vaccinated": 29604085, "vaccine_doses": 79420487 }, "PF": { "cases": 74639, "deaths": 649, "deaths_per_million": 2134.644, "fully_vaccinated": 180807, "name": "Frans-Polinesië", "percent_fully_vaccinated": 63.99, "percent_vaccinated": 66.67, "population": 304032, "total_vaccinated": 188352, "vaccine_doses": 453259 }, "PG": { "cases": 44772, "deaths": 662, "deaths_per_million": 66.536, "fully_vaccinated": 280108, "name": "Papoea-Nieu-Guinee", "percent_fully_vaccinated": 2.82, "percent_vaccinated": 3.41, "population": 9949437, "total_vaccinated": 339482, "vaccine_doses": 619590 }, "PH": { "cases": 3748979, "deaths": 60670, "deaths_per_million": 532.752, "fully_vaccinated": 71835024, "name": "Filippyne", "percent_fully_vaccinated": 63.08, "percent_vaccinated": 67.12, "population": 113880328, "total_vaccinated": 76438466, "vaccine_doses": 156547670 }, "PK": { "cases": 1550298, "deaths": 30467, "deaths_per_million": 131.663, "fully_vaccinated": 128695341, "name": "Pakistan", "percent_fully_vaccinated": 55.62, "percent_vaccinated": 59.62, "population": 231402116, "total_vaccinated": 137952508, "vaccine_doses": 282359744 }, "PL": { "cases": 6048411, "deaths": 116510, "deaths_per_million": 3041.423, "fully_vaccinated": 22524159, "name": "Pole", "percent_fully_vaccinated": 58.8, "percent_vaccinated": 59.38, "population": 38307726, "total_vaccinated": 22745424, "vaccine_doses": 54692062 }, "PM": { "cases": 3026, "deaths": 1, "deaths_per_million": 169.981, "name": "Sint Pierre en Miquelon", "population": 5883 }, "PN": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 47, "name": "Pitcairneilande", "percent_fully_vaccinated": 100, "percent_vaccinated": 100, "total_vaccinated": 47, "vaccine_doses": 94 }, "PR": { "population": 2828246 }, "PS": { "cases": 672039, "deaths": 5664, "deaths_per_million": 1103.364, "fully_vaccinated": 1772479, "name": "Staat Palestina", "percent_fully_vaccinated": 33.94, "percent_vaccinated": 38.46, "population": 5133392, "total_vaccinated": 2008544, "vaccine_doses": 3734270 }, "PT": { "cases": 5317004, "deaths": 24528, "deaths_per_million": 2383.65, "fully_vaccinated": 8896973, "name": "Portugal", "percent_fully_vaccinated": 86.46, "percent_vaccinated": 94.64, "population": 10290103, "total_vaccinated": 9738232, "vaccine_doses": 24773423 }, "PW": { "cases": 5308, "deaths": 6, "deaths_per_million": 332.889, "name": "Palau", "population": 18024 }, "PY": { "cases": 701060, "deaths": 19147, "deaths_per_million": 2856.142, "fully_vaccinated": 3493080, "name": "Paraguay", "percent_fully_vaccinated": 52.11, "percent_vaccinated": 59.21, "population": 6703799, "total_vaccinated": 3969185, "vaccine_doses": 9215489 }, "QA": { "cases": 401322, "deaths": 680, "deaths_per_million": 252.954, "fully_vaccinated": 2738600, "name": "Katar", "percent_fully_vaccinated": 101.87, "percent_vaccinated": 101.87, "population": 2688235, "total_vaccinated": 2738600, "vaccine_doses": 7280398 }, "RE": { "name": "Réunion" }, "RO": { "cases": 3002662, "deaths": 65853, "deaths_per_million": 3407.031, "fully_vaccinated": 8114769, "name": "Roemenië", "percent_fully_vaccinated": 42.42, "percent_vaccinated": 42.3, "population": 19328560, "total_vaccinated": 8176457, "vaccine_doses": 16827486 }, "RS": { "cases": 2080389, "deaths": 16206, "deaths_per_million": 2358.421, "fully_vaccinated": 3278198, "name": "Serwië", "percent_fully_vaccinated": 47.71, "percent_vaccinated": 48.81, "population": 6871547, "total_vaccinated": 3354075, "vaccine_doses": 8534688 }, "RU": { "cases": 18254644, "deaths": 374374, "deaths_per_million": 2580.061, "fully_vaccinated": 74957786, "name": "Rusland", "percent_fully_vaccinated": 51.66, "percent_vaccinated": 56.53, "population": 145102755, "total_vaccinated": 82031423, "vaccine_doses": 169672751 }, "RW": { "cases": 132044, "deaths": 1466, "deaths_per_million": 108.9, "fully_vaccinated": 8822309, "name": "Rwanda", "percent_fully_vaccinated": 65.54, "percent_vaccinated": 67.91, "population": 13461888, "total_vaccinated": 9141570, "vaccine_doses": 25522207 }, "SA": { "cases": 807215, "deaths": 9238, "deaths_per_million": 256.965, "fully_vaccinated": 25082132, "name": "Saoedi-Arabië", "percent_fully_vaccinated": 70.97, "percent_vaccinated": 75.59, "population": 35950396, "total_vaccinated": 26713922, "vaccine_doses": 66700629 }, "SB": { "cases": 21544, "deaths": 153, "deaths_per_million": 216.147, "fully_vaccinated": 182055, "name": "Salomonseilande", "percent_fully_vaccinated": 25.72, "percent_vaccinated": 40.22, "population": 707851, "total_vaccinated": 284693, "vaccine_doses": 469091 }, "SC": { "cases": 45269, "deaths": 168, "deaths_per_million": 1577.909, "fully_vaccinated": 80864, "name": "Seychelle", "percent_fully_vaccinated": 75.95, "percent_vaccinated": 79.93, "population": 106470, "total_vaccinated": 85100, "vaccine_doses": 221597 }, "SD": { "cases": 62914, "deaths": 4955, "deaths_per_million": 108.526, "fully_vaccinated": 4536964, "name": "Soedan", "percent_fully_vaccinated": 10.1, "percent_vaccinated": 14.81, "population": 45657202, "total_vaccinated": 6651268, "vaccine_doses": 8179010 }, "SE": { "cases": 2533978, "deaths": 19249, "deaths_per_million": 1839.001, "fully_vaccinated": 7651988, "name": "Swede", "percent_fully_vaccinated": 75.31, "percent_vaccinated": 77.15, "population": 10467097, "total_vaccinated": 7838695, "vaccine_doses": 22674504 }, "SG": { "cases": 1652981, "deaths": 1472, "deaths_per_million": 269.913, "fully_vaccinated": 4999113, "name": "Singapoer", "percent_fully_vaccinated": 91.67, "percent_vaccinated": 92.07, "population": 5453600, "total_vaccinated": 5021147, "vaccine_doses": 14249688 }, "SH": { "cases": 4, "deaths": null, "fully_vaccinated": 3531, "name": "Sint Helena, Ascension en Tristan da Cunha", "percent_vaccinated": 71.83, "population": 5404, "total_vaccinated": 4361, "vaccine_doses": 7892 }, "SI": { "cases": 1070874, "deaths": 6681, "deaths_per_million": 3152.292, "fully_vaccinated": 1222225, "name": "Slowenië", "percent_fully_vaccinated": 57.67, "percent_vaccinated": 59.72, "population": 2119410, "total_vaccinated": 1265802, "vaccine_doses": 2996643 }, "SJ": { "name": "Svalbard en Jan Mayen" }, "SK": { "cases": 2571985, "deaths": 20195, "deaths_per_million": 3707.122, "fully_vaccinated": 2768217, "name": "Slowakye", "percent_fully_vaccinated": 50.82, "percent_vaccinated": 51.82, "population": 5447622, "total_vaccinated": 2822693, "vaccine_doses": 7077972 }, "SL": { "cases": 7728, "deaths": 125, "deaths_per_million": 14.844, "fully_vaccinated": 1916574, "name": "Sierra Leone", "percent_fully_vaccinated": 22.76, "percent_vaccinated": 31.4, "population": 8420641, "total_vaccinated": 2644113, "vaccine_doses": 3526274 }, "SM": { "cases": 19532, "deaths": 117, "deaths_per_million": 3467.078, "fully_vaccinated": 23633, "name": "San Marino", "percent_fully_vaccinated": 69.49, "percent_vaccinated": 77.5, "population": 33746, "total_vaccinated": 26357, "vaccine_doses": 69338 }, "SN": { "cases": 86986, "deaths": 1968, "deaths_per_million": 116.61, "fully_vaccinated": 1070503, "name": "Senegal", "percent_fully_vaccinated": 6.34, "percent_vaccinated": 13.38, "population": 16876720, "total_vaccinated": 2300648, "vaccine_doses": 2523856 }, "SO": { "cases": 26912, "deaths": 1361, "deaths_per_million": 79.751, "fully_vaccinated": 1654113, "name": "Somalië", "percent_fully_vaccinated": 9.69, "percent_vaccinated": 16.18, "population": 17065581, "total_vaccinated": 2761028, "vaccine_doses": 3266529 }, "SR": { "cases": 80949, "deaths": 1379, "deaths_per_million": 2249.651, "fully_vaccinated": 237879, "name": "Suriname", "percent_fully_vaccinated": 40.2, "percent_vaccinated": 45.26, "population": 612984, "total_vaccinated": 267820, "vaccine_doses": 505699 }, "SS": { "cases": 17733, "deaths": 138, "deaths_per_million": 12.839, "fully_vaccinated": 1270042, "name": "Suid-Soedan", "percent_fully_vaccinated": 11.82, "percent_vaccinated": 12.21, "population": 10748272, "total_vaccinated": 1312090, "vaccine_doses": 1362308 }, "ST": { "cases": 6087, "deaths": 74, "deaths_per_million": 331.679, "fully_vaccinated": 99341, "name": "São Tomé en Príncipe", "percent_fully_vaccinated": 44.53, "percent_vaccinated": 56.27, "population": 223107, "total_vaccinated": 125550, "vaccine_doses": 221655 }, "SV": { "cases": 180970, "deaths": 4184, "deaths_per_million": 662.637, "fully_vaccinated": 4322540, "name": "El Salvador", "percent_fully_vaccinated": 68.46, "percent_vaccinated": 73.16, "population": 6314167, "total_vaccinated": 4619142, "vaccine_doses": 10998770 }, "SX": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 26417, "name": "Sint Maarten", "percent_fully_vaccinated": 59.98, "percent_vaccinated": 64.5, "population": 44042, "total_vaccinated": 28407, "vaccine_doses": 63735 }, "SY": { "cases": 56067, "deaths": 3150, "deaths_per_million": 147.718, "fully_vaccinated": 1839872, "name": "Sirië", "percent_fully_vaccinated": 8.63, "percent_vaccinated": 12.94, "population": 21324367, "total_vaccinated": 2758742, "vaccine_doses": 4256291 }, "SZ": { "cases": 73253, "deaths": 1417, "deaths_per_million": 1188.488, "fully_vaccinated": 342088, "name": "Eswatini", "percent_fully_vaccinated": 28.69, "percent_vaccinated": 34.43, "population": 1192271, "total_vaccinated": 410506, "vaccine_doses": 684176 }, "TC": { "cases": 6279, "deaths": 36, "deaths_per_million": 797.978, "fully_vaccinated": 30129, "name": "Turks- en Caicoseilande", "percent_fully_vaccinated": 66.78, "percent_vaccinated": 71.35, "population": 45114, "total_vaccinated": 32189, "vaccine_doses": 70169 }, "TD": { "cases": 7430, "deaths": 193, "deaths_per_million": 11.234, "fully_vaccinated": 2093522, "name": "Tsjad", "percent_fully_vaccinated": 12.38, "percent_vaccinated": 13.12, "population": 17179740, "total_vaccinated": 2218493, "vaccine_doses": 2356138 }, "TF": { "name": "Franse Suidelike en Antarktiese Gebiede" }, "TG": { "cases": 37929, "deaths": 276, "deaths_per_million": 31.927, "fully_vaccinated": 1557538, "name": "Togo", "percent_fully_vaccinated": 18.02, "percent_vaccinated": 24.47, "population": 8644829, "total_vaccinated": 2115629, "vaccine_doses": 3290821 }, "TH": { "cases": 4575853, "deaths": 31157, "deaths_per_million": 435.147, "fully_vaccinated": 53119538, "name": "Thailand", "percent_fully_vaccinated": 74.19, "percent_vaccinated": 79.34, "population": 71601103, "total_vaccinated": 56808212, "vaccine_doses": 140373878 }, "TJ": { "cases": 17786, "deaths": 125, "deaths_per_million": 12.82, "fully_vaccinated": 4976770, "name": "Tadjikistan", "percent_fully_vaccinated": 51.05, "percent_vaccinated": 53.23, "population": 9750064, "total_vaccinated": 5189877, "vaccine_doses": 12504152 }, "TK": { "fully_vaccinated": 968, "name": "Tokelau", "percent_fully_vaccinated": 70.76, "percent_vaccinated": 70.76, "population": 1368, "total_vaccinated": 968, "vaccine_doses": 1936 }, "TL": { "cases": 22985, "deaths": 133, "deaths_per_million": 100.686, "fully_vaccinated": 725971, "name": "Oos-Timor", "percent_fully_vaccinated": 54.96, "percent_vaccinated": 63.72, "population": 1320942, "total_vaccinated": 841763, "vaccine_doses": 1733196 }, "TM": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 9753, "name": "Turkmenistan", "percent_vaccinated": 0.53, "total_vaccinated": 32240, "vaccine_doses": 41993 }, "TN": { "cases": 1114370, "deaths": 28942, "deaths_per_million": 2360.118, "fully_vaccinated": 6377749, "name": "Tunisië", "percent_fully_vaccinated": 52.01, "percent_vaccinated": 72.5, "population": 12262946, "total_vaccinated": 8890905, "vaccine_doses": 14894966 }, "TO": { "cases": 12515, "deaths": 12, "deaths_per_million": 113.189, "fully_vaccinated": 97151, "name": "Tonga", "percent_fully_vaccinated": 91, "percent_vaccinated": 101.41, "population": 106017, "total_vaccinated": 108263, "vaccine_doses": 242634 }, "TR": { "cases": 15524071, "deaths": 99184, "deaths_per_million": 1169.962, "fully_vaccinated": 53104692, "name": "Turkye", "percent_fully_vaccinated": 62.64, "percent_vaccinated": 68.27, "population": 84775404, "total_vaccinated": 57874397, "vaccine_doses": 149510602 }, "TT": { "cases": 170063, "deaths": 4042, "deaths_per_million": 2649.34, "fully_vaccinated": 715186, "name": "Trinidad en Tobago", "percent_fully_vaccinated": 46.88, "percent_vaccinated": 49.29, "population": 1525663, "total_vaccinated": 752072, "vaccine_doses": 1576589 }, "TV": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 6160, "name": "Tuvalu", "percent_fully_vaccinated": 51.66, "percent_vaccinated": 53.4, "population": 11925, "total_vaccinated": 6368, "vaccine_doses": 12528 }, "TW": { "cases": 4408857, "deaths": 8531, "deaths_per_million": 357.545, "fully_vaccinated": 19865335, "name": "Republiek China", "percent_fully_vaccinated": 83.26, "percent_vaccinated": 88.99, "population": 23859912, "total_vaccinated": 21233320, "vaccine_doses": 59128572 }, "TZ": { "cases": 37510, "deaths": 841, "deaths_per_million": 13.226, "fully_vaccinated": 10518478, "name": "Tanzanië", "percent_fully_vaccinated": 16.54, "percent_vaccinated": 18.73, "population": 63588334, "total_vaccinated": 11910572, "vaccine_doses": 15257697 }, "UA": { "cases": 5291700, "deaths": 116443, "deaths_per_million": 2674.918, "fully_vaccinated": 15221792, "name": "Oekraïne", "percent_fully_vaccinated": 35.02, "percent_vaccinated": 36.19, "population": 43531422, "total_vaccinated": 15729617, "vaccine_doses": 31683310 }, "UG": { "cases": 168919, "deaths": 3627, "deaths_per_million": 79.099, "fully_vaccinated": 12029925, "name": "Uganda", "percent_fully_vaccinated": 26.24, "percent_vaccinated": 38.42, "population": 45853778, "total_vaccinated": 17616836, "vaccine_doses": 23972170 }, "US": { "cases": 90390185, "deaths": 1026937, "deaths_per_million": 3047.312, "fully_vaccinated": 222950194, "name": "Verenigde State van Amerika", "percent_fully_vaccinated": 67.15, "percent_vaccinated": 78.67, "population": 336997624, "total_vaccinated": 261204035, "vaccine_doses": 601497801 }, "UY": { "cases": 967808, "deaths": 7387, "deaths_per_million": 2155.995, "fully_vaccinated": 2889241, "name": "Uruguay", "percent_fully_vaccinated": 84.33, "percent_vaccinated": 87.51, "population": 3426260, "total_vaccinated": 2998420, "vaccine_doses": 8708108 }, "UZ": { "cases": 242632, "deaths": 1637, "deaths_per_million": 48.032, "fully_vaccinated": 15794134, "name": "Oesbekistan", "percent_fully_vaccinated": 46.34, "percent_vaccinated": 58.36, "population": 34081449, "total_vaccinated": 19890447, "vaccine_doses": 58191020 }, "VA": { "cases": 29, "deaths": 0, "fully_vaccinated": null, "name": "Vatikaanstad", "percent_vaccinated": null, "population": 511, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "VC": { "cases": 9282, "deaths": 115, "deaths_per_million": 1102.251, "fully_vaccinated": 30984, "name": "St. Vincent en die Grenadine", "percent_fully_vaccinated": 29.7, "percent_vaccinated": 35.33, "population": 104332, "total_vaccinated": 36858, "vaccine_doses": 71811 }, "VE": { "cases": 531963, "deaths": 5755, "deaths_per_million": 204.079, "fully_vaccinated": 14287370, "name": "Venezuela", "percent_fully_vaccinated": 49.77, "percent_vaccinated": 77.19, "population": 28199866, "total_vaccinated": 22157232, "vaccine_doses": 37860994 }, "VG": { "cases": 7131, "deaths": 63, "deaths_per_million": 2024.291, "fully_vaccinated": 18187, "name": "Britse Maagde-eilande", "percent_fully_vaccinated": 58.44, "percent_vaccinated": 62.44, "population": 31122, "total_vaccinated": 19433, "vaccine_doses": 41346 }, "VI": { "population": 104218 }, "VN": { "cases": 10767200, "deaths": 43092, "deaths_per_million": 442.114, "fully_vaccinated": 80185029, "name": "Viëtnam", "percent_fully_vaccinated": 82.27, "percent_vaccinated": 89.04, "population": 97468028, "total_vaccinated": 86785069, "vaccine_doses": 234856999 }, "VU": { "cases": 11723, "deaths": 14, "deaths_per_million": 43.868, "fully_vaccinated": 126591, "name": "Vanuatu", "percent_fully_vaccinated": 40.26, "percent_vaccinated": 54.77, "population": 319136, "total_vaccinated": 172232, "vaccine_doses": 309433 }, "WF": { "cases": 533, "deaths": 7, "deaths_per_million": 602.047, "fully_vaccinated": 6457, "name": "Wallis en Futuna", "percent_fully_vaccinated": 58.2, "percent_vaccinated": 58.44, "population": 11627, "total_vaccinated": 6483, "vaccine_doses": 16426 }, "WS": { "cases": 15243, "deaths": 29, "deaths_per_million": 132.563, "fully_vaccinated": 198896, "name": "Samoa", "percent_fully_vaccinated": 90.92, "percent_vaccinated": 104.81, "population": 218764, "total_vaccinated": 229291, "vaccine_doses": 495431 }, "XC": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 275988, "name": "Turkse Republiek van Noord-Siprus", "percent_fully_vaccinated": 72.2, "percent_vaccinated": 74.39, "total_vaccinated": 284357, "vaccine_doses": 617389 }, "XK": { "cases": 244297, "deaths": 3160, "deaths_per_million": 1773.174, "fully_vaccinated": 824111, "name": "Kosovo", "percent_fully_vaccinated": 46.24, "percent_vaccinated": 50.79, "population": 1782115, "total_vaccinated": 905076, "vaccine_doses": 1833554 }, "XW": { "cases": 569629979, "deaths": 6383438, "deaths_per_million": 807.081, "fully_vaccinated": 4860311627, "name": "Wêreld", "note": "Lande wat nie data rapporteer vir 'n spesifieke kolom nie se data is nie ingesluit by die wêreldtotaal vir dié kolom nie.", "percent_fully_vaccinated": 61.45, "percent_vaccinated": 66.92, "population": 7909295152, "total_vaccinated": 5292550504, "vaccine_doses": 12285939271 }, "YE": { "cases": 11849, "deaths": 2149, "deaths_per_million": 65.157, "fully_vaccinated": 446120, "name": "Jemen", "percent_fully_vaccinated": 1.46, "percent_vaccinated": 2.29, "population": 32981641, "total_vaccinated": 697956, "vaccine_doses": 864544 }, "YT": { "name": "Mayotte" }, "ZA": { "cases": 4002133, "deaths": 101943, "deaths_per_million": 1716.436, "fully_vaccinated": 19169985, "name": "Suid-Afrika", "percent_fully_vaccinated": 32.28, "percent_vaccinated": 37.25, "population": 59392255, "total_vaccinated": 22124911, "vaccine_doses": 37110233 }, "ZM": { "cases": 328550, "deaths": 4013, "deaths_per_million": 206.079, "fully_vaccinated": 4811556, "name": "Zambië", "percent_fully_vaccinated": 24.71, "percent_vaccinated": 17.13, "population": 19473125, "total_vaccinated": 3240892, "vaccine_doses": 7617402 }, "ZW": { "cases": 256246, "deaths": 5572, "deaths_per_million": 348.391, "fully_vaccinated": 4637374, "name": "Zimbabwe", "percent_fully_vaccinated": 29, "percent_vaccinated": 39.59, "population": 15993524, "total_vaccinated": 6331851, "vaccine_doses": 12045572 } } op4qez8ae2ye5kj0mk3js4rkk768s06 4 387616 2514612 2513033 2022-07-24T19:37:01Z SpesBona 2720 Skuif vanaf [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] wikitext text/x-wiki {{argief}} == [[Doebai Internasionale Lughawe]] == {{sperdatum|2 Desember 2021}} * {{ondersteun}} – My nederige bydrae, vir julle goedkeuring. [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:05, 2 November 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – Iets van alles daar. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:26, 2 November 2021 (UTC) * <s>{{gekant}} – In die oorspronklike [[:en:Dubai International Airport|Engelse artikel]] is nog meer as 120&nbsp;000 grepe oor vir vertaling. Op die oomblik is selfs die [[:de:Flughafen Dubai|Duitstalige artikel]] met 28&nbsp;593 grepe omvangryker as hierdie met 27&nbsp;527 grepe. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:10, 2 November 2021 (UTC)</s> *: {{Kommentaar}} Ek sal die artikel verder uitbrei, dis net dat sommige inligting in die Engels baie vervelig is, soos watter bestemmings/roetes bedien word! Groete [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:57, 3 November 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 14:45, 5 November 2021 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 1 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 9 Januarie 2022 (UTC) == [[Wright-broers]] == {{sperdatum|7 Januarie 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle is reg vir opstyg, nog 'n bietjie afstof, maar is amper in die lug. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:27, 7 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:15, 20 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – Goed gedoen! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:17, 20 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – Dankie Sobaka, dit was 'n groot projek gewees! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:32, 20 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 06:50, 4 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 2 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 9 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{sperdatum|3 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Iets anders. Agatha Christie, amper. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:15, 3 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 17:30, 3 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:42, 3 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:34, 4 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Van die redes hoekom ek 'n probleem met kommunisme het. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 5 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 30 Januarie 2022 (UTC) == [[Militêre geskiedenis van Suid-Afrika]] == {{sperdatum|7 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 13:33, 7 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Sal 'n meer omvattende inleiding byvoeg. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 10:33, 8 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:09, 9 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 6 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 6 Februarie 2022 (UTC) == [[Hongaarse Rewolusie van 1956]] == {{sperdatum|8 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Belangrike opstand, deel van die [[Koue Oorlog]] geskiedenis. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 10:33, 8 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:09, 9 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:39, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:43, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Nog een! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 7 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{sperdatum|10 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Sal in die volgende maand nog baie aangepas moet word, maar ek sit dit solank hier. As 'n mens te lank wag, is dit naderhand ou nuus. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Ek het gewag hiervoor! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:32, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:33, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:57, 11 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}}, 'n werklik interessante en aktuele onderwerp. Stem saam met Burgert, dit moet voorblad toe voor dit ou nuus is! – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 8 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:38, 20 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{sperdatum|18 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Sjew! [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:45, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:30, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Uitstekend! Baie dankie Burgert Behr. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 11:36, 20 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 9 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 27 Februarie 2022 (UTC) == [[Keniaanse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|18 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – 20 jaar gelede was hulle onder die bestes en 10 jaar gelede het hullle "verdwyn". – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 06:40, 19 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 11:36, 20 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:24, 7 Februarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 10 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 6 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{sperdatum|27 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Die wreedaard, spesiaal om kinders nagmerries te gee. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:45, 27 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 05:55, 28 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – ...en ons ou ooms ook Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:01, 28 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:52, 31 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:24, 7 Februarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 11 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 13 Maart 2022 (UTC) == [[Rosettasteen]] == {{sperdatum|28 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Vanjaar is dit tweehonderd jaar sedert [[Jean-François Champollion]] die transliterasie van die Egiptiese skrifte gebaseer op die Rosettasteen gepubliseer het. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:33, 31 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:24, 31 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:24, 7 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 12 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 20 Maart 2022 (UTC) == [[Nyabêla]] == {{sperdatum|14 Maart 2022}} * {{ondersteun}} – Kan seker nog 'n bietjie uitgebrei word, maar ek dink dit is 'n baie goeie artikel. En ons wiki is die enigste wiki met 'n bladsy oor die man. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 19:12, 12 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 20:08, 12 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Iets anders. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 20:28, 12 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 13 2022]]. Groete --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:19, 24 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{sperdatum|24 Maart 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:02, 24 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:15, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – 'n Laat stem. Goeie artikel! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:39, 7 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 15 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 10 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{sperdatum|4 April 2022}} * {{ondersteun}} – Myns insiens interessante inligting. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 10:40, 4 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:16, 24 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – As ons net die paar rooi skakels blou kan maak... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:20, 7 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 16 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 17 April 2022 (UTC) == [[Kanadese nasionale rugbyspan]] == {{sperdatum|14 April 2022}} * {{ondersteun}} – Tot onlangs toe was hulle die enigste Noord-Amerikaanse span wat aan elke [[rugbywêreldbeker]]toernooi deelgeneem en in 1991 die kwarteindrondte gehaal het, maar die [[Rugbywêreldbeker 2023]] sal die eerste toernooi wees wat hulle misloop. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – So 'n kort saadjie vir [[Rugby Kanada]] sal help... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 31 Maart 2022 (UTC) {{spaces|25}} {{uitgevoer}} --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:19, 1 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 06:50, 23 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 17 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 24 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{sperdatum|30 April 2022}} * {{ondersteun}} – Interessant. <s>Moet nog 'n laaste keer deurgelees word.</s> [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:57, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:14, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:35, 1 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:20, 7 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 06:54, 23 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 18 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 1 Mei 2022 (UTC) == [[Sjanghai]] == {{sperdatum|7 Mei 2022}} * {{ondersteun}} – Grootste stad van China. Artikel grootliks verder vertaal deur myself. [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:19, 7 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:06, 7 April 2022 (UTC) * {{neutraal}} – Jy het 'n reuse taak aangepak. En die artikel is nou in 'n baie beter toestand as tevore. Maar ek dink artikels (veral voorblad artikels) oor groot stede kort nog die volgende afdelings: Geografie/klimaat, politiek, demografie, internasionale betrekkinge. Ek sal sien waar ek kan byvoeg. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:03, 8 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:35, 17 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 18:00, 2 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 19 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 8 Mei 2022 (UTC) == [[Maori-kultuur]] == {{sperdatum|17 Mei 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 20:21, 17 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:35, 17 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 06:54, 23 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:45, 26 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 17:59, 2 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 20 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 15 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{sperdatum|26 Mei 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:34, 26 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:45, 26 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 17:59, 2 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:59, 15 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:12, 17 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 21 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 22 Mei 2022 (UTC) == [[Nepalese nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|2 Junie 2022}} * {{ondersteun}} – Dié span het in onlangse jare baie vordering gemaak en hulle is nou een van die leidende assosiaatlede in internasionale krieket. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 17:59, 2 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:47, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:59, 15 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:00, 17 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 22 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 29 Mei 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{sperdatum|6 Junie 2022}} * {{ondersteun}} – 70 jaar op die troon. Dis 'n lekker menslike artikel, sonder te veel tegniese jargon. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:29, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – ondersteun! Goed gedoen. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:13, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:47, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:00, 17 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 23 2022]] – Groete. --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:30, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{sperdatum|28 Junie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 10:17, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:54, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 13:15, 30 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:19, 30 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:50, 6 Junie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 24 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 12 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{sperdatum|28 Junie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 10:20, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:54, 28 Mei 2022 (UTC) ** {{kommentaar}} – Hi Burgert, kan jy dalk aansluitend hierby ook [[Alpha Centauri]] tot voorbladstatus verhef? Groete, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:20, 30 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:50, 6 Junie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 25 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 19 Junie 2022 (UTC) == [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan]] == {{sperdatum|6 Julie 2022}} * {{ondersteun}} – Fidji is een van die Pasifiese eilandstate waar rugby hoofsport én nasionale sport is. Hulle is ook bekend vir hul Cibi-oorlogsdans. Groete. – [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:50, 6 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – baie interessant! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:21, 9 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:23, 10 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:59, 10 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:43, 12 Junie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 26 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 26 Junie 2022 (UTC) == [[Qantas]] == {{sperdatum|8 Julie 2022}} * {{ondersteun}} ''fly, fly away!'' – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 23:01, 8 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Gee hom vlerke! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:07, 9 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Goed gedoen! