Wikipedia afwiki https://af.wikipedia.org/wiki/Tuisblad MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Spesiaal Bespreking Gebruiker Gebruikerbespreking Wikipedia Wikipediabespreking Lêer Lêerbespreking MediaWiki MediaWikibespreking Sjabloon Sjabloonbespreking Hulp Hulpbespreking Kategorie Kategoriebespreking Portaal Portaalbespreking TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 566 2515999 2500889 2022-07-29T17:16:01Z Hogyncymru 90881 updated better quality image wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Equus quagga quagga, coloured.jpg|teks=Die kwagga}} Die '''jaar 1883''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Maandag]] begin het. Dit was die 83ste jaar van die [[19de eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. [[Lêer:Paul Kruger.jpg|duimnael|240px|Paul Kruger word op 30 Desember die President van Transvaal.]] == Gebeure == * Die eerste wêreldrekord deur 'n [[Suid-Afrika]]ner word deur die verspringer Izak Prinsloo op [[Kerkplein, Pretoria|Kerkplein]] in [[Pretoria]] opgestel is. In die tyd het die plein ook as 'n mark en sportveld gedien. * [[Jane Elizabeth Waterston]] kom in die Kaap aan as Suid-Afrika se eerste vrouedokter. * [[1 Mei]] – [[Buffalo Bill]] se eerste Wild West Show. * [[22 Mei]] – [[Afrikanerbond]] en die ''Zuidafrikaansche Boeren Beschermings Vereeniging'' smelt saam onder die naam Afrikanerbond. * [[24 Mei]] – Die Brooklyn Bridge geopen vir verkeer na 14 jaar van konstruksie. * [[27 Mei]] – [[Aleksander III van Rusland|Aleksander III]] word gekroon as [[tsaar]] van [[Rusland]] ná die sluipmoord op sy pa, [[Aleksander II van Rusland]]. * [[7 Augustus]] – Die eertydse [[onafhanklikheid|onafhanklike]] [[republiek]], [[Stellaland]], verenig met [[Goosen]] in die noorde van die [[Kaapkolonie]]. * [[12 Augustus]] – Die laaste ''[[kwagga]]'' sterf in 'n [[Amsterdam]]se [[dieretuin]]. * [[26 Augustus]] – [[Vulkaan|Vulkaniese]] uitbarsting van [[Krakatoa]] in [[Indonesië]] veroorsaak 'n rampspoedige [[tsoenami]] wat baie nedersettings vernietig en 36&nbsp;000 lewens in [[Java (eiland)|Java]] en [[Sumatra]] eis. * [[29 Augustus]] – Opening van die [[Hoërskool Chris van Niekerk]] in [[Vredefort]], [[Noord-Vrystaat]]. * [[30 Desember]] – [[Paul Kruger]] word president van die [[Zuid-Afrikaansche Republiek]]. == Geboortes == * [[3 Januarie]] – [[Clement Attlee]], [[Eerste minister van die Verenigde Koninkryk]] († [[1967]]) * 3 Januarie – [[Austin Roberts]], 'n [[Suid-Afrika]]anse [[dierkunde|dierkundige]] en [[ornitoloog]] († [[1948]]) * [[10 Januarie]] – Ds. [[Dirk du Plessis]], predikant in 3 [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde kerke]] († [[1941]]) * [[13 Januarie]] – [[Prins Arthur van Connaught]], Britse politikus en derde [[Goewerneur-generaal van Suid-Afrika]] (1920–1924) († [[1938]]) * [[5 Februarie]] – [[Terence Macleane Salter]], Brits-Suid-Afrikaanse plantversamelaar en [[Plantkunde|plantkundige]] († [[1969]]) * [[10 Februarie]] – [[Edith Clarke]], 'n Amerikaner en die eerste vroulike elektriese [[ingenieur]] († [[1959]]) * [[11 Februarie]] – [[Grete Berger]], [[Duitsland|Duitse]] aktrise († [[1944]]) * [[18 Mei]] – [[Walter Gropius]], [[argitek]] van [[Duitsland]] († [[1969]]) * [[5 Junie]] – [[John Maynard Keynes]], Britse ekonoom († [[1946]]) * [[3 Julie]] – [[Franz Kafka]], een van die grootste fiksieskrywers van die 20ste eeu († [[1924]]) * [[28 Junie]] – [[Pierre Laval]], voormalige eerste minister van [[Frankryk]] († [[1945]]) * [[10 Julie]] – [[Harry Allen]], Amerikaanse akteur († [[1951]]) * [[29 Julie]] – [[Benito Mussolini]], Italiaanse [[diktator]] († 1945) * [[6 Augustus]] – [[Margaret Joslin]], Amerikaanse aktrise († [[1956]]) * [[9 Augustus]] – [[Charles Wynand Malan]], Suid-Afrikaanse politikus († [[1933]]) * [[19 Augustus]] – [[Coco Chanel]], Franse mode-ontwerper († [[1971]]) * 19 Augustus – [[Elsie Ferguson]], Amerikaanse aktrise († [[1961]]). * [[6 November]] – [[Billy Millar]], Suid-Afrika se elfde [[Springbokkaptein]] († [[1949]]) * [[15 Desember]] – Ds. [[Pieter Bingle|Pieter Willem Bingle]], predikant in 2 [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde kerke]], nl. [[Gereformeerde kerk Colesberg|Colesberg]] en [[Gereformeerde kerk Venterstad|Venterstad]]. († [[1923]]) == Sterftes == * [[13 Februarie]] – [[Richard Wagner]], Duitse komponis (* [[1813]]). * [[14 Maart]] – [[Karl Marx]], Duitse [[filosoof]], ekonoom, sosioloog en joernalis (* [[1818]]). * [[30 April]] – [[Édouard Manet]], Franse impressionistiese skilder (* [[1832]]). * [[15 Junie]] – [[Simeon Jacobs]], Prokureur-generaal van die [[Kaapkolonie]] (* [[1830]]). * [[20 Junie]] – [[Johannes Nicolaas de Beer]], boer van [[Kimberley]] en die diamantmaatskappy [[De Beers]] is na hom vernoem (* [[1830]]). * 20 Junie – [[John William Colenso]], die eerste biskop van die Anglikaanse Kerk in [[Natal]] (* [[1814]]). * [[9 Augustus]] – [[Robert Moffat]], 'n Suid-Afrikaanse sendeling van Skotse herkoms (* [[1795]]). * [[10 September]] – [[Hendrik Conscience]], [[Vlaminge|Vlaamse]] skrywer (* [[1812]]) [[Kategorie:19de eeu]] [[Kategorie:1883]] 511ghtbiuq260y1le25cc99bc1d8hac 0 8188 2515992 2474611 2022-07-29T15:42:54Z Karen de Wet 52804 /* Gedigte vir kinders */ Nie andersteR nie. Titel uit boek geverifieer. wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Antjie Krog | bynaam = | beeld = Antjie Krog 2019.jpg | beeldbeskrywing = Antjie Krog 2019 | onderskrif = | geboortenaam = Anna Elizabeth Krog | geboortedatum = {{geboortedatum en ouderdom|1952|10|23|df=y}} | geboorteplek = [[Kroonstad]] | dood_datum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = Suid-Afrika | beroep = Skrywer, joernalis | ander = | bekend = | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | party = | godsdiens = | huweliksmaat = John Samuel | kinders = Andries, Susan, Philip en Willem | webblad = | handtekening = }} [[Lêer:Antjie Krog 07032009 A.jpg|duimnael|Antjie Krog wys 'n prentjie vir kinders tydens 'n boekleessessie in Bloemfontein, 2009.]] '''Antjie Krog''' (getroude van '''Samuel''') (*[[23 Oktober]] [[1952]], [[Kroonstad]] -) is 'n prominente [[Suid-Afrika]]anse digter, akademikus en skrywer. Sy publiseer meeste van haar werke onder haar nooiensvan, Krog. In [[1970]], op die hoogtepunt van die [[apartheid]]sjare van [[John Vorster]], het sy hierdie moedige en idealistiese woorde vir haar skoolkoerant geskryf, wat haar konserwatiewe [[Afrikaans]]e gemeenskap geskok het en die aandag van die nasionale media getrek het:<ref name=":5">NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/authors/2076 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128165150/http://www.nb.co.za/authors/2076 |date=28 November 2017 }}</ref> : Gee vir my 'n land waar swart en wit hand aan hand<br /> vrede en liefde kan bring in my mooi land. : ''Give me a land where black and white hand in hand''<br /> ''Can bring peace and love to my beautiful land''. == Lewe en werk == === Vroeë lewe en herkoms === Anna Elizabeth Krog is op 23 Oktober 1952 op die plaas Middenspruit in Kroonstad gebore as die oudste van vyf kinders, twee dogters en drie seuns. Haar ouers is die boer Willem Krog en Susanna Jacoba Serfontein (die skryfster [[Dot Serfontein]]<ref>Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Krog,_Antjie_(Anna_Elizabeth)</ref>). Haar oupagrootjie aan moederskant, Danie Serfontein, was parlementslid vir Kroonstad na die [[Anglo-Boereoorlog]]. === Opleiding === Sy word groot op haar geboorteplaas en gaan skool op Kroonstad, waar sy in 1970 aan die [[Hoërskool Kroonstad]] matrikuleer. In matriek veroorsaak haar gedigte in die skooljaarblad groot ophef oor die seksuele eksplisietheid en politieke verligtheid daarvan en sy is oornag bekend na 'n belangwekkende berig in die ''[[Rapport]]'' hieroor – ’n gebeurtenis wat lei tot haar vroeë debutering as digter. Daarna studeer sy vanaf [[1971]] aan die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] en behaal in [[1973]] die [[B.A.-graad]] met Engels, Wysbegeerte en Afrikaans-Nederlands as hoofvakke. Tydens haar studentejare dien sy op die redaksie van die studentekoerante ''Irawa'' en ''Shimla''. === Begin van loopbaan en verdere studie === Sy ontmoet die pianis Albie van Schalkwyk aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en volg hom na [[Kaapstad]], waar sy ’n tyd lank in die kunsredaksie van ''[[Die Burger]]'' werk voor haar troue. Uit dié huwelik word ’n seun, Andries, gebore. Sy woon ook in hierdie tyd as gas [[D.J. Opperman]] se lesings in die digkunde en [[Lina Spies]] se lesings oor die drama aan die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] by. Ná haar egskeiding vroeg in [[1976]] keer sy terug na Kroonstad, waar sy later daardie selfde jaar trou met die argitek John Samuel, ’n jeugliefde. Uit hierdie huwelik word drie kinders gebore, Susan, Phillip en Willem.<ref>Poetry International: http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5372 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203033143/http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5372 |date= 3 Februarie 2014 }}</ref> Hulle bly vir ’n paar jaar in [[Pretoria]] en verhuis dan terug na Kroonstad. In 1976 verwerf sy die B.A. Honneurs-graad in Engels aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en in [[1983]] verwerf sy die M.A.-graad in Afrikaans aan die [[Universiteit van Pretoria]] met ’n verhandeling oor die onderwerp ''Familiefigure'' in ''die poësie van D.J. Opperman''. Sy behaal ook ’n Onderwysdiploma met lof van die [[Universiteit van Suid-Afrika]].<ref name=":6">Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Antjie_Krog</ref> === Loopbaan as joernalis en digter === Behalwe huisvrou en moeder, is sy vir ’n ruk onderwyseres by ’n hoërskool vir bruin leerlinge in Kroonstad. Wanneer sy aangestel word as redaktrise van ''Die Suid-Afrikaan'' verhuis sy in [[1993]] na Kaapstad, waar sy aan die begin van [[1995]] ’n betrekking aanvaar as politieke verslaggewer by [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie|SABC]] Radio.<ref name=":6" /> Vanaf [[1996]] tot [[1998]] doen sy verslag van die verrigtinge van die [[Waarheid-en-versoeningskommissie|Waarheid- en Versoeningskommissie]] (WVK).<ref name=":5" /> Van die kommissie het sy gesê:<blockquote> ''As die belangrikheid daarvan net aan amnestie en vergoeding gekoppel word, sal dit nie waarheid gekies het nie, maar geregtigheid. As dit waarheid beskou in die breedste sin van mense se waarnemings, verhale, mites en ervarings, sal dit gekies het om herinneringe te herstel en 'n nuwe mensheid te koester, en moontlik is dit geregtigheid in die volste sin van die woord.''</blockquote>Hierdie pos het uitgeloop op die skryf van ''Country of my skull'', eers in Afrikaans geskryf maar deur haar in Engels vertaal met die hulp van [[Ivan Vladislavić|Ivan Vladislavic]]. Sy word later hoof van die radiospan wat hierdie verrigtinge dek en skryf ook hieroor onder die titel ''Brief uit Kaapstad'' in die Nederlandse publikasie ''Nieuw Wereldtijdschrift''. In [[1999]] bedank sy uit haar pos by SABC Radio om voltyds te kan skryf en in hierdie jaar onderneem sy saam met [[Breyten Breytenbach]] en ander Afrika-digters ’n reis op die poësiekaravaan vanaf die slawe-eiland [[Gorée]] tot by Timboektoe in [[Mali]]. Sy word in [[2001]] verkies tot die komitee wat ’n taalbeleid vir die Suid-Afrikaanse tersiêre sektor moet ondersoek. In [[2003]], terwyl sy besig is met die skryf van ''A change of tongue'', het sy ’n ligte beroerte-aanval, maar herstel weer feitlik volkome. In [[2004]] word sy aangestel as Buitengewone Professor aan die [[Universiteit van Wes-Kaapland|Universiteit van die Wes-Kaap]] en sy is ook ’n direkteur van die Instituut vir Geregtigheid en Versoening. Sy lewer in 2004 die N.P. van Wyk Louw-gedenklesing by die [[Universiteit van Johannesburg]] onder die titel ''Die beautiful woorde van Van Wyk Louw''. Teen die einde van [[2006]] word sy deur die kunsliggaam “Behoud de Begeerte” genooi om vir ses weke saam met Tom Lanoye ’n reeks opvoerings in [[België]] en [[Nederland]] te hou, waartydens sy ook op televisie verskyn. Sy spandeer in [[2008]] ’n jaar op uitnodiging van Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) in [[Berlyn]] aan die Wissenschaftskolleg zu Berlin, ’n sentrum vir gevorderde studie en navorsing. DAAD is ’n Duitse uitruilprogram waar gerekende internasionale skrywers die geleentheid gegee word om as gaste met mekaar te skakel en gedagtes uit te ruil en in rustigheid hulle volle aandag aan hulle skeppende werk te wy. Haar sestigste verjaarsdag vier sy in [[2012]] in [[Den Haag]] by ’n aandgeleentheid wat deur Writers Unlimited The Series aangebied is, waar sy van haar gedigte voorlees en Adriaan van Dis met haar gesels oor die posisie van die digter in Suid-Afrika. Sy neem in [[2013]] deel aan die Dansende Digtersfees wat in Mei op die Spierlandgoed buite [[Stellenbosch]] gehou word as ’n gesamentlike projek tussen Spier en die Pirogue-kollektief, ’n verlengstuk van die [[Gorée]]-instituut in [[Senegal]]. Hier tree sy op saam met Breyten Breytenbach, [[Petra Müller]] en [[Marlene van Niekerk]] en digters van lande soos [[China]], [[Verenigde State van Amerika|Amerika]], [[Suid-Korea]], [[Duitsland]], Nederland, [[Slowenië]] en [[Israel]]. === Uitgesprokenheid === As volwassene is sy sterk uitgesproke teen maatskaplike onreg. Sy is gereeld in polemiek betrokke en kom dan ook gereeld in botsing met ander. In [[1987]] bots sy met [[Ton Vosloo]], besturende direkteur van [[Naspers|Nasionale Pers]], oor [[Dene Smuts]] se bedanking as redakteur van die tydskrif ''Fair Lady''. Met die Afrikaanse Skrywersgildeberaad in [[1990]] betug sy haar medeskrywers oor die Gilde se apatie en pleit dat Afrikaans van die Gilde bevry moet word. Tydens ’n simposium wat in 2003 aan die Universiteit van Stellenbosch gehou is oor die uitdagings waarvoor die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk|NG Kerk]] in ’n veranderende Suid-Afrika te staan kom, sê sy dat Suid-Afrikaners van verskillende rasse mekaar nie ken nie en dat die kerke mense moet help om nuwe verhoudings as gelykes te bou. Sy speel ’n prominente rol by buitelandse gesprekke met die toe nog verbode [[African National Congress|ANC]], onder andere by die byeenkoms by die Victoria-watervalle in [[Zimbabwe]] in [[1989]], waarna sy in 1990 een van die eerste blankes is wat lid word van hierdie organisasie. In 1990 word sy aangestel as berymer in die Psalmkommissie van die Afrikaanse Kerke, ’n betrokkenheid wat sy in [[1992]] bedank na die onttrekking van die Sinode van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] aan die Kommissie uit protes teen haar aanstelling. === Aantygings van plagiaat en kritiek teen Krog === Aan die begin van 2006 beskuldig professor [[Stephen Watson]] van die [[Universiteit van Kaapstad]] haar in ’n artikel in ''New Contrast'' dat sy plagiaat gepleeg het deur die gehele konsepsie van haar digbundel met vertalings van gedigte van Sandigters, ''die sterre sê ‘tsau’'', op sy digbundel ''Return to the moon'' te baseer en dat sy ook van Ted Hughes oorgeskryf het. Krog ontken hierdie aanklagte ten sterkste. Kritici voer dikwels aan dat haar prosa meer oor haar persoonlike gedagtes oor haar identiteit en innelike struwelinge handel, en nie die breër sosiale kommentaar weerspieël wat haar werk glo bevat nie. Daar is ook vrae geopper oor die gebruik van oorlewendes se getuienis tydens die WVK-verhore sonder die toestemming van daardie persone. == Skryfwerk == === Poësie === Antjie Krog se eerste werk verskyn in skooljaarblaaie van [[1966]] tot 1970 en sy wen in standerds drie, vyf en sewe die Vrystaatse Vlootbond Opstelwedstryde. In matriek kom sy tweede in ’n landswye literêre kompetisie vir skoolkinders en word van haar bydraes in die versamelbundel ''Drumpel'' opgeneem. In die jubileumblad van die Hoërskool Kroonstad van 1970 word nege bydraes van haar gepubliseer, waarvan die opstel ''As die aandwindjie suis'' en die gedigte ''Wat het daar oorgebly?'' en ''My mooi land'' deur hulle seksuele en politieke uitgesprokenheid landswyd aandag trek na sensasionele joernalistieke beriggewing daaroor in die Sondagkoerant ''Rapport''. Die koerantberigte lei daartoe dat die gevange ANC-leier [[Ahmed Kathrada]] ''My mooi land'' in die tronk lees, wat hom so inspireer dat hy hierdie gedig meer as twee dekades later met sy vrylating aan die skare voorlees. ’n Keur uit haar jeugverse word dan in ''Dogter van Jefta'' gebundel terwyl sy nog in matriek is, te midde van groot belangstelling ná die opspraak wat vroeër verwek is. Die titel verwys na die Bybelse gegewe in Rigters 11, met selfopoffering in die proses van volwassewording wat na aanleiding hiervan ’n deurlopende motief in die bundel word. Hoewel dit hoofsaaklik hoërskoolgedigte is wat hierdie besondere wêreld uitbeeld, spreek sy hier reeds bekende temas in haar oeuvre aan, soos liefde en seksualiteit, volk en vaderland en godsdiens. Sy beïndruk hier reeds met haar tegniese vaardigheid, knap hantering van die taal en raak beelde. Teen die agtergrond van die Bybelse geskiedenis van die dogter van Jefta word die offering van die self die sterkste bindingsmiddel in die bundel. Die bundel bevat vier afdelings.<ref>Coetzee, A.J. Standpunte. Nuwe reeks 100, April 1972</ref> ''Januarie-suite'' word geskryf tydens haar voorgraadse universiteitsopleiding en die bundel gee dan ook hierdie milieu verandering in verskeie verse deur. In die titel kan die maand Januarie verwys na die begin van ’n nuwe jaar en dan ook simbolies op die begin van ’n vernuwing in haar digkuns. Die maand se naam kom van die god Janus, met sy twee koppe wat weerskante toe kyk, wat dan ook terselfdertyd ’n einde en aflegging impliseer. ’n Suite is twee kamers wat ineenloop en die eenwording van twee geliefdes is ’n vername metafoor in hierdie bundel. ’n Suite is ook ’n musiekkomposisie waar die wysies aan dieselfde toonsoort behoort en die vele musiekverwysings in die bundel heg dus ook die geheel tot ’n eenheid. Die hooftema is steeds liefdesverse, veral erotiese en intieme liefde. Hierdie bundel kondig egter ook die tema van verlies aan, met die daaropvolgende soeke na dit wat verlore is. Soos in haar debuut beïndruk die natuurlikheid, direktheid en eenvoud van segging, wat soms oorgaan tot verwondering.<ref>Brink, André P. Rapport, 10 Desember 1972</ref> Vir ''Januarie-suite'' ontvang Antjie Krog in 1973 die [[Eugène Maraisprys|Eugène Marais-prys]]. Hierdie eerste twee bundels word later saam uitgegee as ''Eerste gedigte''.<ref>Le Roux, André. Die Burger, 30 Augustus 1984</ref> Krog publiseer ''Beminde Antarktika'' en ''Mannin'' tegelyk en in hierdie bundels word hoofsaaklik die vrou se wêreld voor en na haar huwelik uitgebeeld.<ref name=":0">Spangenberg, D.F. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975</ref><ref name=":1">[[Brink, André P.]] Rapport, 21 September 1975</ref><ref name=":2">[[Brink, André P.]] ''Voorlopige Rapport''. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1976</ref><ref name=":3">[[Cloete, T.T.]] Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 16 no. 2, Junie 1976</ref><ref name=":4">Johl, Johann. Standpunte. Nuwe reeks 125 Oktober 1976</ref> In ''Beminde Antarktika'' verklaar die bundeltitel reeds die tema van liefde vir ’n koue mens, waaraan in verskeie verse uiting gegee word. Atmosfeer word geskep deur die winter en herfs as agtergrond te gebruik vir die digter op soek na aanraking, warmte en begrip.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /> In [[1977]] word die Reina Prinsen Geerligs-prys toegeken aan ''Beminde Antarktika'' en ''Mannin''. Hierdie twee bundels word later saam uitgegee as ''Siklus''.<ref>[[Kannemeyer, J.C.]] Rapport, 31 Julie 1994</ref><ref>Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 2, Mei 1995</ref> ''Otters in bronslaai'' is ’n vroeë hoogtepunt in haar [[oeuvre]], waar die bundelkonstruksie baie meer heg is as voorheen. Die bundeltitel verwys na die baljaar van otters (simbool van viriliteit en seksualiteit) in die lewegewende voedsel, maar “slaai” het ook die konnotasie van verskeidenheid, terwyl “bron” verwys na fontein asook na oorsprong en begin. Hierdie verskeidenheid vind uiting in die vele maniere waarin die mens sy werklikheid kan beleef en die gedigte ontgin dan ook die self, die huweliksmaat, seksualiteit, die kerk, die volk, huishouding en kinders, asook kreatiwiteit, geskiedenis en die aktualiteite van die samelewing. Ontrouheid vorm die vernaamste motief vir die bundel, veral ontrouheid binne die huwelik, maar ook ontrouheid teenoor God, nasionaliteit en kinders. Die bundelverdeling berus op die woorde van ’n ou dansliedjie wat deur dr. [[Stephanus Jacobus du Toit|S.J. du Toit]] in sy ''Suid-Afrikaanse volkspoësie'' opgeteken is. Die eerste afdeling is ''Daar onder in die Breërivier / daar was my plesier'', waarin die [[Vrystaat]] en die plaaslewe beskryf word. Die afdeling ''Daar loop die otters paar en paar / mannetjie en wyfie bymekaar'' bevat gedigte oor die alledaagse lewe van die vrou en moeder. ''Alsander Klipsalmander / Matthewis, Thewis die bokkie / En Jannie sit op die toppie / En Dawid maak die joppie'' is die kort derde afdeling.<ref>Le Roux, André. Beeld, 19 Oktober 1981</ref><ref>Brink, André P. Standpunte. Nuwe reeks 161, Oktober 1982</ref><ref>Cloete, T.T. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 22 no. 2, Junie 1982</ref><ref>Cloete, T.T. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982</ref><ref>Galloway, Francis. Die Transvaler, 2 November 1981</ref> ''Jerusalemgangers'' gebruik die historiese gegewe van die vroeë [[Voortrekkers]] wat onder leiding van Adam Enslin in die dertigerjare van die negentiende eeu Afrika ingetrek het op soek na die nuwe Jerusalem as verwysingsraamwerk. Hulle doel was om tot by Jerusalem te trek, waar Bybelse saligheid en volmaaktheid op hulle sou wag, maar vorder eindelik slegs tot by die [[Groot Marico]]-distrik. Hierdie gedoemde trek se profetiese visie, vervoering en passie, wat helaas op waan en selfs waansin gebaseer was, dien as bindmiddel vir die bundel en sy temas. Deur die verwysing na verskeie blanke en Afrika-mites word die soeke na die nuwe Jerusalem ’n beeld van die mens se soeke na die volmaakte toestand en die Afrikaner se selfbedrog in sy eietydse politieke beleid. Die politieke aktualiteit wat die hooftema van die bundel is, word nie eensydig aangebied nie en betrek ’n wye verskeidenheid van perspektiewe, wat ook die persoonlike of huishoudelike insluit. Eindelik is dit duidelik dat die werklikheid nie volmaak is nie, dat dit gevul is met monsters en gedrogte waar die mens sal moet saambestaan met ander groepe. In teenstelling met haar vroeër gedigte maak sy hier baie meer gebruik van intellektuele woorde en verwysings, wat die meer filosofiese benadering onderskryf.<ref>Brink, André P. Rapport, 19 Januarie 1986</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 26 no. 3, September 1986</ref> Vir ''Jerusalemgangers'' ontvang Antjie Krog die Rapport-prys in 1987, nadat dit die vorige jaar tweede geplaas is vir hierdie prys. ''Lady Anne'' ondersoek wit verblyf in ’n swart kontinent, waar Lady [[Anne Barnard]] se lewe aan die Kaap twee eeue gelede as metafoor gebruik word en haar perspektief afgewissel word met ’n hedendaagse verteller. Waar Lady Anne te wit en te beskermd en geïsoleerd aan die suidpunt van Afrika vasklou en nooit werklik deel word van die vasteland nie (tiperend van die blanke as geheel), kies die verteller om die binneland in te trek nadat sy deeglik besin het oor haar rol as digter, vrou en mens in hierdie nuwe lewe. So omarm sy dan die werklikheid van eenwording met die kontinent en sy mense, in teenstelling met die vreemdelingskap van die blanke.<ref>Viljoen, Louise. Die Burger, 28 Desember 1989</ref><ref>Conradie, Pieter. Rapport, 13 Augustus 1989</ref><ref>Gouws, Tom. Insig, Oktober 1989</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 30 no. 3, September 1990</ref><ref>Kannemeyer, J.C. ''Op weg na 2000''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998</ref> ''Lady Anne'' verower in 1990 die Hertzogprys en is in 1990 op die kortlys vir die C.N.A.-prys en in 1992 op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Reeds die titel ''Gedigte 1989–1995'' suggereer dat hier ’n minder hegte bundel is, waarvan die verse oor ’n wye verskeidenheid onderwerpe hoofsaaklik die tydperk waarin dit ontstaan as gemene deler het. Dit was ’n tyd van uiterstes in die samelewing, vanaf noodtoestand tot demokrasie, moorde en bomme teenoor vredesonderhandelinge, met liefde en uitreiking na die ander wat tegelyk met haat en geweld gepaardgaan. Die bundel skep dan ook ’n gefragmenteerde indruk, met die banale wat saam met die liriese gebundel word en die lewe wat beide ontluister en geloof word. Die gedig word in diens van die groter gemeenskap gebring, met die digter wat veral die sosio-politiese werklikhede en die magstryd tussen mans en vrouens uitbeeld. Die alledaagse spreektaal met sy nie-estetiese banaliteite word hier ontgin, gekombineer met effektiewe hoewel kras beeldgebruik om tot die waarheid op grondvlak deur te dring. Daar is dan ook verse oor die aktualiteite van die eietydse lewe, soos die sosio-politieke en maatskaplike omstandighede, die liefde en kinders. Die oorheersing van mans word afgeskud deur veral die afskud van die manlike orgaan as seksuele magsimbool. Die bevrydingstema regdeur die bundel het dan betrekking nie net op die gelyktydige politieke bevryding nie, maar ook op die bevryding van die vrou. Die deurlopende motief is stryd en protes, om sodoende alle oorheersing en norme af te skud, of dit nou polities, seksualiteit, geslagtelik of taalgebruik is.<ref>Kannemeyer, J.C''. Op weg na 2000''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998</ref><ref>Gouws, Tom. Beeld, 1 April 1996</ref><ref>Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no.3, Augustus 1996</ref><ref>Jansen, Ena. Insig, Junie 1996</ref>  Die bundel word in ses afdelings verdeel. In 1996 is ''Gedigte 1989–1995'' op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Na afloop van die WVK en nadat Krog onder andere die [[Richtersveld]] besoek en ook deelneem aan ’n toer deur [[Wes-Afrika]] na Timboektoe, verskyn die digbundel ''Kleur kom nooit alleen nie''. Hierin besin sy oor die kontinent, sy geskiedenis en sy mense, veral oor die pyn en wreedheid wat dit kenmerk. Deur wedersydse respek en medemenslike liefde kan die wonde egter geheel word en die skanse tussen wit en swart, man en vrou afgebreek word. Na die koms van demokrasie bly die littekens van die verlede oor en hierdie kenmerk word getipeer deur die afdelings van die bundel met die woord “weefsel” saam te snoer.<ref>Snyman, Henning. Rapport, 3 Desember 2000</ref> ''Kleur kom nooit alleen nie'' word in 2001 bekroon met die heel eerste RAU-prys vir skeppende skryfwerk en is in 2004 op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Sy vertaal self ’n keur uit haar gedigte in Engels, wat as ''Down to my last skin'' gepubliseer word.<ref>Nel, Jo. Beeld, 19 Februarie 2001</ref> Die ENB Vita-prys word in 2001 aan haar toegeken vir ''Down to my last skin'', met die beoordelaars wat die mening uitspreek dat hierdie gedigte nie as vertalings lees nie, maar as skeppings in eie reg. Die bundel ''Verweerskrif'' doen Krog se reputasie gestand as digter wat grense oorskry en deur aanvaarde norms breek. Sy ondersoek die intens persoonlike onderwerp van die ouerwordende, menopousale vrou, wat voorheen hoofsaaklik as “onpoëties” beskou is. Weereens is die gedigte kenmerkend eerlik, reguit en uitgesproke oor die verwerende en disintegrerende fisiese liggaam, asook die wye spektrum van emosionele belewenis wat daarmee gepaardgaan, soos woede, weerstand, verlies, weemoed en pyn. Die titel dui op die tweedelige betekenis van fisiese verwering asook digterlike verweer teen die aftakeling. Die voorblad van die bundel sluit ten nouste met die inhoud saam en toon die naakte liggaam van ’n ouer wordende vrou.<ref>De Lange, Johann. Rapport, 16 April 2006</ref><ref>Van Vuuren, Helize. Beeld, 17 April 2006</ref> ''Verweerskrif'' verower in [[2007]] die Proteaprys vir die beste digbundel van die voorafgaande jaar en is in hierdie jaar ook op die kortlys vir die Universiteit van Johannesburg-prys. Die Engelse verwerking van hierdie bundel, ''Body bereft'', verskyn tesame met  die Afrikaanse uitgawe. ''Mede-wete'' en die Engelse weergawe daarvan, ''Synapse'' (’n vertaling van Karen Press) word gelyktydig gepubliseer. Hierdie bundel het sy ontstaan grootliks uit die ervaring van ’n jaar se verblyf in Duitsland, waar Krog aan verskeie unieke ervarings blootgestel is.<ref>Visagie, Andries. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015</ref><ref>Jacobs, Ihette. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015</ref><ref>Van Niekerk, Jacomien. Rapport, 7 Desember 2014</ref><ref>Viljoen, Louise. Beeld, 15 Desember 2014</ref> ''Mede-wete'' is in [[2015]] op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys en verower in hierdie jaar die Elisabeth Eybers-prys en die ATKV-prys vir poësie. ''Digter wordende'' is haar eie keur uit al haar gedigte.<ref>Odendaal, Bernard Versindaba: http://versindaba.co.za/2009/10/16/digter-wordende/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128165156/http://versindaba.co.za/2009/10/16/digter-wordende/ |date=28 November 2017 }}</ref> In hierdie bundel orden sy haar gedigte tematies in vyf afdelings, eerder as chronologies. Die vyf afdelings is gedigte oor die verhouding tussen man en vrou, die verhouding tussen ma en kind, die skryfproses, die land en ''Lady Anne''.<ref>Du Plooy, Heilna. Beeld, 7 Desember 2009</ref> ==== Versamelbundels ==== Haar gedigte word opgeneem in talle versamelbundels, wat insluit ''Groot verseboek'', ''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte'', ''Digters en digkuns'', ''Die dye trek die dye aan'',<ref>Pieterse, H.J. Beeld, 23 November 1998</ref> ''Woordpaljas'', ''Liggaamlose taal'', ''Goudaar'', ''My Afrikaanse verseboek'', ''Kraaines'', ''Verse vir Opperman'', ''Majesteit, die kat'', ''Die goue vreugde'', ''Voorspraak'' en ''Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte''. In 2020 word van haar gedigte in ''Vers en vrou'' opgeneem. <ref>De Wet, K. (samest.) Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020</ref> Sy publiseer ook in letterkundige tydskrifte soos ''Standpunte'' en van haar gedigte word in die April [[1985]] uitgawe van die Belgiese tydskrif ''Kruispunt'' opgeneem. Uit haar bundels ''Kleur kom nooit alleen nie'', ''Gedigte 1989–1995'', ''Jerusalemgangers'', ''Lady Anne'', ''Verweerskrif'', ''Otters in Bronslaai'', ''Met woorde soos met kerse'', ''Die sterre sê ‘tsau’'' en ''Country of My Skull'' vertaal sy en ander vertalers ’n aantal gedigte waarvan ’n keur opgeneem word in die Engelse bundel ''Skinned''.<ref>De Kock, Leon. Beeld, 15 Julie 2013</ref> Hierdie bundel word ook in [[Verenigde State van Amerika|Amerika]] uitgegee, ’n eerste vir Antjie. Haar gedigte word vertaal in onder andere [[Engels]], [[Nederlands]], [[Italiaans]], [[Spaans]], [[Sweeds]] en [[Serwies]], terwyl sommiges ook getoonset word.<ref>De Lange, Johann Kaapse paragrawe: http://johanndelange.blogspot.co.za/2010/07/musikale-strukture-in-die-poesie-van.html</ref> ==== Kinderversies ==== Sy lewer ook werk vir kinders. ''Mankepank en ander monsters'' is kinderverse waarin monsters soos die krokodil, die tokkelos, Antjie Somers en spoke in ’n idilliese omgewing saam met feetjies en meerminne woon. Sodoende word die Afrikaanse (hoofsaaklik Westerse) kinderkultuur met dié van die swart volke vermeng. ''Voëls van anderste vere'' is ’n interessante eerste in die Afrikaanse kinderpoësie, aangesien elke Afrikaanse gedig ook ’n Engelse en Xhosa weergawe bevat, vertaal deur [[Michael Cope]] en Sandile Dikeni. Onderwerpe wat aangeroer word, is diere, die kind se leefwêreld en verwysingsraamwerk en die multikulturele samelewing. Sy verwerk ook Robert Browning se weergawe van die klassieke ''Die rottevanger van Hamelndorp'' in Afrikaanse beryming. In ''Fynbos-feetjies'' skryf sy gedigte oor die natuur en plantegroei, ryklik geïllustreer deur Fiona Moodie. Dit is veral die Kaapse blomme en plante wat beskryf word, met realistiese illustrasies van plante, diere, insekte en reptiele. Selfs die wetenskaplike name word soms weergegee, sodat die boek ook ’n opvoedkundige funksie vervul tesame met die vermaak.<ref>Kempen, Willem. Beeld, 3 September 2007</ref> Hierdie bundel word in Engels vertaal deur Gus Ferguson. Van haar kinderverse word opgeneem in ''Nuwe Kleuterverseboek''. === Prosa === Toenemend maak sy ook op prosagebied ’n bydrae en begin al hoe meer om haar in hierdie genre van Engels te bedien om sodoende ’n groter mark te bereik. Sy skryf ’n roman wat as ''Relaas van ’n moord'' (in Engels vertaal as ''Account of a murder'') gepubliseer word. Hierin kombineer sy op vindingryke wyse feit en fiksie van die voorval toe sy en haar familie aan die einde van die apartheidsjare by ’n moord op Kroonstad betrek word en sy as staatsgetuie in die hof moet getuig. Dit gebeur toe ’n lid van Umkhonto we Sizwe ’n bendeleier doodskiet en die moordwapen daarna op haar voorstoep versteek. Hierdie voorval het groot invloed op haar verhouding met haar man en kinders. In die roman word die politieke gebeure en menings van die tyd, asook die verraad en morele stryd om reg en verkeerd ondersoek. Die opspraakwekkende ''Country of my skull'' skryf sy eers in Afrikaans en vertaal dit dan in Engels met die hulp van Ivan Vladislavic. Hierin gee sy verslag van die werk van die WVK en beeld onder andere deur die regstreekse woorde van slagoffers die misdade uit wat tydens die apartheidsbewind gepleeg is. Sodoende word die volle afgryslikheid van dinge wat gebeur het effektief gekommunikeer. As “medepligtige” weens haar eie wit vel gee sy ook haar eie perspektief in soeke na heling.<ref>Slabbert, Frederik van Zyl. Insig, Mei 1998</ref><ref>Jordaan, Wilhelm. Beeld, 10 Junie 2002</ref> Vir ''Country'' ''of my skull'' verower sy in 1999 die [[Sunday Times]] Alan Paton Award vir nie-fiksie en ook ’n toekenning van die internasionale Hiroshima Stigting vir Vrede en Kultuur, terwyl hierdie boek ook verskyn onder die lys van die tophonderd boeke uit Afrika in die twintigste eeu wat deur kenners van die vasteland saamgestel is. Die boek word in 1999 ook eervol vermeld in die Noma-toekennings. Sy wen in [[2000]] die Booksellers’ Choice Award vir die boek wat hulle die meeste geniet het om te verkoop, naamlik ''Country of my'' ''skull'', asook in 2001 ’n [[Olive Schreiner-prys]] vir hierdie boek. ’n Internasionale rolprent getiteld ''In my country'' word van ''Country of my skull'' gemaak met [[Juliette Binoche]] en [[Samuel L. Jackson]] in die hoofrolle, maar die fiktiewe liefdesverhouding tussen die hoofkarakters wat die draaiboekskrywers gebruik om die sensasie te laai werk negatief in op die ontvangs en ervaring van die rolprent. Die boek word voorgeskryf aan universiteite in Amerika en [[Europa]] as deel van die leerplan wat handel oor die optekening van die verlede. ''Country of my skull'' word in verskeie tale vertaal, insluitende Italiaans, Duits, Spaans, Deens en Nederlands. ''A change of tongue'' tree in gesprek met haar moeder<ref>Viljoen, Louise Tydskrif vir Letterkunde: http://www.ajol.info/index.php/tvl/article/view/29788</ref> en gee ’n relaas oor die nuwe Suid-Afrika met sy winste in vergelyking met die apartheidsjare en ook sy probleme en tekortkominge. Dit is ook ’n outobiografie met ’n besondere fokus op Kroonstad, die digter se gebied van herkoms. Besonder boeiend is die agtergrond tot haar digterskap. Die sentrale boodskap van die boek is dat aanpassing noodsaaklik en onafwendbaar is en met die nuwe omstandighede moet mense aanpas. Aanpassing is egter slegs moontlik as daar ’n geheue is van die verlede. In 2004 verower sy weer die Booksellers Award vir die boek wat boekhandelaars die meeste geniet om te verkoop, naamlik ''A change of tongue''. Hierdie boek skryf sy oorspronklik in Afrikaans en vertolk dit daarna in Engels.<ref>Van Niekerk, Anton. Rapport, 23 November 2003</ref><ref>Burger, Willie. Beeld, 20 Oktober 2003</ref><ref>Rossouw, Henk. Insig, Desember 2003</ref> Die Afrikaanse weergawe word ook later gepubliseer as ''’n Ander tongval''.<ref>Van Zyl, Albert. Rapport, 23 Oktober 2005</ref> In ''Begging to be black'' vertel sy drie verhale, naamlik weer die verhaal van die moord op Kroonstad, die verhaal van die Basoetoe-koning Moshoeshoe I en ’n relaas oor haar verblyf in Europa as navorsingsgenoot in [[Berlyn]]. Deur hierdie verhale ondersoek sy hoe die kultuur waarvandaan jy kom jou persepsies kleur en dat optredes deur swart mense vanuit ’n swart oogpunt verstaan moet word.<ref>Kozain, Rustum. Rapport, 27 Desember 2009</ref><ref>Coetzee, Gert. Beeld, 15 Maart 2010</ref> ''Begging to be black'' is in [[2010]] op die kortlys vir die toekenning van die Alan Paton-prys. Oor die WVK publiseer sy in [[2009]] die boek ''There was this goat – Investigating the Truth Commission testimony of Notrose Nobomvu Konile'', wat sy saam met Nosisi Mpolweni en Kopano Ratele skryf. ''Conditional Tense: Memory and Vocabulary after the South African Truth and Reconciliation Commission'' fokus op die ontwikkelings in die Suid-Afrikaanse demokrasie na afloop van die Waarheid- en Versoeningskommissie. Ná die  aanvanklike optimisme het die effek van die land se geskakeerde verlede en traumatiese gebeure soos kolonialisme, die [[Anglo-Boereoorlog]], [[apartheid]] en die impak van voortdurende rassisme, kapitalistiese eksploitasie en korrupsie die samehorigheid van die land se mense grootliks verongeluk. Die skrywer ondersoek in ’n aantal artikels verskeie tekste uit alle hoeke van die samelewing om ’n meer tolerante en begrypende toekomspad aan te dui. Tekste van swart vroue, Afrikanermans en strokies word bespreek saam met die werk van Afrika-filosowe, teoloë en Nobelpryswenners. === Drama === Haar toneelstuk ''Waarom is die wat voor toyi-toyi altyd so vet'' word in 1999 by die [[Aardklop|Aardklop Kunstefees]] en by die [[Markteater]] in [[Johannesburg]] opgevoer met [[Marthinus Basson]] as regisseur. Die drama spreek die probleme aan van die inwoners van die nuwe Suid-Afrika, wat moet leer om saam te leef en van hulle vooroordele ontslae te raak. Dit is ’n tweegesprek tussen ’n wit vrou (Trudie) en ’n swart vrou (Gugu). Beide is ma’s met kinders in ’n voorstedelike laerskool en is getroud met mans wat aan die weermag verbonde is en vroeër in die struggle teen mekaar geveg het. Gugu se man is nou in ’n hoër rang aangestel as Trudie s’n, ten spyte van laasgenoemde se langer diensjare. Trudie en Gugu is besig om ’n muurskildery te verf terwyl hulle die verhouding van swart mense met Afrikaners bespreek. Dit vat nie lank voordat hulle mekaar te lyf wil gaan nie, maar die muurskildery moet klaar.<ref>Boekkooi, Paul. Plus, 4 April 2000</ref> ''’n Ander tongval'' word deur [[Saartjie Botha]] omgesit in ’n toneelstuk en onder andere by die [[Klein Karoo Nasionale Kunstefees|KKNK]] opgevoer. Die komponis Rudiger Meyer skryf musiek wat Antjie se eie voorlesings uit ''Begging to be black'' vergesel, gespeel deur die pianis Jill Richards en gekombineer met agtergrondklanke uit Berlyn vir die produksie ''Antjie in Berlin''. Hierdie produksie open in 2012 by die Grahamstad Nasionale Kunstefees. Antjie vertaal ook ''Mamma Medea'', ’n toneelstuk van die Belgiese Tom Lanoye, wat rofweg gebaseer is op die antieke Griekse drama ''Medea'' van [[Euripides]]. === Vertalings en samestellings === Benewens haar eie kreatiewe skryfwerk vertaal sy ook gedigte uit die ander inheemse Suid-Afrikaanse tale in Afrikaans en publiseer dit as ''Met woorde soos met kerse''.<ref>Blumer, Arnold Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/krog.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140705191441/http://www.oulitnet.co.za/mond/krog.asp |date= 5 Julie 2014 }}</ref> Hierdie bundel is ’n baie waardevolle toevoeging tot die letterkundige skat binne Afrikaans en bevat gedigte wat strek oor ’n tydperk van meer as 150 jaar en gedigte uit die letterkundes van die /Xam, [[Xhosa]], [[Zoeloe]], [[Ndebele (taal)|Ndebele]], Swati, [[Venda (taal)|Venda]], [[Tsonga]], [[Noord-Sotho (taal)|Noord-Sotho]], [[Tswana]] en [[Suid-Sotho]] insluit. Benewens die vertalings sluit sy dikwels ook verhelderende inleidings tot die gedigte in.<ref>De Wet, Karen. Beeld, 17 Junie 2002</ref><ref>Dikeni, Sandile. Rapport, 26 Mei 2002</ref> In 2003 ontvang sy die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut se prys vir die vertaling van inheemse gedigte in ''Met woorde soos met kerse'' en hierdie boek is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die [[W.A. Hofmeyr-prys]]. Haar vertalings van San-digters se gedigte word as ''die sterre sê ‘tsau’'' en ''the stars say ‘tsau'' gepubliseer.<ref>Brink, André P. Rapport, 27 Junie 2004</ref><ref>Visagie, Andries. Beeld, 23 Augustus 2004</ref> In 2005 is ''Die sterre sê ‘tsau’'' op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys vir poësie. Haar en [[André P. Brink]] se Engelse vertaling van die gedigte van [[Ingrid Jonker]] (''Black butterflies – selected poems'') is in 2009 op die kortlys vir die literêre vertalingsprys van die Suid-Afrikaanse vertalersinstituut. [[Nelson Mandela]] se ''Long walk to freedom'' vertaal sy as ''Lang pad na vryheid'' en die Nederlandse skrywer se boek “''Mondvol glas'', oor [[Demetrios Tsafendas|Demitrios Tsafendas]] wat dr. [[Hendrik Verwoerd]] vermoor het, word ''Domein van glas'' in Afrikaans.<ref>Venter, L.S. Beeld, 29 Mei 2000</ref><ref>Hough, Barrie. Rapport, 11 Junie 2000</ref> Antjie vertaal ook ''Mamma Medea'', ’n toneelstuk van die Nederlandse Tom Lanoye, wat rofweg gebaseer is op die antieke Griekse drama ''Medea'' van Euripides. Prinses Medea van Kolchis raak verlief op Jason, die barbaarse leier van die Argonoute. Sy verraai haar vader en help Jason om die Goue Vag te buit nadat Jason haar broer vermoor het. Medea vlug saam met Jason na Korinthe, waar Jason sy voorneme aankondig om ook met Kreousa, die dogter van koning Kreon van Korinthe, te trou. In haar knap versvertaling bou Krog ook verwysings in na tydgenootlike Suid-Afrikaanse werklikhede en word verskeie variëteite van Afrikaans benut. By 2002 se Aardklop Kunstefees ontvang die regisseur Marthinus Basson ''Beeld Plus'' se Aartvarkprys vir innoverende werk vir sy ontwerp en regie van hierdie stuk. In 2013 word haar vertaling van [[Athol Fugard]] se drama ''The captain’s tiger'' as ''Die kaptein se tier'' by die Suidoosterfees in Kaapstad opgevoer. Sy vertaal ook ''Sam'' van Ingrid Vander Veken en ''Die gelukkige prins'' van [[Oscar Wilde]]. Haar eie werke is al vertaal in onder andere Engels, Nederlands, Frans, Spaans, Sweeds en Serwies. As samesteller versorg sy onder andere ''Deurloop'', ’n keuse uit die essays van haar moeder, Dot Serfontein; ''Losvoor'', ’n versameling van Afrikaanse gedigte; ''Die dye trek die dye aan'', ’n bundel erotiese poësie saam met [[Johann de Lange]] en saam met Alfred Schaffer versorg sy ''Nuwe stemme 3'', ’n bundel gedigte uit die werk van belowende digters.<ref>Visagie, Andries. Beeld, 20 Junie 2005</ref><ref>Hambidge, Joan. Rapport, 12 Junie 2005</ref> == Eerbewyse == Haar werk en haar persoon word verskeie kere met eerbewyse bekroon. In [[1986]] vervaardig Carl Theunissen en André van den Heever ’n televisieprogram oor haar wat ’n ATKV-prys wen. As erkenning van haar rol as een van die belangrikste Suid-Afrikaanse stemme nooi Poetry International haar in 1992 en weer in 2004 na [[Rotterdam]] vir die jaarlikse poësiefees om op te tree saam met digters uit die res van die wêreld. In 1996 ontvang sy die Foreign Correspondent Award vir uitstaande joernalistiek met haar verslagdoening oor die [[Waarheid-en-versoeningskommissie|WVK]] vir haar artikels wat in ''[[Mail & Guardian]]'' verskyn het en in dieselfde jaar word sy en haar span bekroon met die Pringle-prys vir uitnemendheid in joernalistiek. Sy lewer die sleuteltoesprake in 1998 by die Zimbabwe Book Fair en ook by die Conference on Women and Violence in [[Washington, D.C.|Washington]] in Amerika, wat deur die [[Wêreldbank]] gereël is. Robert Dorsman vertaal van haar gedigte in Nederlands wat in 1999 as ''Om te kan asemhaal'' gepubliseer word. In 2000 ontvang sy die Year 2000 Award van die Hiroshima Foundation for Peace and Culture vir haar bydrae tot waarheid en versoening in Suid-Afrika. Sy word uitgenooi om lesings oor die WVK te hou by onder andere die [[Universiteit van Londen|Universiteite van Londen]] en Glasgow in die [[Verenigde Koninkryk]], Essen en Dortmund in Duitsland, Utrecht in Nederland, Antwerpen in België en McGill, Bishops, Carleton en Toronto in Kanada. In Rwanda is sy die leier van die Engelse sessie by ’n konferensie oor die skryfkuns. Sy verskyn ook gereeld op radioprogramme oor wêreldsake van die , die Dutch World Service in Hilversum en die Belgiese, Australiese, Nieu-Seelandse en Amerikaanse radiostasies. Die Tavistock-kliniek in [[Londen]] ken in [[2002]] ’n eredoktorsgraad aan haar toe vir die bydrae wat haar werk tot die veredeling van wêreld-humanisme gelewer het. Sy word in 2003 genooi om die Internasionale Letterkundefees Winternachten in Den Haag te open met ’n orakelspreuk oor die toekoms van Afrikaans. Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vereer haar in 2004 met ’n Afrikaans Onbeperk Kanna-toekenning vir vernuwende denke. Ook in 2004 ken die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] ’n eredoktorsgraad aan haar toe en word sy deur die Kovsie-Alumnibond vereer en benoem as Oud-Kovsie van die Jaar. Die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] verkies haar in 2004 tot die raad van hierdie universiteit. In 2009 word die spesiale uitgawe van die jaarlikse Nederlandse Gedichtendag deur haar geskryf, die eerste keer dat hierdie uitgawe nie oorspronklik Nederlandstalige gedigte bevat nie. Die titel van die siklus van nege gedigte is ''Waar ik jou word''. Die uitgawe bevat ook Nederlandse vertalings van die gedigte. Die ATKV bewys in 2009 hulle hoogste eerbetoon aan haar deur haar te vereer met ’n ATKV Prestige-toekenning, wat tydens die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn aan haar oorhandig word. By Winternachten 2010, die internasionale literatuur- en rolprentfees in [[Den Haag]], lewer sy die groot openingslesing. In April 2012 ken die Universiteit van Stellenbosch ’n eredoktorsgraad aan haar toe en in dieselfde jaar vereer die Tuks-Alumni Raad haar met ’n Laureaat-toekenning. Nederland vereer haar met die viering van haar sestigste verjaarsdag in 2012 met ''44 Gedichten voor Antjie'', ’n gedenkbundel met opdragverse onder redaksie van Peter Swanborn en Robert Dorsman. In Februarie 2013 word die produksie ''Woorde met wieke'' in die Oude Libertas-teater op Stellenbosch op die planke gebring, waar verskeie vooraanstaande Afrikaanse kunstenaars (insluitende [[Coenie de Villiers]], [[Jak de Priester]], Herman van den Bergh en [[Andries Bezuidenhout]]), hulle toonsettings van haar gedigte uitvoer. In [[2014]] val ’n besondere eer haar te beurt wanneer die bundel ''Körper, beraubt'' met vertalings van haar gedigte uit die bundels ''Verweerskrif'' en ''Mede-wete'' deur Barbara Jung in Duits verskyn, die eerste keer dat ’n Duitse bundel van ’n Afrikaanse digter gepubliseer word. Daar word ook boeke geskryf oor Antjie Krog se werk, insluitende Pieter Conradie se ''Geslagtelikheid in die Antjie Krog-teks'' en Louise Viljoen se ''Ons ongehoorde soort: beskouings oor die werk van Antjie Krog'', terwyl Judith Lütge Coullie en Andries Visagie as redakteurs ’n aantal belangrike artikels oor haar werk byeenbring in die boek ''Antjie Krog: An ethics of body and otherness''. Anthea Garman skryf die studie ''Antjie Krog and the post-apartheid public sphere'', waarin haar lewe en werk en veral haar belangrikheid as politieke aktivis post-apartheid ontleed word. == Publikasies == === Digbundels === * ''Dogter van Jefta'' (1970) * ''Januarie-suite'' (1972) * ''Beminde Antarktika'' (1974) * ''Mannin'' (1974) * ''Otters in Bronslaai'' (1981) * ''Jerusalemgangers'' (1985) * ''Lady Anne'' (1989) * ''Gedigte 1989–1995'' (1995) * ''Kleur kom nooit alleen nie'' (2000) * ''Down to my last skin'' (2000) * ''Met woorde soos met kerse'' (2002) * ''Verweerskrif'' (2006) * "Mede-wete" (2014) === Gedigte vir kinders === * ''Mankepank en ander Monsters'' (1989) * ''Voëls van anderste vere'' (1992) * ''Fynbosfeetjies'' deur Antjie Krog en Fiona Moodie (Fynbos Fairies) (2007) === Prosa === * ''Relaas van 'n Moord'' (1995) * ''Country of My Skull'' (1998), in die [[VSA]] uitgegee as ''In my country'' * ''A Change of Tongue'' (2003), in Afrikaans uitgegee as ''’n Ander Tongval'' * ''Begging to Be Black'' (2010) Fynbosfeetjies by Antjie Krog & Fiona Moodie (Fynbos Fairies) (2007) === Drama === * ''Waarom is die wat voor Toyi-toyi altyd vet?'' (1999) === Vertaling === * ''Domein van Glas'', uit die [[Nederlands (taal)|Nederlandse]] ''Mondvol Glas'' deur [[Henk van Woerden]] * ''Lang Pad na Vryheid'', uit die [[Engels (taal)|Engelse]] ''Long Walk to Freedom'' deur [[Nelson Mandela]] * ''Mamma Medea'', uit die [[Vlaams (taalkunde)|Vlaamse]] drama ''Mamma Medea'' deur [[Tom Lanoye]] == Toekennings == Sy verwerf die volgende toekenning:<ref>Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/antjie-krog/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161111172445/http://versindaba.co.za/gedigte/antjie-krog/ |date=11 November 2016 }}</ref> * [[Eugene Maraisprys]] (1973) * [[Reina Prinsen Geerligs-prys]] (1976) * [[Rapport]]-prys (1987) * [[Hertzogprys]] (1990) * ''Buitelandse medewerker''-toekenning (1996) * Pringle-toekenning (1996) * [[Alan Paton]]-toekenning (1996) * Booksellers-toekenning (1999) * Hirosjima-vredes- kultuurstigting-toekenning (2000) * [[Olive Schreiner-prys]] vir prosa (2000) * RAU-prys vir Skeppende Skryfwerk (2001) * Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut toekenning vir voortreflike vertaling (2003) * Hertzogprys (2017, vir ''Mede-wete'')<ref>{{cite web |url=http://www.litnet.co.za/video-antjie-krog-se-toespraak-die-ontvangs-van-die-hertzogprys-2017/ |title=Video: Antjie Krog se toespraak by die ontvangs van die Hertzogprys 2017 |access-date=25 Junie 2017 |format=[[Video]] |work=[[LitNet]] |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20181003063012/https://www.litnet.co.za/video-antjie-krog-se-toespraak-die-ontvangs-van-die-hertzogprys-2017/ |archive-date=3 Oktober 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * [[Gouden Ganzenveer]] (2018), 'n Nederlandse literatuurprys.<ref>[https://maroelamedia.co.za/afrikaans/antjie-krog-ontvang-nederlandse-literatuurprys/ Maroela Media Jan 2018] </ref> == Bronne == === Boeke === * Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers). ''Voorspraak''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994 * Beukes, W.D. (red.) ''Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990''. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992 * Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) ''Samehang en sin''. Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983 * Cloete, T.T. (red.) ''Die Afrikaanse literatuur sedert sestig''. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Gouws, Tom. ''Antjie Krog (1952-).'' in Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel I''. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Grové, A.P. ''Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans''. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk    1988 * Kannemeyer, J.C. ''Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2''. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. (red.) ''Kraaines.'' Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988 * Kannemeyer, J.C. ''Verse vir die vraestel.'' Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Kannemeyer, J.C. ''Die Afrikaanse literatuur 1652–2004''. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) ''Digters en digkuns''. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007 * Pheiffer, R.H. ''Woordpaljas.'' Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derdedruk 1993 * Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel 2''. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel 3.'' Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 === Tydskrifte en koerante === * Anoniem. ''Antjie Krog word hier nou ’n Antjie Somers.'' Rapport, 15 September 1985 * Anstey, Gillian. ''When the truth hurts the heart''. Sunday Times, 23 Mei 1999 * Brink-de Wind, Marian. ''’Lady Anne’ deur die oog van die vis''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 2, Mei 1992 * Brümmer, Willemien. ''Net ’n ou ‘battle-axe’''. Beeld, 3 Junie 2006 * Brynard, Karin. ''‘Wit mêrrim’ se woorde skroei.'' Beeld, 28 Februarie 2011 * Burger, Karin. ''My boek is so goed, hoekom kry ek so min?'' Rapport, 1 Maart 2009 * Cloete, T.T. ''Tendense in vyf nuwe digbundels''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 47 no. 1, Herfs 2010 * Coetzee, Jan. ''Antjie in somer van haar liefde''. Rapport, 10 Oktober 1976 * De Bruin, Philip. ''Antjie en haar ma verskil, maar daar’s geen wrywing''. Die Burger, 15 Julie 1993 * Deloof, Jan (samesteller). ''Skryf asseblief terug.'' Kruispunt. No. 95 April 1985 * De Wet, Annelie. ''Getemperde Antjie Krog is terug.'' Beeld, 8 September 1981 * Eie korrespondent. ''Antjie had nie tyd vir beryming.'' Die Burger, 3 Desember 1992 * Erasmus, Elfra. '' 'Bieg-prys’ is ’n eer.'' Beeld, 19 Augustus 2004 * Erasmus, Elfra. ''Jonges vermy digkuns om weg te kom van oues en hul stink verlede''. Beeld, 18 September 2004 * Ester, Hans. ''Afrikaanse poësie vir Nederlandse gedigtedag.'' Plus, 5 Februarie 2009 * Eybers, Johan. ''Antjie Krog kry prys vir nuwe bundel.'' Rapport, 18 November 2001 * Gilfillan, F.R. ''Huldigingswoord vir die toekenning van die Hertzogprys.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, no. 4, November 1990 * Gouws, Tom. ''Die haplografiese lees van Antjie Krog''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, Februarie 1990 * Greeff, Rachelle. ''Wat deurnagdans met feetjievoete maak.'' Rapport, 8 Julie 2007 * Hambidge, Joan. ''Krog se vertalings net seekoei-oortjies.'' Beeld, 7 Desember 2002 * Hugo, Daniel. ''Feetjies vir Afrika?'' By, 28 Julie 2007 * Jackson, Neels. ''Krog ‘vra onhaalbare’, maar kry lof vir rasgesprek.'' Beeld, 5 Mei 2010 * Jacobs, Sean. ''Krog groet blad vir SAUK pos''. Die Burger, 14 Januarie 1995 * Johl, Johann. ''Musiek en literatuur: ’n Voorstudie met verwysing na die oeuvre van Antjie Krog''. Standpunte. Nuwe reeks Februarie 1981 * Kannemeyer, J.C. ''Die horries van A.E. Samuel (gebore Krog).'' Tydskrif vir Letterkunde. Augustus 1989 * Korrespondent. ''Ma Antjie M.A.'' Die Burger, 27 April 1983 * Krog, Antjie. ''Van digter tot ‘podiumbeest''’. By, 18 November 2006 * La Vita, Murray. ''Verlig oor elke omstrede bundel.'' Naweek-Beeld, 14 Maart 2009 * Lemmer, Erika. ''Volminkte sonnette in die Krog-oeuvre: ‘trassies wat uit definisie vry breek’''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no.3, Augustus 1996 * Le Roux, André. ''Die minste skade met my gedigte''. Die Burger, 28 April 1987 * Le Roux, Frieda. ''Krog se stem kry Berlyn-klank by''. Beeld, 3 Julie 2012 * Leuvennink, Jacqueline. ''Antjie Krog sit mens-wees op papier''. Sarie Marais, 28 April 1982 * Ley, Marga. ''Die punt waar jou lyf teen jou gedraai het.'' Beeld, 30 September 2006 * Loots, Sonja. ''Die tong van transformasie.'' Rapport, 12 Oktober 2003 * Malan, Marlene. ''Twis oor tantièmes''. Rapport, 15 Februarie 2009 * Marais, Danie. ''Vraag en antwoord met Antjie Krog.'' Boeke-Insig, no. 1 Lente 2007 * Nieuwoudt, Stephanie. ''WVK ’n storie anderkant woorde, sê Krog oor boek.'' Beeld, 28 April 1998 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Lewende legendes.'' Plus, 19 November 1999 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Met dié bundel is alles vryer.'' Beeld, 16 Oktober 2000 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Vertaling is altyd ’n vorm van verraad, maar hou taal soepel.'' Beeld, 13 September 2002 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Ego laat die tonge klap.'' Naweek-Beeld, 11 Oktober 2003 * Parker, Elize en Botha, ''Annél. Antjie se nuwe stem''. Sarie, November 2003 * Pieterse, Henning. ''Voorgeskrewe poësie''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 4, November 1991 * Pople, Laetitia. ''Krog se boek dalk rolprent.'' Beeld, 7 Desember 1998 * Pretorius, Antoinette. ''Bodily disintegration and successful ageing in Body Bereft by Antie Krog.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015 * Prins, Jo. ''Khoisan-verwerkings in Afrikaans in Berlyn.'' * Retief, Hanlie. ''Die binnekant en buitekant van Samuels én Krog.'' Rapport, 15 Oktober 2000 * Sachs, Albie. ''Antjie, in vyf strofes''. Bylae by Nasnuus, November 2000 * Samuel, Andries. ''Die grootmense wat so grawe.'' Rapport, 7 Junie 2009 * Schaffer, Alfred. ''Om deur al die beknellings te bars''. Beeld, 3 Januarie 2015 * Scholtz, Hettie. ''Sy weet waarheen sy op pad is''. Insig, Oktober 2000 * Scholtz, Hettie. ''Die stem van Antjie.'' Insig, Junie 2002 * Schutte, H.J. ''Gedig-ontledings.'' Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 4, November 1982 * Slabber, Coenie. ''Antjie se mense''. Rapport, 3 Mei 1987 * Slabber, Coenie. ''Deurbraak met Antjie se ‘Anne’''. Rapport, 22 April 1990 * Slabbert, Antoinette. ''Bitterpits kunsskat''. Beeld, 3 Januarie 2005 * Smith, Francois. ''Antjie en die Nagtegaaltjie''. Insig, Mei 2004 * Smith, M.E. ''Gedigte van Antjie Krog.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 3, Augustus 1986 * Smuts, Dene. ''Die dilemma van Antjie Krog''. Beeld, 30 Augustus 1975 * Snyman, N.J. ''Verse van Antjie Krog: Klein vredes van die liefde.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang29 no. 1, Februarie 1991 * Snyman, N.J. ''Antjie Krog aan boord Sir Edward Hughes''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 4, November 1994 * Van der Merwe, Kirby. ''Om swart te dink.'' By, 14 November 2009 * Van Niekerk, Jacomien. ''Biografie in die pryslied: die bydrae van Antjie Krog naas twee Xhosa-pryssangers.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007 * Van Rooyen, Tineke. ''Vier gedigte''’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31, no. 2, Mei 1993 * Van Zyl, Johan. ''Antjie se asem''. Naweek-Beeld, 21 Desember 2002 * Van Zyl, Wium .''Van ‘Djokjakarta’ tot ‘Die ballade van die onwaarskynlike seun’''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990 * Viljoen, Louise. ''Antjie Krog en haar literêre moeders: die werking van ’n vroulike tradisie in die Afrikaanse poësie''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007 === Internet === * Brümmer, Willemien. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2006/06/02/DB/15/Krog.html * De Vries, Willem. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/09/20/SK/14/antjiekrog_denhaag.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Erasmus, Elfra. Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2004/08/23/VB/8/03.html * Hambidge, Joan. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/09/16/5/1.html * La Vita, Murray. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2009/03/13/SK/13/krogg.html * Nieuwoudt, Stephanie. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/11/19/3/8.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Retief, Hanlie. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2000/10/15/5/2.html * Smith, Francois. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/10/16/DB/10LDN/05.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{cite web|url=https://www.litnet.co.za/antjie-krog-is-nobelprijs-waardig/|title=“Antjie Krog is Nobelprijs-waardig”|date=13 September 2018|work=[[LitNet]]|accessdate=16 September 2018}} === Ongepubliseerde dokumente === * Olivier, Fanie. ''Handleiding oor ‘Fynbos feetjies’''. “Boeke-Insig == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * Skrywersprofiel op LitNet: https://www.litnet.co.za/antjiekrog-1952/ * Onderhoud met Krog op LitNet: https://www.litnet.co.za/absa-ketting-ronelda-kamfer-gesels-met-antjie-krog/ * Jacomien van Niekerk, verhandeling oor Krog; Universiteit van Pretoria: http://repository.up.ac.za/handle/2263/3328 * [https://web.archive.org/web/20101127044042/http://www.luxmagazine.nl/visionarythinkers/ Video's van televisieprogramme met Antjie Krog] {{Wenners van die Gouden Ganzenveer}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Krog, Antjie}} [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse dramaturge]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse joernaliste]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse vertalers]] [[Kategorie:Geboortes in 1952]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Afrikaners]] ka5444e3txanmfcbos6asoe607b87k1 2515993 2515992 2022-07-29T15:44:56Z Karen de Wet 52804 /* Gedigte vir kinders */ Moodie is die illustreerder, nie mede-outeur nie. Ander titels se illustreerderds nog nie bygevoeg nie. wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Antjie Krog | bynaam = | beeld = Antjie Krog 2019.jpg | beeldbeskrywing = Antjie Krog 2019 | onderskrif = | geboortenaam = Anna Elizabeth Krog | geboortedatum = {{geboortedatum en ouderdom|1952|10|23|df=y}} | geboorteplek = [[Kroonstad]] | dood_datum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = Suid-Afrika | beroep = Skrywer, joernalis | ander = | bekend = | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | party = | godsdiens = | huweliksmaat = John Samuel | kinders = Andries, Susan, Philip en Willem | webblad = | handtekening = }} [[Lêer:Antjie Krog 07032009 A.jpg|duimnael|Antjie Krog wys 'n prentjie vir kinders tydens 'n boekleessessie in Bloemfontein, 2009.]] '''Antjie Krog''' (getroude van '''Samuel''') (*[[23 Oktober]] [[1952]], [[Kroonstad]] -) is 'n prominente [[Suid-Afrika]]anse digter, akademikus en skrywer. Sy publiseer meeste van haar werke onder haar nooiensvan, Krog. In [[1970]], op die hoogtepunt van die [[apartheid]]sjare van [[John Vorster]], het sy hierdie moedige en idealistiese woorde vir haar skoolkoerant geskryf, wat haar konserwatiewe [[Afrikaans]]e gemeenskap geskok het en die aandag van die nasionale media getrek het:<ref name=":5">NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/authors/2076 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128165150/http://www.nb.co.za/authors/2076 |date=28 November 2017 }}</ref> : Gee vir my 'n land waar swart en wit hand aan hand<br /> vrede en liefde kan bring in my mooi land. : ''Give me a land where black and white hand in hand''<br /> ''Can bring peace and love to my beautiful land''. == Lewe en werk == === Vroeë lewe en herkoms === Anna Elizabeth Krog is op 23 Oktober 1952 op die plaas Middenspruit in Kroonstad gebore as die oudste van vyf kinders, twee dogters en drie seuns. Haar ouers is die boer Willem Krog en Susanna Jacoba Serfontein (die skryfster [[Dot Serfontein]]<ref>Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Krog,_Antjie_(Anna_Elizabeth)</ref>). Haar oupagrootjie aan moederskant, Danie Serfontein, was parlementslid vir Kroonstad na die [[Anglo-Boereoorlog]]. === Opleiding === Sy word groot op haar geboorteplaas en gaan skool op Kroonstad, waar sy in 1970 aan die [[Hoërskool Kroonstad]] matrikuleer. In matriek veroorsaak haar gedigte in die skooljaarblad groot ophef oor die seksuele eksplisietheid en politieke verligtheid daarvan en sy is oornag bekend na 'n belangwekkende berig in die ''[[Rapport]]'' hieroor – ’n gebeurtenis wat lei tot haar vroeë debutering as digter. Daarna studeer sy vanaf [[1971]] aan die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] en behaal in [[1973]] die [[B.A.-graad]] met Engels, Wysbegeerte en Afrikaans-Nederlands as hoofvakke. Tydens haar studentejare dien sy op die redaksie van die studentekoerante ''Irawa'' en ''Shimla''. === Begin van loopbaan en verdere studie === Sy ontmoet die pianis Albie van Schalkwyk aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en volg hom na [[Kaapstad]], waar sy ’n tyd lank in die kunsredaksie van ''[[Die Burger]]'' werk voor haar troue. Uit dié huwelik word ’n seun, Andries, gebore. Sy woon ook in hierdie tyd as gas [[D.J. Opperman]] se lesings in die digkunde en [[Lina Spies]] se lesings oor die drama aan die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] by. Ná haar egskeiding vroeg in [[1976]] keer sy terug na Kroonstad, waar sy later daardie selfde jaar trou met die argitek John Samuel, ’n jeugliefde. Uit hierdie huwelik word drie kinders gebore, Susan, Phillip en Willem.<ref>Poetry International: http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5372 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203033143/http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5372 |date= 3 Februarie 2014 }}</ref> Hulle bly vir ’n paar jaar in [[Pretoria]] en verhuis dan terug na Kroonstad. In 1976 verwerf sy die B.A. Honneurs-graad in Engels aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en in [[1983]] verwerf sy die M.A.-graad in Afrikaans aan die [[Universiteit van Pretoria]] met ’n verhandeling oor die onderwerp ''Familiefigure'' in ''die poësie van D.J. Opperman''. Sy behaal ook ’n Onderwysdiploma met lof van die [[Universiteit van Suid-Afrika]].<ref name=":6">Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Antjie_Krog</ref> === Loopbaan as joernalis en digter === Behalwe huisvrou en moeder, is sy vir ’n ruk onderwyseres by ’n hoërskool vir bruin leerlinge in Kroonstad. Wanneer sy aangestel word as redaktrise van ''Die Suid-Afrikaan'' verhuis sy in [[1993]] na Kaapstad, waar sy aan die begin van [[1995]] ’n betrekking aanvaar as politieke verslaggewer by [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie|SABC]] Radio.<ref name=":6" /> Vanaf [[1996]] tot [[1998]] doen sy verslag van die verrigtinge van die [[Waarheid-en-versoeningskommissie|Waarheid- en Versoeningskommissie]] (WVK).<ref name=":5" /> Van die kommissie het sy gesê:<blockquote> ''As die belangrikheid daarvan net aan amnestie en vergoeding gekoppel word, sal dit nie waarheid gekies het nie, maar geregtigheid. As dit waarheid beskou in die breedste sin van mense se waarnemings, verhale, mites en ervarings, sal dit gekies het om herinneringe te herstel en 'n nuwe mensheid te koester, en moontlik is dit geregtigheid in die volste sin van die woord.''</blockquote>Hierdie pos het uitgeloop op die skryf van ''Country of my skull'', eers in Afrikaans geskryf maar deur haar in Engels vertaal met die hulp van [[Ivan Vladislavić|Ivan Vladislavic]]. Sy word later hoof van die radiospan wat hierdie verrigtinge dek en skryf ook hieroor onder die titel ''Brief uit Kaapstad'' in die Nederlandse publikasie ''Nieuw Wereldtijdschrift''. In [[1999]] bedank sy uit haar pos by SABC Radio om voltyds te kan skryf en in hierdie jaar onderneem sy saam met [[Breyten Breytenbach]] en ander Afrika-digters ’n reis op die poësiekaravaan vanaf die slawe-eiland [[Gorée]] tot by Timboektoe in [[Mali]]. Sy word in [[2001]] verkies tot die komitee wat ’n taalbeleid vir die Suid-Afrikaanse tersiêre sektor moet ondersoek. In [[2003]], terwyl sy besig is met die skryf van ''A change of tongue'', het sy ’n ligte beroerte-aanval, maar herstel weer feitlik volkome. In [[2004]] word sy aangestel as Buitengewone Professor aan die [[Universiteit van Wes-Kaapland|Universiteit van die Wes-Kaap]] en sy is ook ’n direkteur van die Instituut vir Geregtigheid en Versoening. Sy lewer in 2004 die N.P. van Wyk Louw-gedenklesing by die [[Universiteit van Johannesburg]] onder die titel ''Die beautiful woorde van Van Wyk Louw''. Teen die einde van [[2006]] word sy deur die kunsliggaam “Behoud de Begeerte” genooi om vir ses weke saam met Tom Lanoye ’n reeks opvoerings in [[België]] en [[Nederland]] te hou, waartydens sy ook op televisie verskyn. Sy spandeer in [[2008]] ’n jaar op uitnodiging van Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) in [[Berlyn]] aan die Wissenschaftskolleg zu Berlin, ’n sentrum vir gevorderde studie en navorsing. DAAD is ’n Duitse uitruilprogram waar gerekende internasionale skrywers die geleentheid gegee word om as gaste met mekaar te skakel en gedagtes uit te ruil en in rustigheid hulle volle aandag aan hulle skeppende werk te wy. Haar sestigste verjaarsdag vier sy in [[2012]] in [[Den Haag]] by ’n aandgeleentheid wat deur Writers Unlimited The Series aangebied is, waar sy van haar gedigte voorlees en Adriaan van Dis met haar gesels oor die posisie van die digter in Suid-Afrika. Sy neem in [[2013]] deel aan die Dansende Digtersfees wat in Mei op die Spierlandgoed buite [[Stellenbosch]] gehou word as ’n gesamentlike projek tussen Spier en die Pirogue-kollektief, ’n verlengstuk van die [[Gorée]]-instituut in [[Senegal]]. Hier tree sy op saam met Breyten Breytenbach, [[Petra Müller]] en [[Marlene van Niekerk]] en digters van lande soos [[China]], [[Verenigde State van Amerika|Amerika]], [[Suid-Korea]], [[Duitsland]], Nederland, [[Slowenië]] en [[Israel]]. === Uitgesprokenheid === As volwassene is sy sterk uitgesproke teen maatskaplike onreg. Sy is gereeld in polemiek betrokke en kom dan ook gereeld in botsing met ander. In [[1987]] bots sy met [[Ton Vosloo]], besturende direkteur van [[Naspers|Nasionale Pers]], oor [[Dene Smuts]] se bedanking as redakteur van die tydskrif ''Fair Lady''. Met die Afrikaanse Skrywersgildeberaad in [[1990]] betug sy haar medeskrywers oor die Gilde se apatie en pleit dat Afrikaans van die Gilde bevry moet word. Tydens ’n simposium wat in 2003 aan die Universiteit van Stellenbosch gehou is oor die uitdagings waarvoor die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk|NG Kerk]] in ’n veranderende Suid-Afrika te staan kom, sê sy dat Suid-Afrikaners van verskillende rasse mekaar nie ken nie en dat die kerke mense moet help om nuwe verhoudings as gelykes te bou. Sy speel ’n prominente rol by buitelandse gesprekke met die toe nog verbode [[African National Congress|ANC]], onder andere by die byeenkoms by die Victoria-watervalle in [[Zimbabwe]] in [[1989]], waarna sy in 1990 een van die eerste blankes is wat lid word van hierdie organisasie. In 1990 word sy aangestel as berymer in die Psalmkommissie van die Afrikaanse Kerke, ’n betrokkenheid wat sy in [[1992]] bedank na die onttrekking van die Sinode van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] aan die Kommissie uit protes teen haar aanstelling. === Aantygings van plagiaat en kritiek teen Krog === Aan die begin van 2006 beskuldig professor [[Stephen Watson]] van die [[Universiteit van Kaapstad]] haar in ’n artikel in ''New Contrast'' dat sy plagiaat gepleeg het deur die gehele konsepsie van haar digbundel met vertalings van gedigte van Sandigters, ''die sterre sê ‘tsau’'', op sy digbundel ''Return to the moon'' te baseer en dat sy ook van Ted Hughes oorgeskryf het. Krog ontken hierdie aanklagte ten sterkste. Kritici voer dikwels aan dat haar prosa meer oor haar persoonlike gedagtes oor haar identiteit en innelike struwelinge handel, en nie die breër sosiale kommentaar weerspieël wat haar werk glo bevat nie. Daar is ook vrae geopper oor die gebruik van oorlewendes se getuienis tydens die WVK-verhore sonder die toestemming van daardie persone. == Skryfwerk == === Poësie === Antjie Krog se eerste werk verskyn in skooljaarblaaie van [[1966]] tot 1970 en sy wen in standerds drie, vyf en sewe die Vrystaatse Vlootbond Opstelwedstryde. In matriek kom sy tweede in ’n landswye literêre kompetisie vir skoolkinders en word van haar bydraes in die versamelbundel ''Drumpel'' opgeneem. In die jubileumblad van die Hoërskool Kroonstad van 1970 word nege bydraes van haar gepubliseer, waarvan die opstel ''As die aandwindjie suis'' en die gedigte ''Wat het daar oorgebly?'' en ''My mooi land'' deur hulle seksuele en politieke uitgesprokenheid landswyd aandag trek na sensasionele joernalistieke beriggewing daaroor in die Sondagkoerant ''Rapport''. Die koerantberigte lei daartoe dat die gevange ANC-leier [[Ahmed Kathrada]] ''My mooi land'' in die tronk lees, wat hom so inspireer dat hy hierdie gedig meer as twee dekades later met sy vrylating aan die skare voorlees. ’n Keur uit haar jeugverse word dan in ''Dogter van Jefta'' gebundel terwyl sy nog in matriek is, te midde van groot belangstelling ná die opspraak wat vroeër verwek is. Die titel verwys na die Bybelse gegewe in Rigters 11, met selfopoffering in die proses van volwassewording wat na aanleiding hiervan ’n deurlopende motief in die bundel word. Hoewel dit hoofsaaklik hoërskoolgedigte is wat hierdie besondere wêreld uitbeeld, spreek sy hier reeds bekende temas in haar oeuvre aan, soos liefde en seksualiteit, volk en vaderland en godsdiens. Sy beïndruk hier reeds met haar tegniese vaardigheid, knap hantering van die taal en raak beelde. Teen die agtergrond van die Bybelse geskiedenis van die dogter van Jefta word die offering van die self die sterkste bindingsmiddel in die bundel. Die bundel bevat vier afdelings.<ref>Coetzee, A.J. Standpunte. Nuwe reeks 100, April 1972</ref> ''Januarie-suite'' word geskryf tydens haar voorgraadse universiteitsopleiding en die bundel gee dan ook hierdie milieu verandering in verskeie verse deur. In die titel kan die maand Januarie verwys na die begin van ’n nuwe jaar en dan ook simbolies op die begin van ’n vernuwing in haar digkuns. Die maand se naam kom van die god Janus, met sy twee koppe wat weerskante toe kyk, wat dan ook terselfdertyd ’n einde en aflegging impliseer. ’n Suite is twee kamers wat ineenloop en die eenwording van twee geliefdes is ’n vername metafoor in hierdie bundel. ’n Suite is ook ’n musiekkomposisie waar die wysies aan dieselfde toonsoort behoort en die vele musiekverwysings in die bundel heg dus ook die geheel tot ’n eenheid. Die hooftema is steeds liefdesverse, veral erotiese en intieme liefde. Hierdie bundel kondig egter ook die tema van verlies aan, met die daaropvolgende soeke na dit wat verlore is. Soos in haar debuut beïndruk die natuurlikheid, direktheid en eenvoud van segging, wat soms oorgaan tot verwondering.<ref>Brink, André P. Rapport, 10 Desember 1972</ref> Vir ''Januarie-suite'' ontvang Antjie Krog in 1973 die [[Eugène Maraisprys|Eugène Marais-prys]]. Hierdie eerste twee bundels word later saam uitgegee as ''Eerste gedigte''.<ref>Le Roux, André. Die Burger, 30 Augustus 1984</ref> Krog publiseer ''Beminde Antarktika'' en ''Mannin'' tegelyk en in hierdie bundels word hoofsaaklik die vrou se wêreld voor en na haar huwelik uitgebeeld.<ref name=":0">Spangenberg, D.F. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975</ref><ref name=":1">[[Brink, André P.]] Rapport, 21 September 1975</ref><ref name=":2">[[Brink, André P.]] ''Voorlopige Rapport''. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1976</ref><ref name=":3">[[Cloete, T.T.]] Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 16 no. 2, Junie 1976</ref><ref name=":4">Johl, Johann. Standpunte. Nuwe reeks 125 Oktober 1976</ref> In ''Beminde Antarktika'' verklaar die bundeltitel reeds die tema van liefde vir ’n koue mens, waaraan in verskeie verse uiting gegee word. Atmosfeer word geskep deur die winter en herfs as agtergrond te gebruik vir die digter op soek na aanraking, warmte en begrip.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /> In [[1977]] word die Reina Prinsen Geerligs-prys toegeken aan ''Beminde Antarktika'' en ''Mannin''. Hierdie twee bundels word later saam uitgegee as ''Siklus''.<ref>[[Kannemeyer, J.C.]] Rapport, 31 Julie 1994</ref><ref>Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 2, Mei 1995</ref> ''Otters in bronslaai'' is ’n vroeë hoogtepunt in haar [[oeuvre]], waar die bundelkonstruksie baie meer heg is as voorheen. Die bundeltitel verwys na die baljaar van otters (simbool van viriliteit en seksualiteit) in die lewegewende voedsel, maar “slaai” het ook die konnotasie van verskeidenheid, terwyl “bron” verwys na fontein asook na oorsprong en begin. Hierdie verskeidenheid vind uiting in die vele maniere waarin die mens sy werklikheid kan beleef en die gedigte ontgin dan ook die self, die huweliksmaat, seksualiteit, die kerk, die volk, huishouding en kinders, asook kreatiwiteit, geskiedenis en die aktualiteite van die samelewing. Ontrouheid vorm die vernaamste motief vir die bundel, veral ontrouheid binne die huwelik, maar ook ontrouheid teenoor God, nasionaliteit en kinders. Die bundelverdeling berus op die woorde van ’n ou dansliedjie wat deur dr. [[Stephanus Jacobus du Toit|S.J. du Toit]] in sy ''Suid-Afrikaanse volkspoësie'' opgeteken is. Die eerste afdeling is ''Daar onder in die Breërivier / daar was my plesier'', waarin die [[Vrystaat]] en die plaaslewe beskryf word. Die afdeling ''Daar loop die otters paar en paar / mannetjie en wyfie bymekaar'' bevat gedigte oor die alledaagse lewe van die vrou en moeder. ''Alsander Klipsalmander / Matthewis, Thewis die bokkie / En Jannie sit op die toppie / En Dawid maak die joppie'' is die kort derde afdeling.<ref>Le Roux, André. Beeld, 19 Oktober 1981</ref><ref>Brink, André P. Standpunte. Nuwe reeks 161, Oktober 1982</ref><ref>Cloete, T.T. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 22 no. 2, Junie 1982</ref><ref>Cloete, T.T. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982</ref><ref>Galloway, Francis. Die Transvaler, 2 November 1981</ref> ''Jerusalemgangers'' gebruik die historiese gegewe van die vroeë [[Voortrekkers]] wat onder leiding van Adam Enslin in die dertigerjare van die negentiende eeu Afrika ingetrek het op soek na die nuwe Jerusalem as verwysingsraamwerk. Hulle doel was om tot by Jerusalem te trek, waar Bybelse saligheid en volmaaktheid op hulle sou wag, maar vorder eindelik slegs tot by die [[Groot Marico]]-distrik. Hierdie gedoemde trek se profetiese visie, vervoering en passie, wat helaas op waan en selfs waansin gebaseer was, dien as bindmiddel vir die bundel en sy temas. Deur die verwysing na verskeie blanke en Afrika-mites word die soeke na die nuwe Jerusalem ’n beeld van die mens se soeke na die volmaakte toestand en die Afrikaner se selfbedrog in sy eietydse politieke beleid. Die politieke aktualiteit wat die hooftema van die bundel is, word nie eensydig aangebied nie en betrek ’n wye verskeidenheid van perspektiewe, wat ook die persoonlike of huishoudelike insluit. Eindelik is dit duidelik dat die werklikheid nie volmaak is nie, dat dit gevul is met monsters en gedrogte waar die mens sal moet saambestaan met ander groepe. In teenstelling met haar vroeër gedigte maak sy hier baie meer gebruik van intellektuele woorde en verwysings, wat die meer filosofiese benadering onderskryf.<ref>Brink, André P. Rapport, 19 Januarie 1986</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 26 no. 3, September 1986</ref> Vir ''Jerusalemgangers'' ontvang Antjie Krog die Rapport-prys in 1987, nadat dit die vorige jaar tweede geplaas is vir hierdie prys. ''Lady Anne'' ondersoek wit verblyf in ’n swart kontinent, waar Lady [[Anne Barnard]] se lewe aan die Kaap twee eeue gelede as metafoor gebruik word en haar perspektief afgewissel word met ’n hedendaagse verteller. Waar Lady Anne te wit en te beskermd en geïsoleerd aan die suidpunt van Afrika vasklou en nooit werklik deel word van die vasteland nie (tiperend van die blanke as geheel), kies die verteller om die binneland in te trek nadat sy deeglik besin het oor haar rol as digter, vrou en mens in hierdie nuwe lewe. So omarm sy dan die werklikheid van eenwording met die kontinent en sy mense, in teenstelling met die vreemdelingskap van die blanke.<ref>Viljoen, Louise. Die Burger, 28 Desember 1989</ref><ref>Conradie, Pieter. Rapport, 13 Augustus 1989</ref><ref>Gouws, Tom. Insig, Oktober 1989</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 30 no. 3, September 1990</ref><ref>Kannemeyer, J.C. ''Op weg na 2000''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998</ref> ''Lady Anne'' verower in 1990 die Hertzogprys en is in 1990 op die kortlys vir die C.N.A.-prys en in 1992 op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Reeds die titel ''Gedigte 1989–1995'' suggereer dat hier ’n minder hegte bundel is, waarvan die verse oor ’n wye verskeidenheid onderwerpe hoofsaaklik die tydperk waarin dit ontstaan as gemene deler het. Dit was ’n tyd van uiterstes in die samelewing, vanaf noodtoestand tot demokrasie, moorde en bomme teenoor vredesonderhandelinge, met liefde en uitreiking na die ander wat tegelyk met haat en geweld gepaardgaan. Die bundel skep dan ook ’n gefragmenteerde indruk, met die banale wat saam met die liriese gebundel word en die lewe wat beide ontluister en geloof word. Die gedig word in diens van die groter gemeenskap gebring, met die digter wat veral die sosio-politiese werklikhede en die magstryd tussen mans en vrouens uitbeeld. Die alledaagse spreektaal met sy nie-estetiese banaliteite word hier ontgin, gekombineer met effektiewe hoewel kras beeldgebruik om tot die waarheid op grondvlak deur te dring. Daar is dan ook verse oor die aktualiteite van die eietydse lewe, soos die sosio-politieke en maatskaplike omstandighede, die liefde en kinders. Die oorheersing van mans word afgeskud deur veral die afskud van die manlike orgaan as seksuele magsimbool. Die bevrydingstema regdeur die bundel het dan betrekking nie net op die gelyktydige politieke bevryding nie, maar ook op die bevryding van die vrou. Die deurlopende motief is stryd en protes, om sodoende alle oorheersing en norme af te skud, of dit nou polities, seksualiteit, geslagtelik of taalgebruik is.<ref>Kannemeyer, J.C''. Op weg na 2000''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998</ref><ref>Gouws, Tom. Beeld, 1 April 1996</ref><ref>Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no.3, Augustus 1996</ref><ref>Jansen, Ena. Insig, Junie 1996</ref>  Die bundel word in ses afdelings verdeel. In 1996 is ''Gedigte 1989–1995'' op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Na afloop van die WVK en nadat Krog onder andere die [[Richtersveld]] besoek en ook deelneem aan ’n toer deur [[Wes-Afrika]] na Timboektoe, verskyn die digbundel ''Kleur kom nooit alleen nie''. Hierin besin sy oor die kontinent, sy geskiedenis en sy mense, veral oor die pyn en wreedheid wat dit kenmerk. Deur wedersydse respek en medemenslike liefde kan die wonde egter geheel word en die skanse tussen wit en swart, man en vrou afgebreek word. Na die koms van demokrasie bly die littekens van die verlede oor en hierdie kenmerk word getipeer deur die afdelings van die bundel met die woord “weefsel” saam te snoer.<ref>Snyman, Henning. Rapport, 3 Desember 2000</ref> ''Kleur kom nooit alleen nie'' word in 2001 bekroon met die heel eerste RAU-prys vir skeppende skryfwerk en is in 2004 op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Sy vertaal self ’n keur uit haar gedigte in Engels, wat as ''Down to my last skin'' gepubliseer word.<ref>Nel, Jo. Beeld, 19 Februarie 2001</ref> Die ENB Vita-prys word in 2001 aan haar toegeken vir ''Down to my last skin'', met die beoordelaars wat die mening uitspreek dat hierdie gedigte nie as vertalings lees nie, maar as skeppings in eie reg. Die bundel ''Verweerskrif'' doen Krog se reputasie gestand as digter wat grense oorskry en deur aanvaarde norms breek. Sy ondersoek die intens persoonlike onderwerp van die ouerwordende, menopousale vrou, wat voorheen hoofsaaklik as “onpoëties” beskou is. Weereens is die gedigte kenmerkend eerlik, reguit en uitgesproke oor die verwerende en disintegrerende fisiese liggaam, asook die wye spektrum van emosionele belewenis wat daarmee gepaardgaan, soos woede, weerstand, verlies, weemoed en pyn. Die titel dui op die tweedelige betekenis van fisiese verwering asook digterlike verweer teen die aftakeling. Die voorblad van die bundel sluit ten nouste met die inhoud saam en toon die naakte liggaam van ’n ouer wordende vrou.<ref>De Lange, Johann. Rapport, 16 April 2006</ref><ref>Van Vuuren, Helize. Beeld, 17 April 2006</ref> ''Verweerskrif'' verower in [[2007]] die Proteaprys vir die beste digbundel van die voorafgaande jaar en is in hierdie jaar ook op die kortlys vir die Universiteit van Johannesburg-prys. Die Engelse verwerking van hierdie bundel, ''Body bereft'', verskyn tesame met  die Afrikaanse uitgawe. ''Mede-wete'' en die Engelse weergawe daarvan, ''Synapse'' (’n vertaling van Karen Press) word gelyktydig gepubliseer. Hierdie bundel het sy ontstaan grootliks uit die ervaring van ’n jaar se verblyf in Duitsland, waar Krog aan verskeie unieke ervarings blootgestel is.<ref>Visagie, Andries. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015</ref><ref>Jacobs, Ihette. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015</ref><ref>Van Niekerk, Jacomien. Rapport, 7 Desember 2014</ref><ref>Viljoen, Louise. Beeld, 15 Desember 2014</ref> ''Mede-wete'' is in [[2015]] op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys en verower in hierdie jaar die Elisabeth Eybers-prys en die ATKV-prys vir poësie. ''Digter wordende'' is haar eie keur uit al haar gedigte.<ref>Odendaal, Bernard Versindaba: http://versindaba.co.za/2009/10/16/digter-wordende/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128165156/http://versindaba.co.za/2009/10/16/digter-wordende/ |date=28 November 2017 }}</ref> In hierdie bundel orden sy haar gedigte tematies in vyf afdelings, eerder as chronologies. Die vyf afdelings is gedigte oor die verhouding tussen man en vrou, die verhouding tussen ma en kind, die skryfproses, die land en ''Lady Anne''.<ref>Du Plooy, Heilna. Beeld, 7 Desember 2009</ref> ==== Versamelbundels ==== Haar gedigte word opgeneem in talle versamelbundels, wat insluit ''Groot verseboek'', ''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte'', ''Digters en digkuns'', ''Die dye trek die dye aan'',<ref>Pieterse, H.J. Beeld, 23 November 1998</ref> ''Woordpaljas'', ''Liggaamlose taal'', ''Goudaar'', ''My Afrikaanse verseboek'', ''Kraaines'', ''Verse vir Opperman'', ''Majesteit, die kat'', ''Die goue vreugde'', ''Voorspraak'' en ''Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte''. In 2020 word van haar gedigte in ''Vers en vrou'' opgeneem. <ref>De Wet, K. (samest.) Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020</ref> Sy publiseer ook in letterkundige tydskrifte soos ''Standpunte'' en van haar gedigte word in die April [[1985]] uitgawe van die Belgiese tydskrif ''Kruispunt'' opgeneem. Uit haar bundels ''Kleur kom nooit alleen nie'', ''Gedigte 1989–1995'', ''Jerusalemgangers'', ''Lady Anne'', ''Verweerskrif'', ''Otters in Bronslaai'', ''Met woorde soos met kerse'', ''Die sterre sê ‘tsau’'' en ''Country of My Skull'' vertaal sy en ander vertalers ’n aantal gedigte waarvan ’n keur opgeneem word in die Engelse bundel ''Skinned''.<ref>De Kock, Leon. Beeld, 15 Julie 2013</ref> Hierdie bundel word ook in [[Verenigde State van Amerika|Amerika]] uitgegee, ’n eerste vir Antjie. Haar gedigte word vertaal in onder andere [[Engels]], [[Nederlands]], [[Italiaans]], [[Spaans]], [[Sweeds]] en [[Serwies]], terwyl sommiges ook getoonset word.<ref>De Lange, Johann Kaapse paragrawe: http://johanndelange.blogspot.co.za/2010/07/musikale-strukture-in-die-poesie-van.html</ref> ==== Kinderversies ==== Sy lewer ook werk vir kinders. ''Mankepank en ander monsters'' is kinderverse waarin monsters soos die krokodil, die tokkelos, Antjie Somers en spoke in ’n idilliese omgewing saam met feetjies en meerminne woon. Sodoende word die Afrikaanse (hoofsaaklik Westerse) kinderkultuur met dié van die swart volke vermeng. ''Voëls van anderste vere'' is ’n interessante eerste in die Afrikaanse kinderpoësie, aangesien elke Afrikaanse gedig ook ’n Engelse en Xhosa weergawe bevat, vertaal deur [[Michael Cope]] en Sandile Dikeni. Onderwerpe wat aangeroer word, is diere, die kind se leefwêreld en verwysingsraamwerk en die multikulturele samelewing. Sy verwerk ook Robert Browning se weergawe van die klassieke ''Die rottevanger van Hamelndorp'' in Afrikaanse beryming. In ''Fynbos-feetjies'' skryf sy gedigte oor die natuur en plantegroei, ryklik geïllustreer deur Fiona Moodie. Dit is veral die Kaapse blomme en plante wat beskryf word, met realistiese illustrasies van plante, diere, insekte en reptiele. Selfs die wetenskaplike name word soms weergegee, sodat die boek ook ’n opvoedkundige funksie vervul tesame met die vermaak.<ref>Kempen, Willem. Beeld, 3 September 2007</ref> Hierdie bundel word in Engels vertaal deur Gus Ferguson. Van haar kinderverse word opgeneem in ''Nuwe Kleuterverseboek''. === Prosa === Toenemend maak sy ook op prosagebied ’n bydrae en begin al hoe meer om haar in hierdie genre van Engels te bedien om sodoende ’n groter mark te bereik. Sy skryf ’n roman wat as ''Relaas van ’n moord'' (in Engels vertaal as ''Account of a murder'') gepubliseer word. Hierin kombineer sy op vindingryke wyse feit en fiksie van die voorval toe sy en haar familie aan die einde van die apartheidsjare by ’n moord op Kroonstad betrek word en sy as staatsgetuie in die hof moet getuig. Dit gebeur toe ’n lid van Umkhonto we Sizwe ’n bendeleier doodskiet en die moordwapen daarna op haar voorstoep versteek. Hierdie voorval het groot invloed op haar verhouding met haar man en kinders. In die roman word die politieke gebeure en menings van die tyd, asook die verraad en morele stryd om reg en verkeerd ondersoek. Die opspraakwekkende ''Country of my skull'' skryf sy eers in Afrikaans en vertaal dit dan in Engels met die hulp van Ivan Vladislavic. Hierin gee sy verslag van die werk van die WVK en beeld onder andere deur die regstreekse woorde van slagoffers die misdade uit wat tydens die apartheidsbewind gepleeg is. Sodoende word die volle afgryslikheid van dinge wat gebeur het effektief gekommunikeer. As “medepligtige” weens haar eie wit vel gee sy ook haar eie perspektief in soeke na heling.<ref>Slabbert, Frederik van Zyl. Insig, Mei 1998</ref><ref>Jordaan, Wilhelm. Beeld, 10 Junie 2002</ref> Vir ''Country'' ''of my skull'' verower sy in 1999 die [[Sunday Times]] Alan Paton Award vir nie-fiksie en ook ’n toekenning van die internasionale Hiroshima Stigting vir Vrede en Kultuur, terwyl hierdie boek ook verskyn onder die lys van die tophonderd boeke uit Afrika in die twintigste eeu wat deur kenners van die vasteland saamgestel is. Die boek word in 1999 ook eervol vermeld in die Noma-toekennings. Sy wen in [[2000]] die Booksellers’ Choice Award vir die boek wat hulle die meeste geniet het om te verkoop, naamlik ''Country of my'' ''skull'', asook in 2001 ’n [[Olive Schreiner-prys]] vir hierdie boek. ’n Internasionale rolprent getiteld ''In my country'' word van ''Country of my skull'' gemaak met [[Juliette Binoche]] en [[Samuel L. Jackson]] in die hoofrolle, maar die fiktiewe liefdesverhouding tussen die hoofkarakters wat die draaiboekskrywers gebruik om die sensasie te laai werk negatief in op die ontvangs en ervaring van die rolprent. Die boek word voorgeskryf aan universiteite in Amerika en [[Europa]] as deel van die leerplan wat handel oor die optekening van die verlede. ''Country of my skull'' word in verskeie tale vertaal, insluitende Italiaans, Duits, Spaans, Deens en Nederlands. ''A change of tongue'' tree in gesprek met haar moeder<ref>Viljoen, Louise Tydskrif vir Letterkunde: http://www.ajol.info/index.php/tvl/article/view/29788</ref> en gee ’n relaas oor die nuwe Suid-Afrika met sy winste in vergelyking met die apartheidsjare en ook sy probleme en tekortkominge. Dit is ook ’n outobiografie met ’n besondere fokus op Kroonstad, die digter se gebied van herkoms. Besonder boeiend is die agtergrond tot haar digterskap. Die sentrale boodskap van die boek is dat aanpassing noodsaaklik en onafwendbaar is en met die nuwe omstandighede moet mense aanpas. Aanpassing is egter slegs moontlik as daar ’n geheue is van die verlede. In 2004 verower sy weer die Booksellers Award vir die boek wat boekhandelaars die meeste geniet om te verkoop, naamlik ''A change of tongue''. Hierdie boek skryf sy oorspronklik in Afrikaans en vertolk dit daarna in Engels.<ref>Van Niekerk, Anton. Rapport, 23 November 2003</ref><ref>Burger, Willie. Beeld, 20 Oktober 2003</ref><ref>Rossouw, Henk. Insig, Desember 2003</ref> Die Afrikaanse weergawe word ook later gepubliseer as ''’n Ander tongval''.<ref>Van Zyl, Albert. Rapport, 23 Oktober 2005</ref> In ''Begging to be black'' vertel sy drie verhale, naamlik weer die verhaal van die moord op Kroonstad, die verhaal van die Basoetoe-koning Moshoeshoe I en ’n relaas oor haar verblyf in Europa as navorsingsgenoot in [[Berlyn]]. Deur hierdie verhale ondersoek sy hoe die kultuur waarvandaan jy kom jou persepsies kleur en dat optredes deur swart mense vanuit ’n swart oogpunt verstaan moet word.<ref>Kozain, Rustum. Rapport, 27 Desember 2009</ref><ref>Coetzee, Gert. Beeld, 15 Maart 2010</ref> ''Begging to be black'' is in [[2010]] op die kortlys vir die toekenning van die Alan Paton-prys. Oor die WVK publiseer sy in [[2009]] die boek ''There was this goat – Investigating the Truth Commission testimony of Notrose Nobomvu Konile'', wat sy saam met Nosisi Mpolweni en Kopano Ratele skryf. ''Conditional Tense: Memory and Vocabulary after the South African Truth and Reconciliation Commission'' fokus op die ontwikkelings in die Suid-Afrikaanse demokrasie na afloop van die Waarheid- en Versoeningskommissie. Ná die  aanvanklike optimisme het die effek van die land se geskakeerde verlede en traumatiese gebeure soos kolonialisme, die [[Anglo-Boereoorlog]], [[apartheid]] en die impak van voortdurende rassisme, kapitalistiese eksploitasie en korrupsie die samehorigheid van die land se mense grootliks verongeluk. Die skrywer ondersoek in ’n aantal artikels verskeie tekste uit alle hoeke van die samelewing om ’n meer tolerante en begrypende toekomspad aan te dui. Tekste van swart vroue, Afrikanermans en strokies word bespreek saam met die werk van Afrika-filosowe, teoloë en Nobelpryswenners. === Drama === Haar toneelstuk ''Waarom is die wat voor toyi-toyi altyd so vet'' word in 1999 by die [[Aardklop|Aardklop Kunstefees]] en by die [[Markteater]] in [[Johannesburg]] opgevoer met [[Marthinus Basson]] as regisseur. Die drama spreek die probleme aan van die inwoners van die nuwe Suid-Afrika, wat moet leer om saam te leef en van hulle vooroordele ontslae te raak. Dit is ’n tweegesprek tussen ’n wit vrou (Trudie) en ’n swart vrou (Gugu). Beide is ma’s met kinders in ’n voorstedelike laerskool en is getroud met mans wat aan die weermag verbonde is en vroeër in die struggle teen mekaar geveg het. Gugu se man is nou in ’n hoër rang aangestel as Trudie s’n, ten spyte van laasgenoemde se langer diensjare. Trudie en Gugu is besig om ’n muurskildery te verf terwyl hulle die verhouding van swart mense met Afrikaners bespreek. Dit vat nie lank voordat hulle mekaar te lyf wil gaan nie, maar die muurskildery moet klaar.<ref>Boekkooi, Paul. Plus, 4 April 2000</ref> ''’n Ander tongval'' word deur [[Saartjie Botha]] omgesit in ’n toneelstuk en onder andere by die [[Klein Karoo Nasionale Kunstefees|KKNK]] opgevoer. Die komponis Rudiger Meyer skryf musiek wat Antjie se eie voorlesings uit ''Begging to be black'' vergesel, gespeel deur die pianis Jill Richards en gekombineer met agtergrondklanke uit Berlyn vir die produksie ''Antjie in Berlin''. Hierdie produksie open in 2012 by die Grahamstad Nasionale Kunstefees. Antjie vertaal ook ''Mamma Medea'', ’n toneelstuk van die Belgiese Tom Lanoye, wat rofweg gebaseer is op die antieke Griekse drama ''Medea'' van [[Euripides]]. === Vertalings en samestellings === Benewens haar eie kreatiewe skryfwerk vertaal sy ook gedigte uit die ander inheemse Suid-Afrikaanse tale in Afrikaans en publiseer dit as ''Met woorde soos met kerse''.<ref>Blumer, Arnold Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/krog.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140705191441/http://www.oulitnet.co.za/mond/krog.asp |date= 5 Julie 2014 }}</ref> Hierdie bundel is ’n baie waardevolle toevoeging tot die letterkundige skat binne Afrikaans en bevat gedigte wat strek oor ’n tydperk van meer as 150 jaar en gedigte uit die letterkundes van die /Xam, [[Xhosa]], [[Zoeloe]], [[Ndebele (taal)|Ndebele]], Swati, [[Venda (taal)|Venda]], [[Tsonga]], [[Noord-Sotho (taal)|Noord-Sotho]], [[Tswana]] en [[Suid-Sotho]] insluit. Benewens die vertalings sluit sy dikwels ook verhelderende inleidings tot die gedigte in.<ref>De Wet, Karen. Beeld, 17 Junie 2002</ref><ref>Dikeni, Sandile. Rapport, 26 Mei 2002</ref> In 2003 ontvang sy die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut se prys vir die vertaling van inheemse gedigte in ''Met woorde soos met kerse'' en hierdie boek is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die [[W.A. Hofmeyr-prys]]. Haar vertalings van San-digters se gedigte word as ''die sterre sê ‘tsau’'' en ''the stars say ‘tsau'' gepubliseer.<ref>Brink, André P. Rapport, 27 Junie 2004</ref><ref>Visagie, Andries. Beeld, 23 Augustus 2004</ref> In 2005 is ''Die sterre sê ‘tsau’'' op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys vir poësie. Haar en [[André P. Brink]] se Engelse vertaling van die gedigte van [[Ingrid Jonker]] (''Black butterflies – selected poems'') is in 2009 op die kortlys vir die literêre vertalingsprys van die Suid-Afrikaanse vertalersinstituut. [[Nelson Mandela]] se ''Long walk to freedom'' vertaal sy as ''Lang pad na vryheid'' en die Nederlandse skrywer se boek “''Mondvol glas'', oor [[Demetrios Tsafendas|Demitrios Tsafendas]] wat dr. [[Hendrik Verwoerd]] vermoor het, word ''Domein van glas'' in Afrikaans.<ref>Venter, L.S. Beeld, 29 Mei 2000</ref><ref>Hough, Barrie. Rapport, 11 Junie 2000</ref> Antjie vertaal ook ''Mamma Medea'', ’n toneelstuk van die Nederlandse Tom Lanoye, wat rofweg gebaseer is op die antieke Griekse drama ''Medea'' van Euripides. Prinses Medea van Kolchis raak verlief op Jason, die barbaarse leier van die Argonoute. Sy verraai haar vader en help Jason om die Goue Vag te buit nadat Jason haar broer vermoor het. Medea vlug saam met Jason na Korinthe, waar Jason sy voorneme aankondig om ook met Kreousa, die dogter van koning Kreon van Korinthe, te trou. In haar knap versvertaling bou Krog ook verwysings in na tydgenootlike Suid-Afrikaanse werklikhede en word verskeie variëteite van Afrikaans benut. By 2002 se Aardklop Kunstefees ontvang die regisseur Marthinus Basson ''Beeld Plus'' se Aartvarkprys vir innoverende werk vir sy ontwerp en regie van hierdie stuk. In 2013 word haar vertaling van [[Athol Fugard]] se drama ''The captain’s tiger'' as ''Die kaptein se tier'' by die Suidoosterfees in Kaapstad opgevoer. Sy vertaal ook ''Sam'' van Ingrid Vander Veken en ''Die gelukkige prins'' van [[Oscar Wilde]]. Haar eie werke is al vertaal in onder andere Engels, Nederlands, Frans, Spaans, Sweeds en Serwies. As samesteller versorg sy onder andere ''Deurloop'', ’n keuse uit die essays van haar moeder, Dot Serfontein; ''Losvoor'', ’n versameling van Afrikaanse gedigte; ''Die dye trek die dye aan'', ’n bundel erotiese poësie saam met [[Johann de Lange]] en saam met Alfred Schaffer versorg sy ''Nuwe stemme 3'', ’n bundel gedigte uit die werk van belowende digters.<ref>Visagie, Andries. Beeld, 20 Junie 2005</ref><ref>Hambidge, Joan. Rapport, 12 Junie 2005</ref> == Eerbewyse == Haar werk en haar persoon word verskeie kere met eerbewyse bekroon. In [[1986]] vervaardig Carl Theunissen en André van den Heever ’n televisieprogram oor haar wat ’n ATKV-prys wen. As erkenning van haar rol as een van die belangrikste Suid-Afrikaanse stemme nooi Poetry International haar in 1992 en weer in 2004 na [[Rotterdam]] vir die jaarlikse poësiefees om op te tree saam met digters uit die res van die wêreld. In 1996 ontvang sy die Foreign Correspondent Award vir uitstaande joernalistiek met haar verslagdoening oor die [[Waarheid-en-versoeningskommissie|WVK]] vir haar artikels wat in ''[[Mail & Guardian]]'' verskyn het en in dieselfde jaar word sy en haar span bekroon met die Pringle-prys vir uitnemendheid in joernalistiek. Sy lewer die sleuteltoesprake in 1998 by die Zimbabwe Book Fair en ook by die Conference on Women and Violence in [[Washington, D.C.|Washington]] in Amerika, wat deur die [[Wêreldbank]] gereël is. Robert Dorsman vertaal van haar gedigte in Nederlands wat in 1999 as ''Om te kan asemhaal'' gepubliseer word. In 2000 ontvang sy die Year 2000 Award van die Hiroshima Foundation for Peace and Culture vir haar bydrae tot waarheid en versoening in Suid-Afrika. Sy word uitgenooi om lesings oor die WVK te hou by onder andere die [[Universiteit van Londen|Universiteite van Londen]] en Glasgow in die [[Verenigde Koninkryk]], Essen en Dortmund in Duitsland, Utrecht in Nederland, Antwerpen in België en McGill, Bishops, Carleton en Toronto in Kanada. In Rwanda is sy die leier van die Engelse sessie by ’n konferensie oor die skryfkuns. Sy verskyn ook gereeld op radioprogramme oor wêreldsake van die , die Dutch World Service in Hilversum en die Belgiese, Australiese, Nieu-Seelandse en Amerikaanse radiostasies. Die Tavistock-kliniek in [[Londen]] ken in [[2002]] ’n eredoktorsgraad aan haar toe vir die bydrae wat haar werk tot die veredeling van wêreld-humanisme gelewer het. Sy word in 2003 genooi om die Internasionale Letterkundefees Winternachten in Den Haag te open met ’n orakelspreuk oor die toekoms van Afrikaans. Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vereer haar in 2004 met ’n Afrikaans Onbeperk Kanna-toekenning vir vernuwende denke. Ook in 2004 ken die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] ’n eredoktorsgraad aan haar toe en word sy deur die Kovsie-Alumnibond vereer en benoem as Oud-Kovsie van die Jaar. Die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] verkies haar in 2004 tot die raad van hierdie universiteit. In 2009 word die spesiale uitgawe van die jaarlikse Nederlandse Gedichtendag deur haar geskryf, die eerste keer dat hierdie uitgawe nie oorspronklik Nederlandstalige gedigte bevat nie. Die titel van die siklus van nege gedigte is ''Waar ik jou word''. Die uitgawe bevat ook Nederlandse vertalings van die gedigte. Die ATKV bewys in 2009 hulle hoogste eerbetoon aan haar deur haar te vereer met ’n ATKV Prestige-toekenning, wat tydens die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn aan haar oorhandig word. By Winternachten 2010, die internasionale literatuur- en rolprentfees in [[Den Haag]], lewer sy die groot openingslesing. In April 2012 ken die Universiteit van Stellenbosch ’n eredoktorsgraad aan haar toe en in dieselfde jaar vereer die Tuks-Alumni Raad haar met ’n Laureaat-toekenning. Nederland vereer haar met die viering van haar sestigste verjaarsdag in 2012 met ''44 Gedichten voor Antjie'', ’n gedenkbundel met opdragverse onder redaksie van Peter Swanborn en Robert Dorsman. In Februarie 2013 word die produksie ''Woorde met wieke'' in die Oude Libertas-teater op Stellenbosch op die planke gebring, waar verskeie vooraanstaande Afrikaanse kunstenaars (insluitende [[Coenie de Villiers]], [[Jak de Priester]], Herman van den Bergh en [[Andries Bezuidenhout]]), hulle toonsettings van haar gedigte uitvoer. In [[2014]] val ’n besondere eer haar te beurt wanneer die bundel ''Körper, beraubt'' met vertalings van haar gedigte uit die bundels ''Verweerskrif'' en ''Mede-wete'' deur Barbara Jung in Duits verskyn, die eerste keer dat ’n Duitse bundel van ’n Afrikaanse digter gepubliseer word. Daar word ook boeke geskryf oor Antjie Krog se werk, insluitende Pieter Conradie se ''Geslagtelikheid in die Antjie Krog-teks'' en Louise Viljoen se ''Ons ongehoorde soort: beskouings oor die werk van Antjie Krog'', terwyl Judith Lütge Coullie en Andries Visagie as redakteurs ’n aantal belangrike artikels oor haar werk byeenbring in die boek ''Antjie Krog: An ethics of body and otherness''. Anthea Garman skryf die studie ''Antjie Krog and the post-apartheid public sphere'', waarin haar lewe en werk en veral haar belangrikheid as politieke aktivis post-apartheid ontleed word. == Publikasies == === Digbundels === * ''Dogter van Jefta'' (1970) * ''Januarie-suite'' (1972) * ''Beminde Antarktika'' (1974) * ''Mannin'' (1974) * ''Otters in Bronslaai'' (1981) * ''Jerusalemgangers'' (1985) * ''Lady Anne'' (1989) * ''Gedigte 1989–1995'' (1995) * ''Kleur kom nooit alleen nie'' (2000) * ''Down to my last skin'' (2000) * ''Met woorde soos met kerse'' (2002) * ''Verweerskrif'' (2006) * "Mede-wete" (2014) === Gedigte vir kinders === * ''Mankepank en ander Monsters'' (1989) * ''Voëls van anderste vere'' (1992) * ''Fynbosfeetjies'' deur Antjie Krog en Fiona Moodie (illus.) Ook in Engels gepubliseer as ''Fynbos Fairies''. (2007) === Prosa === * ''Relaas van 'n Moord'' (1995) * ''Country of My Skull'' (1998), in die [[VSA]] uitgegee as ''In my country'' * ''A Change of Tongue'' (2003), in Afrikaans uitgegee as ''’n Ander Tongval'' * ''Begging to Be Black'' (2010) Fynbosfeetjies by Antjie Krog & Fiona Moodie (Fynbos Fairies) (2007) === Drama === * ''Waarom is die wat voor Toyi-toyi altyd vet?'' (1999) === Vertaling === * ''Domein van Glas'', uit die [[Nederlands (taal)|Nederlandse]] ''Mondvol Glas'' deur [[Henk van Woerden]] * ''Lang Pad na Vryheid'', uit die [[Engels (taal)|Engelse]] ''Long Walk to Freedom'' deur [[Nelson Mandela]] * ''Mamma Medea'', uit die [[Vlaams (taalkunde)|Vlaamse]] drama ''Mamma Medea'' deur [[Tom Lanoye]] == Toekennings == Sy verwerf die volgende toekenning:<ref>Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/antjie-krog/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161111172445/http://versindaba.co.za/gedigte/antjie-krog/ |date=11 November 2016 }}</ref> * [[Eugene Maraisprys]] (1973) * [[Reina Prinsen Geerligs-prys]] (1976) * [[Rapport]]-prys (1987) * [[Hertzogprys]] (1990) * ''Buitelandse medewerker''-toekenning (1996) * Pringle-toekenning (1996) * [[Alan Paton]]-toekenning (1996) * Booksellers-toekenning (1999) * Hirosjima-vredes- kultuurstigting-toekenning (2000) * [[Olive Schreiner-prys]] vir prosa (2000) * RAU-prys vir Skeppende Skryfwerk (2001) * Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut toekenning vir voortreflike vertaling (2003) * Hertzogprys (2017, vir ''Mede-wete'')<ref>{{cite web |url=http://www.litnet.co.za/video-antjie-krog-se-toespraak-die-ontvangs-van-die-hertzogprys-2017/ |title=Video: Antjie Krog se toespraak by die ontvangs van die Hertzogprys 2017 |access-date=25 Junie 2017 |format=[[Video]] |work=[[LitNet]] |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20181003063012/https://www.litnet.co.za/video-antjie-krog-se-toespraak-die-ontvangs-van-die-hertzogprys-2017/ |archive-date=3 Oktober 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * [[Gouden Ganzenveer]] (2018), 'n Nederlandse literatuurprys.<ref>[https://maroelamedia.co.za/afrikaans/antjie-krog-ontvang-nederlandse-literatuurprys/ Maroela Media Jan 2018] </ref> == Bronne == === Boeke === * Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers). ''Voorspraak''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994 * Beukes, W.D. (red.) ''Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990''. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992 * Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) ''Samehang en sin''. Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983 * Cloete, T.T. (red.) ''Die Afrikaanse literatuur sedert sestig''. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Gouws, Tom. ''Antjie Krog (1952-).'' in Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel I''. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Grové, A.P. ''Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans''. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk    1988 * Kannemeyer, J.C. ''Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2''. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. (red.) ''Kraaines.'' Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988 * Kannemeyer, J.C. ''Verse vir die vraestel.'' Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Kannemeyer, J.C. ''Die Afrikaanse literatuur 1652–2004''. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) ''Digters en digkuns''. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007 * Pheiffer, R.H. ''Woordpaljas.'' Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derdedruk 1993 * Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel 2''. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel 3.'' Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 === Tydskrifte en koerante === * Anoniem. ''Antjie Krog word hier nou ’n Antjie Somers.'' Rapport, 15 September 1985 * Anstey, Gillian. ''When the truth hurts the heart''. Sunday Times, 23 Mei 1999 * Brink-de Wind, Marian. ''’Lady Anne’ deur die oog van die vis''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 2, Mei 1992 * Brümmer, Willemien. ''Net ’n ou ‘battle-axe’''. Beeld, 3 Junie 2006 * Brynard, Karin. ''‘Wit mêrrim’ se woorde skroei.'' Beeld, 28 Februarie 2011 * Burger, Karin. ''My boek is so goed, hoekom kry ek so min?'' Rapport, 1 Maart 2009 * Cloete, T.T. ''Tendense in vyf nuwe digbundels''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 47 no. 1, Herfs 2010 * Coetzee, Jan. ''Antjie in somer van haar liefde''. Rapport, 10 Oktober 1976 * De Bruin, Philip. ''Antjie en haar ma verskil, maar daar’s geen wrywing''. Die Burger, 15 Julie 1993 * Deloof, Jan (samesteller). ''Skryf asseblief terug.'' Kruispunt. No. 95 April 1985 * De Wet, Annelie. ''Getemperde Antjie Krog is terug.'' Beeld, 8 September 1981 * Eie korrespondent. ''Antjie had nie tyd vir beryming.'' Die Burger, 3 Desember 1992 * Erasmus, Elfra. '' 'Bieg-prys’ is ’n eer.'' Beeld, 19 Augustus 2004 * Erasmus, Elfra. ''Jonges vermy digkuns om weg te kom van oues en hul stink verlede''. Beeld, 18 September 2004 * Ester, Hans. ''Afrikaanse poësie vir Nederlandse gedigtedag.'' Plus, 5 Februarie 2009 * Eybers, Johan. ''Antjie Krog kry prys vir nuwe bundel.'' Rapport, 18 November 2001 * Gilfillan, F.R. ''Huldigingswoord vir die toekenning van die Hertzogprys.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, no. 4, November 1990 * Gouws, Tom. ''Die haplografiese lees van Antjie Krog''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, Februarie 1990 * Greeff, Rachelle. ''Wat deurnagdans met feetjievoete maak.'' Rapport, 8 Julie 2007 * Hambidge, Joan. ''Krog se vertalings net seekoei-oortjies.'' Beeld, 7 Desember 2002 * Hugo, Daniel. ''Feetjies vir Afrika?'' By, 28 Julie 2007 * Jackson, Neels. ''Krog ‘vra onhaalbare’, maar kry lof vir rasgesprek.'' Beeld, 5 Mei 2010 * Jacobs, Sean. ''Krog groet blad vir SAUK pos''. Die Burger, 14 Januarie 1995 * Johl, Johann. ''Musiek en literatuur: ’n Voorstudie met verwysing na die oeuvre van Antjie Krog''. Standpunte. Nuwe reeks Februarie 1981 * Kannemeyer, J.C. ''Die horries van A.E. Samuel (gebore Krog).'' Tydskrif vir Letterkunde. Augustus 1989 * Korrespondent. ''Ma Antjie M.A.'' Die Burger, 27 April 1983 * Krog, Antjie. ''Van digter tot ‘podiumbeest''’. By, 18 November 2006 * La Vita, Murray. ''Verlig oor elke omstrede bundel.'' Naweek-Beeld, 14 Maart 2009 * Lemmer, Erika. ''Volminkte sonnette in die Krog-oeuvre: ‘trassies wat uit definisie vry breek’''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no.3, Augustus 1996 * Le Roux, André. ''Die minste skade met my gedigte''. Die Burger, 28 April 1987 * Le Roux, Frieda. ''Krog se stem kry Berlyn-klank by''. Beeld, 3 Julie 2012 * Leuvennink, Jacqueline. ''Antjie Krog sit mens-wees op papier''. Sarie Marais, 28 April 1982 * Ley, Marga. ''Die punt waar jou lyf teen jou gedraai het.'' Beeld, 30 September 2006 * Loots, Sonja. ''Die tong van transformasie.'' Rapport, 12 Oktober 2003 * Malan, Marlene. ''Twis oor tantièmes''. Rapport, 15 Februarie 2009 * Marais, Danie. ''Vraag en antwoord met Antjie Krog.'' Boeke-Insig, no. 1 Lente 2007 * Nieuwoudt, Stephanie. ''WVK ’n storie anderkant woorde, sê Krog oor boek.'' Beeld, 28 April 1998 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Lewende legendes.'' Plus, 19 November 1999 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Met dié bundel is alles vryer.'' Beeld, 16 Oktober 2000 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Vertaling is altyd ’n vorm van verraad, maar hou taal soepel.'' Beeld, 13 September 2002 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Ego laat die tonge klap.'' Naweek-Beeld, 11 Oktober 2003 * Parker, Elize en Botha, ''Annél. Antjie se nuwe stem''. Sarie, November 2003 * Pieterse, Henning. ''Voorgeskrewe poësie''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 4, November 1991 * Pople, Laetitia. ''Krog se boek dalk rolprent.'' Beeld, 7 Desember 1998 * Pretorius, Antoinette. ''Bodily disintegration and successful ageing in Body Bereft by Antie Krog.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015 * Prins, Jo. ''Khoisan-verwerkings in Afrikaans in Berlyn.'' * Retief, Hanlie. ''Die binnekant en buitekant van Samuels én Krog.'' Rapport, 15 Oktober 2000 * Sachs, Albie. ''Antjie, in vyf strofes''. Bylae by Nasnuus, November 2000 * Samuel, Andries. ''Die grootmense wat so grawe.'' Rapport, 7 Junie 2009 * Schaffer, Alfred. ''Om deur al die beknellings te bars''. Beeld, 3 Januarie 2015 * Scholtz, Hettie. ''Sy weet waarheen sy op pad is''. Insig, Oktober 2000 * Scholtz, Hettie. ''Die stem van Antjie.'' Insig, Junie 2002 * Schutte, H.J. ''Gedig-ontledings.'' Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 4, November 1982 * Slabber, Coenie. ''Antjie se mense''. Rapport, 3 Mei 1987 * Slabber, Coenie. ''Deurbraak met Antjie se ‘Anne’''. Rapport, 22 April 1990 * Slabbert, Antoinette. ''Bitterpits kunsskat''. Beeld, 3 Januarie 2005 * Smith, Francois. ''Antjie en die Nagtegaaltjie''. Insig, Mei 2004 * Smith, M.E. ''Gedigte van Antjie Krog.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 3, Augustus 1986 * Smuts, Dene. ''Die dilemma van Antjie Krog''. Beeld, 30 Augustus 1975 * Snyman, N.J. ''Verse van Antjie Krog: Klein vredes van die liefde.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang29 no. 1, Februarie 1991 * Snyman, N.J. ''Antjie Krog aan boord Sir Edward Hughes''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 4, November 1994 * Van der Merwe, Kirby. ''Om swart te dink.'' By, 14 November 2009 * Van Niekerk, Jacomien. ''Biografie in die pryslied: die bydrae van Antjie Krog naas twee Xhosa-pryssangers.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007 * Van Rooyen, Tineke. ''Vier gedigte''’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31, no. 2, Mei 1993 * Van Zyl, Johan. ''Antjie se asem''. Naweek-Beeld, 21 Desember 2002 * Van Zyl, Wium .''Van ‘Djokjakarta’ tot ‘Die ballade van die onwaarskynlike seun’''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990 * Viljoen, Louise. ''Antjie Krog en haar literêre moeders: die werking van ’n vroulike tradisie in die Afrikaanse poësie''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007 === Internet === * Brümmer, Willemien. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2006/06/02/DB/15/Krog.html * De Vries, Willem. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/09/20/SK/14/antjiekrog_denhaag.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Erasmus, Elfra. Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2004/08/23/VB/8/03.html * Hambidge, Joan. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/09/16/5/1.html * La Vita, Murray. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2009/03/13/SK/13/krogg.html * Nieuwoudt, Stephanie. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/11/19/3/8.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Retief, Hanlie. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2000/10/15/5/2.html * Smith, Francois. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/10/16/DB/10LDN/05.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{cite web|url=https://www.litnet.co.za/antjie-krog-is-nobelprijs-waardig/|title=“Antjie Krog is Nobelprijs-waardig”|date=13 September 2018|work=[[LitNet]]|accessdate=16 September 2018}} === Ongepubliseerde dokumente === * Olivier, Fanie. ''Handleiding oor ‘Fynbos feetjies’''. “Boeke-Insig == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * Skrywersprofiel op LitNet: https://www.litnet.co.za/antjiekrog-1952/ * Onderhoud met Krog op LitNet: https://www.litnet.co.za/absa-ketting-ronelda-kamfer-gesels-met-antjie-krog/ * Jacomien van Niekerk, verhandeling oor Krog; Universiteit van Pretoria: http://repository.up.ac.za/handle/2263/3328 * [https://web.archive.org/web/20101127044042/http://www.luxmagazine.nl/visionarythinkers/ Video's van televisieprogramme met Antjie Krog] {{Wenners van die Gouden Ganzenveer}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Krog, Antjie}} [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse dramaturge]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse joernaliste]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse vertalers]] [[Kategorie:Geboortes in 1952]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Afrikaners]] jhvzxv6aptcoez7ngejuv17olza7kt1 2515995 2515993 2022-07-29T15:45:32Z Karen de Wet 52804 /* Prosa */ Kinderboek was hier. wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Antjie Krog | bynaam = | beeld = Antjie Krog 2019.jpg | beeldbeskrywing = Antjie Krog 2019 | onderskrif = | geboortenaam = Anna Elizabeth Krog | geboortedatum = {{geboortedatum en ouderdom|1952|10|23|df=y}} | geboorteplek = [[Kroonstad]] | dood_datum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = Suid-Afrika | beroep = Skrywer, joernalis | ander = | bekend = | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | party = | godsdiens = | huweliksmaat = John Samuel | kinders = Andries, Susan, Philip en Willem | webblad = | handtekening = }} [[Lêer:Antjie Krog 07032009 A.jpg|duimnael|Antjie Krog wys 'n prentjie vir kinders tydens 'n boekleessessie in Bloemfontein, 2009.]] '''Antjie Krog''' (getroude van '''Samuel''') (*[[23 Oktober]] [[1952]], [[Kroonstad]] -) is 'n prominente [[Suid-Afrika]]anse digter, akademikus en skrywer. Sy publiseer meeste van haar werke onder haar nooiensvan, Krog. In [[1970]], op die hoogtepunt van die [[apartheid]]sjare van [[John Vorster]], het sy hierdie moedige en idealistiese woorde vir haar skoolkoerant geskryf, wat haar konserwatiewe [[Afrikaans]]e gemeenskap geskok het en die aandag van die nasionale media getrek het:<ref name=":5">NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/authors/2076 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128165150/http://www.nb.co.za/authors/2076 |date=28 November 2017 }}</ref> : Gee vir my 'n land waar swart en wit hand aan hand<br /> vrede en liefde kan bring in my mooi land. : ''Give me a land where black and white hand in hand''<br /> ''Can bring peace and love to my beautiful land''. == Lewe en werk == === Vroeë lewe en herkoms === Anna Elizabeth Krog is op 23 Oktober 1952 op die plaas Middenspruit in Kroonstad gebore as die oudste van vyf kinders, twee dogters en drie seuns. Haar ouers is die boer Willem Krog en Susanna Jacoba Serfontein (die skryfster [[Dot Serfontein]]<ref>Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Krog,_Antjie_(Anna_Elizabeth)</ref>). Haar oupagrootjie aan moederskant, Danie Serfontein, was parlementslid vir Kroonstad na die [[Anglo-Boereoorlog]]. === Opleiding === Sy word groot op haar geboorteplaas en gaan skool op Kroonstad, waar sy in 1970 aan die [[Hoërskool Kroonstad]] matrikuleer. In matriek veroorsaak haar gedigte in die skooljaarblad groot ophef oor die seksuele eksplisietheid en politieke verligtheid daarvan en sy is oornag bekend na 'n belangwekkende berig in die ''[[Rapport]]'' hieroor – ’n gebeurtenis wat lei tot haar vroeë debutering as digter. Daarna studeer sy vanaf [[1971]] aan die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] en behaal in [[1973]] die [[B.A.