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:29, 9 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:43, 12 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:00, 22 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 3 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 27 2022]] – Groete! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 17:21, 3 Julie 2022 (UTC) == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{sperdatum|12 Julie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:26, 12 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:43, 12 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:44, 13 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Nog 'n wenner! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:07, 21 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:00, 22 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 28 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Centurion (tenk)]] == {{sperdatum|15 Julie 2022}} * {{ondersteun}}, sjoe, uiteindelik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:02, 15 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:55, 19 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:28, 19 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:00, 22 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 29 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 17 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{sperdatum|24 Julie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:17, 24 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:49, 1 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:07, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 30 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 24 Julie 2022 (UTC) tpdr3du2h3mb54b7eg6kqcpi3h1uay4 0 388228 2514599 2479543 2022-07-24T19:29:45Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = ''Ocotea kenyensis'' |national_number = |image = |status = VU |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Magnoliid]]s |ordo = [[Laurales]] |familia = [[Lauraceae]] |genus = ''[[Ocotea]]'' |species = '''''O. kenyensis''''' |binomial = ''Ocotea kenyensis'' |binomial_authority = (Chiov.) Robyns & R.Wilczek |synonyms = * ''Ocotea argylei'' <small>Robyns</small> * ''Ocotea gardneri'' <small>Hutch. & M.B.Moss</small> * ''Ocotea viridis'' <small>Kosterm.</small> * ''Tylostemon kenyensis'' <small>[[Emilio Chiovenda|Chiov.]]</small> |}} '''Basterstinkhout''' (''Ocotea kenyensis'') is 'n [[boom]] wat [[inheems]] is aan die [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Ethiopië]], [[Kenia]], [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Mpumalanga]], [[Oos-Kaap]], [[Rwanda]], [[Soedan]], [[Tanzanië]] en [[Uganda]]. Die boom se FSA-nommer is 119.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> Lourierplantspesies is die eerste keer deur Emilio Chiovenda beskryf,<ref name = "C132">Robyns &amp; Wilczek, 1950 ''In: Bull. Jard. Bot. Brux. 20: 212''</ref> en hierdie spesie se wetenskaplike naam is deur Robyns & Wilczek toegeken. ''Ocotea kenyensis'' behoort tot die genus ''Ocotea'' in die familie ''[[Lauraceae]]''.<ref name = "col">{{cite web |url= http://www.catalogueoflife.org/annual-checklist/2014/details/species/id/16853541|title= Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2014 Annual Checklist.|author= Roskov Y., Kunze T., Orrell T., Abucay L., Paglinawan L., Culham A., Bailly N., Kirk P., Bourgoin T., Baillargeon G., Decock W., De Wever A., Didžiulis V. (ed)|year= 2014|publisher= Species 2000: Reading, UK.|accessdate= 26 Mei 2014}}</ref><ref name = "source">[http://worldplants.webarchiv.kit.edu/ World Plants: Synonymic Checklists of the Vascular Plants of the World]</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1017-2 SANBI Redlist] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:467375-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Rwanda]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] 5t8hezlyfeirqdjg351s27vrvxoddga 0 388885 2514785 2487253 2022-07-25T08:44:04Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Taksoboks |name = Pendoringkaree |image = |image_width = 240px |image2 = |image2_width = 240px |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Anacardiaceae]] |genus = ''[[Searsia]]'' |species = '''''S. gueinzii''''' |binomial = ''Searsia gueinzii'' |binomial_authority = (Sond.) F.A.Barkley (1950) |synonyms = * ''Rhus crispa'' <small>Harv. ex Engl.</small> * ''Rhus gueinzii'' <small>Sond.</small> * ''Rhus simii'' <small>[[Selmar Schönland|Schönland]]</small> * ''Rhus spinescens'' <small>Diels</small> * ''Searsia simii'' <small>(Schönland) F.A.Barkley</small> * ''Searsia spinescens'' <small>(Diels) F.A.Barkley</small> * ''Toxicodendron gueinzii'' <small>(Sond.) Kuntze</small> |range_map = |range_map_caption = |}} '''''Searsia gueinzii''''' is 'n [[boom]] wat hoort tot die [[genus]] ''[[Searsia]]''. Die boom is [[inheems]] aan [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]], [[Oos-Kaap]] asook [[Eswatini]], [[Mosambiek]] en [[Zimbabwe]]. Die boom se FSA-nommer is 384.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=5522-55 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:71174-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Searsia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 5sdg15jnoxpq8x4aqo96mzdqwtozl79 0 388987 2514858 2487256 2022-07-25T11:13:07Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Taksoboks |name = Skraalkaree |image = |image_width = 240px |image2 = |image2_width = 240px |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Anacardiaceae]] |genus = ''[[Searsia]]'' |species = '''''S. keetii''''' |binomial = ''Searsia keetii'' |binomial_authority = ([[Selmar Schönland|Schönland]]) Moffett (2007) |synonyms = * ''Rhus keetii'' <small>Schönland</small> |range_map = |range_map_caption = |}} Die '''skraalkaree''' (''Searsia keetii'') is 'n [[boom]] wat hoort tot die [[genus]] ''[[Searsia]]''. Die boom is [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] en kom in [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en [[Noordwes]] voor. Die boom se FSA-nommer is 384.5.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=5522-63 SANBI Redlist] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77088443-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Searsia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] n98y2tfvsc4z1gu0o5vn3d8n108lwz9 0 389013 2514841 2487322 2022-07-25T10:11:32Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Taksoboks |name = Sekhukhunekaree |image = |image_width = 240px |image2 = |image2_width = 240px |status = LC |status_system = iucn3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Sapindales]] |familia = [[Anacardiaceae]] |genus = ''[[Searsia]]'' |species = '''''S. sekhukhuniensis''''' |binomial = ''Searsia sekhukhuniensis'' |binomial_authority = (Moffett) Moffett (2007) |synonyms = * ''Rhus sekhukhuniensis'' <small>Moffett</small> |range_map = |range_map_caption = |}} Die '''sekhukhunekaree''' (''Searsia sekhukhuniensis'') is 'n [[boom]] wat hoort tot die [[genus]] ''[[Searsia]]''. Die boom is [[endemies]] aan [[Limpopo]] en kom van [[Roossenekal]] tot by [[Steelpoort]] voor. Die spesie word as seldsaam beskou. Die boom se FSA-nommer is 393.3.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=5522-140 SANBI Redlist] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77088500-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Searsia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] bvu1eiyy21jwi44pc97wvjryi4cpvip 0 389422 2514562 2509255 2022-07-24T15:58:18Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{AU-VLAG}} 2022 Formule 1 Heineken<br />Australiese Grand Prix |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Lêer:Circuit Albert Park.svg|260px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>10 April 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Melbourne Grand Prix Renbaan|Albert Park-straatrenbaan]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.868</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:20.260 (rondte 58 van 58)</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small>|| <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]</small> || <small>[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Australiese Grand Prix]]''' is op [[10 April]] [[2022]] by die [[Melbourne Grand Prix Renbaan|Albert Park-straatrenbaan]] in [[Melbourne]], [[Australië]] gehou. Dit was die derde wedren van die 2022-kampioenskapseisoen gewees. == Bande beskikbaar gestel == [[Pirelli]] het die volgende bande aan alle spanne in Melbourne verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C5 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.806 |- !2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:20.377 |- !3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:20.399 |- !4 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:20.626 |- !5 | align="center" |3 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:20.878 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align="center" |16 |{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:18.978 |- !2 | align="center" |1 |{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |1:19.223 |- !3 | align="center" |55 |{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:19.376 |- !4 | align="center" |14 |{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] |[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] |1:19.537 |- !5 | align="center" |11 |{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] |[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] |1:19.658 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.117 |- !2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.249 |- !3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.265 |- !4 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:19.275 |- !5 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.419 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" !Pos !No !Deelnemer !Span !K1 !K2 !K3 !rooster |- ! 1 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.881 | 1:18.606 | '''1:17.868''' | align="center" |1 |- ! 2 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | '''1:18.580''' | 1:18.611 | 1:18.154 | align="center" |2 |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.834 | '''1:18.340''' | 1:18.240 | align="center" |3 |- ! 4 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.280 | 1:19.066 | 1:18.703 | align="center" |4 |- ! 5 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.401 | 1:19.106 | 1:18.825 | align="center" |5 |- ! 6 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.405 | 1:19.076 | 1:18.933 | align="center" |6 |- ! 7 | align="center" |3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.665 | 1:19.130 | 1:19.032 | align="center" |7 |- ! 8 | align="center" |31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault F1|Renault]] | 1:19.605 | 1:19.136 | 1:19.061 | align="center" |8 |- ! 9 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.983 | 1:18.469 | 1:19.408 | align="center" |9 |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault F1|Renault]] | 1:19.192 | 1:18.815 | ''Geen tyd'' | align="center" |10 |- ! 11 | align="center" |10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.580 | 1:19.226 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11" | | align="center" |11 |- ! 12 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:19.251 | 1:19.410 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12" | | align="center" |12 |- ! 13 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.742 | 1:19.424 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13" | | align="center" |13 |- ! 14 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:19.910 | 1:20.155 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14" | | align="center" |14 |- ! 15 | align="center" |47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:20.104 | 1:20.465 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15" | | align="center" |15 |- ! 16 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:20.254 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17" | | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17" | | align="center" |16 |- ! 17 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:21.149 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18" | | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18" | | align="center" |17 |- ! 18 | align="center" |6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:21.372 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19" | | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19" | | align="center" |18 |- ! colspan="8" |K1 107% tyd: 1:24.080 |- ! data-sort-value="19"|DNQ | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | ''Geen tyd'' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20" | | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20" | | align="center" |19*^'''1''' |- ! data-sort-value="20"|DSQ | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:20.135 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16" | | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16" | | align="center" |20*^'''2''' |} '''*'''^'''1''' [[Lance Stroll]] het 'n roosterstraf van drie plekke ontvang omdat hy 'n botsing met [[Nicholas Latifi]] tydens Q1 veroorsaak het. Hy kon nie 'n tyd opstel nie, maar die beamptes het hom toegelaat om aan die wedren deel te neem.<ref>{{nl}}[https://nl.motorsport.com/f1/news/lance-stroll-bestraft-clash-canadezen-drie-plaatsen-gridstraf/9738853/amp/ Stroll bestraft voor clash der Canadezen: drie plaatsen gridstraf]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Alexander Albon]] het 'n roosterstraf van drie plekke ontvang omdat hy 'n botsing met [[Lance Stroll]] veroorsaak het tydens die [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix]]<ref>{{nl}} [https://nl.motorsport.com/f1/news/alexander-albon-drie-plekken-gridstraf-botsing-lance-stroll-jeddah/9378146/amp/ Albon pakt drie plekken gridstraf na botsing met Stroll in Jeddah]</ref> en is later na die kwalifisering gediskwalifiseer, omdat hy nie genoeg brandstof oorgehad het nie.<ref>{{nl}} [https://racingnews365.nl/albon-gediskwalificeerd-na-kwalificatie-gp-australie/amp Albon gediskwalificeerd na kwalificatie GP Australië]</ref> == Renuitslag == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Bestuurder ! Span ! Rondtes ! Tyd/Rede ! Rooster ! Punte |- !1 | align="center" |16 | '''{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align="center" |58 | 1:27:46.548 | align="center" |1 | align="center" |'''26'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !2 | align="center" |11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align="center" |58 | +20.524 | align="center" |3 | align="center" |'''18''' |- !3 | align="center" |63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align="center" |58 | +25.593 | align="center" |6 | align="center" |'''15''' |- !4 | align="center" |44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align="center" |58 | +28.543 | align="center" |5 | align="center" |'''12''' |- !5 | align="center" |4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align="center" |58 | +53.303 | align="center" |4 | align="center" |'''10''' |- !6 | align="center" |3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align="center" |58 | +53.737 | align="center" |7 | align="center" |'''8''' |- !7 | align="center" |31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault F1|Renault]]''' | align="center" |58 | +1:01.683 | align="center" |8 | align="center" |'''6''' |- !8 | align="center" |77 | '''{{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]]''' | '''[[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]''' | align="center" |58 | +1:08.439 | align="center" |12 | align="center" |'''4''' |- !9 | align="center" |10 | '''{{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]]''' | '''[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align="center" |58 | +1:16.221 | align="center" |11 | align="center" |'''2''' |- !10 | align="center" |23 | '''{{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]]''' | '''[[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align="center" |58 | +1:19.382 | align="center" |20 | align="center" |'''1''' |- !11 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |58 | +1:21.695 | align="center" |14 | |- !12 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |58 | +1:28.598 | align="center" |19 | |- !13 | align="center" |47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |57 | +1 ronde | align="center" |15 | |- !14 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |57 | +1 ronde | align="center" |16 | |- !15 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |57 | +1 ronde | align="center" |13 | |- !16 | align="center" |6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |57 | +1 ronde | align="center" |18 | |- !17 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault F1|Renault]] | align="center" |57 | +1 ronde | align="center" |10 | |- ! data-sort-value="18"|DNF | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |38 | Brandstoflekkasie | align="center" |2 | |- ! data-sort-value="19"|DNF | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |23 | Ongeluk | align="center" |17 | |- ! data-sort-value="20"|DNF | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |2 | Getol | align="center" |9 | |- ! colspan="8" | Bron: ''formula1.com''<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1108/australia/race-result.html|title=Formula 1 Heineken Austalian Grand Prix 2022 - Race Result|access-date=2022-04-10|date=2022-04-10|work=Formula 1® - The Official F1® Website|language=en}}</ref> |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Charles Leclerc]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |71 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |37 | {{wins}}2 |- ! 3 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |33 | {{verlies}}1 |- ! 4 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |30 | {{wins}}3 |- ! 5 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 6 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |25 | {{verlies}}3 |- ! 7 | align="center" |31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault F1|Renault]] | align="center" |20 | {{verlies}}1 |- ! 8 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |16 | {{wins}}2 |- ! 9 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |12 | {{verlies}}1 |- ! 10 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |10 | {{verlies}}1 |- ! 11 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |8 | {{wins}}3 |- ! 12 | align="center" | 10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |6 | {{wins}}3 |- ! 13 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |4 | {{verlies}}3 |- ! 14 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault F1|Renault]] | align="center" |2 | {{verlies}}2 |- ! 15 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |1 | {{wins}}3 |- ! 16 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |1 | {{verlies}}3 |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 104 |- | {{0}}2 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 65 |- | {{0}}3 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 55 |- | {{0}}4 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 24 |- | {{0}}5 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 22 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 13 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 12 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 10 |- | {{0}}9 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 1 |- | 10 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 0 |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Melbourne]] [[Kategorie:Sport in 2022|Australië]] [[Kategorie:Sport in Australië|Formule Een]] gnekcy2lwzufvppcg18mtlif5qpr0la 0 391375 2514847 2510517 2022-07-25T10:58:10Z 175.176.41.167 wikitext text/x-wiki [[Lêer:President Ferdinand R. Marcos, Jr. State of the Nation Address (SONA).png|duimnael|Ferdinand Romualdez Marcos jr.]] '''Ferdinand Romualdez Marcos jr.'''<ref name="SydneyMorningHerald20121124">{{Cite news |date=24 November 2012 |title=A dynasty on steroids |language=en |work=The Sydney Morning Herald |url=https://www.smh.com.au/lifestyle/a-dynasty-on-steroids-20121119-29kwy.html |access-date=5 February 2022}}</ref><ref name="biography">{{Cite web |title=Senator Ferdinand "Bongbong" R. Marcos Jr. |url=http://senate.gov.ph/senators/sen_bio/bmarcos_bio.asp |access-date=15 Oktober 2015 |publisher=Senate of the Philippines}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 Mei 2022 |title=Who is Ferdinand Marcos Jr,President-Elect of Philippines |url=https://theinformant247.com/who-is-ferdinand-marcos-jr-president-elect-of-philippines/ |access-date=23 Mei 2022 |website=The Informant247 |language=en-US}}</ref> ([[Tagalog]]: [ˈmaɾkɔs], Engels: /ˈmɑːrkɔːs/ MAR-kawss;<ref>{{Cite book |title=The New Webster's Dictionary of the English Language |publisher=Lexicon Publications, Inc. |year=1994 |isbn=0-7172-4690-6 |pages=609}}</ref> gebore [[13 September]] [[1957]]), algemeen na verwys as '''Bongbong Marcos''' of met sy voorletters '''BBM''', is 'n Filippynse politikus wat die huidige president van die [[Filippyne]] is.<ref name="Associated Press">{{cite news |title=The son of late dictator Marcos has won the Philippines' presidential election |url=https://www.npr.org/2022/05/10/1097903733/ferdinand-marcos-wins-philippines-presidential-election |access-date=12 Mei 2022 |work=Associated Press |agency=[[NPR]] |date=10 Mei 2022 |location=[[Manila]] |archive-date=12 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512082804/https://www.npr.org/2022/05/10/1097903733/ferdinand-marcos-wins-philippines-presidential-election |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite news |date=12 Mei 2022 |title=Biden, Xi congratulate Marcos Jr on Philippine presidential win |work=[[Al Jazeera]] |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/5/12/us-china-congratulate-marcos-jr-on-philippine-presidential-win |access-date=12 Mei 2022}}</ref><ref>{{Cite news |last1=Cabato |first1=Regine |last2=Westfall |first2=Sammy |date=10 Mei 2022 |title=Marcos family once ousted by uprising wins Philippines vote in landslide |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/05/10/philippines-presidential-election-result-ferdinand-bongbong-marcos/ |access-date=12 Mei 2022}}</ref> Hy het voorheen as 'n senator van 2010 tot 2016 gedien. Hy is die tweede kind en enigste seun van voormalige president, [[diktator]],<ref>{{Cite book |last=Bonner |first=William |url=https://books.google.com/books?id=6nUaAQAAIAAJ |title=Waltzing with a Dictator: The Marcoses and the Making of American Policy |last2=Bonner |first2=Raymond |date=1987 |publisher=Times Books |isbn=978-0-8129-1326-2 |language=en}}</ref> en [[Kleptokrasie|kleptokraat]]<ref name="marcosKleptocracy22">{{Cite book |last1=David |first1=Chaikin |url=https://doi.org/10.1057/9780230622456_7 |title=Corruption and Money Laundering: A Symbiotic Relationship |last2=Sharman |first2=J.C. |publisher=Palgrave Macmillan |year=2009 |isbn=978-0-230-61360-7 |series=Palgrave Series on Asian Governance |location=New York |pages=153–186 |chapter=The Marcos Kleptocracy |doi=10.1057/9780230622456_7}}</ref> [[Ferdinand Marcos]] sr. en voormalige presidentsvrou en veroordeelde misdadiger<ref>{{Cite news |last=Gutierrez |first=Jason |date=9 November 2018 |title=Imelda Marcos Is Sentenced to Decades in Prison for Corruption |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2018/11/09/world/asia/imelda-marcos-sentenced-philippines.html |access-date=13 Mei 2022 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite web |title=Imelda Marcos found guilty of 7 counts of graft |url=https://www.philstar.com/headlines/2018/11/09/1867185/imelda-marcos-found-guilty-7-counts-graft |access-date=13 Mei 2022 |website=Philstar.com}}</ref> [[Imelda Marcos|Imelda Romualdez Marcos]].<ref name="SydneyMorningHerald20121124" /> In 1980 het Marcos vise-goewerneur van Ilocos Norte geword, en het onbestrede vir die Kilusang Bagong Lipunan-party van sy pa, wat destyds die Filippyne onder [[krygswet]] regeer het, gestaan.<ref name="Ellison2005">{{Cite book |last=Ellison |first=Katherine W. |title=Imelda, steel butterfly of the Philippines |date=2005 |location=Lincoln, Nebraska}}</ref> Hy het toe in 1983 goewerneur van Ilocos Norte geword en dié amp beklee totdat sy gesin deur die EDSA-revolusie uit die mag gedryf is en in Februarie 1986 in ballingskap na [[Hawaii]] gevlug het.<ref name="DavidHolley19860228">{{Cite news |last=Holley |first=David |date=28 Februarie 1986 |title=Speculation Grows: Marcos May Stay at Luxurious Hawaii Estate |work=Los Angeles Times |url=https://articles.latimes.com/1986-02-28/news/mn-12789_1_marcos-estate |url-status=live |access-date=16 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150921074524/http://articles.latimes.com/1986-02-28/news/mn-12789_1_marcos-estate |archive-date=21 September 2015 |issn=0458-3035}}</ref> Na die dood van sy pa in 1989, het president Corazon Aquino uiteindelik toegelaat dat sy gesin na die Filippyne terugkeer om verskeie aanklagte in die gesig te staar.<ref name="SethMydans19911104">{{Cite news |last=Mydans |first=Seth |date=4 November 1991 |title=Imelda Marcos Returns to Philippines |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1991/11/04/world/imelda-marcos-returns-to-philippines.html |url-status=live |access-date=16 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091212102834/https://www.nytimes.com/1991/11/04/world/imelda-marcos-returns-to-philippines.html |archive-date=12 Desember 2009}}</ref> Marcos jr. en sy ma, Imelda, staar tans inhegtenisneming in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] in die gesig vir die verontagsaming van 'n hofbevel om VS$353 miljoen in restitusie te betaal aan slagoffers van menseregtemisbruik tydens sy pa se diktatuur.<ref name="bongbongCantVisitUSA">{{Cite news |last=Robles |first=Alan |date=2 Mei 2022 |title=Philippine election: Who is Bongbong Marcos, what's his platform and China views, and why can't he visit the US? |publisher=South China Morning Post |url=https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3176275/philippine-election-who-bongbong-marcos-whats-his-platform-and}}</ref> Marcos is verkies as verteenwoordiger van Ilocos Norte se 2de kongresdistrik van 1992 tot 1995. Marcos het hom verkiesbaar gestel en is weer verkies tot goewerneur van Ilocos Norte in 1998. Na nege jaar het hy teruggekeer na sy vorige posisie as verteenwoordiger van 2007 tot 2010, en toe senator geword onder die Nacionalista Party van 2010 tot 2016.<ref>{{Cite web |date=5 Februarie 2014 |title=List of Committees |url=http://senate.gov.ph/committee/list.asp |access-date=14 Maart 2014 |publisher=Senate of the Philippines}}</ref> In 2015 het Marcos aan die 2016-verkiesing vir visepresident deelgeneem. Met 'n verskil van 263 473 stemme (0,64 persent), het Marcos teen die Camarines Sur-verteenwoordiger Leni Robredo verloor.<ref name="CNN Philippines 2015-10-05">{{Cite news |date=October 5, 2015 |title=Bongbong Marcos running for vice president in 2016 |publisher=CNN |url=http://cnnphilippines.com/news/2015/10/05/bongbong-marcos-vice-president-elections-2016-the-filipino-votes.html |access-date=5 Oktober 2015}}</ref> In reaksie hierop het Marcos 'n verkiesingsprotes by die Presidensiële Verkiesingstribunaal aan hangig gemaak. Sy petisie is later eenparig van die hand gewys nadat die toetsstelling daartoe gelei het dat Robredo haar voorsprong met 15 093 bykomende stemme vergroot het.<ref name="PETdismissalSCMP">{{Cite news |date=February 16, 2021 |title=Marcos heir loses bid to overturn Philippine VP election loss |language=en |work=The South China Morning Post |agency=Agence France-Presse |url=https://www.scmp.com/news/asia/southeast-asia/article/3121926/ferdinand-bongbong-marcos-loses-bid-overturn-philippines |access-date=16 Februarie 2021}}</ref><ref name="PETdismissalCNN">{{Cite news |date=16 Februarie 2021 |title=Supreme Court unanimously junks Marcos' VP poll protest vs Robredo |language=en |work=CNN Philippines |url=https://cnnphilippines.com/news/2021/2/16/Supreme-Court-Bongbong-Marcos-Leni-Robredo-vice-president-poll-protest.html |url-status=live |access-date=16 Februarie 2021}}</ref> In 2021 het Marcos aangekondig dat hy aan die 2022-verkiesing as president van die Filippyne sou deelneem, onder die Partido Federal ng Pilipinas (PFP},<ref>{{Cite web |date=6 Oktober 2021 |title=Dictator's son Bongbong Marcos files candidacy for president |url=https://www.rappler.com/nation/elections/bongbong-marcos-files-certificate-candidacy-president-2022/ |access-date=13 Januarie 2022 |website=RAPPLER |language=en-US}}</ref> wat hy met 'n groot meerderheid gewen het.<ref name="Associated Press" /> Marcos het byna 59% van die stemme gekry, die eerste kandidaat wat met 'n meerderheid verkies is sedert die stigting van die Vyfde Republiek in 1986.<ref name=":4">{{cite news |last=Verizon |first=Cliff |date=25 Mei 2022 |title=Marcos officially declared Philippines' next president |publisher=Nikkei Asia |url=https://asia.nikkei.com/Politics/Philippine-elections/Marcos-officially-declared-Philippines-next-president |accessdate=26 Mei 2022}}</ref><ref name="auto">{{cite news |last=Morales |first=Neil Jerome |date=25 Mei 2022 |title=hilippines Congress proclaims Marcos as next president |publisher=Reuters |url=https://www.reuters.com/markets/asia/philippines-congress-proclaims-marcos-next-president-2022-05-25/ |accessdate=26 Mei 2022}}</ref> Hy is amptelik op 25 Mei 2022 deur die Kongres as verkose president verklaar.<ref name=":4" /> Sy oorwinning was ook die grootste sedert 1981, toe sy pa 88% van die stemme gekry het weens 'n boikot deur die opposisie wat teen die vorige verkiesing geprotesteer het.<ref>{{Cite web |title=Martial Law Museum |url=https://martiallawmuseum.ph/magaral/the-first-election/ |access-date=2022-06-05 |website=Martial Law Museum |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Kamm |first=Henry |last2=Times |first2=Special To the New York |date=1981-02-06 |title=PHILIPPINE OPPOSITION TO BOYCOTT PRESIDENTIAL ELECTION |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1981/02/06/world/philippine-opposition-to-boycott-presidential-election.html |access-date=2022-06-05 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite news |last=Kamm |first=Henry |last2=Times |first2=Special To the New York |date=1981-06-17 |title=MARCOS IS VICTOR BY A HUGE MAJORITY |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1981/06/17/world/marcos-is-victor-by-a-huge-majority.html |access-date=2022-06-05 |issn=0362-4331}}</ref> Hy is die eerste kandidaat wat 'n visepresidentsveldtog verloor, maar die presidentskap wen. Sy veldtog het kritiek van feiteondersoekers en disinformasiegeleerdes ontvang, wat bevind het dat sy veldtog gedryf is deur historiese ontkenning wat daarop gemik is om die Marcos-[[handelsmerk]] op te knap en sy mededingers swart te smeer.<ref name="filipinosFallFakeHistory">{{Cite news |date=30 Maart 2022 |title=Filipinos fall for fake history |work=The Standard (Hong Kong) |agency=Agence France-Presse |url=https://www.thestandard.com.hk/section-news/section/15/240306/Filipinos-fall-for-fake-history}}</ref> Sy veldtog is ook daarvan beskuldig dat hul die menseregtevergrype en plundering wat tydens sy pa se presidentskap plaasgevind het, afgewit het.<ref name="filipinosFallFakeHistory" /> Die ''[[Washington Post]]'' het opgemerk hoe die historiese feiteverdraaiing deur die Marcoses sedert die 2000's aan die gang is, terwyl ''[[The New York Times]]'' sy oortuigings van belastingbedrog aangehaal het, insluitend sy weiering om sy familie se boedelbelasting te betaal, en wanvoorstelling van sy opleiding aan die [[Universiteit van Oxford]].<ref>{{Cite news |date=12 April 2022 |title=How the Philippines' brutal history is being whitewashed for voters |language=en |newspaper=Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/04/12/philippines-marcos-memory-election/ |access-date=23 April 2022}}</ref><ref>{{Cite news |last=Wee |first=Sui-Lee |date=1 Mei 2022 |title='We Want Change': In the Philippines, Young People Aim to Upend an Election |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2022/05/01/world/asia/philippines-election-marcos-robredo.html |access-date=2 Mei 2022 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.france24.com/es/video/20220511-protestas-en-filipinas-en-rechazo-a-la-victoria-no-oficial-de-ferdinand-marcos-jr|title=Protestas en Filipinas en rechazo a la victoria no oficial de Ferdinand Marcos Jr.|access-date=17 Mei 2022|date=11 Mei 2022|website=France 24}}</ref><ref>{{cite web|url=https://southseattleemerald.com/2022/05/12/filipino-community-protests-philippine-presidential-election-results/|title=Filipino Community Protests Philippine Presidential Election Results|access-date=17 Mei 2022|date=13 Mei 2022|website=South Seattle Emerald|language=en-US}}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings|3}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Marcos, Bongbong}} [[Kategorie:Presidente van die Filippyne]] [[Kategorie:Geboortes in 1957]] [[Kategorie:Lewende mense]] 26auv9by7ff9gfepgkxkjqer2ap0x5f 0 391577 2514510 2514471 2022-07-24T13:01:25Z Sobaka 328 opdateer wikitext text/x-wiki [[Lêer:Monkeypox (rectangle).gif|duimnael|Die aappokkevirus onder 'n elektronmikroskoop gesien.]] '''Aappokke''' is 'n aansteeklike [[virus]][[siekte]] wat by [[mens]]e en sommige ander [[dier]]e kan voorkom.