-graad]] met Engels, Wysbegeerte en Afrikaans-Nederlands as hoofvakke. Tydens haar studentejare dien sy op die redaksie van die studentekoerante ''Irawa'' en ''Shimla''. === Begin van loopbaan en verdere studie === Sy ontmoet die pianis Albie van Schalkwyk aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en volg hom na [[Kaapstad]], waar sy ’n tyd lank in die kunsredaksie van ''[[Die Burger]]'' werk voor haar troue. Uit dié huwelik word ’n seun, Andries, gebore. Sy woon ook in hierdie tyd as gas [[D.J. Opperman]] se lesings in die digkunde en [[Lina Spies]] se lesings oor die drama aan die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] by. Ná haar egskeiding vroeg in [[1976]] keer sy terug na Kroonstad, waar sy later daardie selfde jaar trou met die argitek John Samuel, ’n jeugliefde. Uit hierdie huwelik word drie kinders gebore, Susan, Phillip en Willem.<ref>Poetry International: http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5372 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203033143/http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5372 |date= 3 Februarie 2014 }}</ref> Hulle bly vir ’n paar jaar in [[Pretoria]] en verhuis dan terug na Kroonstad. In 1976 verwerf sy die B.A. Honneurs-graad in Engels aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en in [[1983]] verwerf sy die M.A.-graad in Afrikaans aan die [[Universiteit van Pretoria]] met ’n verhandeling oor die onderwerp ''Familiefigure'' in ''die poësie van D.J. Opperman''. Sy behaal ook ’n Onderwysdiploma met lof van die [[Universiteit van Suid-Afrika]].<ref name=":6">Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Antjie_Krog</ref> === Loopbaan as joernalis en digter === Behalwe huisvrou en moeder, is sy vir ’n ruk onderwyseres by ’n hoërskool vir bruin leerlinge in Kroonstad. Wanneer sy aangestel word as redaktrise van ''Die Suid-Afrikaan'' verhuis sy in [[1993]] na Kaapstad, waar sy aan die begin van [[1995]] ’n betrekking aanvaar as politieke verslaggewer by [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie|SABC]] Radio.<ref name=":6" /> Vanaf [[1996]] tot [[1998]] doen sy verslag van die verrigtinge van die [[Waarheid-en-versoeningskommissie|Waarheid- en Versoeningskommissie]] (WVK).<ref name=":5" /> Van die kommissie het sy gesê:<blockquote> ''As die belangrikheid daarvan net aan amnestie en vergoeding gekoppel word, sal dit nie waarheid gekies het nie, maar geregtigheid. As dit waarheid beskou in die breedste sin van mense se waarnemings, verhale, mites en ervarings, sal dit gekies het om herinneringe te herstel en 'n nuwe mensheid te koester, en moontlik is dit geregtigheid in die volste sin van die woord.''</blockquote>Hierdie pos het uitgeloop op die skryf van ''Country of my skull'', eers in Afrikaans geskryf maar deur haar in Engels vertaal met die hulp van [[Ivan Vladislavić|Ivan Vladislavic]]. Sy word later hoof van die radiospan wat hierdie verrigtinge dek en skryf ook hieroor onder die titel ''Brief uit Kaapstad'' in die Nederlandse publikasie ''Nieuw Wereldtijdschrift''. In [[1999]] bedank sy uit haar pos by SABC Radio om voltyds te kan skryf en in hierdie jaar onderneem sy saam met [[Breyten Breytenbach]] en ander Afrika-digters ’n reis op die poësiekaravaan vanaf die slawe-eiland [[Gorée]] tot by Timboektoe in [[Mali]]. Sy word in [[2001]] verkies tot die komitee wat ’n taalbeleid vir die Suid-Afrikaanse tersiêre sektor moet ondersoek. In [[2003]], terwyl sy besig is met die skryf van ''A change of tongue'', het sy ’n ligte beroerte-aanval, maar herstel weer feitlik volkome. In [[2004]] word sy aangestel as Buitengewone Professor aan die [[Universiteit van Wes-Kaapland|Universiteit van die Wes-Kaap]] en sy is ook ’n direkteur van die Instituut vir Geregtigheid en Versoening. Sy lewer in 2004 die N.P. van Wyk Louw-gedenklesing by die [[Universiteit van Johannesburg]] onder die titel ''Die beautiful woorde van Van Wyk Louw''. Teen die einde van [[2006]] word sy deur die kunsliggaam “Behoud de Begeerte” genooi om vir ses weke saam met Tom Lanoye ’n reeks opvoerings in [[België]] en [[Nederland]] te hou, waartydens sy ook op televisie verskyn. Sy spandeer in [[2008]] ’n jaar op uitnodiging van Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) in [[Berlyn]] aan die Wissenschaftskolleg zu Berlin, ’n sentrum vir gevorderde studie en navorsing. DAAD is ’n Duitse uitruilprogram waar gerekende internasionale skrywers die geleentheid gegee word om as gaste met mekaar te skakel en gedagtes uit te ruil en in rustigheid hulle volle aandag aan hulle skeppende werk te wy. Haar sestigste verjaarsdag vier sy in [[2012]] in [[Den Haag]] by ’n aandgeleentheid wat deur Writers Unlimited The Series aangebied is, waar sy van haar gedigte voorlees en Adriaan van Dis met haar gesels oor die posisie van die digter in Suid-Afrika. Sy neem in [[2013]] deel aan die Dansende Digtersfees wat in Mei op die Spierlandgoed buite [[Stellenbosch]] gehou word as ’n gesamentlike projek tussen Spier en die Pirogue-kollektief, ’n verlengstuk van die [[Gorée]]-instituut in [[Senegal]]. Hier tree sy op saam met Breyten Breytenbach, [[Petra Müller]] en [[Marlene van Niekerk]] en digters van lande soos [[China]], [[Verenigde State van Amerika|Amerika]], [[Suid-Korea]], [[Duitsland]], Nederland, [[Slowenië]] en [[Israel]]. === Uitgesprokenheid === As volwassene is sy sterk uitgesproke teen maatskaplike onreg. Sy is gereeld in polemiek betrokke en kom dan ook gereeld in botsing met ander. In [[1987]] bots sy met [[Ton Vosloo]], besturende direkteur van [[Naspers|Nasionale Pers]], oor [[Dene Smuts]] se bedanking as redakteur van die tydskrif ''Fair Lady''. Met die Afrikaanse Skrywersgildeberaad in [[1990]] betug sy haar medeskrywers oor die Gilde se apatie en pleit dat Afrikaans van die Gilde bevry moet word. Tydens ’n simposium wat in 2003 aan die Universiteit van Stellenbosch gehou is oor die uitdagings waarvoor die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk|NG Kerk]] in ’n veranderende Suid-Afrika te staan kom, sê sy dat Suid-Afrikaners van verskillende rasse mekaar nie ken nie en dat die kerke mense moet help om nuwe verhoudings as gelykes te bou. Sy speel ’n prominente rol by buitelandse gesprekke met die toe nog verbode [[African National Congress|ANC]], onder andere by die byeenkoms by die Victoria-watervalle in [[Zimbabwe]] in [[1989]], waarna sy in 1990 een van die eerste blankes is wat lid word van hierdie organisasie. In 1990 word sy aangestel as berymer in die Psalmkommissie van die Afrikaanse Kerke, ’n betrokkenheid wat sy in [[1992]] bedank na die onttrekking van die Sinode van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] aan die Kommissie uit protes teen haar aanstelling. === Aantygings van plagiaat en kritiek teen Krog === Aan die begin van 2006 beskuldig professor [[Stephen Watson]] van die [[Universiteit van Kaapstad]] haar in ’n artikel in ''New Contrast'' dat sy plagiaat gepleeg het deur die gehele konsepsie van haar digbundel met vertalings van gedigte van Sandigters, ''die sterre sê ‘tsau’'', op sy digbundel ''Return to the moon'' te baseer en dat sy ook van Ted Hughes oorgeskryf het. Krog ontken hierdie aanklagte ten sterkste. Kritici voer dikwels aan dat haar prosa meer oor haar persoonlike gedagtes oor haar identiteit en innelike struwelinge handel, en nie die breër sosiale kommentaar weerspieël wat haar werk glo bevat nie. Daar is ook vrae geopper oor die gebruik van oorlewendes se getuienis tydens die WVK-verhore sonder die toestemming van daardie persone. == Skryfwerk == === Poësie === Antjie Krog se eerste werk verskyn in skooljaarblaaie van [[1966]] tot 1970 en sy wen in standerds drie, vyf en sewe die Vrystaatse Vlootbond Opstelwedstryde. In matriek kom sy tweede in ’n landswye literêre kompetisie vir skoolkinders en word van haar bydraes in die versamelbundel ''Drumpel'' opgeneem. In die jubileumblad van die Hoërskool Kroonstad van 1970 word nege bydraes van haar gepubliseer, waarvan die opstel ''As die aandwindjie suis'' en die gedigte ''Wat het daar oorgebly?'' en ''My mooi land'' deur hulle seksuele en politieke uitgesprokenheid landswyd aandag trek na sensasionele joernalistieke beriggewing daaroor in die Sondagkoerant ''Rapport''. Die koerantberigte lei daartoe dat die gevange ANC-leier [[Ahmed Kathrada]] ''My mooi land'' in die tronk lees, wat hom so inspireer dat hy hierdie gedig meer as twee dekades later met sy vrylating aan die skare voorlees. ’n Keur uit haar jeugverse word dan in ''Dogter van Jefta'' gebundel terwyl sy nog in matriek is, te midde van groot belangstelling ná die opspraak wat vroeër verwek is. Die titel verwys na die Bybelse gegewe in Rigters 11, met selfopoffering in die proses van volwassewording wat na aanleiding hiervan ’n deurlopende motief in die bundel word. Hoewel dit hoofsaaklik hoërskoolgedigte is wat hierdie besondere wêreld uitbeeld, spreek sy hier reeds bekende temas in haar oeuvre aan, soos liefde en seksualiteit, volk en vaderland en godsdiens. Sy beïndruk hier reeds met haar tegniese vaardigheid, knap hantering van die taal en raak beelde. Teen die agtergrond van die Bybelse geskiedenis van die dogter van Jefta word die offering van die self die sterkste bindingsmiddel in die bundel. Die bundel bevat vier afdelings.<ref>Coetzee, A.J. Standpunte. Nuwe reeks 100, April 1972</ref> ''Januarie-suite'' word geskryf tydens haar voorgraadse universiteitsopleiding en die bundel gee dan ook hierdie milieu verandering in verskeie verse deur. In die titel kan die maand Januarie verwys na die begin van ’n nuwe jaar en dan ook simbolies op die begin van ’n vernuwing in haar digkuns. Die maand se naam kom van die god Janus, met sy twee koppe wat weerskante toe kyk, wat dan ook terselfdertyd ’n einde en aflegging impliseer. ’n Suite is twee kamers wat ineenloop en die eenwording van twee geliefdes is ’n vername metafoor in hierdie bundel. ’n Suite is ook ’n musiekkomposisie waar die wysies aan dieselfde toonsoort behoort en die vele musiekverwysings in die bundel heg dus ook die geheel tot ’n eenheid. Die hooftema is steeds liefdesverse, veral erotiese en intieme liefde. Hierdie bundel kondig egter ook die tema van verlies aan, met die daaropvolgende soeke na dit wat verlore is. Soos in haar debuut beïndruk die natuurlikheid, direktheid en eenvoud van segging, wat soms oorgaan tot verwondering.<ref>Brink, André P. Rapport, 10 Desember 1972</ref> Vir ''Januarie-suite'' ontvang Antjie Krog in 1973 die [[Eugène Maraisprys|Eugène Marais-prys]]. Hierdie eerste twee bundels word later saam uitgegee as ''Eerste gedigte''.<ref>Le Roux, André. Die Burger, 30 Augustus 1984</ref> Krog publiseer ''Beminde Antarktika'' en ''Mannin'' tegelyk en in hierdie bundels word hoofsaaklik die vrou se wêreld voor en na haar huwelik uitgebeeld.<ref name=":0">Spangenberg, D.F. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975</ref><ref name=":1">[[Brink, André P.]] Rapport, 21 September 1975</ref><ref name=":2">[[Brink, André P.]] ''Voorlopige Rapport''. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1976</ref><ref name=":3">[[Cloete, T.T.]] Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 16 no. 2, Junie 1976</ref><ref name=":4">Johl, Johann. Standpunte. Nuwe reeks 125 Oktober 1976</ref> In ''Beminde Antarktika'' verklaar die bundeltitel reeds die tema van liefde vir ’n koue mens, waaraan in verskeie verse uiting gegee word. Atmosfeer word geskep deur die winter en herfs as agtergrond te gebruik vir die digter op soek na aanraking, warmte en begrip.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /> In [[1977]] word die Reina Prinsen Geerligs-prys toegeken aan ''Beminde Antarktika'' en ''Mannin''. Hierdie twee bundels word later saam uitgegee as ''Siklus''.<ref>[[Kannemeyer, J.C.]] Rapport, 31 Julie 1994</ref><ref>Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 2, Mei 1995</ref> ''Otters in bronslaai'' is ’n vroeë hoogtepunt in haar [[oeuvre]], waar die bundelkonstruksie baie meer heg is as voorheen. Die bundeltitel verwys na die baljaar van otters (simbool van viriliteit en seksualiteit) in die lewegewende voedsel, maar “slaai” het ook die konnotasie van verskeidenheid, terwyl “bron” verwys na fontein asook na oorsprong en begin. Hierdie verskeidenheid vind uiting in die vele maniere waarin die mens sy werklikheid kan beleef en die gedigte ontgin dan ook die self, die huweliksmaat, seksualiteit, die kerk, die volk, huishouding en kinders, asook kreatiwiteit, geskiedenis en die aktualiteite van die samelewing. Ontrouheid vorm die vernaamste motief vir die bundel, veral ontrouheid binne die huwelik, maar ook ontrouheid teenoor God, nasionaliteit en kinders. Die bundelverdeling berus op die woorde van ’n ou dansliedjie wat deur dr. [[Stephanus Jacobus du Toit|S.J. du Toit]] in sy ''Suid-Afrikaanse volkspoësie'' opgeteken is. Die eerste afdeling is ''Daar onder in die Breërivier / daar was my plesier'', waarin die [[Vrystaat]] en die plaaslewe beskryf word. Die afdeling ''Daar loop die otters paar en paar / mannetjie en wyfie bymekaar'' bevat gedigte oor die alledaagse lewe van die vrou en moeder. ''Alsander Klipsalmander / Matthewis, Thewis die bokkie / En Jannie sit op die toppie / En Dawid maak die joppie'' is die kort derde afdeling.<ref>Le Roux, André. Beeld, 19 Oktober 1981</ref><ref>Brink, André P. Standpunte. Nuwe reeks 161, Oktober 1982</ref><ref>Cloete, T.T. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 22 no. 2, Junie 1982</ref><ref>Cloete, T.T. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982</ref><ref>Galloway, Francis. Die Transvaler, 2 November 1981</ref> ''Jerusalemgangers'' gebruik die historiese gegewe van die vroeë [[Voortrekkers]] wat onder leiding van Adam Enslin in die dertigerjare van die negentiende eeu Afrika ingetrek het op soek na die nuwe Jerusalem as verwysingsraamwerk. Hulle doel was om tot by Jerusalem te trek, waar Bybelse saligheid en volmaaktheid op hulle sou wag, maar vorder eindelik slegs tot by die [[Groot Marico]]-distrik. Hierdie gedoemde trek se profetiese visie, vervoering en passie, wat helaas op waan en selfs waansin gebaseer was, dien as bindmiddel vir die bundel en sy temas. Deur die verwysing na verskeie blanke en Afrika-mites word die soeke na die nuwe Jerusalem ’n beeld van die mens se soeke na die volmaakte toestand en die Afrikaner se selfbedrog in sy eietydse politieke beleid. Die politieke aktualiteit wat die hooftema van die bundel is, word nie eensydig aangebied nie en betrek ’n wye verskeidenheid van perspektiewe, wat ook die persoonlike of huishoudelike insluit. Eindelik is dit duidelik dat die werklikheid nie volmaak is nie, dat dit gevul is met monsters en gedrogte waar die mens sal moet saambestaan met ander groepe. In teenstelling met haar vroeër gedigte maak sy hier baie meer gebruik van intellektuele woorde en verwysings, wat die meer filosofiese benadering onderskryf.<ref>Brink, André P. Rapport, 19 Januarie 1986</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 26 no. 3, September 1986</ref> Vir ''Jerusalemgangers'' ontvang Antjie Krog die Rapport-prys in 1987, nadat dit die vorige jaar tweede geplaas is vir hierdie prys. ''Lady Anne'' ondersoek wit verblyf in ’n swart kontinent, waar Lady [[Anne Barnard]] se lewe aan die Kaap twee eeue gelede as metafoor gebruik word en haar perspektief afgewissel word met ’n hedendaagse verteller. Waar Lady Anne te wit en te beskermd en geïsoleerd aan die suidpunt van Afrika vasklou en nooit werklik deel word van die vasteland nie (tiperend van die blanke as geheel), kies die verteller om die binneland in te trek nadat sy deeglik besin het oor haar rol as digter, vrou en mens in hierdie nuwe lewe. So omarm sy dan die werklikheid van eenwording met die kontinent en sy mense, in teenstelling met die vreemdelingskap van die blanke.<ref>Viljoen, Louise. Die Burger, 28 Desember 1989</ref><ref>Conradie, Pieter. Rapport, 13 Augustus 1989</ref><ref>Gouws, Tom. Insig, Oktober 1989</ref><ref>Grové, A.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 30 no. 3, September 1990</ref><ref>Kannemeyer, J.C. ''Op weg na 2000''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998</ref> ''Lady Anne'' verower in 1990 die Hertzogprys en is in 1990 op die kortlys vir die C.N.A.-prys en in 1992 op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Reeds die titel ''Gedigte 1989–1995'' suggereer dat hier ’n minder hegte bundel is, waarvan die verse oor ’n wye verskeidenheid onderwerpe hoofsaaklik die tydperk waarin dit ontstaan as gemene deler het. Dit was ’n tyd van uiterstes in die samelewing, vanaf noodtoestand tot demokrasie, moorde en bomme teenoor vredesonderhandelinge, met liefde en uitreiking na die ander wat tegelyk met haat en geweld gepaardgaan. Die bundel skep dan ook ’n gefragmenteerde indruk, met die banale wat saam met die liriese gebundel word en die lewe wat beide ontluister en geloof word. Die gedig word in diens van die groter gemeenskap gebring, met die digter wat veral die sosio-politiese werklikhede en die magstryd tussen mans en vrouens uitbeeld. Die alledaagse spreektaal met sy nie-estetiese banaliteite word hier ontgin, gekombineer met effektiewe hoewel kras beeldgebruik om tot die waarheid op grondvlak deur te dring. Daar is dan ook verse oor die aktualiteite van die eietydse lewe, soos die sosio-politieke en maatskaplike omstandighede, die liefde en kinders. Die oorheersing van mans word afgeskud deur veral die afskud van die manlike orgaan as seksuele magsimbool. Die bevrydingstema regdeur die bundel het dan betrekking nie net op die gelyktydige politieke bevryding nie, maar ook op die bevryding van die vrou. Die deurlopende motief is stryd en protes, om sodoende alle oorheersing en norme af te skud, of dit nou polities, seksualiteit, geslagtelik of taalgebruik is.<ref>Kannemeyer, J.C''. Op weg na 2000''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998</ref><ref>Gouws, Tom. Beeld, 1 April 1996</ref><ref>Hambidge, Joan. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no.3, Augustus 1996</ref><ref>Jansen, Ena. Insig, Junie 1996</ref>  Die bundel word in ses afdelings verdeel. In 1996 is ''Gedigte 1989–1995'' op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Na afloop van die WVK en nadat Krog onder andere die [[Richtersveld]] besoek en ook deelneem aan ’n toer deur [[Wes-Afrika]] na Timboektoe, verskyn die digbundel ''Kleur kom nooit alleen nie''. Hierin besin sy oor die kontinent, sy geskiedenis en sy mense, veral oor die pyn en wreedheid wat dit kenmerk. Deur wedersydse respek en medemenslike liefde kan die wonde egter geheel word en die skanse tussen wit en swart, man en vrou afgebreek word. Na die koms van demokrasie bly die littekens van die verlede oor en hierdie kenmerk word getipeer deur die afdelings van die bundel met die woord “weefsel” saam te snoer.<ref>Snyman, Henning. Rapport, 3 Desember 2000</ref> ''Kleur kom nooit alleen nie'' word in 2001 bekroon met die heel eerste RAU-prys vir skeppende skryfwerk en is in 2004 op die kortlys vir die toekenning van die [[Helgaard Steyn-prys]]. Sy vertaal self ’n keur uit haar gedigte in Engels, wat as ''Down to my last skin'' gepubliseer word.<ref>Nel, Jo. Beeld, 19 Februarie 2001</ref> Die ENB Vita-prys word in 2001 aan haar toegeken vir ''Down to my last skin'', met die beoordelaars wat die mening uitspreek dat hierdie gedigte nie as vertalings lees nie, maar as skeppings in eie reg. Die bundel ''Verweerskrif'' doen Krog se reputasie gestand as digter wat grense oorskry en deur aanvaarde norms breek. Sy ondersoek die intens persoonlike onderwerp van die ouerwordende, menopousale vrou, wat voorheen hoofsaaklik as “onpoëties” beskou is. Weereens is die gedigte kenmerkend eerlik, reguit en uitgesproke oor die verwerende en disintegrerende fisiese liggaam, asook die wye spektrum van emosionele belewenis wat daarmee gepaardgaan, soos woede, weerstand, verlies, weemoed en pyn. Die titel dui op die tweedelige betekenis van fisiese verwering asook digterlike verweer teen die aftakeling. Die voorblad van die bundel sluit ten nouste met die inhoud saam en toon die naakte liggaam van ’n ouer wordende vrou.<ref>De Lange, Johann. Rapport, 16 April 2006</ref><ref>Van Vuuren, Helize. Beeld, 17 April 2006</ref> ''Verweerskrif'' verower in [[2007]] die Proteaprys vir die beste digbundel van die voorafgaande jaar en is in hierdie jaar ook op die kortlys vir die Universiteit van Johannesburg-prys. Die Engelse verwerking van hierdie bundel, ''Body bereft'', verskyn tesame met  die Afrikaanse uitgawe. ''Mede-wete'' en die Engelse weergawe daarvan, ''Synapse'' (’n vertaling van Karen Press) word gelyktydig gepubliseer. Hierdie bundel het sy ontstaan grootliks uit die ervaring van ’n jaar se verblyf in Duitsland, waar Krog aan verskeie unieke ervarings blootgestel is.<ref>Visagie, Andries. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015</ref><ref>Jacobs, Ihette. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015</ref><ref>Van Niekerk, Jacomien. Rapport, 7 Desember 2014</ref><ref>Viljoen, Louise. Beeld, 15 Desember 2014</ref> ''Mede-wete'' is in [[2015]] op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys en verower in hierdie jaar die Elisabeth Eybers-prys en die ATKV-prys vir poësie. ''Digter wordende'' is haar eie keur uit al haar gedigte.<ref>Odendaal, Bernard Versindaba: http://versindaba.co.za/2009/10/16/digter-wordende/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171128165156/http://versindaba.co.za/2009/10/16/digter-wordende/ |date=28 November 2017 }}</ref> In hierdie bundel orden sy haar gedigte tematies in vyf afdelings, eerder as chronologies. Die vyf afdelings is gedigte oor die verhouding tussen man en vrou, die verhouding tussen ma en kind, die skryfproses, die land en ''Lady Anne''.<ref>Du Plooy, Heilna. Beeld, 7 Desember 2009</ref> ==== Versamelbundels ==== Haar gedigte word opgeneem in talle versamelbundels, wat insluit ''Groot verseboek'', ''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte'', ''Digters en digkuns'', ''Die dye trek die dye aan'',<ref>Pieterse, H.J. Beeld, 23 November 1998</ref> ''Woordpaljas'', ''Liggaamlose taal'', ''Goudaar'', ''My Afrikaanse verseboek'', ''Kraaines'', ''Verse vir Opperman'', ''Majesteit, die kat'', ''Die goue vreugde'', ''Voorspraak'' en ''Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte''. In 2020 word van haar gedigte in ''Vers en vrou'' opgeneem. <ref>De Wet, K. (samest.) Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020</ref> Sy publiseer ook in letterkundige tydskrifte soos ''Standpunte'' en van haar gedigte word in die April [[1985]] uitgawe van die Belgiese tydskrif ''Kruispunt'' opgeneem. Uit haar bundels ''Kleur kom nooit alleen nie'', ''Gedigte 1989–1995'', ''Jerusalemgangers'', ''Lady Anne'', ''Verweerskrif'', ''Otters in Bronslaai'', ''Met woorde soos met kerse'', ''Die sterre sê ‘tsau’'' en ''Country of My Skull'' vertaal sy en ander vertalers ’n aantal gedigte waarvan ’n keur opgeneem word in die Engelse bundel ''Skinned''.<ref>De Kock, Leon. Beeld, 15 Julie 2013</ref> Hierdie bundel word ook in [[Verenigde State van Amerika|Amerika]] uitgegee, ’n eerste vir Antjie. Haar gedigte word vertaal in onder andere [[Engels]], [[Nederlands]], [[Italiaans]], [[Spaans]], [[Sweeds]] en [[Serwies]], terwyl sommiges ook getoonset word.<ref>De Lange, Johann Kaapse paragrawe: http://johanndelange.blogspot.co.za/2010/07/musikale-strukture-in-die-poesie-van.html</ref> ==== Kinderversies ==== Sy lewer ook werk vir kinders. ''Mankepank en ander monsters'' is kinderverse waarin monsters soos die krokodil, die tokkelos, Antjie Somers en spoke in ’n idilliese omgewing saam met feetjies en meerminne woon. Sodoende word die Afrikaanse (hoofsaaklik Westerse) kinderkultuur met dié van die swart volke vermeng. ''Voëls van anderste vere'' is ’n interessante eerste in die Afrikaanse kinderpoësie, aangesien elke Afrikaanse gedig ook ’n Engelse en Xhosa weergawe bevat, vertaal deur [[Michael Cope]] en Sandile Dikeni. Onderwerpe wat aangeroer word, is diere, die kind se leefwêreld en verwysingsraamwerk en die multikulturele samelewing. Sy verwerk ook Robert Browning se weergawe van die klassieke ''Die rottevanger van Hamelndorp'' in Afrikaanse beryming. In ''Fynbos-feetjies'' skryf sy gedigte oor die natuur en plantegroei, ryklik geïllustreer deur Fiona Moodie. Dit is veral die Kaapse blomme en plante wat beskryf word, met realistiese illustrasies van plante, diere, insekte en reptiele. Selfs die wetenskaplike name word soms weergegee, sodat die boek ook ’n opvoedkundige funksie vervul tesame met die vermaak.<ref>Kempen, Willem. Beeld, 3 September 2007</ref> Hierdie bundel word in Engels vertaal deur Gus Ferguson. Van haar kinderverse word opgeneem in ''Nuwe Kleuterverseboek''. === Prosa === Toenemend maak sy ook op prosagebied ’n bydrae en begin al hoe meer om haar in hierdie genre van Engels te bedien om sodoende ’n groter mark te bereik. Sy skryf ’n roman wat as ''Relaas van ’n moord'' (in Engels vertaal as ''Account of a murder'') gepubliseer word. Hierin kombineer sy op vindingryke wyse feit en fiksie van die voorval toe sy en haar familie aan die einde van die apartheidsjare by ’n moord op Kroonstad betrek word en sy as staatsgetuie in die hof moet getuig. Dit gebeur toe ’n lid van Umkhonto we Sizwe ’n bendeleier doodskiet en die moordwapen daarna op haar voorstoep versteek. Hierdie voorval het groot invloed op haar verhouding met haar man en kinders. In die roman word die politieke gebeure en menings van die tyd, asook die verraad en morele stryd om reg en verkeerd ondersoek. Die opspraakwekkende ''Country of my skull'' skryf sy eers in Afrikaans en vertaal dit dan in Engels met die hulp van Ivan Vladislavic. Hierin gee sy verslag van die werk van die WVK en beeld onder andere deur die regstreekse woorde van slagoffers die misdade uit wat tydens die apartheidsbewind gepleeg is. Sodoende word die volle afgryslikheid van dinge wat gebeur het effektief gekommunikeer. As “medepligtige” weens haar eie wit vel gee sy ook haar eie perspektief in soeke na heling.<ref>Slabbert, Frederik van Zyl. Insig, Mei 1998</ref><ref>Jordaan, Wilhelm. Beeld, 10 Junie 2002</ref> Vir ''Country'' ''of my skull'' verower sy in 1999 die [[Sunday Times]] Alan Paton Award vir nie-fiksie en ook ’n toekenning van die internasionale Hiroshima Stigting vir Vrede en Kultuur, terwyl hierdie boek ook verskyn onder die lys van die tophonderd boeke uit Afrika in die twintigste eeu wat deur kenners van die vasteland saamgestel is. Die boek word in 1999 ook eervol vermeld in die Noma-toekennings. Sy wen in [[2000]] die Booksellers’ Choice Award vir die boek wat hulle die meeste geniet het om te verkoop, naamlik ''Country of my'' ''skull'', asook in 2001 ’n [[Olive Schreiner-prys]] vir hierdie boek. ’n Internasionale rolprent getiteld ''In my country'' word van ''Country of my skull'' gemaak met [[Juliette Binoche]] en [[Samuel L. Jackson]] in die hoofrolle, maar die fiktiewe liefdesverhouding tussen die hoofkarakters wat die draaiboekskrywers gebruik om die sensasie te laai werk negatief in op die ontvangs en ervaring van die rolprent. Die boek word voorgeskryf aan universiteite in Amerika en [[Europa]] as deel van die leerplan wat handel oor die optekening van die verlede. ''Country of my skull'' word in verskeie tale vertaal, insluitende Italiaans, Duits, Spaans, Deens en Nederlands. ''A change of tongue'' tree in gesprek met haar moeder<ref>Viljoen, Louise Tydskrif vir Letterkunde: http://www.ajol.info/index.php/tvl/article/view/29788</ref> en gee ’n relaas oor die nuwe Suid-Afrika met sy winste in vergelyking met die apartheidsjare en ook sy probleme en tekortkominge. Dit is ook ’n outobiografie met ’n besondere fokus op Kroonstad, die digter se gebied van herkoms. Besonder boeiend is die agtergrond tot haar digterskap. Die sentrale boodskap van die boek is dat aanpassing noodsaaklik en onafwendbaar is en met die nuwe omstandighede moet mense aanpas. Aanpassing is egter slegs moontlik as daar ’n geheue is van die verlede. In 2004 verower sy weer die Booksellers Award vir die boek wat boekhandelaars die meeste geniet om te verkoop, naamlik ''A change of tongue''. Hierdie boek skryf sy oorspronklik in Afrikaans en vertolk dit daarna in Engels.<ref>Van Niekerk, Anton. Rapport, 23 November 2003</ref><ref>Burger, Willie. Beeld, 20 Oktober 2003</ref><ref>Rossouw, Henk. Insig, Desember 2003</ref> Die Afrikaanse weergawe word ook later gepubliseer as ''’n Ander tongval''.<ref>Van Zyl, Albert. Rapport, 23 Oktober 2005</ref> In ''Begging to be black'' vertel sy drie verhale, naamlik weer die verhaal van die moord op Kroonstad, die verhaal van die Basoetoe-koning Moshoeshoe I en ’n relaas oor haar verblyf in Europa as navorsingsgenoot in [[Berlyn]]. Deur hierdie verhale ondersoek sy hoe die kultuur waarvandaan jy kom jou persepsies kleur en dat optredes deur swart mense vanuit ’n swart oogpunt verstaan moet word.<ref>Kozain, Rustum. Rapport, 27 Desember 2009</ref><ref>Coetzee, Gert. Beeld, 15 Maart 2010</ref> ''Begging to be black'' is in [[2010]] op die kortlys vir die toekenning van die Alan Paton-prys. Oor die WVK publiseer sy in [[2009]] die boek ''There was this goat – Investigating the Truth Commission testimony of Notrose Nobomvu Konile'', wat sy saam met Nosisi Mpolweni en Kopano Ratele skryf. ''Conditional Tense: Memory and Vocabulary after the South African Truth and Reconciliation Commission'' fokus op die ontwikkelings in die Suid-Afrikaanse demokrasie na afloop van die Waarheid- en Versoeningskommissie. Ná die  aanvanklike optimisme het die effek van die land se geskakeerde verlede en traumatiese gebeure soos kolonialisme, die [[Anglo-Boereoorlog]], [[apartheid]] en die impak van voortdurende rassisme, kapitalistiese eksploitasie en korrupsie die samehorigheid van die land se mense grootliks verongeluk. Die skrywer ondersoek in ’n aantal artikels verskeie tekste uit alle hoeke van die samelewing om ’n meer tolerante en begrypende toekomspad aan te dui. Tekste van swart vroue, Afrikanermans en strokies word bespreek saam met die werk van Afrika-filosowe, teoloë en Nobelpryswenners. === Drama === Haar toneelstuk ''Waarom is die wat voor toyi-toyi altyd so vet'' word in 1999 by die [[Aardklop|Aardklop Kunstefees]] en by die [[Markteater]] in [[Johannesburg]] opgevoer met [[Marthinus Basson]] as regisseur. Die drama spreek die probleme aan van die inwoners van die nuwe Suid-Afrika, wat moet leer om saam te leef en van hulle vooroordele ontslae te raak. Dit is ’n tweegesprek tussen ’n wit vrou (Trudie) en ’n swart vrou (Gugu). Beide is ma’s met kinders in ’n voorstedelike laerskool en is getroud met mans wat aan die weermag verbonde is en vroeër in die struggle teen mekaar geveg het. Gugu se man is nou in ’n hoër rang aangestel as Trudie s’n, ten spyte van laasgenoemde se langer diensjare. Trudie en Gugu is besig om ’n muurskildery te verf terwyl hulle die verhouding van swart mense met Afrikaners bespreek. Dit vat nie lank voordat hulle mekaar te lyf wil gaan nie, maar die muurskildery moet klaar.<ref>Boekkooi, Paul. Plus, 4 April 2000</ref> ''’n Ander tongval'' word deur [[Saartjie Botha]] omgesit in ’n toneelstuk en onder andere by die [[Klein Karoo Nasionale Kunstefees|KKNK]] opgevoer. Die komponis Rudiger Meyer skryf musiek wat Antjie se eie voorlesings uit ''Begging to be black'' vergesel, gespeel deur die pianis Jill Richards en gekombineer met agtergrondklanke uit Berlyn vir die produksie ''Antjie in Berlin''. Hierdie produksie open in 2012 by die Grahamstad Nasionale Kunstefees. Antjie vertaal ook ''Mamma Medea'', ’n toneelstuk van die Belgiese Tom Lanoye, wat rofweg gebaseer is op die antieke Griekse drama ''Medea'' van [[Euripides]]. === Vertalings en samestellings === Benewens haar eie kreatiewe skryfwerk vertaal sy ook gedigte uit die ander inheemse Suid-Afrikaanse tale in Afrikaans en publiseer dit as ''Met woorde soos met kerse''.<ref>Blumer, Arnold Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/krog.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140705191441/http://www.oulitnet.co.za/mond/krog.asp |date= 5 Julie 2014 }}</ref> Hierdie bundel is ’n baie waardevolle toevoeging tot die letterkundige skat binne Afrikaans en bevat gedigte wat strek oor ’n tydperk van meer as 150 jaar en gedigte uit die letterkundes van die /Xam, [[Xhosa]], [[Zoeloe]], [[Ndebele (taal)|Ndebele]], Swati, [[Venda (taal)|Venda]], [[Tsonga]], [[Noord-Sotho (taal)|Noord-Sotho]], [[Tswana]] en [[Suid-Sotho]] insluit. Benewens die vertalings sluit sy dikwels ook verhelderende inleidings tot die gedigte in.<ref>De Wet, Karen. Beeld, 17 Junie 2002</ref><ref>Dikeni, Sandile. Rapport, 26 Mei 2002</ref> In 2003 ontvang sy die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut se prys vir die vertaling van inheemse gedigte in ''Met woorde soos met kerse'' en hierdie boek is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die [[W.A. Hofmeyr-prys]]. Haar vertalings van San-digters se gedigte word as ''die sterre sê ‘tsau’'' en ''the stars say ‘tsau'' gepubliseer.<ref>Brink, André P. Rapport, 27 Junie 2004</ref><ref>Visagie, Andries. Beeld, 23 Augustus 2004</ref> In 2005 is ''Die sterre sê ‘tsau’'' op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys vir poësie. Haar en [[André P. Brink]] se Engelse vertaling van die gedigte van [[Ingrid Jonker]] (''Black butterflies – selected poems'') is in 2009 op die kortlys vir die literêre vertalingsprys van die Suid-Afrikaanse vertalersinstituut. [[Nelson Mandela]] se ''Long walk to freedom'' vertaal sy as ''Lang pad na vryheid'' en die Nederlandse skrywer se boek “''Mondvol glas'', oor [[Demetrios Tsafendas|Demitrios Tsafendas]] wat dr. [[Hendrik Verwoerd]] vermoor het, word ''Domein van glas'' in Afrikaans.<ref>Venter, L.S. Beeld, 29 Mei 2000</ref><ref>Hough, Barrie. Rapport, 11 Junie 2000</ref> Antjie vertaal ook ''Mamma Medea'', ’n toneelstuk van die Nederlandse Tom Lanoye, wat rofweg gebaseer is op die antieke Griekse drama ''Medea'' van Euripides. Prinses Medea van Kolchis raak verlief op Jason, die barbaarse leier van die Argonoute. Sy verraai haar vader en help Jason om die Goue Vag te buit nadat Jason haar broer vermoor het. Medea vlug saam met Jason na Korinthe, waar Jason sy voorneme aankondig om ook met Kreousa, die dogter van koning Kreon van Korinthe, te trou. In haar knap versvertaling bou Krog ook verwysings in na tydgenootlike Suid-Afrikaanse werklikhede en word verskeie variëteite van Afrikaans benut. By 2002 se Aardklop Kunstefees ontvang die regisseur Marthinus Basson ''Beeld Plus'' se Aartvarkprys vir innoverende werk vir sy ontwerp en regie van hierdie stuk. In 2013 word haar vertaling van [[Athol Fugard]] se drama ''The captain’s tiger'' as ''Die kaptein se tier'' by die Suidoosterfees in Kaapstad opgevoer. Sy vertaal ook ''Sam'' van Ingrid Vander Veken en ''Die gelukkige prins'' van [[Oscar Wilde]]. Haar eie werke is al vertaal in onder andere Engels, Nederlands, Frans, Spaans, Sweeds en Serwies. As samesteller versorg sy onder andere ''Deurloop'', ’n keuse uit die essays van haar moeder, Dot Serfontein; ''Losvoor'', ’n versameling van Afrikaanse gedigte; ''Die dye trek die dye aan'', ’n bundel erotiese poësie saam met [[Johann de Lange]] en saam met Alfred Schaffer versorg sy ''Nuwe stemme 3'', ’n bundel gedigte uit die werk van belowende digters.<ref>Visagie, Andries. Beeld, 20 Junie 2005</ref><ref>Hambidge, Joan. Rapport, 12 Junie 2005</ref> == Eerbewyse == Haar werk en haar persoon word verskeie kere met eerbewyse bekroon. In [[1986]] vervaardig Carl Theunissen en André van den Heever ’n televisieprogram oor haar wat ’n ATKV-prys wen. As erkenning van haar rol as een van die belangrikste Suid-Afrikaanse stemme nooi Poetry International haar in 1992 en weer in 2004 na [[Rotterdam]] vir die jaarlikse poësiefees om op te tree saam met digters uit die res van die wêreld. In 1996 ontvang sy die Foreign Correspondent Award vir uitstaande joernalistiek met haar verslagdoening oor die [[Waarheid-en-versoeningskommissie|WVK]] vir haar artikels wat in ''[[Mail & Guardian]]'' verskyn het en in dieselfde jaar word sy en haar span bekroon met die Pringle-prys vir uitnemendheid in joernalistiek. Sy lewer die sleuteltoesprake in 1998 by die Zimbabwe Book Fair en ook by die Conference on Women and Violence in [[Washington, D.C.|Washington]] in Amerika, wat deur die [[Wêreldbank]] gereël is. Robert Dorsman vertaal van haar gedigte in Nederlands wat in 1999 as ''Om te kan asemhaal'' gepubliseer word. In 2000 ontvang sy die Year 2000 Award van die Hiroshima Foundation for Peace and Culture vir haar bydrae tot waarheid en versoening in Suid-Afrika. Sy word uitgenooi om lesings oor die WVK te hou by onder andere die [[Universiteit van Londen|Universiteite van Londen]] en Glasgow in die [[Verenigde Koninkryk]], Essen en Dortmund in Duitsland, Utrecht in Nederland, Antwerpen in België en McGill, Bishops, Carleton en Toronto in Kanada. In Rwanda is sy die leier van die Engelse sessie by ’n konferensie oor die skryfkuns. Sy verskyn ook gereeld op radioprogramme oor wêreldsake van die , die Dutch World Service in Hilversum en die Belgiese, Australiese, Nieu-Seelandse en Amerikaanse radiostasies. Die Tavistock-kliniek in [[Londen]] ken in [[2002]] ’n eredoktorsgraad aan haar toe vir die bydrae wat haar werk tot die veredeling van wêreld-humanisme gelewer het. Sy word in 2003 genooi om die Internasionale Letterkundefees Winternachten in Den Haag te open met ’n orakelspreuk oor die toekoms van Afrikaans. Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vereer haar in 2004 met ’n Afrikaans Onbeperk Kanna-toekenning vir vernuwende denke. Ook in 2004 ken die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] ’n eredoktorsgraad aan haar toe en word sy deur die Kovsie-Alumnibond vereer en benoem as Oud-Kovsie van die Jaar. Die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] verkies haar in 2004 tot die raad van hierdie universiteit. In 2009 word die spesiale uitgawe van die jaarlikse Nederlandse Gedichtendag deur haar geskryf, die eerste keer dat hierdie uitgawe nie oorspronklik Nederlandstalige gedigte bevat nie. Die titel van die siklus van nege gedigte is ''Waar ik jou word''. Die uitgawe bevat ook Nederlandse vertalings van die gedigte. Die ATKV bewys in 2009 hulle hoogste eerbetoon aan haar deur haar te vereer met ’n ATKV Prestige-toekenning, wat tydens die Klein Karoo Nasionale Kunstefees op Oudtshoorn aan haar oorhandig word. By Winternachten 2010, die internasionale literatuur- en rolprentfees in [[Den Haag]], lewer sy die groot openingslesing. In April 2012 ken die Universiteit van Stellenbosch ’n eredoktorsgraad aan haar toe en in dieselfde jaar vereer die Tuks-Alumni Raad haar met ’n Laureaat-toekenning. Nederland vereer haar met die viering van haar sestigste verjaarsdag in 2012 met ''44 Gedichten voor Antjie'', ’n gedenkbundel met opdragverse onder redaksie van Peter Swanborn en Robert Dorsman. In Februarie 2013 word die produksie ''Woorde met wieke'' in die Oude Libertas-teater op Stellenbosch op die planke gebring, waar verskeie vooraanstaande Afrikaanse kunstenaars (insluitende [[Coenie de Villiers]], [[Jak de Priester]], Herman van den Bergh en [[Andries Bezuidenhout]]), hulle toonsettings van haar gedigte uitvoer. In [[2014]] val ’n besondere eer haar te beurt wanneer die bundel ''Körper, beraubt'' met vertalings van haar gedigte uit die bundels ''Verweerskrif'' en ''Mede-wete'' deur Barbara Jung in Duits verskyn, die eerste keer dat ’n Duitse bundel van ’n Afrikaanse digter gepubliseer word. Daar word ook boeke geskryf oor Antjie Krog se werk, insluitende Pieter Conradie se ''Geslagtelikheid in die Antjie Krog-teks'' en Louise Viljoen se ''Ons ongehoorde soort: beskouings oor die werk van Antjie Krog'', terwyl Judith Lütge Coullie en Andries Visagie as redakteurs ’n aantal belangrike artikels oor haar werk byeenbring in die boek ''Antjie Krog: An ethics of body and otherness''. Anthea Garman skryf die studie ''Antjie Krog and the post-apartheid public sphere'', waarin haar lewe en werk en veral haar belangrikheid as politieke aktivis post-apartheid ontleed word. == Publikasies == === Digbundels === * ''Dogter van Jefta'' (1970) * ''Januarie-suite'' (1972) * ''Beminde Antarktika'' (1974) * ''Mannin'' (1974) * ''Otters in Bronslaai'' (1981) * ''Jerusalemgangers'' (1985) * ''Lady Anne'' (1989) * ''Gedigte 1989–1995'' (1995) * ''Kleur kom nooit alleen nie'' (2000) * ''Down to my last skin'' (2000) * ''Met woorde soos met kerse'' (2002) * ''Verweerskrif'' (2006) * "Mede-wete" (2014) === Gedigte vir kinders === * ''Mankepank en ander Monsters'' (1989) * ''Voëls van anderste vere'' (1992) * ''Fynbosfeetjies'' deur Antjie Krog en Fiona Moodie (illus.) Ook in Engels gepubliseer as ''Fynbos Fairies''. (2007) === Prosa === * ''Relaas van 'n Moord'' (1995) * ''Country of My Skull'' (1998), in die [[VSA]] uitgegee as ''In my country'' * ''A Change of Tongue'' (2003), in Afrikaans uitgegee as ''’n Ander Tongval'' * ''Begging to Be Black'' (2010) === Drama === * ''Waarom is die wat voor Toyi-toyi altyd vet?'' (1999) === Vertaling === * ''Domein van Glas'', uit die [[Nederlands (taal)|Nederlandse]] ''Mondvol Glas'' deur [[Henk van Woerden]] * ''Lang Pad na Vryheid'', uit die [[Engels (taal)|Engelse]] ''Long Walk to Freedom'' deur [[Nelson Mandela]] * ''Mamma Medea'', uit die [[Vlaams (taalkunde)|Vlaamse]] drama ''Mamma Medea'' deur [[Tom Lanoye]] == Toekennings == Sy verwerf die volgende toekenning:<ref>Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/antjie-krog/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161111172445/http://versindaba.co.za/gedigte/antjie-krog/ |date=11 November 2016 }}</ref> * [[Eugene Maraisprys]] (1973) * [[Reina Prinsen Geerligs-prys]] (1976) * [[Rapport]]-prys (1987) * [[Hertzogprys]] (1990) * ''Buitelandse medewerker''-toekenning (1996) * Pringle-toekenning (1996) * [[Alan Paton]]-toekenning (1996) * Booksellers-toekenning (1999) * Hirosjima-vredes- kultuurstigting-toekenning (2000) * [[Olive Schreiner-prys]] vir prosa (2000) * RAU-prys vir Skeppende Skryfwerk (2001) * Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut toekenning vir voortreflike vertaling (2003) * Hertzogprys (2017, vir ''Mede-wete'')<ref>{{cite web |url=http://www.litnet.co.za/video-antjie-krog-se-toespraak-die-ontvangs-van-die-hertzogprys-2017/ |title=Video: Antjie Krog se toespraak by die ontvangs van die Hertzogprys 2017 |access-date=25 Junie 2017 |format=[[Video]] |work=[[LitNet]] |language=af |archive-url=https://web.archive.org/web/20181003063012/https://www.litnet.co.za/video-antjie-krog-se-toespraak-die-ontvangs-van-die-hertzogprys-2017/ |archive-date=3 Oktober 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * [[Gouden Ganzenveer]] (2018), 'n Nederlandse literatuurprys.<ref>[https://maroelamedia.co.za/afrikaans/antjie-krog-ontvang-nederlandse-literatuurprys/ Maroela Media Jan 2018] </ref> == Bronne == === Boeke === * Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers). ''Voorspraak''. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994 * Beukes, W.D. (red.) ''Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990''. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992 * Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) ''Samehang en sin''. Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983 * Cloete, T.T. (red.) ''Die Afrikaanse literatuur sedert sestig''. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Gouws, Tom. ''Antjie Krog (1952-).'' in Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel I''. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Grové, A.P. ''Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans''. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk    1988 * Kannemeyer, J.C. ''Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2''. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. (red.) ''Kraaines.'' Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988 * Kannemeyer, J.C. ''Verse vir die vraestel.'' Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Kannemeyer, J.C. ''Die Afrikaanse literatuur 1652–2004''. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) ''Digters en digkuns''. Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007 * Pheiffer, R.H. ''Woordpaljas.'' Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derdedruk 1993 * Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel 2''. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel Deel 3.'' Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 === Tydskrifte en koerante === * Anoniem. ''Antjie Krog word hier nou ’n Antjie Somers.'' Rapport, 15 September 1985 * Anstey, Gillian. ''When the truth hurts the heart''. Sunday Times, 23 Mei 1999 * Brink-de Wind, Marian. ''’Lady Anne’ deur die oog van die vis''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 2, Mei 1992 * Brümmer, Willemien. ''Net ’n ou ‘battle-axe’''. Beeld, 3 Junie 2006 * Brynard, Karin. ''‘Wit mêrrim’ se woorde skroei.'' Beeld, 28 Februarie 2011 * Burger, Karin. ''My boek is so goed, hoekom kry ek so min?'' Rapport, 1 Maart 2009 * Cloete, T.T. ''Tendense in vyf nuwe digbundels''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 47 no. 1, Herfs 2010 * Coetzee, Jan. ''Antjie in somer van haar liefde''. Rapport, 10 Oktober 1976 * De Bruin, Philip. ''Antjie en haar ma verskil, maar daar’s geen wrywing''. Die Burger, 15 Julie 1993 * Deloof, Jan (samesteller). ''Skryf asseblief terug.'' Kruispunt. No. 95 April 1985 * De Wet, Annelie. ''Getemperde Antjie Krog is terug.'' Beeld, 8 September 1981 * Eie korrespondent. ''Antjie had nie tyd vir beryming.'' Die Burger, 3 Desember 1992 * Erasmus, Elfra. '' 'Bieg-prys’ is ’n eer.'' Beeld, 19 Augustus 2004 * Erasmus, Elfra. ''Jonges vermy digkuns om weg te kom van oues en hul stink verlede''. Beeld, 18 September 2004 * Ester, Hans. ''Afrikaanse poësie vir Nederlandse gedigtedag.'' Plus, 5 Februarie 2009 * Eybers, Johan. ''Antjie Krog kry prys vir nuwe bundel.'' Rapport, 18 November 2001 * Gilfillan, F.R. ''Huldigingswoord vir die toekenning van die Hertzogprys.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, no. 4, November 1990 * Gouws, Tom. ''Die haplografiese lees van Antjie Krog''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, Februarie 1990 * Greeff, Rachelle. ''Wat deurnagdans met feetjievoete maak.'' Rapport, 8 Julie 2007 * Hambidge, Joan. ''Krog se vertalings net seekoei-oortjies.'' Beeld, 7 Desember 2002 * Hugo, Daniel. ''Feetjies vir Afrika?'' By, 28 Julie 2007 * Jackson, Neels. ''Krog ‘vra onhaalbare’, maar kry lof vir rasgesprek.'' Beeld, 5 Mei 2010 * Jacobs, Sean. ''Krog groet blad vir SAUK pos''. Die Burger, 14 Januarie 1995 * Johl, Johann. ''Musiek en literatuur: ’n Voorstudie met verwysing na die oeuvre van Antjie Krog''. Standpunte. Nuwe reeks Februarie 1981 * Kannemeyer, J.C. ''Die horries van A.E. Samuel (gebore Krog).'' Tydskrif vir Letterkunde. Augustus 1989 * Korrespondent. ''Ma Antjie M.A.'' Die Burger, 27 April 1983 * Krog, Antjie. ''Van digter tot ‘podiumbeest''’. By, 18 November 2006 * La Vita, Murray. ''Verlig oor elke omstrede bundel.'' Naweek-Beeld, 14 Maart 2009 * Lemmer, Erika. ''Volminkte sonnette in die Krog-oeuvre: ‘trassies wat uit definisie vry breek’''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no.3, Augustus 1996 * Le Roux, André. ''Die minste skade met my gedigte''. Die Burger, 28 April 1987 * Le Roux, Frieda. ''Krog se stem kry Berlyn-klank by''. Beeld, 3 Julie 2012 * Leuvennink, Jacqueline. ''Antjie Krog sit mens-wees op papier''. Sarie Marais, 28 April 1982 * Ley, Marga. ''Die punt waar jou lyf teen jou gedraai het.'' Beeld, 30 September 2006 * Loots, Sonja. ''Die tong van transformasie.'' Rapport, 12 Oktober 2003 * Malan, Marlene. ''Twis oor tantièmes''. Rapport, 15 Februarie 2009 * Marais, Danie. ''Vraag en antwoord met Antjie Krog.'' Boeke-Insig, no. 1 Lente 2007 * Nieuwoudt, Stephanie. ''WVK ’n storie anderkant woorde, sê Krog oor boek.'' Beeld, 28 April 1998 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Lewende legendes.'' Plus, 19 November 1999 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Met dié bundel is alles vryer.'' Beeld, 16 Oktober 2000 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Vertaling is altyd ’n vorm van verraad, maar hou taal soepel.'' Beeld, 13 September 2002 * Nieuwoudt, Stephanie. ''Ego laat die tonge klap.'' Naweek-Beeld, 11 Oktober 2003 * Parker, Elize en Botha, ''Annél. Antjie se nuwe stem''. Sarie, November 2003 * Pieterse, Henning. ''Voorgeskrewe poësie''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 4, November 1991 * Pople, Laetitia. ''Krog se boek dalk rolprent.'' Beeld, 7 Desember 1998 * Pretorius, Antoinette. ''Bodily disintegration and successful ageing in Body Bereft by Antie Krog.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015 * Prins, Jo. ''Khoisan-verwerkings in Afrikaans in Berlyn.'' * Retief, Hanlie. ''Die binnekant en buitekant van Samuels én Krog.'' Rapport, 15 Oktober 2000 * Sachs, Albie. ''Antjie, in vyf strofes''. Bylae by Nasnuus, November 2000 * Samuel, Andries. ''Die grootmense wat so grawe.'' Rapport, 7 Junie 2009 * Schaffer, Alfred. ''Om deur al die beknellings te bars''. Beeld, 3 Januarie 2015 * Scholtz, Hettie. ''Sy weet waarheen sy op pad is''. Insig, Oktober 2000 * Scholtz, Hettie. ''Die stem van Antjie.'' Insig, Junie 2002 * Schutte, H.J. ''Gedig-ontledings.'' Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 4, November 1982 * Slabber, Coenie. ''Antjie se mense''. Rapport, 3 Mei 1987 * Slabber, Coenie. ''Deurbraak met Antjie se ‘Anne’''. Rapport, 22 April 1990 * Slabbert, Antoinette. ''Bitterpits kunsskat''. Beeld, 3 Januarie 2005 * Smith, Francois. ''Antjie en die Nagtegaaltjie''. Insig, Mei 2004 * Smith, M.E. ''Gedigte van Antjie Krog.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 3, Augustus 1986 * Smuts, Dene. ''Die dilemma van Antjie Krog''. Beeld, 30 Augustus 1975 * Snyman, N.J. ''Verse van Antjie Krog: Klein vredes van die liefde.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang29 no. 1, Februarie 1991 * Snyman, N.J. ''Antjie Krog aan boord Sir Edward Hughes''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 4, November 1994 * Van der Merwe, Kirby. ''Om swart te dink.'' By, 14 November 2009 * Van Niekerk, Jacomien. ''Biografie in die pryslied: die bydrae van Antjie Krog naas twee Xhosa-pryssangers.'' Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007 * Van Rooyen, Tineke. ''Vier gedigte''’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31, no. 2, Mei 1993 * Van Zyl, Johan. ''Antjie se asem''. Naweek-Beeld, 21 Desember 2002 * Van Zyl, Wium .''Van ‘Djokjakarta’ tot ‘Die ballade van die onwaarskynlike seun’''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990 * Viljoen, Louise. ''Antjie Krog en haar literêre moeders: die werking van ’n vroulike tradisie in die Afrikaanse poësie''. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007 === Internet === * Brümmer, Willemien. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2006/06/02/DB/15/Krog.html * De Vries, Willem. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2012/09/20/SK/14/antjiekrog_denhaag.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Erasmus, Elfra. Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2004/08/23/VB/8/03.html * Hambidge, Joan. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/09/16/5/1.html * La Vita, Murray. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2009/03/13/SK/13/krogg.html * Nieuwoudt, Stephanie. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/11/19/3/8.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Retief, Hanlie. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2000/10/15/5/2.html * Smith, Francois. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/10/16/DB/10LDN/05.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{cite web|url=https://www.litnet.co.za/antjie-krog-is-nobelprijs-waardig/|title=“Antjie Krog is Nobelprijs-waardig”|date=13 September 2018|work=[[LitNet]]|accessdate=16 September 2018}} === Ongepubliseerde dokumente === * Olivier, Fanie. ''Handleiding oor ‘Fynbos feetjies’''. “Boeke-Insig == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} * Skrywersprofiel op LitNet: https://www.litnet.co.za/antjiekrog-1952/ * Onderhoud met Krog op LitNet: https://www.litnet.co.za/absa-ketting-ronelda-kamfer-gesels-met-antjie-krog/ * Jacomien van Niekerk, verhandeling oor Krog; Universiteit van Pretoria: http://repository.up.ac.za/handle/2263/3328 * [https://web.archive.org/web/20101127044042/http://www.luxmagazine.nl/visionarythinkers/ Video's van televisieprogramme met Antjie Krog] {{Wenners van die Gouden Ganzenveer}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Krog, Antjie}} [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse dramaturge]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse joernaliste]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse vertalers]] [[Kategorie:Geboortes in 1952]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Afrikaners]] 0nkg49xg7j6x9snm5dibc52xkedwwqy 4 9591 2516060 2515713 2022-07-30T09:19:00Z Burgert Behr 2401 Nuwe voorstel: Uranus se ringe wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" | colspan="2" | '''Kandidaatartikels vir voorblad: Help vorm die beste van Wikipedia''' Hier besluit ons watter artikels op die voorblad van die Afrikaanse Wikipedia gaan verskyn. ''''n Voorbladartikel''' moet die beste werk op Wikipedia ten toon stel. Om 'n artikel te nomineer kan dit gewoon bygevoeg word aan die onderkant van hierdie bladsy. Lees asseblief eers die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|Riglyne vir nominasie]] voor u 'n artikel nomineer. U kan beïnvloed wat op die voorblad verskyn deur 'n artikel te ondersteun of deur beswaar aan te teken. Persone wat 'n artikel voorstel moet ook bereid wees om te help om besware aan te spreek. As daar geen noemenswaardige besware is nie kan 'n artikel moontlik 'n voorbladartikel word. Die beleid is tans om enige genomineerde bladsy waarvoor daar na 'n maand geen geldige beswaar is nie en wat aan die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|vereistes voldoen]] as 'n moontlike voorbladartikel te beskou. 'n Artikel word vir 'n week lank op die voorblad vertoon, vanaf Maandag tot die daaropvolgende Sondag. Ou suksesvolle nominasies word na die betrokke argief verskuif. 'n Lys van voorbladartikels wat al in hierdie jaar gebruik is, is by [[Wikipedia:Voorbladartikels {{CURRENTYEAR}}]] te kry. Daar is ook 'n inleiding tot die voorbladartikelprojek by [[Wikipedia:Voorbladartikel]]. Onsuksesvolle nominasies kan besigtig word by [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies/2022]]. |- | colspan="2" | <div style="border-bottom: solid 2px #479429;">[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] '''Opkomende weke'''</div> |- valign="top" | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}|Volgende week]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }}}} }} | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}|Die week daarop]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }}}} }} |} {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2005|2005]] | argief2 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2006|2006]] | argief3 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2007|2007]] | argief4 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2008|2008]] | argief5 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2009|2009]] | argief6 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2010|2010]] | argief7 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2011|2011]] | argief8 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2012|2012]] | argief9 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2013|2013]] | argief10 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2014|2014]] | argief11 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2015|2015]] | argief12 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2016|2016]] | argief13 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2017|2017]] | argief14 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2018|2018]] | argief15 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2019|2019]] | argief16 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2020|2020]] | argief17 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022|2022]] }} Hier kan u gerus voorstelle maak vir moontlike voorbladartikels, of ondersteuning of beswaar lewer oor huidige nominasies. Dit is behulpsaam om u nominasies, besware en ondersteuning van kommentaar te voorsien wat betrekking op die artikel se inhoud het. Indien u gekant is teen 'n artikel se nominasie kan dit help om te sê waarom, so kan probleme aangespreek word en u mag u teenkanting na ondersteuning verander. So ook kan redes vir 'n nominasie ander gebruikers help om die goeie punte van 'n artikel raak te sien. U is welkom om die volgende sjablone te gebruik: * {{sl|ondersteun}} ({{ondersteun}}) * {{sl|gekant}} ({{gekant}}) * {{sl|neutraal}} ({{neutraal}}) * {{sl|kommentaar}} ({{kommentaar}}) * {{sl|vraag}} ({{vraag}}) ; Wenk: Om die vervoerband vir 2022 te besigtig, '''[[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|klik hier]]'''. ;Nuwe voorstelle == [[Oorsprong van voëls]] == {{sperdatum|2 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:38, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:06, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Interessante artikel, dankie Burgert! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:22, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:12, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) == [[Nederlandse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|4 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle speel sedert sowat 200 jaar gelede al krieket en is tans van die leidende krieketlande in Europa. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) * {{kommentaar}} – goeie kandidaat, deur SpesBona uitgebrei, maar moet nog deeglik geproeflees word vir taalfoute en sinskonstruksie. --[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:53, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} (proeflees afgehandel, dankie!) – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:11, 7 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:14, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Bonobo]] == {{sperdatum|8 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:25, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:14, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:40, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Neanderdaller]] == {{sperdatum|20 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Sjoe, nou is ek moeg vir dié spulletjie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:23, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:36, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:51, 21 Julie 2022 (UTC) == [[Fenisië]] == * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:06, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:50, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:48, 28 Julie 2022 (UTC) == [[Uranus se ringe]] == * {{ondersteun}} –Ek weet nie of dit dalk 'n bietjie ingewikkeld is nie (ek verstaan self nie heeltemal alles nie). Maar die Engelse artikel, waarvan dit vertaal is, is 'n sterartikel. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 30 Julie 2022 (UTC) <!-- Dis die laaste lyn van hierdie bladsy, skryf asb. hierbo! --> [[Kategorie:Voorblad]] 2sg142ovrkzf6h33k0lj1b09r82he72 2516080 2516060 2022-07-30T11:07:33Z Aliwal2012 39067 ondersteun nuwe nominasies wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" | colspan="2" | '''Kandidaatartikels vir voorblad: Help vorm die beste van Wikipedia''' Hier besluit ons watter artikels op die voorblad van die Afrikaanse Wikipedia gaan verskyn. ''''n Voorbladartikel''' moet die beste werk op Wikipedia ten toon stel. Om 'n artikel te nomineer kan dit gewoon bygevoeg word aan die onderkant van hierdie bladsy. Lees asseblief eers die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|Riglyne vir nominasie]] voor u 'n artikel nomineer. U kan beïnvloed wat op die voorblad verskyn deur 'n artikel te ondersteun of deur beswaar aan te teken. Persone wat 'n artikel voorstel moet ook bereid wees om te help om besware aan te spreek. As daar geen noemenswaardige besware is nie kan 'n artikel moontlik 'n voorbladartikel word. Die beleid is tans om enige genomineerde bladsy waarvoor daar na 'n maand geen geldige beswaar is nie en wat aan die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|vereistes voldoen]] as 'n moontlike voorbladartikel te beskou. 'n Artikel word vir 'n week lank op die voorblad vertoon, vanaf Maandag tot die daaropvolgende Sondag. Ou suksesvolle nominasies word na die betrokke argief verskuif. 'n Lys van voorbladartikels wat al in hierdie jaar gebruik is, is by [[Wikipedia:Voorbladartikels {{CURRENTYEAR}}]] te kry. Daar is ook 'n inleiding tot die voorbladartikelprojek by [[Wikipedia:Voorbladartikel]]. Onsuksesvolle nominasies kan besigtig word by [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies/2022]]. |- | colspan="2" | <div style="border-bottom: solid 2px #479429;">[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] '''Opkomende weke'''</div> |- valign="top" | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}|Volgende week]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }}}} }} | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}|Die week daarop]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }}}} }} |} {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2005|2005]] | argief2 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2006|2006]] | argief3 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2007|2007]] | argief4 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2008|2008]] | argief5 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2009|2009]] | argief6 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2010|2010]] | argief7 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2011|2011]] | argief8 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2012|2012]] | argief9 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2013|2013]] | argief10 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2014|2014]] | argief11 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2015|2015]] | argief12 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2016|2016]] | argief13 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2017|2017]] | argief14 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2018|2018]] | argief15 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2019|2019]] | argief16 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2020|2020]] | argief17 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022|2022]] }} Hier kan u gerus voorstelle maak vir moontlike voorbladartikels, of ondersteuning of beswaar lewer oor huidige nominasies. Dit is behulpsaam om u nominasies, besware en ondersteuning van kommentaar te voorsien wat betrekking op die artikel se inhoud het. Indien u gekant is teen 'n artikel se nominasie kan dit help om te sê waarom, so kan probleme aangespreek word en u mag u teenkanting na ondersteuning verander. So ook kan redes vir 'n nominasie ander gebruikers help om die goeie punte van 'n artikel raak te sien. U is welkom om die volgende sjablone te gebruik: * {{sl|ondersteun}} ({{ondersteun}}) * {{sl|gekant}} ({{gekant}}) * {{sl|neutraal}} ({{neutraal}}) * {{sl|kommentaar}} ({{kommentaar}}) * {{sl|vraag}} ({{vraag}}) ; Wenk: Om die vervoerband vir 2022 te besigtig, '''[[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|klik hier]]'''. ;Nuwe voorstelle == [[Oorsprong van voëls]] == {{sperdatum|2 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:38, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:06, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Interessante artikel, dankie Burgert! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:22, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:12, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) == [[Nederlandse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|4 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle speel sedert sowat 200 jaar gelede al krieket en is tans van die leidende krieketlande in Europa. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) * {{kommentaar}} – goeie kandidaat, deur SpesBona uitgebrei, maar moet nog deeglik geproeflees word vir taalfoute en sinskonstruksie. --[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:53, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} (proeflees afgehandel, dankie!) – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:11, 7 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:14, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Bonobo]] == {{sperdatum|8 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:25, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:14, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:40, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Neanderdaller]] == {{sperdatum|20 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Sjoe, nou is ek moeg vir dié spulletjie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:23, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:36, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:51, 21 Julie 2022 (UTC) == [[Fenisië]] == {{sperdatum|26 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:06, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:50, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:48, 28 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:07, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Uranus se ringe]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} –Ek weet nie of dit dalk 'n bietjie ingewikkeld is nie (ek verstaan self nie heeltemal alles nie). Maar die Engelse artikel, waarvan dit vertaal is, is 'n sterartikel. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 30 Julie 2022 (UTC) <!-- Dis die laaste lyn van hierdie bladsy, skryf asb. hierbo! --> [[Kategorie:Voorblad]] hn0d04q2kr8xbj1wi3yup7f0enf3sef 2516081 2516080 2022-07-30T11:13:10Z Aliwal2012 39067 /* Oorsprong van voëls */ Voorbladartikel week 31 2022 (moet nog skep) wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" | colspan="2" | '''Kandidaatartikels vir voorblad: Help vorm die beste van Wikipedia''' Hier besluit ons watter artikels op die voorblad van die Afrikaanse Wikipedia gaan verskyn. ''''n Voorbladartikel''' moet die beste werk op Wikipedia ten toon stel. Om 'n artikel te nomineer kan dit gewoon bygevoeg word aan die onderkant van hierdie bladsy. Lees asseblief eers die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|Riglyne vir nominasie]] voor u 'n artikel nomineer. U kan beïnvloed wat op die voorblad verskyn deur 'n artikel te ondersteun of deur beswaar aan te teken. Persone wat 'n artikel voorstel moet ook bereid wees om te help om besware aan te spreek. As daar geen noemenswaardige besware is nie kan 'n artikel moontlik 'n voorbladartikel word. Die beleid is tans om enige genomineerde bladsy waarvoor daar na 'n maand geen geldige beswaar is nie en wat aan die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|vereistes voldoen]] as 'n moontlike voorbladartikel te beskou. 'n Artikel word vir 'n week lank op die voorblad vertoon, vanaf Maandag tot die daaropvolgende Sondag. Ou suksesvolle nominasies word na die betrokke argief verskuif. 'n Lys van voorbladartikels wat al in hierdie jaar gebruik is, is by [[Wikipedia:Voorbladartikels {{CURRENTYEAR}}]] te kry. Daar is ook 'n inleiding tot die voorbladartikelprojek by [[Wikipedia:Voorbladartikel]]. Onsuksesvolle nominasies kan besigtig word by [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies/2022]]. |- | colspan="2" | <div style="border-bottom: solid 2px #479429;">[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] '''Opkomende weke'''</div> |- valign="top" | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}|Volgende week]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }}}} }} | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}|Die week daarop]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }}}} }} |} {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2005|2005]] | argief2 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2006|2006]] | argief3 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2007|2007]] | argief4 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2008|2008]] | argief5 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2009|2009]] | argief6 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2010|2010]] | argief7 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2011|2011]] | argief8 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2012|2012]] | argief9 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2013|2013]] | argief10 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2014|2014]] | argief11 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2015|2015]] | argief12 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2016|2016]] | argief13 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2017|2017]] | argief14 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2018|2018]] | argief15 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2019|2019]] | argief16 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2020|2020]] | argief17 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022|2022]] }} Hier kan u gerus voorstelle maak vir moontlike voorbladartikels, of ondersteuning of beswaar lewer oor huidige nominasies. Dit is behulpsaam om u nominasies, besware en ondersteuning van kommentaar te voorsien wat betrekking op die artikel se inhoud het. Indien u gekant is teen 'n artikel se nominasie kan dit help om te sê waarom, so kan probleme aangespreek word en u mag u teenkanting na ondersteuning verander. So ook kan redes vir 'n nominasie ander gebruikers help om die goeie punte van 'n artikel raak te sien. U is welkom om die volgende sjablone te gebruik: * {{sl|ondersteun}} ({{ondersteun}}) * {{sl|gekant}} ({{gekant}}) * {{sl|neutraal}} ({{neutraal}}) * {{sl|kommentaar}} ({{kommentaar}}) * {{sl|vraag}} ({{vraag}}) ; Wenk: Om die vervoerband vir 2022 te besigtig, '''[[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|klik hier]]'''. ;Nuwe voorstelle == [[Oorsprong van voëls]] == {{sperdatum|1 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:38, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:06, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Interessante artikel, dankie Burgert! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:22, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:12, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 31 2022]] – Groete, --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:12, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Nederlandse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|4 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle speel sedert sowat 200 jaar gelede al krieket en is tans van die leidende krieketlande in Europa. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) * {{kommentaar}} – goeie kandidaat, deur SpesBona uitgebrei, maar moet nog deeglik geproeflees word vir taalfoute en sinskonstruksie. --[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:53, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} (proeflees afgehandel, dankie!) – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:11, 7 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:14, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Bonobo]] == {{sperdatum|8 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:25, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:14, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:40, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Neanderdaller]] == {{sperdatum|20 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Sjoe, nou is ek moeg vir dié spulletjie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:23, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:36, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:51, 21 Julie 2022 (UTC) == [[Fenisië]] == {{sperdatum|26 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:06, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:50, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:48, 28 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:07, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Uranus se ringe]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} –Ek weet nie of dit dalk 'n bietjie ingewikkeld is nie (ek verstaan self nie heeltemal alles nie). Maar die Engelse artikel, waarvan dit vertaal is, is 'n sterartikel. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 30 Julie 2022 (UTC) <!-- Dis die laaste lyn van hierdie bladsy, skryf asb. hierbo! --> [[Kategorie:Voorblad]] aq6r7stpvi00i912xswdl7eq92wg7h4 0 12048 2516049 2515624 2022-07-30T06:16:49Z 77.204.105.93 wikitext text/x-wiki {{Gaan taal na}} [[Beeld:Strasse von Gibraltar2004.jpg|duimnael|260px|regs|Die ''Rif'' van [[Tarifa]] af aanskou]] Die '''Rif''' (ook ''Er Rif'') is 'n sowat 350 kilometer lange, tot die [[Atlasgebergte]] in [[Noord-Afrika]] behorende, [[bergreeks]] in [[Marokko]], wat reg aan die [[Middellandse See]] lê. Dit is die Afrika uitloper in die [[Straat van Gibraltar]] teenoor die uitloper op die [[Iberiese Skiereiland]]. Suid daarvan eindig dit teen die [[Mittlerer Atlas]] en [[Tellatlas]]<!--abgelöst-->. Dit is nie baie dig bewoon nie, daar word egter die stede [[Tangier]] met sowat 620&nbsp;000 inwoners, (2004) byna reg by die kus van die Straat van Gibraltar, en [[Tétouan]] met sowat 320&nbsp;000 inwoners (2004) ook noord aan die voet van die bergreeks, aangetref. 'n Groot deel van die bevolking is [[Berbers]]e Rif-[[Kabyle]]. [[Lêer:Territoire du Rif (protectorat espagnol de 1912 à 1956) au nord du Maroc.png|duimnael|Rif]] Die hoogste pieke van die Rif lê 2&nbsp;456 meter bo seespieël. [[Image:Atlasgebergte.jpg|duimnael|500px|links|Die gesamentlike Atlasgebergte topografies en polities]] == Geskiedenis == In 1912 word die noordelike hang van die berge deel van 'n [[Spanje|Spaanse]] [[protektoraat]], tog kon die Spanjaarde hulle invloed net langs die Middellandse See uitbou, 1921-26 rig [[Abd el-Krim]] die onafhanklike Rif-Republiek op, kyk [[Marokko|Geskiedenis van Marokko]]. == Eksterne Skakels == {{commonscat|Rif}} [http://www.haschisch-film.de Haschisch - Der Film] Dokumentêre film van Daniel Gräbner oor die Hanfanbau in die Rifbergreeks {{Atlasgebergte}} [[Kategorie:Atlasgebergte]] [[Kategorie:Bergreekse in Marokko]] gb0kdxf2wfbakc15w6yucda8mmbdj48 0 16871 2515973 2450649 2022-07-29T13:46:50Z 41.116.236.73 .. wikitext text/x-wiki '''''_{<big><u>WAT IS DIE GROEPSGEBIEDEWET ?...</u></big>}''''' ''<small>_{'''Groepsgebiedewet was een van die titels van drie wette van die Parlament van Suid-Afrika wat uitgevaardig is onder die land se apartheidsregering. Die wet het rassegroepe in stadsgebiede in verskillende woon- en sakegedeeltes ingedeel volgens 'n stelsel van stedelike apartheid. 'n Uitwerking van die wet was dat mense van kleur uitgesluit is van die bes ontwikkelde woongebiede, wat beperk was tot wit mense (soos Seepunt en Claremont). Dit het ook meegebring dat baie bruin mense groot afstande van hulle huise na hulle werk moes aflê. Van die mense van kleur is gedwing om uit die "verkeerde" gebiede te trek. Die meerderheid, wat gekleurd was, het baie kleiner gebiede (soos Tongaat en Grassy Park)gekry om in te woon, terwyl die wit minderheid die grootste deel van die land besit het. Paswette het vereis dat mense van kleur pasboeke en later "bewysboeke",soortgelyk aan paspoorte, moes saamdra om die "wit" gebiede binne te gaan.'''}</small>'' ''<small>_{'''Die eerste Groepsgebiedewet, die Groepsgebiedewet, 1950, is op 7 Julie 1950 afgekondig en oor 'n tydperk van etlike jare in werking gestel. Dit is in 1952, 1955 (twee keer), 1956 en 1957 deur die Parlement gewysig. Later in 1957 is dit herroep en weer in gekonsolideerde vorm aangeneem as die Groepsgebiedewet, 1957, wat in 1961, 1962 en 1965 gewysig is. In 1966 is dié weergawe ook herroep en vervang deur die Groepsgebiedewet, 1966, wat in 1969, 1972, 1974, 1975, 1977, 1978, 1979, 1982 en 1984 gewysig is. Dit is saam met baie ander diskriminerende wette op 30 Junie 1991 herroep deur die Wet <u>op die afskaffing van rasgebaseerde grondreëlings, 1991.</u>'''}</small>'' == Agtergrond == Ná die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]] het [[D.F. Malan]] se administrasie begin met sy apartheidsbeleid, wat probeer het om die rasse in Suid-Afrika te skei. Die regering het gehoop om dit te bereik deur "afsonderlike ontwikkeling" van die rasse, en het wette uitgevaardig wat 'n onderskeid sou verseker met sosiale, ekonomiese, politieke en, in die geval van die Groepsgebiedewet, geografiese lyne langs.<ref>http://www.sahistory.org.za/article/history-separate-development-south-africa The History of Separate Development in South Africa</ref> Die Groepsgebiedewet kan beskou word as 'n uitbreiding van die Asiatiese Grondbesitwet, 1946.<ref>{{cite book |last=Davenport |first=T.R.H. |date=1978 |title=South Africa: A Modern History |publisher=CUP |page=259-9 }}</ref> [[Nelson Mandela]] het in sy boek ''Long Walk to Freedom'' gesê "die Groepsgebiedewet was die grondslag van apartheid in die woonbuurte. Volgens die regulasies daarvan kon elke rassegroep net grond besit, persele beset en handeldryf in sy eie, aparte gebiede. Indiërs kon voortaan slegs in Indiërgebiede woon, swart mense in swart gebiede en bruin mense in bruin gebiede. Mandela se vertolking was dat, as wit mense die grond of huise van die ander groepe wou hê, hulle dit eenvoudig as 'n wit gebied kon verklaar en dit neem."<ref>Mandela, Nelson (1994). ''The Long Walk to Freedom''. Little Brown Book.</ref> == Bepalings == Die wet het die goewerneur-generaal gemagtig om te bepaal dat sekere geografiese gebiede vir die uitsluitlike besetting van spesifieke rassegroepe is. Die statuut het veral drie sulke rassegroepe geïdentifiseer: "blankes", "kleurlinge" en "inboorlinge". Hierdie gesag is uitgeoefen op advies van die Minister van Binnelandse Sake en die Raad vir Groepsgebiede.<ref name="Loveland">{{cite book |last=Loveland |first=Ian |date=1999 |title=By Due Process of Law: Racial Discrimination & the Right to Vote in South Africa 1855-1960 |url=https://archive.org/details/bydueprocesslawr00love|url-access=limited |publisher=Hart |page=[https://archive.org/details/bydueprocesslawr00love/page/n267 242]-3 }}</ref> Sodra 'n gebied aangewys is as vir besetting deur 'n sekere rassegroep, sou die afkondiging minstens een jaar lank nie van krag wees nie.<ref name="Loveland" /> Sodra hierdie tydperk verstryk het, was dit 'n strafregtelike oortreding vir mense van ander rassegroepe om in daardie gebied aan te bly. Die straf kon tot 'n boete en twee jaar gevangenisstraf behels. Die wet was ook van toepassing op ondernemings waarvoor rasseaanwysings gedoen is volgens die individue wat 'n beherende aandeel in die onderneming gehad het. == Impak == Die wet het 'n doeltreffende hulpmiddel geword in die afsonderlike ontwikkeling van rasse in Suid-Afrika. Dit het die Minister van Binnelandse Sake ook 'n mandaat gegee om "nieblankes" met geweld uit waardevolle stukke grond te verwyder sodat dit wit nedersettings kon word.<ref name="Loveland" /> Een van die bekendste gebruike van die Groepsgebiedewet was die vernietiging van [[Sophiatown]], 'n voorstad van Johannesburg. Op 9 Februarie 1955 het 2&nbsp;000 polisiemanne begin om inwoners na [[Meadowlands, Johannesburg|Meadowlands]], [[Soweto]], te verskuif en 'n nuwe wit gebied met die naam [[Triomf]] opgerig.<ref>http://www.southafrica.info/about/history/sophiatown140206.htm#.Vbzqm_lViko {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207011053/http://www.southafrica.info/about/history/sophiatown140206.htm#.Vbzqm_lViko |date=2008-12-07 }} Sophiatown again, 50 years on</ref> ==Verwysings== {{Verwysings|2}} == Skakels == * [http://africanhistory.about.com/library/bl/blsalaws.htm Lys van apartheidswetgewings] {{en}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Group Areas Act}} {{Normdata}} [[Kategorie:Apartheidwette in Suid-Afrika]] g02c3c5g8dhblihsth6qpas602ah7dj 2515974 2515973 2022-07-29T13:52:47Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.116.236.73|41.116.236.73]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Oesjaar|Oesjaar]] wikitext text/x-wiki '''Groepsgebiedewet''' was die titel van drie wette van die [[Parlement van Suid-Afrika]] wat uitgevaardig is onder die land se [[apartheid]]sregering. Die wet het rassegroepe in stadsgebiede in verskillende woon- en sakegedeeltes ingedeel volgens 'n stelsel van stedelike apartheid. 'n Uitwerking van die wet was dat mense van kleur uitgesluit is van die bes ontwikkelde woongebiede, wat beperk was tot wit mense (soos [[Seepunt]] en [[Claremont]]). Dit het meegebring dat baie bruin mense groot afstande van hulle huise na hulle werk moes aflê. Van die mense van kleur is gedwing om uit die "verkeerde" gebiede te trek. Die meerderheid, wat gekleurd was, het baie kleiner gebiede (soos [[Tongaat]] en [[Grassy Park]]) gekry om in te woon, terwyl die wit minderheid die grootste deel van die land besit het. Paswette het vereis dat mense van kleur pasboeke en later "bewysboeke",<ref>Women's Anti-Pass Law Campaigns in South Africa http://africanhistory.about.com/od/apartheid/a/WomensAntiPass.htm</ref> soortgelyk aan paspoorte, moes saamdra om die "wit" gebiede binne te gaan. Die eerste Groepsgebiedewet, die '''Groepsgebiedewet, 1950''', is op 7 Julie 1950 afgekondig en oor 'n tydperk van etlike jare in werking gestel. Dit is in 1952, 1955 (twee keer), 1956 en 1957 deur die Parlement gewysig. Later in 1957 is dit herroep en weer in gekonsolideerde vorm aangeneem as die '''Groepsgebiedewet, 1957''', wat in 1961, 1962 en 1965 gewysig is. In 1966 is dié weergawe ook herroep en vervang deur die '''Groepsgebiedewet, 1966''', wat in 1969, 1972, 1974, 1975, 1977, 1978, 1979, 1982 en 1984 gewysig is. Dit is saam met baie ander diskriminerende wette op 30 Junie 1991 herroep deur die Wet op die afskaffing van rasgebaseerde grondreëlings, 1991. == Agtergrond == Ná die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]] het [[D.F. Malan]] se administrasie begin met sy apartheidsbeleid, wat probeer het om die rasse in Suid-Afrika te skei. Die regering het gehoop om dit te bereik deur "afsonderlike ontwikkeling" van die rasse, en het wette uitgevaardig wat 'n onderskeid sou verseker met sosiale, ekonomiese, politieke en, in die geval van die Groepsgebiedewet, geografiese lyne langs.<ref>http://www.sahistory.org.za/article/history-separate-development-south-africa The History of Separate Development in South Africa</ref> Die Groepsgebiedewet kan beskou word as 'n uitbreiding van die Asiatiese Grondbesitwet, 1946.<ref>{{cite book |last=Davenport |first=T.R.H. |date=1978 |title=South Africa: A Modern History |publisher=CUP |page=259-9 }}</ref> [[Nelson Mandela]] het in sy boek ''Long Walk to Freedom'' gesê "die Groepsgebiedewet was die grondslag van apartheid in die woonbuurte. Volgens die regulasies daarvan kon elke rassegroep net grond besit, persele beset en handeldryf in sy eie, aparte gebiede. Indiërs kon voortaan slegs in Indiërgebiede woon, swart mense in swart gebiede en bruin mense in bruin gebiede. Mandela se vertolking was dat, as wit mense die grond of huise van die ander groepe wou hê, hulle dit eenvoudig as 'n wit gebied kon verklaar en dit neem."<ref>Mandela, Nelson (1994). ''The Long Walk to Freedom''. Little Brown Book.</ref> == Bepalings == Die wet het die goewerneur-generaal gemagtig om te bepaal dat sekere geografiese gebiede vir die uitsluitlike besetting van spesifieke rassegroepe is. Die statuut het veral drie sulke rassegroepe geïdentifiseer: "blankes", "kleurlinge" en "inboorlinge". Hierdie gesag is uitgeoefen op advies van die Minister van Binnelandse Sake en die Raad vir Groepsgebiede.<ref name="Loveland">{{cite book |last=Loveland |first=Ian |date=1999 |title=By Due Process of Law: Racial Discrimination & the Right to Vote in South Africa 1855-1960 |url=https://archive.org/details/bydueprocesslawr00love|url-access=limited |publisher=Hart |page=[https://archive.org/details/bydueprocesslawr00love/page/n267 242]-3 }}</ref> Sodra 'n gebied aangewys is as vir besetting deur 'n sekere rassegroep, sou die afkondiging minstens een jaar lank nie van krag wees nie.<ref name="Loveland" /> Sodra hierdie tydperk verstryk het, was dit 'n strafregtelike oortreding vir mense van ander rassegroepe om in daardie gebied aan te bly. Die straf kon tot 'n boete en twee jaar gevangenisstraf behels. Die wet was ook van toepassing op ondernemings waarvoor rasseaanwysings gedoen is volgens die individue wat 'n beherende aandeel in die onderneming gehad het. == Impak == Die wet het 'n doeltreffende hulpmiddel geword in die afsonderlike ontwikkeling van rasse in Suid-Afrika. Dit het die Minister van Binnelandse Sake ook 'n mandaat gegee om "nieblankes" met geweld uit waardevolle stukke grond te verwyder sodat dit wit nedersettings kon word.<ref name="Loveland" /> Een van die bekendste gebruike van die Groepsgebiedewet was die vernietiging van [[Sophiatown]], 'n voorstad van Johannesburg. Op 9 Februarie 1955 het 2&nbsp;000 polisiemanne begin om inwoners na [[Meadowlands, Johannesburg|Meadowlands]], [[Soweto]], te verskuif en 'n nuwe wit gebied met die naam [[Triomf]] opgerig.<ref>http://www.southafrica.info/about/history/sophiatown140206.htm#.Vbzqm_lViko {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207011053/http://www.southafrica.info/about/history/sophiatown140206.htm#.Vbzqm_lViko |date=2008-12-07 }} Sophiatown again, 50 years on</ref> ==Verwysings== {{Verwysings|2}} == Skakels == * [http://africanhistory.about.com/library/bl/blsalaws.htm Lys van apartheidswetgewings] {{en}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Group Areas Act}} {{Normdata}} [[Kategorie:Apartheidwette in Suid-Afrika]] 2mllctd5libsk8wxzhh07gwdc82599d 4 20690 2515978 2481245 2022-07-29T14:01:56Z Carlos Alberto Cunha Liberal 152232 wikitext text/x-wiki {{neutedop|Die opsetlike aanbring van afbrekende wysigings tot Wikipedia sal na versperring lei.}} Yeah '''Vandalisme''' is die toevoeging, verwydering of verandering van artikelinhoud wat met ''opset'' gedoen word om die integriteit en akkuraatheid van Wikipedia te skaad. Die algemeenste vorm van vandalisme is die byvoeging van kru of vulgêre taal, die verwydering van die artikel se inhoud of enige toevoeging tot 'n artikel wat blote nonsens is. Gelukkig word hierdie soort vandalisme maklik raakgesien en is dit eenvoudig om te verwyder. Enige goedbedoelde poging om die ensiklopedie te verbeter, selfs al is dit goed deurdink, is nie vandalisme nie: wanneer iemand sy eie persoonlike en subjektiewe opinie by 'n artikel voeg is dit nie vandalisme nie. Dit is bloot onbehulpsaam en moet verwyder of herbewoord word. Blatante vandalisme is egter 'n oortreding van die Wikipedia se beleid: sodra die vandalisme raakgesien is moet dit verwyder word, of, as u dit nie self kan doen nie, kan een van die [http://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Listusers/sysop administrateurs] gekontak word vir hulp. Nie alle vandalisme is voor-die-handliggend nie, ook is nie alle massiewe of kontroversiële veranderings vandalisme nie. Daar moet aandag gegee word om seker te maak of veranderings voordelig, nadelig (maar goed-bedoeld), of blatante vandalisme is. ==Verwydering van vandalisme== Dit word in alle gevalle aangeraai om verskillende weergawes van 'n artikel te vergelyk, sodat daar gesien kan word of die vandalisme slegs bygevoeg is en of daar miskien ook inligting uit die artikel verwyder is. Bo-aan die artikel kan u kliek op "geskiedenis" (regs van "wysig") en sodoende die redigeringsgeskiedenis van 'n artikel besigtig. Die weergawes word van die nuutste tot die oudste gelys, met die tyd en datum van elke wysiging asook die naam van die gebruiker wat die artikel telkens gewysig het. (Soms is dit 'n anonieme gebruiker en sal daar slegs 'n IP-adres wys.) U kan die nuutste weergawe (die weergawe wat die vandalisme bevat) met 'n ouer weergawe vergelyk deur die nuutste weergawe te kies (kliek in die kolletjie links van die tydstempel) asook 'n ouer weergawe, gewoonlik dié direk onder die huidge wysiging. Kliek dan op "Vergelyk gekose weergawes" en die twee weergawes sal langs mekaar geplaas word vir vergelyking (let op die tyd en datumstempels bo-aan elke weergawe, die nuwer weergawe is telkens aan die regterkant). Enige data wat gewysig is sal rooi vertoon soos u [http://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia%3ASandput&diff=179108&oldid=179106 hier kan sien]. Om die artikel terug te rol na die vorige wysiging, hoef u slegs op ''undo'' langs die tyd- en datumstempel van die huidige wysiging te kliek. Dit sal 'n redigeringsvenster oopmaak wat die inhoud reeds na die vorige wysiging teruggerol het en het ook reeds 'n opsomming daarvan in die redigeringsopsomming geplaas. U kan u rede vir die terugrolling daar byvoeg en dan op "stoor bladsy" kliek. ===Waarskuwings=== U kan ook 'n waarskuwing op die vandalis se gebruikersblad plaas: waak egter daarteen om summier na hom of haar as 'n vandalis te verwys, die moontlikheid bestaan dat die wysings goedertrou gemaak is en die gebruiker nie besef het dat dit as vandalisme beskou sal word nie. Laat 'n vriendelike dog ernstige boodskap waarin u u besware omtrent die gebruiker se wysigings opper en lig hom of haar in dat u die wysigings verwyder het. U kan die gebruiker ook na die [[Wikipedia:Gebruikersportaal]] verwys, waar daar skakels na die [[Wikipedia:Sandput|sandput]] en die [[Wikipedia:Beleid|beleid van die Afrikaanse Wikipedia]] is. Indien die vandalisme blatant gedoen word, plaas die sjabloon '''[[sjabloon:bv|<nowiki>{{subst:bv}}</nowiki>]]'''&nbsp;<nowiki>~~~~</nowiki> op die gebruiker se besprekingsbladsy. Om 'n skakel na die gevandaliseerde artikel by te voeg, plaas '''[[sjabloon:bv|<nowiki>{{subst:bv|</nowiki>''Artikelnaam''<nowiki>}}</nowiki>]]'''&nbsp;<nowiki>~~~~</nowiki> op die gebruiker se bladsy. Wanneer 'n anonieme gebruiker, m.a.w. 'n IP-adres, 'n bladsy vandaliseer, is dit raadsaam om die sjabloon '''[[Sjabloon:Waarskuwing|<nowiki>{{subst:waarskuwing}}</nowiki>]]'''&nbsp;<nowiki>~~~~</nowiki> by dié adres se besprekingsblad te voeg, asook die skakel (moontlik 'n permanente een of een wat die gewysigde inligting uitlig) onderaan, sodat daar gemerk kan word wanneer 'n IP-adres meer as een keer die bron van vandalisme is. As 'n anonieme gebruiker aanhou om 'n artikel of artikels te vandaliseer kan u dit aan een van die [http://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Listusers/sysop administrateurs] rapporteer, sodat die adres geblokkeer kan word. [[Kategorie:Wikipedia]] ijdol2ygaliue4ron6kcp8l9fcx0hdo 2515983 2515978 2022-07-29T15:03:23Z Aliwal2012 39067 Wysigings deur [[Special:Contributions/Carlos Alberto Cunha Liberal|Carlos Alberto Cunha Liberal]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:NguoiDungKhongDinhDanh|NguoiDungKhongDinhDanh]] wikitext text/x-wiki {{neutedop|Die opsetlike aanbring van afbrekende wysigings tot Wikipedia sal na versperring lei.}} '''Vandalisme''' is die toevoeging, verwydering of verandering van artikelinhoud wat met ''opset'' gedoen word om die integriteit en akkuraatheid van Wikipedia te skaad. Die algemeenste vorm van vandalisme is die byvoeging van kru of vulgêre taal, die verwydering van die artikel se inhoud of enige toevoeging tot 'n artikel wat blote nonsens is. Gelukkig word hierdie soort vandalisme maklik raakgesien en is dit eenvoudig om te verwyder. Enige goedbedoelde poging om die ensiklopedie te verbeter, selfs al is dit goed deurdink, is nie vandalisme nie: wanneer iemand sy eie persoonlike en subjektiewe opinie by 'n artikel voeg is dit nie vandalisme nie. Dit is bloot onbehulpsaam en moet verwyder of herbewoord word. Blatante vandalisme is egter 'n oortreding van die Wikipedia se beleid: sodra die vandalisme raakgesien is moet dit verwyder word, of, as u dit nie self kan doen nie, kan een van die [http://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Listusers/sysop administrateurs] gekontak word vir hulp. Nie alle vandalisme is voor-die-handliggend nie, ook is nie alle massiewe of kontroversiële veranderings vandalisme nie. Daar moet aandag gegee word om seker te maak of veranderings voordelig, nadelig (maar goed-bedoeld), of blatante vandalisme is. ==Verwydering van vandalisme== Dit word in alle gevalle aangeraai om verskillende weergawes van 'n artikel te vergelyk, sodat daar gesien kan word of die vandalisme slegs bygevoeg is en of daar miskien ook inligting uit die artikel verwyder is. Bo-aan die artikel kan u kliek op "geskiedenis" (regs van "wysig") en sodoende die redigeringsgeskiedenis van 'n artikel besigtig. Die weergawes word van die nuutste tot die oudste gelys, met die tyd en datum van elke wysiging asook die naam van die gebruiker wat die artikel telkens gewysig het. (Soms is dit 'n anonieme gebruiker en sal daar slegs 'n IP-adres wys.) U kan die nuutste weergawe (die weergawe wat die vandalisme bevat) met 'n ouer weergawe vergelyk deur die nuutste weergawe te kies (kliek in die kolletjie links van die tydstempel) asook 'n ouer weergawe, gewoonlik dié direk onder die huidge wysiging. Kliek dan op "Vergelyk gekose weergawes" en die twee weergawes sal langs mekaar geplaas word vir vergelyking (let op die tyd en datumstempels bo-aan elke weergawe, die nuwer weergawe is telkens aan die regterkant). Enige data wat gewysig is sal rooi vertoon soos u [http://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia%3ASandput&diff=179108&oldid=179106 hier kan sien]. Om die artikel terug te rol na die vorige wysiging, hoef u slegs op ''undo'' langs die tyd- en datumstempel van die huidige wysiging te kliek. Dit sal 'n redigeringsvenster oopmaak wat die inhoud reeds na die vorige wysiging teruggerol het en het ook reeds 'n opsomming daarvan in die redigeringsopsomming geplaas. U kan u rede vir die terugrolling daar byvoeg en dan op "stoor bladsy" kliek. ===Waarskuwings=== U kan ook 'n waarskuwing op die vandalis se gebruikersblad plaas: waak egter daarteen om summier na hom of haar as 'n vandalis te verwys, die moontlikheid bestaan dat die wysings goedertrou gemaak is en die gebruiker nie besef het dat dit as vandalisme beskou sal word nie. Laat 'n vriendelike dog ernstige boodskap waarin u u besware omtrent die gebruiker se wysigings opper en lig hom of haar in dat u die wysigings verwyder het. U kan die gebruiker ook na die [[Wikipedia:Gebruikersportaal]] verwys, waar daar skakels na die [[Wikipedia:Sandput|sandput]] en die [[Wikipedia:Beleid|beleid van die Afrikaanse Wikipedia]] is. Indien die vandalisme blatant gedoen word, plaas die sjabloon '''[[sjabloon:bv|<nowiki>{{subst:bv}}</nowiki>]]'''&nbsp;<nowiki>~~~~</nowiki> op die gebruiker se besprekingsbladsy. Om 'n skakel na die gevandaliseerde artikel by te voeg, plaas '''[[sjabloon:bv|<nowiki>{{subst:bv|</nowiki>''Artikelnaam''<nowiki>}}</nowiki>]]'''&nbsp;<nowiki>~~~~</nowiki> op die gebruiker se bladsy. Wanneer 'n anonieme gebruiker, m.a.w. 'n IP-adres, 'n bladsy vandaliseer, is dit raadsaam om die sjabloon '''[[Sjabloon:Waarskuwing|<nowiki>{{subst:waarskuwing}}</nowiki>]]'''&nbsp;<nowiki>~~~~</nowiki> by dié adres se besprekingsblad te voeg, asook die skakel (moontlik 'n permanente een of een wat die gewysigde inligting uitlig) onderaan, sodat daar gemerk kan word wanneer 'n IP-adres meer as een keer die bron van vandalisme is. As 'n anonieme gebruiker aanhou om 'n artikel of artikels te vandaliseer kan u dit aan een van die [http://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Listusers/sysop administrateurs] rapporteer, sodat die adres geblokkeer kan word. [[Kategorie:Wikipedia]] kkixuf1ovt3jhz3x6hd622qcemiclgz 6 30176 2515994 606746 2022-07-29T15:45:12Z Safeguarding 150615 /* Now commons */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki == Opsomming == {{Beeldinligting |beskrywing=Taalkommissiesitting Augustus 2006 (Port Elizabeth). Agter v.l.n.r. Elvis Saal, Madaleine du Plessis, Ernst Kotzé, Tom McLachlan, Mariëtta Alberts. Voor v.l.n.r. Annél Otto, Frikkie Lombard, Gerhard van Huyssteen. |bron=GB van Huyssteen |datum=2006/08/07 |daarsteller=GB van Huyssteen |outeur=GB van Huyssteen |ander_weergawes= }} <!-- VERPLIG: Moenie vergeet om n lisensie te kies ASOOK n bron EN n outeur in te vul nie! --> == Lisensiëring == {{PD-self}} == Now commons == {{NowCommons}} 136ee230z812n1ejg921m5cbsfhdlhc 0 34645 2516046 2431765 2022-07-30T04:39:36Z Minorax 111178 ([[c:GR|GR]]) [[File:Order of Saint Anne Ribbon.png]] → [[File:Order of Saint Anna ribbon bar.svg]] vva wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas militêre persoon |naam = Abram Gannibal |gebore = 1696 |oorlede = 14 Mei 1781 |beeld = Meller-Zakomelski.jpg |byskrif = |bynaam = |geboorteplek = Logon, Afrika |sterfteplek = [[Sint Petersburg]], [[Russiese Ryk]] |lojaliteit = [[Lêer:Flag of Russia.svg|22px]] [[Russiese Ryk]] |tak = Russiese weermag |diensjare = —1733, 1740–1762 |rang = [[Generaal-majoor]] |eenheid = |poste = |oorloë = [[Oorlog van die Quadruple Alliansie]] |toekennings = [[Lêer:Band to Order St Alexander Nevsky.png|40px]] [[Lêer:Order of Saint Anna ribbon bar.svg|40px]] |familie = |anderwerk = militêre ingenieur en goewerneur van Rewal }} '''Abram Petrowitsj Gannibal''', ook '''Hannibal''' of '''Ganibal''' of '''Ibrahim Hannibal''' of '''Abram Petrof''', (1696 – [[14 Mei]]<ref>{{cite journal | last = Лихауг [Lihaug]| first = Э. Г. [E. G.]| title = Предки А. С. Пушкина в Германии и Скандинавии: происхождение Христины Регины Шёберг (Ганнибал) от Клауса фон Грабо из Грабо [Voorvaders van A. S. Poesjkin in Duitsland en Skandinawië: Afstammeling van Christina Regina Siöberg (Hannibal) van Claus von Grabow zu Grabow]| journal = Генеалогический вестник [Genealogical Herald].–Санкт-Петербург [Sint Petersburg]| volume = 27| bladsye = 31–38|maand=November | jaar=2006}}</ref>1781) was ’n slaaf uit [[Afrika]] wat deur [[Pieter I van Rusland|Pieter die Grote]] na [[Rusland]] gebring is. Hy het generaal-majoor, ’n militêre ingenieur en goewerneur van [[Tallinn|Rewal]] geword. Hy is vandag meer bekend as die oupagrootjie van die Russiese skrywer [[Aleksander Poesjkin]], wat ’n onvoltooide roman, ''Pieter die Grote se Neger'', oor hom geskryf het. == Vroeë lewe == Volgens een teorie het Gannibal gekom van ’n dorpie met die naam Logon in Noord-[[Ethiopië]] (toe bekend as Abissinië). Meer onlangse navorsing toon egter dat hy van [[Kameroen]] was. Nadat hy op sewejarige ouderdom eers na [[Konstantinopel]] geneem is, is hy deur Pieter die Grote na Rusland gebring. Dit was mode in dié tyd om swart kinders in die howe van [[Europa|Europese]] monarge te hê. Gannibal is in 1705 in die [http://www.travelvilnius.com/index.php?id=Houses_of_Worship&lang=EN St. Paraskeva-kerk] in [[Vilnius]] gedoop, met tsaar Pieter as peetpa. == Opvoeding en loopbaan == [[Lêer:A Hanibal signature.jpg|duimnael|links|’n Brief geteken deur A. Ganibal, 22 Maart 1744. [[Tallinn]]-stadsargief.]] In 1717 is Gannibal na [[Parys]] in [[Frankryk]] om verder te studeer in die kuns, wetenskappe en oorlogvoering. Hy het ook geveg onder [[Lodewyk XV van Frankryk]] en is bevorder tot die rang van kaptein. Dit was in dié tyd dat hy die van Gannibal aangeneem het ter ere van die [[Kartago|Kartaagse]] generaal [[Hannibal]] (''Gannibal'' is die Russiese transliterasie). Teen 1722 het hy na Rusland teruggekeer. Ná die dood van tsaar Pieter is Gannibal in 1727 na [[Siberië]] verban. Hy het in 1730 grasie gekry danksy sy kennis van die militêre ingenieurswese. Onder Pieter se dogter, [[Elisabeth van Rusland|Elisabeth]], wat in 1741 keiserin geword het, het sy aansien gestyg en hy het gevorder tot die rang generaal-majoor. Hy het ook in 1742 goewerneur van Rewal (nou [[Tallinn]] in [[Estland]]) geword. == Familie == Gannibal was twee keer getroud. Sy eerste vrou was Ewdokia Dioper, ’n [[Griekeland|Griekse]] vrou. Hulle het een dogter gehad. Hy het haar in die tronk laat gooi toe hy uitvind dat sy ontrou aan hom was. Hy het later met Christina Regina Siöberg getrou. Sy het van [[Duitsland|Duitse]] en [[Skandinawië|Skandinawiese]] adel afgestam. Sy en Gannibal het tien kinders gehad, onder andere ’n seun Osip. Dié se dogter was Nadezjda, die ma van Poesjkin. ’n Paar lede van die Britse aristokrasie stam van Gannibal af, soos Natalia Grosvenor, die hertogin van Westminster en George Mountbatten, 4de markies van Milford Haven.<ref>[http://www.genealogics.org/register.php?personID=I00068794&tree=LEO&generations=6 Abraham Petrovich Hanibal's descendants at Genealogics.org]</ref><ref>[http://www.genealogics.org/register.php?personID=I00068783&tree=LEO&generations=6 Aleksander Sergeevich Pushkin's descendants at Genealogics.org]</ref> == Biografieë == * ''Life of Ganibal'' deur D.S. Anuchin, 1899 * ''Notes on prosody: And Abram Gannibal'' deur [[Vladimir Nabokov]], 1964 * ''Абрам Петрович Ганнибал [Abram Petrovich Gannibal]'' deur Georg Leets, Tallinn 1984 (sagteband) * ''Abraham Hanibal – l’aïeul noir de Pouchkine'' deur Dieudonné Gnammankou, Parys 1996 (sagteband) * ''Жизнь Ганнибала – прадеда Пушкина [Die Lewe van Gannibal, Poesjkin se Oupagrootjie]'' deur Natalja Konstantinowna Teletowa], Sint Petersburg 2004, (hardeband) * ''The Moor of St Petersburg: In the Footsteps of a Black Russian'' deur Frances Somers Cocks, 2005 (sagteband) * ''Gannibal: the Moor of Petersburg'' deur Hugh Barnes, 2005 (hardeband) * ''Abraham Hannibal and the Raiders of the Sands'' deur Frances Somers Cocks, 2003 (sagteband) [historiese roman vir kinders] == Verwysings == : ''Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel [[:en:Abram Petrovich Gannibal]]'' {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [http://books.guardian.co.uk/review/story/0,,1596974,00.html Guardian Review: From Slave to Slav] * [http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/secret/famous/pushkingenealogy.html PBS Frontline: Pushkin Genealogy] * [http://www.newstatesman.com/200508080033 New Statesman: Dark Star of the Enlightenment] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081012015338/http://www.newstatesman.com/200508080033 |date=12 Oktober 2008 }} * [http://news.ft.com/cms/s/4c7b413a-048c-11da-a775-00000e2511c8.html Financial Times: Gannibal lecture] {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Gannibal, Abram}} [[Kategorie:Russiese adel]] [[Kategorie:Russiese militariste]] [[Kategorie:Generaals]] [[Kategorie:Ingenieurs]] [[Kategorie:Geboortes in 1696]] [[Kategorie:Sterftes in 1781]] 4pk87bx0rwguki42xlnbqnafmql9xkz 0 49900 2516000 2437852 2022-07-29T17:16:33Z Hogyncymru 90881 uploaded better quality image wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Kwagga | status = EX | status_system = iucn3.1 | status_ref = <ref>{{IUCN2008|assessors=Hack, M.A., East, R. & Rubenstein, D.I. |year=2008 |id=7957 |title=Equus quagga quagga |downloaded=5 Januarie 2008}}</ref> | image = Equus quagga quagga, coloured.jpg | image_width = 250px | image_caption = 'n Foto van 'n kwagga, Londen Dieretuin, 1870. | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | ordo = [[Perissodactyla]] | familia = [[Equidae]] | genus = ''[[Equus (genus)|Equus]]'' | subgenus = ''[[Zebra|Hippotigris]]'' | species = ''[[Bontkwagga|E. quagga]]'' | subspecies = †'''''E. q. quagga''''' | trinomial = †''Equus quagga quagga'' | trinomial_authority = Boddaert, 1785 }} Die '''kwagga''' is 'n uitgestorwe subspesie van die [[bontkwagga|bontsebra]] in die [[genus]] ''[[Equus]]''.<ref>[http://www.petermaas.nl/extinct/speciesinfo/quagga.htm "Equus quagga quagga"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140821145558/http://www.petermaas.nl/extinct/speciesinfo/quagga.htm |date=21 Augustus 2014 }}. ''The Extinction Website''. 19 Mei 2008.</ref> Dit het eens in groot getalle in [[Suid-Afrika]] se gewese [[Kaapprovinsie]] en die suidelike dele van die [[Oranje-Vrystaat]] voorgekom. Dit kon onderskei word van ander [[sebra]]s deur die kenmerkende swart en wit strepe slegs aan die voorkant van die lyf. By die middellyf het die strepe verdof en het die donkerder tussenstreepspasies breër geword. Die agterkant was effe bruin. Die naam is afgelei uit die [[Khoi]]-woord vir "sebra", wat die klank van die kwagga se roep naboots. Die enigste lewende kwagga wat ooit gefotografeer is, was 'n [[wyfie|merrie]] by die Dierkundige Genootskap van die Londense Dieretuin in 1870. ===Hertelingsprojek=== {{Hoofartikel|Kwaggaprojek}} [[Beeld:Buffaloes and Plains Zebras (Equus quagga burchellii) one of them presenting an extreme reduction of the "zebra" pattern ...... (32309547213).jpg|thumb|links|260px|Gewone sebras en sebras van die [[Kwaggaprojek]] in die [[Mokala Nasionale Park]].]] Nadat die noue band tussen die kwagga en die bontsebra, of bontkwagga, ontdek is, het die Duitse natuurhistorikus Reinhold Rau die [[Kwaggaprojek]] in 1987 in Suid-Afrika begin om die kwagga terug te teel deur middel van ’n selektiewe teelproses met bontsebras wat tot dowwer strepe sou lei. Dié nuwe diere word "Rau-kwaggas" genoem,<ref name="Heywood">{{Cite journal | last1 = Heywood | first1 = P. | title = The quagga and science: What does the future hold for this extinct zebra? | doi = 10.1353/pbm.2013.0008 | journal = Perspectives in Biology and Medicine | volume = 56 | issue = 1 | pages = 53–64 | year = 2013 | pmid = 23748526| pmc = }}</ref> beide uit erkenning vir Rau se bydrae tot die projek en om die nuwe diere van die oorspronklike, uitgestorwe kwagga te onderskei.<ref name="Q&S">[http://www.quaggaproject.org/downloads/2013/The%20Quagga%20and%20Science%20-%20Prof%20Peter%20Heyward.pdf The Quagga and Science.]</ref> Verskeie bontsebras van [[Namibië]] en Suid-Afrika met ligter strepe aan die agterlyf word in die projek gebruik. Die projek se eerste vul is in 1988 gebore, en die eerste een met duidelik ligter strepe in 2005. Die eerste vyfdegeslagvul is in Desember 2013 gebore.<ref name="the-project">https://quaggaproject.org/the-project/</ref> Hulle word onder meer aan die [[Tafelberg#Fauna|laer hange van Duiwelspiek]] in [[Kaapstad]] aangehou. Van die 116 diere wat die projek tans het, het ses individue ’n groot mate van ligter strepe.<ref name="the-project"/> Die projek is redelik omstrede, want die nuwe "kwaggas" lyk uiterlik soos die ware Jakob, maar verskil [[Geen|geneties]]. Die tegnologie om [[DNS]] vir [[kloning]] te gebruik, is nog nie ontwikkel nie.<ref name=Max>{{cite news |last=Max |first=D. T. |title=Can You Revive an Extinct Animal? |url=https://www.nytimes.com/2006/01/01/magazine/01taxidermy.html?pagewanted=all&_r=0 |access-date=3 Maart 2014 |newspaper=The New York Times |date=1 Januarie 2006 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20111028114951/http://www.nytimes.com/2006/01/01/magazine/01taxidermy.html?pagewanted=all |archive-date=28 Oktober 2011 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref><ref>{{Cite book |last1=Freeman |first1=C. |chapter=Ending Extinction: The Quagga, the Thylacine, and the 'Smart Human' |doi=10.1007/978-90-481-2479-4_13 |title=Leonardo's Choice |pages=235–256 |year=2009 |isbn=978-90-481-2478-7}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{Normdata}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Perdagtiges]] o6f8nf0c7kmc917fye4a3h8o8l158mn 0 51335 2515991 2500941 2022-07-29T15:42:03Z 217.29.218.136 /* Agtergrond */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Bartolomeus Dias | bynaam = | beeld = Bartolomeu Dias, South Africa House (cut).JPG | beeldbeskrywing = | onderskrif = Standbeeld van Dias by Suid-Afrika se Hoëkommissaris in [[Londen]]. | geboortenaam = Bartolomeu Dias | geboortedatum = ca. [[1450]] | geboorteplek = [[Algarve]], [[Portugal]] | dood_datum = [[24 Mei]] [[1500]] | sterfteplek = [[Kaap die Goeie Hoop]] | ouers = | titel = | nasionaliteit = [[Portugal]] | beroep = Navigator, ontdekkingsreisiger | ander = | bekend = Eerste Europeër wat om die suidpunt van Afrika seil. | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | party = | godsdiens = | huweliksmaat = | kinders = | webblad = | handtekening = }} '''Bartolomeus Dias''' (ca. [[1450]] – [[24 Mei]] [[1500]]) was 'n [[Portugal|Portugese]] ontdekkingsreisiger en seevaarder wat in 1488 om die suidpunt van [[Afrika]] geseil het. In 1487 vra koning [[Johan II van Portugal]] vir Dias om na die land van die Christelike koning genaamd ''Prester John'' in die ooste te soek. Omdat ''Prester John'' nie regtig bestaan het nie, het hy nie die land gevind nie, maar het hy wel 'n roete vanaf die [[Atlantiese Oseaan]] na die [[Indiese Oseaan]] ontdek wat na [[Asië]] lei. [[Lêer:Diaz on his voyage to the cape.jpg|duimnael|links|Dias se twee skepe, die ''São Cristóvão'' en die ''São Pantaleão''.]] In Desember [[1487]] word hy die eerste [[Europeër]] wat in [[Suidelike Afrika]] voet aan wal sit toe hy by [[Kaap Kruis]] in [[Namibië]] aan land gaan. In Januarie [[1488]] word hy die eerste Europeër wat om [[Kaap die Goeie Hoop]] seil. In Februarie dieselfde jaar word hy die eerste Europeër om in [[Suid-Afrika]] voet aan wal te sit toe hy by [[Mosselbaai]] aan land gaan. Hy het 'n kalksteenkruis ('n [[padrão]]) by [[Kwaaihoek]] opgerig. [[Lêer:Dias statue (cropped), Cape Town.jpg|duimnael|links|Standbeeld van Dias in [[Kaapstad]]]] Dias is in 1500 ter see in 'n storm oorlede as kaptein van 'n skip wat na [[Brasilië]] onderweg was. Daar is later vir hom 'n [[Bartolomeus Dias-standbeeld|standbeeld]] in [[Kaapstad]], Suid-Afrika opgerig. == Agtergrond == Dias was een van die [[ontdekkingsreisiger]]s wat in opdrag en op aansporing van die destydse Portugese koning, [[Johan II van Portugal|Johan II]] (1455-1495), 'n stelselmatige verkenning van die kus van [[Afrika]] onderneem het. Die ontdekkingstogte was 'n voortsetting van die werk waarmee prins [[Hendrik die Seevaarder]] (1394-1460), 'n seun van koning [[Johan I van Portugal|Johan I]] (1357-1433). reeds vroeg in die [[15de eeu]] begin het. Die ontdekkings wat tydens die bewind van [[Johan II van Portugal|Johan II]] gedoen is, was baie meer opsienbarend as dié onder leiding van Hendrik die Seevaarder. [[Johan II van Portugal|Johan II]] kon egter voortbou op 'n stewige basis: In [[Lissabon]] is 'n seevaartskool gestig en baie [[Geograaf|geograwe]] en skeepbouers is daarheen gelok. Die vooruitgang in skeepsbou, die geleidelike opbou van [[Aardrykskunde|geografiese kennis]] en die verbetering van navigasiehulpmiddels het daartoe bygedra dat verkenningstogte in die loop van die 15de eeu steeds vlotter verloop het en meer vrugte afgewerp het. Columbus kon byvoorbeeld tydens die voorbereidings vir sy reis van [[1492]] groot voordeel trek uit die kennis wat reeds in [[Lissabon]] versamel was. Die Portugese het egter 'n voorsprong op hom gehad deurdat hulle beter daartoe in staat was om die omtrek van die aardbol te bereken. Toe Columbus in [[Portugal]] ondersteuning gesoek het vir sy beoogde weswaartse reis na [[Asië]], is die plan as te gewaag beskou omdat die Portugese besef het hoe groot die afstand sou wees. Bartolomeus Dias was 'n ander soort [[seevaarder]] as Columbus. Vandag sou hy 'n amptenaar van 'n Portugese "Departement van Ontdekkingswese" genoem kon word. In die Laat-[[Middeleeue|Middeleeuse]] maatskappy was sy rol egter van veel losser aard as wat die woord ''amptenaar'' miskien suggereer. Sy plek in die samelewing is deur gunste en voorregte bepaal, soos altyd in 'n [[Feodalisme|feodale]] samelewing die geval was. Hy was ongetwyfeld van goeie afkoms (hy was 'n [[ridder]]) en was deel van die koninklike gevolg. 'n Deel van sy inkomste het sekerlik bestaan uit 'n aandeel in die [[handel]] met [[Wes-Afrika]], meer spesifiek die handel in [[goud]] en [[ivoor]]. ([[Slawehandel]] het eers later in omvang toegeneem.) == Reise == Die eerste betroubare historiese vermelding van Bartolomeus Dias is ten opsigte van 'n reis in [[1481]], toe hy bevelvoerder was van een van die skepe wat na die [[Goudkus (streek)|Goudkus]] (die huidige [[Ghana]]) gevaar het. Die reis het geëindig in die stigting van [[Elmina]], die eerste Portugese fortifikasie op die vasteland van [[Afrika]]. Die naam ''Elmina'' is afgelei van ''Aldea da Mina'', wat "Gouddorp" beteken. Dias het sy bekendheid egter aan sy reis van 1487/88 te danke. Dit was die eerste en enigste reis in sy lewe waartydens hy opperbevelhebber was (van drie skepe). Dias het die reis met 'n drieledige opdrag aangepak. In die eerste plek moes hy voortgaan met die [[kartering]] van die kus van Afrika, wat in daardie stadium tot [[Kaap Kruis]] gekarteer was. Kaap Kruis, aan die kus van [[Namibië]], was die verste punt wat deur [[Diego Cam]] (?-1486) bereik is tydens 'n reis wat van 1482 tot 1484 geduur het en waartydens die [[Kongorivier]] ontdek is.  Dias se tweede opdrag was om 'n seeweg om die suidpunt van Afrika na die speserylande van [[Asië]] te vind. Handel met Asië het in daardie stadium nog altyd oor land geskied. Die [[Italië|Italiaanse]] stadstate het die ware aan die ooskus van die [[Middellandse See]] gekoop en na [[Europa]] vervoer. Die Portugese het gehoop om langs 'n seeweg 'n direkte en vinniger verbinding met Asië te vind, waardeur hulle die Italiaanse en Islamitiese tussenhandelaars kon uitskakel. Ten derde moes Dias na die legendariese ryk van priester Johannes soek. Hierdie opdrag was kenmerkend vir die laat [[15de eeu]] (vroeë [[Renaissance]]) toe moderne denke en Middeleeuse voorstellings mekaar nog oorvleuel het. Die legende van priester Johannes was reeds sedert die [[11de eeu]] in [[Europa]] bekend en het as aansporing vir die eerste ontdekkingsreise gedien. Daar is geglo dat priester Johannes die vors van 'n magtige [[Christendom|Christenryk]] iewers in Asië was. In die [[12de eeu]] is daar vermoed dat die ryk iewers in Persië (tans [[Iran]]) geleë was. In Dias se tyd is daar van die veronderstelling uitgegaan dat die ryk in [[Oos-Afrika]], suid van [[Ethiopië]], geleë was. Daar is gehoop dat Johannes of sy opvolgers 'n magtige bondgenoot teen die Islamitiese vyand sou wees.' Dias het [[Lissabon]] in Julie of Augustus 1487 verlaat en in Desember [[1488]] teruggekeer. In Desember [[1487]] het hy reeds die kus van Namibië bereik, die huidige [[Walvisbaai]] aangedoen en sy voorradeskip in die baai by die huidige [[Lüderitz]] agtergelaat. == Die suidpunt van Afrika == In die eerste week van 1488 het die twee oorblywende skepe vertrek en die [[Atlantiese Oseaan]] meer as 'n duisend myl ver weswaarts ingevaar. Dit is nie bekend of die koersafwyking doelbewus was en of dit deur stormgeweld veroorsaak is nie. Daarna is die koers verander sodat hulle op 'n breedtegraad gevaar het wat die skepe verby die Kaap gevoer het totdat hulle weer noordwaarts kon begin vaar. Die kuslyn (Mosselbaai) wat vroeg in Februarie in sig gekom het, het in 'n nuwe rigting geloop: 'n aanduiding dat dit die onderpunt van die vasteland was. Dias het tot so ver as die latere [[Algoabaai]] gevorder voordat hy deur sy bemanning gedwing is om terug te draai. Op sy terugreis het hy op drie plekke kalksteenkruise aan die kus opgerig: by [[Kwaaihoek]] (net wes van die [[Boesmansriviermond]]), naas die kaap wat deur hom Cabo de Boa Esperanza genoem is en by [[Lüderitz]]. ''(Volgens'' 'n bewysstuk uit dié tyd het die Kaap die Goeie Hoop sy naam van Dias ontvang en nie van die koning nie.) Dias se verdere [[loopbaan]] was roemloos. Hy het nog twee belangrike reise help voorberei en in albei gevalle die reis meegemaak. In [[1497]] het hy saam met [[Vasco da Gama]] (wat tot in Indië gevaar het) gereis, maar is by die [[Kaap Verdiese Eilande]] al teruggestuur. ln 1500 was hy 'n lid van [[Cabral]] se ekspedisie wat per toeval (die skepe is deur 'n storm te ver weswaarts gedryf) [[Brasilië]] ontdek het. == Storm eis Dias se lewe == Ondanks die 2 016 km onbekende kuslyn wat hy ontdek het, asook die feit dat hy die pad oopgemaak het die Ooste, het Dias nie juis veel daarby gebaat nie. Hy was maar net kaptein van een van die dertien skepe wat in 1500 onder aanvoering van Alvares Cabral uitgevaar het. 