<ref name=WHO4June2022>{{cite web |title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update |website=www.who.int |url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 |access-date=7 Junie 2022 |archive-date=6 Junie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 |url-status=live |date=4 Junie 2022|publisher=World Health Organization}}</ref> [[Simptoom|Simptome]] sluit in [[koors]], geswelde limfknope en 'n uitslag wat blase vorm en dan korsies oor die blase.<ref name=WHO4June2022/> Die tyd vanaf blootstelling tot die aanvang van simptome wissel van 5 tot 21 dae.<ref name=WHOfact2022>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox |publisher=World Health Organization|date=19 Mei 2022 |accessdate=28 Mei 2022 }}</ref><ref name=CDC2017Sym/> Die duur van simptome is tipies 2 tot 4 weke.<ref name=CDC2017Sym>{{cite web |title=Signs and Symptoms Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-date=15 Oktober 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html }}</ref> Daar kan ligte simptome wees, maar dit kan voorkom sonder dat enige simptome bekend is. <ref name=WHOfact2022/><ref name=Sut2020>{{cite book |last1=Sutcliffe |first1=Catherine G. |last2=Rimone |first2=Anne W. |last3=Moss |first3=William J. |editor1-last=Ryan |editor1-first=Edward T. |editor2-last=Hill |editor2-first=David R. |editor3-last=Solomon |editor3-first=Tom |editor4-last=Aronson |editor4-first=Naomi |editor5-last=Endy |editor5-first=Timothy P. |title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh |isbn=978-0-323-55512-8 |pages=272–277 |edition=Tenth |chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&dq=monkeypox+nigeria&pg=PA272 |chapter=32.2. Poxviruses}}</ref> Daar is gevind dat die klassieke voorstelling van koors en spierpyne, gevolg deur geswelde kliere, met letsels in dieselfde stadium, nie algemeen is vir alle uitbrake nie.<ref name=WHO4June2022/><ref name=Harris2022>{{cite journal |last1=Harris |first1=Emily |title=What to Know About Monkeypox |journal=JAMA |date=27 Mei 2022 |doi=10.1001/jama.2022.9499}}</ref> Gevalle kan ernstig wees, veral by kinders, swanger vroue of mense met onderdrukte [[immuunstelsel]]s.<ref name="WHO13">{{cite web |date=21 Mei 2022 |title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries |url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385 |access-date=25 Mei 2022 |website=World Health Organization}}</ref> Die siekte word veroorsaak deur aappokkevirus, 'n soönotiese virus in die genus ''Orthopoxvirus''. Die variola-virus, die veroorsakende agent van [[pokke]], was ook in hierdie genus.<ref>Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). "348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections". In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). Goldman-Cecil Medicine. Vol. 2 (26th ed.). Philadelphia: Elsevier. pp. 2180–2183. ISBN 978-0-323-53266-2</ref> Van die twee tipes by mense, veroorsaak die Wes-Afrikaanse tipe 'n minder ernstige siekte as die Sentraal-Afrikaanse (Kongokom) tipe.<ref name="Adler2022">{{cite journal |last1=Adler |first1=Hugh |last2=Gould |first2=Susan |last3=Hine |first3=Paul |last4=Snell |first4=Luke B. |last5=Wong |first5=Waison |last6=Houlihan |first6=Catherine F. |last7=Osborne |first7=Jane C. |last8=Rampling |first8=Tommy |last9=Beadsworth |first9=Mike Bj |last10=Duncan |first10=Christopher Ja |last11=Dunning |first11=Jake |last12=Fletcher |first12=Tom E. |last13=Hunter |first13=Ewan R. |last14=Jacobs |first14=Michael |last15=Khoo |first15=Saye H. |last16=Newsholme |first16=William |last17=Porter |first17=David |last18=Porter |first18=Robert J. |last19=Ratcliffe |first19=Libuše |last20=Schmid |first20=Matthias L. |last21=Semple |first21=Malcolm G. |last22=Tunbridge |first22=Anne J. |last23=Wingfield |first23=Tom |last24=Price |first24=Nicholas M. |title=Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK |journal=The Lancet. Infectious Diseases |date=24 Mei 2022 |pages=S1473–3099(22)00228–6 |doi=10.1016/S1473-3099(22)00228-6 }}</ref> Dit kan versprei deur die hantering van bosvleis, dierebyte of -skrape, liggaamsvloeistowwe, besmette voorwerpe of ander noue kontak met 'n besmette persoon.<ref name="CDC2015Trans" /><ref name="WHO26May2022">{{cite web |title=Monkeypox: public health advice for gay, bisexual and other men who have sex with men |url=https://www.who.int/news/item/25-05-2022-monkeypox--public-health-advice-for-gay--bisexual-and-other-men-who-have-sex-with-men |accessdate=27 Mei 2022 |date=26 May 2022 |archive-date=26 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526194149/https://www.who.int/news/item/25-05-2022-monkeypox--public-health-advice-for-gay--bisexual-and-other-men-who-have-sex-with-men |url-status=live }}</ref> Verspreiding kan plaasvind deur klein druppels en moontlik die lugroete. <ref name=WHO4June2022/><ref name=CDC2022>{{cite web |title=Infection Control: Hospital {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-hospital.html |accessdate=24 Mei 2022 |date=22 Mei 2022 |archive-date=18 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220518152243/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-hospital.html |url-status=live }}</ref> Mense kan die virus versprei vanaf die begin van simptome totdat al die rowe afgeval het; met 'n bewys van verspreiding vir meer as 'n week nadat letsels rowe gevorm het.<ref name=Adler2022/> Daar word geglo dat die virus normaalweg onder sekere [[knaagdier]]e in [[Afrika]] versprei.<ref name=CDC2015Trans>{{cite web |title=Transmission Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202658/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html |archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> [[Diagnose]] kan bevestig word deur 'n letsel vir die virus se [[DNS]] te toets.<ref name=CDC2015Out/> Die siekte kan soortgelyk aan [[waterpokkies]] lyk.<ref name=Mc2014>{{cite journal |vauthors=McCollum AM, Damon IK |title=Human monkeypox |journal=Clinical Infectious Diseases |volume=58 |issue=2 |pages=260–267 |date=Januarie 2014 |pmid=24158414 |doi=10.1093/cid/cit703 |doi-access=free}}</ref> [[Lêer:Monkeypox.jpg|links|duimnael|Nabyskoot van aappokke letsels op die arm en been van 'n meisie.]] Daar is geen bekende genesing nie.<ref name=CDC2019Tx>{{cite web |title=Treatment {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html |website=www.cdc.gov |access-date=11 Oktober 2019 |date=28 Desember 2018 |archive-date=15 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190615121759/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html |url-status=live }}</ref> 'n Studie in 1988 het bevind dat die pokke-entstof ongeveer 85% beskermend was om infeksie in noue kontak te voorkom en om die erns van die siekte te verminder.<ref>{{Cite journal |last=Fine |first=P. E. |last2=Jezek |first2=Z. |last3=Grab |first3=B. |last4=Dixon |first4=H. |date=September 1988 |title=The transmission potential of monkeypox virus in human populations |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2850277/ |journal=International Journal of Epidemiology |volume=17 |issue=3 |pages=643–650 |doi=10.1093/ije/17.3.643 |issn=0300-5771 |pmid=2850277}}</ref> 'n Nuwer pokke- en aappokke-entstof gebaseer op gemodifiseerde vaccinia Ankara is goedgekeur, maar met beperkte beskikbaarheid.<ref name=WHOfact2022/><ref name=CDC1>{{cite web |title=Monkeypox and Smallpox Vaccine Guidance {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html |website=www.cdc.gov |accessdate=20 Mei 2022 |date=29 November 2019 |archive-date=19 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220519221450/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html |url-status=live }}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=FDA approves first live, non-replicating vaccine to prevent smallpox and monkeypox |url=https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-live-non-replicating-vaccine-prevent-smallpox-and-monkeypox |website=FDA |access-date=27 September 2019 |date=24 September 2019 |archive-date=17 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191017055501/https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-live-non-replicating-vaccine-prevent-smallpox-and-monkeypox |url-status=live }}</ref> Ander maatreëls sluit in gereelde [[handewas]] en vermyding van siek mense en ander diere.<ref name=CDCprev>{{cite web |title=Prevention |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html |website=www.cdc.gov |accessdate=14 Mei 2022 |date=29 November 2019 |archive-date=14 Maart 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220314010736/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html |url-status=live }}</ref> Antivirale middels, sidofovir en tekovirimat, vaccinia immuunglobulien en die pokke-entstof kan tydens uitbrake gebruik word.<ref name=CDC26may2022>{{cite web |title=Interim Clinical Guidance for the Treatment of Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html |website=www.cdc.gov |accessdate=8 Junie 2022 |date=26 Mei 2022 |archive-date=7 Junie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220607235042/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html |url-status=live }}</ref><ref name=Gov.UK2022>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox |website=GOV.UK |date=24 Mei 2022 |access-date=28 Mei 2022 |archive-date=18 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox |url-status=live }}</ref> Die [[risiko]] van [[dood]] het gewissel van 0% tot 1%.<ref name=WHOfact2022/> Die meeste mense herstel.<ref name=Gov.UK2022/> Daar word geglo dat die siekte nie meer so skaars is as wat voorheen gedink is nie;<ref name=Simpson2020>{{cite journal |last1=Simpson |first1=Karl |last2=Heymann |first2=David |last3=Brown |first3=Colin S. |last4=Edmunds |first4=W. John |last5=Elsgaard |first5=Jesper |last6=Fine |first6=Paul |last7=Hochrein |first7=Hubertus |last8=Hoff |first8=Nicole A. |last9=Green |first9=Andrew |last10=Ihekweazu |first10=Chikwe |last11=Jones |first11=Terry C. |last12=Lule |first12=Swaib |last13=Maclennan |first13=Jane |last14=McCollum |first14=Andrea |last15=Mühlemann |first15=Barbara |last16=Nightingale |first16=Emily |last17=Ogoina |first17=Dimie |last18=Ogunleye |first18=Adesola |last19=Petersen |first19=Brett |last20=Powell |first20=Jacqueline |last21=Quantick |first21=Ollie |last22=Rimoin |first22=Anne W. |last23=Ulaeato |first23=David |last24=Wapling |first24=Andy |title=Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication |journal=Vaccine |date=14 July 2020 |volume=38 |issue=33 |pages=5077–5081 |doi=10.1016/j.vaccine.2020.04.062 |pmid=32417140 |s2cid=218678320 }}</ref><ref name=Bunge2022>{{cite journal |last1=Bunge |first1=Eveline M. |last2=Hoet |first2=Bernard |last3=Chen |first3=Liddy |last4=Lienert |first4=Florian |last5=Weidenthaler |first5=Heinz |last6=Baer |first6=Lorraine R. |last7=Steffen |first7=Robert |title=The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review |journal=PLOS Neglected Tropical Diseases |date=11 Februarie 2022 |volume=16 |issue=2 |pages=e0010141 |doi=10.1371/journal.pntd.0010141 }}</ref> moontlik as gevolg van kwynende [[Immuunstelsel|immuniteit]] sedert die staking van roetine-pokke-inenting.<ref name=Mc2014/> Gevalle het aansienlik toegeneem sedert die 1980's.<ref name=Andrew2020>{{cite book |last1=James |first1=William D. |last2=Elston |first2=Dirk |last3=Treat |first3=James R. |last4=Rosenbach |first4=Misha A. |last5=Neuhaus |first5=Isaac |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh |isbn=978-0-323-54753-6 |page=389 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&dq=human&pg=PA389 |chapter=19. Viral diseases }}</ref> Sporadiese gevalle kom gereeld in Sentraal- en [[Wes-Afrika]] voor, en dit is hoogs endemies in die [[Demokratiese Republiek van die Kongo]] (DRK).<ref name=Bunge2022/> Jagters in die tropiese woude van Sentraal- en Wes-Afrika word die meeste blootgestel.<ref name=WHO2018>{{cite book |title=Managing epidemics: Key facts about major deadly diseases |date=2018 |publisher=World Health Organization |isbn=978-92-4-156553-0 |pages=172–179 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=aGNnDwAAQBAJ&dq=%22congenital+monkeypox%22&pg=PA172 |chapter=Part II: Monkeypox |access-date=2022-05-24 |archive-date=2022-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220524191802/https://books.google.com/books?id=aGNnDwAAQBAJ&newbks=0&printsec=frontcover&pg=PA172&dq=%22congenital+monkeypox%22&hl=en |url-status=live }}</ref> Dit is vir die eerste keer in 1958 as 'n afsonderlike siekte geïdentifiseer onder laboratoriumape in [[Kopenhagen]], [[Denemarke]].<ref name=CDC2015Main>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015113128/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> Daar word vermoed dat verskeie spesies diere as 'n natuurlike reservoir van die virus optree.<ref name=WHONR>{{cite web | url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox | title=Monkeypox }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Di Giulio |first1=Daniel B |last2=Eckburg |first2=Paul B |title=Human monkeypox: an emerging zoonosis |journal=The Lancet Infectious Diseases |date=January 2004 |volume=4 |issue=1 |pages=15–25 |doi=10.1016/s1473-3099(03)00856-9 |pmid=14720564 }}</ref> Die eerste gevalle by mense is in 1970 in die DRK gevind.<ref name=CDC2015Main/> 'n Uitbreking wat in 2003 in die Verenigde State plaasgevind het, is opgespoor na 'n troeteldierwinkel waar knaagdiere wat uit [[Ghana]] ingevoer is, verkoop is.<ref name=CDC2015Out>{{cite web |title=2003 U.S. Outbreak Monkeypox|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202731/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html |archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> Sedert 2017 vind 'n groot uitbreking in [[Nigerië]] plaas.<ref name=Mauldin2022>{{cite journal |last1=Mauldin |first1=Matthew R. |last2=McCollum |first2=Andrea M. |last3=Nakazawa |first3=Yoshinori J. |last4=Mandra |first4=Anna |last5=Whitehouse |first5=Erin R. |last6=Davidson |first6=Whitni |last7=Zhao |first7=Hui |last8=Gao |first8=Jinxin |last9=Li |first9=Yu |last10=Doty |first10=Jeffrey |last11=Yinka-Ogunleye |first11=Adesola |last12=Akinpelu |first12=Afolabi |last13=Aruna |first13=Olusola |last14=Naidoo |first14=Dhamari |last15=Lewandowski |first15=Kuiama |last16=Afrough |first16=Babak |last17=Graham |first17=Victoria |last18=Aarons |first18=Emma |last19=Hewson |first19=Roger |last20=Vipond |first20=Richard |last21=Dunning |first21=Jake |last22=Chand |first22=Meera |last23=Brown |first23=Colin |last24=Cohen-Gihon |first24=Inbar |last25=Erez |first25=Noam |last26=Shifman |first26=Ohad |last27=Israeli |first27=Ofir |last28=Sharon |first28=Melamed |last29=Schwartz |first29=Eli |last30=Beth-Din |first30=Adi |last31=Zvi |first31=Anat |last32=Mak |first32=Tze Minn |last33=Ng |first33=Yi Kai |last34=Cui |first34=Lin |last35=Lin |first35=Raymond T. P. |last36=Olson |first36=Victoria A. |last37=Brooks |first37=Tim |last38=Paran |first38=Nir |last39=Ihekweazu |first39=Chikwe |last40=Reynolds |first40=Mary G. |title=Exportation of Monkeypox Virus From the African Continent |journal=The Journal of Infectious Diseases |date=19 April 2022 |volume=225 |issue=8 |pages=1367–1376 |doi=10.1093/infdis/jiaa559 |pmid=2880628 |pmc=1917298 }}</ref> Die 2022-aappokkie-uitbraak verteenwoordig die eerste voorkoms van wydverspreide gemeenskapsoordrag buite Afrika, wat aanvanklik in Mei 2022 in die [[Verenigde Koninkryk]] geïdentifiseer is, met daaropvolgende gevalle wat in ten minste 20 lande<ref>{{cite web |title=Monkeypox outbreak: List of countries with reported cases |url=https://gulfnews.com/special-reports/monkeypox-outbreak-list-of-countries-with-reported-cases-1.1653054419477 |website=Gulf News|access-date=24 Mei 2022}}</ref> in [[Europa]], [[Noord-Amerika]], [[Suid-Amerika]], [[Asië]], [[Afrika]] en [[Australië]] bevestig is.<ref name="arg">{{cite web|date=26 Mei 2022|title=Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/viruela-del-mono-confirmaron-el-primer-caso-del-virus-en-el-pais-nid26052022/|access-date=26 Mei 2022|language=es}}</ref><ref name="1stisrael">{{Cite news |first=Ido|last=Efrati|title=Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus |work=Haaretz |url=https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439 |access-date=21 Mei 2022}}</ref><ref name="alarabiya">{{cite web |title=UAE reports first case of monkeypox in the country |url=https://english.alarabiya.net/News/gulf/2022/05/24/UAE-reports-first-case-of-monkeypox-in-the-country |website=Al Arabiya |date=24 Mei 2022 |access-date=24 Mei 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Monkeypox cases investigated in Europe, the United States, Canada and Australia |work=[[BBC News]] |date=20 Mei 2022 |url=https://www.bbc.co.uk/news/health-61506562 |access-date=20 May 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Singapore confirms imported case of monkeypox after flight attendant develops fever and rashes |url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/monkeypox-singapore-imported-case-flight-attendant-fever-rashes-moh-2760996 |website=CNA (TV network) |access-date=21 Junie 2022}}</ref><ref name="moroc1st">{{cite web |title=Morocco Reports First Monkeypox Case |url=https://www.moroccoworldnews.com/2022/06/349441/morocco-reports-first-monkeypox-case |website=Morocco World News |access-date=2 Junie 2022}}</ref> Op [[23 Julie]] het die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) die uitbreking van aappokke tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer” verklaar<ref>{{cite web |title=Monkeypox outbreak constitutes global health emergency - WHO |url=https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/monkeypox-outbreak-constitutes-global-health-emergency-who-2022-07-23/ |website=[[Reuters]] |access-date=23 Julie 2022}}</ref>met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. ==Verwysings== {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Monkeypox}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aansteeklike siektes]] [[Kategorie:Velaandoenings]] [[Kategorie:Virussiektes]] mj51uu7whjz74c93boklnvtou9kbmnc 2514516 2514510 2022-07-24T13:23:06Z Sobaka 328 Regstelling, bron dui aan 10 nie 1 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Monkeypox (rectangle).gif|duimnael|Die aappokkevirus onder 'n elektronmikroskoop gesien.]] '''Aappokke''' is 'n aansteeklike [[virus]][[siekte]] wat by [[mens]]e en sommige ander [[dier]]e kan voorkom.<ref name=WHO4June2022>{{cite web |title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update |website=www.who.int |url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 |access-date=7 Junie 2022 |archive-date=6 Junie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 |url-status=live |date=4 Junie 2022|publisher=World Health Organization}}</ref> [[Simptoom|Simptome]] sluit in [[koors]], geswelde limfknope en 'n uitslag wat blase vorm en dan korsies oor die blase.<ref name=WHO4June2022/> Die tyd vanaf blootstelling tot die aanvang van simptome wissel van 5 tot 21 dae.<ref name=WHOfact2022>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox |publisher=World Health Organization|date=19 Mei 2022 |accessdate=28 Mei 2022 }}</ref><ref name=CDC2017Sym/> Die duur van simptome is tipies 2 tot 4 weke.<ref name=CDC2017Sym>{{cite web |title=Signs and Symptoms Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-date=15 Oktober 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html }}</ref> Daar kan ligte simptome wees, maar dit kan voorkom sonder dat enige simptome bekend is. <ref name=WHOfact2022/><ref name=Sut2020>{{cite book |last1=Sutcliffe |first1=Catherine G. |last2=Rimone |first2=Anne W. |last3=Moss |first3=William J. |editor1-last=Ryan |editor1-first=Edward T. |editor2-last=Hill |editor2-first=David R. |editor3-last=Solomon |editor3-first=Tom |editor4-last=Aronson |editor4-first=Naomi |editor5-last=Endy |editor5-first=Timothy P. |title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh |isbn=978-0-323-55512-8 |pages=272–277 |edition=Tenth |chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&dq=monkeypox+nigeria&pg=PA272 |chapter=32.2. Poxviruses}}</ref> Daar is gevind dat die klassieke voorstelling van koors en spierpyne, gevolg deur geswelde kliere, met letsels in dieselfde stadium, nie algemeen is vir alle uitbrake nie.<ref name=WHO4June2022/><ref name=Harris2022>{{cite journal |last1=Harris |first1=Emily |title=What to Know About Monkeypox |journal=JAMA |date=27 Mei 2022 |doi=10.1001/jama.2022.9499}}</ref> Gevalle kan ernstig wees, veral by kinders, swanger vroue of mense met onderdrukte [[immuunstelsel]]s.<ref name="WHO13">{{cite web |date=21 Mei 2022 |title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries |url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385 |access-date=25 Mei 2022 |website=World Health Organization}}</ref> Die siekte word veroorsaak deur aappokkevirus, 'n soönotiese virus in die genus ''Orthopoxvirus''. Die variola-virus, die veroorsakende agent van [[pokke]], was ook in hierdie genus.<ref>Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). "348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections". In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). Goldman-Cecil Medicine. Vol. 2 (26th ed.). Philadelphia: Elsevier. pp. 2180–2183. ISBN 978-0-323-53266-2</ref> Van die twee tipes by mense, veroorsaak die Wes-Afrikaanse tipe 'n minder ernstige siekte as die Sentraal-Afrikaanse (Kongokom) tipe.<ref name="Adler2022">{{cite journal |last1=Adler |first1=Hugh |last2=Gould |first2=Susan |last3=Hine |first3=Paul |last4=Snell |first4=Luke B. |last5=Wong |first5=Waison |last6=Houlihan |first6=Catherine F. |last7=Osborne |first7=Jane C. |last8=Rampling |first8=Tommy |last9=Beadsworth |first9=Mike Bj |last10=Duncan |first10=Christopher Ja |last11=Dunning |first11=Jake |last12=Fletcher |first12=Tom E. |last13=Hunter |first13=Ewan R. |last14=Jacobs |first14=Michael |last15=Khoo |first15=Saye H. |last16=Newsholme |first16=William |last17=Porter |first17=David |last18=Porter |first18=Robert J. |last19=Ratcliffe |first19=Libuše |last20=Schmid |first20=Matthias L. |last21=Semple |first21=Malcolm G. |last22=Tunbridge |first22=Anne J. |last23=Wingfield |first23=Tom |last24=Price |first24=Nicholas M. |title=Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK |journal=The Lancet. Infectious Diseases |date=24 Mei 2022 |pages=S1473–3099(22)00228–6 |doi=10.1016/S1473-3099(22)00228-6 }}</ref> Dit kan versprei deur die hantering van bosvleis, dierebyte of -skrape, liggaamsvloeistowwe, besmette voorwerpe of ander noue kontak met 'n besmette persoon.<ref name="CDC2015Trans" /><ref name="WHO26May2022">{{cite web |title=Monkeypox: public health advice for gay, bisexual and other men who have sex with men |url=https://www.who.int/news/item/25-05-2022-monkeypox--public-health-advice-for-gay--bisexual-and-other-men-who-have-sex-with-men |accessdate=27 Mei 2022 |date=26 May 2022 |archive-date=26 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526194149/https://www.who.int/news/item/25-05-2022-monkeypox--public-health-advice-for-gay--bisexual-and-other-men-who-have-sex-with-men |url-status=live }}</ref> Verspreiding kan plaasvind deur klein druppels en moontlik die lugroete. <ref name=WHO4June2022/><ref name=CDC2022>{{cite web |title=Infection Control: Hospital {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-hospital.html |accessdate=24 Mei 2022 |date=22 Mei 2022 |archive-date=18 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220518152243/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-hospital.html |url-status=live }}</ref> Mense kan die virus versprei vanaf die begin van simptome totdat al die rowe afgeval het; met 'n bewys van verspreiding vir meer as 'n week nadat letsels rowe gevorm het.<ref name=Adler2022/> Daar word geglo dat die virus normaalweg onder sekere [[knaagdier]]e in [[Afrika]] versprei.<ref name=CDC2015Trans>{{cite web |title=Transmission Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202658/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html |archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> [[Diagnose]] kan bevestig word deur 'n letsel vir die virus se [[DNS]] te toets.<ref name=CDC2015Out/> Die siekte kan soortgelyk aan [[waterpokkies]] lyk.<ref name=Mc2014>{{cite journal |vauthors=McCollum AM, Damon IK |title=Human monkeypox |journal=Clinical Infectious Diseases |volume=58 |issue=2 |pages=260–267 |date=Januarie 2014 |pmid=24158414 |doi=10.1093/cid/cit703 |doi-access=free}}</ref> [[Lêer:Monkeypox.jpg|links|duimnael|Nabyskoot van aappokke letsels op die arm en been van 'n meisie.]] Daar is geen bekende genesing nie.<ref name=CDC2019Tx>{{cite web |title=Treatment {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html |website=www.cdc.gov |access-date=11 Oktober 2019 |date=28 Desember 2018 |archive-date=15 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190615121759/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html |url-status=live }}</ref> 'n Studie in 1988 het bevind dat die pokke-entstof ongeveer 85% beskermend was om infeksie in noue kontak te voorkom en om die erns van die siekte te verminder.<ref>{{Cite journal |last=Fine |first=P. E. |last2=Jezek |first2=Z. |last3=Grab |first3=B. |last4=Dixon |first4=H. |date=September 1988 |title=The transmission potential of monkeypox virus in human populations |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2850277/ |journal=International Journal of Epidemiology |volume=17 |issue=3 |pages=643–650 |doi=10.1093/ije/17.3.643 |issn=0300-5771 |pmid=2850277}}</ref> 'n Nuwer pokke- en aappokke-entstof gebaseer op gemodifiseerde vaccinia Ankara is goedgekeur, maar met beperkte beskikbaarheid.<ref name=WHOfact2022/><ref name=CDC1>{{cite web |title=Monkeypox and Smallpox Vaccine Guidance {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html |website=www.cdc.gov |accessdate=20 Mei 2022 |date=29 November 2019 |archive-date=19 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220519221450/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html |url-status=live }}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=FDA approves first live, non-replicating vaccine to prevent smallpox and monkeypox |url=https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-live-non-replicating-vaccine-prevent-smallpox-and-monkeypox |website=FDA |access-date=27 September 2019 |date=24 September 2019 |archive-date=17 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191017055501/https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-live-non-replicating-vaccine-prevent-smallpox-and-monkeypox |url-status=live }}</ref> Ander maatreëls sluit in gereelde [[handewas]] en vermyding van siek mense en ander diere.<ref name=CDCprev>{{cite web |title=Prevention |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html |website=www.cdc.gov |accessdate=14 Mei 2022 |date=29 November 2019 |archive-date=14 Maart 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220314010736/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html |url-status=live }}</ref> Antivirale middels, sidofovir en tekovirimat, vaccinia immuunglobulien en die pokke-entstof kan tydens uitbrake gebruik word.<ref name=CDC26may2022>{{cite web |title=Interim Clinical Guidance for the Treatment of Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html |website=www.cdc.gov |accessdate=8 Junie 2022 |date=26 Mei 2022 |archive-date=7 Junie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220607235042/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html |url-status=live }}</ref><ref name=Gov.UK2022>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox |website=GOV.UK |date=24 Mei 2022 |access-date=28 Mei 2022 |archive-date=18 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox |url-status=live }}</ref> Die [[risiko]] van [[dood]] het gewissel van 0% tot 10%.<ref name=WHOfact2022/> Die meeste mense herstel.<ref name=Gov.UK2022/> Daar word geglo dat die siekte nie meer so skaars is as wat voorheen gedink is nie;<ref name=Simpson2020>{{cite journal |last1=Simpson |first1=Karl |last2=Heymann |first2=David |last3=Brown |first3=Colin S. |last4=Edmunds |first4=W. John |last5=Elsgaard |first5=Jesper |last6=Fine |first6=Paul |last7=Hochrein |first7=Hubertus |last8=Hoff |first8=Nicole A. |last9=Green |first9=Andrew |last10=Ihekweazu |first10=Chikwe |last11=Jones |first11=Terry C. |last12=Lule |first12=Swaib |last13=Maclennan |first13=Jane |last14=McCollum |first14=Andrea |last15=Mühlemann |first15=Barbara |last16=Nightingale |first16=Emily |last17=Ogoina |first17=Dimie |last18=Ogunleye |first18=Adesola |last19=Petersen |first19=Brett |last20=Powell |first20=Jacqueline |last21=Quantick |first21=Ollie |last22=Rimoin |first22=Anne W. |last23=Ulaeato |first23=David |last24=Wapling |first24=Andy |title=Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication |journal=Vaccine |date=14 July 2020 |volume=38 |issue=33 |pages=5077–5081 |doi=10.1016/j.vaccine.2020.04.062 |pmid=32417140 |s2cid=218678320 }}</ref><ref name=Bunge2022>{{cite journal |last1=Bunge |first1=Eveline M. |last2=Hoet |first2=Bernard |last3=Chen |first3=Liddy |last4=Lienert |first4=Florian |last5=Weidenthaler |first5=Heinz |last6=Baer |first6=Lorraine R. |last7=Steffen |first7=Robert |title=The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review |journal=PLOS Neglected Tropical Diseases |date=11 Februarie 2022 |volume=16 |issue=2 |pages=e0010141 |doi=10.1371/journal.pntd.0010141 }}</ref> moontlik as gevolg van kwynende [[Immuunstelsel|immuniteit]] sedert die staking van roetine-pokke-inenting.<ref name=Mc2014/> Gevalle het aansienlik toegeneem sedert die 1980's.<ref name=Andrew2020>{{cite book |last1=James |first1=William D. |last2=Elston |first2=Dirk |last3=Treat |first3=James R. |last4=Rosenbach |first4=Misha A. |last5=Neuhaus |first5=Isaac |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh |isbn=978-0-323-54753-6 |page=389 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&dq=human&pg=PA389 |chapter=19. Viral diseases }}</ref> Sporadiese gevalle kom gereeld in Sentraal- en [[Wes-Afrika]] voor, en dit is hoogs endemies in die [[Demokratiese Republiek van die Kongo]] (DRK).<ref name=Bunge2022/> Jagters in die tropiese woude van Sentraal- en Wes-Afrika word die meeste blootgestel.<ref name=WHO2018>{{cite book |title=Managing epidemics: Key facts about major deadly diseases |date=2018 |publisher=World Health Organization |isbn=978-92-4-156553-0 |pages=172–179 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=aGNnDwAAQBAJ&dq=%22congenital+monkeypox%22&pg=PA172 |chapter=Part II: Monkeypox |access-date=2022-05-24 |archive-date=2022-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220524191802/https://books.google.com/books?id=aGNnDwAAQBAJ&newbks=0&printsec=frontcover&pg=PA172&dq=%22congenital+monkeypox%22&hl=en |url-status=live }}</ref> Dit is vir die eerste keer in 1958 as 'n afsonderlike siekte geïdentifiseer onder laboratoriumape in [[Kopenhagen]], [[Denemarke]].<ref name=CDC2015Main>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015113128/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> Daar word vermoed dat verskeie spesies diere as 'n natuurlike reservoir van die virus optree.<ref name=WHONR>{{cite web | url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox | title=Monkeypox }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Di Giulio |first1=Daniel B |last2=Eckburg |first2=Paul B |title=Human monkeypox: an emerging zoonosis |journal=The Lancet Infectious Diseases |date=January 2004 |volume=4 |issue=1 |pages=15–25 |doi=10.1016/s1473-3099(03)00856-9 |pmid=14720564 }}</ref> Die eerste gevalle by mense is in 1970 in die DRK gevind.<ref name=CDC2015Main/> 'n Uitbreking wat in 2003 in die Verenigde State plaasgevind het, is opgespoor na 'n troeteldierwinkel waar knaagdiere wat uit [[Ghana]] ingevoer is, verkoop is.<ref name=CDC2015Out>{{cite web |title=2003 U.S. Outbreak Monkeypox|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202731/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html |archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> Sedert 2017 vind 'n groot uitbreking in [[Nigerië]] plaas.<ref name=Mauldin2022>{{cite journal |last1=Mauldin |first1=Matthew R. |last2=McCollum |first2=Andrea M. |last3=Nakazawa |first3=Yoshinori J. |last4=Mandra |first4=Anna |last5=Whitehouse |first5=Erin R. |last6=Davidson |first6=Whitni |last7=Zhao |first7=Hui |last8=Gao |first8=Jinxin |last9=Li |first9=Yu |last10=Doty |first10=Jeffrey |last11=Yinka-Ogunleye |first11=Adesola |last12=Akinpelu |first12=Afolabi |last13=Aruna |first13=Olusola |last14=Naidoo |first14=Dhamari |last15=Lewandowski |first15=Kuiama |last16=Afrough |first16=Babak |last17=Graham |first17=Victoria |last18=Aarons |first18=Emma |last19=Hewson |first19=Roger |last20=Vipond |first20=Richard |last21=Dunning |first21=Jake |last22=Chand |first22=Meera |last23=Brown |first23=Colin |last24=Cohen-Gihon |first24=Inbar |last25=Erez |first25=Noam |last26=Shifman |first26=Ohad |last27=Israeli |first27=Ofir |last28=Sharon |first28=Melamed |last29=Schwartz |first29=Eli |last30=Beth-Din |first30=Adi |last31=Zvi |first31=Anat |last32=Mak |first32=Tze Minn |last33=Ng |first33=Yi Kai |last34=Cui |first34=Lin |last35=Lin |first35=Raymond T. P. |last36=Olson |first36=Victoria A. |last37=Brooks |first37=Tim |last38=Paran |first38=Nir |last39=Ihekweazu |first39=Chikwe |last40=Reynolds |first40=Mary G. |title=Exportation of Monkeypox Virus From the African Continent |journal=The Journal of Infectious Diseases |date=19 April 2022 |volume=225 |issue=8 |pages=1367–1376 |doi=10.1093/infdis/jiaa559 |pmid=2880628 |pmc=1917298 }}</ref> Die 2022-aappokkie-uitbraak verteenwoordig die eerste voorkoms van wydverspreide gemeenskapsoordrag buite Afrika, wat aanvanklik in Mei 2022 in die [[Verenigde Koninkryk]] geïdentifiseer is, met daaropvolgende gevalle wat in ten minste 20 lande<ref>{{cite web |title=Monkeypox outbreak: List of countries with reported cases |url=https://gulfnews.com/special-reports/monkeypox-outbreak-list-of-countries-with-reported-cases-1.1653054419477 |website=Gulf News|access-date=24 Mei 2022}}</ref> in [[Europa]], [[Noord-Amerika]], [[Suid-Amerika]], [[Asië]], [[Afrika]] en [[Australië]] bevestig is.<ref name="arg">{{cite web|date=26 Mei 2022|title=Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/viruela-del-mono-confirmaron-el-primer-caso-del-virus-en-el-pais-nid26052022/|access-date=26 Mei 2022|language=es}}</ref><ref name="1stisrael">{{Cite news |first=Ido|last=Efrati|title=Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus |work=Haaretz |url=https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439 |access-date=21 Mei 2022}}</ref><ref name="alarabiya">{{cite web |title=UAE reports first case of monkeypox in the country |url=https://english.alarabiya.net/News/gulf/2022/05/24/UAE-reports-first-case-of-monkeypox-in-the-country |website=Al Arabiya |date=24 Mei 2022 |access-date=24 Mei 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Monkeypox cases investigated in Europe, the United States, Canada and Australia |work=[[BBC News]] |date=20 Mei 2022 |url=https://www.bbc.co.uk/news/health-61506562 |access-date=20 May 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Singapore confirms imported case of monkeypox after flight attendant develops fever and rashes |url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/monkeypox-singapore-imported-case-flight-attendant-fever-rashes-moh-2760996 |website=CNA (TV network) |access-date=21 Junie 2022}}</ref><ref name="moroc1st">{{cite web |title=Morocco Reports First Monkeypox Case |url=https://www.moroccoworldnews.com/2022/06/349441/morocco-reports-first-monkeypox-case |website=Morocco World News |access-date=2 Junie 2022}}</ref> Op [[23 Julie]] het die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) die uitbreking van aappokke tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer” verklaar<ref>{{cite web |title=Monkeypox outbreak constitutes global health emergency - WHO |url=https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/monkeypox-outbreak-constitutes-global-health-emergency-who-2022-07-23/ |website=[[Reuters]] |access-date=23 Julie 2022}}</ref>met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. ==Verwysings== {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Monkeypox}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aansteeklike siektes]] [[Kategorie:Velaandoenings]] [[Kategorie:Virussiektes]] jtor4eglf9jn5n44k2lxwth7luvxz7u 2514520 2514516 2022-07-24T13:28:10Z Sobaka 328 Regstelling , weer na bron gekyk. Stats nou opgedateer. wikitext text/x-wiki [[Lêer:Monkeypox (rectangle).gif|duimnael|Die aappokkevirus onder 'n elektronmikroskoop gesien.]] '''Aappokke''' is 'n aansteeklike [[virus]][[siekte]] wat by [[mens]]e en sommige ander [[dier]]e kan voorkom.<ref name=WHO4June2022>{{cite web |title=Multi-country monkeypox outbreak: situation update |website=www.who.int |url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 |access-date=7 Junie 2022 |archive-date=6 Junie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220606225258/https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON390 |url-status=live |date=4 Junie 2022|publisher=World Health Organization}}</ref> [[Simptoom|Simptome]] sluit in [[koors]], geswelde limfknope en 'n uitslag wat blase vorm en dan korsies oor die blase.<ref name=WHO4June2022/> Die tyd vanaf blootstelling tot die aanvang van simptome wissel van 5 tot 21 dae.<ref name=WHOfact2022>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox |publisher=World Health Organization|date=19 Mei 2022 |accessdate=28 Mei 2022 }}</ref><ref name=CDC2017Sym/> Die duur van simptome is tipies 2 tot 4 weke.<ref name=CDC2017Sym>{{cite web |title=Signs and Symptoms Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-date=15 Oktober 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202514/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/symptoms.html }}</ref> Daar kan ligte simptome wees, maar dit kan voorkom sonder dat enige simptome bekend is. <ref name=WHOfact2022/><ref name=Sut2020>{{cite book |last1=Sutcliffe |first1=Catherine G. |last2=Rimone |first2=Anne W. |last3=Moss |first3=William J. |editor1-last=Ryan |editor1-first=Edward T. |editor2-last=Hill |editor2-first=David R. |editor3-last=Solomon |editor3-first=Tom |editor4-last=Aronson |editor4-first=Naomi |editor5-last=Endy |editor5-first=Timothy P. |title=Hunter's Tropical Medicine and Emerging Infectious Diseases E-Book |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh |isbn=978-0-323-55512-8 |pages=272–277 |edition=Tenth |chapter-url=https://books.google.com/books?id=y8SODwAAQBAJ&dq=monkeypox+nigeria&pg=PA272 |chapter=32.2. Poxviruses}}</ref> Daar is gevind dat die klassieke voorstelling van koors en spierpyne, gevolg deur geswelde kliere, met letsels in dieselfde stadium, nie algemeen is vir alle uitbrake nie.<ref name=WHO4June2022/><ref name=Harris2022>{{cite journal |last1=Harris |first1=Emily |title=What to Know About Monkeypox |journal=JAMA |date=27 Mei 2022 |doi=10.1001/jama.2022.9499}}</ref> Gevalle kan ernstig wees, veral by kinders, swanger vroue of mense met onderdrukte [[immuunstelsel]]s.<ref name="WHO13">{{cite web |date=21 Mei 2022 |title=Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries |url=https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON385 |access-date=25 Mei 2022 |website=World Health Organization}}</ref> Die siekte word veroorsaak deur aappokkevirus, 'n soönotiese virus in die genus ''Orthopoxvirus''. Die variola-virus, die veroorsakende agent van [[pokke]], was ook in hierdie genus.<ref>Petersen, Brett W.; Damon, Inger K. (2020). "348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections". In Goldman, Lee; Schafer, Andrew I. (eds.). Goldman-Cecil Medicine. Vol. 2 (26th ed.). Philadelphia: Elsevier. pp. 2180–2183. ISBN 978-0-323-53266-2</ref> Van die twee tipes by mense, veroorsaak die Wes-Afrikaanse tipe 'n minder ernstige siekte as die Sentraal-Afrikaanse (Kongokom) tipe.<ref name="Adler2022">{{cite journal |last1=Adler |first1=Hugh |last2=Gould |first2=Susan |last3=Hine |first3=Paul |last4=Snell |first4=Luke B. |last5=Wong |first5=Waison |last6=Houlihan |first6=Catherine F. |last7=Osborne |first7=Jane C. |last8=Rampling |first8=Tommy |last9=Beadsworth |first9=Mike Bj |last10=Duncan |first10=Christopher Ja |last11=Dunning |first11=Jake |last12=Fletcher |first12=Tom E. |last13=Hunter |first13=Ewan R. |last14=Jacobs |first14=Michael |last15=Khoo |first15=Saye H. |last16=Newsholme |first16=William |last17=Porter |first17=David |last18=Porter |first18=Robert J. |last19=Ratcliffe |first19=Libuše |last20=Schmid |first20=Matthias L. |last21=Semple |first21=Malcolm G. |last22=Tunbridge |first22=Anne J. |last23=Wingfield |first23=Tom |last24=Price |first24=Nicholas M. |title=Clinical features and management of human monkeypox: a retrospective observational study in the UK |journal=The Lancet. Infectious Diseases |date=24 Mei 2022 |pages=S1473–3099(22)00228–6 |doi=10.1016/S1473-3099(22)00228-6 }}</ref> Dit kan versprei deur die hantering van bosvleis, dierebyte of -skrape, liggaamsvloeistowwe, besmette voorwerpe of ander noue kontak met 'n besmette persoon.<ref name="CDC2015Trans" /><ref name="WHO26May2022">{{cite web |title=Monkeypox: public health advice for gay, bisexual and other men who have sex with men |url=https://www.who.int/news/item/25-05-2022-monkeypox--public-health-advice-for-gay--bisexual-and-other-men-who-have-sex-with-men |accessdate=27 Mei 2022 |date=26 May 2022 |archive-date=26 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526194149/https://www.who.int/news/item/25-05-2022-monkeypox--public-health-advice-for-gay--bisexual-and-other-men-who-have-sex-with-men |url-status=live }}</ref> Verspreiding kan plaasvind deur klein druppels en moontlik die lugroete. <ref name=WHO4June2022/><ref name=CDC2022>{{cite web |title=Infection Control: Hospital {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-hospital.html |accessdate=24 Mei 2022 |date=22 Mei 2022 |archive-date=18 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220518152243/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/infection-control-hospital.html |url-status=live }}</ref> Mense kan die virus versprei vanaf die begin van simptome totdat al die rowe afgeval het; met 'n bewys van verspreiding vir meer as 'n week nadat letsels rowe gevorm het.<ref name=Adler2022/> Daar word geglo dat die virus normaalweg onder sekere [[knaagdier]]e in [[Afrika]] versprei.<ref name=CDC2015Trans>{{cite web |title=Transmission Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202658/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/transmission.html |archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> [[Diagnose]] kan bevestig word deur 'n letsel vir die virus se [[DNS]] te toets.<ref name=CDC2015Out/> Die siekte kan soortgelyk aan [[waterpokkies]] lyk.<ref name=Mc2014>{{cite journal |vauthors=McCollum AM, Damon IK |title=Human monkeypox |journal=Clinical Infectious Diseases |volume=58 |issue=2 |pages=260–267 |date=Januarie 2014 |pmid=24158414 |doi=10.1093/cid/cit703 |doi-access=free}}</ref> [[Lêer:Monkeypox.jpg|links|duimnael|Nabyskoot van aappokke letsels op die arm en been van 'n meisie.]] Daar is geen bekende genesing nie.<ref name=CDC2019Tx>{{cite web |title=Treatment {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html |website=www.cdc.gov |access-date=11 Oktober 2019 |date=28 Desember 2018 |archive-date=15 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190615121759/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/treatment.html |url-status=live }}</ref> 'n Studie in 1988 het bevind dat die pokke-entstof ongeveer 85% beskermend was om infeksie in noue kontak te voorkom en om die erns van die siekte te verminder.<ref>{{Cite journal |last=Fine |first=P. E. |last2=Jezek |first2=Z. |last3=Grab |first3=B. |last4=Dixon |first4=H. |date=September 1988 |title=The transmission potential of monkeypox virus in human populations |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2850277/ |journal=International Journal of Epidemiology |volume=17 |issue=3 |pages=643–650 |doi=10.1093/ije/17.3.643 |issn=0300-5771 |pmid=2850277}}</ref> 'n Nuwer pokke- en aappokke-entstof gebaseer op gemodifiseerde vaccinia Ankara is goedgekeur, maar met beperkte beskikbaarheid.<ref name=WHOfact2022/><ref name=CDC1>{{cite web |title=Monkeypox and Smallpox Vaccine Guidance {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html |website=www.cdc.gov |accessdate=20 Mei 2022 |date=29 November 2019 |archive-date=19 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220519221450/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/clinicians/smallpox-vaccine.html |url-status=live }}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=FDA approves first live, non-replicating vaccine to prevent smallpox and monkeypox |url=https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-live-non-replicating-vaccine-prevent-smallpox-and-monkeypox |website=FDA |access-date=27 September 2019 |date=24 September 2019 |archive-date=17 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191017055501/https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-live-non-replicating-vaccine-prevent-smallpox-and-monkeypox |url-status=live }}</ref> Ander maatreëls sluit in gereelde [[handewas]] en vermyding van siek mense en ander diere.<ref name=CDCprev>{{cite web |title=Prevention |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html |website=www.cdc.gov |accessdate=14 Mei 2022 |date=29 November 2019 |archive-date=14 Maart 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220314010736/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/prevention.html |url-status=live }}</ref> Antivirale middels, sidofovir en tekovirimat, vaccinia immuunglobulien en die pokke-entstof kan tydens uitbrake gebruik word.<ref name=CDC26may2022>{{cite web |title=Interim Clinical Guidance for the Treatment of Monkeypox {{!}} Monkeypox {{!}} Poxvirus {{!}} CDC |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html |website=www.cdc.gov |accessdate=8 Junie 2022 |date=26 Mei 2022 |archive-date=7 Junie 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220607235042/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/treatment.html |url-status=live }}</ref><ref name=Gov.UK2022>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.gov.uk/guidance/monkeypox |website=GOV.UK |date=24 Mei 2022 |access-date=28 Mei 2022 |archive-date=18 Mei 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220518173849/https://www.gov.uk/guidance/monkeypox |url-status=live }}</ref> Histories het die [[risiko]] van [[dood]] gewissel van 0% tot 11%. In onlangse tye was die sterftesyfer ongeveer 3 tot 6%. <ref name=WHOfact2022/> Die meeste mense herstel.<ref name=Gov.UK2022/> Daar word geglo dat die siekte nie meer so skaars is as wat voorheen gedink is nie;<ref name=Simpson2020>{{cite journal |last1=Simpson |first1=Karl |last2=Heymann |first2=David |last3=Brown |first3=Colin S. |last4=Edmunds |first4=W. John |last5=Elsgaard |first5=Jesper |last6=Fine |first6=Paul |last7=Hochrein |first7=Hubertus |last8=Hoff |first8=Nicole A. |last9=Green |first9=Andrew |last10=Ihekweazu |first10=Chikwe |last11=Jones |first11=Terry C. |last12=Lule |first12=Swaib |last13=Maclennan |first13=Jane |last14=McCollum |first14=Andrea |last15=Mühlemann |first15=Barbara |last16=Nightingale |first16=Emily |last17=Ogoina |first17=Dimie |last18=Ogunleye |first18=Adesola |last19=Petersen |first19=Brett |last20=Powell |first20=Jacqueline |last21=Quantick |first21=Ollie |last22=Rimoin |first22=Anne W. |last23=Ulaeato |first23=David |last24=Wapling |first24=Andy |title=Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication |journal=Vaccine |date=14 July 2020 |volume=38 |issue=33 |pages=5077–5081 |doi=10.1016/j.vaccine.2020.04.062 |pmid=32417140 |s2cid=218678320 }}</ref><ref name=Bunge2022>{{cite journal |last1=Bunge |first1=Eveline M. |last2=Hoet |first2=Bernard |last3=Chen |first3=Liddy |last4=Lienert |first4=Florian |last5=Weidenthaler |first5=Heinz |last6=Baer |first6=Lorraine R. |last7=Steffen |first7=Robert |title=The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review |journal=PLOS Neglected Tropical Diseases |date=11 Februarie 2022 |volume=16 |issue=2 |pages=e0010141 |doi=10.1371/journal.pntd.0010141 }}</ref> moontlik as gevolg van kwynende [[Immuunstelsel|immuniteit]] sedert die staking van roetine-pokke-inenting.<ref name=Mc2014/> Gevalle het aansienlik toegeneem sedert die 1980's.<ref name=Andrew2020>{{cite book |last1=James |first1=William D. |last2=Elston |first2=Dirk |last3=Treat |first3=James R. |last4=Rosenbach |first4=Misha A. |last5=Neuhaus |first5=Isaac |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh |isbn=978-0-323-54753-6 |page=389 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&dq=human&pg=PA389 |chapter=19. Viral diseases }}</ref> Sporadiese gevalle kom gereeld in Sentraal- en [[Wes-Afrika]] voor, en dit is hoogs endemies in die [[Demokratiese Republiek van die Kongo]] (DRK).<ref name=Bunge2022/> Jagters in die tropiese woude van Sentraal- en Wes-Afrika word die meeste blootgestel.<ref name=WHO2018>{{cite book |title=Managing epidemics: Key facts about major deadly diseases |date=2018 |publisher=World Health Organization |isbn=978-92-4-156553-0 |pages=172–179 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=aGNnDwAAQBAJ&dq=%22congenital+monkeypox%22&pg=PA172 |chapter=Part II: Monkeypox |access-date=2022-05-24 |archive-date=2022-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220524191802/https://books.google.com/books?id=aGNnDwAAQBAJ&newbks=0&printsec=frontcover&pg=PA172&dq=%22congenital+monkeypox%22&hl=en |url-status=live }}</ref> Dit is vir die eerste keer in 1958 as 'n afsonderlike siekte geïdentifiseer onder laboratoriumape in [[Kopenhagen]], [[Denemarke]].<ref name=CDC2015Main>{{cite web |title=Monkeypox |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015113128/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html|archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> Daar word vermoed dat verskeie spesies diere as 'n natuurlike reservoir van die virus optree.<ref name=WHONR>{{cite web | url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox | title=Monkeypox }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Di Giulio |first1=Daniel B |last2=Eckburg |first2=Paul B |title=Human monkeypox: an emerging zoonosis |journal=The Lancet Infectious Diseases |date=January 2004 |volume=4 |issue=1 |pages=15–25 |doi=10.1016/s1473-3099(03)00856-9 |pmid=14720564 }}</ref> Die eerste gevalle by mense is in 1970 in die DRK gevind.<ref name=CDC2015Main/> 'n Uitbreking wat in 2003 in die Verenigde State plaasgevind het, is opgespoor na 'n troeteldierwinkel waar knaagdiere wat uit [[Ghana]] ingevoer is, verkoop is.<ref name=CDC2015Out>{{cite web |title=2003 U.S. Outbreak Monkeypox|url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html |website=CDC |access-date=15 Oktober 2017 |date=11 Mei 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015202731/https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak.html |archive-date=15 Oktober 2017 }}</ref> Sedert 2017 vind 'n groot uitbreking in [[Nigerië]] plaas.<ref name=Mauldin2022>{{cite journal |last1=Mauldin |first1=Matthew R. |last2=McCollum |first2=Andrea M. |last3=Nakazawa |first3=Yoshinori J. |last4=Mandra |first4=Anna |last5=Whitehouse |first5=Erin R. |last6=Davidson |first6=Whitni |last7=Zhao |first7=Hui |last8=Gao |first8=Jinxin |last9=Li |first9=Yu |last10=Doty |first10=Jeffrey |last11=Yinka-Ogunleye |first11=Adesola |last12=Akinpelu |first12=Afolabi |last13=Aruna |first13=Olusola |last14=Naidoo |first14=Dhamari |last15=Lewandowski |first15=Kuiama |last16=Afrough |first16=Babak |last17=Graham |first17=Victoria |last18=Aarons |first18=Emma |last19=Hewson |first19=Roger |last20=Vipond |first20=Richard |last21=Dunning |first21=Jake |last22=Chand |first22=Meera |last23=Brown |first23=Colin |last24=Cohen-Gihon |first24=Inbar |last25=Erez |first25=Noam |last26=Shifman |first26=Ohad |last27=Israeli |first27=Ofir |last28=Sharon |first28=Melamed |last29=Schwartz |first29=Eli |last30=Beth-Din |first30=Adi |last31=Zvi |first31=Anat |last32=Mak |first32=Tze Minn |last33=Ng |first33=Yi Kai |last34=Cui |first34=Lin |last35=Lin |first35=Raymond T. P. |last36=Olson |first36=Victoria A. |last37=Brooks |first37=Tim |last38=Paran |first38=Nir |last39=Ihekweazu |first39=Chikwe |last40=Reynolds |first40=Mary G. |title=Exportation of Monkeypox Virus From the African Continent |journal=The Journal of Infectious Diseases |date=19 April 2022 |volume=225 |issue=8 |pages=1367–1376 |doi=10.1093/infdis/jiaa559 |pmid=2880628 |pmc=1917298 }}</ref> Die 2022-aappokkie-uitbraak verteenwoordig die eerste voorkoms van wydverspreide gemeenskapsoordrag buite Afrika, wat aanvanklik in Mei 2022 in die [[Verenigde Koninkryk]] geïdentifiseer is, met daaropvolgende gevalle wat in ten minste 20 lande<ref>{{cite web |title=Monkeypox outbreak: List of countries with reported cases |url=https://gulfnews.com/special-reports/monkeypox-outbreak-list-of-countries-with-reported-cases-1.1653054419477 |website=Gulf News|access-date=24 Mei 2022}}</ref> in [[Europa]], [[Noord-Amerika]], [[Suid-Amerika]], [[Asië]], [[Afrika]] en [[Australië]] bevestig is.<ref name="arg">{{cite web|date=26 Mei 2022|title=Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país|url=https://www.lanacion.com.ar/sociedad/viruela-del-mono-confirmaron-el-primer-caso-del-virus-en-el-pais-nid26052022/|access-date=26 Mei 2022|language=es}}</ref><ref name="1stisrael">{{Cite news |first=Ido|last=Efrati|title=Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus |work=Haaretz |url=https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439 |access-date=21 Mei 2022}}</ref><ref name="alarabiya">{{cite web |title=UAE reports first case of monkeypox in the country |url=https://english.alarabiya.net/News/gulf/2022/05/24/UAE-reports-first-case-of-monkeypox-in-the-country |website=Al Arabiya |date=24 Mei 2022 |access-date=24 Mei 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Monkeypox cases investigated in Europe, the United States, Canada and Australia |work=[[BBC News]] |date=20 Mei 2022 |url=https://www.bbc.co.uk/news/health-61506562 |access-date=20 May 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Singapore confirms imported case of monkeypox after flight attendant develops fever and rashes |url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/monkeypox-singapore-imported-case-flight-attendant-fever-rashes-moh-2760996 |website=CNA (TV network) |access-date=21 Junie 2022}}</ref><ref name="moroc1st">{{cite web |title=Morocco Reports First Monkeypox Case |url=https://www.moroccoworldnews.com/2022/06/349441/morocco-reports-first-monkeypox-case |website=Morocco World News |access-date=2 Junie 2022}}</ref> Op [[23 Julie]] het die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) die uitbreking van aappokke tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer” verklaar<ref>{{cite web |title=Monkeypox outbreak constitutes global health emergency - WHO |url=https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/monkeypox-outbreak-constitutes-global-health-emergency-who-2022-07-23/ |website=[[Reuters]] |access-date=23 Julie 2022}}</ref>met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. ==Verwysings== {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Monkeypox}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aansteeklike siektes]] [[Kategorie:Velaandoenings]] [[Kategorie:Virussiektes]] nqjyi4i91kxho6ml662u3p200uji2tj 0 391607 2514685 2511785 2022-07-25T05:34:34Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|duimnael|regs|Die Lunar Orbiter 1]] [[Lêer:Lunar Orbiter 1 coverage.jpg|duimnael|regs|Die Lunar Orbiter 1 se wentelbaan]] Die '''Lunar Orbiter 1''' was 'n onbemande, robotiese [[ruimtetuig]] wat die eerste sending van [[NASA]] se [[Maanwentelprogram]] was met die doelwit om in 'n [[wentelbaan]] om die [[maan]] te gaan. Die ruimtetuig is op 10 Augustus 1966 gelanseer.<ref>{{cite report |url=https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19670026411.pdf |title=Lunar Orbiter I: Extended Mission Spacecraft Subsystem Performance |publisher=[[NASA]] |agency=The Boeing Company |page=37 |date=September 1967 |id=NASA CR-870}}</ref> Dit was ontwerp om hoofsaaklik die egaliger kant van die maan se oppervlakte te fotografeer sodat moontlike veilige landingsplekke vir die [[Surveyor-program|Surveyor-]] en [[Apollo-program|Apollo-tuie]] geïdentifiseer en bevestig kon word. Dit was ook toegerus om maangrond, stralingsintensiteit en mikro-meteoritiese impakdata te versamel. Grondbeheer het die ruimtetuig eers in 'n parkeer [[wentelbaan]] om die [[Aarde]] geplaas op 10 Augustus 1966 om 19:31 [[UTC]]. Om 20:04 is die enjins ontbrand om die ruimtetuig na die [[Maan]] te stuur. Die ruimtetuig het 'n tydelike probleem gehad, dit het sig van die ster [[Canopus]] verloor wat benodig is vir navigasie, waarskynlik weens verstrooide sonlig. Die ruimtetuig het ook oorverhit tydens sy reis na die Maan. Die Canopus-probleem is oorkom deur die maan te gebruik as 'n verwysing en die oorverhitting is oorkom deur die tuig 36° weg van die son af te draai om die temperatuur te verlaag. Lunar Orbiter 1 was in 'n [[Ellips|elliptiese]] [[wentelbaan]] geplaas naby die maan se ewenaar 92,1 ure na lansering. Die aanvanklike wentelbaan was 189,1 by 1&nbsp;866,8 km met 'n periode van 3 uur 37 minute en 'n inklinasie was 12,2 grade. Op 21 Augustus was die [[Apside|perikintion]] verklein na 58 km en op 25 Augustus na 40,5 km. Die ruimtetuig het fotografiese data versamel van 18 Augustus tot 29 Augustus en sending na die Aarde het tot 14 September 1966 geduur. Daar was 42 hoëresolusie en 187 mediumresolusie foto's geneem en na die Aarde gestuur; dit het 5 miljoen km² van die Maan se oppervlakte gedek. Dit was 75% van die beplande doelwit, sommige van die eerste foto's was gesmeer. Dit het ook die eerste twee foto's van die Aarde vanaf die Maan geneem. Daar was ook akkurate data vanaf die ander eksperimente regdeur die duur van die sending verkry. Wentelbaan nasporing van die ruimtetuig het daarop gedui dat die Maan ietwat peervormig was gebaseer op die swaartekrag veld. Geen mikro-meteoroïdise impakt gebiede is gevind nie. Die ruimtetuig is nagespoor totdat dit op die maan se verkant neergestort het by 7 grade N [[breedtegraad]] en 161 O [[lengtegraad]] op 29 Oktober 1966 tydens sy 577ste omwenteling. Die vroeë neerstorting van die ruimtetuig was as gevolg van 'n tekort aan posisiebeheergasse en ander verslegtende toestande; dit was so beplan om steurings met die [[Lunar Orbiter 2]] te vermy. == Galery == <gallery> First View of Earth from Moon.jpg|Die eerste beeld van die Aarde vanaf die Maan soos op 23 Augustus 1966. First View of Earth from Moon - reprocessed.png|Dieselfde foto nadat dit verwerk is deur LOIRP in 2008. </gallery> == Verwysings == {{verwysings}} {{en-vertaal|Lunar Orbiter 1}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] bzlrhx9n4m4xiwrcsh01v7xrb1o5qib 2514686 2514685 2022-07-25T05:34:55Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|duimnael|regs|Die Lunar Orbiter 1]] [[Lêer:Lunar Orbiter 1 coverage.jpg|duimnael|regs|Die Lunar Orbiter 1 se wentelbaan]] Die '''Lunar Orbiter 1''' was 'n onbemande, robotiese [[ruimtetuig]] wat die eerste sending van [[NASA]] se [[Maanwentelprogram]] was met die doelwit om in 'n [[wentelbaan]] om die [[Maan]] te gaan. Die ruimtetuig is op 10 Augustus 1966 gelanseer.<ref>{{cite report |url=https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19670026411.pdf |title=Lunar Orbiter I: Extended Mission Spacecraft Subsystem Performance |publisher=[[NASA]] |agency=The Boeing Company |page=37 |date=September 1967 |id=NASA CR-870}}</ref> Dit was ontwerp om hoofsaaklik die egaliger kant van die maan se oppervlakte te fotografeer sodat moontlike veilige landingsplekke vir die [[Surveyor-program|Surveyor-]] en [[Apollo-program|Apollo-tuie]] geïdentifiseer en bevestig kon word. Dit was ook toegerus om maangrond, stralingsintensiteit en mikro-meteoritiese impakdata te versamel. Grondbeheer het die ruimtetuig eers in 'n parkeer [[wentelbaan]] om die [[Aarde]] geplaas op 10 Augustus 1966 om 19:31 [[UTC]]. Om 20:04 is die enjins ontbrand om die ruimtetuig na die [[Maan]] te stuur. Die ruimtetuig het 'n tydelike probleem gehad, dit het sig van die ster [[Canopus]] verloor wat benodig is vir navigasie, waarskynlik weens verstrooide sonlig. Die ruimtetuig het ook oorverhit tydens sy reis na die Maan. Die Canopus-probleem is oorkom deur die maan te gebruik as 'n verwysing en die oorverhitting is oorkom deur die tuig 36° weg van die son af te draai om die temperatuur te verlaag. Lunar Orbiter 1 was in 'n [[Ellips|elliptiese]] [[wentelbaan]] geplaas naby die maan se ewenaar 92,1 ure na lansering. Die aanvanklike wentelbaan was 189,1 by 1&nbsp;866,8 km met 'n periode van 3 uur 37 minute en 'n inklinasie was 12,2 grade. Op 21 Augustus was die [[Apside|perikintion]] verklein na 58 km en op 25 Augustus na 40,5 km. Die ruimtetuig het fotografiese data versamel van 18 Augustus tot 29 Augustus en sending na die Aarde het tot 14 September 1966 geduur. Daar was 42 hoëresolusie en 187 mediumresolusie foto's geneem en na die Aarde gestuur; dit het 5 miljoen km² van die Maan se oppervlakte gedek. Dit was 75% van die beplande doelwit, sommige van die eerste foto's was gesmeer. Dit het ook die eerste twee foto's van die Aarde vanaf die Maan geneem. Daar was ook akkurate data vanaf die ander eksperimente regdeur die duur van die sending verkry. Wentelbaan nasporing van die ruimtetuig het daarop gedui dat die Maan ietwat peervormig was gebaseer op die swaartekrag veld. Geen mikro-meteoroïdise impakt gebiede is gevind nie. Die ruimtetuig is nagespoor totdat dit op die maan se verkant neergestort het by 7 grade N [[breedtegraad]] en 161 O [[lengtegraad]] op 29 Oktober 1966 tydens sy 577ste omwenteling. Die vroeë neerstorting van die ruimtetuig was as gevolg van 'n tekort aan posisiebeheergasse en ander verslegtende toestande; dit was so beplan om steurings met die [[Lunar Orbiter 2]] te vermy. == Galery == <gallery> First View of Earth from Moon.jpg|Die eerste beeld van die Aarde vanaf die Maan soos op 23 Augustus 1966. First View of Earth from Moon - reprocessed.png|Dieselfde foto nadat dit verwerk is deur LOIRP in 2008. </gallery> == Verwysings == {{verwysings}} {{en-vertaal|Lunar Orbiter 1}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] p86kk2flf281lsr6fbmcxcmthqdxwtp 0 391611 2514523 2513411 2022-07-24T14:07:03Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur Nasa teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. <!-- The use of Lunar Orbiters for tracking to evaluate the [[Manned Space Flight Network]] tracking stations and Apollo Orbit Determination Program was successful, with three of the Lunar Orbiters (2, 3, and 5) being tracked simultaneously from August through October 1967. The Lunar Orbiters were all eventually commanded to crash on the Moon before their attitude control fuel ran out so they would not present navigational or communications hazards to later Apollo flights. The Lunar Orbiter program was managed by NASA [[Langley Research Center]] at a total cost of roughly $200 million. Doppler tracking of the five orbiters allowed mapping of the gravitational field of the Moon and discovery of [[mass concentration (astronomy)|mass concentrations]] (mascons), or gravitational highs, which were located in the centers of some (but not all) of the lunar maria.<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] ghe5dgrv8cm96ed1k2r8vtinz9c9s47 2514525 2514523 2022-07-24T14:11:40Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. <!-- The use of Lunar Orbiters for tracking to evaluate the [[Manned Space Flight Network]] tracking stations and Apollo Orbit Determination Program was successful, with three of the Lunar Orbiters (2, 3, and 5) being tracked simultaneously from August through October 1967. The Lunar Orbiters were all eventually commanded to crash on the Moon before their attitude control fuel ran out so they would not present navigational or communications hazards to later Apollo flights. The Lunar Orbiter program was managed by NASA [[Langley Research Center]] at a total cost of roughly $200 million. Doppler tracking of the five orbiters allowed mapping of the gravitational field of the Moon and discovery of [[mass concentration (astronomy)|mass concentrations]] (mascons), or gravitational highs, which were located in the centers of some (but not all) of the lunar maria.<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] kz1nlbqgg2nwrcv5t25sybq6dt8oqh4 2514533 2514525 2022-07-24T14:25:33Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ En ons vlieg voort... wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> <!-- [[Image:Lunar Orbiter camera (large).jpg|thumb|Lunar Orbiter camera (NASA)]] Below is the flight log information of the five Lunar Orbiter photographic missions:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Launched August 10, 1966 **Imaged Moon: August 18 to 29, 1966 **Impact with Moon: October 29, 1966 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 2]] **Launched November 6, 1966 **Imaged Moon: November 18 to 25, 1966 **Impact with Moon: October 11, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 3]] **Launched February 5, 1967 **Imaged Moon: February 15 to 23, 1967 **Impact with Moon: October 9, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 4]] **Launched May 4, 1967 **Imaged Moon: May 11 to 26, 1967 **Impact with Moon: Approximately October 31, 1967 **Lunar mapping mission *[[Lunar Orbiter 5]] **Launched August 1, 1967 **Imaged Moon: August 6 to 18, 1967 **Impact with Moon: January 31, 1968 **Lunar mapping and hi-res survey mission --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] p1hroohy8m9b6cu0l49ztspwh6l1sd3 2514534 2514533 2022-07-24T14:26:21Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> <!-- [[Image:Lunar Orbiter camera (large).jpg|thumb|Lunar Orbiter camera (NASA)]] Below is the flight log information of the five Lunar Orbiter photographic missions:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Launched August 10, 1966 **Imaged Moon: August 18 to 29, 1966 **Impact with Moon: October 29, 1966 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 2]] **Launched November 6, 1966 **Imaged Moon: November 18 to 25, 1966 **Impact with Moon: October 11, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 3]] **Launched February 5, 1967 **Imaged Moon: February 15 to 23, 1967 **Impact with Moon: October 9, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 4]] **Launched May 4, 1967 **Imaged Moon: May 11 to 26, 1967 **Impact with Moon: Approximately October 31, 1967 **Lunar mapping mission *[[Lunar Orbiter 5]] **Launched August 1, 1967 **Imaged Moon: August 6 to 18, 1967 **Impact with Moon: January 31, 1968 **Lunar mapping and hi-res survey mission --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] o1h2d6omc72199krknpa02apv3dpy2l 2514535 2514534 2022-07-24T14:28:12Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] <!