'n Storm het hulle van koers af gedryf, en so het hulle toevallig Brasilië, die oostelikste deel van [[Suid-Amerika]], ontdek. Van daar af het hulle verder gevaar na [[Indië]], en in nog 'n storm by die Kaap die Goeie Hoop het vier skepe vergaan. Een van die skepe was Dias s'n. So het hy op see gesterf by die landpunt wat hy self [[Kaap die Goeie Hoop]] genoem het, maar wat eeue lank deur matrose as die Stormkaap (Cabo Tormentoso) beskryf is. Hoewel dit hy was wat bewys het dat dit moontlik is om rondom [[Afrika]] na die [[Verre Ooste]] te vaar, het hy die Ooste nooit self gesien nie. == Sien ook == * [[Bartolomeus Dias-standbeeld]] * [[Europese verkenning van Suid-Afrika]] * [[Karveel]] == Bronnelys == * Kennis, 1980, ISBN 079810824X, volume 1, bl. 13 * Wêreldspektrum, Vol. 5, 28-30, ISBN 0 908409 46 X {{DEFAULTSORT:Dias, Bartolomeus}} [[Kategorie:Portugese ontdekkingsreisigers]] [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Geboortes in 1450]] [[Kategorie:Sterftes in 1500]] joo8oyanve9zs8v4v96scdmkdt3sk1p 0 63585 2515987 2515696 2022-07-29T15:17:10Z AFM 21229 /* Wes-Kaap */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Swartberg Pass Exit.JPG|duimnael|regs|300px|Die [[Swartbergpas]].]] [[Lêer:Van Reenen Pass 1.jpg|duimnael|regs|300px|[[Van Reenenspas]] op die [[N3 (Suid-Afrika)|N3]], op pad na [[Johannesburg]].]] [[Lêer:R37-Long Tom Pass-001.jpg|duimnael|regs|300px|Die [[Long Tompas]] op die R37 tussen Lydenburg en Sabie in Mpumalanga.]] [[Lêer:ChapmansPeakDrive_View.jpg|duimnael|regs|300px|[[Chapman’s Peak-rylaan]]]] [[Lêer:Cloete's Pass.jpg|duimnael|regs|300px|[[Cloetespas]]]] [[Lêer:Grootrivier Pass00.jpg|duimnael|regs|300px|Westelike deel van die [[Grootrivierpas]], met die Grootrivier-strandmeer in die voorgrond.]] [[Lêer:Meiringspoort01.jpg|duimnael|regs|300px|[[Meiringspoort]]]] [[Lêer:Hottentots-Holland.jpg|duimnael|regs|300px|[[Sir Lowryspas]] oor die Hottentots-Hollandberge.]] [[Lêer:Sani Pass Lesotho 2.jpg|duimnael|regs|300px|[[Sanipas]]]] [[Lêer:Breedtsnek00.jpg|duimnael|300px|<center>[[Breedsnekpas]], [[Magaliesberg]]]] [[Lêer:Abel Erasmus Pass view.JPG|duimnael|regs|300px|[[Abel Erasmuspas]]]] Hierdie bladsy is ’n '''lys van [[bergpas]]se in [[Suid-Afrika]]''' gerangskik volgens provinsie.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://bmwclubs.heavenforum.org/t220-can-you-add-to-the-list-of-passes-in-sa |title=Kan jy hierdie byvoeg by die lys van passe in SA? |accessdate=30 Maart 2012 |date=5 Augustus 2008 |format=html }}</ref> == Gauteng == * [[Hornsnek]] == KwaZulu-Natal == * [[Bannermanspas]] * [[Bezuidenhoutspas]] * [[Bothaspas]] * [[Burgerspas, KwaZulu-Natal|Burgerspas]] * [[Cecil Mack-pas]] * [[Collingspas]] *[[Cundycleughpas]] * [[De Beerspas, KwaZulu-Natal|De Beerspas]] * [[Endoumenipas]] * [[Hela Hela-pas]] * [[Ikhupepas]] * [[Knightspas]] * [[Laingsnekpas]] * [[Lancersnek]] * [[Mashaipas]] * [[Middledalepas]] (Tintwapas) * [[Mikespas]] * [[Mullerspas]] * [[Normandienpas]] * [[Oliviershoekpas]] * [[Sabanapas]] * [[Sandspruitpas]] * [[Sanipas]] * [[Soutar’s Hill]] * [[Swartmodderfonteinpas]] * [[Thomathupas]] * [[Van Heyningenspas]] * [[Van Reenenspas]] en [[Van Reenen Spoorwegpas]] == Limpopo == * [[Abel Erasmuspas]] * [[Bakkerspas]] * [[Bastersnek]] * [[Brown’s Cutting]] * [[Chuniespoort (pas)|Chuniespoort]] * [[Die Noute]] * [[Jackspas]] * [[Kgaphamadi Jakkalskuilnek]] * [[Kwaggasnek]] * [[Magoebaskloof]] * [[Martjie se Nek]] * [[Masekwaspoort]] * [[Orris Baragwanath-pas]] * [[Rankinspas]] * [[Rooipoort]] * [[Skrikfontein se Nek]] * [[Van Collerspas]] * [[Wyliespoort]] == Mpumalanga == * [[Allemansnek]] * [[Caspersnek]] * [[Chomseshoogte]] * [[De Berg-pas]] * [[Elandspas, Mpumalanga|Elandspas]] * [[Henningspas]] * [[Jaap se Hoogte]] * [[Kaapsehooppas]] * [[Kowynspas]] * [[Kranspoortpas]] * [[Krugerpas]] (Klaviertrappe) * [[Long Tompas]] * [[Masjiennek]] * [[Mokobulaanpas]] * [[Montrosepas]] * [[Mpagenipas]] * [[Nelshoogte]] (Bothasnek) * [[Patattasnek]] * [[Robberspas]] * [[Saalrugpas]] * [[Santapas]] * [[Schoemanskloof]] * [[Skurwebergpas]] * [[Steenkampsberge|Steenkampsbergpas]] * [[Sudwalapas]] * [[Uitkykpas, Mpumalanga]] * [[Verraaiersnek]] * [[Watervalsrivierpas]] * [[Witklip se Hoogte]] == Noord-Kaap == * [[Aapbergpas]] * [[Akkedispas]] * [[Anenouspas]] * [[Baileyspas]] * [[Bakenshoogte]] * [[Bergenaarspadpas]] * [[Bloukranspas (Noord-Kaap)]] * [[Bobbejaanhoekpas]] * [[Botterkloofpas]] * [[Bloupoort]] * [[Burkespas]] * [[Die Bergpas]] * [[Gannagapas]] * [[Gifbergpas]] * [[Grootvleipas]] * [[Hel se Pas]] * [[Helskloofpas]] * [[Kamiesbergpas]] * [[Kareebospoort]] * [[Karelskraalpas]] * [[Keiskie se Poort]] * [[Knegsbankpas]] * [[Komsbergpas]] * [[Langkloofpas]] * [[Messelpad]] * [[Oude Bergpas]] * [[Oukloofpas]] * [[Oupoortpas]] * [[Padkloofpas]] * [[Papkuilsnekpas]] * [[Prieskapoort]] * [[Quaggasfonteinpoort]] * [[Remhoogtepas]] * [[Skurwebergpas (Noord-Kaap)|Skurwebergpas]] * [[Smoushoogte]] * [[Snyderspoort]] * [[Spektakelpas]] * [[Studerpas]] * [[Theekloofpas]] * [[Thyshoogtepas]] * [[Tierbergpas]] * [[Verlatenkloofpas]] * [[Verwatersnek]] * [[Volstruispoort]] * [[Vyfmylpoort]] * [[Wildeperdehoekpas]] == Noordwes == * [[Breedsnekpas]] (Maanhaarrandpas) * [[Hekpoort]] == Oos-Kaap == * [[All Saintsnek]] * [[Barklypas]] * [[Baviaanskloof]] * [[Blaauwkrantzpas]] * [[Blespas]] * [[Boesmanshoekpas]] * [[Bomapas]] * [[Bongolonek]] * [[Bosnekpas]] * [[Bottelnekpas]] * [[Braambospas]] * [[Bruintjieshoogte]] * [[Buffalonek]] * [[Buffelshoeknek]] * [[Bulhoekpas]] * [[Buyspoort]] * [[Calapas]] * [[Carlisleshoekspruitpas]] * [[Catspas]] * [[Colonanek]] * [[Combrink se bergpas]] * [[Daggaboersnek]] * [[De Beerspas, Oos-Kaap|De Beerspas]] * [[Diepkloofpas]] * [[Devil's Bellows Nek]] * [[De Waalskloof]] * [[Dontsapas]] * [[Doringnek]] * [[Dulciesnek]] * [[Eccapas]] * [[Elandsbergpas]] * [[Fonteinkloofpas]] * [[Fullershoekpas]] * [[Ghwarriepoort]] * [[Grasnekpas]] * [[Greylingspas]] * [[Groot-Doringhoekpas]] * [[Grootrivierpoort]] * [[Hankeypas]] * [[Helspoort]] * [[Hogsbackpas]] * [[Holgatpas]] * [[Janspoorthoogte]] * [[Joubertspas]] * [[Kaapse Poortjie]] * [[Kapokkraalhoogte]] * [[Kareedouwpas]] * [[Katbergpas]] * [[Kei Cuttings]] * [[Killianspas]] * [[King Hills-pas]] * [[Knapdaarhoogte]] * [[Kumajabapas]] * [[Kwaaimanspas]] * [[LAPA Munnik-pas]] * [[Lootsbergpas]] * [[Lundinsnek]] * [[McKaysnek]] * [[Mfecanepas]] * [[Michelspas]] * [[Mlenganapas]] * [[Moordenaarsnek]] * [[Mthlenagana]] * [[Munnikspoort]] * [[Naudespas]] * [[Naudésnekpas]] * [[Nico Malan-pas]] * [[Niekerkspas]] * [[Nonesisnek]] * [[Nuwekloof]] (Baviaanskloof) * [[Olifantskoppas]] * [[Ongeluksnekpas]] * [[Otto du Plessis-pas]] * [[Oudebergpas, Oos-Kaap|Oudebergpas]] * [[Paardekloof]] * [[Pefferskoppas]] * [[Penhoekpas]] * [[Perdepoort]] * [[Pitsengpas]] * [[Pluto's Vale-pas]] * [[Potrivierpas]] * [[Potterspas]] * [[Ravelskloofpas]] * [[Red Hill-pas]] * [[Satansnek]] * [[Smutspas]] * [[Soutpansnek]] * [[Stormsrivierpas]] * [[Suurbergpas]] * [[Swaershoekpas]] * [[Swanepoelspoort]] * [[Tarkapas]] * [[Vaalkrantzpas]] * [[Van Stadenspas]] * [[Wapadsbergpas]] * [[Weenenpas]] * [[Witkophoogte]] * [[Witnekpas]] * [[Witkransnek]] == Vrystaat == * [[Bellspas]] * [[Lichenpas]] * [[Monantsapas]] * [[Noupoortsnek]] == Wes-Kaap == * [[Akkedisbergpas]] * [[Assegaaibospas]] * [[Attakwaskloofpas]] * [[Bainskloofpas]] * [[Blinkbergpas]] * [[Bloukranspas]] * [[Boesmanskloofpas]] * [[Bosluiskloofpas]] * [[Bothmaskloofpas]] * [[Brand-se-Bergpas]] * [[Burgerspas]] (Koo-pas) * [[Cederbergpas]] * [[Chapmanspiek-rylaan]] * [[Cloetespas]] * [[Clarence-rylaan]] * [[Cradockpas|Cradockkloofpas]] * [[Dasklippas]] * [[Dassieshoekpas]] * [[De Jagerspas]] * [[Die Venster]] * [[Droëlandskloofpas]] * [[Du Plessispas]] * [[Duiwelskop]] * [[Dwarskloofpas]] * [[Elandspas, Wes-Kaap|Elandspas]] * [[Floorshoogtepas]] * [[Franschhoekpas]] * [[Gamkakloofweg]] * [[Garciapas]] * [[Grey's Pass]] * [[Groot Brakpas]] * [[Groot Brakrivierhoogte]] * [[Grootrivierpas]] * [[Grootrivierhoogte]] * [[Gydopas]] * [[Gysmanshoekpas]], Plattekloofpas, Hudsonpas * [[Haarwegskloofpas]] * [[Hel se Pas]] * [[Helshoogte|Helshoogtepas]] * [[Hexrivierpas]] en [[Hexrivier-spoorwegpas]] * [[Hexrivierpoort]] * [[Hoek se Bergpas]] * [[Homtinipas]] * [[Hoogekraalpas]] * [[Hottentotskloof]] * [[Houhoekpas]] * [[Huisrivierpas]] * [[Jukhoogte]] * [[Kaaimansrivierpas]] (ook Kaaimanspas] * [[Kaaimansgat|Kaaimansgatpas]] * [[Karatarapas]] * [[Kareedouwbergpas]] * [[Karoopoort]] * [[Karretjiespas]] * [[Katbakkiespas]] * [[Killianspas]] * [[Kleinhoogpas]] * [[Klein-Koebeepas]] * [[Klipfonteinrant]] * [[Koebeepas]] * [[Kogmanskloofpas]] * [[Koudebergpas]] * [[Kraaibergpas]] * [[Kraaibospas]] * [[Kransvleikloofpas]] * [[Kromrivierpas]] * [[Meiringspoort|Meiringspoortpas]] * [[Michellspas]] * [[Middelbergpas]] * [[Moltenopas]] * [[Montagupas]] * [[Muishondbergpas]] * [[Nardouwskloofpas]] * [[Nieuwoudtspas]] * [[Nuwekloofpas]] * [[Oubergpas]] * [[Oudekloofpas]] * [[Outeniquapas]] * [[Outeniekwa Spoorwegpas]] * [[Paardepoort]] * [[Paardekop]] * [[Pakhuispas]] * [[Peerboomskloofpas]] * [[Phantompas]] * [[Piekenierskloofpas]] * [[Potjiesberg|Potjiesbergpas]] * [[Prins Alfredpas]] * [[Rammelkoppas]] (Allemanspas) * [[Rietvlei se Hoogte]] * [[Robinsonpas]] * [[Rooinekpas]] * [[Rooibergpas]] * [[Rooihoogtepas]] * [[Rosebergpas]] * [[Rossouwspoort]] * [[Schoemanspoort|Schoemanspoortpas]] * [[Seweweekspoort|Seweweekspoortpas]] * [[Shaw se pas]] * [[Silwerrivierpas]] * [[Sir Lowryspas]] * [[Skitterypas]] * [[Steenbrasbergpas]] * [[Strykhoogtepas]] * [[Swaarmoedpas]] * [[Swartbergpas]] * [[Theronsbergpas]] * [[Touwrivierpas]] * [[Tradouwpas]] * [[Turck se pas]] * [[Uitkykpas, Wes-Kaap]] * [[Uniondale-poort]] * [[Van der Stel-pas]] * [[Van Rhynspas]] * [[Varsbokkraalpas]] * [[Verlatenkloofpas]] * [[Versfeldpas]] * [[Viljoenspas]] * [[Wasbankpas]] * [[Witblitspas]] * [[Witelskloofpas]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == {{CommonsKategorie|Mountain passes of South Africa|Bergpasse van Suid-Afrika}} * [[Lys van bergpasse in Namibië]] == Eksterne skakels == * [http://samountainpasses.co.za/Home/tabid/884/Default.aspx SAMountainpasses.co.za] * [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ovG4uSGpO6oJ:www.quovadis-southern-africa.co.za/attachments/290/Mountain%2520Passes%2520of%2520Southern%2520Africa.xls+%22vaalkrants+pass%22&cd=3&hl=en&ct=clnk&gl=za QuoVadis-southern-africa.co.za] [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika| ]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse lyste|Bergpasse in Suid-Afrika]] 3w0d289bp7h4doma8qpxwlh2ir0xrfe 2516056 2515987 2022-07-30T09:01:56Z AFM 21229 /* Wes-Kaap */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Swartberg Pass Exit.JPG|duimnael|regs|300px|Die [[Swartbergpas]].]] [[Lêer:Van Reenen Pass 1.jpg|duimnael|regs|300px|[[Van Reenenspas]] op die [[N3 (Suid-Afrika)|N3]], op pad na [[Johannesburg]].]] [[Lêer:R37-Long Tom Pass-001.jpg|duimnael|regs|300px|Die [[Long Tompas]] op die R37 tussen Lydenburg en Sabie in Mpumalanga.]] [[Lêer:ChapmansPeakDrive_View.jpg|duimnael|regs|300px|[[Chapman’s Peak-rylaan]]]] [[Lêer:Cloete's Pass.jpg|duimnael|regs|300px|[[Cloetespas]]]] [[Lêer:Grootrivier Pass00.jpg|duimnael|regs|300px|Westelike deel van die [[Grootrivierpas]], met die Grootrivier-strandmeer in die voorgrond.]] [[Lêer:Meiringspoort01.jpg|duimnael|regs|300px|[[Meiringspoort]]]] [[Lêer:Hottentots-Holland.jpg|duimnael|regs|300px|[[Sir Lowryspas]] oor die Hottentots-Hollandberge.]] [[Lêer:Sani Pass Lesotho 2.jpg|duimnael|regs|300px|[[Sanipas]]]] [[Lêer:Breedtsnek00.jpg|duimnael|300px|<center>[[Breedsnekpas]], [[Magaliesberg]]]] [[Lêer:Abel Erasmus Pass view.JPG|duimnael|regs|300px|[[Abel Erasmuspas]]]] Hierdie bladsy is ’n '''lys van [[bergpas]]se in [[Suid-Afrika]]''' gerangskik volgens provinsie.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://bmwclubs.heavenforum.org/t220-can-you-add-to-the-list-of-passes-in-sa |title=Kan jy hierdie byvoeg by die lys van passe in SA? |accessdate=30 Maart 2012 |date=5 Augustus 2008 |format=html }}</ref> == Gauteng == * [[Hornsnek]] == KwaZulu-Natal == * [[Bannermanspas]] * [[Bezuidenhoutspas]] * [[Bothaspas]] * [[Burgerspas, KwaZulu-Natal|Burgerspas]] * [[Cecil Mack-pas]] * [[Collingspas]] *[[Cundycleughpas]] * [[De Beerspas, KwaZulu-Natal|De Beerspas]] * [[Endoumenipas]] * [[Hela Hela-pas]] * [[Ikhupepas]] * [[Knightspas]] * [[Laingsnekpas]] * [[Lancersnek]] * [[Mashaipas]] * [[Middledalepas]] (Tintwapas) * [[Mikespas]] * [[Mullerspas]] * [[Normandienpas]] * [[Oliviershoekpas]] * [[Sabanapas]] * [[Sandspruitpas]] * [[Sanipas]] * [[Soutar’s Hill]] * [[Swartmodderfonteinpas]] * [[Thomathupas]] * [[Van Heyningenspas]] * [[Van Reenenspas]] en [[Van Reenen Spoorwegpas]] == Limpopo == * [[Abel Erasmuspas]] * [[Bakkerspas]] * [[Bastersnek]] * [[Brown’s Cutting]] * [[Chuniespoort (pas)|Chuniespoort]] * [[Die Noute]] * [[Jackspas]] * [[Kgaphamadi Jakkalskuilnek]] * [[Kwaggasnek]] * [[Magoebaskloof]] * [[Martjie se Nek]] * [[Masekwaspoort]] * [[Orris Baragwanath-pas]] * [[Rankinspas]] * [[Rooipoort]] * [[Skrikfontein se Nek]] * [[Van Collerspas]] * [[Wyliespoort]] == Mpumalanga == * [[Allemansnek]] * [[Caspersnek]] * [[Chomseshoogte]] * [[De Berg-pas]] * [[Elandspas, Mpumalanga|Elandspas]] * [[Henningspas]] * [[Jaap se Hoogte]] * [[Kaapsehooppas]] * [[Kowynspas]] * [[Kranspoortpas]] * [[Krugerpas]] (Klaviertrappe) * [[Long Tompas]] * [[Masjiennek]] * [[Mokobulaanpas]] * [[Montrosepas]] * [[Mpagenipas]] * [[Nelshoogte]] (Bothasnek) * [[Patattasnek]] * [[Robberspas]] * [[Saalrugpas]] * [[Santapas]] * [[Schoemanskloof]] * [[Skurwebergpas]] * [[Steenkampsberge|Steenkampsbergpas]] * [[Sudwalapas]] * [[Uitkykpas, Mpumalanga]] * [[Verraaiersnek]] * [[Watervalsrivierpas]] * [[Witklip se Hoogte]] == Noord-Kaap == * [[Aapbergpas]] * [[Akkedispas]] * [[Anenouspas]] * [[Baileyspas]] * [[Bakenshoogte]] * [[Bergenaarspadpas]] * [[Bloukranspas (Noord-Kaap)]] * [[Bobbejaanhoekpas]] * [[Botterkloofpas]] * [[Bloupoort]] * [[Burkespas]] * [[Die Bergpas]] * [[Gannagapas]] * [[Gifbergpas]] * [[Grootvleipas]] * [[Hel se Pas]] * [[Helskloofpas]] * [[Kamiesbergpas]] * [[Kareebospoort]] * [[Karelskraalpas]] * [[Keiskie se Poort]] * [[Knegsbankpas]] * [[Komsbergpas]] * [[Langkloofpas]] * [[Messelpad]] * [[Oude Bergpas]] * [[Oukloofpas]] * [[Oupoortpas]] * [[Padkloofpas]] * [[Papkuilsnekpas]] * [[Prieskapoort]] * [[Quaggasfonteinpoort]] * [[Remhoogtepas]] * [[Skurwebergpas (Noord-Kaap)|Skurwebergpas]] * [[Smoushoogte]] * [[Snyderspoort]] * [[Spektakelpas]] * [[Studerpas]] * [[Theekloofpas]] * [[Thyshoogtepas]] * [[Tierbergpas]] * [[Verlatenkloofpas]] * [[Verwatersnek]] * [[Volstruispoort]] * [[Vyfmylpoort]] * [[Wildeperdehoekpas]] == Noordwes == * [[Breedsnekpas]] (Maanhaarrandpas) * [[Hekpoort]] == Oos-Kaap == * [[All Saintsnek]] * [[Barklypas]] * [[Baviaanskloof]] * [[Blaauwkrantzpas]] * [[Blespas]] * [[Boesmanshoekpas]] * [[Bomapas]] * [[Bongolonek]] * [[Bosnekpas]] * [[Bottelnekpas]] * [[Braambospas]] * [[Bruintjieshoogte]] * [[Buffalonek]] * [[Buffelshoeknek]] * [[Bulhoekpas]] * [[Buyspoort]] * [[Calapas]] * [[Carlisleshoekspruitpas]] * [[Catspas]] * [[Colonanek]] * [[Combrink se bergpas]] * [[Daggaboersnek]] * [[De Beerspas, Oos-Kaap|De Beerspas]] * [[Diepkloofpas]] * [[Devil's Bellows Nek]] * [[De Waalskloof]] * [[Dontsapas]] * [[Doringnek]] * [[Dulciesnek]] * [[Eccapas]] * [[Elandsbergpas]] * [[Fonteinkloofpas]] * [[Fullershoekpas]] * [[Ghwarriepoort]] * [[Grasnekpas]] * [[Greylingspas]] * [[Groot-Doringhoekpas]] * [[Grootrivierpoort]] * [[Hankeypas]] * [[Helspoort]] * [[Hogsbackpas]] * [[Holgatpas]] * [[Janspoorthoogte]] * [[Joubertspas]] * [[Kaapse Poortjie]] * [[Kapokkraalhoogte]] * [[Kareedouwpas]] * [[Katbergpas]] * [[Kei Cuttings]] * [[Killianspas]] * [[King Hills-pas]] * [[Knapdaarhoogte]] * [[Kumajabapas]] * [[Kwaaimanspas]] * [[LAPA Munnik-pas]] * [[Lootsbergpas]] * [[Lundinsnek]] * [[McKaysnek]] * [[Mfecanepas]] * [[Michelspas]] * [[Mlenganapas]] * [[Moordenaarsnek]] * [[Mthlenagana]] * [[Munnikspoort]] * [[Naudespas]] * [[Naudésnekpas]] * [[Nico Malan-pas]] * [[Niekerkspas]] * [[Nonesisnek]] * [[Nuwekloof]] (Baviaanskloof) * [[Olifantskoppas]] * [[Ongeluksnekpas]] * [[Otto du Plessis-pas]] * [[Oudebergpas, Oos-Kaap|Oudebergpas]] * [[Paardekloof]] * [[Pefferskoppas]] * [[Penhoekpas]] * [[Perdepoort]] * [[Pitsengpas]] * [[Pluto's Vale-pas]] * [[Potrivierpas]] * [[Potterspas]] * [[Ravelskloofpas]] * [[Red Hill-pas]] * [[Satansnek]] * [[Smutspas]] * [[Soutpansnek]] * [[Stormsrivierpas]] * [[Suurbergpas]] * [[Swaershoekpas]] * [[Swanepoelspoort]] * [[Tarkapas]] * [[Vaalkrantzpas]] * [[Van Stadenspas]] * [[Wapadsbergpas]] * [[Weenenpas]] * [[Witkophoogte]] * [[Witnekpas]] * [[Witkransnek]] == Vrystaat == * [[Bellspas]] * [[Lichenpas]] * [[Monantsapas]] * [[Noupoortsnek]] == Wes-Kaap == * [[Akkedisbergpas]] * [[Assegaaibospas]] * [[Attakwaskloofpas]] * [[Bainskloofpas]] * [[Blinkbergpas]] * [[Bloukranspas]] * [[Boesmanskloofpas]] * [[Bosluiskloofpas]] * [[Bothmaskloofpas]] * [[Brand-se-Bergpas]] * [[Burgerspas]] (Koo-pas) * [[Cederbergpas]] * [[Chapmanspiek-rylaan]] * [[Cloetespas]] * [[Clarence-rylaan]] * [[Cradockpas|Cradockkloofpas]] * [[Dasklippas]] * [[Dassieshoekpas]] * [[De Jagerspas]] * [[Die Venster]] * [[Diepkloofpas (Wes-Kaap)]] * [[Droëlandskloofpas]] * [[Du Plessispas]] * [[Duiwelskop]] * [[Dwarskloofpas]] * [[Elandspas, Wes-Kaap|Elandspas]] * [[Floorshoogtepas]] * [[Franschhoekpas]] * [[Gamkakloofweg]] * [[Garciapas]] * [[Grey's Pass]] * [[Groot Brakpas]] * [[Groot Brakrivierhoogte]] * [[Grootrivierpas]] * [[Grootrivierhoogte]] * [[Gydopas]] * [[Gysmanshoekpas]], Plattekloofpas, Hudsonpas * [[Haarwegskloofpas]] * [[Hel se Pas]] * [[Helshoogte|Helshoogtepas]] * [[Hexrivierpas]] en [[Hexrivier-spoorwegpas]] * [[Hexrivierpoort]] * [[Hoek se Bergpas]] * [[Homtinipas]] * [[Hoogekraalpas]] * [[Hottentotskloof]] * [[Houhoekpas]] * [[Huisrivierpas]] * [[Jukhoogte]] * [[Kaaimansrivierpas]] (ook Kaaimanspas] * [[Kaaimansgat|Kaaimansgatpas]] * [[Karatarapas]] * [[Kareedouwbergpas]] * [[Karoopoort]] * [[Karretjiespas]] * [[Katbakkiespas]] * [[Killianspas]] * [[Kleinhoogpas]] * [[Klein-Koebeepas]] * [[Klipfonteinrant]] * [[Koebeepas]] * [[Kogmanskloofpas]] * [[Koudebergpas]] * [[Kraaibergpas]] * [[Kraaibospas]] * [[Kransvleikloofpas]] * [[Kromrivierpas]] * [[Meiringspoort|Meiringspoortpas]] * [[Michellspas]] * [[Middelbergpas]] * [[Moltenopas]] * [[Montagupas]] * [[Muishondbergpas]] * [[Nardouwskloofpas]] * [[Nieuwoudtspas]] * [[Nuwekloofpas]] * [[Oubergpas]] * [[Oudekloofpas]] * [[Outeniquapas]] * [[Outeniekwa Spoorwegpas]] * [[Paardepoort]] * [[Paardekop]] * [[Pakhuispas]] * [[Peerboomskloofpas]] * [[Phantompas]] * [[Piekenierskloofpas]] * [[Potjiesberg|Potjiesbergpas]] * [[Prins Alfredpas]] * [[Rammelkoppas]] (Allemanspas) * [[Rietvlei se Hoogte]] * [[Robinsonpas]] * [[Rooinekpas]] * [[Rooibergpas]] * [[Rooihoogtepas]] * [[Rosebergpas]] * [[Rossouwspoort]] * [[Schoemanspoort|Schoemanspoortpas]] * [[Seweweekspoort|Seweweekspoortpas]] * [[Shaw se pas]] * [[Silwerrivierpas]] * [[Sir Lowryspas]] * [[Skitterypas]] * [[Steenbrasbergpas]] * [[Strykhoogtepas]] * [[Swaarmoedpas]] * [[Swartbergpas]] * [[Theronsbergpas]] * [[Touwrivierpas]] * [[Tradouwpas]] * [[Turck se pas]] * [[Uitkykpas, Wes-Kaap]] * [[Uniondale-poort]] * [[Van der Stel-pas]] * [[Van Rhynspas]] * [[Varsbokkraalpas]] * [[Verlatenkloofpas]] * [[Versfeldpas]] * [[Viljoenspas]] * [[Wasbankpas]] * [[Witblitspas]] * [[Witelskloofpas]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == {{CommonsKategorie|Mountain passes of South Africa|Bergpasse van Suid-Afrika}} * [[Lys van bergpasse in Namibië]] == Eksterne skakels == * [http://samountainpasses.co.za/Home/tabid/884/Default.aspx SAMountainpasses.co.za] * [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ovG4uSGpO6oJ:www.quovadis-southern-africa.co.za/attachments/290/Mountain%2520Passes%2520of%2520Southern%2520Africa.xls+%22vaalkrants+pass%22&cd=3&hl=en&ct=clnk&gl=za QuoVadis-southern-africa.co.za] [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika| ]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse lyste|Bergpasse in Suid-Afrika]] gcnrw263x26fxvw0pm5ggerpvmomih8 0 67231 2515996 2515940 2022-07-29T16:13:46Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|display-authors=etal|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name=Esposito2002/> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == '''Sal later regkom''' {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] s8grx5cifsulremjjgg10clelmi8b02 2515998 2515996 2022-07-29T16:44:04Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|display-authors=etal|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name=Esposito2002/> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig van voor en van agter (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987/> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig van voor waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == '''Sal later regkom''' {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 1he9c17wn12c2wd9a90q3m490fvi3u8 2516001 2515998 2022-07-29T17:17:24Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|display-authors=etal|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name=Esposito2002/> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig van voor en van agter (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987/> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig van voor waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988/> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == '''Sal later regkom''' {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] bhkb66uky4un5gr4vl3chk6mr99ag89 2516004 2516001 2022-07-29T17:32:33Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|display-authors=etal|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name=Esposito2002/> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig van voor en van agter (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987/> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig van voor waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988/> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == '''Sal later regkom''' {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] h4pzrio3c5d902pevd2ij5s521x8pwo 2516005 2516004 2022-07-29T17:40:02Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig van voor en van agter (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig van voor waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 7ba1h3kb750qww6bf604o52uafjyk46 2516006 2516005 2022-07-29T17:42:05Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] blj6mmww5o1k4n76brelo4rpvh60g37 2516014 2516006 2022-07-29T18:24:14Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] pplh1ougzl45o5wgan0rfvb771vhn97 2516019 2516014 2022-07-29T19:29:08Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] kvp7zdm47bn5felssku6xmroggea7ga 2516020 2516019 2022-07-29T19:42:19Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] dvdg3wkq8i9b7ab556isn2qizs1aul5 2516021 2516020 2022-07-29T20:08:00Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 1rtr8mc1zwxyoy8dxhcxnrl96l8wzdl 2516051 2516021 2022-07-30T08:34:08Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] b2gvzy3v5t0fabs5n47t66fp73mvfba 2516052 2516051 2022-07-30T08:45:35Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op die foto's, wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> == Tabel == Hierdie tabel toon van die eienskappe van Uranus se ringstelsel aan. {| class="wikitable sortable" | '''Naam''' || '''Radius (km)''' || '''Breedte (km)''' |- |ζ_cc||26&nbsp;840–34&nbsp;890||8&nbsp;000 |- |ζ_c||34&nbsp;890–37&nbsp;850||3&nbsp;000 |- |1986U2R ||37&nbsp;000–39&nbsp;500||2&nbsp;500 |- |ζ||37&nbsp;850–41&nbsp;350||3&nbsp;500 |- |6||41&nbsp;837||1.6–2.2 |- |5||42&nbsp;234||1.9–4.9 |- |4||42&nbsp;570||2.4–4.4 |- |α||44&nbsp;718||4.8–10.0 |- |β||45&nbsp;661||6.1–11.4 |- |η||47&nbsp;175||1.9–2.7 |- |η_c||47&nbsp;176||40 |- |γ||47&nbsp;627||3.6–4.7 |- |δ_c||48&nbsp;300||10–12 |- |δ||48&nbsp;300||4.1–6.1 |- |λ||50&nbsp;023||1–2 |- |ε||51&nbsp;149||19.7–96.4 |- |ν||66&nbsp;100–69&nbsp;900||3&nbsp;800 |- |μ||86&nbsp;000–103&nbsp;000||17&nbsp;000 |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 6gihr2w2ic7ixw9de84ueigkifjox2z 2516059 2516052 2022-07-30T09:12:50Z Burgert Behr 2401 Klaar wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op die foto's, wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ==Lys eienskappe== Dié tabel som die eienskappe van Uranus se ringstelsel op. {| class="wikitable sortable" ! '''Ringnaam''' ||data-sort-type=number| '''Radius (km)'''||data-sort-type=number| '''Breedte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Ekw. diepte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Norm. optiese diepte'''||data-sort-type=number|'''Dikte (m)''' ||data-sort-type=number|'''Eksentrisiteit'''||data-sort-type=number|'''Helling (°)'''||'''Notas''' |- |ζ_cc||{{sort|30865|26&nbsp;840-34&nbsp;890}}||{{sort|8000|8&nbsp;000}}||0,8||{{sort|0,001|~&nbsp;0,001}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ_c-ring |- |ζ_c||{{sort|36370|34&nbsp;890-37&nbsp;850}}||{{sort|3000|3&nbsp;000}}||0,6||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ-ring |- |1986U2R ||{{sort|38250|37&nbsp;000-39&nbsp;500}}||{{sort|2500|2&nbsp;500}}||{{sort|2.49|<2,5}}||{{sort|0,009|<&nbsp;0,01}}||?||?||?||Dowwe, stowwerige ring |- |ζ||{{sort|39600|37&nbsp;850-41&nbsp;350}}||{{sort|3500|3&nbsp;500}}||1||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?|| |- |6||{{sort|41837|41&nbsp;837}}||{{sort|1.9|1,6-2,2}}||0,41||{{sort|0,215|0,18-0,25}}||?||0,0010||0,062|| |- |5||{{sort|42234|42&nbsp;234}}||{{sort|3.4|1,9-4,9}}||0,91||{{sort|0,33|0,18-0,48}}||?||0,0019||0,054|| |- |4||{{sort|42570|42&nbsp;570}}||{{sort|3.4|2,4-4,4}}||0,71||{{sort|0,23|0,16-0,30}}||?||0,0011||0,032|| |- |α||{{sort|44718|44&nbsp;718}}||{{sort|7.4|4,8-10,0}}||3,39||{{sort|0,5|0,3-0,7}}||?||0,0008||0,015|| |- |β||{{sort|45661|45&nbsp;661}}||{{sort|8.75|6,1-11,4}}||2,14||{{sort|0,275|0,20-0,35}}||?||0,0040||0,005|| |- |η||{{sort|47175|47&nbsp;175}}||{{sort|2.3|1,9-2,7}}||0,42||{{sort|0,205|0,16-0,25}}||?||0||0,001|| |- |η_c||{{sort|47176|47&nbsp;176}}||40||0,85||0,2||?||0||0,001||Uitwaartse breë komponent van die η-ring |- |γ||{{sort|47627|47&nbsp;627}}||{{sort|4.15|3,6-4,7}}||3,3||{{sort|0,8|0,7-0,9}}||{{sort|150|150?}}||0,001||0,002|| |- |δ_c||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|11|10-12}}||0,3||0,3||?||0||0,001||Binnewaartse breë komponent van die δ-ring |- |δ||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|5.1|4,1-6,1}}||2,2||{{sort|0,45|0,3-0,6}}||?||0||0,001|| |- |λ||{{sort|50023|50&nbsp;023}}||{{sort|1.5|1-2}}||0,2||{{sort|0,15|0,1-0,2}}||?||{{sort|0|0?}}||{{sort|0|0?}}||Fyn, stowwerige ring |- |ε||{{sort|51149|51&nbsp;149}}||{{sort|58.05|19,7-96,4}}||47||{{sort|1.5|0,5-2,5}}||{{sort|150|150?}}||0,0079||0||Met herdersmane Cordelia en Ophelia |- |ν||{{sort|68000|66&nbsp;100-69&nbsp;900}}||{{sort|3800|3&nbsp;800}}||0,012||0,000054||?||?||?||Tussen Portia en Rosalind |- |μ||{{sort|94500|86&nbsp;000-103&nbsp;000}}||{{sort|17000|17&nbsp;000}}||0,14||0,000085||?||?||?||By Mab |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] auirlmaqvu60mikh6dkcl87cvysfayz 2516061 2516059 2022-07-30T09:21:07Z Burgert Behr 2401 /* Lys eienskappe */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op die foto's, wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ==Lys eienskappe== Dié tabel som die eienskappe van Uranus se ringstelsel op. {| class="wikitable sortable" ! '''Ringnaam''' ||data-sort-type=number| '''Radius (km)'''||data-sort-type=number| '''Breedte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Ekw. diepte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Norm. optiese diepte'''||data-sort-type=number|'''Dikte (m)''' ||data-sort-type=number|'''Eksentrisiteit'''||data-sort-type=number|'''Helling&nbsp;(°)'''||'''Notas''' |- |ζ_cc||{{sort|30865|26&nbsp;840-34&nbsp;890}}||{{sort|8000|8&nbsp;000}}||0,8||{{sort|0,001|~&nbsp;0,001}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ_c-ring |- |ζ_c||{{sort|36370|34&nbsp;890-37&nbsp;850}}||{{sort|3000|3&nbsp;000}}||0,6||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ-ring |- |1986U2R ||{{sort|38250|37&nbsp;000-39&nbsp;500}}||{{sort|2500|2&nbsp;500}}||{{sort|2.49|<2,5}}||{{sort|0,009|<&nbsp;0,01}}||?||?||?||Dowwe, stowwerige ring |- |ζ||{{sort|39600|37&nbsp;850-41&nbsp;350}}||{{sort|3500|3&nbsp;500}}||1||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?|| |- |6||{{sort|41837|41&nbsp;837}}||{{sort|1.9|1,6-2,2}}||0,41||{{sort|0,215|0,18-0,25}}||?||0,0010||0,062|| |- |5||{{sort|42234|42&nbsp;234}}||{{sort|3.4|1,9-4,9}}||0,91||{{sort|0,33|0,18-0,48}}||?||0,0019||0,054|| |- |4||{{sort|42570|42&nbsp;570}}||{{sort|3.4|2,4-4,4}}||0,71||{{sort|0,23|0,16-0,30}}||?||0,0011||0,032|| |- |α||{{sort|44718|44&nbsp;718}}||{{sort|7.4|4,8-10,0}}||3,39||{{sort|0,5|0,3-0,7}}||?||0,0008||0,015|| |- |β||{{sort|45661|45&nbsp;661}}||{{sort|8.75|6,1-11,4}}||2,14||{{sort|0,275|0,20-0,35}}||?||0,0040||0,005|| |- |η||{{sort|47175|47&nbsp;175}}||{{sort|2.3|1,9-2,7}}||0,42||{{sort|0,205|0,16-0,25}}||?||0||0,001|| |- |η_c||{{sort|47176|47&nbsp;176}}||40||0,85||0,2||?||0||0,001||Uitwaartse breë komponent van die η-ring |- |γ||{{sort|47627|47&nbsp;627}}||{{sort|4.15|3,6-4,7}}||3,3||{{sort|0,8|0,7-0,9}}||{{sort|150|150?}}||0,001||0,002|| |- |δ_c||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|11|10-12}}||0,3||0,3||?||0||0,001||Binnewaartse breë komponent van die δ-ring |- |δ||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|5.1|4,1-6,1}}||2,2||{{sort|0,45|0,3-0,6}}||?||0||0,001|| |- |λ||{{sort|50023|50&nbsp;023}}||{{sort|1.5|1-2}}||0,2||{{sort|0,15|0,1-0,2}}||?||{{sort|0|0?}}||{{sort|0|0?}}||Fyn, stowwerige ring |- |ε||{{sort|51149|51&nbsp;149}}||{{sort|58.05|19,7-96,4}}||47||{{sort|1.5|0,5-2,5}}||{{sort|150|150?}}||0,0079||0||Met herdersmane Cordelia en Ophelia |- |ν||{{sort|68000|66&nbsp;100-69&nbsp;900}}||{{sort|3800|3&nbsp;800}}||0,012||0,000054||?||?||?||Tussen Portia en Rosalind |- |μ||{{sort|94500|86&nbsp;000-103&nbsp;000}}||{{sort|17000|17&nbsp;000}}||0,14||0,000085||?||?||?||By Mab |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] kp8g2e71zgzg4q8id8xdg9bx8cg1t54 2516062 2516061 2022-07-30T09:25:42Z Burgert Behr 2401 /* Verkenning */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003–2005 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2–20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die Keck-teleskoop in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003–2005 ’n verdere twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ==Lys eienskappe== Dié tabel som die eienskappe van Uranus se ringstelsel op. {| class="wikitable sortable" ! '''Ringnaam''' ||data-sort-type=number| '''Radius (km)'''||data-sort-type=number| '''Breedte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Ekw. diepte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Norm. optiese diepte'''||data-sort-type=number|'''Dikte (m)''' ||data-sort-type=number|'''Eksentrisiteit'''||data-sort-type=number|'''Helling&nbsp;(°)'''||'''Notas''' |- |ζ_cc||{{sort|30865|26&nbsp;840-34&nbsp;890}}||{{sort|8000|8&nbsp;000}}||0,8||{{sort|0,001|~&nbsp;0,001}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ_c-ring |- |ζ_c||{{sort|36370|34&nbsp;890-37&nbsp;850}}||{{sort|3000|3&nbsp;000}}||0,6||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ-ring |- |1986U2R ||{{sort|38250|37&nbsp;000-39&nbsp;500}}||{{sort|2500|2&nbsp;500}}||{{sort|2.49|<2,5}}||{{sort|0,009|<&nbsp;0,01}}||?||?||?||Dowwe, stowwerige ring |- |ζ||{{sort|39600|37&nbsp;850-41&nbsp;350}}||{{sort|3500|3&nbsp;500}}||1||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?|| |- |6||{{sort|41837|41&nbsp;837}}||{{sort|1.9|1,6-2,2}}||0,41||{{sort|0,215|0,18-0,25}}||?||0,0010||0,062|| |- |5||{{sort|42234|42&nbsp;234}}||{{sort|3.4|1,9-4,9}}||0,91||{{sort|0,33|0,18-0,48}}||?||0,0019||0,054|| |- |4||{{sort|42570|42&nbsp;570}}||{{sort|3.4|2,4-4,4}}||0,71||{{sort|0,23|0,16-0,30}}||?||0,0011||0,032|| |- |α||{{sort|44718|44&nbsp;718}}||{{sort|7.4|4,8-10,0}}||3,39||{{sort|0,5|0,3-0,7}}||?||0,0008||0,015|| |- |β||{{sort|45661|45&nbsp;661}}||{{sort|8.75|6,1-11,4}}||2,14||{{sort|0,275|0,20-0,35}}||?||0,0040||0,005|| |- |η||{{sort|47175|47&nbsp;175}}||{{sort|2.3|1,9-2,7}}||0,42||{{sort|0,205|0,16-0,25}}||?||0||0,001|| |- |η_c||{{sort|47176|47&nbsp;176}}||40||0,85||0,2||?||0||0,001||Uitwaartse breë komponent van die η-ring |- |γ||{{sort|47627|47&nbsp;627}}||{{sort|4.15|3,6-4,7}}||3,3||{{sort|0,8|0,7-0,9}}||{{sort|150|150?}}||0,001||0,002|| |- |δ_c||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|11|10-12}}||0,3||0,3||?||0||0,001||Binnewaartse breë komponent van die δ-ring |- |δ||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|5.1|4,1-6,1}}||2,2||{{sort|0,45|0,3-0,6}}||?||0||0,001|| |- |λ||{{sort|50023|50&nbsp;023}}||{{sort|1.5|1-2}}||0,2||{{sort|0,15|0,1-0,2}}||?||{{sort|0|0?}}||{{sort|0|0?}}||Fyn, stowwerige ring |- |ε||{{sort|51149|51&nbsp;149}}||{{sort|58.05|19,7-96,4}}||47||{{sort|1.5|0,5-2,5}}||{{sort|150|150?}}||0,0079||0||Met herdersmane Cordelia en Ophelia |- |ν||{{sort|68000|66&nbsp;100-69&nbsp;900}}||{{sort|3800|3&nbsp;800}}||0,012||0,000054||?||?||?||Tussen Portia en Rosalind |- |μ||{{sort|94500|86&nbsp;000-103&nbsp;000}}||{{sort|17000|17&nbsp;000}}||0,14||0,000085||?||?||?||By Mab |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 20kmkp69hcwk7mspbytk22t9878ws9q 2516063 2516062 2022-07-30T09:35:39Z Burgert Behr 2401 Paar goed wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003-'05 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2-20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die [[Keck-teleskope|Keck-sterrewag]] in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003-'05 nog twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter versprei (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor versprei waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor versprei is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor versprei kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter versprei, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ==Lys eienskappe== Dié tabel som die eienskappe van Uranus se ringstelsel op. {| class="wikitable sortable" ! '''Ringnaam''' ||data-sort-type=number| '''Radius (km)'''||data-sort-type=number| '''Breedte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Ekw. diepte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Norm. optiese diepte'''||data-sort-type=number|'''Dikte (m)''' ||data-sort-type=number|'''Eksentrisiteit'''||data-sort-type=number|'''Helling&nbsp;(°)'''||'''Notas''' |- |ζ_cc||{{sort|30865|26&nbsp;840-34&nbsp;890}}||{{sort|8000|8&nbsp;000}}||0,8||{{sort|0,001|~&nbsp;0,001}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ_c-ring |- |ζ_c||{{sort|36370|34&nbsp;890-37&nbsp;850}}||{{sort|3000|3&nbsp;000}}||0,6||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ-ring |- |1986U2R ||{{sort|38250|37&nbsp;000-39&nbsp;500}}||{{sort|2500|2&nbsp;500}}||{{sort|2.49|<2,5}}||{{sort|0,009|<&nbsp;0,01}}||?||?||?||Dowwe, stowwerige ring |- |ζ||{{sort|39600|37&nbsp;850-41&nbsp;350}}||{{sort|3500|3&nbsp;500}}||1||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?|| |- |6||{{sort|41837|41&nbsp;837}}||{{sort|1.9|1,6-2,2}}||0,41||{{sort|0,215|0,18-0,25}}||?||0,0010||0,062|| |- |5||{{sort|42234|42&nbsp;234}}||{{sort|3.4|1,9-4,9}}||0,91||{{sort|0,33|0,18-0,48}}||?||0,0019||0,054|| |- |4||{{sort|42570|42&nbsp;570}}||{{sort|3.4|2,4-4,4}}||0,71||{{sort|0,23|0,16-0,30}}||?||0,0011||0,032|| |- |α||{{sort|44718|44&nbsp;718}}||{{sort|7.4|4,8-10,0}}||3,39||{{sort|0,5|0,3-0,7}}||?||0,0008||0,015|| |- |β||{{sort|45661|45&nbsp;661}}||{{sort|8.75|6,1-11,4}}||2,14||{{sort|0,275|0,20-0,35}}||?||0,0040||0,005|| |- |η||{{sort|47175|47&nbsp;175}}||{{sort|2.3|1,9-2,7}}||0,42||{{sort|0,205|0,16-0,25}}||?||0||0,001|| |- |η_c||{{sort|47176|47&nbsp;176}}||40||0,85||0,2||?||0||0,001||Uitwaartse breë komponent van die η-ring |- |γ||{{sort|47627|47&nbsp;627}}||{{sort|4.15|3,6-4,7}}||3,3||{{sort|0,8|0,7-0,9}}||{{sort|150|150?}}||0,001||0,002|| |- |δ_c||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|11|10-12}}||0,3||0,3||?||0||0,001||Binnewaartse breë komponent van die δ-ring |- |δ||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|5.1|4,1-6,1}}||2,2||{{sort|0,45|0,3-0,6}}||?||0||0,001|| |- |λ||{{sort|50023|50&nbsp;023}}||{{sort|1.5|1-2}}||0,2||{{sort|0,15|0,1-0,2}}||?||{{sort|0|0?}}||{{sort|0|0?}}||Fyn, stowwerige ring |- |ε||{{sort|51149|51&nbsp;149}}||{{sort|58.05|19,7-96,4}}||47||{{sort|1.5|0,5-2,5}}||{{sort|150|150?}}||0,0079||0||Met herdersmane Cordelia en Ophelia |- |ν||{{sort|68000|66&nbsp;100-69&nbsp;900}}||{{sort|3800|3&nbsp;800}}||0,012||0,000054||?||?||?||Tussen Portia en Rosalind |- |μ||{{sort|94500|86&nbsp;000-103&nbsp;000}}||{{sort|17000|17&nbsp;000}}||0,14||0,000085||?||?||?||By Mab |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] q4ty8borym18u4g6di90mu7caxt4uhy 2516064 2516063 2022-07-30T09:40:50Z Burgert Behr 2401 Paar goed wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|300px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003-'05 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2-20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die [[Keck-teleskope|Keck-sterrewag]] in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003-'05 nog twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|150px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter gestrooi (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor gestrooi waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor gestrooi is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor gestrooi kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter gestrooi, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> ==Buitenste ringstelsel== [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|150px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ==Lys eienskappe== Dié tabel som die eienskappe van Uranus se ringstelsel op. {| class="wikitable sortable" ! '''Ringnaam''' ||data-sort-type=number| '''Radius (km)'''||data-sort-type=number| '''Breedte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Ekw. diepte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Norm. optiese diepte'''||data-sort-type=number|'''Dikte (m)''' ||data-sort-type=number|'''Eksentrisiteit'''||data-sort-type=number|'''Helling&nbsp;(°)'''||'''Notas''' |- |ζ_cc||{{sort|30865|26&nbsp;840-34&nbsp;890}}||{{sort|8000|8&nbsp;000}}||0,8||{{sort|0,001|~&nbsp;0,001}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ_c-ring |- |ζ_c||{{sort|36370|34&nbsp;890-37&nbsp;850}}||{{sort|3000|3&nbsp;000}}||0,6||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ-ring |- |1986U2R ||{{sort|38250|37&nbsp;000-39&nbsp;500}}||{{sort|2500|2&nbsp;500}}||{{sort|2.49|<2,5}}||{{sort|0,009|<&nbsp;0,01}}||?||?||?||Dowwe, stowwerige ring |- |ζ||{{sort|39600|37&nbsp;850-41&nbsp;350}}||{{sort|3500|3&nbsp;500}}||1||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?|| |- |6||{{sort|41837|41&nbsp;837}}||{{sort|1.9|1,6-2,2}}||0,41||{{sort|0,215|0,18-0,25}}||?||0,0010||0,062|| |- |5||{{sort|42234|42&nbsp;234}}||{{sort|3.4|1,9-4,9}}||0,91||{{sort|0,33|0,18-0,48}}||?||0,0019||0,054|| |- |4||{{sort|42570|42&nbsp;570}}||{{sort|3.4|2,4-4,4}}||0,71||{{sort|0,23|0,16-0,30}}||?||0,0011||0,032|| |- |α||{{sort|44718|44&nbsp;718}}||{{sort|7.4|4,8-10,0}}||3,39||{{sort|0,5|0,3-0,7}}||?||0,0008||0,015|| |- |β||{{sort|45661|45&nbsp;661}}||{{sort|8.75|6,1-11,4}}||2,14||{{sort|0,275|0,20-0,35}}||?||0,0040||0,005|| |- |η||{{sort|47175|47&nbsp;175}}||{{sort|2.3|1,9-2,7}}||0,42||{{sort|0,205|0,16-0,25}}||?||0||0,001|| |- |η_c||{{sort|47176|47&nbsp;176}}||40||0,85||0,2||?||0||0,001||Uitwaartse breë komponent van die η-ring |- |γ||{{sort|47627|47&nbsp;627}}||{{sort|4.15|3,6-4,7}}||3,3||{{sort|0,8|0,7-0,9}}||{{sort|150|150?}}||0,001||0,002|| |- |δ_c||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|11|10-12}}||0,3||0,3||?||0||0,001||Binnewaartse breë komponent van die δ-ring |- |δ||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|5.1|4,1-6,1}}||2,2||{{sort|0,45|0,3-0,6}}||?||0||0,001|| |- |λ||{{sort|50023|50&nbsp;023}}||{{sort|1.5|1-2}}||0,2||{{sort|0,15|0,1-0,2}}||?||{{sort|0|0?}}||{{sort|0|0?}}||Fyn, stowwerige ring |- |ε||{{sort|51149|51&nbsp;149}}||{{sort|58.05|19,7-96,4}}||47||{{sort|1.5|0,5-2,5}}||{{sort|150|150?}}||0,0079||0||Met herdersmane Cordelia en Ophelia |- |ν||{{sort|68000|66&nbsp;100-69&nbsp;900}}||{{sort|3800|3&nbsp;800}}||0,012||0,000054||?||?||?||Tussen Portia en Rosalind |- |μ||{{sort|94500|86&nbsp;000-103&nbsp;000}}||{{sort|17000|17&nbsp;000}}||0,14||0,000085||?||?||?||By Mab |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 4sz0kcsovz61ot6f00wmbt67anmeotp 2516065 2516064 2022-07-30T10:03:13Z Burgert Behr 2401 Foto's wikitext text/x-wiki [[Lêer:Uranian rings scheme.png|280px|duimnael|Uranus se ringstelsel. Soliede lyne dui die ringe aan en stippellyne die mane se wentelbane.]] [[Beeld:Uranusandrings.jpg|thumb|280px|Uranus met van sy ringe, in 1998 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]].]] '''Uranus se ringe''' is nie so ingewikkeld soos die [[Planetêre ring|ringstelsels]] van [[Saturnus]] nie, maar ook nie so eenvoudig soos dié van [[Jupiter se ringe|Jupiter]] en [[Neptunus se ringe|Neptunus]] nie. Uranus se ringe is op 10 Maart 1977 deur James L. Elliot, Edward W. Dunham en Douglas J. Mink ontdek. Meer as 200 jaar gelede (in 1789) het [[William Herschel]] ook beweer hy het ringe gesien. Sommige moderne [[sterrekundige]]s twyfel of dit moontlik is omdat die ringe donker en dof is, terwyl ander nie so skepties is nie.<ref name=BBCN-Rincon>{{cite web |last=Rincon |first=Paul |title=Uranus rings 'were seen in 1700s' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |publisher=BBC News |access-date=23 Januarie 2012 |date=Apr 18, 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190923154222/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/6569849.stm |archive-date=23 September 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Teen 1978 is nege ringe geïdentifiseer. Nog twee ringe is in 1986 ontdek op foto's wat deur die [[Voyager 2]]-ruimtetuig geneem is, en twee buitenste ringe is in 2003-'05 gevind op foto's van die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. Die 13 ringe word genoem, in die volgorde van die planeet af: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ. Hul radiusse wissel van sowat 38&nbsp;000&nbsp;km vir die 1986U2R/ζ-ring tot sowat 98&nbsp;000&nbsp;km vir die μ-ring. Bykomende fyn stofbane en onvolledige boë kan tussen die hoofringe voorkom. Die ringe is besonder donker en bestaan waarskynlik uit waterys en ’n mate van organiese stof. Die meeste van Uranus se ringe is ondeurskynend en net ’n paar kilometer breed. Die deeltjies waaruit die ringe bestaan, is hoofsaaklik 0,2-20&nbsp;m in deursnee. Sommige ringe is egter dunner: die breë, dowwe 1986U2R/ζ-, μ- en ν-ring bestaan uit klein stofdeeltjies, terwyl die smal, dowwe λ-ring ook groter liggame bevat. Daar word geglo Uranus se ringe is relatief nuut, nie meer as 600&nbsp;miljoen jaar oud nie. Dit het waarskynlik ontstaan uit die botsing van ’n paar mane wat eers om die planeet gewentel het. Die mane het toe in klein deeltjies opgebreek. Die meganisme wat die smaller ringe inperk, is nie goed bekend nie. Aanvanklik is gemeen elke smal ring het twee "[[Herdersmaan|herdersmane]]" (wat materie aantrek en afstoot) wat hul vorm aan hulle gee, maar in 1986 het Voyager 2 ontdek daar bestaan net een sodanige "herderspaar": [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] rondom die helderste ring (ε). == Ontdekking == [[Beeld:Kao abov.jpg|thumb|240px|Die Kuiper-lugsterrewag in vlug.]] Die eerste vermelding van ’n moontlike ring om Uranus is gemaak deur William Herschel, wat op 22 Februarie 1789 geskryf het: "’n Ring word vermoed."<ref name=BBCN-Rincon /> Hy het ’n klein diagram geteken en aangedui dat dit "effens na rooi neig". Die [[Keck-teleskope|Keck-sterrewag]] in [[Hawaii]] het sedertdien bevestig dat dit die geval is, minstens vir die ν-ring.<ref name=dePater2007>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|last2=Hammel |first2= H.B. |last3 = Showalter |first3=Mark R. | last4 = Van Dam | first4=Marcos A.|title=The Dark Side of the Rings of Uranus |journal=Science|year=2007|volume=317|pages=1888–1890|bibcode=2007Sci...317.1888D| doi=10.1126/science.1148103|pmid=17717152|issue=5846}}</ref> In die twee eeue tussen 1789 en 1977 is selde, indien ooit, na die ringe verwys. Dit laat twyfel ontstaan of Herschel iets kon gesien het terwyl honderde sterrekundiges ná hom niks gesien het nie. Tog meen sommige wetenskaplikes dat Herschel akkurate beskrywings gegee het van die ν-ring se grootte in vergelyking met dié van Uranus, asook sy veranderinge soos wat Uranus om die [[Son]] wentel en sy kleur.<ref>{{cite web|title=Did William Herschel Discover The Rings of Uranus in the 18th Century?|work=Physorg.com|url=http://www.physorg.com/news95949762.html|year=2007| accessdate=2007-06-20}}</ref> Die bevestigde ontdekking van die ringe deur Elliot, Dunham en Mink het op 10 Maart 1977 plaasgevind met behulp van die Kuiper-lugsterrewag, en dit was bloot toevallig. Hulle wou die [[verduistering]] van die [[ster]] SAO&nbsp;158687 by Uranus gebruik om die planeet se atmosfeer te bestudeer. Hulle het waargeneem dat die ster vyf keer vir kort rukkies voor en ná die verduistering verdwyn het. Hulle het afgelei dat ’n stelsel van smal ringe om die planeet bestaan.<ref name=Elliot1977b>{{cite journal|title=The rings of Uranus|last=Elliot|first=J.L.|last2=Dunham | first2 = E. | last3 = Mink | first3 = D.|journal= Nature|volume=267|issue=5609|year=1977|pages=328–330| url=http://www.nature.com/nature/journal/v267/n5609/abs/267328a0.html|doi=10.1038/267328a0|bibcode = 1977Natur.267..328E }}</ref> Die vyf verduisterings is aangedui deur die [[Grieks]]e letters α, β, γ, δ en ε.<ref name=Elliot1977>{{cite web|last=Elliot|first=J.L.|author2=Dunham, E |author3=Mink, D. |title=The Occultation of SAO – 15 86687 by the Uranian Satellite Belt|publisher=International Astronomical Union, Circular No. 3051|date=1977|volume=83| url=http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/03000/03051.html}}</ref> Dit word sedertdien vir die name van die ringe gebruik. Later het hulle nog vier ringe ontdek: een tussen die β- en γ-ring en drie binne die α-ring.<ref name=Nicholson1978>{{cite journal|last=Nicholson|first=P.D.|title=The Rings of Uranus: Results from 10 April 1978 Occultations|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=1240–1248|bibcode=1978AJ.....83.1240N |doi=10.1086/112318}}</ref> Eersgenoemde is die η-ring genoem en die ander ringe 4, 5 en 6, na die verduisterings in ’n sekere verslag.<ref name=Millis1978>{{cite journal|last=Millis|first=R.L.|title=The Occultation of BD −15 3969 by the Rings of Uranus|journal=The Astronomical Journal|year=1978|volume=83|pages=993–998|bibcode=1978AJ.....83..993M|doi=10.1086/112281}}</ref> Uranus se ringstelsel was die eerste een wat ontdek is ná dié van Saturnus.<ref name=Esposito1989>{{cite journal|last=Esposito|first=L.W. |title=Creation of The Uranus Rings and Dust bands|journal=Nature|year=1989|volume=339|issue=6226|pages=605–607|bibcode=1989Natur.339..605E| doi=10.1038/339605a0}}</ref> Voyager 2 het die ringe in 1986 afgeneem toe dit deur die ringstelsel gevlieg het. Nog twee dowwe ringe is ontdek, wat die totaal op 11 te staan gebring het. Die Hubble-ruimteteleskoop het in 2003-'05 nog twee ringe ontdek, wat die totaal op 13 te staan gebring het. Boonop het Hubble twee onbekende mane vir die eerste keer afgeneem. Een van hulle, [[Mab (maan)|Mab]], deel sy wentelbaan met die buitenste, nuut ontdekte ring.<ref name=NASA2005>{{cite web |title=Nasa's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus |work=Hubblesite |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33/ |year=2005 |access-date=9 Junie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20161107103740/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/33 |archive-date= 7 November 2016 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Algemene eienskappe == [[Lêer:Uranian rings PIA01977.jpg|duimnael|240px|Uranus se binneste ringe. Die helder buitenste ring is die ε-ring; nog agt ringe is ook sigbaar.]] Soos tans verstaan word, bestaan Uranus se ringstelsel uit 13 afsonderlike ringe. Van naby tot ver van die planeet af is hulle: 1986U2R/ζ, 6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, λ, ε, ν en μ.<ref name="Showalter2006">{{cite journal| doi = 10.1126/science.1122882| last1 = Showalter| first1 = Mark R.| last2 = Lissauer| first2 = Jack J.| date = 2006-02-17| title = The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics| journal = Science| volume = 311| issue = 5763| pages = 973–977| pmid = 16373533| bibcode = 2006Sci...311..973S| s2cid = 13240973}}</ref> Hulle kan verdeel word in drie groepe: nege smal hoofringe (6, 5, 4, α, β, η, γ, δ, ε), twee stowwerige ringe (1986U2R/ζ, λ)<ref name="Burns2001">{{cite encyclopedia | last1 = Burns | first1 = J.A. | last2 = Hamilton | first2 = D.P. | last3 = Showalter | first3 = M.R. | title = Dusty Rings and Circumplanetary Dust: Observations and Simple Physics | encyclopedia = Interplanetary Dust | editor = Grun, E.; Gustafson, B.A.S.; Dermott, S.T.; Fechtig H. | year = 2001 | publisher = Springer | place = Berlin | pages = 641–725 | url = http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurHamSho01.pdf | format = PDF }}</ref> en twee buitenste ringe (μ, ν). Die ringe bestaan hoofsaaklik uit makroskopiese deeltjies en min stof, hoewel meer stof teenwoordig is in 1986U2R/ζ, η, δ, λ, ν en μ.<ref name=Burns2001 /> Benewens dié 13 ringe kan daar ook verskeie dun stofbande en dowwe ringe wees.<ref name=Lane1986>{{cite journal|last=Lane|first=Arthur L.|author2=Hord, Charles W.|author3=West, Robert A.|title=Photometry from Voyager 2: Initial results from the uranian atmosphere, satellites and rings|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=65–69|bibcode=1986Sci...233...65L|doi=10.1126/science.233.4759.65|pmid=17812890|issue=4759|s2cid=3108775}}</ref> Hierdie dowwe ringe bestaan dalk net tydelik, of bestaan uit ’n paar aparte boë wat soms tydens verduisterings gesien word.<ref name=Lane1986 /> 'n Paar stofbande tussen die ringe is deur Voyager 2 waargeneem.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986"> {{cite journal| doi = 10.1126/science.233.4759.43| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Beebe| first3 = A.| last4 = Bliss| first4 = D.| last5 = Boyce| first5 = J. M.| last6 = Brahic| first6 = A.| date = 4 July 1986| title = Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 233| issue = 4759| pages = 43–64| pmid = 17812889| bibcode = 1986Sci...233...43S| url = https://zenodo.org/record/1230972}} </ref> Die ringe bestaan uit 'n uiters donker materiaal. Die ringdeeltjies se [[albedo]] is nie meer as 5-6% nie.<ref name="Ockert1987">{{cite journal|volume=92|issue=A13|pages=14,969&ndash;78|doi=10.1029/JA092iA13p14969|bibcode=1987JGR....9214969O|year=1987|journal=Journal of Geophysical Research|title=Uranian ring photometry: Results from Voyager 2 | first4=T.V. | first3=C.C. | first2=J.N.|last1=Ockert | first1=M.E.|last2=Cuzzi|last3=Porco|last4=Johnson }} </ref><ref name=Karkoshka1997>{{cite journal|last=Karkoshka| first=Erich|title=Rings and Satellites of Uranus: Colorful and Not So Dark|journal=Icarus|date=1997|volume=125|issue=2| pages=348–363 |bibcode=1997Icar..125..348K|doi=10.1006/icar.1996.5631}}</ref> Die ringe is effens rooi in die [[ultraviolet]]- en [[sigbare spektrum]] en grys in [[Infrarooi|naby-infrarooi]].<ref name=Baines1998>{{cite journal|last=Baines|first=Kevin H.|author2=Yanamandra-Fisher, Padmavati A. |author3=Lebofsky, Larry A. |display-authors= etal |title=Near-Infrared Absolute Photometric Imaging of the Uranian System |journal=Icarus|date=1998|volume=132|issue=2 |pages=266–284|bibcode=1998Icar..132..266B|doi=10.1006/icar.1998.5894|url=https://trs.jpl.nasa.gov/bitstream/2014/18909/1/98-0013.pdf}}</ref> Hulle het geen sigbare [[Spektraallyn|spektraaleienskappe]] nie en die [[chemie]]se samestelling van die deeltjies is nie bekend nie. Hulle kan nie uit suiwer waterys bestaan soos Saturnus se ringe nie, want hulle is te donker – donkerder as die [[Uranus se natuurlike satelliete|binnemane van Uranus]].<ref name=Baines1998/> Dit dui daarop dat hulle moontlik saamgestel is uit 'n mengsel van ys en donker materiaal. Die aard van die materiaal is onduidelik. Dit kan 'n erg geprosesseerde stof wees wat aanvanklik soortgelyk was aan dié van die binnemane.<ref name=Baines1998/> In die geheel verskil Uranus se ringstelsel van beide Jupiter se dowwe, stowwerige ringe en Saturnus se breë, komplekse ringe, waarvan sommige uit baie helder waterys bestaan. Daar is egter ooreenkomste met sommige dele van laasgenoemde stelsel: die ε-ring en Saturnus se F-ring is albei smal, relatief donker en word deur twee mane beïnvloed. Die nuut ontdekte buitenste ringe van Uranus stem ooreen met die buitenste G- en E-ring van Saturnus.<ref name=dePater2006b>{{cite journal|last=De Pater|first=Imke|author2=Hammel, Heidi B. |author3=Gibbard, Seran G. |author4= Showalter, Mark R. |title=New Dust Belts of Uranus: One Ring, Two Ring, Red Ring, Blue Ring |journal=Science|date=2006|volume=312|pages=92–94|bibcode=2006Sci...312...92D| doi=10.1126/science.1125110 |pmid=16601188|issue=5770|osti=957162|s2cid=32250745|url=http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303170242/http://pdfs.semanticscholar.org/b08c/0a14223369fac2d119727aeed26a0a7f7347.pdf|url-status=dead|archive-date=2019-03-03}}</ref> Smal ringetjies in die breë Saturnus-ringe stem ook ooreen met die smal ringe van Uranus. Daarby kan die stofbane tussen die hoofringe van Uranus soortgelyk wees aan die ringe van Jupiter.<ref name=Burns2001 /> ==Smal hoofringe== ===ε-ring=== [[Beeld:Epsilon ring of Uranus.jpg|thumb|240px|'n Nabyskoot van Uranus se ε-ring.]] Die ε-ring is die helderste en digste deel van Uranus se ringstelsel en is verantwoordelik vir omtrent twee derdes van die lig wat die ringe weerkaats.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Baines1998/> Terwyl dit die grootste [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die ringe het, is die [[baanhelling]] minimaal.<ref name=Stone1986>{{cite journal|last=Stone|first=E.C.|author2=Miner, E.D. |title=Voyager 2 encounter with the uranian system|journal=Science|date=1986|volume=233|pages=39–43|bibcode=1986Sci...233...39S| doi=10.1126/science.233.4759.39|pmid=17812888|issue=4759|s2cid=32861151}}</ref> Die ring se eksentrisiteit veroorsaak dat sy helderheid tydens sy wentelperiode wissel. Dit is die grootste naby [[Apside|apoapside]] en die kleinste naby [[Apside|periapside]].<ref name=Karkoshka2001b>{{cite journal|last=Karkoshka|first=Erich|title=Photometric Modeling of the Epsilon Ring of Uranus and Its Spacing of Particles|journal=Icarus|date=2001|volume=151|issue=1|pages=78–83| bibcode=2001Icar..151...78K|doi=10.1006/icar.2001.6598}}</ref> Die verhouding tussen die minimum en maksimum helderheid is sowat 2,5:3.<ref name=Ockert1987/> Dié wissselings hou verband met die variasies in die ring se breedte, wat 19,7&nbsp;km by sy periapside en 96,4&nbsp;km by sy apoapside is.<ref name=Karkoshka2001b/> Namate die ring breër word, neem die hoeveelheid skaduwee tussen die deeltjies af en meer van hulle is sigbaar, wat tot 'n groter helderheid lei.<ref name=Karkoshka1997/> [[Beeld:Rings of Uranus.jpg|200px|links|thumb|'n Nabyskoot van ringe δ, γ, η, β en α (van bo na onder).]] Die presiese geometriese dikte van die ε-ring is nie bekend nie, maar die ring is beslis baie dun – volgens sommige berekeings net 150&nbsp;m.<ref name=Lane1986/> Desondanks bestaan dit uit verskeie lae deeltjies. Die deeltjies is taamlik opeengehoop.<ref name=Karkoshka2001b/> Die gemiddelde grootte van die deeltjies is 0,2-20&nbsp;m,<ref name=Lane1986/> en die gemiddelde skeiding is sowat 4,5 keer hulle [[radius]].<ref name=Karkoshka2001b/> Die ring het feitlik geen [[Ruimtestof|stof]] nie, wat moontlik die gevolg is van die aërodinamiese lugweerstand van Uranus se uitgebreide atsmosferiese korona.<ref name=dePater2006/> Vanweë sy dun aard is die ε-ring onsigbaar as dit van die kant af gesien word. Dit was die geval in 2007.<ref name=dePater2007/> Die ruimtetuig Voyager 2 het 'n vreemde sein van die ε-ring waargeneem tydens 'n radioverduisteringseksperiment.<ref name=1986Tyler>{{cite journal|last=Tyler|first=J.L.|author2=Sweetnam, D.N. |author3=Anderson, J.D. |display-authors=etal |title=Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|journal=Science|volume=233|pages=79–84|date=1986|bibcode=1986Sci...233...79T |doi=10.1126/science.233.4759.79 |pmid=17812893|issue=4759|s2cid=1374796}}</ref> Die sein het gelyk soos 'n hewige versterking van lig op [[golflengte]] 3,6&nbsp;cm naby die ring se apoapside. So 'n sterk verstrooiing vereis die bestaan van 'n samehangende struktuur. Dat die ε-ring so 'n fyn struktuur het, is deur die waarnemings van baie verduisterings bevestig.<ref name=Lane1986/> Dit lyk of die ε-ring bestaan uit 'n aantal smal en opties digte ringetjies, waarvan sommige onvolledige boë het.<ref name=Lane1986/> Dit is bekend dat die ε-ring 'n binneste en buitenste [[herdersmaan]] het – onderskeidelik [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]].<ref name=Esposito1989/> Die binnekant van die ring is in 'n [[Baanresonansie|resonanie]] van 24:25 met Cordelia en die buitekant in 'n resonansie van 14:13 met Ophelia.<ref name=Esposito1989/> Die massa van die mane moet minstens drie keer dié van die ring wees om dit doeltreffend in te perk.<ref name="Esposito2002">{{cite journal| doi = 10.1088/0034-4885/65/12/201| last = Esposito| first = L. W.| year = 2002| title = Planetary rings| journal = Reports on Progress in Physics| volume = 65| issue = 12| pages = 1741–1783| bibcode = 2002RPPh...65.1741E}}</ref> Die massa van die ε-ring is na raming sowat 10¹⁶&nbsp;kg.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> ===δ-ring=== [[Beeld:Forward Back Uranus Rings.png|220px|thumb|'n Vergelyking van Uranus se ringe met die lig na voor en na agter gestrooi (in 1986 deur Voyager 2 geneem).]] Die δ-ring is rond en lê teen 'n effense helling.<ref name=Stone1986/> Dit toon aansienlike [[asimut]]ale wisselings in normale optiese diepte en breedte wat nie goed verduidelik kan word nie.<ref name=Lane1986/> Een moontlike verduideliking is dat die ring 'n asimutale golfagtige struktuur het, wat gestimuleer word deur 'n maantjie aan die binnekant.<ref name=Horn1988>{{cite journal|last=Horn|first=L.J.|author2=Lane, A.L. |author3=Yanamandra-Fisher, P. A. |author4= Esposito, L. W. |title=Physical properties of Uranian delta ring from a possible density wave|journal=Icarus |date=1988|volume=76|issue=3|pages=485–492|bibcode=1988Icar...76..485H |doi=10.1016/0019-1035(88)90016-4}}</ref> Die skerp buitekant van die ring is in 'n resonansie van 23:22 met Cordelia.<ref name=Porco1987/> Die δ-ring bestaan uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na binne met 'n lae optiese diepte.<ref name=Lane1986/> Die breedte van die smal komponent is 4,1-6,1&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 2,2&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,3-0,6.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breë komponent is sowat 10-12&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby aan 0,3&nbsp;km, wat dui op 'n normale optiese diepte van 3&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Dit is net bekend uit verduisteringsdata, want Voyager 2 kon nie die δ-ring se eienskappe bepaal nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987/> Toe Voyager 2 die δ-ring met die lig na voor gestrooi waargeneem het, het dit relatief helder gelyk, wat ooreenstem met die teenwoordigheid van stof in sy breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ===γ-ring=== Die γ-ring is smal, opties dig en effens eksentriek. Sy optiese helling is feitlik nul.<ref name=Stone1986/> Die ring se breedte wissel van sowat 3,6-4,7&nbsp;km, hoewel die ekwivalente optiese diepte konstant is teen 3,3&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die normale optiese diepte van die γ-ring is 0,7-0,9. Tydens 'n vlakkruisingsvoorval in 2007 het die γ-ring verdwyn, wat beteken dit is geometries dun, soos die ε-ring,<ref name=Lane1986/> en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Die breedte en normale optiese diepte van die γ-ring toon aansienlike asimutale wisselings.<ref name=Lane1986/> Die inperkingsmeganisme van so 'n smal ring is nie bekend nie, maar daar is waargeneem dat die skerp binnekant in 'n resonansie van 6:5 met Ophelia is.<ref name=Porco1987>{{cite journal|last=Porco|first=Carolyn, C.|author2=Goldreich, Peter |title= Shepherding of the Uranian rings I: Kinematics|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=93|pages=724–778| bibcode=1987AJ.....93..724P|doi=10.1086/114354|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechAUTHORS:20130313-075058984}}</ref><ref name=French1988>{{cite journal|last=French|first=Richard D.|author2=Elliot, J.L.|author3=French, Linda M.|title=Uranian Ring Orbits from Earth-based and Voyager Occultation Observations|journal=Icarus |date=1988|volume=73|issue=2|pages=349–478 |bibcode=1988Icar...73..349F |doi=10.1016/0019-1035(88)90104-2}}</ref> ===η-ring=== Die η-ring het 'n eksentrisiteit en baanhelling van nul.<ref name=Stone1986/> Nes die δ-ring, bestaan dit uit twee dele: 'n smal, opties digte komponent en 'n breë skouer na buite met 'n lae optiese diepte.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breedte van die smal komponent is 1,9-2,7&nbsp;km en die ekwivalente diepte is sowat 0,42&nbsp;km, wat ooreenstem met 'n normale optiese diepte van sowat 0,16-0,25.<ref name=Karkoshka2001b/> Die breër komponent is sowat 40&nbsp;km breed en sy ekwivalente diepte is naby 0,85&nbsp;km, wat dui op 'n lae normale optiese diepte van 2&nbsp;×&nbsp;10^-2.<ref name=Karkoshka2001b/> Dit is bevestig op beelde van Voyager 2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> In lig wat na voor gestrooi is, lyk die η-ring helder, wat dui op die teenwoordigheid van 'n aansienlike hoeveelheid stof, moontlik in die breë komponent.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die breë komponent is baie dikker (geometries) as die smal een. Dié gevolgtrekkings word ondersteun deur die waarnemings van 'n ringvlakkruising in 2007, toe die η-ring groter helderheid vertoon het; dit was toe die tweede helderste voorwerp in die ringstelsel.<ref name=dePater2007/> Dit stem ooreen met die gedrag van 'n geometries dik, maar terselfdertyd opties dun ring.<ref name=dePater2007/> Nes die meeste ander ringe, toon die η-ring aansienlike asimutale wisselings in die normale optiese diepte en breedte. Die smal komponent verdwyn selfs op plekke.<ref name=Lane1986/> ===α- en β-ring=== Naas die ε-ring is die α- en β-ring die helderste ringe van Uranus.<ref name=Ockert1987/> Nes die ε-ring, toon hulle gereelde wisselings in helderheid en breedte.<ref name=Ockert1987/> Hulle is op hulle helderste en breedste 30° van die apoapside en op hulle dofste en smalste 30° van die periapside.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Gibbard2005>{{cite journal|last=Gibbard|first=S.G.|author2=De Pater, I.|author3=Hammel, H.B.|title=Near-infrared adaptive optics imaging of the satellites and individual rings of Uranus|journal=Icarus|date=2005|volume=174|issue=1|pages=253–262| bibcode=2005Icar..174..253G |doi=10.1016/j.icarus.2004.09.008|url=https://zenodo.org/record/1259021}}</ref> Die ringe het 'n aansienlike eksentrisiteit en helling.<ref name=Stone1986/> Die breedte van die ringe is onderskeidelik 4,8-10&nbsp;km en 6,1–11,4&nbsp;km.<ref name=Karkoshka2001b/> Die ekwivalente optiese dieptes is 3,29&nbsp;km en 2,14&nbsp;km, wat dui op normale optiese dieptes van onderskeidelik 0,3-0,7 en 0,2-0,35.<ref name=Karkoshka2001b/> Tydens 'n ringvlakkruising in 2007 het die ringe verdwyn, wat beteken hulle is geometries dun, nes die ε-ring, en sonder stof.<ref name=dePater2007/> Dieselfde kruising het 'n dik en opties dun stofband net buite die β-ring onthul, wat vroeër deur Voyager 2 waargeneem is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die massa van die α- en β-ring word geraam op sowat 5{{E-sp|15}}&nbsp;kg (elk) – die helfte van die massa van die ε-ring.<ref name=Chiang2003>{{cite journal|last=Chiang|first=Eugene I.|author2=Culter, Christopher J. |title=Three-Dimensional Dynamics of Narrow Planetary Rings|journal=The Astrophysical Journal |date=2003|volume=599|issue=1|pages=675–685 |bibcode=2003ApJ...599..675C|doi=10.1086/379151|arxiv = astro-ph/0309248 |s2cid=5103017}}</ref> ===Ringe 6, 5 en 4=== Ringe 6, 5 en 4 is die binneste en dofste van Uranus se smal ringe.<ref name=Ockert1987/> Hulle het die grootste baanhellings en naas die ε-ring is hulle eksentrisiteit die grootste.<ref name=Stone1986/> Hulle hellings is inderwaarheid groot genoeg (0,06°, 0,05° en 0,03°) dat Voyager 2 hulle hoogte waargeneem het bo Uranus se ewenaarvlak, wat 24-46&nbsp;km was.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is ook die smalste van die ringe, teen onderskeidelik 1,6-2,2&nbsp;km, 1,9-4,9&nbsp;km en 2,4-4,4&nbsp;km.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Karkoshka2001b/> Hulle ekwivalente dieptes is 0,41&nbsp;km, 0,91 en 0,71&nbsp;km, wat beteken 'n normale optiese diepte van onderskeidelik 0,18-0,25, 0,18-0,48 en 0,16-0,3.<ref name=Karkoshka2001b/> Hulle was onsigbaar tydens 'n ringvlakkruising in 2007 omdat hulle so smal is en so min stof bevat.<ref name=dePater2007/> ==Stowwerige ringe== ===λ-ring=== [[Beeld:FDS 26852.19 Rings of Uranus.png|thumb|220px|'n Beeld met 'n lang [[Beligting (fotografie)|beligtingstyd]] deur Voyager&nbsp;2 van Uranus se binneste ringe. Met die lig na voor gestrooi kan stofbande wat nie op ander foto's sigbaar is nie, gesien word.]] Die λ-ring is een van die twee ringe wat Voyager&nbsp;2 in 1986 ontdek het.<ref name=Stone1986/> Dit is 'n smal, dowwe ring net binne die ε-ring, tussen dié ring en die herdersmaan Cordelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié maan vee 'n donker laan skoon net binne die λ-ring. Wanner dit aanskou word met die lig na agter gestrooi, is die λ-ring uiters smal – sowat 1-2&nbsp;km – en het dit die ekwivalente optiese diepte van 0,1-0,2&nbsp;km by die golflengte 2,2&nbsp;μm.<ref name=dePater2006/> Die normale optiese diepte is 0,1-0,2.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /><ref name=Holberg1987>{{cite journal|last=Holberg|first=J.B.|author2=Nicholson, P. D. |author3=French, R.G. |author4= Elliot, J.L. |title=Stellar Occultation probes of the Uranian Rings at 0.1 and 2.2 μm: A comparison of Voyager UVS and Earth based results|journal=The Astronomical Journal|date=1987|volume=94|pages=178–188| bibcode=1987AJ.....94..178H|doi=10.1086/114462}}</ref> Die optiese diepte van die λ-ring toon sterk afhanklikheid van golflengte, wat atipies is vir die ringstelsel van Uranus. Die ekwivalente diepte is tot 0,36&nbsp;km in die ultravioletdeel van die spektrum, wat verduidelik hoekom Voyager&nbsp;2 die ring aanvanklik net in UV-sterverduisterings waargeneem het.<ref name=Holberg1987/> Die waarneming van 'n sterverduistering by golflengte 2,2&nbsp;μm is eers in 1996 aangekondig.<ref name=dePater2006/> Die voorkoms van die λ-ring het drasties verander toe dit in 1986 waargeneem is in lig na voor verstrooi.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Toe het dit die helderste voorwerp van die stelsel geword, selfs helderder as die ε-ring.<ref name=Burns2001/> Dié waarneming, tesame met die golflengte-afhanklikheid van die optiese diepte, dui daarop dat die λ-ring aansienlike hoeveelhede stof van mikrometergrootte bevat.<ref name=Burns2001/> Die normale optiese diepte van dié stof is 10^-4-10^-3.<ref name=Ockert1987/> Waarnemings deur die [[W.M. Keck-sterrewag]] tydens die ringvlakkruising het dié gevolgtrekking bevestig, want die λ-ring het een van die helderste voorwerpe van die ringstelsel geword.<ref name=dePater2007/> Gedetailleerde ontledings van Voyager&nbsp;2-beelde het asimutale wisselings in die helderheid van die λ-ring onthul.<ref name=Ockert1987/> Die wisselings was oënskynlik periodiek en het soos 'n [[staande golf]] gelyk. Die oorsprong van die fyn struktuur van die ring bly 'n geheim.<ref name=Burns2001/> ===1986U2R/ζ-ring=== [[Beeld:Uranus' rings dim.jpg|thumb|220px|Die ontdekkingsfoto van die 1986U2R-ring.]] In 1986 het Voyager&nbsp;2 'n breë, dowwe plaat materiaal aan die binnekant van ring 6 bespeur.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Dié ring het die voorlopige naam 1986U2R gekry. Dit het 'n normale optiese diepte van 10^-3 of minder gehad en was uiters dof. Dit is net op een foto van Voyager&nbsp;2 te sien.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die ring was geleë tussen 37&nbsp;000 en 39&nbsp;500&nbsp;km van die middel van Uranus af, of net sowat 12&nbsp;000&nbsp;km bo die wolke.<ref name=dePater2006>{{cite journal|last=de Pater|first=Imke|author2=Gibbard, Seran G.|author3=Hammel, H.B. |title=Evolution of the dusty rings of Uranus|journal=Icarus| date=2006|volume=180|issue=1|pages=186–200|bibcode=2006Icar..180..186D| doi=10.1016/j.icarus.2005.08.011}}</ref> Dit is eers weer in 2003-'04 gesien, toe die Keck-sterrewag 'n breë, dowwe plaat materiaal net binne ring 6 bespeur het. Dié ring is die ζ-ring genoem.<ref name=dePater2006/> Die posisie van die herontdekte ζ-ring verskil aansienlik van die een wat in 1986 gesien is. Dit is nou tussen 37&nbsp;850 en 41&nbsp;350&nbsp;km van die middel van die planeet geleë. Daar is 'n binnewaartse, geleidelik dowwer wordende uitbreiding tot minstens 32&nbsp;600&nbsp;km,<ref name=dePater2006/> of moontlik selfs tot 27&nbsp;000&nbsp;km van die atmosfeer van Uranus af. Dié uitbreidings word onderskeidelik die ζ_c- en ζ_cc-ring genoem.<ref name=Dunn2010>{{Cite journal | last1 = Dunn | first1 = D. E. | last2 = De Pater | first2 = I. | last3 = Stam | first3 = D. | doi = 10.1016/j.icarus.2010.03.027 | title = Modeling the uranian rings at 2.2μm: Comparison with Keck AO data from July 2004 | journal = Icarus | volume = 208 | issue = 2 | pages = 927–937 | year = 2010 | bibcode=2010Icar..208..927D}}</ref> Die ζ-ring is weer waargeneem tydens die ringvlakkruising in 2007, toe dit die helderste voorwerp in die ringstelsel geword het en helderder was as al die ander ringe tesame.<ref name=dePater2007/> Die ekwivalente optiese diepte van die ring is amper 1&nbsp;km (0,6&nbsp;km vir die binnewaartse uitbreiding), terwyl die normale optiese diepte minder as 10^-3 is.<ref name=dePater2006/> Die taamlik verskillende voorkomste van die 1986U2R- en ζ-ring kan veroorsaak word deur verskillende geometrieë: die sig met verstrooide lig na agter in 2003-'07 en na die kant in 1986.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Veranderings in die afgelope 20 jaar in die verspreiding van stof, wat vermoedelik in die ring oorheers, kan nie uitgeskakel word nie.<ref name=dePater2007/> ===Ander stofbande=== Benewens die 1986U2R/ζ- en λ-ring, is daar ander uiters dowwe bande in Uranus se ringstelsel.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Hulle is tydens verduisterings te sien, want hulle het 'n onbeduidende optiese diepte, hoewel hulle helder is in lig na voor gestrooi.<ref name=Burns2001/> Voyager&nbsp;2 se beelde in lig na voor gestrooi het die bestaan van helder stofbande tussen die λ- en δ-ring onthul, tussen die η- en β-ring en tussen die α-ring en ring 4.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Baie van dié bande is weer in 2003-'04 deur die Keck-sterrewag waargeneem en tydens die ringvlakkruising van 2007 in lig na agter gestrooi, maar hulle presiese ligging en relatiewe helderheid het verskil van die Voyager-waarnemings.<ref name=dePater2006/><ref name=dePater2007/> Die normale optiese diepte van die stofbande is sowat 10^-5 of minder. Benewens die aparte stofbande lyk dit of Uranus se ringe gedompel is in 'n breë en dowwe plaat stof met 'n normale optiese diepte van nie meer nie as 10^-3.<ref name=Dunn2010/> [[Beeld:Outer Uranian rings.jpg|180px|thumb|Die μ- en ν-ring van Uranus (R/2003&nbsp;U1&nbsp;and&nbsp;U2) in foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van 2005.]] ==Buitenste ringstelsel== In 2003-'05 het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] twee voorheen onbekende ringe bespeur wat nou die buitenste ringstelsel genoem word. Dit bring die totale getal ringe van Uranus op 13 te staan.<ref name=Showalter2006/> Dié ringe is die μ- en ν-ring genoem.<ref name=Showalter2008b>{{cite journal|title=The Outer Dust Rings of Uranus in the Hubble Space Telescope|journal=AAA/Division of Dynamical Astronomy Meeting #39|pages=16.02|author=Showalter, Mark R.|author2=Lissauer, J. J.|author3=French, R. G.|display-authors=etal|date=2008|volume=39|bibcode=2008DDA....39.1602S}}</ref> Die μ-ring is die buitenste een van die twee en is twee keer so ver van die planeet as die helder η-ring.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe verskil op 'n paar maniere van die binneste smal ringe. Hulle is breed, onderskeidelik 17&nbsp;000 en 3&nbsp;800&nbsp;km, en baie dof. Hulle maksimum normale optiese dieptes is onderskeidelik 8,5&nbsp;×&nbsp;10^-6 en 5,4&nbsp;×&nbsp;10^-6. Die ekwivalente optiese dieptes is 0,14&nbsp;km en 0,012&nbsp;km. Die grootste helderheid van die μ-ring stem amper presies ooreen met die wentelbaan van die maan [[Mab (maan)|Mab]], wat waarskynlik die bron van die ring se deeltjies is.<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die ν-ring lê tussen die mane [[Portia (maan)|Portia]] en [[Rosalind (maan)|Rosalind]] en bevat nie enige mane binne die ring nie.<ref name=Showalter2006/> 'n Herontleding van Voyager&nbsp;2-beelde in lig na voor gestrooi onthul die μ- en ν-ring. In dié geometrie is die ringe baie helderder, wat beteken hulle bevat baie stof van mikrometergrootte.<ref name=Showalter2006/> Die buitenste ringe van Uranus kan ooreenstem met die [[Saturnus se ringe|G- en E-ring van Saturnus]], aangesien die E-ring uiters breed is en stof ontvang van die maan [[Enkelados (maan)|Enkelados]].<ref name=Showalter2006/><ref name=NASA2005/> Die μ-ring kan heeltemal uit stof bestaan, sonder enige groot deeltjies. Dié hipotese word ondersteun deur waarnemings van die Keck-sterrewag, wat nie die μ-ring kon opspoor in die naby-infrarooi by 2,2&nbsp;μm nie, maar die ν-ring bespeur het.<ref name=dePater2006b/> Dit beteken die μ-ring is blou, wat weer daarop dui dat baie klein stofdeeltjies (van mikrometergrootte) daarin oorheers.<ref name=dePater2006b/> Die stof kan uit waterys bestaan.<ref>{{cite web|title=Blue ring of Uranus linked to sparkling ice|author=Stephen Battersby|work=NewScientistSpace| url=https://www.newscientist.com/article/dn8960|date=2006|access-date=2007-06-09}}</ref> In teenstelling daarmee is die ν-ring effens rooi.<ref name=dePater2006b/><ref>{{Cite web|title=Blue ring discovered around Uranus|publisher=UC Berkeley News|last=Sanders|first=Robert|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/04/06_bluering.shtml| date=2006-04-06|access-date=2006-10-03}}</ref> ==Dinamika en oorsprong== [[Beeld:Uranus rings.png|180px|thumb|'n Kleuraangepaste skema van die binneste ringe van Uranus, van 'n foto deur Voyager&nbsp;2.]] 'n Probleem met die fisika van Uranus se smal ringe is hulle inperking. Sonder die een of ander meganisme om die deeltjies bymekaar te hou, sal die ringe vinnig uitsprei.<ref name=Esposito2002/> Die bestaan van die ringe sonder so 'n meganisme is hoogstens sowat 'n miljoen jaar.<ref name=Esposito2002/> Die model vir so 'n inperking wat die meeste aangehaal word, is aanvanklik deur Goldreich en Tremaine voorgestel.<ref>{{cite journal | last = Goldreich | first = Peter |author2=Tremaine, Scott | title = Towards a theory for the uranian rings | journal = Nature | volume = 277 | issue =5692| pages = 97–99 | date = 1979 | doi = 10.1038/277097a0 |bibcode = 1979Natur.277...97G | s2cid = 4232962 }}</ref> Daarvolgens is twee nabygeleë [[Herdersmaan|herdersmane]], 'n binneste en buitenste maan, in 'n swaartekragwisselwerking met 'n ring en hou dit die ring bymekaar. Eindelik beweeg die mane egter weg van die ring.<ref name=Esposito2002/> Om doeltreffend te wees moet die massa van die mane meer as twee of drie keer dié van die ring wees. Dié meganisme geld vir die ε-ring, waar [[Cordelia (maan)|Cordelia]] en [[Ophelia (maan)|Ophelia]] as herdersmane dien.<ref name=Porco1987/> Cordelia is ook die buitenste herdersmaan van die δ-ring, en Ophelia is die buitenste herdersmaan van die γ-ring.<ref name=Porco1987/> Geen maan groter as 10&nbsp;km kom sover bekend in die omgewing van die ander ringe voor nie.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Die huidige afstand van Cordelia en Ophelia van die ε-ring af kan gebruik word om die ring se ouderdom te bepaal. Die berekenings dui aan dat die ring nie ouer as 600&nbsp;miljoen jaar kan wees nie.<ref name=Esposito2002/><ref name=Esposito1989/> Omdat Uranus se ringe blykbaar redelik jonk is, moet hulle voortdurend aangevul word deur botsingsfragmente van groter liggame.<ref name=Esposito2002/> Die ramings toon die leeftyd van 'n maan met die grootte van dié van [[Puck (maan)|Puck]] voordat dit weens botsings uiteenspat, is 'n paar miljard jaar. Die leeftyd van 'n kleiner maan is veel korter.<ref name=Esposito2002/> Dus kan alle binnemane en ringe die produk wees van die uiteenspatting van verskeie mane so groot soos Puck in die afgelope vier en 'n half miljard jaar.<ref name=Esposito1989/> Elke sodanige uiteenspatting sou 'n botsingskaskade begin het wat feitlik alle groot liggame vinnig in klein deeltjies, insluitende stof, sou opbreek.<ref name=Esposito2002/> Eindelik sou die grootste deel van die massa verlore gewees het, en deeltjies sou net oorgebly het in posisies wat deur wedersydse resonansies en herdersmane gestabiliseer is. Die eindproduk van so 'n revolusie van uiteengespatte materiaal sou 'n stelsel van smal ringe wees. 'n Paar maantjies moet tans steeds in die ringe voorkom. Die maksimum grootte van sulke maantjies is moontlik sowat 10&nbsp;km.<ref name=Esposito1989/> Die oorsprong van die stofbande is minder problematies. Die stof het 'n baie kort leeftyd van 100 tot 1&nbsp;000 jaar en moet voortdurend aagevul word deur botsings tussen groter ringdeeltjies, maantjies en [[meteoroïde]]s van buite die Uranusstelsel.<ref name=Burns2001/><ref name=Esposito1989/> Die bande van maantjies en deeltjies is onsigbaar vanweë hulle lae optiese diepte, terwyl die stof self sigbaar is in lig wat na voor gestrooi word.<ref name=Esposito1989/> Die grootte van die deeltjies in die smal hoofringe en in die maangordels wat stofbande skep, verskil vermoedelik. Die deeltjies in die hoofringe het meer voorwerpe van sentimeters tot meters groot. Dit vergroot die oppervlak van die materiaal in die ringe en lei tot hoë optiese digtheid in lig wat na agter getrooi word.<ref name=Esposito1989/> In teenstelling het die stofbande relatief min groot deeltjies, wat lei tot 'n lae optiese diepte.<ref name=Esposito1989/> ==Verkenning== Die ringe is in Januarie 1986 deeglik deur [[Voyager&nbsp;2]] verken.<ref name=Stone1986/> Twee nuwe, dowwe ringe – λ en 1986U2R – is ontdek, wat die totale ringe op 11 te staan gebring het. Die ringe is bestudeer deur die ontleding van die resultate van radio-,<ref name=1986Tyler/> ultraviolet-<ref name=Holberg1987/> en optiese verduisterings.<ref name=Lane1986/> Voyager&nbsp;2 het die ringe waargeneem in verskillende posisies relatief tot die [[Son]], en het foto's geneem in lig wat na voor, na agter en na die kant gestrooi is.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> Twee ringe – ε en η – is ontdek op foto's deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] wat 'n ingewikkelde, fyn struktuur onthul het.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> 'n Ontleding van Voyager se foto's het ook gelei tot die ontdekking van 11 binnemane, insluitende die twee herdersmane van die ε-ring, Cordelia en Ophelia.<ref name="Smith Soderblom et al. 1986" /> ==Lys eienskappe== Dié tabel som die eienskappe van Uranus se ringstelsel op. {| class="wikitable sortable" ! '''Ringnaam''' ||data-sort-type=number| '''Radius (km)'''||data-sort-type=number| '''Breedte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Ekw. diepte (km)''' ||data-sort-type=number|'''Norm. optiese diepte'''||data-sort-type=number|'''Dikte (m)''' ||data-sort-type=number|'''Eksentrisiteit'''||data-sort-type=number|'''Helling&nbsp;(°)'''||'''Notas''' |- |ζ_cc||{{sort|30865|26&nbsp;840-34&nbsp;890}}||{{sort|8000|8&nbsp;000}}||0,8||{{sort|0,001|~&nbsp;0,001}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ_c-ring |- |ζ_c||{{sort|36370|34&nbsp;890-37&nbsp;850}}||{{sort|3000|3&nbsp;000}}||0,6||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?||Binnewaartse uitbreiding van die ζ-ring |- |1986U2R ||{{sort|38250|37&nbsp;000-39&nbsp;500}}||{{sort|2500|2&nbsp;500}}||{{sort|2.49|<2,5}}||{{sort|0,009|<&nbsp;0,01}}||?||?||?||Dowwe, stowwerige ring |- |ζ||{{sort|39600|37&nbsp;850-41&nbsp;350}}||{{sort|3500|3&nbsp;500}}||1||{{sort|0,01|~&nbsp;0,01}}||?||?||?|| |- |6||{{sort|41837|41&nbsp;837}}||{{sort|1.9|1,6-2,2}}||0,41||{{sort|0,215|0,18-0,25}}||?||0,0010||0,062|| |- |5||{{sort|42234|42&nbsp;234}}||{{sort|3.4|1,9-4,9}}||0,91||{{sort|0,33|0,18-0,48}}||?||0,0019||0,054|| |- |4||{{sort|42570|42&nbsp;570}}||{{sort|3.4|2,4-4,4}}||0,71||{{sort|0,23|0,16-0,30}}||?||0,0011||0,032|| |- |α||{{sort|44718|44&nbsp;718}}||{{sort|7.4|4,8-10,0}}||3,39||{{sort|0,5|0,3-0,7}}||?||0,0008||0,015|| |- |β||{{sort|45661|45&nbsp;661}}||{{sort|8.75|6,1-11,4}}||2,14||{{sort|0,275|0,20-0,35}}||?||0,0040||0,005|| |- |η||{{sort|47175|47&nbsp;175}}||{{sort|2.3|1,9-2,7}}||0,42||{{sort|0,205|0,16-0,25}}||?||0||0,001|| |- |η_c||{{sort|47176|47&nbsp;176}}||40||0,85||0,2||?||0||0,001||Uitwaartse breë komponent van die η-ring |- |γ||{{sort|47627|47&nbsp;627}}||{{sort|4.15|3,6-4,7}}||3,3||{{sort|0,8|0,7-0,9}}||{{sort|150|150?}}||0,001||0,002|| |- |δ_c||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|11|10-12}}||0,3||0,3||?||0||0,001||Binnewaartse breë komponent van die δ-ring |- |δ||{{sort|48300|48&nbsp;300}}||{{sort|5.1|4,1-6,1}}||2,2||{{sort|0,45|0,3-0,6}}||?||0||0,001|| |- |λ||{{sort|50023|50&nbsp;023}}||{{sort|1.5|1-2}}||0,2||{{sort|0,15|0,1-0,2}}||?||{{sort|0|0?}}||{{sort|0|0?}}||Fyn, stowwerige ring |- |ε||{{sort|51149|51&nbsp;149}}||{{sort|58.05|19,7-96,4}}||47||{{sort|1.5|0,5-2,5}}||{{sort|150|150?}}||0,0079||0||Met herdersmane Cordelia en Ophelia |- |ν||{{sort|68000|66&nbsp;100-69&nbsp;900}}||{{sort|3800|3&nbsp;800}}||0,012||0,000054||?||?||?||Tussen Portia en Rosalind |- |μ||{{sort|94500|86&nbsp;000-103&nbsp;000}}||{{sort|17000|17&nbsp;000}}||0,14||0,000085||?||?||?||By Mab |} == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Uranus&Display=Rings Uranus' Rings] by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa's Solar System Exploration] * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranringfact.html Uranus Rings Fact Sheet] * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/append8.html Gazeteer of Planetary Nomenclature – Ring and Ring Gap Nomenclature (Uranus), USGS] {{Commons-kategorie inlyn|Uranus (rings)}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is hoofsaaklik vertaal uit die [[:en:Rings of Uranus|Engelse Wikipedia]] {{PlaneteSon}} [[Kategorie:Planetêre ringe]] [[Kategorie:Uranus]] 94kr0x75cwesqqds4rfooiuktkgi9nl 0 67480 2515985 2514941 2022-07-29T15:08:48Z JMK 649 blomme, vrugte, galery wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bosveldkandelaarnaboom |image = Euphorbia cooperi, Malelanehek.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Euphorbiaceae]] |genus = ''[[Euphorbia]]'', ''[[Chamaescyce]]'' |species = '''''E. cooperi''''' |binomial = ''Euphorbia cooperi'' |binomial_authority = N.E.Br. ex A.Berger |national_number = 346<ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 173 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |synonyms = |}} __NOTOC__ Die '''Bosveldkandelaarnaboom''' (''Euphorbia cooperi'') is 'n [[boom]] wat tot 7&nbsp;m hoog kan word, gewoonlik met 'n kaal stam van 3&nbsp;m aan die onderkant. Die boom kom aan die kus van [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]] en [[Zimbabwe]] voor. Die boom is kandelaarvormig en lyk soos 'n [[sukkulent]]. Die onderste takke val elke jaar af en laat dan ronde gate teen die kaal stam.<ref name=sanbi>[http://pza.sanbi.org/euphorbia-cooperi Euphorbia cooperi], Joseph Khangela Baloyi en Linette Ferreira, Pretoria Nasionale Botaniese Tuin, Februarie 2005, PlantZAfrica</ref> Die giftige melksap het 'n skerp reuk, en lewer ernstige newe-effekte selfs met aanraking. Die bome blom in die lente, wanneer talle geelgroen, tweeslagtige blomme op die vlerkrande van die stingelpunte verskyn. Die blomme verskyn dig op mekaar, in drie rye tussen die dorings. Die groen vrugkapsule het drie kompartemente, en verkleur rooi as dit vroegsomer ryp word.<ref name=sanbi/> Die boom se nasionale nommer is 346.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Lêer:Euphorbia cooperi, blomme, Pretoria NBT, b.jpg|Rangskikking van blomme Lêer:Euphorbia cooperi kz5.JPG|Blomme Lêer:Euphorbia cooperi, vrugte, Pretoria.jpg|Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Euphorbia cooperi}} * {{Wikispecies-inlyn|Euphorbia cooperi}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Euphorbia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 7dm87lonzqgcslqmpji39s1an9fi381 2515988 2515985 2022-07-29T15:17:43Z JMK 649 groeiwyse, vorm wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bosveldkandelaarnaboom |image = Euphorbia cooperi, Malelanehek.jpg |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiospermae]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Malpighiales]] |familia = [[Euphorbiaceae]] |genus = ''[[Euphorbia]]'', ''[[Chamaescyce]]'' |species = '''''E. cooperi''''' |binomial = ''Euphorbia cooperi'' |binomial_authority = N.E.Br. ex A.Berger |national_number = 346<ref name="Van Wyk">{{cite book | last = Van Wyk | first = Piet | title=Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher=Struik | location = Kaapstad | date = 2008 | page = 173 | isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> |synonyms = |}} __NOTOC__ Die '''Bosveldkandelaarnaboom''' (''Euphorbia cooperi'') is 'n [[boom]] wat tot 7&nbsp;m hoog kan word, gewoonlik met 'n kaal stam van 3&nbsp;m aan die onderkant. Die boom kom aan die kus van [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]] en [[Zimbabwe]] voor. Die boom is kandelaarvormig en lyk soos 'n [[sukkulent]]. Die giftige melksap het 'n skerp reuk, en lewer ernstige newe-effekte selfs met aanraking. Die onderste takke val elke jaar af en laat dan ronde gate teen die kaal stam.<ref name=sanbi>[http://pza.sanbi.org/euphorbia-cooperi Euphorbia cooperi], Joseph Khangela Baloyi en Linette Ferreira, Pretoria Nasionale Botaniese Tuin, Februarie 2005, PlantZAfrica</ref> Die takke, wat skynbare litte of segmente vorm, het 4 tot 6 vlerke. Die dorings word in pare op die vlerkrande gedra. Die bome blom in die lente, wanneer talle geelgroen, tweeslagtige blomme op die vlerkrande van die laaste taksegment verskyn. Die blomme verskyn dig op mekaar, in drie rye tussen die dorings. Die groen vrugkapsule het drie kompartemente, en verkleur rooi as dit vroegsomer ryp word.<ref name=sanbi/> Die boom se nasionale nommer is 346.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Fotogalery == <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Lêer:Euphorbia cooperi, blomme, Pretoria NBT, b.jpg|Rangskikking van blomme Lêer:Euphorbia cooperi kz5.JPG|Blomme Lêer:Euphorbia cooperi, vrugte, Pretoria.jpg|Vrugte </gallery> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Euphorbia cooperi}} * {{Wikispecies-inlyn|Euphorbia cooperi}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Euphorbia]] [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] gri1q2j7y2qufuyd2pt4k0m0tutit4q 0 68499 2516074 2513045 2022-07-30T10:43:50Z Sobaka 328 /* Slag van Cuito Cuanavale */ bywerk wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Saadjie}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] 8ap71vmxevckju9l4tc3srog952ojom 2516076 2516074 2022-07-30T10:51:00Z Sobaka 328 /* Tumpo Driehoek-veldtog */ bywerk wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op lang termyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front ontvang. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het. Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak. Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak. Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui. Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg. == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Saadjie}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] a7f6puy3l97q87tvb8fron50nec22hu 2516077 2516076 2022-07-30T10:57:11Z Sobaka 328 /* Tumpo Driehoek-veldtog */ beeld wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op lang termyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front ontvang. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het. Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak. Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak. [[Lêer:Mirage F1CZ Formation.jpg|duimnael|SAW Mirage F1's in noue formasie. Die groot afstande wat hulle moes vlieg om die operasionele gebied te bereik, sou tydens Operasies Hooper en Packer 'n beslommernis wees.]] Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui. Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg. == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Saadjie}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] ix59evqu3j82dxps0pfwpzdwph1ebhp 2516084 2516077 2022-07-30T11:36:56Z Sobaka 328 /* Onttrekking in Angola, 1985–1988 */ bywerk wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op lang termyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front ontvang. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het. Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak. Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak. [[Lêer:Mirage F1CZ Formation.jpg|duimnael|SAW Mirage F1's in noue formasie. Die groot afstande wat hulle moes vlieg om die operasionele gebied te bereik, sou tydens Operasies Hooper en Packer 'n beslommernis wees.]] Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui. Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg. === Laaste Kubaanse offensief === Alhoewel die SAW en UNITA teenoffensief gekontroleer is, het FAPLA onder druk verkeer en meer as voorheen afhanklik van sy Kubaanse bondgenote en Sowjet-wapentuig gebly. Dit het dos Santos 'n aansporing gegee om die militêre dilemma met onderhandelinge te verlig en hy het die moontlikheid heropen om 'n nuwe wapenstilstand en ontkoppelingsooreenkoms met Suid-Afrika te bereik. Reeds in Januarie 1987 het Chester Crocker gereageer op positiewe seine van Luanda, veral toe president [[Denis Sassou Nguesso]] van die [[Republiek die Kongo]] aangebied het om vredesgesprekke tussen die mededingende state te bemiddel. Tog het voorlopige besprekings in Brazzaville dwarsdeur laat 1987 en vroeë 1988 gestuit deur die Angolese regering se weiering om kompromie aan te gaan oor die rooster vir 'n voorgestelde Kubaanse onttrekking. Die Kubaanse regering is nie vooraf geraadpleeg oor die Brazzaville-samesprekings nie en was gegrief oor wat dit as 'n ongeregtigheid aan die kant van dos Santos beskou het. Hierdie faktor het die effek gehad dat Castro oorreed het om 'n gesaghebbende poging te maak om by die Angolese-VSA-vredessamesprekings aan te sluit. Hy was vasbeslote dat Kuba nie meer uitgesluit word van onderhandelinge oor sy eie weermag nie, en die resultate van enige toekomstige skikking oor die onttrekkingsproses laat Kuba se beeld onaangetas. Terwyl Operasie Hooper aan die einde van Januarie 1988 aan die gang was, het Crocker toegegee aan druk en Kuba as 'n gelyke vennoot in verdere vredesgesprekke aanvaar. Castro het ingestem dat hy nie vreemde kwessies op die agenda sal plaas nie, soos Kuba-VS-verhoudinge, en dat bespreking van 'n gefaseerde onttrekking van troepe sal strek tot alle Kubaanse militêre personeel wat in Angola gestasioneer is, insluitend gevegstroepe, logistieke personeel en adviseurs. Met Kuba se toetrede tot die Brazzaville-gesprekke het sy begeerte om sy militêre betrokkenheid in Angola van 'n passiewe, defensiewe na 'n offensiewe rol te verskuif, verskerp. Castro het gekies om grondoperasies teen die SAW te eskaleer, aangesien hy diplomatieke vordering as onmoontlik beskou het solank Suid-Afrika nog vashou aan die waarskynlikheid van 'n taktiese oorwinning. Hy het slegs 'n defensiewe houding by Cuito Cuanavale behou, die SAW in plek gehou, terwyl hy sy jarelange voorstel uitgevoer het om 'n flankmaneuver na die Suidwes-Afrikaanse grens te loods. Dit was 'n riskante operasie, wat begin het met 'n beweging van Kubaanse troepe in afdelingssterkte wes van die Cunene-rivier, wat die potensiaal gehad het om uit te brei na 'n inval in Suidwes-Afrika. Op 9 Maart het Castro die Kubaanse magte wat by Lobito, wat tot ongeveer 40 000 man gegroei het, suidwaarts gestuur. Hy het hul beweging vergelyk met "'n bokser wat met sy linkerhand die slag blokkeer [by Cuito Cuanavale] en met sy regter - slaan [in die weste]". "Op daardie manier," het Castro by 'n ander geleentheid vertel, "terwyl die Suid-Afrikaanse troepe stadig droog gebloei is in Cuito Cuanavale, onder in die suidweste ... 40 000 Kubaanse soldate ... gerugsteun deur ongeveer 600 tenks, honderde artilleriestukke, 1 000 lugafweerwapens, en die waaghalsige MiG-23-eenhede wat die lug oorgeneem het, het na die Namibiese grens gevorder, gereed om die Suid-Afrikaanse magte weg te vee". Soos die Kubaanse brigades gevorder het, het duisende PLAN-opstandelinge by hulle aangesluit, wat hul basisse verlaat het om deel van die offensief te word. Die teenwoordigheid van soveel Kubaanse troepe het PLAN se dalende sukses effektief laat herleef, aangesien dit nuwe Suid-Afrikaanse militêre inisiatiewe teen die opstandelinge nie net in Angola nie, maar ook Suidwes-Afrika ingekort het. Eerstens, die streek wat net noord van die grens deur die Kubane beset word, was dieselfde gebied wat die SAW vir byna 'n dekade gemonitor en gepatrolleer het om PLAN-infiltrasie in Ovamboland te voorkom. Tweedens, alle Suid-Afrikaanse eenhede naby die grens het roetine-teen-insurgensie-operasies gestaak terwyl hulle gemobiliseer is om 'n potensiële Kubaanse inval te weerstaan. Sake is verder gekompliseer toe die Kubane drie gesamentlike bataljons met PLAN-vegters gevorm het, elk met sy eie artillerie en gepantserde kontingente. As gevolg van die integrasie van die insurgente met Kubaanse personeel op bataljonvlak, het Suid-Afrikaanse patrollies dit onmoontlik gevind om PLAN in Angola aan te val sonder om 'n veel groter konfrontasie te waag waarby aggressiewe en goed gewapende Kubaanse troepe betrokke was. == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Saadjie}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] sznveyrsyjx0byvvxhm5nkev8k4cj98 2516085 2516084 2022-07-30T11:38:42Z Sobaka 328 /* Laaste Kubaanse offensief */ bywerk wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op lang termyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front ontvang. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het. Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak. Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak. [[Lêer:Mirage F1CZ Formation.jpg|duimnael|SAW Mirage F1's in noue formasie. Die groot afstande wat hulle moes vlieg om die operasionele gebied te bereik, sou tydens Operasies Hooper en Packer 'n beslommernis wees.]] Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui. Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg. === Laaste Kubaanse offensief === Alhoewel die SAW en UNITA teenoffensief gekontroleer is, het FAPLA onder druk verkeer en meer as voorheen afhanklik van sy Kubaanse bondgenote en Sowjet-wapentuig gebly. Dit het dos Santos 'n aansporing gegee om die militêre dilemma met onderhandelinge te verlig en hy het die moontlikheid heropen om 'n nuwe wapenstilstand en ontkoppelingsooreenkoms met Suid-Afrika te bereik. Reeds in Januarie 1987 het Chester Crocker gereageer op positiewe seine van Luanda, veral toe president [[Denis Sassou Nguesso]] van die [[Republiek die Kongo]] aangebied het om vredesgesprekke tussen die mededingende state te bemiddel. Tog het voorlopige besprekings in Brazzaville dwarsdeur laat 1987 en vroeë 1988 gestuit deur die Angolese regering se weiering om kompromie aan te gaan oor die rooster vir 'n voorgestelde Kubaanse onttrekking. Die Kubaanse regering is nie vooraf geraadpleeg oor die Brazzaville-samesprekings nie en was gegrief oor wat dit as 'n ongeregtigheid aan die kant van dos Santos beskou het. Hierdie faktor het die effek gehad dat Castro oorreed het om 'n gesaghebbende poging te maak om by die Angolese-VSA-vredessamesprekings aan te sluit. Hy was vasbeslote dat Kuba nie meer uitgesluit word van onderhandelinge oor sy eie weermag nie, en die resultate van enige toekomstige skikking oor die onttrekkingsproses laat Kuba se beeld onaangetas. Terwyl Operasie Hooper aan die einde van Januarie 1988 aan die gang was, het Crocker toegegee aan druk en Kuba as 'n gelyke vennoot in verdere vredesgesprekke aanvaar. Castro het ingestem dat hy nie vreemde kwessies op die agenda sal plaas nie, soos Kuba-VS-verhoudinge, en dat bespreking van 'n gefaseerde onttrekking van troepe sal strek tot alle Kubaanse militêre personeel wat in Angola gestasioneer is, insluitend gevegstroepe, logistieke personeel en adviseurs. Met Kuba se toetrede tot die Brazzaville-gesprekke het sy begeerte om sy militêre betrokkenheid in Angola van 'n passiewe, defensiewe na 'n offensiewe rol te verskuif, verskerp. Castro het gekies om grondoperasies teen die SAW te eskaleer, aangesien hy diplomatieke vordering as onmoontlik beskou het solank Suid-Afrika nog vashou aan die waarskynlikheid van 'n taktiese oorwinning. Hy het slegs 'n defensiewe houding by Cuito Cuanavale behou, die SAW in plek gehou, terwyl hy sy jarelange voorstel uitgevoer het om 'n flankmaneuver na die Suidwes-Afrikaanse grens te loods. Dit was 'n riskante operasie, wat begin het met 'n beweging van Kubaanse troepe in afdelingssterkte wes van die Cunene-rivier, wat die potensiaal gehad het om uit te brei na 'n inval in Suidwes-Afrika. Op 9 Maart het Castro die Kubaanse magte wat by Lobito, wat tot ongeveer 40 000 man gegroei het, suidwaarts gestuur. Hy het hul beweging vergelyk met "'n bokser wat met sy linkerhand die slag blokkeer [by Cuito Cuanavale] en met sy regter - slaan [in die weste]". "Op daardie manier," het Castro by 'n ander geleentheid vertel, "terwyl die Suid-Afrikaanse troepe stadig droog gebloei is in Cuito Cuanavale, onder in die suidweste ... 40 000 Kubaanse soldate ... gerugsteun deur ongeveer 600 tenks, honderde artilleriestukke, 1 000 lugafweerwapens, en die waaghalsige MiG-23-eenhede wat die lug oorgeneem het, het na die Namibiese grens gevorder, gereed om die Suid-Afrikaanse magte weg te vee". Soos die Kubaanse brigades gevorder het, het duisende PLAN-opstandelinge by hulle aangesluit, wat hul basisse verlaat het om deel van die offensief te word. Die teenwoordigheid van soveel Kubaanse troepe het PLAN se dalende sukses effektief laat herleef, aangesien dit nuwe Suid-Afrikaanse militêre inisiatiewe teen die opstandelinge nie net in Angola nie, maar ook Suidwes-Afrika ingekort het. Eerstens, die streek wat net noord van die grens deur die Kubane beset word, was dieselfde gebied wat die SAW vir byna 'n dekade gemonitor en gepatrolleer het om PLAN-infiltrasie in Ovamboland te voorkom. Tweedens, alle Suid-Afrikaanse eenhede naby die grens het roetine-teen-insurgensie-operasies gestaak terwyl hulle gemobiliseer is om 'n potensiële Kubaanse inval te weerstaan. Sake is verder gekompliseer toe die Kubane drie gesamentlike bataljons met PLAN-vegters gevorm het, elk met sy eie artillerie en gepantserde kontingente. As gevolg van die integrasie van die insurgente met Kubaanse personeel op bataljonvlak, het Suid-Afrikaanse patrollies dit onmoontlik gevind om PLAN in Angola aan te val sonder om 'n veel groter konfrontasie te waag waarby aggressiewe en goed gewapende Kubaanse troepe betrokke was. Die beperkte aantal SAW-troepe wat naby die grens beskikbaar was, kon nie die voortgesette vordering van die Kubaanse weermag stuit of die bedreiging vir Suidwes-Afrika verminder nie. Daar was eenvoudig te min personeel en hulpbronne om die breë verdedigingsposisies langs die Kaplyn teen 'n konvensionele mag in afdelingssterkte te verseker. Nietemin kon die SAW die Kubaanse offensief vertraag met 'n reeks doeltreffende vertragingsaksies gedurende die middel van 1988, 'n inisiatief bekend as Operation Excite. Toe Suid-Afrikaanse amptenare teen 'n inval in Suidwes-Afrika gewaarsku het, het Castro teruggekap dat hulle "in geen posisie was om enigiets te eis nie". Havana het ook 'n dubbelsinnige verklaring uitgereik wat lui: "Ons sê nie ons sal nie Namibië binnegaan nie". Die Suid-Afrikaanse regering het gereageer deur 140 000 reserviste te mobiliseer – 'n syfer wat amper ongekend is in die SAW-geskiedenis – en ernstige gevolge te dreig op enige Kubaanse eenheid wat die grens oorgesteek het. == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Saadjie}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] 2aey0jhpzasibd2lwdlq9c1cgoko41j 2516086 2516085 2022-07-30T11:44:56Z Sobaka 328 /* Laaste Kubaanse offensief */ beeld wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op lang termyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front ontvang. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het. Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak. Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak. [[Lêer:Mirage F1CZ Formation.jpg|duimnael|SAW Mirage F1's in noue formasie. Die groot afstande wat hulle moes vlieg om die operasionele gebied te bereik, sou tydens Operasies Hooper en Packer 'n beslommernis wees.]] Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui. Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg. === Laaste Kubaanse offensief === Alhoewel die SAW en UNITA teenoffensief gekontroleer is, het FAPLA onder druk verkeer en meer as voorheen afhanklik van sy Kubaanse bondgenote en Sowjet-wapentuig gebly. Dit het dos Santos 'n aansporing gegee om die militêre dilemma met onderhandelinge te verlig en hy het die moontlikheid heropen om 'n nuwe wapenstilstand en ontkoppelingsooreenkoms met Suid-Afrika te bereik. Reeds in Januarie 1987 het Chester Crocker gereageer op positiewe seine van Luanda, veral toe president [[Denis Sassou Nguesso]] van die [[Republiek die Kongo]] aangebied het om vredesgesprekke tussen die mededingende state te bemiddel. Tog het voorlopige besprekings in Brazzaville dwarsdeur laat 1987 en vroeë 1988 gestuit deur die Angolese regering se weiering om kompromie aan te gaan oor die rooster vir 'n voorgestelde Kubaanse onttrekking. Die Kubaanse regering is nie vooraf geraadpleeg oor die Brazzaville-samesprekings nie en was gegrief oor wat dit as 'n ongeregtigheid aan die kant van dos Santos beskou het. Hierdie faktor het die effek gehad dat Castro oorreed het om 'n gesaghebbende poging te maak om by die Angolese-VSA-vredessamesprekings aan te sluit. Hy was vasbeslote dat Kuba nie meer uitgesluit word van onderhandelinge oor sy eie weermag nie, en die resultate van enige toekomstige skikking oor die onttrekkingsproses laat Kuba se beeld onaangetas. [[Lêer:SA-3 Goa Cuba.JPG|duimnael|Kubaanse [[S-125]] "SA-3 Goa" missielstelsels op parade. Baie is in 1988 na Angola verskeep om lugdekking vir Castro se offensief te bied      ]] Terwyl Operasie Hooper aan die einde van Januarie 1988 aan die gang was, het Crocker toegegee aan druk en Kuba as 'n gelyke vennoot in verdere vredesgesprekke aanvaar. Castro het ingestem dat hy nie vreemde kwessies op die agenda sal plaas nie, soos Kuba-VS-verhoudinge, en dat bespreking van 'n gefaseerde onttrekking van troepe sal strek tot alle Kubaanse militêre personeel wat in Angola gestasioneer is, insluitend gevegstroepe, logistieke personeel en adviseurs. Met Kuba se toetrede tot die Brazzaville-gesprekke het sy begeerte om sy militêre betrokkenheid in Angola van 'n passiewe, defensiewe na 'n offensiewe rol te verskuif, verskerp. Castro het gekies om grondoperasies teen die SAW te eskaleer, aangesien hy diplomatieke vordering as onmoontlik beskou het solank Suid-Afrika nog vashou aan die waarskynlikheid van 'n taktiese oorwinning. Hy het slegs 'n defensiewe houding by Cuito Cuanavale behou, die SAW in plek gehou, terwyl hy sy jarelange voorstel uitgevoer het om 'n flankmaneuver na die Suidwes-Afrikaanse grens te loods. Dit was 'n riskante operasie, wat begin het met 'n beweging van Kubaanse troepe in afdelingssterkte wes van die Cunene-rivier, wat die potensiaal gehad het om uit te brei na 'n inval in Suidwes-Afrika. Op 9 Maart het Castro die Kubaanse magte wat by Lobito, wat tot ongeveer 40 000 man gegroei het, suidwaarts gestuur. Hy het hul beweging vergelyk met "'n bokser wat met sy linkerhand die slag blokkeer [by Cuito Cuanavale] en met sy regter - slaan [in die weste]". "Op daardie manier," het Castro by 'n ander geleentheid vertel, "terwyl die Suid-Afrikaanse troepe stadig droog gebloei is in Cuito Cuanavale, onder in die suidweste ... 40 000 Kubaanse soldate ... gerugsteun deur ongeveer 600 tenks, honderde artilleriestukke, 1 000 lugafweerwapens, en die waaghalsige MiG-23-eenhede wat die lug oorgeneem het, het na die Namibiese grens gevorder, gereed om die Suid-Afrikaanse magte weg te vee". Soos die Kubaanse brigades gevorder het, het duisende PLAN-opstandelinge by hulle aangesluit, wat hul basisse verlaat het om deel van die offensief te word. Die teenwoordigheid van soveel Kubaanse troepe het PLAN se dalende sukses effektief laat herleef, aangesien dit nuwe Suid-Afrikaanse militêre inisiatiewe teen die opstandelinge nie net in Angola nie, maar ook Suidwes-Afrika ingekort het. Eerstens, die streek wat net noord van die grens deur die Kubane beset word, was dieselfde gebied wat die SAW vir byna 'n dekade gemonitor en gepatrolleer het om PLAN-infiltrasie in Ovamboland te voorkom. Tweedens, alle Suid-Afrikaanse eenhede naby die grens het roetine-teen-insurgensie-operasies gestaak terwyl hulle gemobiliseer is om 'n potensiële Kubaanse inval te weerstaan. Sake is verder gekompliseer toe die Kubane drie gesamentlike bataljons met PLAN-vegters gevorm het, elk met sy eie artillerie en gepantserde kontingente. As gevolg van die integrasie van die insurgente met Kubaanse personeel op bataljonvlak, het Suid-Afrikaanse patrollies dit onmoontlik gevind om PLAN in Angola aan te val sonder om 'n veel groter konfrontasie te waag waarby aggressiewe en goed gewapende Kubaanse troepe betrokke was. Die beperkte aantal SAW-troepe wat naby die grens beskikbaar was, kon nie die voortgesette vordering van die Kubaanse weermag stuit of die bedreiging vir Suidwes-Afrika verminder nie. Daar was eenvoudig te min personeel en hulpbronne om die breë verdedigingsposisies langs die Kaplyn teen 'n konvensionele mag in afdelingssterkte te verseker. Nietemin kon die SAW die Kubaanse offensief vertraag met 'n reeks doeltreffende vertragingsaksies gedurende die middel van 1988, 'n inisiatief bekend as Operation Excite. Toe Suid-Afrikaanse amptenare teen 'n inval in Suidwes-Afrika gewaarsku het, het Castro teruggekap dat hulle "in geen posisie was om enigiets te eis nie". Havana het ook 'n dubbelsinnige verklaring uitgereik wat lui: "Ons sê nie ons sal nie Namibië binnegaan nie". Die Suid-Afrikaanse regering het gereageer deur 140 000 reserviste te mobiliseer – 'n syfer wat amper ongekend is in die SAW-geskiedenis – en ernstige gevolge te dreig op enige Kubaanse eenheid wat die grens oorgesteek het. == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Saadjie}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] e8c48sz0la9chu2ahst6l9boiucyld9 2 84140 2516029 2514258 2022-07-29T22:25:57Z Aliwal2012 39067 /* Lughawens */ wikitext text/x-wiki __NOTOC__ [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|Perde by Golden Gate NP]] [[Lêer:Chamaeleo dilepis, Pietersburg, Kellermann, a.jpg|duimnael|160px|Chamaeleo dilepis, Pietersburg]] [[Lêer:20090726 Birds on stick Shanghai Qibao Imgp1996.jpg|duimnael|Kwartels op 'n stokkie in Sjanghai]] * [https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:ContentTranslation#suggestions ContentTranslator] * vir beter uitleg van kolomme, sien [[Etologie#Lys etoloë]] of <nowiki>{{Div col|colwidth=20em}}, sluit met {{Div col end}}</nowiki> * <nowiki><gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="220px">foto's</gallery></nowiki> * [https://archive.org/stream/DictionaryOfSouthernAfricanPlaceNames/SaPlaceNames#page/n57/mode/2up Raper, Peter: Dictionary of SA Place Names] * [https://www.heraldry-wiki.com/heraldrywiki/index.php?title=Category:UTC_South_African_town_arms Suid-Afrikaanse dorpswapens] ;Volgorde van hofies in artikels *Sien ook → Verwysings → Bronne → Eksterne skakels → Verdere leesstof → navigeerkassies soos <nowiki>{{Huidige leiers van die G20}}</nowiki> → vertalingnotas → Normdata → dan kategorieë heel onder. ==Weeklikse werk== * [[Wikipedia:Beeld van die week]] * [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022]] -- > vervoerband * [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022]] ==Op my tafel== * [[:en:Colin Powell]], Amerikaanse generaal * [[:en:Frank Williams (Formula One)]] * [[:en:Dikgang Moseneke]] * [[:en:Liquid-propellant rocket]] * [[:en:Janssen COVID-19 vaccine]] * [[:en:Aldabra]] * [[Rodrigues]] uitbrei ---------------------- * [[:en:Punjab, Pakistan]] * [[:en:Punjab, India]] * [[:en:Chinese cuisine]] * [[:en:Shanghai cuisine]] ==Natuurreservate== * [[:en:Masai Mara Game Reserve]] * [[:en:Serengeti National Park]] * [[:en:Shingwedzi]] lang artikel, vertaal net kortliks ==Lug== * [[:en:China Airlines Flight 006]] nood ----------------------------- * [[:en:Boeing Defense, Space & Security]] * [[:en:Royal Canadian Airforce]] ==Vliegtuie== * [[:en:Rolls-Royce Trent 900]] gebruik op [[Airbus A380]] * [[:en:Airbus A220]] * [[:en:Bell 427]] * [[:en:Boeing 747SP]] * [[:en:Boeing C-135 Stratolifter]] * [[:en:Douglas C-124 Globemaster II]] * [[:en:Hughes Helicopters]] * [[:en:Lockheed L-100 Hercules]] rooi skakel by [[Safair]] * [[:en:McDonnell Douglas]] * [[:en:Ilyushin Il-96]] * [[:en:Chengdu J-20]] * [[:en:Yakovlev Yak-42]] ==SA Oorlogskepe== * [[:en:SAS Charlotte Maxeke]] * [[:en:SAS Drakensberg]] * [[:en:SAS Spioenkop]] * [[:en:SAS Umkhonto]] * [[:en:SAS Assegaai]] ==Plekhouer== * [[:ceb:Kategoriya:Mga suba sa Limpopo (lalawigan sa Habagatang Aprika)]] * [[:ceb:Kategoriya:Great Fish River tubig-saluran]] * daai gereelde storie op ceb:wp oor geografie en reënvalsyfers, te vinde by [[Ysterberg]] of [[Tzaneen-lughawe]]. * [[:en:Mild hybrid]] (Mercedes) Bushriver Lodge is by {{koördinate|-24.22733|30.81857|aansig=inlyn}} cd7j6dnzdjd6avczptftxanfyug32oz 2516030 2516029 2022-07-29T22:28:47Z Aliwal2012 39067 Aldabra afgehandel wikitext text/x-wiki __NOTOC__ [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|Perde by Golden Gate NP]] [[Lêer:Chamaeleo dilepis, Pietersburg, Kellermann, a.jpg|duimnael|160px|Chamaeleo dilepis, Pietersburg]] [[Lêer:20090726 Birds on stick Shanghai Qibao Imgp1996.jpg|duimnael|Kwartels op 'n stokkie in Sjanghai]] * [https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:ContentTranslation#suggestions ContentTranslator] * vir beter uitleg van kolomme, sien [[Etologie#Lys etoloë]] of <nowiki>{{Div col|colwidth=20em}}, sluit met {{Div col end}}</nowiki> * <nowiki><gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="220px">foto's</gallery></nowiki> * [https://archive.org/stream/DictionaryOfSouthernAfricanPlaceNames/SaPlaceNames#page/n57/mode/2up Raper, Peter: Dictionary of SA Place Names] * [https://www.heraldry-wiki.com/heraldrywiki/index.php?title=Category:UTC_South_African_town_arms Suid-Afrikaanse dorpswapens] ;Volgorde van hofies in artikels *Sien ook → Verwysings → Bronne → Eksterne skakels → Verdere leesstof → navigeerkassies soos <nowiki>{{Huidige leiers van die G20}}</nowiki> → vertalingnotas → Normdata → dan kategorieë heel onder. ==Weeklikse werk== * [[Wikipedia:Beeld van die week]] * [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022]] -- > vervoerband * [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022]] ==Op my tafel== * [[:en:Colin Powell]], Amerikaanse generaal * [[:en:Frank Williams (Formula One)]] * [[:en:Dikgang Moseneke]] * [[:en:Liquid-propellant rocket]] * [[:en:Janssen COVID-19 vaccine]] * [[Rodrigues]] uitbrei ---------------------- * [[:en:Punjab, Pakistan]] * [[:en:Punjab, India]] * [[:en:Chinese cuisine]] * [[:en:Shanghai cuisine]] ==Natuurreservate== * [[:en:Masai Mara Game Reserve]] * [[:en:Serengeti National Park]] * [[:en:Shingwedzi]] lang artikel, vertaal net kortliks ==Vliegtuie== * [[:en:China Airlines Flight 006]] noodroep * [[:en:Rolls-Royce Trent 900]] gebruik op [[Airbus A380]] * [[:en:Airbus A220]] * [[:en:Bell 427]] * [[:en:Boeing 747SP]] * [[:en:Boeing C-135 Stratolifter]] * [[:en:Douglas C-124 Globemaster II]] * [[:en:Hughes Helicopters]] * [[:en:Lockheed L-100 Hercules]] rooi skakel by [[Safair]] * [[:en:McDonnell Douglas]] * [[:en:Ilyushin Il-96]] * [[:en:Chengdu J-20]] * [[:en:Yakovlev Yak-42]] ------------------------------ * [[:en:Boeing Defense, Space & Security]] * [[:en:Royal Canadian Airforce]] ==SA Oorlogskepe== * [[:en:SAS Charlotte Maxeke]] * [[:en:SAS Drakensberg]] * [[:en:SAS Spioenkop]] * [[:en:SAS Umkhonto]] * [[:en:SAS Assegaai]] ==Plekhouer== * [[:ceb:Kategoriya:Mga suba sa Limpopo (lalawigan sa Habagatang Aprika)]] * [[:ceb:Kategoriya:Great Fish River tubig-saluran]] * daai gereelde storie op ceb:wp oor geografie en reënvalsyfers, te vinde by [[Ysterberg]] of [[Tzaneen-lughawe]]. * [[:en:Mild hybrid]] (Mercedes) Bushriver Lodge is by {{koördinate|-24.22733|30.81857|aansig=inlyn}} 18ef84setnzhvu1r0axdtkl1n5qt9zb 2516035 2516030 2022-07-29T23:38:09Z Aliwal2012 39067 /* Vliegtuie */ wikitext text/x-wiki __NOTOC__ [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|Perde by Golden Gate NP]] [[Lêer:Chamaeleo dilepis, Pietersburg, Kellermann, a.jpg|duimnael|160px|Chamaeleo dilepis, Pietersburg]] [[Lêer:20090726 Birds on stick Shanghai Qibao Imgp1996.jpg|duimnael|Kwartels op 'n stokkie in Sjanghai]] * [https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:ContentTranslation#suggestions ContentTranslator] * vir beter uitleg van kolomme, sien [[Etologie#Lys etoloë]] of <nowiki>{{Div col|colwidth=20em}}, sluit met {{Div col end}}</nowiki> * <nowiki><gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="220px">foto's</gallery></nowiki> * [https://archive.org/stream/DictionaryOfSouthernAfricanPlaceNames/SaPlaceNames#page/n57/mode/2up Raper, Peter: Dictionary of SA Place Names] * [https://www.heraldry-wiki.com/heraldrywiki/index.php?title=Category:UTC_South_African_town_arms Suid-Afrikaanse dorpswapens] ;Volgorde van hofies in artikels *Sien ook → Verwysings → Bronne → Eksterne skakels → Verdere leesstof → navigeerkassies soos <nowiki>{{Huidige leiers van die G20}}</nowiki> → vertalingnotas → Normdata → dan kategorieë heel onder. ==Weeklikse werk== * [[Wikipedia:Beeld van die week]] * [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022]] -- > vervoerband * [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022]] ==Op my tafel== * [[:en:Colin Powell]], Amerikaanse generaal * [[:en:Frank Williams (Formula One)]] * [[:en:Dikgang Moseneke]] * [[:en:Liquid-propellant rocket]] * [[:en:Janssen COVID-19 vaccine]] * [[Rodrigues]] uitbrei ---------------------- * [[:en:Punjab, Pakistan]] * [[:en:Punjab, India]] * [[:en:Chinese cuisine]] * [[:en:Shanghai cuisine]] ==Natuurreservate== * [[:en:Masai Mara Game Reserve]] * [[:en:Serengeti National Park]] * [[:en:Shingwedzi]] lang artikel, vertaal net kortliks ==Vliegtuie== * [[:en:Boeing 747]] * [[:en:Boeing 747SP]] * [[:en:Rolls-Royce Trent 900]] gebruik op [[Airbus A380]] * [[:en:Airbus A220]] * [[:en:Bell 427]] * [[:en:Boeing C-135 Stratolifter]] * [[:en:Douglas C-124 Globemaster II]] * [[:en:Hughes Helicopters]] * [[:en:Lockheed L-100 Hercules]] rooi skakel by [[Safair]] * [[:en:McDonnell Douglas]] * [[:en:Ilyushin Il-96]] * [[:en:Chengdu J-20]] * [[:en:Yakovlev Yak-42]] ------------------------------ * [[:en:Boeing Defense, Space & Security]] * [[:en:Royal Canadian Airforce]] ==Air crash== * [[:en:China Airlines Flight 006]] noodroep * [[:en:Air France Flight 447]] * [[:en:In-flight crew relief]] * [[:en:Crew rest compartment]] LEES ==SA Oorlogskepe== * [[:en:SAS Charlotte Maxeke]] * [[:en:SAS Drakensberg]] * [[:en:SAS Spioenkop]] * [[:en:SAS Umkhonto]] * [[:en:SAS Assegaai]] ==Plekhouer== * [[:ceb:Kategoriya:Mga suba sa Limpopo (lalawigan sa Habagatang Aprika)]] * [[:ceb:Kategoriya:Great Fish River tubig-saluran]] * daai gereelde storie op ceb:wp oor geografie en reënvalsyfers, te vinde by [[Ysterberg]] of [[Tzaneen-lughawe]]. * [[:en:Mild hybrid]] (Mercedes) Bushriver Lodge is by {{koördinate|-24.22733|30.81857|aansig=inlyn}} 6rsw3lj5y7y6e8cq366683eulcs3qd8 0 101676 2516033 2207097 2022-07-29T23:17:33Z Aliwal2012 39067 taalversorging wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas |naam = Germanwings-vlug 9525 |kleur = |beeld = 320 GERMANWINGS D-AIPX 147 10 05 14 BCN RIP (16730197959).jpg |beeld_wydte = 240px |beeld_onderskrif = Die verongelukte vliegtuig |beeld2 = |beeld2_wydte = |beeld2_onderskrif = |opskrif1 = Datum |1 = 24 Maart 2015 |opskrif2 = Oorsaak |2 = Interne kaping |opskrif3 = Plek van ramp |3 = [[Alpe|Franse Alpe]] |opskrif4 = Sterftes |4 = 150 (almal) |opskrif5 = Beserings |5 = 0 |opskrif6 = Vliegtuigtipe |6 = [[Airbus A320|Airbus A320-200]] |opskrif7 = Vliegtuigstertnommer |7 = D-AIPX |opskrif8 = Oorsprong |8 = [[Barcelona–El Prat-lughawe]], [[Spanje]] |opskrif9 = Bestemming |9 = [[Düsseldorf Internasionale Lughawe]], [[Düsseldorf]], [[Duitsland]] |opskrif10 = Passasiers |10 = 144 |opskrif11 = Bemanning |11 = 6 |opskrif12 = Oorlewendes |12 = 0 }} [[Lêer:4U9525 flight path v1.svg|regs|360px]] '''Germanwings 9525''' (4U9525/GWI18G)<ref>{{cite web |url=http://www.bea.aero/en/enquetes/flight.gwi18g/flight.gwi18g.php |title=Accident to the Airbus A320-211 registered D-AIPX, flight GWI18G, on 24 March 2015 |publisher=Bureau d'Enquêtes et d'Analyses pour la Sécurité de l'Aviation Civile |date=24 Maart 2015 |access-date=26 Maart 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923201635/http://www.bea.aero/en/enquetes/flight.gwi18g/flight.gwi18g.php |archive-date=23 September 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> was 'n geskeduleerde internasionale passasiersvlug vanaf [[Barcelona–El Prat-lughawe]] in [[Spanje]] op pad na [[Düsseldorf]] in [[Duitsland]], wat deur [[Germanwings]], 'n [[laekosteredery]] besit deur [[Lufthansa]], onderneem is. Op 24 Maart 2015 het die vliegtuig, 'n [[Airbus A320]]-200, 100 kilometer (62 myl) noordwes van Nice, in die [[Alpe|Franse Alpe]], neergestort nadat 'n konstante daling begin het een minuut na die laaste roetinekontak met lugverkeerbeheer en kort ná die vliegtuig sy kruishoogte bereik het. Al 144 passasiers en ses bemanningslede is in die ongeluk dood. == Bemanning en oorsaak == Die bevelvoerder, die 34-jarige Kaptein Patrick Sondenheimer, was 'n ervare vlieënier met 10 jaar en 6&nbsp;000 vlugure agter sy naam. Die onderkaptein was die 27-jarige Eerste offisier Andreas Lubitz. Die ongeluk is doelbewus veroorsaak deur die medevlieënier, Andreas Lubitz, wat voorheen behandel is vir selfmoordneigings en deur sy dokter as "ongeskik vir werk" verklaar is. Lubitz het hierdie inligting weerhou van sy werkgewer en vir diens aangemeld. Tydens die vlug het hy die kaptein uit die kajuit gesluit voor hy 'n skerp daling van die vliegtuig geïnisieer het totdat dit eindelik teen 'n berg vasgevlieg het. {|class="wikitable sortable" |+ '''Insittendes volgens nasionaliteit''' |- ! style="text-align:left;" | Nasionaliteit ! style="text-align:left;" | Aantal |- | style="text-align:left;" | {{Vlag|Duitsland|size=23px}} | 72 |- | style="text-align:left;" | {{Vlag|Spanje|size=23px}} | 51 |- | style="text-align:left;" | {{vlag|Argentinië|size=23px}} | 3 |- | style="text-align:left;" | {{Vlag|Kasakstan|size=23px}} | 3 |- | style="text-align:left;" | {{Vlag|Verenigde Koninkryk|size=23px}} | 3 |- | style="text-align:left;" | {{Vlag|Verenigde State van Amerika|size=23px}} | 3 |- | style="text-align:left;" | {{Vlag|Australië|size=23px}} | 2 |- | style="text-align:left;" | ''en verskeie minderhede'' | 17 |- |- class="sortbottom" | style="text-align:left;" | '''Totaal''' | '''150''' |} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} [[Kategorie:Vliegongelukke]] joo9u4ujkcpli1jzmoj1sg8boqspoxw 0 103829 2516002 2289128 2022-07-29T17:18:06Z Hogyncymru 90881 uploaded a better version wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Equidae | image = Przewalski 26-9-2004-2.jpg | image_width = | image_caption = Wilde perde | fossil_range = {{Fossiel tydperk|54|0}}Vroeë [[Eoseen]]-[[Holoseen]] | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | ordo = [[Perissodactyla]] | familia = '''Equidae''' | familia_authority = [[John Edward Gray|Gray]], 1821 | genus = '''''Equus''''' | genus_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 }} '''Perdagtiges''' (''Equidae'') is 'n [[familie (biologie)|familie]] van [[Onewehoewiges|onewehoewige]] [[soogdier]]e. Die familie het nog net een lewende [[genus]], naamlik ''Equus''. Al die [[perd]]e, [[donkie]]s en [[sebra]]s behoort aan die genus. [[Spesie]]s van die genus kan verbaster, maar die nageslag is gewoonlik steriel. Wilde perdaftiges kom nog op grasvlaktes in oostelike en suidelike [[Afrika]], asook in [[Sentraal-Asië]] voor. Verwilderde perde word ook in [[Amerika]] en [[Australië]] aangetref. Twee spesies, die perd en donkie, is suksesvol [[mak maak|gedomestikeer]] en word wêreldwyd (hoofsaaklik as las- en rydiere) aangehou. Die huidige spesies is almal medium tot groot [[herbivoor|herbivore]]. Hulle het lang pote, elk met 'n enkele hoef, lang nekke en koppe. Die ore is groot en omhoog gerig. Al die spesies het maanhare en 'n lang stert. Hulle kom in 'n verskeidenheid van kleure voor. Die mannetjies is groter as die wyfies. Perdagtiges leef hoofsaaklik van [[gras]], maar hulle vreet ook ander plantmateriaal, soos blare, takkies en wortels. Hulle is groepsdiere. Sommige spesies (veral die [[bontkwagga]]) wei soms in gemengde troppe saam met ander hoefdiere. == Spesies == * ''Equus ferus'' - die wildeperd * ''Equus africanus'' - die donkie * ''Equus hemionus'' - die onager * ''Equus kiang'' - die kiang * ''Equus quagga'' - die bontkwagga * ''Equus zebra'' - die bergkwagga * ''Equus grevyi'' - Grevy se sebra == Fotogalery == <gallery> Lêer:Nokota Horses cropped.jpg|Twee perde Lêer:Donkey 1 arp 750px.jpg|'n Donkie Lêer:Equus quagga quagga, coloured.jpg|alt= Lêer:Hartmanns Mountain Zebra 12.jpg|[[Bergkwagga]] Lêer:Burchell's Zebra (Etosha).jpg|[[Bontkwagga]] Lêer:HartmannsZebraByTrisha.jpg|[[Hartmannse bergkwagga]] Lêer:Mountain zebras.jpg|[[Kaapse bergkwagga]] </gallery> == Eksterne skakels == * {{Wikispecies-inlyn|Equidae}} * {{Commonskat-inlyn|Equidae}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Perdagtiges| ]] m1x3px04vvjxzullcou7w48txk0qybj 0 109779 2516069 2515843 2022-07-30T10:37:10Z 105.242.225.252 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Outeur | naam = Fanie Viljoen | bynaam = | beeld = | beeldbeskrywing = | onderskrif = | geboortenaam = Hendrik Stephanus Viljoen | geboortedatum = {{GDEO|1970|1|2|df=y}} | geboorteplek = | dood_datum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = [[Suid-Afrika]] | beroep = [[Skrywer]] | bekend = | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | genre = | bekende_werke = ''Breinbliksem'', ''Pynstiller'' en ''Onderwêreld'' | party = | godsdiens = | huweliksmaat = | kinders = | webblad = | handtekening = }} '''Hendrik Stephanus (Fanie) Viljoen''' (gebore [[2 Januarie]] [[1970]]) is 'n bekroonde [[Afrikaanse skrywer]] en kunstenaar, en outeur van onder andere ''Breddddddinbliksem'', ''Pynstiller'' en ''Onderwêreld''. == Biografie == Fanie Viljoen matrikuleer in 1987 aan die Hoërskool Goudveld in [[Welkom]].