-- [[Image:Lunar Orbiter camera (large).jpg|thumb|Lunar Orbiter camera (NASA)]] Below is the flight log information of the five Lunar Orbiter photographic missions:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Launched August 10, 1966 **Imaged Moon: August 18 to 29, 1966 **Impact with Moon: October 29, 1966 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 2]] **Launched November 6, 1966 **Imaged Moon: November 18 to 25, 1966 **Impact with Moon: October 11, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 3]] **Launched February 5, 1967 **Imaged Moon: February 15 to 23, 1967 **Impact with Moon: October 9, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 4]] **Launched May 4, 1967 **Imaged Moon: May 11 to 26, 1967 **Impact with Moon: Approximately October 31, 1967 **Lunar mapping mission *[[Lunar Orbiter 5]] **Launched August 1, 1967 **Imaged Moon: August 6 to 18, 1967 **Impact with Moon: January 31, 1968 **Lunar mapping and hi-res survey mission --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] idq2okozsdxo0hgc1fowb4qs0htkpqm 2514536 2514535 2022-07-24T14:31:31Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elke vyf van die ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending <!-- *[[Lunar Orbiter 2]] **Launched November 6, 1966 **Imaged Moon: November 18 to 25, 1966 **Impact with Moon: October 11, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 3]] **Launched February 5, 1967 **Imaged Moon: February 15 to 23, 1967 **Impact with Moon: October 9, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 4]] **Launched May 4, 1967 **Imaged Moon: May 11 to 26, 1967 **Impact with Moon: Approximately October 31, 1967 **Lunar mapping mission *[[Lunar Orbiter 5]] **Launched August 1, 1967 **Imaged Moon: August 6 to 18, 1967 **Impact with Moon: January 31, 1968 **Lunar mapping and hi-res survey mission --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] 6rzctlevr799i1pksbykprve2788694 2514538 2514536 2022-07-24T14:33:14Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending <!-- *[[Lunar Orbiter 2]] **Launched November 6, 1966 **Imaged Moon: November 18 to 25, 1966 **Impact with Moon: October 11, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 3]] **Launched February 5, 1967 **Imaged Moon: February 15 to 23, 1967 **Impact with Moon: October 9, 1967 **Apollo landing site survey mission *[[Lunar Orbiter 4]] **Launched May 4, 1967 **Imaged Moon: May 11 to 26, 1967 **Impact with Moon: Approximately October 31, 1967 **Lunar mapping mission *[[Lunar Orbiter 5]] **Launched August 1, 1967 **Imaged Moon: August 6 to 18, 1967 **Impact with Moon: January 31, 1968 **Lunar mapping and hi-res survey mission --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] db1rlvs22sgkykedlstldjjqu9voulu 2514539 2514538 2022-07-24T14:37:33Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie opmeting sending == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] 5xyow6bidqyokaaa4tz9aqdp1neh0z2 2514541 2514539 2022-07-24T14:45:01Z Oesjaar 7467 Foto... wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|upright=1.35|duimnael|Lunar orbiter ruimtetuig (NASA)]] Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie opmeting sending == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] ay53z0y36a9z60itenmxh28gh91cq1g 2514545 2514541 2022-07-24T14:55:00Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|upright=1.35|duimnael|Lunar orbiter ruimtetuig (NASA)]] Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie landmeting sending == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] 0ll3qyyikunppuqqfwouhxo9fj3vizq 2514565 2514545 2022-07-24T16:11:41Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Voorbereiding. wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|upright=1.35|duimnael|Lunar orbiter ruimtetuig (NASA)]] Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie landmeting sending <!-- ===Data availability=== The Lunar Orbiter orbital photographs were transmitted to Earth as analog data after onboard scanning of the original film into a series of strips. The data were written to magnetic tape and also to film. The film data were used to create hand-made mosaics of Lunar Orbiter frames. Each LO exposure resulted in two photographs: medium-resolution frames recorded by the 80-mm focal-length lens and high-resolution frames recorded by the 610-mm focal length lens. Due to their large size, HR frames were divided into three sections, or sub-frames. Large-format prints ({{convert|16|x|20|in}}) from the mosaics were created and several copies were distributed across the U.S. to NASA image and data libraries known as [https://www.lpi.usra.edu/library/RPIF/ Regional Planetary Information Facilities]. The resulting outstanding views were of generally very high spatial resolution and covered a substantial portion of the lunar surface, but they suffered from a "venetian blind" striping, missing or duplicated data, and frequent saturation effects that hampered their use. For many years these images have been the basis of much of lunar scientific research. Because they were obtained at low to moderate Sun angles, the Lunar Orbiter photographic mosaics are particularly useful for studying the morphology of lunar topographic features. Several atlases and books featuring Lunar Orbiter photographs have been published. Perhaps the most definitive was that of [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf Bowker and Hughes] (1971); it contained 675 photographic plates with approximately global coverage of the Moon. In part because of high interest in the data and in part because that atlas is out of print, the task was undertaken at the [https://www.lpi.usra.edu/ Lunar and Planetary Institute] to scan the large-format prints of Lunar Orbiter data.<ref>Jeffrey J. Gillis, Paul D. Spudis, Mary Ann Hager, Mary Noel, Debra Rueb, and James Cohen, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC99/pdf/1770.pdf Digitized Lunar Orbiter IV Images: A Preliminary Step to Recording the Global Set of Lunar Oribter Images in Bowker & Hughes], Lunar and Planetary Science XXX, Abstract #1770(1999)</ref> These were made available online as the [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/ Digital Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon].<ref>Jeffrey J. Gillis, Debra Rueb, James Cohen, and Mary Ann Hager, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC2000/pdf/1815.pdf The Lunar Orbiter Photographic Atlas Digital Archive], Lunar and Planetary Science XXXI, Abstract #1815 (2000)</ref> --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] ougvrjcwfiv0u7vl2x4u0y9flbm2vw2 2514567 2514565 2022-07-24T16:52:06Z Oesjaar 7467 /* Sending resultate */ Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|upright=1.35|duimnael|Lunar orbiter ruimtetuig (NASA)]] Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die ver kant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie landmeting sending === Beskikbaarheid van data === Foto's vanaf die Lunar Orbiter's is na die Aarde gestuur in analoog formaat nadat die foto's afgetas in 'n reeks van dun lyne. Die data is op 'n magnetiese band en ook op 'n film geskryf. Die filmdata is gebruik om handgemaakte mosaïeke van Lunar Orbiter-rame te skep. Elke kamera blootstelling het twee foto's tot gevolg gehad: een medium-resolusie raam soos vasgelê deur die 80-mm brandpunt lens en 'n hoë-resolusie foto soos vasgelê deur die 619-mm brandpunt lens. <!-- ===Data availability=== The Lunar Orbiter orbital photographs were transmitted to Earth as analog data after onboard scanning of the original film into a series of strips. The data were written to magnetic tape and also to film. The film data were used to create hand-made mosaics of Lunar Orbiter frames. Each LO exposure resulted in two photographs: medium-resolution frames recorded by the 80-mm focal-length lens and high-resolution frames recorded by the 610-mm focal length lens. Due to their large size, HR frames were divided into three sections, or sub-frames. Large-format prints ({{convert|16|x|20|in}}) from the mosaics were created and several copies were distributed across the U.S. to NASA image and data libraries known as [https://www.lpi.usra.edu/library/RPIF/ Regional Planetary Information Facilities]. The resulting outstanding views were of generally very high spatial resolution and covered a substantial portion of the lunar surface, but they suffered from a "venetian blind" striping, missing or duplicated data, and frequent saturation effects that hampered their use. For many years these images have been the basis of much of lunar scientific research. Because they were obtained at low to moderate Sun angles, the Lunar Orbiter photographic mosaics are particularly useful for studying the morphology of lunar topographic features. Several atlases and books featuring Lunar Orbiter photographs have been published. Perhaps the most definitive was that of [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf Bowker and Hughes] (1971); it contained 675 photographic plates with approximately global coverage of the Moon. In part because of high interest in the data and in part because that atlas is out of print, the task was undertaken at the [https://www.lpi.usra.edu/ Lunar and Planetary Institute] to scan the large-format prints of Lunar Orbiter data.<ref>Jeffrey J. Gillis, Paul D. Spudis, Mary Ann Hager, Mary Noel, Debra Rueb, and James Cohen, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC99/pdf/1770.pdf Digitized Lunar Orbiter IV Images: A Preliminary Step to Recording the Global Set of Lunar Oribter Images in Bowker & Hughes], Lunar and Planetary Science XXX, Abstract #1770(1999)</ref> These were made available online as the [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/ Digital Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon].<ref>Jeffrey J. Gillis, Debra Rueb, James Cohen, and Mary Ann Hager, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC2000/pdf/1815.pdf The Lunar Orbiter Photographic Atlas Digital Archive], Lunar and Planetary Science XXXI, Abstract #1815 (2000)</ref> --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] 7we5gp1x2qalbi5pkpix808xhekkb3w 2514687 2514567 2022-07-25T05:36:21Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|upright=1.35|duimnael|Lunar orbiter ruimtetuig (NASA)]] Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die verkant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie landmeting sending === Beskikbaarheid van data === Foto's vanaf die Lunar Orbiter's is na die Aarde gestuur in analoog formaat nadat die foto's afgetas in 'n reeks van dun lyne. Die data is op 'n magnetiese band en ook op 'n film geskryf. Die filmdata is gebruik om handgemaakte mosaïeke van Lunar Orbiter-rame te skep. Elke kamera blootstelling het twee foto's tot gevolg gehad: een medium-resolusie raam soos vasgelê deur die 80-mm brandpunt lens en 'n hoë-resolusie foto soos vasgelê deur die 619-mm brandpunt lens. <!-- ===Data availability=== The Lunar Orbiter orbital photographs were transmitted to Earth as analog data after onboard scanning of the original film into a series of strips. The data were written to magnetic tape and also to film. The film data were used to create hand-made mosaics of Lunar Orbiter frames. Each LO exposure resulted in two photographs: medium-resolution frames recorded by the 80-mm focal-length lens and high-resolution frames recorded by the 610-mm focal length lens. Due to their large size, HR frames were divided into three sections, or sub-frames. Large-format prints ({{convert|16|x|20|in}}) from the mosaics were created and several copies were distributed across the U.S. to NASA image and data libraries known as [https://www.lpi.usra.edu/library/RPIF/ Regional Planetary Information Facilities]. The resulting outstanding views were of generally very high spatial resolution and covered a substantial portion of the lunar surface, but they suffered from a "venetian blind" striping, missing or duplicated data, and frequent saturation effects that hampered their use. For many years these images have been the basis of much of lunar scientific research. Because they were obtained at low to moderate Sun angles, the Lunar Orbiter photographic mosaics are particularly useful for studying the morphology of lunar topographic features. Several atlases and books featuring Lunar Orbiter photographs have been published. Perhaps the most definitive was that of [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf Bowker and Hughes] (1971); it contained 675 photographic plates with approximately global coverage of the Moon. In part because of high interest in the data and in part because that atlas is out of print, the task was undertaken at the [https://www.lpi.usra.edu/ Lunar and Planetary Institute] to scan the large-format prints of Lunar Orbiter data.<ref>Jeffrey J. Gillis, Paul D. Spudis, Mary Ann Hager, Mary Noel, Debra Rueb, and James Cohen, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC99/pdf/1770.pdf Digitized Lunar Orbiter IV Images: A Preliminary Step to Recording the Global Set of Lunar Oribter Images in Bowker & Hughes], Lunar and Planetary Science XXX, Abstract #1770(1999)</ref> These were made available online as the [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/ Digital Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon].<ref>Jeffrey J. Gillis, Debra Rueb, James Cohen, and Mary Ann Hager, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC2000/pdf/1815.pdf The Lunar Orbiter Photographic Atlas Digital Archive], Lunar and Planetary Science XXXI, Abstract #1815 (2000)</ref> --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] kov4fk4r9era5z8i16omjws6qd2wmen 2514688 2514687 2022-07-25T05:38:14Z Oesjaar 7467 /* Beskikbaarheid van data */ Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Lunar orbiter 1 (large).jpg|upright=1.35|duimnael|Lunar orbiter ruimtetuig (NASA)]] Die '''Maanwentelprogram''' was 'n reeks van vyf onbemande, robotiese [[Ruimtetuig|ruimtetuie]] wat om die [[Maan]] gewentel het vanaf 1966 tot 1967 en deur [[NASA]] in Amerika gelanseer is. Die hoofdoelwit was om geskikte landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo]]-ruimtetuie te identifiseer deur die Maan se oppervlakte te karteer.<ref>Bowker, David E. and J. Kenrick Hughes, Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf], NASA SP-206 (1971).</ref> Die ruimtetuie het die eerste foto's van die Maan se oppervlakte geneem terwyl hulle om die Maan gewentel het asook foto's van die Maan en [[Aarde]]. Al vyf sendings was suksesvol en 99 persent van die Maan se oppervlakte was gekarteer vanaf foto's wat geneem is met 'n resolusie van 60 m of beter. Die eerste drie sendings was gebruik om twintig potensiële landingsplekke af te neem, gebaseer op waarnemings gedoen vanaf die Aarde. Dié is teen laehellingbane gevlieg. Die vierde en vyfde missies is aan breër wetenskaplike doelwitte gewy en is in hoë-hoogte polêre bane gevlieg. [[Lunar Orbiter 4]] het die hele nabykant en nege persent van die verkant gefotografeer, en [[Lunar Orbiter 5]] het die dekking van die verkant voltooi en medium (20 m) en hoë (2 m) resolusiebeelde van 36 voorafgekose gebiede verkry. Al die Lunar Orbiter-ruimtetuie is deur [[Atlas-Agena]]-D lanseervoertuie gelanseer. Die Lunar Orbiters het 'n vernuftige fotografiesestelsel aanboord gehad. Dit het bestaan uit 'n [[kamera]] met twee lense, 'n film verwerkings eenheid, 'n aftaster en meganisme wat die films hanteer het. Die kamera het 'n 610 mm nouhoek hoë-resolusie en 'n 80 mm wyehoek medium-resolusie lense bevat, waarvan beide hulle beelde op enkel rol 70 mm film geplaas het. Die asse van die twee kamers het saamgeval sodat die foto's geneem deur die hoë-resolusie lens gesentreer was binne die foto's wat met die medium-resolusie lens geneem was. Die film was ook beweeg gedurende die beeldvaslegging proses om te kompenseer vir die ruimtetuig snelheid wat deur 'n elektro-optiese sensor geskat is. Die film was dan ontwikkel, afgetas en die beelde was na die Aarde gestuur. Gedurende die Lunar Orbiter-sendings was die eerste foto's van die Aarde as 'n geheel geneem; dit het begin met die foto's van die Aarde-opkoms oor die Maan se oppervlakte geneem deur [[Lunar Orbiter 1]] op 1 Augustus 1966. Die eerste vol foto's van die Aarde was deur Lunar Orbiter 5 geneem op 8 Augustus 1967.<ref>{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4308/ch10.htm#352 |title=Whole Earth |work=Lunar Orbiter V |publisher=NASA |date=August 8, 1967 |page=352 |quote=Clearly visible on the left side of the globe is the eastern half of Africa and the entire Arabian peninsula. |access-date=2008-12-24}}</ref> 'n Tweede foto van die hele Aarde was op 10 November 1967 geneem, ook deur die Lunar Orbiter 5. ==Ruimtetuie en substelsels == [[Lêer:Lunar Orbiter diagram.png|duimnael|Lunar Orbiter diagram (NASA)]] [[Lêer:Lunar Orbiter Engineering Mock-up.jpg|duimnael|regs|Lunar Orbiter Ingenieurs model]] Die Boeing-Eastman Kodak voorstel was op 20 Desember 1963 deur NASA aangekondig. Die hoof raam van die Lunar Orbiters het die algemene vorm van 'n afgeknotte keël gehad en 1.65 m hoog en 1.5 m in diameter by die basis. Die ruimtetuig was saamgestel uit drie dekke wat deur kappe en 'n boog ondersteun is. Die toerusting dek op die basis het die [[battery]], transponder, vlugprogrammeerder, posisie verwysings eenheid, [[Canopus]] ster opspoortoestel, beheer dekodeerder, multipleks en kodeerder, loopgolf buis versterker en die fotografiese stelsel. Daar was vier [[Sonpaneel|sonpanele]] gemonteer, 3.72 m wyd, wat by hierdie dek uit gesteek het. Daar was ook 'n hoë-wins [[antenne]] op 1.32 m balk gemonteer wen 'n lae-wins antenna wat op 2.08 m balk gemonteer was. Bo die onderste dek, die middeldek, was die snelheid beheerenjin, brandstof, [[Oksidasie|oksideermiddel]] en druk tenks, Son-sensors en mikro-meteoroïdise sensors. Die boonste dek het bestaan uit 'n hitteskild om die ruimtetuig te beskerm wanneer die snelheid beheerenjin ontbrand. Die neus van die enjin het deur die skild gesteek. Bo-op en aan die kante van die boonste dek was die vier posisie beheer stuwers. Die vier sonpanele met 10,856 n/p sonselle het krag van 373 [[Watt|W]] verskaf wat direk die ruimtetuig se stelsels aangedryf het en ook die 12 A.h nikkel-kadmiun battery gelaai. Die batterye is gebruik gedurende kort periodes wanneer sonbedekking (verduistering) plaasvind het en geen sonkrag beskikbaar was nie. Aandrywing vir groot maneuvers was verskaf deur die kompasbeuel gemonteerde snelheid beheerenjin, 'n [[Hipergoliese dryfmiddel|hipergoliese]] aangedrewe vuurpylenjin van 440 [[Newton (eenheid)|N]]. Stabilisasie oor die drie asse en posisie beheer was verskaf deur [[stikstof]]aangedrewe stuwers van 4 N elk. Navigasie inligting was verskaf deur vyf son-sensors, die Canopus stersensor en die posisie verwysings eenheid. Kommunikasie was verskaf deur 'n 10&nbsp;W sender en 'n gerigte, een meter diameter, hoë-wins antenne vir die stuur van foto's en 'n 0.5&nbsp;W en omnigerigte lae-wins antenne vir ander kommunikasie. Beide senders het in die S-band gewerk teen ongeveer 2295&nbsp;MHz. Termiese beheer was verkry deur 'n multilaag termiese kombers wat bestaan het uit aluminium bedekte [[poliëster]] produkte soos ''Mylar'' en ''Dacron''. Die kombers het die groot romp, spesiale verf, insulasie en klein verwarmers bedek. Die aan boord kamera het twee lense gelyktydig gebruik om 'n wye hoek en 'n hoë resolusie beeld op die film vas te lê. Die wyehoek, medium-resolusie modus het 'n 80 mm F 2.8 Xenotar lens gebruik wat deur Schneider Kreuznach van [[Wes-Duitsland]] vervaardig is. Die hoë-resolusie modus het 'n 610 mm F 5.6 Panoramic lens, vervaardig deur die Pacific Optical Company, gebruik.<ref>{{cite web|url=http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/TM-3487/top.htm|title=DESTINATION MOON: A History of the Lunar Orbiter Program|publisher=NASA|first=Bruce K.|last=Byers|access-date=2010-12-18|date=April 1977}}</ref> Die film was ontwikkel met 'n half-droë proses terwyl die ruimtetuig in sy wentelbaan was. Dit was dan afgetas, wat die foto in elektriese formaat omskakel en dan na die aarde gestuur het. Hierdie stelsel was aangepas met die toestemming van die ''National Reconnaissance Office'' (NRO) waar dit op die SAMOS E-1 verkenningskamera gebruik was. Die stelsel is vervaardig deur [[Kodak]] vir die kortstondige [[Amerikaanse Lugmag]] se amper-werklike tyd satelliet foto projek.<ref>{{Cite web |url=http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-12-05 |archive-date=2020-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200411153531/http://www.nro.gov/history/csnr/programs/docs/prog-hist-01.pdf |url-status=dead }}</ref> Aanvanklik het die Lugmag vir Nasa verskeie spaar kameras aangebied wat deel was van die KH-7 GAMBIT-program maar toe het die owerhede hulle bekommernis uitgespreek oor die sekuriteit aangaande die kameras. Hulle was bang dat die foto's geneem deur die kamera sy resolusie kon weggee. Daar was voorgestel dat die wentelbaan besonderhede van die Lunar Orbiter nie gepubliseer word nie sodat die resolusie van die foto's nie bereken kan word deur die hoogte data nie. In die ou end is Nasa se bestaande kamera-stelsel, alhoewel die resolusie kleiner was, gebruik en die resultate was aanvaarbaar vir die sendings. === Moontlike rugsteun === As moontlike rugsteun, indien die Maanwentelprogram faal het Nasa en die NRO saamgewerk met die Maan Kartering en Opmeting Stelsel (MKOS), gebaseer op die KH-7 verkennings satelliet. Die gedagte was dat dit die [[Apollo-maanmodule]] in die [[Saturn V]] sal vervang en die Apollo ruimtemanne dan die MKOS sal werk via afstandbeheer terwyl hulle om die Maan wentel. Nasa het die projek gekanselleer in 1967 nadat die Maanwentelprogram suksesvol voltooi was.<ref name=day20101129>{{cite web|url=http://www.thespacereview.com/article/1734/1|title=Black Apollo|publisher=www.thespacereview.com|first=Dwayne A.|last=Day|accessdate=2010-12-17|date=2010-11-29}}</ref> == Sending resultate == Die Maanwentelprogram het bestaan uit vyf ruimtetuie wat daarin geslaag het om 99 persent van die oppervlakte van beide kante van die Maan te gefotografeer met 'n resolusie van tot 1 m. Die ruimtetuie het altesaam 2180 hoë-resolusie en 882 medium-resolusie foto's van die maan geneem en na die Aarde gestuur. Die mikro-meteoroïdise eksperimente het 22 impakte geïdentifiseer en die data het bewys dat die gemiddelde meteoroïdes deeltjies naby die Maan twee keer die orde grote was as in die oop ruimte, maar ietwat minder as naby die Aarde. Die radiasie eksperimente het bevestig dat die ontwerp van die Apollo-tuie genoegsame beskerming aan die ruimtemanne sal verleen teen die gemiddelde kort blootstelling aan partikels vanaf die Son. Die Lunar Orbiters was ook gebruik om die bemande ruimtevlug opsporings netwerk en die Apollo wentelbaan bepalings program te evalueer, met sukses. Al drie die Lunar Orbiters (2,3 en 5) was gelyktydig gevolg vanaf Augustus tot Oktober 1967. Al die Lunar Orbiters het teen die Maan gebots nadat sodanige instruksies aan die ruimtetuie gestuur is. Dit is gedoen om seker te maak dat hulle posisie beheer brandstof nie opraak en die ruimtetuie in die pad van die volgende ruimtetuie soos die Apollo-program beland nie. Die Maanwentelprogram was bestuur deur die Nasa Langley Navorsingsentrum teen 'n koste van ongeveer $200 miljoen. Die ruimtetuie was gevolg deur van die [[Doppler-effek]] gebruik te maak wat die voordeel gehad het dat die graviatasievelde van die Maan gekarteer kon word. [[Maskon]]s was ook ontdek weens die gebruik van die Doppler-effek, die meeste van hulle (nie almal nie) was in die middel van [[Maansee|Maanseë]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.161.3842.680 | title = Mascons: Lunar Mass Concentrations | year = 1968 | author = P. M. Muller, W. L. Sjogren | journal = Science | volume = 161 | issue = 3842 | pages = 680–684 | pmid=17801458| bibcode = 1968Sci...161..680M }}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter camera (large).jpg|duimnael|Lunar Orbiter kamera (NASA)]] Die vlug inligting van elk van die vyf ruimtetuie is as volg:<ref>Hansen, T.P. (1970). Guide to Lunar Orbiter Photographs. Washington DC: NASA.</ref> *[[Lunar Orbiter 1]] **Gelanseer op 10 Augustus 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 29 Augustus 1966 **Bots teen die Maan: 29 Oktober 1966 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 2]] **Gelanseer op 6 November 1966 **Maan gefotografeer: 18 tot 25 November 1966 **Bots teen die Maan: 11 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 3]] **Gelanseer op 5 Februarie 1967 **Maan gefotografeer: 15 tot 23 Februarie 1967 **Bots teen die Maan: 9 Oktober 1967 **Apollo landingsplek ondersoek sending *[[Lunar Orbiter 4]] **Gelanseer op 4 Mei 1967 **Maan gefotografeer: 11 tot 26 Mei 1967 **Bots teen die Maan: Ongeveer 31 Oktober 1967 **Maan karteringsending *[[Lunar Orbiter 5]] **Gelanseer op 1 Augustus 1967 **Maan gefotografeer: 6 tot 18 Augustus 1967 **Bots teen die Maan: 31 Januarie 1968 **Maan karteringsending en hoë-resolusie landmeting sending === Beskikbaarheid van data === Foto's vanaf die Lunar Orbiter's is na die Aarde gestuur in analoog formaat nadat die foto's afgetas in 'n reeks van dun lyne. Die data is op 'n magnetiese band en ook op 'n film geskryf. Die filmdata is gebruik om handgemaakte mosaïeke van Lunar Orbiter-rame te skep. Elke kamera blootstelling het twee foto's tot gevolg gehad: een medium-resolusie raam soos vasgelê deur die 80-mm brandpunt lens en 'n hoë-resolusie foto soos vasgelê deur die 619-mm brandpunt lens. As gevolg van hulle grote was die hoë-resolusie foto's in drie sub-rame opgebreek. <!-- ===Data availability=== The Lunar Orbiter orbital photographs were transmitted to Earth as analog data after onboard scanning of the original film into a series of strips. The data were written to magnetic tape and also to film. The film data were used to create hand-made mosaics of Lunar Orbiter frames. Each LO exposure resulted in two photographs: medium-resolution frames recorded by the 80-mm focal-length lens and high-resolution frames recorded by the 610-mm focal length lens. Due to their large size, HR frames were divided into three sections, or sub-frames. Large-format prints ({{convert|16|x|20|in}}) from the mosaics were created and several copies were distributed across the U.S. to NASA image and data libraries known as [https://www.lpi.usra.edu/library/RPIF/ Regional Planetary Information Facilities]. The resulting outstanding views were of generally very high spatial resolution and covered a substantial portion of the lunar surface, but they suffered from a "venetian blind" striping, missing or duplicated data, and frequent saturation effects that hampered their use. For many years these images have been the basis of much of lunar scientific research. Because they were obtained at low to moderate Sun angles, the Lunar Orbiter photographic mosaics are particularly useful for studying the morphology of lunar topographic features. Several atlases and books featuring Lunar Orbiter photographs have been published. Perhaps the most definitive was that of [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/book/lopam.pdf Bowker and Hughes] (1971); it contained 675 photographic plates with approximately global coverage of the Moon. In part because of high interest in the data and in part because that atlas is out of print, the task was undertaken at the [https://www.lpi.usra.edu/ Lunar and Planetary Institute] to scan the large-format prints of Lunar Orbiter data.<ref>Jeffrey J. Gillis, Paul D. Spudis, Mary Ann Hager, Mary Noel, Debra Rueb, and James Cohen, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC99/pdf/1770.pdf Digitized Lunar Orbiter IV Images: A Preliminary Step to Recording the Global Set of Lunar Oribter Images in Bowker & Hughes], Lunar and Planetary Science XXX, Abstract #1770(1999)</ref> These were made available online as the [https://www.lpi.usra.edu/resources/lunar_orbiter/ Digital Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon].<ref>Jeffrey J. Gillis, Debra Rueb, James Cohen, and Mary Ann Hager, [https://www.lpi.usra.edu/meetings/LPSC2000/pdf/1815.pdf The Lunar Orbiter Photographic Atlas Digital Archive], Lunar and Planetary Science XXXI, Abstract #1815 (2000)</ref> --> == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram| ]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] 2wztlj18lt6nq73md5csmzy72gjx8ow 0 391895 2514684 2511855 2022-07-25T05:34:14Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki '''Lunar Orbiter 2''', gelanseer op 6 November 1966, was 'n onbemande [[ruimtetuig]] as deel van [[NASA]] se [[maanwentelprogram]]. Die hoofdoelwit was om die platter gebiede van die [[Maan]] se oppervlakte te fotografeer om geskikte landingsplekke vir die ruimtetuie van die [[Surveyor-program|Surveyor-]] en [[Apollo-program|Apollo-programme]] te kies. Dit was ook toegerus om maangrond, stralingsintensiteit en mikro-meteoroïdise impakdata te versamel. Die ruimtetuig was in 'n vrye-terugkeer{{nota|'n Baan wat verseker dat die maan se aantrekkingskrag die ruimtetuig terug slinger na die aarde.}} baan na die maan gestuur en by die maan in 'n elliptiese [[wentelbaan]] om die maan geplaas, amper op die maan se ewenaar. Daar het dit vir 92,6 ure data versamel en na die aarde teruggestuur. Die ruimtetuig se wentelbaan was 196 by 1 850 kilometer teen 'n inklinasie van 11,8 grade. Na 33 omwentelings oor vyf dae is die [[Apside|perikintion]] verklein na 49,7 km. Op die laaste dag, 7 Desember, het 'n fout met die versterker tot gevolg gehad dat ses foto's verlore gegaan het. Op 8 Desember is die inklinasie verander na 17,5 grade om nuwe data oor die maan se gravitasie te verkry. [[Lêer:Lunar Orbiter 2 coverage.jpg|duimnael|links|Die ruimtetuig se wentelbaan en fotografiese dekking van die nabykant (links) en verkant (regs)]] Die ruimtetuig het foto's geneem vanaf 18 tot 25 November 1966 en die terugsending na die Aarde het tot 7 Desember geduur. Daar is altesaam 609 hoë-resolusie en 208 medium-resolusie foto's na die aarde gestuur met die meeste van uitstekende kwaliteit met 'n resolusie van tot 1 m. Dit het 'n skouspelagtige skuinsprentjie van die Copernicus-krater, wat deur die nuusmedia as een van die groot prente van die eeu gedoop is, ingesluit. Dié foto is op 23 November geneem vanaf 'n hoogte van 45 km.<ref name=Ulivi75>{{cite book |last1=Ulivi |first1=Paolo |last2=Harland |first2= David M |date=2004 |title=Lunar Exploration Human Pioneers and Robot Surveyors |publisher=Springer |pages=75–76 |isbn=185233746X }}</ref> Daar was ook akkurate data uit die ander eksperimente verkry regdeur die duur van die sending. Daar is drie mikro-meteoroïdise impakgebiede opgemerk. Die ruimtetuig het aanhou opnames maak totdat dit met die maan gebots het na 'n instruksie uitgereik is op 11 Oktober 1967. Die impakgebied was by 3.9 grade N [[breedtegraad]] en 119.1 O [[lengtegraad]]. Gedurende 2011 het NASA se ''Lunar Reconnaissance Orbiter'' daarin geslaag om die impakposisie te identifiseer en het foto's van die ruimtetuig geneem. Die wrakstukke het teen 'n hoek van 45 grade van die impakplek uitgesprei gelê, soos die vlerke van 'n vlinder.<ref>{{cite web|url=http://www.popularmechanics.com/science/space/moon-mars/rediscovering-old-wrecks-on-the-moon?click=pm_latest |title=Lunar Lost and Found - Rediscovering Old Wrecks on the Moon |date=November 2, 2011 |publisher=Popular Mechanics |access-date=November 4, 2011}}</ref> [[Lêer:Lunar Orbiter 2.jpg|duimnael|regs|Foto geneem deur Lunar Orbiter 2 op 20 November, 1966, 47 km vanaf die maan se oppervlakte, oor die [[Mare Tranquillitatis]].]] == Notas == {{Notas}} == Verwysings == {{verwysings}} {{en-vertaal|Lunar Orbiter 2}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] 97f4fv40n9wmf9wq70kuu1qk9f7hlht 0 391908 2514683 2511887 2022-07-25T05:33:56Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki '''Lunar Orbiter 3''', gelanseer op 5 Februarie 1967, was 'n onbemande [[ruimtetuig]] as deel van [[NASA]] se [[maanwentelprogram]]. Die hoofdoelwit was om die [[Maan]] se oppervlakte te fotografeer om geskikte landingsplekke vir die ruimtetuie van die [[Surveyor-program|Surveyor-]] en [[Apollo-program|Apollo-programme]] te kies. Dit was ook toegerus om maangrond, radiasie intensiteit en mikro-meteoroïdise impak data te versamel. Die ruimtetuig was in 'n vrye-terugkeer{{nota|'n Baan wat verseker dat die maan se aantrekkingskrag die ruimtetuig terug slinger na die aarde.}} baan na die maan gestuur en by die maan in 'n elliptiese [[wentelbaan]] om die maan geplaas, amper op die maan se ewenaar, op 8 Februarie. Die ruimtetuig se wentelbaan was 210.2 by 1,801.9 km. teen 'n inklinasie van 20.9 grade en met 'n periode van 3 ure 25 minute. Na 25 omwentelings in vier dae is die wentelbaan verklein na 55 by 1,847 km. Die ruimtetuig het foto's geneem vanaf 15 tot 23 Februarie1967 en terug na die Aarde gestuur tot 2 Maart 1967. Die meganisme wat die film aanrol het wisselvallige gedrag begin toon en daar is besluit om die data vroeër na die Aarde te stuur as wat beplan was. Die foto's is suksesvol gelees tot 4 Maart toe filmaanrol motor uitgebrand het met 25% van die foto's wat verlore gegaan het. [[Lêer:Lunar Orbiter 3 coverage.jpg|duimnael|links|Die ruimtetuig se wentelbaan en fotografiese dekking van die naby kant (links) en verkant (regs)<ref>{{Cite web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1967-008A|title=NASA - NSSDCA - Spacecraft - Trajectory Details|website=nssdc.gsfc.nasa.gov|access-date=May 2, 2018}}</ref>]] Daar was in altesaam 477 hoë-resolusie en 149 medium-resolusie foto's na die aarde gestuur met die meeste van uitstekende kwaliteit met 'n resolusie van tot 1 m. In een foto kon [[Surveyor 1]] se landingsplek gesien word en die ruimtetuig kon uitgeken word. Daar was ook akkurate data vanaf die ander eksperimente verkry regdeur die duur van die sending. Die ruimtetuig het aanhou opnames maak totdat dit met die maan gebots het na 'n instruksie uitgereik is op 9 Oktober 1967. Die impak plek was by 14.3 grade N [[breedtegraad]] en 97.7 W [[lengtegraad]]. == Notas == {{Notas}} == Verwysings == {{verwysings}} {{en-vertaal|Lunar Orbiter 3}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] qr2bfga5q9tmmba3zmzggo6ye3gph2a 0 391936 2514559 2514386 2022-07-24T15:43:14Z Aliwal2012 39067 /* Renuitslag */ wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{FR-VLAG}} Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>24 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Lêer:Paul Ricard.svg|200px|Die ''Circuit Paul-Ricard'']]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:30.872</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste rondte</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <!-- <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small>--> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] [[Formule Een]] [[Franse Grand Prix]]''' sal op [[24 Julie]] [[2022]] op die [[Paul Ricard-renbaan]] gehou word. Die sal die twaalfde wedren van die kampioenskap wees. == Bande == [[Pirelli]] het die volgende bande aan al die spanne in Frankryk verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |+ Bande vir gebruik te Le Castellet |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C4 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == === Uitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:33.930 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.021 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:34.268 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:34.881 |- !5 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.979 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.527 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.628 |- !3 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.077 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.291 |- !5 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.517 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.272 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.626 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.909 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.255 |- !5 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.293 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | '''1:31.727''' | 1:31.216 | '''1:30.872''' | align=center|1 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:31.891 | 1:31.990 | 1:31.176 | align=center|2 |- !3 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.354 | 1:32.120 | 1:31.335 | align=center|3 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.041 | 1:32.274 | 1:31.765 | align=center|4 |- !5 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:32.672 | 1:32.777 | 1:32.032 | align=center|5 |- !6 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.109 | 1:32.633 | 1:32.131 | align=center|6 |- !7 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:32.819 | 1:32.631 | 1:32.552 | align=center|7 |- !8 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.394 | 1:32.836 | 1:32.780 | align=center|8 |- !9 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.297 | '''1:31.081''' | ''Geen tyd'' | align=center|19 *^'''1''' |- !10 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:32.756 | 1:32.649 | ''Geen tyd'' | align=center|20 *^'''1''' |- !11 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.404 | 1:32.922 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|9 |- !12 | align=center|31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:33.346 | 1:33.048 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|10 |- !13 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.034 | 1:33.052 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|11 |- !14 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.285 | 1:33.276 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|12 |- !15 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.423 | 1:33.307 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|13 |- !16 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|14 |- !17 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|15 |- !18 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.674 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|16 |- !19 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:33.701 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|17 |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.794 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|18 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:38.147 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/qualifying.html|title=Formula 1 LENOVO Grand Prix de France 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-23|date=2022-07-23|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''*'''^'''1''' [[Carlos Sainz jr.]] en [[Kevin Magnussen]] moes agteraan wegspring weens die vervanging van die Ferrari-enjin. <ref>[https://racingnews365.nl/nog-meer-gridstraffen-voor-door-ferrari-aangedreven-wagens-voor-gp-frankrijk Sainz en Magnussen starten achteraan na vervangen Ferrari-motor.]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Pierre Gasly]] en [[Lance Stroll]] teken dieselfde tyd aan tydens kwalifisering. Gasly begin egter voor Stroll omdat hy die tyd eerste opgestel het. == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | 1:30:02.112 | align=center|2 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +10.587 | align=center|4 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +16.495 | align=center|6 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | +17.310 | align=center|3 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|53 | +28.872 | align=center|19 | align=center|'''11'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !6 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +42.879 | align=center|7 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +52.026 | align=center|5 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +56.959 | align=center|10 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:00.372 | align=center|9 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|18 | '''{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:02.549 | align=center|15 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:04.494 | align=center|12 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|53 | +1:05.448 | align=center|14 | |- !13 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:08.565 | align=center|13 | |- !14 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:16.666 | align=center|11 | |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:20.394 | align=center|17 | |- !16 ^† | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|47 | Nog nie bekend | align=center|16 | |- !data-sort-value="17"|DNF | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|40 | Nog nie bekend | align=center|18 | |- !data-sort-value="18"|DNF | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|37 | Nog nie bekend | align=center|20 | |- !data-sort-value="19"|DNF | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|17 | Botsingskade | align=center|8 | |- !data-sort-value="20"|DNF | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align=center|17 | Tol | align=center|1 | |- !colspan=8| (Bron: ''formula1.com'' <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/race-result.html|title=Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 - Race result|access-date=2022-07-24|date=2022-07-24|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website|taal=en}}</ref>) |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Carlos Sainz jr.]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br/> '''^†''' [[Zhou Guanyu]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Franse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Frankryk]] h64xj9r9mzwgf5cjxdrbz6nnhmbhegr 2514560 2514559 2022-07-24T15:53:49Z Aliwal2012 39067 uitslae wikitext text/x-wiki {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{FR-VLAG}} Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>24 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Lêer:Paul Ricard.svg|200px|Die ''Circuit Paul-Ricard'']]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:30.872</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste rondte</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] [[Formule Een]] [[Franse Grand Prix]]''' is op [[24 Julie]] [[2022]] op die [[Paul Ricard-renbaan]] gehou. Dit was die twaalfde wedren van die kampioenskap gewees. == Bande == [[Pirelli]] het die volgende bande aan al die spanne in Frankryk verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |+ Bande vir gebruik te Le Castellet |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C4 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == === Uitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:33.930 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.021 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:34.268 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:34.881 |- !5 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.979 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.527 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.628 |- !3 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.077 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.291 |- !5 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.517 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.272 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.626 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.909 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.255 |- !5 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.293 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | '''1:31.727''' | 1:31.216 | '''1:30.872''' | align=center|1 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:31.891 | 1:31.990 | 1:31.176 | align=center|2 |- !3 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.354 | 1:32.120 | 1:31.335 | align=center|3 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.041 | 1:32.274 | 1:31.765 | align=center|4 |- !5 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:32.672 | 1:32.777 | 1:32.032 | align=center|5 |- !6 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.109 | 1:32.633 | 1:32.131 | align=center|6 |- !7 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:32.819 | 1:32.631 | 1:32.552 | align=center|7 |- !8 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.394 | 1:32.836 | 1:32.780 | align=center|8 |- !9 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.297 | '''1:31.081''' | ''Geen tyd'' | align=center|19 *^'''1''' |- !10 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:32.756 | 1:32.649 | ''Geen tyd'' | align=center|20 *^'''1''' |- !11 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.404 | 1:32.922 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|9 |- !12 | align=center|31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:33.346 | 1:33.048 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|10 |- !13 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.034 | 1:33.052 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|11 |- !14 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.285 | 1:33.276 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|12 |- !15 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.423 | 1:33.307 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|13 |- !16 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|14 |- !17 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|15 |- !18 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.674 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|16 |- !19 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:33.701 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|17 |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.794 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|18 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:38.147 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/qualifying.html|title=Formula 1 LENOVO Grand Prix de France 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-23|date=2022-07-23|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''*'''^'''1''' [[Carlos Sainz jr.]] en [[Kevin Magnussen]] moes agteraan wegspring weens die vervanging van die Ferrari-enjin. <ref>[https://racingnews365.nl/nog-meer-gridstraffen-voor-door-ferrari-aangedreven-wagens-voor-gp-frankrijk Sainz en Magnussen starten achteraan na vervangen Ferrari-motor.]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Pierre Gasly]] en [[Lance Stroll]] teken dieselfde tyd aan tydens kwalifisering. Gasly begin egter voor Stroll omdat hy die tyd eerste opgestel het. == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | 1:30:02.112 | align=center|2 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +10.587 | align=center|4 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +16.495 | align=center|6 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | +17.310 | align=center|3 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|53 | +28.872 | align=center|19 | align=center|'''11'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !6 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +42.879 | align=center|7 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +52.026 | align=center|5 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +56.959 | align=center|10 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:00.372 | align=center|9 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|18 | '''{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:02.549 | align=center|15 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:04.494 | align=center|12 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|53 | +1:05.448 | align=center|14 | |- !13 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:08.565 | align=center|13 | |- !14 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:16.666 | align=center|11 | |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:20.394 | align=center|17 | |- !16 ^† | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|47 | Nog nie bekend | align=center|16 | |- !data-sort-value="17"|DNF | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|40 | Nog nie bekend | align=center|18 | |- !data-sort-value="18"|DNF | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|37 | Nog nie bekend | align=center|20 | |- !data-sort-value="19"|DNF | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|17 | Botsingskade | align=center|8 | |- !data-sort-value="20"|DNF | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align=center|17 | Tol | align=center|1 | |- !colspan=8| (Bron: ''formula1.com'' <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/race-result.html|title=Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 - Race result|access-date=2022-07-24|date=2022-07-24|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website|taal=en}}</ref>) |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Carlos Sainz jr.]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br/> '''*'''^'''1''' [[Zhou Guanyu]] ontvang 'n straf van vyf sekondes weens 'n botsing met [[Mick Schumacher]].<br/> '''*'''^'''2''' [[Yuki Tsunoda]] val uit weens botsingskade veroorsaak in rondte 1 deur [[Esteban Ocon]], wat 'n straf van vyf sekondes kry, wat hy tydens 'n kuipestop neem.<br/> '''^†''' [[Zhou Guanyu]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Franse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Frankryk]] pvpfx5s8p5ex4e92sbix9jfnm75rgj5 0 391956 2514682 2512671 2022-07-25T05:33:26Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki '''Lunar Orbiter 4''', gelanseer op 4 Mei 1967, was 'n onbemande [[ruimtetuig]] as deel van [[NASA]] se [[maanwentelprogram]]. Nadat die drie vorige ruimtetuie van die program die doelwit bereik het om geskikte moontlike landingsplekke vir die [[Apollo-program]] te identifiseer, het Lunar Orbiter 4 'n meer algemene doelwit gehad. Die doelwit was om: "perform a broad systematic photographic survey of lunar surface features in order to increase the scientific knowledge of their nature, origin, and processes, and to serve as a basis for selecting sites for more detailed scientific study by subsequent orbital and landing missions". Dit was ook toegerus om maangrond, radiasie intensiteit en mikro-meteoroïdise impak data te versamel. Die ruimtetuig was in 'n vrye-terugkeer{{nota|'n Baan wat verseker dat die maan se aantrekkingskrag die ruimtetuig terug slinger na die aarde.}} baan na die maan gestuur en by die maan in 'n hoë elliptiese [[wentelbaan]] om die maan geplaas, amper oor die maan se pole, om data in te samel. Die ruimtetuig se wentelbaan was 2,706 by 6,111 km. teen 'n inklinasie van 85.5 grade en met 'n periode van 12 ure. Nadat die aanvanklike fotografie op 11 Mei 1967 goed begin het, het probleme sy kop uitgesteek met die kamera se termiese deur. Dit het nie goed gereageer op instruksies om oop en toe te maak nie. Daar was gevrees dat die deur in die toe posisie sal vassteek en daar is toe besluit dat die deur in die oop-posisie moet bly anders sal die lense bedek wees. Dit het ekstra posisie koördinering vereis met elke omwenteling om te verhoed dat lig die kamera binnedring en die film ruïneer. Daar was op 13 Mei ontdek dat lig wel die kamera binnegedring en 'n gedeelte van die film beskadig het. Die deur gevolglik weer getoets en gedeeltelik oopgehou. Daar was ook 'n vog probleem met die lens, daar was vermoed dat die kondensasie veroorsaak is deur die laer [[Temperatuur|temperature]]. Veranderinge in die ordinering van die ruimtetuig het veroorsaak dat die temperatuur van die kamera gestyg het en die vog probleem het grootliks verdwyn. Probleme met die meganisme wat die foto's moet lees is ook ondervind vanaf 20 Mei en daar is besluit op 26 Mei om die fotografiese gedeelte van die sending te staak. Tog was die hele film gelees en na die Aarde versend. Die ruimtetuig het foto's geneem van 11 Mei tot 26 Mei en sending na die Aarde het tot 1 Junie 1967 geduur. Die wentelbaan is toe verlaag om wentelbaan vir die komende [[Lunar Orbiter 5]]-sening in te win. Daar was 419 hoë-resolusie en 127 medium-resolusie foto's geneem en na die Aarde gestuur. Dit het 99% van die Maan se naby-kant gedek met resolusies wat wissel van 58 tot 134 m. Daar was ook akkurate data vanaf die ander eksperimente verkry regdeur die duur van die sending. Radiasie data het verhoogde lesings gewys wat toegeskryf is aan die son deeltjies aktiwiteite wat lae energie protons geproduseer het. Die ruimtetuig het aanhou opnames maak totdat dit met die maan gebots het op 31 Oktober 1967 as gevolg van natuurlike agteruitgang van sy wentelbaan. Die impak posisie was tussen 22-30 grade W [[lengtegraad]]. [[Lêer:Lunar Orbiter 4 coverage.jpg|thumb|left|Die ruimtetuig se wentelbaan en fotografiese dekking aan die naby kant (links) en verkant (regs)]] <!-- After initial photography on May 11, 1967 problems started occurring with the camera's thermal door, which was not responding well to commands to open and close. Fear that the door could become stuck in the closed position covering the camera lenses led to a decision to leave the door open. This required extra attitude control maneuvers on each orbit to prevent light leakage into the camera which would ruin the film. On May 13 it was discovered that light leakage was damaging some of the film, and the door was tested and partially closed. Some fogging of the lens was then suspected due to condensation resulting from the lower temperatures. Changes in the attitude raised the temperature of the camera and generally eliminated the fogging. Continuing problems with the readout drive mechanism starting and stopping beginning on May 20 resulted in a decision to terminate the photographic portion of the mission on May 26. Despite problems with the readout drive the entire film was read and transmitted. The spacecraft acquired photographic data from May 11 to 26, 1967, and readout occurred through June 1, 1967. The orbit was then lowered to gather orbital data for the upcoming [[Lunar Orbiter 5]] mission. A total of 419 high-resolution and 127 medium-resolution frames were acquired, covering 99% of the Moon's near side at resolutions from {{convert|58|to|134|m}}. Accurate data was acquired from all other experiments throughout the mission. Radiation data showed increased dosages due to solar particle events producing low energy protons. The spacecraft was used for tracking until it struck the lunar surface due to the natural decay of the orbit no later than October 31, 1967, between 22–30 degrees W longitude. [[File:Lunar Orbiter 4 coverage.jpg|thumb|left|Spacecraft orbit and photographic coverage on the near side (left) and far side (right)]] --> == Notas == {{Notas}} == Verwysings == {{verwysings}} {{en-vertaal|Lunar Orbiter 4}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] exg3c61baskglyxa9t6ufp11o57q4jw 0 391976 2514680 2512825 2022-07-25T05:32:38Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki '''Lunar Orbiter 5''' was die vyfde en laaste [[ruimtetuig]] van die [[Maanwentelprogram]]. Die doelwit van die sending was om addisionele foto's te neem van landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo-]] en [[Surveyor-program]]e. Dit moes ook foto's neem as deel van 'n ondersoek van die nie-gefotografeerde gedeelte van die ver kant van die [[Maan]]. Dit was ook toegerus om maangrond, stralingsintensiteit en mikro-meteoroïdise impakdata te versamel. Dit was ook gebruik om die bemande ruimtevlug netwerk opsporings stasies en die Apollo Wentelbaan Bepalings Program te toets. Die ruimtetuig was in 'n vrye-terugkeer{{nota|'n Baan wat verseker dat die maan se aantrekkingskrag die ruimtetuig terug slinger na die aarde.}} baan na die maan gestuur en by die maan in 'n elliptiese [[wentelbaan]] om die maan geplaas. Op 5 Augustus 1967 is dit in 'n amper polêre wentelbaan van 194.5 by 6,023 km. geplaas met 'n inklinasie van 85 grade en 'n periode van 8 ure en 30 minute. Op 7 Augustus was die [[Apside|perikintion]] verklein na 99 by 1,499 km met 'n periode van 3 ure en 11 minute. Die ruimtetuig het foto's geneem van 6 Augustus tot 18 Augustus 1967 en die stuur daarvan na die Aarde het tot 27 Augustus 1967 geduur. Daar was 633 hoë-resolusie en 211 medium-resolusie foto's geneem en na die Aarde gestuur met 'n resolusie van tot 2m. Die gevolg hiervan was dat die vyf Lunar Orbiter-ruimtetuie tot 99% van die Maan se oppervlakte gefotografeer het. Daar was ook akkurate data vanaf die ander eksperimente verkry regdeur die duur van die sending. Die ruimtetuig was gevolg totdat dit die Maan getref het, na instruksies, by 2.79 grade S [[breedtegraad]] en 83 grade W [[lengtegraad]] op 31 Januarie 1968. [[Lêer:Lunar Orbiter 5 coverage.jpg|duimnael|links|Die ruimtetuig se wentelbaan en fotografiese dekking van die naby kant (links) en ver kant (regs)]] Een van die plekke wat die ruimtetuig afgeneem het was die landingsplek van [[Apollo 11]] by Dionysius. Ander plekke is Petavius, Hyginus, Messier, Tycho, Copernicus, Gassendi, Vitello, Mons Gruithuisen Gamma, Prinz, Aristarchus, Vallis Schroteri, Marius Hills, Montes Apenninus, Rimae Plato, Sinus Aestuum, Hipparchus, Rimae Sulpicius Gallus, Rimae Calippus en Censorinus. == Notas == {{Notas}} == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] {{en-vertaal|Lunar Orbiter 5}} p26xfc4xrj6m8rgo9e0wjneskzv50sn 2514681 2514680 2022-07-25T05:33:04Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki '''Lunar Orbiter 5''' was die vyfde en laaste [[ruimtetuig]] van die [[Maanwentelprogram]]. Die doelwit van die sending was om addisionele foto's te neem van landingsplekke vir die [[Apollo-program|Apollo-]] en [[Surveyor-program]]e. Dit moes ook foto's neem as deel van 'n ondersoek van die nie-gefotografeerde gedeelte van die verkant van die [[Maan]]. Dit was ook toegerus om maangrond, stralingsintensiteit en mikro-meteoroïdise impakdata te versamel. Dit was ook gebruik om die bemande ruimtevlug netwerk opsporings stasies en die Apollo Wentelbaan Bepalings Program te toets. Die ruimtetuig was in 'n vrye-terugkeer{{nota|'n Baan wat verseker dat die maan se aantrekkingskrag die ruimtetuig terug slinger na die aarde.}} baan na die maan gestuur en by die maan in 'n elliptiese [[wentelbaan]] om die maan geplaas. Op 5 Augustus 1967 is dit in 'n amper polêre wentelbaan van 194.5 by 6,023 km. geplaas met 'n inklinasie van 85 grade en 'n periode van 8 ure en 30 minute. Op 7 Augustus was die [[Apside|perikintion]] verklein na 99 by 1,499 km met 'n periode van 3 ure en 11 minute. Die ruimtetuig het foto's geneem van 6 Augustus tot 18 Augustus 1967 en die stuur daarvan na die Aarde het tot 27 Augustus 1967 geduur. Daar was 633 hoë-resolusie en 211 medium-resolusie foto's geneem en na die Aarde gestuur met 'n resolusie van tot 2m. Die gevolg hiervan was dat die vyf Lunar Orbiter-ruimtetuie tot 99% van die Maan se oppervlakte gefotografeer het. Daar was ook akkurate data vanaf die ander eksperimente verkry regdeur die duur van die sending. Die ruimtetuig was gevolg totdat dit die Maan getref het, na instruksies, by 2.79 grade S [[breedtegraad]] en 83 grade W [[lengtegraad]] op 31 Januarie 1968. [[Lêer:Lunar Orbiter 5 coverage.jpg|duimnael|links|Die ruimtetuig se wentelbaan en fotografiese dekking van die naby kant (links) en verkant (regs)]] Een van die plekke wat die ruimtetuig afgeneem het was die landingsplek van [[Apollo 11]] by Dionysius. Ander plekke is Petavius, Hyginus, Messier, Tycho, Copernicus, Gassendi, Vitello, Mons Gruithuisen Gamma, Prinz, Aristarchus, Vallis Schroteri, Marius Hills, Montes Apenninus, Rimae Plato, Sinus Aestuum, Hipparchus, Rimae Sulpicius Gallus, Rimae Calippus en Censorinus. == Notas == {{Notas}} == Verwysings == {{verwysings}} {{Maanwentelprogram}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maanwentelprogram]] [[Kategorie:Ruimtetuie]] {{en-vertaal|Lunar Orbiter 5}} 3h0izjfahyyyzs8nesjniog5b06ijv7 0 392224 2514566 2514404 2022-07-24T16:48:37Z Aliwal2012 39067 +inligtingskassie wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Nice Côte d'Azur Lughawe | nativename = | image = Aeroport Nice Cote d'Azur logo.svg | image-width = 175 | image2 = Nice airport.jpg | image2-width = 250 | IATA = NCE | ICAO = LFMN | type = Publiek | owner-oper = Aéroports de la Côte d'Azur (ACA) | city-served = [[Nice]], [[Cannes]], die [[Franse Riviera]] en die Prinsdom van [[Monaco]] | location = | focus_city = [[Air France]]<br/>Air France Hop<br/>[[easyJet]] | metric-elev = y | elevation-m = 4 | elevation-f = <!--auto convert--> | website = {{URL|en.nice.aeroport.fr}} | image_map = <!-- Provence-Alpes-Côte d-Azur in France.svg --> | image_map_caption = <!-- [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]-streek in Frankryk --> | pushpin_map = Frankryk | pushpin_map_caption = Nice-lughawe in Provence-Alpes-Côte d'Azur-streek | pushpin_label = '''LFMN'''<br />'''NCE''' | pushpin_label_position = top | coordinates = {{coord|43|39|55|N|007|12|54|E|region:FR-U|aansig=inlyn,titel}} | metric-rwy = y | r1-number = 04L/22R | r1-length-m = 2,570 | r1-length-f = <!--auto convert--> | r1-surface = Teerbeton | r2-number = 04R/22L | r2-length-m = 2,960 | r2-length-f = <!--auto convert--> | r2-surface = Teerbeton | h1-number = H1 | h1-length-m = 29.25 | h1-length-f = <!--auto convert--> | h1-surface = Teerbeton | h2-number = H2 | h2-length-m = 29.25 | h2-length-f = <!--auto convert--> | h2-surface = Teerbeton |stat-year = 2019 |stat1-header = Passasiers |stat1-data = 14 485 423 |stat2-header = Lugbewegings |stat2-data = 166 781 |footnotes = Lughawedata van Franse [[Aeronautical Information Publication|AIP]] by [[European Organisation for the Safety of Air Navigation|EUROCONTROL]]<ref name="AIP2">{{cite web|url=http://www.ead.eurocontrol.int/publicuser/protect/pu/main.jsp |title=EAD Basic |website=Ead.eurocontrol.int |access-date=25 May 2011}}</ref><br /> Statistics<ref name="stats">{{cite web|url=http://corporate.nice.aeroport.fr/About-us/NEWS-MEDIA/Statistics/Annual-statistics-since-1947 |title=Nice Côte d'Azur Airport: 2015 airport statistics |language=en |website=Societe.Nice.Aeroport.fr |access-date=12 March 2016}}</ref> }} '''Nice Côte d'Azur-lughawe''' ({{Lang-fr|Aéroport Nice Côte d'Azur}}) ([[IATA]]: '''NCE''', [[ICAO]]: '''LFMN''') is 'n internasionale [[lughawe]] geleë 5,9 km (3,7 myl) suidwes van [[Nice]], in die [[Alpes-Maritimes]]-[[département]] van [[Frankryk]]. Dit is die derde besigste lughawe in Frankryk en dien as 'n [[Spil (lughawe)|fokusstad]] vir [[Air France]] en 'n bedryfsbasis vir [[easyJet]]. In 2019 het dit 14&nbsp;485&nbsp;423 passasiers hanteer. Die lughawe is 7 kilometer wes van die middestad geplaas, en is die hoofhawe van aankoms vir passasiers na die [[Franse Riviera|Côte d'Azur]] (Franse Riviera). Weens sy nabyheid aan die [[Monaco|Prinsdom Monaco]], dien dit ook as die stadstaat se lughawe, met 'n helikopterdiens wat die Prinsdom en lughawe verbind.<ref>{{Cite web|url=https://www.angloinfo.com/monaco/how-to/page/monaco-transport-air-travel-regional-airports|title=Airports Serving Monaco|website=Angloinfo.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160807232224/https://www.angloinfo.com/monaco/how-to/page/monaco-transport-air-travel-regional-airports|archive-date=7 August 2016|access-date=2016-06-14}}</ref> Sommige lugrederye bemark Monaco as 'n bestemming via Nice-lughawe. <ref name="TransAtNineteenNinetyThree">"[http://www.airchive.com/Timetables%20and%20Maps/TWA%20Compressed/TWmap9308.jpg Route Map] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080527200123/http://www.airchive.com/Timetables%20and%20Maps/TWA%20Compressed/TWmap9308.jpg}}" in 1993, ''Trans World Airlines''</ref> == Fasiliteite == [[Lêer:Nice_-_Cote_d'Azur_(NCE_-_LFMN)_AN2003762.jpg|duimnael|Terminaal 1]] [[Lêer:Nice_-_Cote_d'Azur_(NCE_-_LFMN)_AN0430566.jpg|duimnael|Terminaal 2]] [[Lêer:Nice_tour_de_controle.JPG|duimnael|Beheertoring]] [[Lêer:Aerial_view_of_Nice-Côte_d’Azur_Airport.jpg|duimnael|Die lughawe met [[Nice]] in die agtergrond te sien]] Die lughawe beslaan 'n oppervlakte van meer as 3,7 km² gedeeltelik uit die see herwin, met 2,7 km² wat deur sy twee parallelle aanloopbane en die drie passasiersterminale en vragterminaal gebruik word. Die lughawe se teoretiese kapasiteit is 13 miljoen jaarlikse passasiers en 52 bewegings (26 landings) per uur. Terminale 1 en 2 word met 'n tremdiens verbind. Die lughawe word met die middestad verbind via die Jean Médecin-stasie, en met die hawe via die Port Lympia-stasie. 'n Busdiens verbind ook die parkeerterrein met die terminale. === Terminaal 1 === Terminaal 1 beskik oor 25 hekke op 'n ruimte van 52 000 m². Dit beskik oor vlugte na binnelandse, Schengen- en nie-Schengen-bestemmings en het 'n kapasiteit van 4,5 miljoen passasiers per jaar. 'n Sakesentrum is in Terminaal 1 geleë met agt vertrekke en 'n konferensiekamer met 'n kapasiteit van 250 mense. === Terminaal 2 === Terminaal 2 is die nuwer en groter fasiliteit en is toegerus om vlugte na alle bestemmings te hanteer. Daar is 29 hekke op 'n ruimte van 57 800 m₂. Die terminaal het 'n kapasiteit van 8,5 miljoen passasiers per jaar. === Besigheidslugvaartterminaal === Die Business Aviation Terminal, geleë langs Terminaal 2, beslaan 'n oppervlakte van 1 500 m². Hierdie terminale, wat in 2010 geopen is, bevat die operasiekamers, BBP-sitkamers, bemanningsitkamers en kantore van verskeie sakelugvaartmaatskappye.<ref>{{Cite web|url=https://www.albajet.com/private-jet/france-fr/nicecote-dazur-lfmn|title=Nice Côte d'Azur Airport|website=albajet.com|access-date=2019-08-08}}</ref> == Landvervoer == Die lughawe is aan die westelike punt van die Promenade des Anglais geleë. Busse loop tussen die lughawe en die Gare de Nice-Ville-treinstasie en Nice-Riquier-treinstasie. Die treinstasie Nice-Saint-Augustin is naby die lughawe. Sedert Desember 2018 verbind Nice-tremlyn 2 die lughawe met die Magnan-wisselaar wes van die middestad. Die roete is in 2019–2020 na die Nice-hawe (Lympia-hawe) verleng.<ref>{{Cite web|url=https://www.nice-facile.fr/en/tram/|title=Tram Nice Airport|website=Aéroport Nice Côte d'Azur|language=en-GB|access-date=2022-07-21}}</ref> Die trem ry ongeveer elke 8 minute vir 'n tarief van € 1,50.<ref>{{Cite web|url=https://www.nice.aeroport.fr/en/directions/public-transport|title=Free shuttles: T1, T2, car parks {{!}} Aéroport de Nice|website=www.nice.aeroport.fr|access-date=2022-05-09}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Nice Côte d'Azur Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Europa]] [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] gqd1s6fbsrhirrnv90klzrue3slqf6n 2514568 2514566 2022-07-24T16:58:25Z Aliwal2012 39067 galery ingevoeg wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Nice Côte d'Azur Lughawe | nativename = | image = Aeroport Nice Cote d'Azur logo.svg | image-width = 175 | image2 = Nice airport.jpg | image2-width = 250 | IATA = NCE | ICAO = LFMN | type = Publiek | owner-oper = Aéroports de la Côte d'Azur (ACA) | city-served = [[Nice]], [[Cannes]], die [[Franse Riviera]] en die Prinsdom van [[Monaco]] | location = | focus_city = [[Air France]]<br/>Air France Hop<br/>[[easyJet]] | metric-elev = y | elevation-m = 4 | elevation-f = <!--auto convert--> | website = {{URL|en.nice.aeroport.fr}} | image_map = <!-- Provence-Alpes-Côte d-Azur in France.svg --> | image_map_caption = <!-- [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]-streek in Frankryk --> | pushpin_map = Frankryk | pushpin_map_caption = Nice-lughawe in Provence-Alpes-Côte d'Azur-streek | pushpin_label = '''LFMN'''<br />'''NCE''' | pushpin_label_position = top | coordinates = {{coord|43|39|55|N|007|12|54|E|region:FR-U|aansig=inlyn,titel}} | metric-rwy = y | r1-number = 04L/22R | r1-length-m = 2,570 | r1-length-f = <!--auto convert--> | r1-surface = Teerbeton | r2-number = 04R/22L | r2-length-m = 2,960 | r2-length-f = <!--auto convert--> | r2-surface = Teerbeton | h1-number = H1 | h1-length-m = 29.25 | h1-length-f = <!--auto convert--> | h1-surface = Teerbeton | h2-number = H2 | h2-length-m = 29.25 | h2-length-f = <!--auto convert--> | h2-surface = Teerbeton |stat-year = 2019 |stat1-header = Passasiers |stat1-data = 14 485 423 |stat2-header = Lugbewegings |stat2-data = 166 781 |footnotes = Lughawedata van Franse [[Aeronautical Information Publication|AIP]] by [[European Organisation for the Safety of Air Navigation|EUROCONTROL]]<ref name="AIP2">{{cite web|url=http://www.ead.eurocontrol.int/publicuser/protect/pu/main.jsp |title=EAD Basic |website=Ead.eurocontrol.int |access-date=25 May 2011}}</ref><br /> Statistics<ref name="stats">{{cite web|url=http://corporate.nice.aeroport.fr/About-us/NEWS-MEDIA/Statistics/Annual-statistics-since-1947 |title=Nice Côte d'Azur Airport: 2015 airport statistics |language=en |website=Societe.Nice.Aeroport.fr |access-date=12 March 2016}}</ref> }} '''Nice Côte d'Azur-lughawe''' ({{Lang-fr|Aéroport Nice Côte d'Azur}}) ([[IATA]]: '''NCE''', [[ICAO]]: '''LFMN''') is 'n internasionale [[lughawe]] geleë 5,9 km (3,7 myl) suidwes van [[Nice]], in die [[Alpes-Maritimes]]-[[département]] van [[Frankryk]]. Dit is die derde besigste lughawe in Frankryk en dien as 'n [[Spil (lughawe)|fokusstad]] vir [[Air France]] en 'n bedryfsbasis vir [[easyJet]]. In 2019 het dit 14&nbsp;485&nbsp;423 passasiers hanteer. Die lughawe is 7 kilometer wes van die middestad geplaas, en is die hoofhawe van aankoms vir passasiers na die [[Franse Riviera|Côte d'Azur]] (Franse Riviera). Weens sy nabyheid aan die [[Monaco|Prinsdom Monaco]], dien dit ook as die stadstaat se lughawe, met 'n helikopterdiens wat die Prinsdom en lughawe verbind.<ref>{{Cite web|url=https://www.angloinfo.com/monaco/how-to/page/monaco-transport-air-travel-regional-airports|title=Airports Serving Monaco|website=Angloinfo.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20160807232224/https://www.angloinfo.com/monaco/how-to/page/monaco-transport-air-travel-regional-airports|archive-date=7 August 2016|access-date=2016-06-14}}</ref> Sommige lugrederye bemark Monaco as 'n bestemming via Nice-lughawe. <ref name="TransAtNineteenNinetyThree">"[http://www.airchive.com/Timetables%20and%20Maps/TWA%20Compressed/TWmap9308.jpg Route Map] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080527200123/http://www.airchive.com/Timetables%20and%20Maps/TWA%20Compressed/TWmap9308.jpg}}" in 1993, ''Trans World Airlines''</ref> [[Lêer:Nice_tour_de_controle.JPG|duimnael|230px|Beheertoring]] == Fasiliteite == Die lughawe beslaan 'n oppervlakte van meer as 3,7 km² gedeeltelik uit die see herwin, met 2,7 km² wat deur sy twee parallelle aanloopbane en die drie passasiersterminale en vragterminaal gebruik word. Die lughawe se teoretiese kapasiteit is 13 miljoen jaarlikse passasiers en 52 bewegings (26 landings) per uur. Terminale 1 en 2 word met 'n tremdiens verbind. Die lughawe word met die middestad verbind via die Jean Médecin-stasie, en met die hawe via die Port Lympia-stasie. 'n Busdiens verbind ook die parkeerterrein met die terminale. === Terminaal 1 === Terminaal 1 beskik oor 25 hekke op 'n ruimte van 52 000 m². Dit beskik oor vlugte na binnelandse, Schengen- en nie-Schengen-bestemmings en het 'n kapasiteit van 4,5 miljoen passasiers per jaar. 'n Sakesentrum is in Terminaal 1 geleë met agt vertrekke en 'n konferensiekamer met 'n kapasiteit van 250 mense. === Terminaal 2 === Terminaal 2 is die nuwer en groter fasiliteit en is toegerus om vlugte na alle bestemmings te hanteer. Daar is 29 hekke op 'n ruimte van 57 800 m₂. Die terminaal het 'n kapasiteit van 8,5 miljoen passasiers per jaar. === Besigheidsterminaal === Die Business Aviation Terminal, geleë langs Terminaal 2, beslaan 'n oppervlakte van 1 500 m². Hierdie terminale, wat in 2010 geopen is, bevat die operasiekamers, BBP-sitkamers, bemanningsitkamers en kantore van verskeie sakelugvaartmaatskappye.<ref>{{Cite web|url=https://www.albajet.com/private-jet/france-fr/nicecote-dazur-lfmn|title=Nice Côte d'Azur Airport|website=albajet.com|access-date=2019-08-08}}</ref> == Landvervoer == Die lughawe is aan die westelike punt van die Promenade des Anglais geleë. Busse loop tussen die lughawe en die Gare de Nice-Ville-treinstasie en Nice-Riquier-treinstasie. Die treinstasie Nice-Saint-Augustin is naby die lughawe. Sedert Desember 2018 verbind Nice-tremlyn 2 die lughawe met die Magnan-wisselaar wes van die middestad. Die roete is in 2019–2020 na die Nice-hawe (Lympia-hawe) verleng.<ref>{{Cite web|url=https://www.nice-facile.fr/en/tram/|title=Tram Nice Airport|website=Aéroport Nice Côte d'Azur|language=en-GB|access-date=2022-07-21}}</ref> Die trem ry ongeveer elke 8 minute vir 'n tarief van € 1,50.<ref>{{Cite web|url=https://www.nice.aeroport.fr/en/directions/public-transport|title=Free shuttles: T1, T2, car parks {{!}} Aéroport de Nice|website=www.nice.aeroport.fr|access-date=2022-05-09}}</ref> <gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="135px"> Lêer:Nice_-_Cote_d'Azur_(NCE_-_LFMN)_AN2003762.jpg|Terminaal 1 Lêer:Nice_-_Cote_d'Azur_(NCE_-_LFMN)_AN0430566.jpg|Terminaal 2 Lêer:Aerial_view_of_Nice-Côte_d’Azur_Airport.jpg|Die lughawe met [[Nice]] in die agtergrond te sien </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Nice Côte d'Azur Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in Europa]] [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] 6bpiq2c3r3w47w73awfn04momntwayv 0 392268 2514526 2514458 2022-07-24T14:13:11Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki '''Sjiraz-wyn''' verwys na twee verskillende en welbekende wyntipes. Histories word dié naam in verband gebring met die [[wyn]] wat verbou is in die omstreke van die stad [[Sjiraz]] in hedendaagse [[Iran]].<ref name="OCW Persia">Entry on ''"Persia"'' in J. Robinson (ed), ''"The Oxford Companion to Wine"'', Third Edition, p. 512-513, Oxford University Press 2006, {{ISBN|0-19-860990-6}}</ref><ref name="Hugh J">Hugh Johnson, ''"The Story of Wine"'', New Illustrated Edition, p. 58 & p. 131, Mitchell Beazley 2004, {{ISBN|1-84000-972-1}}</ref> Vandag is "Sjiraz" 'n alternatiewe naam vir die Syrah-druifsoort, wat meestal in Australië en [[Suid-Afrika]] gebruik word. Die moderne "Sjiraz" druif is identies aan Syrah en kom oorspronklik van suidoos-Frankryk. Daar is egter geen bevestigde verband tussen dié druif en die stad Sjiraz nie.<ref>J. Robinson (ed), ''The Oxford Companion to Wine'', Third Edition, p. 676, Oxford University Press 2006, {{ISBN|0-19-860990-6}}</ref> == Geskiedenis == [[Lêer:Shiraz_Wein.jpg|duimnael|regs|Vier bottels Sjiraz-wyn in 'n winkel in [[Linz]], Oostenryk]] Teen die 9de eeu het [[Sjiraz]], as [[Persië|Iran]] se "wynhoofstad", 'n reputasie ontwikkel as die streek wat die beste wyn in die wêreld geproduseer het.<ref name="OCW Persia"/> Verder meer is daar dokumentêre bewys dat Europese handelaars Sjiraz-wyn in die 17de eeu uitgevoer het. Die druiwe wat in die nabye omgewing van die stad verbou is het oor 'n meer "verwaterde" karakter beskik (te wyte aan intensiewe [[besproeiing]]) as die wat verbou is in terrasse naby die dorpie Khollar, soos beskryf deur Engelse en Franse reisigers in die 17de en 19de eeue. Die wyn wat van hierdie druiwe geproduseer is was [[Witwyn|wit]], en het in twee verskillende vorme voorgekom: droë wyn vir onmiddellike verbruik, en soet wyn wat verouder is. Laasgenoemde is vergelyk met "'n ou [[sjerrie]]" (een van die gewildste Europese wynsoorte in daardie tyd). Daar word gesê dat die wyn op vyfjarige ouderdom 'n delikate en neutagtige geur gehad het.<ref name="OCW Persia"/> Alhoewel reisigers die wyn beskryf het as wit, bestaan daar oënskynlik geen ampelografiese beskrywings van die wingerdstokke of druiwe nie. [[Marco Polo]] maak melding van die wyn; ander klassieke bronne beskryf weer druifstokke wat deur katrolle en gewigte gemanipuleer is sodat dit teen een kant van 'n huis opwaarts gegroei het en aan 'n ander kant afgetuimel het.<ref name=ALE>{{cite book|last =Lichine |first =Alexis |title =Alexis Lichine's Encyclopedia of Wines and Spirits |publisher = Cassell & Company Ltd. |year =1967 |location =Londen|pages =495 }}</ref> Die Britse [[digter]] Edward FitzGerald het later die ''Rubaijat'' deur die Persiese digter [[Omar Khayyám]], waarin Sjiraz-wyn geprys word, vertaal. In hedendaagse [[Iran]] kan Sjiraz-wyn nie op wettige wyse geproduseer word nie as gevolg van die verbod op alkohol in [[Islam]]. Voor die Islamitiese rewolusie van 1979 was daar egter soveel as 300 wynkelders in Iran; vandag is daar geen. Iran is nie meer 'n wynproduserende land nie, maar Iranse Christene word toegelaat om wyn te fermenteer.<ref>[http://vinepair.com/wine-blog/iranian-wine-used-to-be-a-glorious-thing/ vinepair.com]</ref> == Moderne era == Ten spyte van die naam van die wyn bestaan daar geen bewese verband tussen die stad [[Sjiraz]] en die hedendaagse [[rooiwyn]]variëteit nie. Die druifsoort word geplant in onder andere [[Australië]], [[Suid-Afrika]], [[Argentinië]], [[Kanada]], en die [[Verenigde State]].<ref name="OCW Shiraz">Entry on ''"Shiraz"'' in J. Robinson (ed), ''"The Oxford Companion to Wine"'', Third Edition, p. 627, Oxford University Press 2006, {{ISBN|0-19-860990-6}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.vivc.de/datasheet/dataResult.php?data=11748 |title=Syrah |work=Vitis International Variety Catalogue |publisher=Julius Kühn-Institut - Federal Research Centre for Cultivated Plants |accessdate=8 Desember 2009}}</ref> Die moderne Sjiraz-druifsoort, wat identies is aan die Syrah-druifsoort, is in Australië gevestig deur James Busby, die "vader" van Australiese wyn. Busby het deur [[Spanje]] en [[Frankryk]] gereis en die wingerstokke versamel wat weldra die boustene sou vorm van die Australiese wynindustrie. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Sjiraz Wyn}} [[Kategorie:Wyn]] 8juej1y6zqre9wszey3uwl5u32gf7iw 0 392276 2514499 2022-07-24T12:02:35Z Старий Джен 151943 Geskep deur die bladsy "[[:ru:Special:Redirect/revision/124275442|Melis Treat]]" te vertaal wikitext text/x-wiki   [[Категория:Проект:Музыка:Последняя правка в 2022 году]] [[Категория:Проект:Музыка:Последняя правка в текущем месяце]] [[Категория:Персоналии по алфавиту]] [[Категория:Музыканты по алфавиту]] {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], [[EDM]]|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=[[FL Studio]]|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer|Tver]], [[Twer-oblast|Tver-streek]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies het op radiostasies geskitter: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, is ook ondersteun deur: {{Intertaalskakel|Blasterjaxx|Blasterjaxx|en|Blasterjaxx}} , Markhese, ZROQ <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref> . === EP === * Sony Musiek * Effektiewe rekords, * Studio Soyuz * ware musiek * DNA * Fluweel Musiek * gamma musiek == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] 7cu4p9xuwnrhgtv36ki4szhnpdynq4i 2514500 2514499 2022-07-24T12:03:42Z Старий Джен 151943 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], [[EDM]]|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=[[FL Studio]]|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer|Tver]], [[Twer-oblast|Tver-streek]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies het op radiostasies geskitter: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, is ook ondersteun deur: {{Intertaalskakel|Blasterjaxx|Blasterjaxx|en|Blasterjaxx}} , Markhese, ZROQ <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Label == * Sony Musiek * Effektiewe rekords, * Studio Soyuz * ware musiek * DNA * Fluweel Musiek * gamma musiek == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] 0v2rilvybyspbnpc0hsqfgu22bymhpx 2514501 2514500 2022-07-24T12:04:17Z Старий Джен 151943 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], [[EDM]]|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=[[FL Studio]]|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer|Tver]], [[Twer-oblast|Tver-streek]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies het op radiostasies geskitter: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, is ook ondersteun deur: {{Intertaalskakel|Blasterjaxx||en|Blasterjaxx}} , Markhese, ZROQ <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Label == * Sony Musiek * Effektiewe rekords, * Studio Soyuz * ware musiek * DNA * Fluweel Musiek * gamma musiek == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] 4dooh5gl9bkri5231xix3tsh8gkmgwd 2514502 2514501 2022-07-24T12:04:37Z Старий Джен 151943 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], [[EDM]]|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=[[FL Studio]]|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer|Tver]], [[Twer-oblast|Tver-streek]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies het op radiostasies geskitter: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, is ook ondersteun deur: {{Intertaalskakel|Blasterjaxx||en|}} , Markhese, ZROQ <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Label == * Sony Musiek * Effektiewe rekords, * Studio Soyuz * ware musiek * DNA * Fluweel Musiek * gamma musiek == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] rryvz7khnrn4bfw17cyuoxn2jk9uy24 2514503 2514502 2022-07-24T12:05:03Z Старий Джен 151943 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], [[EDM]]|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=[[FL Studio]]|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer|Tver]], [[Twer-oblast|Tver-streek]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies het op radiostasies geskitter: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, is ook ondersteun deur: Blasterjaxx, Markhese, ZROQ <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Label == * Sony Musiek * Effektiewe rekords, * Studio Soyuz * ware musiek * DNA * Fluweel Musiek * gamma musiek == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] rzjw1j9bo89bwiz73nj1nhxvn6q9517 2514527 2514503 2022-07-24T14:14:59Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], [[EDM]]|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=[[FL Studio]]|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer|Tver]], [[Twer-oblast|Tver-streek]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies het op radiostasies geskitter: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, is ook ondersteun deur: Blasterjaxx, Markhese, ZROQ <ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Label == * Sony Musiek * Effektiewe rekords, * Studio Soyuz * ware musiek * DNA * Fluweel Musiek * gamma musiek == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] fa2rrbrqipp9kke81doun8t74zo8niq 2514544 2514527 2022-07-24T14:46:18Z Aliwal2012 39067 Masjienvertaling - wat 'n kraaines! wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], EDM|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=FL Studio|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer]], [[Twer-oblast]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies is op hierdie radiostasies gespeel: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, en is ook ondersteun deur: Blasterjaxx, Markhese en ZROQ.<ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Etikette == * Sony Music * Effective Records * Studio Soyuz * True Music * DNA * Velvet Music * Gamma Music == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! vrystelling datum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Swart | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] hz71rjbw9ire6talfj0ha9v78ygygf2 2514546 2514544 2022-07-24T14:55:25Z Aliwal2012 39067 /* Liedjies */ wou titels vertaal, maar oorspr taal is seker Russies? wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar|naam=Melis Treat|beeld=Melis Treat.jpg|beeldgrootte=|dwarsformaat=|beeldbeskrywing=|beeldonderskrif=|agtergrondkleur=solo|geboortenaam=|alias=|geboortedatum={{Geboortedatum en ouderdom|2000|11|30}}|geboorteplek=[[Twer]], [[Rusland]]|oorsprong={{Vlagland|Rusland}}|sterfdatum=|sterfplek=|genre=[[Elektroniese musiek]], EDM|beroep=[[Musiekprodusent]], [[DJ]]|instrument=FL Studio|jare_aktief=2017–nou|etiket=|assosiasies=|webwerf=|huidige_lede=|gewese_lede=}} '''Bogdan Andreyevich Smirnov''' ([[30 November]] [[2000]], [[Twer]], [[Twer-oblast]], [[Rusland]]), beter bekend onder sy verhoognaam '''Melis Treat''', is 'n Russiese DJ, [[Musiekprodusent|musiekvervaardiger]], musikant, [[komponis]], verwerker, liedjieskrywer, klankontwerper <ref>{{Cite web|url=https://7days.ru/stars/bio/melis-treat/bio.htm|title=Биография Melis Treat — статьи и новости на 7days.ru|website=7Дней.ру|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-diao/|title=Музыкальная среда. DIAO|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-evgenij-okunev/|title=Музыкальная среда. Евгений Окунев|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Lid van musieketikette: Sony Music, Effective Records, Studio Union, Pravda music, DNK, Velvet Music <ref>{{Cite web|url=https://tverskaya13.ru/lica-stolicy/muzy-ka-nashego-vremeni/|title=Музыка нашего времени|date=2019-08-07|website=«Тверская 13»|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://tverlife.ru/music/muzykalnaja-sreda-melis-treat/|title=Музыкальная среда. MELIS TREAT|website=tverlife.ru|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die meeste gewildheid verwerf danksy die klankbaan "Horror Story"<ref>{{Cite web|url=https://www.1001tracklists.com/artist/2qs8981w/alex-helder-and-melis-treat/index.html|title=Alex Helder & Melis Treat Tracks / Remixes Overview|last=1001Tracklists|website=1001Tracklists|language=en-US|access-date=2022-07-17}}</ref>, het die amptelike klankbaan van die reeks "Patriot 2" <ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/muzykalnoe-shou-detskij-myuzikl-sozvezdie-rozy-predstavyat-na-stsene-kts-salyut.html|title=Музыкальное шоу – детский мюзикл «Созвездие Розы», представят на сцене КЦ «Салют»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://artmoskovia.ru/dj-i-kompozitor-melis-treat-tvorchestvo-eto-realizatsiya-sebya-v-eto-mire.html|title=DJ и композитор MELIS TREAT: «Творчество – это реализация себя в этом мире»|date=2022-02-10|website=АртМосковия|language=ru-RU|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tophit.ru/ru/artist/Melis_Treat|title=Слушать все песни, треки, музыку Melis Treat бесплатно на ТопХит|website=ТопХит|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. Sy komposisies is op hierdie radiostasies gespeel: Record, New Radio, Zhara FM, Pilot Radio, en is ook ondersteun deur: Blasterjaxx, Markhese en ZROQ.<ref>{{Cite web|url=https://moscultura.livejournal.com/1723886.html|title=MELIS TREAT: "Творчество — это реализация себя в этом мире"|last=moscultura|first=Михаил Брацилопише до|last2=moscultura|first2=Михаил Брацило tushinetc|website=moscultura.livejournal.com|language=uk|access-date=2022-07-17}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://newradio.ru/artists/20941|title=Melis Treat|website=Melis Treat|language=ru|access-date=2022-07-17}}</ref>. == Etikette == * Sony Music * Effective Records * Studio Soyuz * True Music * DNA * Velvet Music * Gamma Music == Diskografie == === EP === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" ! scope="col" style="width:15.8em;" |Naam ! scope="col" style="width:17.9em;" | Inligting |- ! scope="row" | ''My hart'' <ref>{{Verwysing|title=Альбом «My Heart - Single» (Melis Treat)|url=https://music.apple.com/ru/album/my-heart-single/1596676269|access-date=2022-07-17}}</ref> | * Vrystelling: [[3 Februarie]] [[2019]] * Etiket: MT BEATS MUSIEK * Formaat: Digitaal |} === Liedjies === {| class="wikitable" !Naam ! Vrystellingsdatum |- | Gaan na die verhoog (feat. PLANTIUM) | 5 Oktober 2019 |- | Musical Rarity Pt. 064 (pouse) | rowspan="2" | 19 Oktober 2019 |- | Gaan na die verhoog |- | Asem | 4 Desember 2019 |- | Kry geld | 23 Maart 2020 |- | NASA (feat. Alex Helder) | 11 Junie 2020 |- | Magies (feat. Alex Helder) | 10 Julie 2020 |- | Jumanji (feat. Alex Helder) | 23 Julie 2020 |- | Goedkoop truuks | 23 Oktober 2020 |- | Laat jou gaan | 28 Januarie 2021 |- | Rendezvous (feat. Hexari, AVVA P) | 11 Februarie 2021 |- | Chance (feat. Reznikov) | 19 Februarie 2021 |- | Gruwelverhaal (feat. VADDS, Kessy Black) | 12 Maart 2021 |- | No Gonna Get Us (feat. Reznikov) | 11 Junie 2021 |- | Desire (feat. NADI) | 18 Junie 2021 |- | Wil (feat. snilex) | 29 Junie 2021 |- | Ignoreer (feat. Snilex, Kessy Black) | 9 Julie 2021 |- | Wees net vriende (feat. JAOVA) | 13 Augustus 2021 |- | Terug | 8 Oktober 2021 |- | Skoenlapper (feat. hexari) | 15 Oktober 2021 |- | Secrets Inside of Me (feat. Koswyk) | 29 Oktober 2021 |- | Die meisie wat nie daar is nie (feat. xenon) | 9 November 2021 |- | Onbekend (feat. Reznikov) | 28 Januarie 2022 |- | Wees saam met U (feat. Kessy Black) | 10 Februarie 2022 |- | Tears (feat. codemdvd, Kessy Black) | 18 Februarie 2022 |- | Running Back (feat. Galiaskarov) | 15 April 2022 |- | Die hele nag lank (feat. Reznikov) | 27 Mei 2022 |- | Gelukkig | 3 Junie 2022 |- | Gee op (feat. Reznikov) | 10 Junie 2022 |- | Port la Manana | 17 Junie 2022 |- | Hardloop (feat. Archelli Findz) | 24 Junie 2022 |- | In Too Deep (feat. Reznikov) | 1 Julie 2022 |- | Wil Vanaand Speel | 8 Julie 2022 |- | Te ver gegaan | 22 Julie 2022 |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Russiese komponiste]] [[Kategorie:Lewende mense]] 5z0qx3kwh2rmnypeu4w1nyy2hio170b 3 392277 2514519 2022-07-24T13:27:42Z Oesjaar 7467 /* Kombuis Afrikaans */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki == Kombuis Afrikaans == Gaan praat jou kombuis Afrikaans elders! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:27, 24 Julie 2022 (UTC) 5fmlcffnvwd6jedsqrtn76gh0ao12tl 3 392278 2514543 2022-07-24T14:45:55Z Céréales Killer 62493 Céréales Killer het bladsy [[Gebruikerbespreking:TaylorSnail]] na [[Gebruikerbespreking:Morc'hast]] geskuif: Bladsy is outomaties geskuif na hernoeming van gebruiker "[[Spesiaal:CentralAuth/TaylorSnail|TaylorSnail]]" na "[[Spesiaal:CentralAuth/Morc'hast|Morc'hast]]" wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruikerbespreking:Morc'hast]] 6ablcx4gy854bes5rbt7pb7kkskyvtb 828 392279 2514575 2022-07-24T17:58:24Z Aliwal2012 39067 Hello Module Scribunto text/plain return { name = 'United Kingdom Bedfordshire 1974-2009', top = 52.334, bottom = 51.7960, left = -0.795, right = -0.060, image = 'Bedfordshire outline map with UK.png', image1 = 'Bedfordshire outline map with UK.png' } 07f3f9an6rtousn5pcwxxmokqz95nf4 2514578 2514575 2022-07-24T18:08:17Z Aliwal2012 39067 Scribunto text/plain return { name = 'Bedfordshire', top = 52.33, bottom = 51.8, left = -0.80, right = -0.05, image = 'Bedfordshire UK location map.svg', image1 = 'Bedfordshire UK relief location map.jpg' } aqsucafkntv393wtxreqv6n87fajlzf 4 392280 2514600 2022-07-24T19:30:01Z SpesBona 2720 + [[Alpha Centauri]] wikitext text/x-wiki {{Omraam|Alpha, Beta and Proxima Centauri (1).jpg|250px|left|Die posisie van Alpha Centauri A en Alpha Centauri B, met Proxima Centauri in 'n rooi sirkel (vergroot foto om die rooi sirkel te sien).}} '''[[Alpha Centauri]]''' (afgekort as '''Alpha Cen''' of '''α Cen''') is die naaste stelsel van [[ster]]re en [[eksoplanete]] aan die [[Sonnestelsel]]. Die [[Veelvoudige ster|stelsel van drie sterre]] wat deur hulle swaartekrag verbind word, is sowat 4,37&nbsp;[[ligjare]] (1,34&nbsp;[[parsek]]) van hier en lê in die suidelike [[sterrebeeld]] [[Sentour (sterrebeeld)|Sentour]] (Centaurus). Die drie sterre is α&nbsp;Centauri&nbsp;A (amptelik '''Rigil Kentaurus'''), α&nbsp;Centauri&nbsp;B (amptelik '''Toliman''') en die naaste ster, α&nbsp;Centauri&nbsp;C (amptelik '''[[Proxima Centauri]]'''). Alpha Centauri A en B is [[son]]groottesterre, onderskeidelik 'n [[Sterreklassifikasie#Klas G|G-tipe]] en [[Sterreklassifikasie#Klas K|K-tipe]] [[hoofreeksster]], en saam vorm hulle die [[dubbelster]] Alpha Centauri&nbsp;AB. Met die blote oog lyk die twee hoofkomponente soos 'n enkele ster met 'n [[skynbare magnitude]] van -0,27 – dit is die helderste ster in Sentour en derde helderste ster aan die naghemel (naas [[Sirius]] en [[Canopus]]). Eersgenoemde het ’n massa en ligsterkte van onderskeidelik 110% en 151,9% van die [[Son]] s’n en laasgenoemde onderskeidelik 90,7% en 44,5%. Tydens die twee sterre se wentelbaan om hulle [[massamiddelpunt]], wissel die afstand tussen hulle van omtrent die afstand tussen die Son en [[Pluto]] tot die afstand tussen die Son en [[Saturnus]]. Alpha Centauri&nbsp;C, of Proxima Centauri, is 'n dowwe [[rooidwerg]] ([[Sterreklassifikasie#Klas M|M-tipe]]). Hoewel dit nie met die blote oog gesien kan word nie, is dit die naaste ster aan die Son op 'n afstand van 4,24&nbsp;ligjare (1,3&nbsp;parsek). Dit is sowat 0,21&nbsp;ligjare (0,06&nbsp;parsek) van Alpha Centauri&nbsp;AB af (sowat 430 keer die radius van [[Neptunus]] se wentelbaan). Proxima Centauri het drie bekende planete: Proxima&nbsp;b, 'n aardgrootte-eksoplaneet in die [[bewoonbare sone]] wat in 2016 ontdek is; Proxima&nbsp;c, 'n [[Superaarde]] 1,5&nbsp;[[AE]] van die ster af wat moontlik 'n groot ringstelsel het en wat in 2019 ontdek is; en Proxima&nbsp;d, 'n kandidaat-subaarde wat baie naby aan die ster is en waarvan die ontdekking in 2022 aangekondig is. Alpha Centauri&nbsp;A het moontlik 'n planeet so groot soos Neptunus in die bewoonbare sone, maar dit is nog nie as 'n planeet bevestig nie. Alpha Centauri&nbsp;B het geen bekende planete nie: Planeet&nbsp;Bb, wat na berig is in 2012 ontdek is, was 'n vals alarm. : ''[[Alpha Centauri|...lees verder]]'' qiuo925kf1efl68wfqkkl1om4u6ghza 4 392281 2514603 2022-07-24T19:31:12Z SpesBona 2720 + [[Lêer:Thure de Thulstrup - Battle of Shiloh.jpg]] wikitext text/x-wiki 'n Illustrasie van die Slag van Shiloh gedurende die [[Amerikaanse Burgeroorlog]] deur Thure de Thulstrup (1848–1930) in 1888. {{Omraam|Thure de Thulstrup - Battle of Shiloh.jpg|400px|links|'n Illustrasie van die Slag van Shiloh gedurende die Amerikaanse Burgeroorlog deur Thure de Thulstrup (1848–1930) in 1888.}} k8yvlbm734xadyrx00sjhq2lwl6xvjy 0 392282 2514670 2022-07-24T22:11:03Z Aliwal2012 39067 Geskep deur die bladsy "[[:en:Special:Redirect/revision/1100138838|Manchester Airport]]" te vertaal wikitext text/x-wiki {{Infobox airport|name=Manchester Airport<!--DO NOT ADD RINGWAY HERE AS IT VIOLATES THE INFOBOX GUIDELINES. THIS SPACE IS FOR THE OFFICIAL NAME ONLY.-->|image=MAG Manchester Airport logo.svg|image-width=200|image2=Manchester Airport.jpg|image2-width=250|caption2=|IATA=MAN|ICAO=EGCC|type=Public|owner-oper=[[Manchester Airport Holdings]]|city-served=[[Greater Manchester]], eastern [[Cheshire]], northern [[Staffordshire]], north eastern [[Derbyshire]] and southern [[Lancashire]]|location=[[Ringway, Manchester|Ringway]], Manchester, England|opened={{start date and years ago|1938|6|25|df=y}}|hub=<!--PLEASE READ OUR DEFINITION OF A HUB BEFORE ADDING ANY AIRLINE HERE-->|focus_city={{bulletedlist|[[Aer Lingus UK]] |[[easyJet UK]] |[[AirTanker]] |[[Jet2.com]] |[[Ryanair UK]] |[[Ryanair]] |[[TUI Airways]] |[[Virgin Atlantic]]}}|elevation-f=257|coordinates={{coord|53|21|14|N|002|16|30|W|region:GB-MAN|display=it}}|website={{URL|manchesterairport.co.uk}}|pushpin_map=United Kingdom Manchester#United Kingdom#Europe|pushpin_label='''EGCC'''|r1-number=05L/23R|r1-length-m=3,048|r1-surface=Concrete|metric-rwy=yes|stat1-header=Passengers|stat1-data=6,787,127|stat-year=2020 Jan–Nov|footnotes=Sources: MAG Manchester Airports Group website, UK [[Aeronautical Information Publication|AIP]] at [[National Air Traffic Services|NATS]]<ref name="aip"/><br />Statistics from the [[Civil Aviation Authority (United Kingdom)|UK Civil Aviation Authority]]<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=[[Civil Aviation Authority (United Kingdom)|UK Civil Aviation Authority]] |date=11 March 2017 |access-date=11 March 2017}}</ref>|r2-number=05R/23L|r2-length-m=3,050|r2-surface=Concrete/<br />grooved [[asphalt]]|stat2-header=Passenger change 19 – 20|stat2-data={{decrease}}76.9%|stat3-header=Aircraft movements|stat3-data=63,316|stat4-header=Movements change 19 – 20|stat4-data={{decrease}}68.8%}} '''Manchester-lughawe''' is 'n internasionale lughawe by Ringway, Manchester, Engeland, 14 km of 8,6 myl suidwes van Manchester se middestad.<ref name="aip">{{Cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=99&Itemid=148.html|title=Manchester – EGCC|website=Nats-uk.ead-it.com|access-date=4 April 2010}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://maps.live.com/#JnJ0cD1wb3Muc3hjeTV3Z3RjYjUxX01hbmNoZXN0ZXIlMmMrRW5nbGFuZCUyYytVbml0ZWQrS2luZ2RvbV9fX18lN2Vwb3Muc3d0dDBnZ3Q5ZmIyX01hbmNoZXN0ZXIrQWlycG9ydCUyYytNYW5jaGVzdGVyJTJjK0VuZ2xhbmQlMmMrVW5pdGVkK0tpbmdkb21fX19fJnJ0b3A9MCU3ZTA=|title=Live Search Maps|publisher=Microsoft}}</ref> In 2019 was dit die derde besigste lughawe in die Verenigde Koninkryk wat passasiersgetalle betref en die besigste van diegene wat nie [[Londen]] bedien nie.<ref>{{cite news|title=Manchester Airport is 'ready' for A380 Super Jumbo|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/newsid_8929000/8929091.stm|publisher=BBC News|date=19 August 2010|access-date=1 September 2010}}</ref> Die lughawe bestaan uit drie passasiersterminale en 'n vragterminaal, en is die enigste lughawe in die Verenigde Koninkryk buiten [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow-lughawe]] wat twee aanloopbane oor 2999 meter in lengte bedryf. Manchester-lughawe beslaan 'n oppervlakte van 560 hektaar en het vlugte na 199 bestemmings, wat die lughawe wêreldwyd dertiende plaas vir totale bestemmings wat bedien word.<ref>{{Cite web|url=http://www.anna.aero/2017/02/15/frankfurt-paris-cdg-lead-s17-airport-analysis/|title=Frankfurt with almost 300 destinations and Paris CDG with over 100 airlines lead global analysis of airport operations in S17|date=15 February 2017|website=anna aero|access-date=12 March 2017}}</ref> Nadat dit op 25 Junie 1938 amptelik geopen is, <ref>{{Harnvb|Scholefield|1998|p=10}}</ref> was dit aanvanklik bekend as '''Ringway Airport''', 'n naam wat steeds in plaaslike gebruik is. In [[Tweede Wêreldoorlog|die Tweede Wêreldoorlog]], as RAF Ringway, was dit 'n basis vir die [[Britse Lugmag|Royal Air Force]]. Die lughawe word besit en bestuur deur die Manchester Airport Holdings, 'n beheermaatskappy wat besit word deur die Australiese finansieringshuis IFM Investors en die tien metropolitaanse stadsrade van [[Groter Manchester]], met Manchester Stadsraad wat die grootste belang besit. Ringway, waarna die lughawe vernoem is, is 'n dorpie met 'n paar geboue en 'n kerk aan die westelike rand van die lughawe. [[Lêer:Manchester_Airport_Panorama_September_2014.jpg|duimnael| Manchester-lughawe vanuit die suidweste gesien]] == Passasiersterminale == [[Lêer:Manchester_Airport_T1.jpg|duimnael| Terminaal 1]] [[Lêer:Terminal_2,_Manchester_Airport,_June_2016_(02).JPG|duimnael| Inboeksaal by Terminaal 2]] [[Lêer:Dusk_at_Terminal_3_-_geograph.org.uk_-_610450.jpg|duimnael| Terminaal 3]] Manchester-lughawe het drie passasiersterminale. Terminale 1 en 2 word deur die <nowiki><i id="mwAQM">skylink</i></nowiki> verbind, met loopvlakmasjiene om passasiers te help met die 10–15 minute se stap. Terminaal 3 is gekoppel aan Terminaal 1 en die ''skylink'' deur 'n bedekte wandelpad. Die ''"skylink"'' verbind ook die terminale met die lughawe-treinstasiekompleks (bekend as ''"The Station"'' ) en die Radisson BLU Hotel. Skylink 1 is in 1993 geopen. Skylink 2 het in September 1996 saam met die Radisson geopen. == Verwysings == == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * {{Amptelike webwerf|https://manchesterairport.co.uk}} [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] 7k8evahkgg54kio7hgsbdgsl7d1l158 2514671 2514670 2022-07-24T22:23:22Z Aliwal2012 39067 opruim, nog besig! wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Manchester Airport | image = MAG Manchester Airport logo.svg | image-width = 200 | image2 = Manchester Airport.jpg | image2-width = 250 | caption2 = | IATA = MAN | ICAO = EGCC | WMO = 03334 | type = Public | owner-oper = [[Manchester Airport Holdings]] | city-served = [[Greater Manchester]], eastern [[Cheshire]], northern [[Staffordshire]], north eastern [[Derbyshire]] and southern [[Lancashire]] | location = [[Ringway, Manchester|Ringway]], Manchester, England | opened = {{start date and years ago|1938|6|25|df=y}} | hub = | focus_city = {{bulletedlist|[[Aer Lingus UK]] |[[easyJet UK]] |[[AirTanker]] |[[Jet2.com]] |[[Ryanair UK]] |[[Ryanair]] |[[TUI Airways]] |[[Virgin Atlantic]]}} | elevation-f = 257 | coordinates = {{coord|53|21|14|N|002|16|30|W|region:GB-MAN|display=it}} | website = {{URL|manchesterairport.co.uk}} | pushpin_map = United Kingdom Manchester#United Kingdom#Europe | pushpin_label = '''EGCC''' | r1-number = 05L/23R | r1-length-m = 3,048 | r1-surface = Concrete | metric-rwy = yes | stat1-header = Passengers | stat1-data = 6,787,127 | stat-year = 2020 Jan–Nov | footnotes = Sources: MAG Manchester Airports Group website, UK [[Aeronautical Information Publication|AIP]] at [[National Air Traffic Services|NATS]]<ref name="aip"/><br />Statistics from the [[Civil Aviation Authority (United Kingdom)|UK Civil Aviation Authority]]<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=[[Civil Aviation Authority (United Kingdom)|UK Civil Aviation Authority]] |date=11 March 2017 |access-date=11 March 2017}}</ref> | r2-number = 05R/23L | r2-length-m = 3,050 | r2-surface = Concrete/<br />grooved [[asphalt]] | stat2-header = Passenger change 19 – 20 | stat2-data = {{decrease}}76.9% | stat3-header = Aircraft movements | stat3-data = 63,316 | stat4-header = Movements change 19 – 20 | stat4-data = {{decrease}}68.8% }} '''Manchester-lughawe''' is 'n internasionale lughawe by Ringway, Manchester, Engeland, 14 km of 8,6 myl suidwes van [[Manchester]] se middestad.<ref name="aip">{{Cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=99&Itemid=148.html|title=Manchester – EGCC|website=Nats-uk.ead-it.com|access-date=4 April 2010}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://maps.live.com/#JnJ0cD1wb3Muc3hjeTV3Z3RjYjUxX01hbmNoZXN0ZXIlMmMrRW5nbGFuZCUyYytVbml0ZWQrS2luZ2RvbV9fX18lN2Vwb3Muc3d0dDBnZ3Q5ZmIyX01hbmNoZXN0ZXIrQWlycG9ydCUyYytNYW5jaGVzdGVyJTJjK0VuZ2xhbmQlMmMrVW5pdGVkK0tpbmdkb21fX19fJnJ0b3A9MCU3ZTA=|title=Live Search Maps|publisher=Microsoft}}</ref> In 2019 was dit die derde besigste lughawe in die Verenigde Koninkryk wat passasiersgetalle betref en die besigste van diegene wat nie [[Londen]] bedien nie.<ref>{{cite news|title=Manchester Airport is 'ready' for A380 Super Jumbo|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/newsid_8929000/8929091.stm|publisher=BBC News|date=19 August 2010|access-date=1 September 2010}}</ref> Die lughawe bestaan uit drie passasiersterminale en 'n vragterminaal, en is die enigste lughawe in die Verenigde Koninkryk buiten [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow-lughawe]] wat twee aanloopbane oor 2&nbsp;999 meter in lengte bedryf. Manchester-lughawe beslaan 'n oppervlakte van 560 hektaar en het vlugte na 199 bestemmings, wat die lughawe wêreldwyd dertiende plaas vir totale bestemmings wat bedien word.<ref>{{Cite web|url=http://www.anna.aero/2017/02/15/frankfurt-paris-cdg-lead-s17-airport-analysis/|title=Frankfurt with almost 300 destinations and Paris CDG with over 100 airlines lead global analysis of airport operations in S17|date=15 February 2017|website=anna aero|access-date=12 March 2017}}</ref> Nadat dit op 25 Junie 1938 amptelik geopen is, <ref>{{Harnvb|Scholefield|1998|p=10}}</ref> was dit aanvanklik bekend as '''Ringway Airport''', 'n naam wat steeds in plaaslike gebruik is. In die [[Tweede Wêreldoorlog]], as RAF Ringway, was dit 'n basis vir die [[Britse Lugmag]] (''Royal Air Force''). Die lughawe word besit en bestuur deur die Manchester Airport Holdings, 'n beheermaatskappy wat besit word deur die Australiese finansieringshuis IFM Investors en die tien metropolitaanse stadsrade van [[Groter Manchester]], met Manchester Stadsraad wat die grootste belang besit. Ringway, waarna die lughawe vernoem is, is 'n dorpie met 'n paar geboue en 'n kerk aan die westelike rand van die lughawe. [[Lêer:Manchester_Airport_Panorama_September_2014.jpg|duimnael| Manchester-lughawe vanuit die suidweste gesien]] == Passasiersterminale == [[Lêer:Manchester_Airport_T1.jpg|duimnael| Terminaal 1]] [[Lêer:Terminal_2,_Manchester_Airport,_June_2016_(02).JPG|duimnael| Inboeksaal by Terminaal 2]] [[Lêer:Dusk_at_Terminal_3_-_geograph.org.uk_-_610450.jpg|duimnael| Terminaal 3]] Manchester-lughawe het drie passasiersterminale. Terminale 1 en 2 word deur die <nowiki><i id="mwAQM">skylink</i></nowiki> verbind, met loopvlakmasjiene om passasiers te help met die 10–15 minute se stap. Terminaal 3 is gekoppel aan Terminaal 1 en die ''skylink'' deur 'n bedekte wandelpad. Die ''"skylink"'' verbind ook die terminale met die lughawe-treinstasiekompleks (bekend as ''"The Station"'' ) en die Radisson BLU Hotel. Skylink 1 is in 1993 geopen. Skylink 2 het in September 1996 saam met die Radisson geopen. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * {{Amptelike webwerf|https://manchesterairport.co.uk}} [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] fgpwogp40ts134ayi1ntzo6xquofpyp 2514673 2514671 2022-07-24T22:56:58Z Aliwal2012 39067 verbeter inlingtingskassie wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Manchester-lughawe | image = <!-- MAG Manchester Airport logo.svg --> | image-width = 200 | image2 = Manchester Airport.jpg | image2-width = 250 | caption2 = | IATA = MAN | ICAO = EGCC | WMO = 03334 | type = Openbaar | owner-oper = Manchester Airport Holdings | city-served = [[Groter Manchester]], ooste van [[Cheshire]], noorde van [[Staffordshire]], noordooste [[Derbyshire]] en suidelike [[Lancashire]] | location = Ringway, Manchester, Engeland | opened = {{begin datum en ouderdom|1938|6|25|df=yes}} | hub = | focus_city = <div> *Aer Lingus UK *AirTanker *[[easyJet]] UK *Jet2.com *Ryanair UK *[[Ryanair]] *TUI Airways *[[Virgin Atlantic]]</div> | elevation-m = 78 | elevation-f = 257 | coordinates = {{coord|53|21|14|N|002|16|30|W|region:GB-MAN|display=it}} | website = {{URL|manchesterairport.co.uk}} | pushpin_map = Verenigde Koninkryk Manchester | pushpin_label = '''EGCC''' | metric-rwy = yes | r1-number = 05L/23R | r1-length-m = 3&nbsp;048 | r1-surface = Beton | r2-number = 05R/23L | r2-length-m = 3 050 | r2-surface = Beton/<br />Gekeepte beton | stat-year = 2020 | footnotes = Bron: MAG Manchester Airports Group webblad, VK [[Aeronautical Information Publication|AIP]] by [[National Air Traffic Services|NATS]]<ref name="aip"/><br />Statistiek van die VK Burgerlugvaartowerheid<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid |date=11 March 2017 }}</ref> | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;787&nbsp;127 | stat2-header = Passasierverskil 19 – 20 | stat2-data = {{decrease}} 76.9% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 63 316 | stat4-header = Bewegingsverskil 19 – 20 | stat4-data = {{decrease}} 68.8% }} '''Manchester-lughawe''' is 'n internasionale lughawe by Ringway, [[Manchester]], [[Engeland]], 14 km of 8,6 myl suidwes van Manchester se middestad.<ref name="aip">{{Cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=99&Itemid=148.html|title=Manchester – EGCC|website=Nats-uk.ead-it.com|access-date=4 April 2010}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://maps.live.com/#JnJ0cD1wb3Muc3hjeTV3Z3RjYjUxX01hbmNoZXN0ZXIlMmMrRW5nbGFuZCUyYytVbml0ZWQrS2luZ2RvbV9fX18lN2Vwb3Muc3d0dDBnZ3Q5ZmIyX01hbmNoZXN0ZXIrQWlycG9ydCUyYytNYW5jaGVzdGVyJTJjK0VuZ2xhbmQlMmMrVW5pdGVkK0tpbmdkb21fX19fJnJ0b3A9MCU3ZTA=|title=Live Search Maps|publisher=Microsoft}}</ref> In 2019 was dit die derde besigste lughawe in die Verenigde Koninkryk wat passasiersgetalle betref en die besigste van diegene wat nie [[Londen]] bedien nie.<ref>{{cite news|title=Manchester Airport is 'ready' for A380 Super Jumbo|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/newsid_8929000/8929091.stm|publisher=BBC News|date=19 August 2010|access-date=1 September 2010}}</ref> Die lughawe bestaan uit drie passasiersterminale en 'n vragterminaal, en is die enigste lughawe in die Verenigde Koninkryk buiten [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow-lughawe]] wat twee aanloopbane oor 2&nbsp;999 meter in lengte bedryf. Manchester-lughawe beslaan 'n oppervlakte van 560 hektaar en het vlugte na 199 bestemmings, wat die lughawe wêreldwyd dertiende plaas vir totale bestemmings wat bedien word.<ref>{{Cite web|url=http://www.anna.aero/2017/02/15/frankfurt-paris-cdg-lead-s17-airport-analysis/|title=Frankfurt with almost 300 destinations and Paris CDG with over 100 airlines lead global analysis of airport operations in S17|date=15 February 2017|website=anna aero|access-date=12 March 2017}}</ref> Nadat dit op 25 Junie 1938 amptelik geopen is,<ref>{{Harnvb|Scholefield|1998|p=10}}</ref> het dit aanvanklik bekend gestaan as '''Ringway Airport''', 'n naam wat steeds in plaaslike gebruik is. Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] was dit 'n basis vir die [[Britse Lugmag]] (Royal Air Force), as RAF Ringway. Die lughawe word besit en bestuur deur die Manchester Airport Holdings, 'n beheermaatskappy wat besit word deur die Australiese finansieringshuis IFM Investors en die tien metropolitaanse stadsrade van [[Groter Manchester]], met Manchester Stadsraad wat die grootste belang besit. Ringway, waarna die lughawe vernoem is, is 'n dorpie met 'n paar geboue en 'n kerk aan die westelike rand van die lughawe. [[Lêer:Manchester_Airport_Panorama_September_2014.jpg|duimnael| Manchester-lughawe vanuit die suidweste gesien]] == Passasiersterminale == [[Lêer:Manchester_Airport_T1.jpg|duimnael| Terminaal 1]] [[Lêer:Terminal_2,_Manchester_Airport,_June_2016_(02).JPG|duimnael| Inboeksaal by Terminaal 2]] [[Lêer:Dusk_at_Terminal_3_-_geograph.org.uk_-_610450.jpg|duimnael| Terminaal 3]] Manchester-lughawe het drie passasiersterminale. Terminale 1 en 2 word deur die ''skylink'' verbind, met outomatiese looprolvlakke om passasiers te help met die 10–15 minute se stap. Terminaal 3 is gekoppel aan Terminaal 1 en die ''skylink'' deur 'n bedekte wandelpad. Die ''"skylink"'' verbind ook die terminale met die lughawe-treinstasiekompleks (bekend as ''"The Station"'') en die Radisson BLU Hotel. Skylink 1 is in 1993 geopen. Skylink 2 het in September 1996 saam met die Radisson geopen. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * {{Amptelike webwerf|https://manchesterairport.co.uk}} [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] 65qtq8vbwiubdv06nd6ydicc1j64a9n 2514694 2514673 2022-07-25T06:15:26Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Manchester-lughawe | image = <!-- MAG Manchester Airport logo.svg --> | image-width = 200 | image2 = Manchester Airport.jpg | image2-width = 250 | caption2 = | IATA = MAN | ICAO = EGCC | WMO = 03334 | type = Openbaar | owner-oper = Manchester Airport Holdings | city-served = [[Groter Manchester]], ooste van [[Cheshire]], noorde van [[Staffordshire]], noordooste [[Derbyshire]] en suidelike [[Lancashire]] | location = Ringway, Manchester, Engeland | opened = {{begin datum en ouderdom|1938|6|25|df=yes}} | hub = | focus_city = <div> *Aer Lingus UK *AirTanker *[[easyJet]] UK *Jet2.com *Ryanair UK *[[Ryanair]] *TUI Airways *[[Virgin Atlantic]]</div> | elevation-m = 78 | elevation-f = 257 | coordinates = {{coord|53|21|14|N|002|16|30|W|region:GB-MAN|display=it}} | website = {{URL|manchesterairport.co.uk}} | pushpin_map = Verenigde Koninkryk Manchester | pushpin_label = '''EGCC''' | metric-rwy = yes | r1-number = 05L/23R | r1-length-m = 3&nbsp;048 | r1-surface = Beton | r2-number = 05R/23L | r2-length-m = 3 050 | r2-surface = Beton/<br />Gekeepte beton | stat-year = 2020 | footnotes = Bron: MAG Manchester Airports Group webblad, VK [[Aeronautical Information Publication|AIP]] by [[National Air Traffic Services|NATS]]<ref name="aip"/><br />Statistiek van die VK Burgerlugvaartowerheid<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid |date=11 March 2017 }}</ref> | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;787&nbsp;127 | stat2-header = Passasierverskil 19 – 20 | stat2-data = {{decrease}} 76.9% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 63 316 | stat4-header = Bewegingsverskil 19 – 20 | stat4-data = {{decrease}} 68.8% }} '''Manchester-lughawe''' is 'n internasionale lughawe by Ringway, [[Manchester]], [[Engeland]], 14 km of 8,6 myl suidwes van Manchester se middestad.<ref name="aip">{{Cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=99&Itemid=148.html|title=Manchester – EGCC|website=Nats-uk.ead-it.com|access-date=4 April 2010}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://maps.live.com/#JnJ0cD1wb3Muc3hjeTV3Z3RjYjUxX01hbmNoZXN0ZXIlMmMrRW5nbGFuZCUyYytVbml0ZWQrS2luZ2RvbV9fX18lN2Vwb3Muc3d0dDBnZ3Q5ZmIyX01hbmNoZXN0ZXIrQWlycG9ydCUyYytNYW5jaGVzdGVyJTJjK0VuZ2xhbmQlMmMrVW5pdGVkK0tpbmdkb21fX19fJnJ0b3A9MCU3ZTA=|title=Live Search Maps|publisher=Microsoft}}</ref> In 2019 was dit die derde besigste lughawe in die Verenigde Koninkryk wat passasiersgetalle betref en die besigste van diegene wat nie [[Londen]] bedien nie.<ref>{{cite news|title=Manchester Airport is 'ready' for A380 Super Jumbo|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/newsid_8929000/8929091.stm|publisher=BBC News|date=19 August 2010|access-date=1 September 2010}}</ref> Die lughawe bestaan uit drie passasiersterminale en 'n vragterminaal, en is die enigste lughawe in die Verenigde Koninkryk buiten [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow-lughawe]] wat twee aanloopbane oor 2&nbsp;999 meter in lengte bedryf. Manchester-lughawe beslaan 'n oppervlakte van 560 hektaar en het vlugte na 199 bestemmings, wat die lughawe wêreldwyd dertiende plaas vir totale bestemmings wat bedien word.<ref>{{Cite web|url=http://www.anna.aero/2017/02/15/frankfurt-paris-cdg-lead-s17-airport-analysis/|title=Frankfurt with almost 300 destinations and Paris CDG with over 100 airlines lead global analysis of airport operations in S17|date=15 February 2017|website=anna aero|access-date=12 March 2017}}</ref> Nadat dit op 25 Junie 1938 amptelik geopen is,<ref>{{Harnvb|Scholefield|1998|p=10}}</ref> het dit aanvanklik bekend gestaan as '''Ringway Airport''', 'n naam wat steeds in plaaslike gebruik is. Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] was dit 'n basis vir die [[Britse Lugmag]] (Royal Air Force), as RAF Ringway. Die lughawe word besit en bestuur deur die Manchester Airport Holdings, 'n beheermaatskappy wat besit word deur die Australiese finansieringshuis IFM Investors en die tien metropolitaanse stadsrade van [[Groter Manchester]], met Manchester Stadsraad wat die grootste belang besit. Ringway, waarna die lughawe vernoem is, is 'n dorpie met 'n paar geboue en 'n kerk aan die westelike rand van die lughawe. [[Lêer:Manchester_Airport_Panorama_September_2014.jpg|duimnael| Manchester-lughawe vanuit die suidweste gesien]] == Passasiersterminale == [[Lêer:Manchester_Airport_T1.jpg|duimnael| Terminaal 1]] [[Lêer:Terminal_2,_Manchester_Airport,_June_2016_(02).JPG|duimnael| Inboeksaal by Terminaal 2]] [[Lêer:Dusk_at_Terminal_3_-_geograph.org.uk_-_610450.jpg|duimnael| Terminaal 3]] Manchester-lughawe het drie passasiersterminale. Terminale 1 en 2 word deur die ''skylink'' verbind, met outomatiese looprolvlakke om passasiers te help met die 10–15 minute se stap. Terminaal 3 is gekoppel aan Terminaal 1 en die ''skylink'' deur 'n bedekte wandelpad. Die ''"skylink"'' verbind ook die terminale met die lughawe-treinstasiekompleks (bekend as ''"The Station"'') en die Radisson BLU Hotel. Skylink 1 is in 1993 geopen. Skylink 2 het in September 1996 saam met die Radisson geopen. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * {{Amptelike webwerf|https://manchesterairport.co.uk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] bq502hceyqbh5x7tjlub0e4wpjo1qyc 2514767 2514694 2022-07-25T08:25:34Z Aliwal2012 39067 verbeter uitleg wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Manchester-lughawe | image = <!-- MAG Manchester Airport logo.svg --> | image-width = 200 | image2 = Manchester Airport.jpg | image2-width = 250 | caption2 = | IATA = MAN | ICAO = EGCC | WMO = 03334 | type = Openbaar | owner-oper = Manchester Airport Holdings | city-served = [[Groter Manchester]], ooste van [[Cheshire]], noorde van [[Staffordshire]], noordooste [[Derbyshire]] en suidelike [[Lancashire]] | location = Ringway, Manchester, Engeland | opened = {{begin datum en ouderdom|1938|6|25|df=yes}} | hub = | focus_city = <div> *Aer Lingus UK *AirTanker *[[easyJet]] UK *Jet2.com *Ryanair UK *[[Ryanair]] *TUI Airways *[[Virgin Atlantic]]</div> | elevation-m = 78 | elevation-f = 257 | coordinates = {{coord|53|21|14|N|002|16|30|W|region:GB-MAN|display=it}} | website = {{URL|manchesterairport.co.uk}} | pushpin_map = Verenigde Koninkryk Manchester | pushpin_label = '''EGCC''' | metric-rwy = yes | r1-number = 05L/23R | r1-length-m = 3&nbsp;048 | r1-surface = Beton | r2-number = 05R/23L | r2-length-m = 3 050 | r2-surface = Beton/<br />Gegroefde teer | stat-year = 2020 | footnotes = Bron: MAG Manchester Airports Group webblad, VK [[Aeronautical Information Publication|AIP]] by [[National Air Traffic Services|NATS]]<ref name="aip"/><br />Statistiek van die VK Burgerlugvaartowerheid<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid |date=11 March 2017 }}</ref> | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;787&nbsp;127 | stat2-header = Passasierverskil 19 – 20 | stat2-data = {{decrease}} 76.9% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 63 316 | stat4-header = Bewegingsverskil 19 – 20 | stat4-data = {{decrease}} 68.8% }} '''Manchester-lughawe''' is 'n internasionale lughawe by Ringway, [[Manchester]], [[Engeland]], 14 km of 8,6 myl suidwes van Manchester se middestad.<ref name="aip">{{Cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=99&Itemid=148.html|title=Manchester – EGCC|website=Nats-uk.ead-it.com|access-date=4 April 2010}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://maps.live.com/#JnJ0cD1wb3Muc3hjeTV3Z3RjYjUxX01hbmNoZXN0ZXIlMmMrRW5nbGFuZCUyYytVbml0ZWQrS2luZ2RvbV9fX18lN2Vwb3Muc3d0dDBnZ3Q5ZmIyX01hbmNoZXN0ZXIrQWlycG9ydCUyYytNYW5jaGVzdGVyJTJjK0VuZ2xhbmQlMmMrVW5pdGVkK0tpbmdkb21fX19fJnJ0b3A9MCU3ZTA=|title=Live Search Maps|publisher=Microsoft}}</ref> In 2019 was dit die derde besigste lughawe in die Verenigde Koninkryk wat passasiersgetalle betref en die besigste van diegene wat nie [[Londen]] bedien nie.<ref>{{cite news|title=Manchester Airport is 'ready' for A380 Super Jumbo|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/newsid_8929000/8929091.stm|publisher=BBC News|date=19 August 2010|access-date=1 September 2010}}</ref> Die lughawe bestaan uit drie passasiersterminale en 'n vragterminaal, en is die enigste lughawe in die Verenigde Koninkryk buiten [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow-lughawe]] wat twee aanloopbane oor 2&nbsp;999 meter in lengte bedryf. Manchester-lughawe beslaan 'n oppervlakte van 560 hektaar en het vlugte na 199 bestemmings, wat die lughawe wêreldwyd dertiende plaas vir totale bestemmings wat bedien word.<ref>{{Cite web|url=http://www.anna.aero/2017/02/15/frankfurt-paris-cdg-lead-s17-airport-analysis/|title=Frankfurt with almost 300 destinations and Paris CDG with over 100 airlines lead global analysis of airport operations in S17|date=15 February 2017|website=anna aero|access-date=12 March 2017}}</ref> Nadat dit op 25 Junie 1938 amptelik geopen is,<ref>{{Harnvb|Scholefield|1998|p=10}}</ref> het dit aanvanklik bekend gestaan as '''Ringway Airport''', 'n naam wat steeds in plaaslike gebruik is. Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] was dit 'n basis vir die [[Britse Lugmag]] (Royal Air Force), as RAF Ringway. Die lughawe word besit en bestuur deur die Manchester Airport Holdings, 'n beheermaatskappy wat besit word deur die Australiese finansieringshuis IFM Investors en die tien metropolitaanse stadsrade van [[Groter Manchester]], met Manchester Stadsraad wat die grootste belang besit. Ringway, waarna die lughawe vernoem is, is 'n dorpie met 'n paar geboue en 'n kerk aan die westelike rand van die lughawe. [[Lêer:Manchester_Airport_Panorama_September_2014.jpg|duimnael|300px|Manchester-lughawe vanuit die suidweste gesien]] == Passasiersterminale == <gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="140px"> Lêer:Manchester_Airport_T1.jpg|Terminaal 1 Lêer:Terminal_2,_Manchester_Airport,_June_2016_(02).JPG|Inweegarea by Terminaal 2 Lêer:Dusk_at_Terminal_3_-_geograph.org.uk_-_610450.jpg|Terminaal 3 </gallery> Manchester-lughawe het drie passasiersterminale. Terminale 1 en 2 word deur die ''skylink'' verbind, met outomatiese rolloopvlakke om passasiers te help met die 10–15 minute se stap. Terminaal 3 is aan Terminaal 1 gekoppel en die ''skylink'' deur 'n bedekte wandelpad. Die ''"skylink"'' verbind ook die terminale met die lughawe-treinstasiekompleks (bekend as ''"The Station"'') en die Radisson BLU Hotel. Skylink 1 is in 1993 geopen. Skylink 2 het in September 1996 saam met die Radisson geopen. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * {{Amptelike webwerf|https://manchesterairport.co.uk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] h8ljw5o6n6zpm2wpuh8lbv9d75dfydb 2514780 2514767 2022-07-25T08:38:01Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Manchester-lughawe | image = <!-- MAG Manchester Airport logo.svg --> | image-width = 200 | image2 = Manchester Airport.jpg | image2-width = 250 | caption2 = | IATA = MAN | ICAO = EGCC | WMO = 03334 | type = Openbaar | owner-oper = Manchester Airport Holdings | city-served = [[Groter Manchester]], ooste van [[Cheshire]], noorde van [[Staffordshire]], noordooste [[Derbyshire]] en suidelike [[Lancashire]] | location = Ringway, Manchester, Engeland | opened = {{begin datum en ouderdom|1938|6|25|df=yes}} | hub = | focus_city = <div> *Aer Lingus UK *AirTanker *[[easyJet]] UK *Jet2.com *Ryanair UK *[[Ryanair]] *TUI Airways *[[Virgin Atlantic]]</div> | elevation-m = 78 | elevation-f = 257 | coordinates = {{coord|53|21|14|N|002|16|30|W|region:GB-MAN|display=inline,title}} | website = {{URL|manchesterairport.co.uk}} | pushpin_map = Verenigde Koninkryk Manchester | pushpin_label = '''EGCC''' | pushpin_map_caption = <center>Ligging van die lughawe in Manchester</center> | metric-rwy = yes | r1-number = 05L/23R | r1-length-m = 3&nbsp;048 | r1-length-f = 10&nbsp;000 | r1-surface = Beton | r2-number = 05R/23L | r2-length-m = 3 050 | r2-length-f = 10 007 | r2-surface = Beton/<br />Gegroefde teer | stat-year = 2020 | footnotes = Bron: MAG Manchester Airports Group webblad, VK [[Aeronautical Information Publication|AIP]] by [[National Air Traffic Services|NATS]]<ref name="aip"/><br />Statistiek van die VK Burgerlugvaartowerheid<ref name="stats">{{cite web |url=http://www.caa.co.uk/Data-and-analysis/UK-aviation-market/Airports/Datasets/ |title=Aircraft and passenger traffic data from UK airports |publisher=VK Burgerlugvaartowerheid |date=11 March 2017 }}</ref> | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 6&nbsp;787&nbsp;127 | stat2-header = Passasierverskil 19 – 20 | stat2-data = {{decrease}} 76.9% | stat3-header = Lugbewegings | stat3-data = 63 316 | stat4-header = Bewegingsverskil 19 – 20 | stat4-data = {{decrease}} 68.8% }} '''Manchester-lughawe''' is 'n internasionale lughawe by Ringway, [[Manchester]], [[Engeland]], 14 km of 8,6 myl suidwes van Manchester se middestad.<ref name="aip">{{Cite web|url=http://www.nats-uk.ead-it.com/public/index.php%3Foption=com_content&task=blogcategory&id=99&Itemid=148.html|title=Manchester – EGCC|website=Nats-uk.ead-it.com|access-date=4 April 2010}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://maps.live.com/#JnJ0cD1wb3Muc3hjeTV3Z3RjYjUxX01hbmNoZXN0ZXIlMmMrRW5nbGFuZCUyYytVbml0ZWQrS2luZ2RvbV9fX18lN2Vwb3Muc3d0dDBnZ3Q5ZmIyX01hbmNoZXN0ZXIrQWlycG9ydCUyYytNYW5jaGVzdGVyJTJjK0VuZ2xhbmQlMmMrVW5pdGVkK0tpbmdkb21fX19fJnJ0b3A9MCU3ZTA=|title=Live Search Maps|publisher=Microsoft}}</ref> In 2019 was dit die derde besigste lughawe in die Verenigde Koninkryk wat passasiersgetalle betref en die besigste van diegene wat nie [[Londen]] bedien nie.<ref>{{cite news|title=Manchester Airport is 'ready' for A380 Super Jumbo|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/newsid_8929000/8929091.stm|publisher=BBC News|date=19 August 2010|access-date=1 September 2010}}</ref> Die lughawe bestaan uit drie passasiersterminale en 'n vragterminaal, en is die enigste lughawe in die Verenigde Koninkryk buiten [[Lughawe Londen-Heathrow|Heathrow-lughawe]] wat twee aanloopbane oor 2&nbsp;999 meter in lengte bedryf. Manchester-lughawe beslaan 'n oppervlakte van 560 hektaar en het vlugte na 199 bestemmings, wat die lughawe wêreldwyd dertiende plaas vir totale bestemmings wat bedien word.<ref>{{Cite web|url=http://www.anna.aero/2017/02/15/frankfurt-paris-cdg-lead-s17-airport-analysis/|title=Frankfurt with almost 300 destinations and Paris CDG with over 100 airlines lead global analysis of airport operations in S17|date=15 February 2017|website=anna aero|access-date=12 March 2017}}</ref> Nadat dit op 25 Junie 1938 amptelik geopen is,<ref>{{Harnvb|Scholefield|1998|p=10}}</ref> het dit aanvanklik bekend gestaan as '''Ringway Airport''', 'n naam wat steeds in plaaslike gebruik is. Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] was dit 'n basis vir die [[Britse Lugmag]] (Royal Air Force), as RAF Ringway. Die lughawe word besit en bestuur deur die Manchester Airport Holdings, 'n beheermaatskappy wat besit word deur die Australiese finansieringshuis IFM Investors en die tien metropolitaanse stadsrade van [[Groter Manchester]], met Manchester Stadsraad wat die grootste belang besit. Ringway, waarna die lughawe vernoem is, is 'n dorpie met 'n paar geboue en 'n kerk aan die westelike rand van die lughawe. [[Lêer:Manchester_Airport_Panorama_September_2014.jpg|duimnael|300px|Manchester-lughawe vanuit die suidweste gesien]] == Passasiersterminale == <gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="140px"> Lêer:Manchester_Airport_T1.jpg|Terminaal 1 Lêer:Terminal_2,_Manchester_Airport,_June_2016_(02).JPG|Inweegarea by Terminaal 2 Lêer:Dusk_at_Terminal_3_-_geograph.org.uk_-_610450.jpg|Terminaal 3 </gallery> Manchester-lughawe het drie passasiersterminale. Terminale 1 en 2 word deur die ''skylink'' verbind, met outomatiese rolloopvlakke om passasiers te help met die 10–15 minute se stap. Terminaal 3 is aan Terminaal 1 gekoppel en die ''skylink'' deur 'n bedekte wandelpad. Die ''"skylink"'' verbind ook die terminale met die lughawe-treinstasiekompleks (bekend as ''"The Station"'') en die Radisson BLU Hotel. Skylink 1 is in 1993 geopen. Skylink 2 het in September 1996 saam met die Radisson geopen. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * {{Amptelike webwerf|https://manchesterairport.co.uk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Koördinate op Wikidata]] [[Kategorie:Lughawens in Engeland]] ld7aaaf8s8btr5oaz2uc29gs448yld0 828 392283 2514672 2022-07-24T22:54:12Z Aliwal2012 39067 Nuwe bladsy geskep met 'return { name = 'Manchester', top = 53.55, bottom = 53.34, left = -2.32, right = -2.12, image = 'Map of Manchester.png' }' Scribunto text/plain return { name = 'Manchester', top = 53.55, bottom = 53.34, left = -2.32, right = -2.12, image = 'Map of Manchester.png' } j6arlx0adub0i556xpv0i7nvx18h2n2 1 392284 2514674 2022-07-24T22:58:04Z Aliwal2012 39067 Nuwe bladsy geskep met '{{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}}' wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} 2v27w7bebgol2ym1cn6ibpmrzbxwbzv 0 392285 2514793 2022-07-25T08:48:44Z 196.250.216.41 Nuwe bladsy geskep met '[[Lêer: Bouteille de Romanée Conti.JPG |duimnael|regs|Romanée-Conti, een die wêreld se duurste wyne, word hoofsaaklik van Pinot noir gemaak]] '''Pinot Noir''' ([[Frans]]e fonetiese uitspraak: pino nwaʁ) is 'n [[rooiwyn]] druifsoort van die spesies ''Vitis vinifera''. Die naam kan ook verwys na wyn wat hoofsaaklik van Pinot noir druiwe gemaak word. Die naam is afkomstig van die [[Frans]]e woorde vir ''Denne'' en ''swart''. Die woord ''denne'' verwys na die feit...' wikitext text/x-wiki [[Lêer: Bouteille de Romanée Conti.JPG |duimnael|regs|Romanée-Conti, een die wêreld se duurste wyne, word hoofsaaklik van Pinot noir gemaak]] '''Pinot Noir''' ([[Frans]]e fonetiese uitspraak: pino nwaʁ) is 'n [[rooiwyn]] druifsoort van die spesies ''Vitis vinifera''. Die naam kan ook verwys na wyn wat hoofsaaklik van Pinot noir druiwe gemaak word. Die naam is afkomstig van die [[Frans]]e woorde vir ''Denne'' en ''swart''. Die woord ''denne'' verwys na die feit dat die druifsoort diggepakte, dennebol-vormige druiwetrosse dra.<ref>{{cite web |url=http://www.cnrtl.fr/etymologie/pineau |title=Etymologie de pineau |author= |website=Centre Nationale de Ressounces Textuelles et Lexicales (in Frans) |access-date=3 November 2013}}</ref> Pinot Noir-druiwe word regoor die wêreld in meestal koeler gebiede verbou, maar word hoofsaaklik geassosieer met die Boergondiese-wynstreek van Frankryk.<ref>{{Cite web|date=2020-09-23|title=Everything You Need To Know About Pinot Noir|url=https://filledwithwine.com/pinot-noir/|access-date=2021-05-29|website=Filled With Wine|language=en-US}}</ref> Pinot Noir word wêreldwyd gebruik om [[rooiwyn]], sjampanje en vonkelwyn (soos die Italiaanse Franciacorta en Engelse vonkelwyn) te maak. Streke wat 'n reputasie opgebou het vir Pinot noir wyn sluit in die Willamette-vallei van [[Oregon]]; die Carneros-, Central Coast-, Sonomo Coast-, en Russian River-wynboustreke van Kalifornië; die [[Elgin]]- en [[Walkerbaai]]-wynboustreke van [[Suid-Afrikaanse wyn|Suid-Afrika]]; die Mornington-skiereiland, Yarra-vallei en Adelaide Hills-, Great Southern- en Tasmaniese-wynboustreke van die Australiese wynbouindustrie; en die Central Otago-, Martinborough-, en Marlborough-wynboustreke van [[Nieu-Seeland]]. Pinot noir is die mees aangeplante veriëteit (38%) wat gebruik word in die produksie van vonkelwyn in die Champagne-wynboustreek en ander wynboustreke.<ref name="WSET">Wine & Spirits Education Trust ''Wine and Spirits: Understanding Wine Quality'' pp. 6–9, Second Revised Edition (2012), Londen, {{ISBN|978-1-905819-15-7}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Pinot noir}} [[Kategorie:Wyn]] 9n1iy5bwpp6ckcu75alnx4uoi8iwldq 2514798 2514793 2022-07-25T08:53:01Z 196.250.216.41 wikitext text/x-wiki [[Lêer: Bouteille de Romanée Conti.JPG |duimnael|regs|Romanée-Conti, een die wêreld se duurste wyne, word hoofsaaklik van Pinot noir gemaak]] '''Pinot Noir''' ([[Frans]]e fonetiese uitspraak: pino nwaʁ) is 'n [[rooiwyn]] druifsoort van die spesies ''Vitis vinifera''. Die naam kan ook verwys na wyn wat hoofsaaklik van Pinot noir druiwe gemaak word. Die naam is afkomstig van die [[Frans]]e woorde vir ''Denne'' en ''swart''. Die woord ''denne'' verwys na die feit dat die druifsoort diggepakte, dennebol-vormige druiwetrosse dra.<ref>{{cite web |url=http://www.cnrtl.fr/etymologie/pineau |title=Etymologie de pineau |author= |website=Centre Nationale de Ressounces Textuelles et Lexicales (in Frans) |access-date=3 November 2013}}</ref> Pinot Noir-druiwe word regoor die wêreld in meestal koeler gebiede verbou, maar word hoofsaaklik geassosieer met die Boergondiese-wynstreek van Frankryk.<ref>{{Cite web|date=2020-09-23|title=Everything You Need To Know About Pinot Noir|url=https://filledwithwine.com/pinot-noir/|access-date=2021-05-29|website=Filled With Wine|language=en-US}}</ref> Pinot Noir word wêreldwyd gebruik om [[rooiwyn]], sjampanje en vonkelwyn (soos die Italiaanse Franciacorta en Engelse vonkelwyn) te maak. Streke wat 'n reputasie opgebou het vir Pinot noir wyn sluit in die Willamette-vallei van [[Oregon]]; die Carneros-, Central Coast-, Sonomo Coast-, en Russian River-wynboustreke van Kalifornië; die [[Elgin]]- en [[Walkerbaai]]-wynboustreke van [[Suid-Afrikaanse wyn|Suid-Afrika]]; die Mornington-skiereiland, Yarra-vallei en Adelaide Hills-, Great Southern- en Tasmaniese-wynboustreke van die Australiese wynbouindustrie; en die Central Otago-, Martinborough-, en Marlborough-wynboustreke van [[Nieu-Seeland]]. Pinot noir is die mees aangeplante variëteit (38%) wat gebruik word in die produksie van vonkelwyn in die Champagne-wynboustreek en ander wynboustreke.<ref name="WSET">Wine & Spirits Education Trust ''Wine and Spirits: Understanding Wine Quality'' pp. 6–9, Second Revised Edition (2012), Londen, {{ISBN|978-1-905819-15-7}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Pinot noir}} [[Kategorie:Wyn]] euqzjf0fcw8yuxbu7ey70po0ymh21dj 2 392286 2514846 2022-07-25T10:53:40Z Vanjaclawthorne 152102 Nuwe bladsy geskep met '@import url('https://fonts.googleapis.com/css2family=Noto+Sans+Mono:wght@600&display=swap'); html, body { font-family: 'Noto Sans Mono', monospace; font-weight: 600; } .mw-body-content { font-size: 1.04em; line-height: 1.6em; letter-spacing: 0.025em; word-spacing: 0.04em; } h1, h2, h3, h4, h5, .mw-body h1, .mw-body h2, .mw-body h3, .mw-body h4 { font-family: 'Noto Sans Mono', monospace; font-weight: 800; border-bottom: none; }' css text/css @import url('https://fonts.googleapis.com/css2family=Noto+Sans+Mono:wght@600&display=swap'); html, body { font-family: 'Noto Sans Mono', monospace; font-weight: 600; } .mw-body-content { font-size: 1.04em; line-height: 1.6em; letter-spacing: 0.025em; word-spacing: 0.04em; } h1, h2, h3, h4, h5, .mw-body h1, .mw-body h2, .mw-body h3, .mw-body h4 { font-family: 'Noto Sans Mono', monospace; font-weight: 800; border-bottom: none; } n8ow4d4sghbrktn1netvha3tkf1qv22