<ref name="persoonlik">Fanie Viljoen se persoonlike mededeling aan Burgert Senekal op 12 April 2016.</ref> Hy studeer grafiese ontwerp aan die Tegniese Kollege Welkom (1993–1995) en behaal in 2002 'n [[BA-graad]] in sosiale wetenskappe aan [[Unisa]]. Hy werk vanaf 1990 tot 2006 as opleidingskonsultant by [[Sanlam]], en is vanaf 2006 'n voltydse skrywer en kunstenaar. Hy woon tans in [[Bloemfontein]]. == Skryftoekennings == * 1999 – Finalis in [[De Kat]] en [[Human & Rousseau]] se kort-kortverhaalkompetisie. Die verhaal ''Weersiens'' verskyn in die bundel ''Vonkfiksie''. * 2000 – ''Die Losprys''. Tweede plek in die [[RSG]]/[[Sanlam]] radiodramaskryfkompetisie vir beginners. * 2002 – ''Agter geslote deure''. Tweede plek in die RSG/Sanlam radiodramaskryfkompetisie vir ervare skrywers. * 2005 – ''BreinBliksem''. Goue Sanlam-prys vir jeuglektuur. * 2006 – ''BreinBliksem''. [[MER-prys]] vir jeuglektuur. * 2007 – ''Geraamte in die klas''. MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke. * 2007 – ''Geraamte in die klas''. [[ATKV]]-kinderboektoekenning. * 2007 – ''Onderwêreld''. Silwer Sanlam-prys vir jeuglektuur. * 2008 – ''Slym en die gogga-sirkus''. [[ATKV]]-kinderboektoekenning vir die teks en die illustrasies. * 2009 – ''Verneukkind'' (kortverhaal) Finalis in MML-kortverhaalkompetisie. Die verhaal verskyn in die bundel ''Sussie Veer is dood'' en in die bundel ''Verneukkind''. * 2009 – ''Onderwêreld''. ATKV-kinderboektoekenning. * 2009 – ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood''. ATKV-kinderboektoekenning. * 2010 – ''Slym en die beker van geluk''. 2 ATKV-kinderboektoekenningvir die teks en die illustrasies. * 2010 – ''Poenk''. Naaswenner in [[LAPA Uitgewers]] se jeugromankompetisie. (Word in 2012 gepubliseer as ''Betower'') * 2011 – ''Nova: Die Begin''. ATKV-kinderboektoekenning * 2012 – ''Grilbrigade''. ATKV-kinderboektoekenning * 2012 – ''Klou''. ATKV-kinderboektoekenning * 2014 – ''Leeus met Letsels''. IBBY-ererol * 2014 – ''Spring''. ATKV-kinderboektoekenning * 2015 – ''Afkop''. Naaswenner in LAPA Uitgewers se jeugromankompetisie * 2015 – ''Plons''. ATKV-kinderboektoekenning * 2015 – ''Uit''. IBBY-ererol * 2021 – ''Die dag tot die draak kom'' wen ook die [[Tienie Hollowaymedalje vir Kleuterliteratuur]] == Publikasies ==baby shark * ''Afkop Hoender'' (2016) LAPA Uitgewers * ''Monster-rugby'' (2016) LAPA Uitgewers * ''Betower – die drama'' (2015) LAPA Uitgewers (Ook gepubliseer in die bundel ''In die Kollig'', saamgestel deur [[Lizz Meiring]]) * ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood'' (heruitgawe) (2015) LAPA Uitgewers * ''Bravo, Lulu'' (2015) LAPA Uitgewers * ''Prooi'' (2015) LAPA Uitgewers * ''Jump'' (2015) Ransom Publishing * ''Plons'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Uit'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Pleisters vir die Dooies'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Nova: Eindspel'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Slym en die Towertapyt'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Galop'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Koue Rillings'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Oe la la, Lulu'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Spring (2013)'' LAPA Uitgewers * ''Nova: Sterreloper'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Leeus met Letsels'' (2012) Human & Rousseau Uitgewers * ''Nog 13 Spookstories'' saam met medeskrywers [[Francois Bloemhof]] en [[Jaco Jacobs]] (2012) LAPA Uitgewers * ''Nova: Bloedbroers'' (2012) LAPA Uitgewers * ''Betower'' (2012) LAPA Uitgewers * ''Grilbrigade'' (2011) Human & Rousseau Uitgewers * ''Scarred Lions'' (2011) Ransom Publishing * ''Klou – 'n superheld met kolle'' (2011) LAPA Uitgewers * ''Nova: Vuurdoop'' (2011) LAPA Uitgewers * ''Nova: Die Begin'' (2010) LAPA Uitgewers * ''MindF**k'' (2010) Ransom Publishing * ''13 Spookstories'' – saam met medeskrywers [[Francois Bloemhof]] en [[Jaco Jacobs]] (2010) LAPA Uitgewers * ''Slym en die beker van geluk'' (2009) LAPA Uitgewers * ''Kaptein Hamerkophaai'' (2009) Tafelberg Uitgewers * ''Onderwêreld'' (2008) Tafelberg Uitgewers * ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood'' (2008) Human & Rousseau Uitgewers * ''Klits Kronkel en die Vloek van die Swart Jakkals'' (2008) Tafelberg Uitgewers * ''Miserella'' (2007) Human & Rousseau Uitgewers * ''Klits Kronkel en die Vlammende Swaard'' (2007) Tafelberg Uitgewers * ''Slym en die Gogga-sirkus'' (2007) LAPA Uitgewers * ''Geraamte in die klas'' (2006) Human & Rousseau Uitgewers * ''Spoke en ander gruwelike goed'' (2005) Human & Rousseau Uitgewers * ''BreinBliksem'' (2005) Tafelberg Uitgewers * ''Slym'' (2004) – LAPA Uitgewers == Radiodramas == * ''Die Losprys'' (RSG, Maart 2001) Gepubliseer in die bundel ''Droomskip en ander radiodramas'' deur Nasou Via Afrika * ''Oupa Rooijan kry ’n girlfriend'' (RSG, Mei 2002) * ''Agter geslote deure'' (RSG, April 2003) * ''Die Handtekeningjagter'' (RSG, 2006) * ''By verlies aan woorde'' (RSG, 2012) * ''Breking'' (RSG, 2013) == Televisie == * ''Môre as ons groot is'' (enkeldrama op [[KykNET]] – 2016) == Kortverhale == Verskyn in die volgende bundels: * ''Skreeu'' * ''Sweef'' * ''Ink'' * ''In ’n neutedop'' * ''Van spoke gepraat'' * ''Skrik op die lyf'' * ''Spoorvat'' * ''VonkFiksie'' * ''Donker Plekke'' * ''Grensoorlogstories'' == Gedigte == Verskyn in die volgende bundels: * ''Toulopers'' * ''Nuwe stemme 5'' * ''Vonk@verse 1 & 2'' * ''Honderd dichters 8'' == Rympies == Verskyn in die volgende bundels: * ''Nuwe kinderverseboek'' * ''Rympies vir Pikkies en Peuters'' == Afrikaanse publikasies oor Viljoen se werke == * Anker, Johan. 2011. Fanie Viljoen se ''Onderwêreld'' as voorbeeld van die gesag- en magstryd in die jeugroman. ''LitNet Akademies Geesteswetenskappe'' 8(3), 1-20. * Greyling, S.F. 2012. Die skrywer en nuwe publikasiekontekste: Interaktiwiteit en wisselwerking in aanlyngemeenskappe – Fanie Viljoen se ''Pynstiller'' as gevallestudie, ''LitNet Akademies Geesteswetenskappe'' 9(3), 442-486. * Greyling, S.F. 2012. Kreatiewe remediasie van ''Pynstiller'' deur Fanie Viljoen: Van kortverhaal na grafiese verhaal. ''Literator'' 33(1), 1-11. * Senekal, B.A. 2009. Vervreemding in Fanie Viljoen se ''BreinBliksem'' (2005), ''Stilet'' 21(1), 101-118. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Viljoen, Fanie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Geboortes in 1970]] [[Kategorie:Lewende mense]] mo9nr1h4zra2f1jzbxrsn5l964j6sna 2516070 2516069 2022-07-30T10:37:23Z Renvoy 113977 Reverted edits by [[Special:Contribs/105.242.225.252|105.242.225.252]] ([[User talk:105.242.225.252|talk]]) to last version by 41.150.226.171: reverting vandalism wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Outeur | naam = Fanie Viljoen | bynaam = | beeld = | beeldbeskrywing = | onderskrif = | geboortenaam = Hendrik Stephanus Viljoen | geboortedatum = {{GDEO|1970|1|2|df=y}} | geboorteplek = | dood_datum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = [[Suid-Afrika]] | beroep = [[Skrywer]] | bekend = | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | genre = | bekende_werke = ''Breinbliksem'', ''Pynstiller'' en ''Onderwêreld'' | party = | godsdiens = | huweliksmaat = | kinders = | webblad = | handtekening = }} '''Hendrik Stephanus (Fanie) Viljoen''' (gebore [[2 Januarie]] [[1970]]) is 'n bekroonde [[Afrikaanse skrywer]] en kunstenaar, en outeur van onder andere ''Breinbliksem'', ''Pynstiller'' en ''Onderwêreld''. == Biografie == Fanie Viljoen matrikuleer in 1987 aan die Hoërskool Goudveld in [[Welkom]].<ref name="persoonlik">Fanie Viljoen se persoonlike mededeling aan Burgert Senekal op 12 April 2016.</ref> Hy studeer grafiese ontwerp aan die Tegniese Kollege Welkom (1993–1995) en behaal in 2002 'n [[BA-graad]] in sosiale wetenskappe aan [[Unisa]]. Hy werk vanaf 1990 tot 2006 as opleidingskonsultant by [[Sanlam]], en is vanaf 2006 'n voltydse skrywer en kunstenaar. Hy woon tans in [[Bloemfontein]]. == Skryftoekennings == * 1999 – Finalis in [[De Kat]] en [[Human & Rousseau]] se kort-kortverhaalkompetisie. Die verhaal ''Weersiens'' verskyn in die bundel ''Vonkfiksie''. * 2000 – ''Die Losprys''. Tweede plek in die [[RSG]]/[[Sanlam]] radiodramaskryfkompetisie vir beginners. * 2002 – ''Agter geslote deure''. Tweede plek in die RSG/Sanlam radiodramaskryfkompetisie vir ervare skrywers. * 2005 – ''BreinBliksem''. Goue Sanlam-prys vir jeuglektuur. * 2006 – ''BreinBliksem''. [[MER-prys]] vir jeuglektuur. * 2007 – ''Geraamte in die klas''. MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke. * 2007 – ''Geraamte in die klas''. [[ATKV]]-kinderboektoekenning. * 2007 – ''Onderwêreld''. Silwer Sanlam-prys vir jeuglektuur. * 2008 – ''Slym en die gogga-sirkus''. [[ATKV]]-kinderboektoekenning vir die teks en die illustrasies. * 2009 – ''Verneukkind'' (kortverhaal) Finalis in MML-kortverhaalkompetisie. Die verhaal verskyn in die bundel ''Sussie Veer is dood'' en in die bundel ''Verneukkind''. * 2009 – ''Onderwêreld''. ATKV-kinderboektoekenning. * 2009 – ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood''. ATKV-kinderboektoekenning. * 2010 – ''Slym en die beker van geluk''. 2 ATKV-kinderboektoekenningvir die teks en die illustrasies. * 2010 – ''Poenk''. Naaswenner in [[LAPA Uitgewers]] se jeugromankompetisie. (Word in 2012 gepubliseer as ''Betower'') * 2011 – ''Nova: Die Begin''. ATKV-kinderboektoekenning * 2012 – ''Grilbrigade''. ATKV-kinderboektoekenning * 2012 – ''Klou''. ATKV-kinderboektoekenning * 2014 – ''Leeus met Letsels''. IBBY-ererol * 2014 – ''Spring''. ATKV-kinderboektoekenning * 2015 – ''Afkop''. Naaswenner in LAPA Uitgewers se jeugromankompetisie * 2015 – ''Plons''. ATKV-kinderboektoekenning * 2015 – ''Uit''. IBBY-ererol * 2021 – ''Die dag tot die draak kom'' wen ook die [[Tienie Hollowaymedalje vir Kleuterliteratuur]] == Publikasies ==baby shark * ''Afkop Hoender'' (2016) LAPA Uitgewers * ''Monster-rugby'' (2016) LAPA Uitgewers * ''Betower – die drama'' (2015) LAPA Uitgewers (Ook gepubliseer in die bundel ''In die Kollig'', saamgestel deur [[Lizz Meiring]]) * ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood'' (heruitgawe) (2015) LAPA Uitgewers * ''Bravo, Lulu'' (2015) LAPA Uitgewers * ''Prooi'' (2015) LAPA Uitgewers * ''Jump'' (2015) Ransom Publishing * ''Plons'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Uit'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Pleisters vir die Dooies'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Nova: Eindspel'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Slym en die Towertapyt'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Galop'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Koue Rillings'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Oe la la, Lulu'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Spring (2013)'' LAPA Uitgewers * ''Nova: Sterreloper'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Leeus met Letsels'' (2012) Human & Rousseau Uitgewers * ''Nog 13 Spookstories'' saam met medeskrywers [[Francois Bloemhof]] en [[Jaco Jacobs]] (2012) LAPA Uitgewers * ''Nova: Bloedbroers'' (2012) LAPA Uitgewers * ''Betower'' (2012) LAPA Uitgewers * ''Grilbrigade'' (2011) Human & Rousseau Uitgewers * ''Scarred Lions'' (2011) Ransom Publishing * ''Klou – 'n superheld met kolle'' (2011) LAPA Uitgewers * ''Nova: Vuurdoop'' (2011) LAPA Uitgewers * ''Nova: Die Begin'' (2010) LAPA Uitgewers * ''MindF**k'' (2010) Ransom Publishing * ''13 Spookstories'' – saam met medeskrywers [[Francois Bloemhof]] en [[Jaco Jacobs]] (2010) LAPA Uitgewers * ''Slym en die beker van geluk'' (2009) LAPA Uitgewers * ''Kaptein Hamerkophaai'' (2009) Tafelberg Uitgewers * ''Onderwêreld'' (2008) Tafelberg Uitgewers * ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood'' (2008) Human & Rousseau Uitgewers * ''Klits Kronkel en die Vloek van die Swart Jakkals'' (2008) Tafelberg Uitgewers * ''Miserella'' (2007) Human & Rousseau Uitgewers * ''Klits Kronkel en die Vlammende Swaard'' (2007) Tafelberg Uitgewers * ''Slym en die Gogga-sirkus'' (2007) LAPA Uitgewers * ''Geraamte in die klas'' (2006) Human & Rousseau Uitgewers * ''Spoke en ander gruwelike goed'' (2005) Human & Rousseau Uitgewers * ''BreinBliksem'' (2005) Tafelberg Uitgewers * ''Slym'' (2004) – LAPA Uitgewers == Radiodramas == * ''Die Losprys'' (RSG, Maart 2001) Gepubliseer in die bundel ''Droomskip en ander radiodramas'' deur Nasou Via Afrika * ''Oupa Rooijan kry ’n girlfriend'' (RSG, Mei 2002) * ''Agter geslote deure'' (RSG, April 2003) * ''Die Handtekeningjagter'' (RSG, 2006) * ''By verlies aan woorde'' (RSG, 2012) * ''Breking'' (RSG, 2013) == Televisie == * ''Môre as ons groot is'' (enkeldrama op [[KykNET]] – 2016) == Kortverhale == Verskyn in die volgende bundels: * ''Skreeu'' * ''Sweef'' * ''Ink'' * ''In ’n neutedop'' * ''Van spoke gepraat'' * ''Skrik op die lyf'' * ''Spoorvat'' * ''VonkFiksie'' * ''Donker Plekke'' * ''Grensoorlogstories'' == Gedigte == Verskyn in die volgende bundels: * ''Toulopers'' * ''Nuwe stemme 5'' * ''Vonk@verse 1 & 2'' * ''Honderd dichters 8'' == Rympies == Verskyn in die volgende bundels: * ''Nuwe kinderverseboek'' * ''Rympies vir Pikkies en Peuters'' == Afrikaanse publikasies oor Viljoen se werke == * Anker, Johan. 2011. Fanie Viljoen se ''Onderwêreld'' as voorbeeld van die gesag- en magstryd in die jeugroman. ''LitNet Akademies Geesteswetenskappe'' 8(3), 1-20. * Greyling, S.F. 2012. Die skrywer en nuwe publikasiekontekste: Interaktiwiteit en wisselwerking in aanlyngemeenskappe – Fanie Viljoen se ''Pynstiller'' as gevallestudie, ''LitNet Akademies Geesteswetenskappe'' 9(3), 442-486. * Greyling, S.F. 2012. Kreatiewe remediasie van ''Pynstiller'' deur Fanie Viljoen: Van kortverhaal na grafiese verhaal. ''Literator'' 33(1), 1-11. * Senekal, B.A. 2009. Vervreemding in Fanie Viljoen se ''BreinBliksem'' (2005), ''Stilet'' 21(1), 101-118. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Viljoen, Fanie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Geboortes in 1970]] [[Kategorie:Lewende mense]] f127itniee3d0j761dvjgnz2byk4dhd 2516071 2516070 2022-07-30T10:37:43Z Renvoy 113977 Reverted to revision 2515108 by [[Special:Contributions/Oesjaar|Oesjaar]] ([[User talk:Oesjaar|talk]]) (TwinkleGlobal) wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Outeur | naam = Fanie Viljoen | bynaam = | beeld = | beeldbeskrywing = | onderskrif = | geboortenaam = Hendrik Stephanus Viljoen | geboortedatum = {{GDEO|1970|1|2|df=y}} | geboorteplek = | dood_datum = | sterfteplek = | ouers = | titel = | nasionaliteit = [[Suid-Afrika]] | beroep = [[Skrywer]] | bekend = | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | genre = | bekende_werke = ''Breinbliksem'', ''Pynstiller'' en ''Onderwêreld'' | party = | godsdiens = | huweliksmaat = | kinders = | webblad = | handtekening = }} '''Hendrik Stephanus (Fanie) Viljoen''' (gebore [[2 Januarie]] [[1970]]) is 'n bekroonde [[Afrikaanse skrywer]] en kunstenaar, en outeur van onder andere ''Breinbliksem'', ''Pynstiller'' en ''Onderwêreld''. == Biografie == Fanie Viljoen matrikuleer in 1987 aan die Hoërskool Goudveld in [[Welkom]].<ref name="persoonlik">Fanie Viljoen se persoonlike mededeling aan Burgert Senekal op 12 April 2016.</ref> Hy studeer grafiese ontwerp aan die Tegniese Kollege Welkom (1993–1995) en behaal in 2002 'n [[BA-graad]] in sosiale wetenskappe aan [[Unisa]]. Hy werk vanaf 1990 tot 2006 as opleidingskonsultant by [[Sanlam]], en is vanaf 2006 'n voltydse skrywer en kunstenaar. Hy woon tans in [[Bloemfontein]]. == Skryftoekennings == * 1999 – Finalis in [[De Kat]] en [[Human & Rousseau]] se kort-kortverhaalkompetisie. Die verhaal ''Weersiens'' verskyn in die bundel ''Vonkfiksie''. * 2000 – ''Die Losprys''. Tweede plek in die [[RSG]]/[[Sanlam]] radiodramaskryfkompetisie vir beginners. * 2002 – ''Agter geslote deure''. Tweede plek in die RSG/Sanlam radiodramaskryfkompetisie vir ervare skrywers. * 2005 – ''BreinBliksem''. Goue Sanlam-prys vir jeuglektuur. * 2006 – ''BreinBliksem''. [[MER-prys]] vir jeuglektuur. * 2007 – ''Geraamte in die klas''. MER-prys vir geïllustreerde kinderboeke. * 2007 – ''Geraamte in die klas''. [[ATKV]]-kinderboektoekenning. * 2007 – ''Onderwêreld''. Silwer Sanlam-prys vir jeuglektuur. * 2008 – ''Slym en die gogga-sirkus''. [[ATKV]]-kinderboektoekenning vir die teks en die illustrasies. * 2009 – ''Verneukkind'' (kortverhaal) Finalis in MML-kortverhaalkompetisie. Die verhaal verskyn in die bundel ''Sussie Veer is dood'' en in die bundel ''Verneukkind''. * 2009 – ''Onderwêreld''. ATKV-kinderboektoekenning. * 2009 – ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood''. ATKV-kinderboektoekenning. * 2010 – ''Slym en die beker van geluk''. 2 ATKV-kinderboektoekenningvir die teks en die illustrasies. * 2010 – ''Poenk''. Naaswenner in [[LAPA Uitgewers]] se jeugromankompetisie. (Word in 2012 gepubliseer as ''Betower'') * 2011 – ''Nova: Die Begin''. ATKV-kinderboektoekenning * 2012 – ''Grilbrigade''. ATKV-kinderboektoekenning * 2012 – ''Klou''. ATKV-kinderboektoekenning * 2014 – ''Leeus met Letsels''. IBBY-ererol * 2014 – ''Spring''. ATKV-kinderboektoekenning * 2015 – ''Afkop''. Naaswenner in LAPA Uitgewers se jeugromankompetisie * 2015 – ''Plons''. ATKV-kinderboektoekenning * 2015 – ''Uit''. IBBY-ererol * 2021 – ''Die dag tot die draak kom'' wen ook die [[Tienie Hollowaymedalje vir Kleuterliteratuur]] == Publikasies == * ''Afkop Hoender'' (2016) LAPA Uitgewers * ''Monster-rugby'' (2016) LAPA Uitgewers * ''Betower – die drama'' (2015) LAPA Uitgewers (Ook gepubliseer in die bundel ''In die Kollig'', saamgestel deur [[Lizz Meiring]]) * ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood'' (heruitgawe) (2015) LAPA Uitgewers * ''Bravo, Lulu'' (2015) LAPA Uitgewers * ''Prooi'' (2015) LAPA Uitgewers * ''Jump'' (2015) Ransom Publishing * ''Plons'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Uit'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Pleisters vir die Dooies'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Nova: Eindspel'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Slym en die Towertapyt'' (2014) LAPA Uitgewers * ''Galop'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Koue Rillings'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Oe la la, Lulu'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Spring (2013)'' LAPA Uitgewers * ''Nova: Sterreloper'' (2013) LAPA Uitgewers * ''Leeus met Letsels'' (2012) Human & Rousseau Uitgewers * ''Nog 13 Spookstories'' saam met medeskrywers [[Francois Bloemhof]] en [[Jaco Jacobs]] (2012) LAPA Uitgewers * ''Nova: Bloedbroers'' (2012) LAPA Uitgewers * ''Betower'' (2012) LAPA Uitgewers * ''Grilbrigade'' (2011) Human & Rousseau Uitgewers * ''Scarred Lions'' (2011) Ransom Publishing * ''Klou – 'n superheld met kolle'' (2011) LAPA Uitgewers * ''Nova: Vuurdoop'' (2011) LAPA Uitgewers * ''Nova: Die Begin'' (2010) LAPA Uitgewers * ''MindF**k'' (2010) Ransom Publishing * ''13 Spookstories'' – saam met medeskrywers [[Francois Bloemhof]] en [[Jaco Jacobs]] (2010) LAPA Uitgewers * ''Slym en die beker van geluk'' (2009) LAPA Uitgewers * ''Kaptein Hamerkophaai'' (2009) Tafelberg Uitgewers * ''Onderwêreld'' (2008) Tafelberg Uitgewers * ''Die geheime bestanddeel in Petra Pienk se piesangbrood'' (2008) Human & Rousseau Uitgewers * ''Klits Kronkel en die Vloek van die Swart Jakkals'' (2008) Tafelberg Uitgewers * ''Miserella'' (2007) Human & Rousseau Uitgewers * ''Klits Kronkel en die Vlammende Swaard'' (2007) Tafelberg Uitgewers * ''Slym en die Gogga-sirkus'' (2007) LAPA Uitgewers * ''Geraamte in die klas'' (2006) Human & Rousseau Uitgewers * ''Spoke en ander gruwelike goed'' (2005) Human & Rousseau Uitgewers * ''BreinBliksem'' (2005) Tafelberg Uitgewers * ''Slym'' (2004) – LAPA Uitgewers == Radiodramas == * ''Die Losprys'' (RSG, Maart 2001) Gepubliseer in die bundel ''Droomskip en ander radiodramas'' deur Nasou Via Afrika * ''Oupa Rooijan kry ’n girlfriend'' (RSG, Mei 2002) * ''Agter geslote deure'' (RSG, April 2003) * ''Die Handtekeningjagter'' (RSG, 2006) * ''By verlies aan woorde'' (RSG, 2012) * ''Breking'' (RSG, 2013) == Televisie == * ''Môre as ons groot is'' (enkeldrama op [[KykNET]] – 2016) == Kortverhale == Verskyn in die volgende bundels: * ''Skreeu'' * ''Sweef'' * ''Ink'' * ''In ’n neutedop'' * ''Van spoke gepraat'' * ''Skrik op die lyf'' * ''Spoorvat'' * ''VonkFiksie'' * ''Donker Plekke'' * ''Grensoorlogstories'' == Gedigte == Verskyn in die volgende bundels: * ''Toulopers'' * ''Nuwe stemme 5'' * ''Vonk@verse 1 & 2'' * ''Honderd dichters 8'' == Rympies == Verskyn in die volgende bundels: * ''Nuwe kinderverseboek'' * ''Rympies vir Pikkies en Peuters'' == Afrikaanse publikasies oor Viljoen se werke == * Anker, Johan. 2011. Fanie Viljoen se ''Onderwêreld'' as voorbeeld van die gesag- en magstryd in die jeugroman. ''LitNet Akademies Geesteswetenskappe'' 8(3), 1-20. * Greyling, S.F. 2012. Die skrywer en nuwe publikasiekontekste: Interaktiwiteit en wisselwerking in aanlyngemeenskappe – Fanie Viljoen se ''Pynstiller'' as gevallestudie, ''LitNet Akademies Geesteswetenskappe'' 9(3), 442-486. * Greyling, S.F. 2012. Kreatiewe remediasie van ''Pynstiller'' deur Fanie Viljoen: Van kortverhaal na grafiese verhaal. ''Literator'' 33(1), 1-11. * Senekal, B.A. 2009. Vervreemding in Fanie Viljoen se ''BreinBliksem'' (2005), ''Stilet'' 21(1), 101-118. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Viljoen, Fanie}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Geboortes in 1970]] [[Kategorie:Lewende mense]] a6zoqpnkiombur6qwhe6m0qfch8c5u2 3 124717 2516048 2513905 2022-07-30T05:13:42Z Historio19 152167 /* Changuion */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki {{argiefboks|4 | argief1 = [[/argief2018|2018]] | argief2 = [[/argief2019|2019]] | argief3 = [[/argief2020|2020]] | argief4 = [[/argief2021|2021]] }} [[Lêer:Editor - rhodium star III.jpg|regs|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Senior Editor III|Senior redakteur III]]<br />(5 jaar, 32&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012 op 31 Julie 2022</small>]] == [[Mannetjiebos]] == Kan jy asb help met nuwe spesiesboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:48, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:18, 1 Februarie 2022 (UTC) == [[Tropiese kweper]] en [[Viervingerbos]] == Kan jy asb items in Wikidata skep en dit koppel? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:08, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:17, 2 Februarie 2022 (UTC) == Spesieboks == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met ''[[Haplocarpha scaposa]]''? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:41, 12 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:26, 12 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotis acuminata]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:00, 13 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:47, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[Gazania caespitosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met spesieboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:44, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:01, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:13, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Dimorphotheca]] == {{ping|Rooiratel}}, help met taksoboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:22, 22 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:57, 22 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotheca calendula]] == {{ping|Rooiratel}}, skep spesieboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:35, 22 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:51, 23 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:52, 23 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Rooiratel}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:53, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Gymnosporia]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:27, 15 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:51, 15 Maart 2022 (UTC) == [[Maytenus peduncularis]] == {{ping|Rooiratel}}, skep asb. 'n spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:58, 17 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:54, 18 Maart 2022 (UTC) == [[Putterlickia verrucosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy help met spesieboks asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:44, 21 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:36, 22 Maart 2022 (UTC) == Gymnosporia divaricata en Gymnosporia crataegina == {{ping|Rooiratel}}, bogenoemde is onafhanklike spesies. Kan jy dit asb so skep op Wikidata? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:33, 23 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} die wikidata items vir altwee het reeds bestaan. Maar die afwiki bladsy vir Gymnosporia crataegina was aan die wikidata item vir Gymnosporia divaricata gekoppel. Ek het dit nou reggemaak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:37, 23 Maart 2022 (UTC) == "draft"-artikel == Hallo, {{ping|Rooiratel}}. Ek is nou besig met 'n Engelse artikel oor Susan Scott, ek het dit as 'n 'draft'. Toe ek die Bonné de Bod-blad in Engels gedoen het, het hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie, kan jy my help om te sê hoe kan ek die skakel bysit, sodat ek kan kyk of die artikel onafhanklik genoeg is. Dan moet ek ook die skakel bysit waarmee ek die 'draft' kan stuur vir keuring. Dit was nie outomaties by soos met die De Bod-draft nie. Ek weet nie juis vir wie kan ek vra nie, ek hoop jy sal kan help. Baie dankie by voorbaat. [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 22:24, 23 Maart 2022 (UTC) : Hallo {{ping|Jeanine (2018)}} "hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie" ongelukkig weet ek niks hiervan nie. Maar met betrekking tot die "draft" artikel het ek hierdie gevind: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_wizard . Dit sal outomaties vir jou 'n "draft"-artikel skep en vir jou stap-vir-stap help met die proses. Lees hier vir meer inligting : https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Your_first_article#Create_your_draft. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:58, 24 Maart 2022 (UTC) Baie dankie, {{ping|Rooiratel}}. Ek waardeer dit opreg! I.v.m. die verwysings: daar was 'n Ier of iets wat my verlede keer gehelp het, sal kyk of ek weet met hom in aanraking kan kom. Groetnis [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 08:28, 25 Maart 2022 (UTC) == SAAWK se pryse == Ek het gister 'n klompie nuwe pryse en medaljes van die SAAWK geskep. Kan jy asb help met die Wikidata Dinge? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:55, 25 April 2022 (UTC) == Stem asb! == Goeie dag Rooiratel, stem asb by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] (die onderste drie asb.)! Dankie vir jou deurlopende werk. Groete daar! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:05, 21 Junie 2022 (UTC) :Hallo Aliwal. Ja dinge hier is maar bedrywig deesdae, en ek kry nie tyd om al die dinge te doen wat ek gewoonlik doen nie. Dankie vir die herinnering, ek het nou gou gestem. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:02, 22 Junie 2022 (UTC) == [[Alfa Romeo (Formule 1)]] op wikidata == Hallo Rooiratel! Daar is 'n treinsmash by bg. se wikidata...die Engelse artikel [[:en:Alfa Romeo in Formula One]] is aan elf ander tale gekoppel, en [[:nl:Alfa Romeo (Formule 1)|Nederlands]] en Afrikaans aan 28 tale. Altwee entiteite kon al van 2007 af. Kan jy dit asb versmelt? Ek wil nie 'n gemors maak daarvan nie. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:45, 3 Julie 2022 (UTC) :Hallo {{ping|Aliwal2012}} ek sal sien wat ek kan doen. Dit gebeur van tyd tot tyd. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:31, 4 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} lyk vir my iemand het reeds probeer om die twee te versmelt, maar dit was teruggerol. Die twee items is nie heeltemal dieselfde nie, maar prakties is hulle dieselfde. Ek het op die besprekengsbladsy iets gesê, en hopelik kan iemand ons help om die gemors uit te sorteer. Hou [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q65960697#What_is_the_practical_difference_between_this_item_and_%22Alfa_Romeo_Racing%22_(Q622489)? hierdie] bladsy dop vir die gesprek, en as jy ook iets daaroor wil sê. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:53, 4 Julie 2022 (UTC) :::Dankie vir jou moeite, ek het heeldag geen sein hier gehad nie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:26, 4 Julie 2022 (UTC) ::::Kom ons sien wat gebeur. Ons gee dit so paar dae vir mense om te antwoord. As hulle niks sê nie, dan sal ek 'n paar mense ping. As hulle nog niks sê nie, dan sal ek die twee items self versmelt. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:57, 4 Julie 2022 (UTC) == Rooi skakels na "Interessante brokkies" == Hi Rooiratel, ek sien op die Tuisblad daar is vandag 2 rooi skakels na "Wikipedia:Interessante brokkies/0". Kan jy asb daaraan aandag gee? Dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:16, 21 Julie 2022 (UTC) :Ek sien dit ook. Ek sal dit gou reg maak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:19, 21 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} die sjabloon wat ek gebruik (wat ek van enwiki gesteel) is veronderstel om 'n nommer '''tussen''' 0 en 'n ander nommer wat jy vir hom gee. Maar dit lyk vir my dat 0 is insluitend in die moontlike nommers wat genereer word. Dit gaan nou baie werk wees om dit te verander. Die maklikste manier om dit reg te maak sal om 'n nuwe interessante brokkie te skep, en dit op die "Wikipedia:Interessante brokkies/0" bladsy te sit. Sal ek maar een van Engels vertaal, of het jy een wat jy wil gebruik? - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:34, 21 Julie 2022 (UTC) :::Eintlik gaan ek ons nuutste brokkie (322 dink ek) skuif na nommer 0, dit sal alles reg maak, met die minste werk. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:43, 21 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Rooiratel}} dis reg so. Dankie vir die regmaak! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:52, 21 Julie 2022 (UTC) :Dit is die fout wat ek ook gesien het. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:47, 21 Julie 2022 (UTC) ::Ek het nou die rooi skakel reg gemaak. Ek sal die voorblad skerp dophou vir die volgende paar dae, net om seker te maak dat alles reg is. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:53, 21 Julie 2022 (UTC) :::Dankbaar! [[Lêer:Editorrib17.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:45, 21 Julie 2022 (UTC) == Changuion == @Rooiratel: Kan ek vra hoekom die Changuion artikel vir taalversorging en moontlike verwydering gemerk is? Die aanname dat Afrikaans nie my moedertaal is nie, is foutief. Groete [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 05:13, 30 Julie 2022 (UTC) 7eifr2sfzkvr5wdppx8ztm0ew9k5ify 2516050 2516048 2022-07-30T08:02:31Z Aliwal2012 39067 /* Changuion */ Reply wikitext text/x-wiki {{argiefboks|4 | argief1 = [[/argief2018|2018]] | argief2 = [[/argief2019|2019]] | argief3 = [[/argief2020|2020]] | argief4 = [[/argief2021|2021]] }} [[Lêer:Editor - rhodium star III.jpg|regs|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Senior Editor III|Senior redakteur III]]<br />(5 jaar, 32&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012 op 31 Julie 2022</small>]] == [[Mannetjiebos]] == Kan jy asb help met nuwe spesiesboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:48, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:18, 1 Februarie 2022 (UTC) == [[Tropiese kweper]] en [[Viervingerbos]] == Kan jy asb items in Wikidata skep en dit koppel? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:08, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:17, 2 Februarie 2022 (UTC) == Spesieboks == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met ''[[Haplocarpha scaposa]]''? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:41, 12 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:26, 12 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotis acuminata]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:00, 13 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:47, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[Gazania caespitosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met spesieboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:44, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:01, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:13, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Dimorphotheca]] == {{ping|Rooiratel}}, help met taksoboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:22, 22 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:57, 22 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotheca calendula]] == {{ping|Rooiratel}}, skep spesieboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:35, 22 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:51, 23 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:52, 23 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Rooiratel}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:53, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Gymnosporia]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:27, 15 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:51, 15 Maart 2022 (UTC) == [[Maytenus peduncularis]] == {{ping|Rooiratel}}, skep asb. 'n spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:58, 17 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:54, 18 Maart 2022 (UTC) == [[Putterlickia verrucosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy help met spesieboks asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:44, 21 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:36, 22 Maart 2022 (UTC) == Gymnosporia divaricata en Gymnosporia crataegina == {{ping|Rooiratel}}, bogenoemde is onafhanklike spesies. Kan jy dit asb so skep op Wikidata? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:33, 23 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} die wikidata items vir altwee het reeds bestaan. Maar die afwiki bladsy vir Gymnosporia crataegina was aan die wikidata item vir Gymnosporia divaricata gekoppel. Ek het dit nou reggemaak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:37, 23 Maart 2022 (UTC) == "draft"-artikel == Hallo, {{ping|Rooiratel}}. Ek is nou besig met 'n Engelse artikel oor Susan Scott, ek het dit as 'n 'draft'. Toe ek die Bonné de Bod-blad in Engels gedoen het, het hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie, kan jy my help om te sê hoe kan ek die skakel bysit, sodat ek kan kyk of die artikel onafhanklik genoeg is. Dan moet ek ook die skakel bysit waarmee ek die 'draft' kan stuur vir keuring. Dit was nie outomaties by soos met die De Bod-draft nie. Ek weet nie juis vir wie kan ek vra nie, ek hoop jy sal kan help. Baie dankie by voorbaat. [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 22:24, 23 Maart 2022 (UTC) : Hallo {{ping|Jeanine (2018)}} "hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie" ongelukkig weet ek niks hiervan nie. Maar met betrekking tot die "draft" artikel het ek hierdie gevind: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_wizard . Dit sal outomaties vir jou 'n "draft"-artikel skep en vir jou stap-vir-stap help met die proses. Lees hier vir meer inligting : https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Your_first_article#Create_your_draft. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:58, 24 Maart 2022 (UTC) Baie dankie, {{ping|Rooiratel}}. Ek waardeer dit opreg! I.v.m. die verwysings: daar was 'n Ier of iets wat my verlede keer gehelp het, sal kyk of ek weet met hom in aanraking kan kom. Groetnis [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 08:28, 25 Maart 2022 (UTC) == SAAWK se pryse == Ek het gister 'n klompie nuwe pryse en medaljes van die SAAWK geskep. Kan jy asb help met die Wikidata Dinge? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:55, 25 April 2022 (UTC) == Stem asb! == Goeie dag Rooiratel, stem asb by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] (die onderste drie asb.)! Dankie vir jou deurlopende werk. Groete daar! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:05, 21 Junie 2022 (UTC) :Hallo Aliwal. Ja dinge hier is maar bedrywig deesdae, en ek kry nie tyd om al die dinge te doen wat ek gewoonlik doen nie. Dankie vir die herinnering, ek het nou gou gestem. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:02, 22 Junie 2022 (UTC) == [[Alfa Romeo (Formule 1)]] op wikidata == Hallo Rooiratel! Daar is 'n treinsmash by bg. se wikidata...die Engelse artikel [[:en:Alfa Romeo in Formula One]] is aan elf ander tale gekoppel, en [[:nl:Alfa Romeo (Formule 1)|Nederlands]] en Afrikaans aan 28 tale. Altwee entiteite kon al van 2007 af. Kan jy dit asb versmelt? Ek wil nie 'n gemors maak daarvan nie. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:45, 3 Julie 2022 (UTC) :Hallo {{ping|Aliwal2012}} ek sal sien wat ek kan doen. Dit gebeur van tyd tot tyd. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:31, 4 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} lyk vir my iemand het reeds probeer om die twee te versmelt, maar dit was teruggerol. Die twee items is nie heeltemal dieselfde nie, maar prakties is hulle dieselfde. Ek het op die besprekengsbladsy iets gesê, en hopelik kan iemand ons help om die gemors uit te sorteer. Hou [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q65960697#What_is_the_practical_difference_between_this_item_and_%22Alfa_Romeo_Racing%22_(Q622489)? hierdie] bladsy dop vir die gesprek, en as jy ook iets daaroor wil sê. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:53, 4 Julie 2022 (UTC) :::Dankie vir jou moeite, ek het heeldag geen sein hier gehad nie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:26, 4 Julie 2022 (UTC) ::::Kom ons sien wat gebeur. Ons gee dit so paar dae vir mense om te antwoord. As hulle niks sê nie, dan sal ek 'n paar mense ping. As hulle nog niks sê nie, dan sal ek die twee items self versmelt. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:57, 4 Julie 2022 (UTC) == Rooi skakels na "Interessante brokkies" == Hi Rooiratel, ek sien op die Tuisblad daar is vandag 2 rooi skakels na "Wikipedia:Interessante brokkies/0". Kan jy asb daaraan aandag gee? Dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:16, 21 Julie 2022 (UTC) :Ek sien dit ook. Ek sal dit gou reg maak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:19, 21 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} die sjabloon wat ek gebruik (wat ek van enwiki gesteel) is veronderstel om 'n nommer '''tussen''' 0 en 'n ander nommer wat jy vir hom gee. Maar dit lyk vir my dat 0 is insluitend in die moontlike nommers wat genereer word. Dit gaan nou baie werk wees om dit te verander. Die maklikste manier om dit reg te maak sal om 'n nuwe interessante brokkie te skep, en dit op die "Wikipedia:Interessante brokkies/0" bladsy te sit. Sal ek maar een van Engels vertaal, of het jy een wat jy wil gebruik? - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:34, 21 Julie 2022 (UTC) :::Eintlik gaan ek ons nuutste brokkie (322 dink ek) skuif na nommer 0, dit sal alles reg maak, met die minste werk. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:43, 21 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Rooiratel}} dis reg so. Dankie vir die regmaak! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:52, 21 Julie 2022 (UTC) :Dit is die fout wat ek ook gesien het. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:47, 21 Julie 2022 (UTC) ::Ek het nou die rooi skakel reg gemaak. Ek sal die voorblad skerp dophou vir die volgende paar dae, net om seker te maak dat alles reg is. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:53, 21 Julie 2022 (UTC) :::Dankbaar! [[Lêer:Editorrib17.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:45, 21 Julie 2022 (UTC) == Changuion == @Rooiratel: Kan ek vra hoekom die Changuion artikel vir taalversorging en moontlike verwydering gemerk is? Die aanname dat Afrikaans nie my moedertaal is nie, is foutief. Groete [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 05:13, 30 Julie 2022 (UTC) :Geagte [[gebruiker:Historio19|Historio19]], welkom hier! Die hoednota is presies wat dit sê, en in my opinie is dit geoorloof. :Wikibeleid stel dat jy mag skryf waaroor jy wil, en ander gebruikers het die reg om dit te bevraagteken of te korrigeer soos hulle goed dink. :Niemand het iets oor jou moedertaal gesê nie. Groete - [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:02, 30 Julie 2022 (UTC) 364wuevhfe9wt4k32vm6juz4zmwh5x4 0 126023 2515967 2485034 2022-07-29T13:13:49Z JMK 649 riviere weerskante wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Mbiyamitirivier |beeld = Giraffe (Giraffa camelopardalis) male crossing Biyamiti river (15989757763).jpg |beeld_byskrif = Gesig op die rivier in die [[Krugerwildtuin]] |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = |monding_hoogte = 198 m |afloop = |stroomgebied = Krugerwildtuin |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = bokant |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 10 |breedtegraad_s = 59 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 18 |lengtegraad_s = 39 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Mbiyamitirivier''' is 'n rivier wat vir sy hele lengte in die verre suide van die [[Krugerwildtuin]] vloei. Sy monding is aan die noordebank van die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] oorkant [[Marlothpark]] in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. Die [[eMlambenirivier]] se samevloeiing met die Krokodil is 13 km kilometer stroomop, en die [[Bumespruit]] se samevloeiing 2,6 km stroomaf. == Sytakke == * [[Mitomenispruit]] * [[Meetsemohlaba]] * [[Matimachwewu]] * [[Mtlhowa]] * [[Mahlambamadube]] * [[Siphampanane]] * [[Dabidabi]] * [[Komapiti]] * [[Mhukweni]] * [[Samarhole]] * [[Napispruit]] * [[Shitlhavespruit]] == Monding == * {{koördinate|25.18297|S|31.31088|O|region:ZA-MP_type:waterbody |aansig=inlyn}} == Fotogalery == <gallery mode=packed heights=160 style="font-size:100%; line-height:130%"> Kruger-Park-Hippo-And-Crocodile.jpg|Dierelewe naby Biyamiti-bosveldkamp Shitlhave Dam (196147750).jpg|Shitlhavedam in die [[Shitlhavespruit]], 'n Mbiyamiti-boloop Transport Dam (3472212911).jpg|Vervoerdam in die [[Siphampanane]]spruit, 'n boloop van die Mbiyamiti </gallery> == Eksterne skakel == * [http://www.geonames.org/977510/mbiyamiti.html Google-kaart van die Mbiyamitirivier se monding] by Geonames.org (cc-by) == Verwysings == {{Verwysings}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Mbiyamitirivier |datum=20170924 }} {{Mpumalanga saadjie}} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Riviere in Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] qhtuzm7dmy79nv2c7fybr4dxzc9mqpc 2515969 2515967 2022-07-29T13:29:53Z JMK 649 verblyf wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Mbiyamitirivier |beeld = Giraffe (Giraffa camelopardalis) male crossing Biyamiti river (15989757763).jpg |beeld_byskrif = Gesig op die rivier in die [[Krugerwildtuin]] |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = |monding_hoogte = 198 m |afloop = |stroomgebied = Krugerwildtuin |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = bokant |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 10 |breedtegraad_s = 59 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 18 |lengtegraad_s = 39 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Mbiyamitirivier''' is 'n rivier wat vir sy hele lengte in die verre suide van die [[Krugerwildtuin]] vloei. Sy monding is aan die noordebank van die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] oorkant [[Marlothpark]] in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. Die [[eMlambenirivier]] se samevloeiing met die Krokodil is 13 km stroomop, en die [[Bumespruit]] se samevloeiing 2,6 km stroomaf. ==Verblyfplekke== Op die regteroewer, net stroomop van die H3-toeristeroete, word die Jock Safari Lodge en Fitzpatricks Lodge deur private konsessiehouers bestuur. Stroomaf, 5 km van die Krokodilsamevloeiing, is die Biyamiti-bosveldkamp ook op die regteroewer, en word deur [[Sanparke]] bestuur. == Sytakke == * [[Mitomenispruit]] * [[Meetsemohlaba]] * [[Matimachwewu]] * [[Mtlhowa]] * [[Mahlambamadube]] * [[Siphampanane]] * [[Dabidabi]] * [[Komapiti]] * [[Mhukweni]] * [[Samarhole]] * [[Napispruit]] * [[Shitlhavespruit]] == Monding == * {{koördinate|25.18297|S|31.31088|O|region:ZA-MP_type:waterbody |aansig=inlyn}} == Fotogalery == <gallery mode=packed heights=160 style="font-size:100%; line-height:130%"> Kruger-Park-Hippo-And-Crocodile.jpg|Dierelewe naby Biyamiti-bosveldkamp Shitlhave Dam (196147750).jpg|Shitlhavedam in die [[Shitlhavespruit]], 'n Mbiyamiti-boloop Transport Dam (3472212911).jpg|Vervoerdam in die [[Siphampanane]]spruit, 'n boloop van die Mbiyamiti </gallery> == Eksterne skakel == * [http://www.geonames.org/977510/mbiyamiti.html Google-kaart van die Mbiyamitirivier se monding] by Geonames.org (cc-by) == Verwysings == {{Verwysings}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Mbiyamitirivier |datum=20170924 }} {{Mpumalanga saadjie}} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Riviere in Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] bnhvybz5vtnmoghp6kqy4hy83xsybot 2515975 2515969 2022-07-29T13:56:13Z JMK 649 etim wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Mbiyamitirivier |beeld = Giraffe (Giraffa camelopardalis) male crossing Biyamiti river (15989757763).jpg |beeld_byskrif = Gesig op die rivier in die [[Krugerwildtuin]] |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = |monding_hoogte = 198 m |afloop = |stroomgebied = Krugerwildtuin |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = bokant |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 10 |breedtegraad_s = 59 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 18 |lengtegraad_s = 39 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Mbiyamitirivier''' is 'n rivier wat vir sy hele lengte in die verre suide van die [[Krugerwildtuin]] vloei. Sy monding is aan die noordebank van die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] oorkant [[Marlothpark]] in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. Die [[eMlambenirivier]] se samevloeiing met die Krokodil is 13 km stroomop, en die [[Bumespruit]] se samevloeiing 2,6 km stroomaf. Mbiyamiti is 'n [[Tsonga]]naam wat omheinde statte in herinnering roep.<ref>[http://anyflip.com/mand/ihlg/basic/1-50 Van der Wateren, Floors: Pocket Guide to the Placenames of the Kruger National Park], bladsy 6, April 2018</ref> ==Verblyfplekke== Op die regteroewer, net stroomop van die H3-toeristeroete, word die Jock Safari Lodge en Fitzpatricks Lodge deur private konsessiehouers bestuur. Stroomaf, 5 km van die Krokodilsamevloeiing, is die Biyamiti-bosveldkamp ook op die regteroewer, en word deur [[Sanparke]] bestuur. == Sytakke == * [[Mitomenispruit]] * [[Meetsemohlaba]] * [[Matimachwewu]] * [[Mtlhowa]] * [[Mahlambamadube]] * [[Siphampanane]] * [[Dabidabi]] * [[Komapiti]] * [[Mhukweni]] * [[Samarhole]] * [[Napispruit]] * [[Shitlhavespruit]] == Monding == * {{koördinate|25.18297|S|31.31088|O|region:ZA-MP_type:waterbody |aansig=inlyn}} == Fotogalery == <gallery mode=packed heights=160 style="font-size:100%; line-height:130%"> Kruger-Park-Hippo-And-Crocodile.jpg|Dierelewe naby Biyamiti-bosveldkamp Shitlhave Dam (196147750).jpg|Shitlhavedam in die [[Shitlhavespruit]], 'n Mbiyamiti-boloop Transport Dam (3472212911).jpg|Vervoerdam in die [[Siphampanane]]spruit, 'n boloop van die Mbiyamiti </gallery> == Eksterne skakel == * [http://www.geonames.org/977510/mbiyamiti.html Google-kaart van die Mbiyamitirivier se monding] by Geonames.org (cc-by) == Verwysings == {{Verwysings}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Mbiyamitirivier |datum=20170924 }} {{Mpumalanga saadjie}} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Riviere in Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] 5zog9vy6611o2xljshmensi8ximwtf9 1 150069 2516078 1707580 2022-07-30T11:03:46Z Aliwal2012 39067 Voorbladkandidaat wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} {{Voorbladkandidaat}} riq6ro9r3tjd7gasnawex5a4r4m2add 1 188483 2516079 1747285 2022-07-30T11:04:07Z Aliwal2012 39067 Voorbladkandidaat wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} {{Voorbladkandidaat}} riq6ro9r3tjd7gasnawex5a4r4m2add 0 191695 2516058 2206689 2022-07-30T09:12:01Z Aliwal2012 39067 Billy Nolen (wnd.) wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas regeringsagentskap |agentskap_naam = Federale Lugvaartadministrasie |tipe = Agentskap |nativename = Federal Aviation Administration |logo = Seal of the United States Federal Aviation Administration.svg |logo_breedte = 100px |logo_onderskrif = |seel = |seel_breedte = |seel_onderskrif = |foto = DOT-FAA Headquarters by Matthew Bisanz.JPG |foto_breedte = |foto_onderskrif = Wilbur Wrightgebou, hoofkwartier van die FAA |stigting = [[23 Augustus]] [[1958]] |vooraf1 = |vooraf2 = <!-- ..... --> |ontbinding = |voorafgaande = Civil Aeronautics Administration |jurisdiksie = [[Verenigde State van Amerika]] |hoofkantoor = Wilbur Wright-gebou<br/>Independencelaan 800<br/>[[Washington, D.C.]] |latd= |latm= |lats= |latNS= |longd= |longm= |longs= |longEW= |area_kode = |koordinate ={{coord|38|53|14.31|N|77|1|19.98|W|type:landmark|aansig=inlyn,titel}} |werknemers = |begroting = [[Amerikaanse dollar|VS$]] 15,96 miljard (2010) |minister1_naam = |minister1_pfo = |minister2_naam = |minister2_pfo = <!-- ...... --> |onderminister1_naam = |onderminister1_pfo = |onderminister2_naam = |onderminister2_pfo = <!-- ...... --> |hoof1_naam = Billy Nolen |hoof1_aanstelling = Administrateur (wnd.) |hoof2_naam = |hoof2_aanstelling = <!-- ...... --> |agentskap_tipe = |toesighoudende_departement = United States Department of Transportation |toesighoudende_agentskap = |afhanklike1_agentskap = |afhanklike2_agentskap = <!-- (ens.) --> |webtuiste = http://www.faa.gov/ faa.gov |voetnotas = |kaart = |kaart_breedte = |kaart_onderskrif = }} Die '''Federale Lugvaartadministrasie''' (kortweg '''FAA''') van die [[Verenigde State van Amerika]] is 'n nasionale gesagsliggaam by magte om alle aspekte van burgerlike lugvaart te reguleer. Dit sluit in die konstruksie en werking van lughawens, lugverkeerbestuur, die sertifisering van personeel en vliegtuie, en die beskerming van Amerikaanse bates tydens die lansering en terugkeer van kommersiële ruimtevaartuie. == Verantwoordelikhede == * Die regulering van Amerikaanse kommersiële ruimtevervoer. * Die regulering van lugnavigasiefasiliteite se geometriese en vluginspeksiestandaarde. * Aan te moedig en die ontwikkeling van die burgerlike lug, insluitend nuwe tegnologie lugvaart * Die uitreiking, opskorting of herroeping van vlieëniersertifikate. * Die regulering van die burgerlike lugvaart ter bevordering van vervoerveiligheid in die Verenigde State van Amerika, veral deur middel van die plaaslike kantore, genoem "Distrikkantore vir Vlugstandaarde" * Die ontwikkeling en bedryf van 'n stelsel van lugverkeerbeheer en -navigasie vir beide burgerlike en militêre vliegtuie * Ondersoek na, en ontwikkeling van, die nasionale lugruimstelsel en die burgerlike lugvaartbedryf * Die ontwikkeling en uitvoering van programme om vliegtuie se geraas en besoedeling te verminder, asook beheer oor ander omgewingsgevolge van burgerlike lugvaart. == Streeks- en Lugvaartsentrumbedrywighede == Die FAA se hoofkwartier is in [[Washington, D.C.]]<ref>{{cite web |url=http://www.faa.gov/about/office_org/headquarters_offices/arc/ro_center/index.cfm?file_name=contact_us_headquarters |date=6 April 2011 |title=Regional Offices & Aeronautical Center |publisher=FAA.gov |access-date=24 Maart 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181117233827/https://www.faa.gov/about/office_org/headquarters_offices/arc/ro_center/index.cfm?file_name=contact_us_headquarters |archive-date=17 November 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> sowel as die William J. Hughes Tegniese Sentrum in [[Atlantic City, New Jersey]], Mike Monroney Lugvaartkundige Sentrum in [[Oklahoma City]] en sy nege streekskantore. {{clr}} [[Lêer:US_Overflight_Fee_Map.png|regs|300px]] Die FAA verskaf lugverkeerbeheerdienste oor Amerikaanse grondgebied en oor internasionale waters waar gesag deur die [[Internasionale Burgerlugvaartorganisasie]] gedelegeer is. Die kaart regs toon oorvliegfooistreke. Geel (onderweg) dek grondgebied, met uitsondering van [[Hawaii]] en sommige eilandgebiede, maar ook die meeste van die [[Beringsee]], sowel as [[Bermuda]] en die [[Bahamas]]. Die ligblou streke is waar die VSA hul lugverkeerbeheerdienste oor internasionale waters voorsien (Hawaii, sommige Amerikaanse eilandgebiede, en 'n paar klein veraf eilande). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{en-vertaal|Federal Aviation Administration}} hthf6q6hm1in8zf4n8xeiy6mih5udc5 0 206394 2515962 1929309 2022-07-29T12:26:55Z JMK 649 +prent wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei op die suidegrens van die [[Krugerwildtuin]] oorkant [[Marloth Park]] voordat dit by die Krokodilrivier aansluit. {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] c0gmhk9mcuetzbd1q1lxyik6em3p42j 2515963 2515962 2022-07-29T12:36:30Z JMK 649 +prent, beskywing wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei uit die noorde na die suidegrens van die [[Krugerwildtuin]], voor dit net stroomop van [[Marloth Park]] by die Krokodilrivier aansluit. Mpondodam is in een van die bolope. Die Bumepad (S26) volg die loop van die spruit, en dit word oorgesteek deur Krokodilrivierpad (S25), die S108 by Gayisengawaterpunt, en die S102 by Buffeldorings en die Mpondodam. {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] sxgtktu2sw7cwy1d739jtcnfc8mlvj5 2515964 2515963 2022-07-29T12:43:40Z JMK 649 +galery wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei uit die noorde na die suidegrens van die [[Krugerwildtuin]], voor dit net stroomop van [[Marloth Park]] by die Krokodilrivier aansluit. Mpondodam is in een van die bolope. Die Bumepad (S26) volg die loop van die spruit, en dit word oorgesteek deur Krokodilrivierpad (S25), die S108 by Gayisengawaterpunt, en die S102 by Buffeldorings en die Mpondodam. ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] h2jqusu3uuw8nxl2eul5x241vrgifil 2515965 2515964 2022-07-29T12:49:22Z JMK 649 detail wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei uit die noorde na die suidegrens van die [[Krugerwildtuin]], voor dit net stroomop van [[Marloth Park]] by die Krokodilrivier aansluit. Mpondodam is in een van die bolope. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur Krokodilrivierpad (S25), die S108 by Gayisenga-watergat, en die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam. ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] b0imnv5p1hizgea4n0hw1yre3cgeaer 2515966 2515965 2022-07-29T12:59:53Z JMK 649 aanliggende spruite wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit in die [[Krugerwildtuin]] wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei tussen die [[Mbiyamitirivier]] in die weste en Vurhamispruit in die ooste, albei ook linkersytakke van die Krokodil. Die spruit vloei uit die noorde na die suidgrens van die [[Krugerwildtuin]], voor dit net stroomop van [[Marloth Park]] by die Krokodilrivier aansluit. Mpondodam is in een van die bolope. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam, die S108 by Gayisenga-watergat, en laastens deur die Krokodilrivierpad (S25). ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] 5m5u34gglq3xna49p434vd7p5svwbjc 2515968 2515966 2022-07-29T13:19:35Z Aliwal2012 39067 Monding-hoogte, nie oorsprong-hoogte nie wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |monding_hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit in die [[Krugerwildtuin]] wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei tussen die [[Mbiyamitirivier]] in die weste en Vurhamispruit in die ooste, albei ook linkersytakke van die Krokodil. Die spruit vloei uit die noorde na die suidgrens van die [[Krugerwildtuin]], voor dit net stroomop van [[Marloth Park]] by die Krokodilrivier aansluit. Mpondodam is in een van die bolope. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam, die S108 by Gayisenga-watergat, en laastens deur die Krokodilrivierpad (S25). ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] 1q2bma2e89pzf6rq2d675kxtd7mty56 2515970 2515968 2022-07-29T13:31:38Z JMK 649 +kat wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |monding_hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit in die [[Krugerwildtuin]] wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei tussen die [[Mbiyamitirivier]] in die weste en Vurhamispruit in die ooste, albei ook linkersytakke van die Krokodil. Die spruit vloei uit die noorde na die suidgrens van die [[Krugerwildtuin]], voor dit net stroomop van [[Marloth Park]] by die Krokodilrivier aansluit. Mpondodam is in een van die bolope. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam, die S108 by Gayisenga-watergat, en laastens deur die Krokodilrivierpad (S25). ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] o8fjrfleb6gwia4lao9twpctykv1fxj 2515971 2515970 2022-07-29T13:39:30Z JMK 649 oorsprong wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |monding_hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit in die [[Krugerwildtuin]] wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei tussen die [[Mbiyamitirivier]] in die weste en Vurhamispruit in die ooste, albei ook linkersytakke van die Krokodil. Die spruit ontspring suid van Siyalukop (341 m) in die suidelike [[Krugerwildtuin]], vanwaar dit suidooswaarts vloei tot op die suidgrens van die wildtuin. Net stroomop (4 km) van [[Marloth Park]] vloei dit met die Krokodilrivier saam. Mpondodam is in een van die bolope geleë. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam, die S108 by Gayisenga-watergat, en laastens deur die Krokodilrivierpad (S25). ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] s7uxauxdanytp5ta0ke3lh04criix6p 2515976 2515971 2022-07-29T13:59:00Z JMK 649 etim, verw wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig van die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |monding_hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit in die [[Krugerwildtuin]] wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei tussen die [[Mbiyamitirivier]] in die weste en Vurhamispruit in die ooste, albei ook linkersytakke van die Krokodil. Bume is 'n [[Swazi]]woord wat "regopstaande" beteken.<ref>[http://anyflip.com/mand/ihlg/basic/1-50 Van der Wateren, Floors: Pocket Guide to the Placenames of the Kruger National Park], bladsy 9, April 2018</ref> Die spruit ontspring suid van Siyalukop (341 m) in die suidelike [[Krugerwildtuin]], vanwaar dit suidooswaarts vloei tot op die suidgrens van die wildtuin. Net stroomop (4 km) van [[Marloth Park]] vloei dit met die Krokodilrivier saam. Mpondodam is in een van die bolope geleë. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam, die S108 by Gayisenga-watergat, en laastens deur die Krokodilrivierpad (S25). ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> ==Verwysings== {{verwysings}} {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] dvv5rusy38dir0mryt16zpb93l4asy0 2515979 2515976 2022-07-29T14:28:04Z Aliwal2012 39067 nie meer 'n saadjie nie wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Bumespruit |beeld = Bume River ... (51135974310).jpg |beeld_byskrif = Uitsig vanaf die Krokodilrivierpad, Krugerwildtuin |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |monding_hoogte = 202 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 9 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 13 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Bumespruit''' is 'n spruit in die [[Krugerwildtuin]] wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]] in [[Suid-Afrika]]. Dit vloei tussen die [[Mbiyamitirivier]] in die weste en [[Vurhamispruit]] in die ooste, albei ook linkersytakke van die Krokodil. Bume is 'n [[Swazi]]woord wat "regopstaande" beteken.<ref>[http://anyflip.com/mand/ihlg/basic/1-50 Van der Wateren, Floors: Pocket Guide to the Placenames of the Kruger National Park], bladsy 9, April 2018</ref> Die spruit ontspring suid van Siyalukop (341 m) in die suidelike [[Krugerwildtuin]], vanwaar dit suidooswaarts vloei tot op die suidgrens van die wildtuin. Net stroomop (4 km) van [[Marloth Park]] vloei dit met die Krokodilrivier saam. Mpondodam is in een van die bolope geleë. Die Bumepad (S26) is 'n sandpad wat die loop van die spruit vir sowat 22 km volg. Die spruit word oorgesteek deur die S102 by Buffeldorings-watergat en die Mpondodam, die S108 by Gayisenga-watergat, en laastens deur die Krokodilrivierpad (S25). ==Fotogalery== <gallery mode="packed" heights="145" style="font-size:100%; line-height:130%"> Mpondo Dam (15989634533).jpg|Mpondodam Waterbucks (Kobus ellipsiprymnus) female (16608273851).jpg|[[Waterbok]]ke by Mpondodam </gallery> ==Verwysings== {{verwysings}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Bume |datum=20180918 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] [[Kategorie:Krugerwildtuin]] 1lhxoyz8lzujolhal1siyj57rjaob2z 0 240167 2515986 2137448 2022-07-29T15:09:58Z 2001:8003:C926:7001:942C:BF89:A7E3:DE94 wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Osgood Perkins | Beeld = The-Front-Page-1928-2-B.jpg | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = | Alias = | Geboortedatum = {{Geboortedatum|1892|5|16}} | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Sterfdatum en ouderdom|1892|5|16|1937|9|21}} | Sterfplek = | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = [[Anthony Perkins]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Akteur | Aktiewe jare = | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0674019 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Osgood Ripley James Perkins''' (16 Mei 1892 – 21 September 1937) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] akteur. Hy was bekend vir sy rolle in die rolprente ''Love 'Em and Leave 'Em'' (1926), ''Scarface'' (1932), ''I Dream Too Much'' (1935), en ''Gold Diggers of 1937'' (1936). == Filmografie == === Rolprente === * 1923: ''Puritan Passions'' * 1924: ''Grit'' * 1925: ''Wild, Wild Susan'' * 1926: ''Love 'Em and Leave 'Em'' * 1927: ''High Hat'' * 1932: ''Scarface'' * 1934: ''Madame Du Barry'' * 1934: ''Secret of the Chateau'' * 1935: ''I Dream Too Much'' * 1936: ''Gold Diggers of 1937'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0674019|Osgood Perkins}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Perkins, Osgood}} [[Kategorie:Geboortes in 1892]] [[Kategorie:Sterftes in 1937]] [[Kategorie:Amerikaanse manlike akteurs van die 20ste eeu]] syc6o3958il854vn2a7p546fv1777ay 3 243266 2516008 2253835 2022-07-29T17:52:59Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Gebruikerbespreking:Turquoise1923]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruikerbespreking:Turquoise1923]] 702eviu9va6y9bkx5m38hfa6vdakic1 0 295185 2516003 2445861 2022-07-29T17:19:41Z Hogyncymru 90881 uploaded a better version wikitext text/x-wiki [[Beeld:Rau Quagga on Devils Peak.jpg|duimnael|240px|Rau-kwaggas van die projek in die dierekamp aan die hange van [[Duiwelspiek]] in [[Kaapstad]].]] Die '''Kwaggaprojek''' is ’n poging deur ’n groep in [[Suid-Afrika]] om deur selektiewe teling ’n lyn van die [[bontkwagga|bontsebra]] (''Equus quagga burchellii'') te herskep wat soos die uitgestorwe [[kwagga]] (''Equus quagga quagga'') lyk.<ref>[http://www.cnn.com/2016/01/25/africa/quagga-project-zebra-conservation-extinct-south-africa/ Zebra cousin became extinct 100 years ago. Now, it's back]</ref> ==Geskiedenis== [[Beeld:Equus quagga quagga, coloured.jpg|duimnael|240px|’n Kwaggamerrie (1870).]] In 1955 het die Duitse dierkundige Lutz Heck in sy boek ''Großwild im Etoshaland'' (''Grootwild in Etoshaland'') geskryf versigtige teling met die bontsebra (ook bontkwagga genoem) kan ’n dier tot gevolg hê wat soos die uitgestorwe kwagga lyk: ’n sebra met minder strepe en ’n bruinerige basiskleur. In 1971 het die Duitse natuurhistorikus Reinhold Rau verskeie museums in Europa besoek om na die kwaggaspesimens in hulle versamelings te kyk. Hy het besluit om weer die kwagga te teel.<ref name="rau">[http://www.quaggaproject.org/downloads/2012/rough%20road%20to%20re%20breeding%20quagga-1.pdf Rau, Reinhold. "Rough Road Towards Re-Breeding the Quagga".]</ref> Rau het later verskeie dierkundiges en parkowerhede gekontak, maar hulle was oor die algemeen negatief, want die kwagga het geen oorlewende nageslag gehad nie en daarom is die [[Geen|genetiese samestelling]] van die dier nie in lewende sebras teenwoordig nie. Rau het nie van sy plan afgesien nie, want hy het geglo die kwagga was ’n subspesie van die bontsebra.<ref name=":0">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2006/01/01/magazine/01taxidermy.html?_r=1&pagewanted=print | title=Can You Revive an Extinct Animal? |work=New York Times Magazine |date=1 January 2006 |accessdate=25 August 2010 | first=D.T. | last=Max}}</ref> In 1980 het molekulêre studies van ’n kwagga se [[mitochondriale DNS]] gewys dit was inderdaad ’n subspesie van die bontsebra. Nadat die DNS-resultate van 1984 af in publikasies begin verskyn het, het ’n positiewer houding ontstaan jeens die kwaggateelprojek. In Maart 1986 is die projekkomitee gestig nadat invloedryke mense betrokke geraak het. In Maart 1987 is nege sebras uit die [[Etosha Nasionale Park]] in [[Namibië]] gekies en gevang. Hulle is op 24 April 1987 na ’n spesiaal geboude teelkamp op die natuurbewaringsplaas Vrolijkheid naby [[Robertson]] in Suid-Afrika gebring. Dit was die begin van die kwaggahertelingsprojek.<ref name="rau"/> Nog sebras met ligte strepe is gekies en in die projek gebruik om die tempo te verhoog waarin die sebras hulle strepe verloor. Nadat meer sebras tot die projek toegevoeg is, moes die Kwaggaprojek die plaas Vrolijkheid verlaat. In Oktober 1992 is ses sebras na grond verplaas waar daar genoeg natuurlike weiding was. Dit het die voedingskoste verlaag. In 1993 is die oorblywende sebras na nog twee plekke verskuif. Op 29 Junie 2000 het die Kwaggaprojekvereniging en [[Sanparke|SANparke]] ’n samewerkingsooreenkoms onderteken. Dit het die Kwaggaprojek van ’n privaat inisiatief in ’n amptelik erkende en logisties ondersteunde projek verander.<ref name="rau"/> [[Beeld:Buffaloes and Plains Zebras (Equus quagga burchellii) one of them presenting an extreme reduction of the "zebra" pattern ...... (32309547213).jpg|thumb|links|260px|Gewone sebras en sebras van die Kwaggaprojek in die [[Mokala Nasionale Park]].]] ==Mylpale== Die projek se eerste vul is op 9 Desember 1988 gebore. Op 20 Januarie 2005 is Henry gebore – die eerste vul wat as ’n kwagga-agtige dier beskou is vanweë sy dowwer strepe. Die eerste vyfdegeslagvul is in Desember 2013 gebore.<ref name="the-project">https://quaggaproject.org/the-project/</ref> Daar is voorgestel dat die diere met die ligste strepe "Rau-kwaggas" genoem word, beide uit erkenning vir Reinhold Rau se bydrae tot die projek en om die nuwe diere van die oorspronklike, uitgestorwe kwagga te onderskei.<ref name="Q&S">[http://www.quaggaproject.org/downloads/2013/The%20Quagga%20and%20Science%20-%20Prof%20Peter%20Heyward.pdf The Quagga and Science.]</ref> In Maart 2016 het die Kwaggaprojek 116 diere op 10 plekke gehad, onder meer aan die [[Tafelberg#Fauna|laer hange van Duiwelspiek]] in [[Kaapstad]]. Van die 116 diere het ses individue tans ’n groot mate van ligter strepe.<ref name="the-project"/> Die doel is om sowat 50 sulke sebras na ’n beskermde gebied in hulle voormalige natuurlike habitat te skuif. Die huidige individue met ’n streeppatroon soos dié van ’n kwagga is Henry, Freddy, DJ14, Nina J, FD15 en Khumba.<ref name="Q&S"/> == Verwysings == {{Verwysings}} ==Skakels== * [http://www.quaggaproject.org Die Kwaggaprojek] * [https://www.facebook.com/groups/280071978859977/ Herlewing van die kwagga op Facebook] * [https://www.pbs.org/wnet/nature/horsetigers/quagga.html "Nature: Restoring the Quagga"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080917134259/http://www.pbs.org/wnet/nature/horsetigers/quagga.html |date=17 September 2008 }} (PBS) * [http://www.slate.com/id/2132747/ "Can we bring back a long-extinct animal?"] (Slate) * [http://abcnews.go.com/International/real-life-jurassic-park-scientists-claim-restore-extinct/story?id=13695596 "Real Life Jurassic Park? Scientists claim to 'restore' extinct zebra"] (ABC News) {{vertaaluit| taalafk = en | il = Quagga Project}} {{Normdata}} [[Kategorie:Natuurbewaring]] [[Kategorie:Uitsterwing]] bgq7apfsxgftee5nkkvnmq1u8abapw0 3 311232 2516009 2253249 2022-07-29T17:53:09Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Gebruikerbespreking:Turquoise1923]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruikerbespreking:Turquoise1923]] 702eviu9va6y9bkx5m38hfa6vdakic1 3 374124 2516007 2404542 2022-07-29T17:52:49Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Gebruikerbespreking:Grenzsoldat]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruikerbespreking:Grenzsoldat]] 288mdmqxsp55lz6374u2soua69lu1xk 10 386551 2515977 2515813 2022-07-29T14:00:24Z TolBot 141581 [[m:User:TolBot/Task 5|Taak 5]]: dateer COVID-19-pandemiedata op json application/json { "AD": { "cases": 45508, "deaths": 153, "deaths_per_million": 1935.876, "fully_vaccinated": 53456, "name": "Andorra", "percent_fully_vaccinated": 69.11, "percent_vaccinated": 74.83, "population": 79034, "total_vaccinated": 57886, "vaccine_doses": 153383 }, "AE": { "cases": 988004, "deaths": 2334, "deaths_per_million": 249.222, "fully_vaccinated": 9792266, "name": "Verenigde Arabiese Emirate", "percent_fully_vaccinated": 98.01, "percent_vaccinated": 100, "population": 9365144, "total_vaccinated": 9991089, "vaccine_doses": 24922054 }, "AF": { "cases": 185393, "deaths": 7743, "deaths_per_million": 193.095, "fully_vaccinated": 6422705, "name": "Afghanistan", "percent_fully_vaccinated": 16.02, "percent_vaccinated": 17.8, "population": 40099462, "total_vaccinated": 7139453, "vaccine_doses": 7885045 }, "AG": { "cases": 8741, "deaths": 144, "deaths_per_million": 1544.733, "fully_vaccinated": 62031, "name": "Antigua en Barbuda", "percent_fully_vaccinated": 62.83, "percent_vaccinated": 64.92, "population": 93220, "total_vaccinated": 64091, "vaccine_doses": 126122 }, "AI": { "cases": 3580, "deaths": 10, "deaths_per_million": 634.8, "fully_vaccinated": 10273, "name": "Anguilla (eiland)", "percent_fully_vaccinated": 65.21, "percent_vaccinated": 68.79, "population": 15753, "total_vaccinated": 10837, "vaccine_doses": 24060 }, "AL": { "cases": 309278, "deaths": 3538, "deaths_per_million": 1239.355, "fully_vaccinated": 1253962, "name": "Albanië", "percent_fully_vaccinated": 43.93, "percent_vaccinated": 46.61, "population": 2854710, "total_vaccinated": 1330520, "vaccine_doses": 2934116 }, "AM": { "cases": 425365, "deaths": 8633, "deaths_per_million": 3093.185, "fully_vaccinated": 980101, "name": "Armenië", "percent_fully_vaccinated": 33.02, "percent_vaccinated": 38.01, "population": 2790974, "total_vaccinated": 1128072, "vaccine_doses": 2141957 }, "AO": { "cases": 102301, "deaths": 1912, "deaths_per_million": 55.414, "fully_vaccinated": 7393934, "name": "Angola", "percent_fully_vaccinated": 21.43, "percent_vaccinated": 39.15, "population": 34503774, "total_vaccinated": 13507932, "vaccine_doses": 21099865 }, "AQ": { "name": "Antarktika" }, "AR": { "cases": 9507562, "deaths": 129278, "deaths_per_million": 2855.283, "fully_vaccinated": 37661388, "name": "Argentinië", "percent_fully_vaccinated": 83.18, "percent_vaccinated": 90.99, "population": 45276780, "total_vaccinated": 41196843, "vaccine_doses": 107642111 }, "AS": { "name": "Amerikaans-Samoa" }, "AT": { "cases": 4764902, "deaths": 20310, "deaths_per_million": 2276.375, "fully_vaccinated": 6625237, "name": "Oostenryk", "percent_fully_vaccinated": 74.26, "percent_vaccinated": 76.57, "population": 8922082, "total_vaccinated": 6831552, "vaccine_doses": 18418001 }, "AU": { "cases": 9326441, "deaths": 11669, "deaths_per_million": 450.174, "fully_vaccinated": 21726836, "name": "Australië", "percent_fully_vaccinated": 83.82, "percent_vaccinated": 86.39, "population": 25921089, "total_vaccinated": 22392882, "vaccine_doses": 58204509 }, "AW": { "cases": 42080, "deaths": 224, "deaths_per_million": 2102.576, "fully_vaccinated": 83195, "name": "Aruba", "percent_fully_vaccinated": 78.09, "percent_vaccinated": 83.97, "population": 106536, "total_vaccinated": 89458, "vaccine_doses": 172653 }, "AX": { "name": "Åland" }, "AZ": { "cases": 797638, "deaths": 9744, "deaths_per_million": 944.828, "fully_vaccinated": 4857467, "name": "Azerbeidjan", "percent_fully_vaccinated": 47.1, "percent_vaccinated": 52.03, "population": 10312992, "total_vaccinated": 5365873, "vaccine_doses": 13812358 }, "BA": { "cases": 384390, "deaths": 15851, "deaths_per_million": 4846.003, "fully_vaccinated": 846080, "name": "Bosnië en Herzegowina", "percent_fully_vaccinated": 25.93, "percent_vaccinated": 28.91, "population": 3270943, "total_vaccinated": 943394, "vaccine_doses": 1924950 }, "BB": { "cases": 91264, "deaths": 491, "deaths_per_million": 1746.088, "fully_vaccinated": 153968, "name": "Barbados", "percent_fully_vaccinated": 54.75, "percent_vaccinated": 57.94, "population": 281200, "total_vaccinated": 162935, "vaccine_doses": 316903 }, "BD": { "cases": 2004188, "deaths": 29284, "deaths_per_million": 172.914, "fully_vaccinated": 120368605, "name": "Bangladesj", "percent_fully_vaccinated": 71.07, "percent_vaccinated": 76.77, "population": 169356251, "total_vaccinated": 130017083, "vaccine_doses": 289084557 }, "BE": { "cases": 4414255, "deaths": 32228, "deaths_per_million": 2775.543, "fully_vaccinated": 9154319, "name": "België", "percent_fully_vaccinated": 78.84, "percent_vaccinated": 79.67, "population": 11611420, "total_vaccinated": 9251278, "vaccine_doses": 25721980 }, "BF": { "cases": 21128, "deaths": 387, "deaths_per_million": 17.511, "fully_vaccinated": 1640349, "name": "Burkina Faso", "percent_fully_vaccinated": 7.42, "percent_vaccinated": 11.55, "population": 22100683, "total_vaccinated": 2551596, "vaccine_doses": 3134621 }, "BG": { "cases": 1204264, "deaths": 37360, "deaths_per_million": 5425.605, "fully_vaccinated": 2064504, "name": "Bulgarye", "percent_fully_vaccinated": 29.98, "percent_vaccinated": 30.4, "population": 6885868, "total_vaccinated": 2093417, "vaccine_doses": 4471351 }, "BH": { "cases": 658238, "deaths": 1509, "deaths_per_million": 1031.255, "fully_vaccinated": 1224224, "name": "Bahrein", "percent_fully_vaccinated": 83.66, "percent_vaccinated": 84.69, "population": 1463265, "total_vaccinated": 1239265, "vaccine_doses": 3460361 }, "BI": { "cases": 44860, "deaths": 38, "deaths_per_million": 3.028, "fully_vaccinated": 15862, "name": "Burundi", "percent_fully_vaccinated": 0.13, "percent_vaccinated": 0.13, "population": 12551213, "total_vaccinated": 16444, "vaccine_doses": 18307 }, "BJ": { "cases": 27271, "deaths": 163, "deaths_per_million": 12.541, "fully_vaccinated": 2690085, "name": "Benin", "percent_fully_vaccinated": 20.7, "percent_vaccinated": 24.42, "population": 12996895, "total_vaccinated": 3174135, "vaccine_doses": 3681560 }, "BL": { "name": "Sint Bartholomeus" }, "BM": { "cases": 17193, "deaths": 144, "deaths_per_million": 2243.515, "fully_vaccinated": 47657, "name": "Bermuda", "percent_fully_vaccinated": 74.25, "percent_vaccinated": 75.65, "population": 64185, "total_vaccinated": 48554, "vaccine_doses": 132042 }, "BN": { "cases": 204384, "deaths": 225, "deaths_per_million": 505.195, "fully_vaccinated": 426764, "name": "Broenei", "percent_fully_vaccinated": 96.66, "percent_vaccinated": 100.63, "population": 445373, "total_vaccinated": 444293, "vaccine_doses": 1173118 }, "BO": { "cases": 1026692, "deaths": 22045, "deaths_per_million": 1824.997, "fully_vaccinated": 6049560, "name": "Bolivië", "percent_fully_vaccinated": 50.08, "percent_vaccinated": 60.17, "population": 12079472, "total_vaccinated": 7267925, "vaccine_doses": 14148918 }, "BQ": { "cases": 10834, "deaths": 37, "deaths_per_million": 1385.456, "fully_vaccinated": 16736, "name": "Karibiese Nederland", "percent_fully_vaccinated": 63.29, "percent_vaccinated": 72.26, "population": 26706, "total_vaccinated": 19109, "vaccine_doses": 35845 }, "BR": { "cases": 33748985, "deaths": 678069, "deaths_per_million": 3163.724, "fully_vaccinated": 170168354, "name": "Brasilië", "percent_fully_vaccinated": 79.4, "percent_vaccinated": 86.41, "population": 214326223, "total_vaccinated": 185208286, "vaccine_doses": 465319009 }, "BS": { "cases": 36664, "deaths": 822, "deaths_per_million": 2015.17, "fully_vaccinated": 159548, "name": "Bahamas", "percent_fully_vaccinated": 39.11, "percent_vaccinated": 40.81, "population": 407906, "total_vaccinated": 166471, "vaccine_doses": 346253 }, "BT": { "cases": 60368, "deaths": 21, "deaths_per_million": 27.01, "fully_vaccinated": 673113, "name": "Bhoetan", "percent_fully_vaccinated": 86.58, "percent_vaccinated": 89.2, "population": 777486, "total_vaccinated": 693546, "vaccine_doses": 1914505 }, "BW": { "cases": 325470, "deaths": 2770, "deaths_per_million": 1070.15, "fully_vaccinated": 1512567, "name": "Botswana", "percent_fully_vaccinated": 58.44, "percent_vaccinated": 65.54, "population": 2588423, "total_vaccinated": 1696430, "vaccine_doses": 2862659 }, "BY": { "cases": 994037, "deaths": 7118, "deaths_per_million": 743.148, "fully_vaccinated": 6332753, "name": "Belarus", "percent_fully_vaccinated": 66.12, "percent_vaccinated": 67.21, "population": 9578168, "total_vaccinated": 6437839, "vaccine_doses": 13394906 }, "BZ": { "cases": 66857, "deaths": 680, "deaths_per_million": 1699.868, "fully_vaccinated": 217966, "name": "Belize", "percent_fully_vaccinated": 54.49, "percent_vaccinated": 62.34, "population": 400031, "total_vaccinated": 249371, "vaccine_doses": 495575 }, "CA": { "cases": 4084973, "deaths": 42905, "deaths_per_million": 1124.492, "fully_vaccinated": 31499831, "name": "Kanada", "percent_fully_vaccinated": 82.56, "percent_vaccinated": 86.03, "population": 38155012, "total_vaccinated": 32824002, "vaccine_doses": 87412791 }, "CC": { "name": "Kokoseilande" }, "CD": { "cases": 92173, "deaths": 1390, "deaths_per_million": 14.495, "fully_vaccinated": 2262577, "name": "Demokratiese Republiek die Kongo", "percent_fully_vaccinated": 2.36, "percent_vaccinated": 3.6, "population": 95894118, "total_vaccinated": 3450478, "vaccine_doses": 3745679 }, "CF": { "cases": 14764, "deaths": 113, "deaths_per_million": 20.707, "fully_vaccinated": 1244034, "name": "Sentraal-Afrikaanse Republiek", "percent_fully_vaccinated": 22.8, "percent_vaccinated": 23.83, "population": 5457154, "total_vaccinated": 1300418, "vaccine_doses": 1392969 }, "CG": { "cases": 24604, "deaths": 386, "deaths_per_million": 66.143, "fully_vaccinated": 654005, "name": "Republiek die Kongo", "percent_fully_vaccinated": 11.21, "percent_vaccinated": 11.92, "population": 5835806, "total_vaccinated": 695631, "vaccine_doses": 833078 }, "CH": { "cases": 3949259, "deaths": 13891, "deaths_per_million": 1598.245, "fully_vaccinated": 6006141, "name": "Switserland", "percent_fully_vaccinated": 69.1, "percent_vaccinated": 70.08, "population": 8691406, "total_vaccinated": 6090754, "vaccine_doses": 15860904 }, "CI": { "cases": 85055, "deaths": 810, "deaths_per_million": 29.478, "fully_vaccinated": 6808411, "name": "Ivoorkus", "percent_fully_vaccinated": 24.78, "percent_vaccinated": 33.59, "population": 27478249, "total_vaccinated": 9229469, "vaccine_doses": 14445720 }, "CK": { "cases": 6032, "deaths": 1, "deaths_per_million": 58.813, "fully_vaccinated": 14685, "name": "Cookeilande", "percent_fully_vaccinated": 83.57, "percent_vaccinated": 85.55, "population": 17003, "total_vaccinated": 15033, "vaccine_doses": 39780 }, "CL": { "cases": 4214769, "deaths": 59477, "deaths_per_million": 3051.169, "fully_vaccinated": 17622937, "name": "Chili", "percent_fully_vaccinated": 90.41, "percent_vaccinated": 92.5, "population": 19493184, "total_vaccinated": 18031130, "vaccine_doses": 60978324 }, "CM": { "cases": 120215, "deaths": 1931, "deaths_per_million": 70.996, "fully_vaccinated": 1223119, "name": "Kameroen", "percent_fully_vaccinated": 4.5, "percent_vaccinated": 5.76, "population": 27198628, "total_vaccinated": 1566331, "vaccine_doses": 1849562 }, "CN": { "cases": 904574, "deaths": 5226, "deaths_per_million": 3.665, "fully_vaccinated": 1264901000, "name": "Volksrepubliek China", "note": "Sluit nie spesiale administratiewe streke ([[Hong Kong]] en [[Macau]]) of [[Taiwan]] in nie.", "percent_fully_vaccinated": 88.71, "percent_vaccinated": 91.08, "population": 1425893464, "total_vaccinated": 1298636000, "vaccine_doses": 3421121000 }, "CO": { "cases": 6265798, "deaths": 140845, "deaths_per_million": 2733.975, "fully_vaccinated": 36295164, "name": "Colombia", "percent_fully_vaccinated": 70.45, "percent_vaccinated": 82.46, "population": 51516562, "total_vaccinated": 42480321, "vaccine_doses": 86474076 }, "CR": { "cases": 1028375, "deaths": 8690, "deaths_per_million": 1686.083, "fully_vaccinated": 4179996, "name": "Costa Rica", "percent_fully_vaccinated": 81.1, "percent_vaccinated": 86.47, "population": 5153957, "total_vaccinated": 4456540, "vaccine_doses": 11417676 }, "CU": { "cases": 1107800, "deaths": 8529, "deaths_per_million": 757.704, "fully_vaccinated": 9977655, "name": "Kuba", "percent_fully_vaccinated": 88.64, "percent_vaccinated": 94.91, "population": 11256372, "total_vaccinated": 10683836, "vaccine_doses": 39244221 }, "CV": { "cases": 62114, "deaths": 410, "deaths_per_million": 697.368, "fully_vaccinated": 307655, "name": "Kaap Verde", "percent_fully_vaccinated": 52.33, "percent_vaccinated": 60.47, "population": 587925, "total_vaccinated": 355522, "vaccine_doses": 802216 }, "CW": { "cases": 45063, "deaths": 282, "deaths_per_million": 1481.575, "fully_vaccinated": 99715, "name": "Curaçao", "percent_fully_vaccinated": 52.39, "percent_vaccinated": 56.93, "population": 190338, "total_vaccinated": 108356, "vaccine_doses": 254813 }, "CX": { "name": "Kerseiland" }, "CY": { "cases": 556048, "deaths": 1099, "deaths_per_million": 1226.553, "fully_vaccinated": 645367, "name": "Siprus", "percent_fully_vaccinated": 72.03, "percent_vaccinated": 74.66, "population": 896007, "total_vaccinated": 668933, "vaccine_doses": 1791383 }, "CZ": { "cases": 3981287, "deaths": 40448, "deaths_per_million": 3848.251, "fully_vaccinated": 6882825, "name": "Tsjeggië", "percent_fully_vaccinated": 65.48, "percent_vaccinated": 66.3, "population": 10510750, "total_vaccinated": 6968616, "vaccine_doses": 17749759 }, "DE": { "cases": 30787309, "deaths": 143855, "deaths_per_million": 1724.703, "fully_vaccinated": 63391729, "name": "Duitsland", "percent_fully_vaccinated": 76, "percent_vaccinated": 77.61, "population": 83408554, "total_vaccinated": 64730386, "vaccine_doses": 183863224 }, "DJ": { "cases": 15690, "deaths": 189, "deaths_per_million": 170.955, "fully_vaccinated": 185849, "name": "Djiboeti", "percent_fully_vaccinated": 16.81, "percent_vaccinated": 18.65, "population": 1105557, "total_vaccinated": 206222, "vaccine_doses": 226829 }, "DK": { "cases": 3228291, "deaths": 6628, "deaths_per_million": 1132.171, "fully_vaccinated": 4789974, "name": "Denemarke", "percent_fully_vaccinated": 81.82, "percent_vaccinated": 82.43, "population": 5854240, "total_vaccinated": 4825759, "vaccine_doses": 13222704 }, "DM": { "cases": 14852, "deaths": 68, "deaths_per_million": 939.071, "fully_vaccinated": 30474, "name": "Dominica", "percent_fully_vaccinated": 42.08, "percent_vaccinated": 45.4, "population": 72412, "total_vaccinated": 32872, "vaccine_doses": 66992 }, "DO": { "cases": 627460, "deaths": 4383, "deaths_per_million": 394.23, "fully_vaccinated": 6014865, "name": "Dominikaanse Republiek", "percent_fully_vaccinated": 54.1, "percent_vaccinated": 65.24, "population": 11117874, "total_vaccinated": 7252822, "vaccine_doses": 15869795 }, "DZ": { "cases": 267194, "deaths": 6876, "deaths_per_million": 155.643, "fully_vaccinated": 6851660, "name": "Algerië", "percent_fully_vaccinated": 15.36, "percent_vaccinated": 18.4, "population": 44177969, "total_vaccinated": 8210605, "vaccine_doses": 15205854 }, "EC": { "cases": 961345, "deaths": 35801, "deaths_per_million": 2011.548, "fully_vaccinated": 14050213, "name": "Ecuador", "percent_fully_vaccinated": 78.94, "percent_vaccinated": 85.47, "population": 17797737, "total_vaccinated": 15210904, "vaccine_doses": 36525038 }, "EE": { "cases": 586399, "deaths": 2620, "deaths_per_million": 1971.851, "fully_vaccinated": 848716, "name": "Estland", "percent_fully_vaccinated": 63.88, "percent_vaccinated": 65.03, "population": 1328701, "total_vaccinated": 864048, "vaccine_doses": 1999844 }, "EG": { "cases": 515645, "deaths": 24765, "deaths_per_million": 226.657, "fully_vaccinated": 38312748, "name": "Egipte", "percent_fully_vaccinated": 35.06, "percent_vaccinated": 47.04, "population": 109262178, "total_vaccinated": 51394896, "vaccine_doses": 94288193 }, "EH": { "name": "Wes-Sahara", "population": 611872 }, "ER": { "cases": 9995, "deaths": 103, "deaths_per_million": 28.451, "fully_vaccinated": null, "name": "Eritrea", "percent_vaccinated": null, "population": 3620312, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "ES": { "cases": 13203228, "deaths": 110394, "deaths_per_million": 2324.724, "fully_vaccinated": 40597752, "name": "Spanje", "percent_fully_vaccinated": 85.49, "percent_vaccinated": 86.92, "population": 47486935, "total_vaccinated": 41274079, "vaccine_doses": 95425998 }, "ET": { "cases": 492046, "deaths": 7568, "deaths_per_million": 62.918, "fully_vaccinated": 38296046, "name": "Ethiopië", "percent_fully_vaccinated": 31.84, "percent_vaccinated": 37.16, "population": 120283026, "total_vaccinated": 44695420, "vaccine_doses": 52192941 }, "EU": { "cases": 159152522, "deaths": 1118199, "deaths_per_million": 2498.246, "fully_vaccinated": 327815177, "name": "Europese Unie", "note": "Data vir lidlande van die [[Europese Unie]] word individueel gelys, maar word ook gerieflikheidshalwe hier bygetel. Hulle word nie dubbel getel vir die wêreldtotaal nie.", "percent_fully_vaccinated": 73.24, "percent_vaccinated": 75.49, "population": 447593544, "total_vaccinated": 337904235, "vaccine_doses": 892012305 }, "FI": { "cases": 1171034, "deaths": 5012, "deaths_per_million": 905.348, "fully_vaccinated": 4336068, "name": "Finland", "percent_fully_vaccinated": 78.33, "percent_vaccinated": 81.62, "population": 5535992, "total_vaccinated": 4518264, "vaccine_doses": 12203932 }, "FJ": { "cases": 67549, "deaths": 870, "deaths_per_million": 940.937, "fully_vaccinated": 636509, "name": "Fidji", "percent_fully_vaccinated": 68.84, "percent_vaccinated": 76.51, "population": 924610, "total_vaccinated": 707425, "vaccine_doses": 1495983 }, "FK": { "cases": 1835, "deaths": null, "fully_vaccinated": 1775, "name": "Falkland-eilande", "percent_vaccinated": 75.57, "population": 3764, "total_vaccinated": 2632, "vaccine_doses": 4407 }, "FM": { "cases": 3526, "deaths": 4, "deaths_per_million": 35.357, "fully_vaccinated": null, "name": "Gefedereerde State van Mikronesië", "percent_vaccinated": null, "population": 113131, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "FO": { "cases": 34658, "deaths": 28, "deaths_per_million": 529.421, "fully_vaccinated": 40895, "name": "Faroëreilande", "percent_fully_vaccinated": 83.37, "percent_vaccinated": 85.04, "population": 52888, "total_vaccinated": 41715, "vaccine_doses": 103894 }, "FR": { "cases": 33802812, "deaths": 151963, "deaths_per_million": 2253.908, "fully_vaccinated": 52989925, "name": "Frankryk", "percent_fully_vaccinated": 78.59, "percent_vaccinated": 80.86, "population": 67422000, "total_vaccinated": 54515541, "vaccine_doses": 148330715 }, "GA": { "cases": 48511, "deaths": 306, "deaths_per_million": 130.703, "fully_vaccinated": 256802, "name": "Gaboen", "percent_fully_vaccinated": 10.97, "percent_vaccinated": 13.22, "population": 2341179, "total_vaccinated": 309473, "vaccine_doses": 568751 }, "GB": { "cases": 23391944, "deaths": 184139, "deaths_per_million": 2736.863, "fully_vaccinated": 50403747, "name": "Verenigde Koninkryk", "percent_fully_vaccinated": 74.92, "percent_vaccinated": 79.79, "population": 67281040, "total_vaccinated": 53684877, "vaccine_doses": 150393033 }, "GD": { "cases": 18786, "deaths": 234, "deaths_per_million": 1877.859, "fully_vaccinated": 38671, "name": "Grenada", "percent_fully_vaccinated": 31.03, "percent_vaccinated": 35.21, "population": 124610, "total_vaccinated": 43873, "vaccine_doses": 89516 }, "GE": { "cases": 1686218, "deaths": 16859, "deaths_per_million": 4486.187, "fully_vaccinated": 1273576, "name": "Georgië", "percent_fully_vaccinated": 33.89, "percent_vaccinated": 43.64, "population": 3757980, "total_vaccinated": 1639970, "vaccine_doses": 2913546 }, "GF": { "name": "Frans-Guyana" }, "GG": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 51351, "name": "Guernsey", "percent_fully_vaccinated": 81.01, "percent_vaccinated": 85.42, "population": 63065, "total_vaccinated": 54146, "vaccine_doses": 157708 }, "GH": { "cases": 168007, "deaths": 1457, "deaths_per_million": 44.376, "fully_vaccinated": 7880395, "name": "Ghana", "percent_fully_vaccinated": 24, "percent_vaccinated": 33.63, "population": 32833031, "total_vaccinated": 11042809, "vaccine_doses": 19883528 }, "GI": { "cases": 19902, "deaths": 105, "deaths_per_million": 3213.958, "fully_vaccinated": 41421, "name": "Gibraltar", "percent_fully_vaccinated": 122.94, "percent_vaccinated": 124.88, "population": 32670, "total_vaccinated": 42074, "vaccine_doses": 119855 }, "GL": { "cases": 11971, "deaths": 21, "deaths_per_million": 373.38, "fully_vaccinated": 38502, "name": "Groenland", "percent_fully_vaccinated": 67.7, "percent_vaccinated": 72.52, "population": 56243, "total_vaccinated": 41243, "vaccine_doses": 79745 }, "GM": { "cases": 12078, "deaths": 368, "deaths_per_million": 139.398, "fully_vaccinated": 354340, "name": "Gambië", "percent_fully_vaccinated": 14.25, "percent_vaccinated": 18.07, "population": 2639916, "total_vaccinated": 449464, "vaccine_doses": 812811 }, "GN": { "cases": 37358, "deaths": 445, "deaths_per_million": 32.885, "fully_vaccinated": 2712094, "name": "Guinee", "percent_fully_vaccinated": 20.04, "percent_vaccinated": 34.3, "population": 13531906, "total_vaccinated": 4640906, "vaccine_doses": 6299160 }, "GP": { "name": "Guadeloupe" }, "GQ": { "cases": 16708, "deaths": 183, "deaths_per_million": 111.963, "fully_vaccinated": 208104, "name": "Ekwatoriaal-Guinee", "percent_fully_vaccinated": 14.35, "percent_vaccinated": 18.46, "population": 1634466, "total_vaccinated": 267610, "vaccine_doses": 484554 }, "GR": { "cases": 4349423, "deaths": 30999, "deaths_per_million": 2967.728, "fully_vaccinated": 7632884, "name": "Griekeland", "percent_fully_vaccinated": 73.07, "percent_vaccinated": 75.85, "population": 10445365, "total_vaccinated": 7922996, "vaccine_doses": 21242345 }, "GS": { "name": "Suid-Georgië en die Suidelike Sandwicheilande" }, "GT": { "cases": 1027805, "deaths": 18972, "deaths_per_million": 1077.435, "fully_vaccinated": 6435948, "name": "Guatemala", "percent_fully_vaccinated": 36.55, "percent_vaccinated": 47.51, "population": 17608483, "total_vaccinated": 8366500, "vaccine_doses": 18355848 }, "GU": { "name": "Guam", "population": 170184 }, "GW": { "cases": 8412, "deaths": 172, "deaths_per_million": 83.466, "fully_vaccinated": 342389, "name": "Guinee-Bissau", "percent_fully_vaccinated": 16.62, "percent_vaccinated": 25.72, "population": 2060721, "total_vaccinated": 529954, "vaccine_doses": 573125 }, "GY": { "cases": 69676, "deaths": 1271, "deaths_per_million": 1579.732, "fully_vaccinated": 461605, "name": "Guyana", "percent_fully_vaccinated": 57.37, "percent_vaccinated": 60.39, "population": 804567, "total_vaccinated": 485891, "vaccine_doses": 1017969 }, "HK": { "cases": 1339793, "deaths": 9493, "deaths_per_million": 1266.649, "fully_vaccinated": 6504490, "name": "Hongkong", "percent_fully_vaccinated": 86.79, "percent_vaccinated": 90.24, "population": 7494578, "total_vaccinated": 6762996, "vaccine_doses": 17992347 }, "HN": { "cases": 438050, "deaths": 10932, "deaths_per_million": 1063.595, "fully_vaccinated": 5432244, "name": "Honduras", "percent_fully_vaccinated": 52.85, "percent_vaccinated": 61.64, "population": 10278346, "total_vaccinated": 6335843, "vaccine_doses": 14700875 }, "HR": { "cases": 1182836, "deaths": 16277, "deaths_per_million": 4008.98, "fully_vaccinated": 2246264, "name": "Kroasië", "percent_fully_vaccinated": 55.32, "percent_vaccinated": 57.05, "population": 4060135, "total_vaccinated": 2316348, "vaccine_doses": 5264053 }, "HT": { "cases": 32223, "deaths": 838, "deaths_per_million": 73.203, "fully_vaccinated": 161066, "name": "Haïti", "percent_fully_vaccinated": 1.41, "percent_vaccinated": 2.17, "population": 11447569, "total_vaccinated": 248075, "vaccine_doses": 351767 }, "HU": { "cases": 1965481, "deaths": 46790, "deaths_per_million": 4818.85, "fully_vaccinated": 6200225, "name": "Hongarye", "percent_fully_vaccinated": 63.86, "percent_vaccinated": 66.05, "population": 9709786, "total_vaccinated": 6413420, "vaccine_doses": 16530488 }, "ID": { "cases": 6191664, "deaths": 156957, "deaths_per_million": 573.352, "fully_vaccinated": 169882385, "name": "Indonesië", "percent_fully_vaccinated": 62.06, "percent_vaccinated": 73.89, "population": 273753191, "total_vaccinated": 202268728, "vaccine_doses": 427093056 }, "IE": { "cases": 1644166, "deaths": 7675, "deaths_per_million": 1539.148, "fully_vaccinated": 4046244, "name": "Republiek Ierland", "percent_fully_vaccinated": 81.14, "percent_vaccinated": 82.09, "population": 4986526, "total_vaccinated": 4093582, "vaccine_doses": 11008319 }, "IL": { "cases": 4571917, "deaths": 11349, "deaths_per_million": 1221.505, "fully_vaccinated": 6149030, "name": "Israel", "percent_fully_vaccinated": 66.18, "percent_vaccinated": 72.27, "population": 9291000, "total_vaccinated": 6714508, "vaccine_doses": 18209044 }, "IM": { "cases": 37696, "deaths": 114, "deaths_per_million": 1352.907, "fully_vaccinated": 67106, "name": "Man (eiland)", "percent_fully_vaccinated": 78.57, "percent_vaccinated": 81.44, "population": 84263, "total_vaccinated": 69560, "vaccine_doses": 189994 }, "IN": { "cases": 43959321, "deaths": 526211, "deaths_per_million": 373.845, "fully_vaccinated": 931350168, "name": "Indië", "percent_fully_vaccinated": 66.17, "percent_vaccinated": 72.52, "population": 1407563842, "total_vaccinated": 1020800260, "vaccine_doses": 2032936191 }, "IO": { "name": "Britse Indiese Oseaangebied" }, "IQ": { "cases": 2440414, "deaths": 25308, "deaths_per_million": 581.344, "fully_vaccinated": 7711659, "name": "Irak", "percent_fully_vaccinated": 17.71, "percent_vaccinated": 25.21, "population": 43533592, "total_vaccinated": 10973556, "vaccine_doses": 18904252 }, "IR": { "cases": 7368945, "deaths": 141837, "deaths_per_million": 1613.188, "fully_vaccinated": 58058144, "name": "Iran", "percent_fully_vaccinated": 66.03, "percent_vaccinated": 73.58, "population": 87923432, "total_vaccinated": 64698435, "vaccine_doses": 150984487 }, "IS": { "cases": 201648, "deaths": 179, "deaths_per_million": 483.346, "fully_vaccinated": 290193, "name": "Ysland", "percent_fully_vaccinated": 78.69, "percent_vaccinated": 84, "population": 370335, "total_vaccinated": 309770, "vaccine_doses": 805469 }, "IT": { "cases": 20898059, "deaths": 171638, "deaths_per_million": 2897.317, "fully_vaccinated": 47954831, "name": "Italië", "percent_fully_vaccinated": 80.95, "percent_vaccinated": 85.78, "population": 59240330, "total_vaccinated": 50816058, "vaccine_doses": 139499043 }, "JE": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 81088, "name": "New Jersey", "percent_fully_vaccinated": 73.97, "percent_vaccinated": 76.45, "population": 109618, "total_vaccinated": 83808, "vaccine_doses": 237658 }, "JM": { "cases": 145983, "deaths": 3187, "deaths_per_million": 1127.067, "fully_vaccinated": 717947, "name": "Jamaika", "percent_fully_vaccinated": 25.39, "percent_vaccinated": 29, "population": 2827694, "total_vaccinated": 820136, "vaccine_doses": 1469784 }, "JO": { "cases": 1709879, "deaths": 14074, "deaths_per_million": 1262.437, "fully_vaccinated": 4551253, "name": "Jordanië", "percent_fully_vaccinated": 40.82, "percent_vaccinated": 43.17, "population": 11148278, "total_vaccinated": 4812827, "vaccine_doses": 10032773 }, "JP": { "cases": 12137977, "deaths": 32304, "deaths_per_million": 259.236, "fully_vaccinated": 102494174, "name": "Japan", "percent_fully_vaccinated": 82.25, "percent_vaccinated": 83.35, "population": 124612530, "total_vaccinated": 103864269, "vaccine_doses": 295544556 }, "KE": { "cases": 337500, "deaths": 5672, "deaths_per_million": 107.008, "fully_vaccinated": 9326814, "name": "Kenia", "percent_fully_vaccinated": 16.96, "percent_vaccinated": 22.99, "population": 53005614, "total_vaccinated": 12641679, "vaccine_doses": 18535975 }, "KG": { "cases": 202685, "deaths": 2991, "deaths_per_million": 458.198, "fully_vaccinated": 1326878, "name": "Kirgisië", "percent_fully_vaccinated": 20.33, "percent_vaccinated": 24.15, "population": 6527743, "total_vaccinated": 1576526, "vaccine_doses": 3170533 }, "KH": { "cases": 136680, "deaths": 3056, "deaths_per_million": 184.218, "fully_vaccinated": 14411480, "name": "Kambodja", "percent_fully_vaccinated": 86.87, "percent_vaccinated": 91.05, "population": 16589023, "total_vaccinated": 15104932, "vaccine_doses": 41584033 }, "KI": { "cases": 3430, "deaths": 13, "deaths_per_million": 100.874, "fully_vaccinated": 60670, "name": "Kiribati", "percent_fully_vaccinated": 49.98, "percent_vaccinated": 66.37, "population": 128874, "total_vaccinated": 80566, "vaccine_doses": 147497 }, "KM": { "cases": 8306, "deaths": 160, "deaths_per_million": 194.736, "fully_vaccinated": 362030, "name": "Comore-eilande", "percent_fully_vaccinated": 44.06, "percent_vaccinated": 49.79, "population": 821626, "total_vaccinated": 409094, "vaccine_doses": 642320 }, "KN": { "cases": 6453, "deaths": 46, "deaths_per_million": 966.265, "fully_vaccinated": 26294, "name": "St. Kitts en Nevis", "percent_fully_vaccinated": 49.11, "percent_vaccinated": 58.2, "population": 47606, "total_vaccinated": 31162, "vaccine_doses": 60467 }, "KP": { "cases": 1, "deaths": 6, "deaths_per_million": 0.231, "name": "Noord-Korea", "population": 25971909 }, "KR": { "cases": 19620517, "deaths": 24992, "deaths_per_million": 482.19, "fully_vaccinated": 44649491, "name": "Suid-Korea", "percent_fully_vaccinated": 86.15, "percent_vaccinated": 86.99, "population": 51830139, "total_vaccinated": 45085163, "vaccine_doses": 127137268 }, "KW": { "cases": 653730, "deaths": 2559, "deaths_per_million": 602.101, "fully_vaccinated": 3328032, "name": "Koeweit", "percent_fully_vaccinated": 78.3, "percent_vaccinated": 80.9, "population": 4250114, "total_vaccinated": 3438215, "vaccine_doses": 8164098 }, "KY": { "cases": 28784, "deaths": 29, "deaths_per_million": 425.619, "fully_vaccinated": 59931, "name": "Kaaimanseilande", "percent_fully_vaccinated": 87.96, "percent_vaccinated": 90.3, "population": 68136, "total_vaccinated": 61529, "vaccine_doses": 147211 }, "KZ": { "cases": 1433859, "deaths": 19022, "deaths_per_million": 990.912, "fully_vaccinated": 10512310, "name": "Kasakstan", "percent_fully_vaccinated": 54.76, "percent_vaccinated": 56.16, "population": 19196465, "total_vaccinated": 10781555, "vaccine_doses": 20918681 }, "LA": { "cases": 211052, "deaths": 757, "deaths_per_million": 101.952, "fully_vaccinated": 5076787, "name": "Laos", "percent_fully_vaccinated": 68.8, "percent_vaccinated": 78.84, "population": 7425058, "total_vaccinated": 5817695, "vaccine_doses": 10894482 }, "LB": { "cases": 1167040, "deaths": 10523, "deaths_per_million": 1881.583, "fully_vaccinated": 2384459, "name": "Libanon", "percent_fully_vaccinated": 42.64, "percent_vaccinated": 48.42, "population": 5592631, "total_vaccinated": 2708007, "vaccine_doses": 5714614 }, "LC": { "cases": 27843, "deaths": 385, "deaths_per_million": 2143.032, "fully_vaccinated": 54514, "name": "St. Lucia", "percent_fully_vaccinated": 30.34, "percent_vaccinated": 33.25, "population": 179652, "total_vaccinated": 59742, "vaccine_doses": 121952 }, "LI": { "cases": 18653, "deaths": 86, "deaths_per_million": 2202.925, "fully_vaccinated": 26436, "name": "Liechtenstein", "percent_fully_vaccinated": 67.72, "percent_vaccinated": 68.53, "population": 39039, "total_vaccinated": 26752, "vaccine_doses": 71107 }, "LK": { "cases": 665379, "deaths": 16548, "deaths_per_million": 760.008, "fully_vaccinated": 14553903, "name": "Sri Lanka", "percent_fully_vaccinated": 66.84, "percent_vaccinated": 78.56, "population": 21773441, "total_vaccinated": 17104952, "vaccine_doses": 39662637 }, "LR": { "cases": 7508, "deaths": 294, "deaths_per_million": 56.61, "fully_vaccinated": 2328125, "name": "Liberië", "percent_fully_vaccinated": 44.83, "percent_vaccinated": 50.95, "population": 5193416, "total_vaccinated": 2645947, "vaccine_doses": 2921554 }, "LS": { "cases": 34040, "deaths": 702, "deaths_per_million": 307.699, "fully_vaccinated": 872661, "name": "Lesotho", "percent_fully_vaccinated": 38.25, "percent_vaccinated": 40.51, "population": 2281454, "total_vaccinated": 924248, "vaccine_doses": 1077116 }, "LT": { "cases": 1180648, "deaths": 9207, "deaths_per_million": 3303.966, "fully_vaccinated": 1877144, "name": "Litaue", "percent_fully_vaccinated": 67.36, "percent_vaccinated": 70.09, "population": 2786651, "total_vaccinated": 1953211, "vaccine_doses": 4492453 }, "LU": { "cases": 281839, "deaths": 1109, "deaths_per_million": 1734.653, "fully_vaccinated": 462338, "name": "Luxemburg", "percent_fully_vaccinated": 72.83, "percent_vaccinated": 75.31, "population": 639321, "total_vaccinated": 481492, "vaccine_doses": 1319686 }, "LV": { "cases": 860303, "deaths": 5890, "deaths_per_million": 3143.145, "fully_vaccinated": 1305976, "name": "Letland", "percent_fully_vaccinated": 69.69, "percent_vaccinated": 71.84, "population": 1873919, "total_vaccinated": 1346184, "vaccine_doses": 2895716 }, "LY": { "cases": 503611, "deaths": 6431, "deaths_per_million": 954.823, "fully_vaccinated": 1215576, "name": "Libië", "percent_fully_vaccinated": 18.05, "percent_vaccinated": 33.96, "population": 6735277, "total_vaccinated": 2287022, "vaccine_doses": 3667090 }, "MA": { "cases": 1259974, "deaths": 16228, "deaths_per_million": 437.689, "fully_vaccinated": 23450432, "name": "Marokko", "percent_fully_vaccinated": 63.25, "percent_vaccinated": 67.33, "population": 37076584, "total_vaccinated": 24962759, "vaccine_doses": 54924940 }, "MC": { "cases": 14037, "deaths": 61, "deaths_per_million": 1662.76, "fully_vaccinated": 23308, "name": "Monaco", "percent_fully_vaccinated": 58.98, "percent_vaccinated": 67.49, "population": 36686, "total_vaccinated": 26672, "vaccine_doses": 49980 }, "MD": { "cases": 532187, "deaths": 11608, "deaths_per_million": 3791.598, "fully_vaccinated": 1063425, "name": "Moldowa", "percent_fully_vaccinated": 26.43, "percent_vaccinated": 26.87, "population": 3061506, "total_vaccinated": 1081073, "vaccine_doses": 2165600 }, "ME": { "cases": 256524, "deaths": 2742, "deaths_per_million": 4367.223, "fully_vaccinated": 284151, "name": "Montenegro", "percent_fully_vaccinated": 45.26, "percent_vaccinated": 46.51, "population": 627859, "total_vaccinated": 292030, "vaccine_doses": 676796 }, "MF": { "name": "Saint-Martin" }, "MG": { "cases": 66416, "deaths": 1407, "deaths_per_million": 48.659, "fully_vaccinated": 1289181, "name": "Madagaskar", "percent_fully_vaccinated": 4.46, "percent_vaccinated": 4.6, "population": 28915653, "total_vaccinated": 1330462, "vaccine_doses": 2369775 }, "MH": { "cases": 59, "deaths": null, "fully_vaccinated": null, "name": "Marshalleilande", "percent_vaccinated": null, "population": 42050, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "MK": { "cases": 326154, "deaths": 9368, "deaths_per_million": 4453.89, "fully_vaccinated": 837577, "name": "Noord-Masedonië", "percent_fully_vaccinated": 39.82, "percent_vaccinated": 40.61, "population": 2103330, "total_vaccinated": 854061, "vaccine_doses": 1856093 }, "ML": { "cases": 31221, "deaths": 739, "deaths_per_million": 33.737, "fully_vaccinated": 1428505, "name": "Mali", "percent_fully_vaccinated": 6.52, "percent_vaccinated": 8.96, "population": 21904983, "total_vaccinated": 1962791, "vaccine_doses": 2683868 }, "MM": { "cases": 614009, "deaths": 19434, "deaths_per_million": 361.24, "fully_vaccinated": 27027467, "name": "Mianmar", "percent_fully_vaccinated": 49.31, "percent_vaccinated": 60.22, "population": 53798084, "total_vaccinated": 33004742, "vaccine_doses": 62259560 }, "MN": { "cases": 942186, "deaths": 2119, "deaths_per_million": 632.956, "fully_vaccinated": 2175617, "name": "Mongolië", "percent_fully_vaccinated": 65.35, "percent_vaccinated": 68.27, "population": 3347782, "total_vaccinated": 2272965, "vaccine_doses": 5492919 }, "MO": { "cases": 789, "deaths": 6, "deaths_per_million": 8.739, "fully_vaccinated": 588234, "name": "Macau", "percent_fully_vaccinated": 85.67, "percent_vaccinated": 89.69, "population": 686607, "total_vaccinated": 615784, "vaccine_doses": 1447651 }, "MP": { "name": "Noordelike Mariana-eilande" }, "MQ": { "name": "Martinique" }, "MR": { "cases": 62501, "deaths": 991, "deaths_per_million": 214.736, "fully_vaccinated": 1335276, "name": "Mauritanië", "percent_fully_vaccinated": 28.93, "percent_vaccinated": 41.79, "population": 4614974, "total_vaccinated": 1928484, "vaccine_doses": 2853551 }, "MS": { "cases": 1045, "deaths": 8, "deaths_per_million": 1811.184, "fully_vaccinated": 1903, "name": "Montserrat", "percent_fully_vaccinated": 43.08, "percent_vaccinated": 46.95, "population": 4417, "total_vaccinated": 2074, "vaccine_doses": 4487 }, "MT": { "cases": 112631, "deaths": 792, "deaths_per_million": 1503.565, "fully_vaccinated": 470206, "name": "Malta", "percent_fully_vaccinated": 89.27, "percent_vaccinated": 90.62, "population": 526748, "total_vaccinated": 477341, "vaccine_doses": 1328316 }, "MU": { "cases": 244850, "deaths": 1011, "deaths_per_million": 778.342, "fully_vaccinated": 977728, "name": "Mauritius", "percent_fully_vaccinated": 75.27, "percent_vaccinated": 78.68, "population": 1298915, "total_vaccinated": 1021934, "vaccine_doses": 2564102 }, "MV": { "cases": 184302, "deaths": 307, "deaths_per_million": 588.734, "fully_vaccinated": 384715, "name": "Maledive", "percent_fully_vaccinated": 73.78, "percent_vaccinated": 76.51, "population": 521458, "total_vaccinated": 398984, "vaccine_doses": 949382 }, "MW": { "cases": 87365, "deaths": 2664, "deaths_per_million": 133.938, "fully_vaccinated": 1517989, "name": "Malawi", "percent_fully_vaccinated": 7.63, "percent_vaccinated": 10.69, "population": 19889742, "total_vaccinated": 2125294, "vaccine_doses": 3171945 }, "MX": { "cases": 6686954, "deaths": 327412, "deaths_per_million": 2584.047, "fully_vaccinated": 79947470, "name": "Meksiko", "percent_fully_vaccinated": 63.1, "percent_vaccinated": 72.87, "population": 126705138, "total_vaccinated": 92333818, "vaccine_doses": 209673612 }, "MY": { "cases": 4668139, "deaths": 35946, "deaths_per_million": 1070.654, "fully_vaccinated": 27436896, "name": "Maleisië", "percent_fully_vaccinated": 81.72, "percent_vaccinated": 83.6, "population": 33573874, "total_vaccinated": 28068792, "vaccine_doses": 71797706 }, "MZ": { "cases": 229483, "deaths": 2215, "deaths_per_million": 69.052, "fully_vaccinated": 14098645, "name": "Mosambiek", "percent_fully_vaccinated": 43.83, "percent_vaccinated": 46.57, "population": 32077072, "total_vaccinated": 14978771, "vaccine_doses": 31616078 }, "NA": { "cases": 169253, "deaths": 4069, "deaths_per_million": 1608.204, "fully_vaccinated": 443559, "name": "Namibië", "percent_fully_vaccinated": 17.53, "percent_vaccinated": 20.31, "population": 2530151, "total_vaccinated": 513856, "vaccine_doses": 856277 }, "NC": { "cases": 69796, "deaths": 314, "deaths_per_million": 1091.035, "fully_vaccinated": 180518, "name": "Nieu-Kaledonië", "percent_fully_vaccinated": 62.72, "percent_vaccinated": 65.52, "population": 287800, "total_vaccinated": 188554, "vaccine_doses": 462522 }, "NE": { "cases": 9104, "deaths": 311, "deaths_per_million": 12.316, "fully_vaccinated": 2888988, "name": "Niger", "percent_fully_vaccinated": 11.44, "percent_vaccinated": 14.44, "population": 25252722, "total_vaccinated": 3647695, "vaccine_doses": 4394310 }, "NF": { "name": "Norfolkeiland" }, "NG": { "cases": 260977, "deaths": 3147, "deaths_per_million": 14.747, "fully_vaccinated": 24675659, "name": "Nigerië", "percent_fully_vaccinated": 11.56, "percent_vaccinated": 17.13, "population": 213401323, "total_vaccinated": 36549506, "vaccine_doses": 56126494 }, "NI": { "cases": 14807, "deaths": 244, "deaths_per_million": 35.618, "fully_vaccinated": 5611220, "name": "Nicaragua", "percent_fully_vaccinated": 81.91, "percent_vaccinated": 87.46, "population": 6850540, "total_vaccinated": 5991284, "vaccine_doses": 11602504 }, "NL": { "cases": 8338711, "deaths": 22576, "deaths_per_million": 1289.932, "fully_vaccinated": 12111092, "name": "Nederland", "percent_fully_vaccinated": 69.2, "percent_vaccinated": 74, "population": 17501696, "total_vaccinated": 12950702, "vaccine_doses": 36045756 }, "NO": { "cases": 1455414, "deaths": 3623, "deaths_per_million": 670.551, "fully_vaccinated": 4049727, "name": "Noorweë", "percent_fully_vaccinated": 74.95, "percent_vaccinated": 80.38, "population": 5403021, "total_vaccinated": 4343124, "vaccine_doses": 11498817 }, "NP": { "cases": 985417, "deaths": 11962, "deaths_per_million": 398.269, "fully_vaccinated": 20523367, "name": "Nepal", "percent_fully_vaccinated": 68.33, "percent_vaccinated": 81.93, "population": 30034989, "total_vaccinated": 24607594, "vaccine_doses": 52269883 }, "NR": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 8585, "name": "Nauru", "percent_fully_vaccinated": 68.61, "percent_vaccinated": 83.86, "population": 12512, "total_vaccinated": 10493, "vaccine_doses": 24005 }, "NU": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 1417, "name": "Niue", "percent_fully_vaccinated": 87.79, "percent_vaccinated": 102.23, "population": 1614, "total_vaccinated": 1650, "vaccine_doses": 4161 }, "NZ": { "cases": 1605416, "deaths": 1479, "deaths_per_million": 288.319, "fully_vaccinated": 4126426, "name": "Nieu-Seeland", "percent_fully_vaccinated": 80.44, "percent_vaccinated": 83.73, "population": 5129728, "total_vaccinated": 4295027, "vaccine_doses": 11456639 }, "OM": { "cases": 395737, "deaths": 4628, "deaths_per_million": 1023.787, "fully_vaccinated": 3039478, "name": "Oman", "percent_fully_vaccinated": 58.19, "percent_vaccinated": 62.54, "population": 4520471, "total_vaccinated": 3266729, "vaccine_doses": 7068002 }, "PA": { "cases": 948473, "deaths": 8412, "deaths_per_million": 1933.23, "fully_vaccinated": 3123937, "name": "Panama", "percent_fully_vaccinated": 71.79, "percent_vaccinated": 80.16, "population": 4351267, "total_vaccinated": 3487798, "vaccine_doses": 8449454 }, "PE": { "cases": 3873702, "deaths": 214120, "deaths_per_million": 6350.793, "fully_vaccinated": 27848144, "name": "Peru", "percent_fully_vaccinated": 82.6, "percent_vaccinated": 87.93, "population": 33715472, "total_vaccinated": 29645865, "vaccine_doses": 80166089 }, "PF": { "cases": 74998, "deaths": 649, "deaths_per_million": 2134.644, "fully_vaccinated": 180807, "name": "Frans-Polinesië", "percent_fully_vaccinated": 63.99, "percent_vaccinated": 66.67, "population": 304032, "total_vaccinated": 188352, "vaccine_doses": 453259 }, "PG": { "cases": 44776, "deaths": 663, "deaths_per_million": 66.637, "fully_vaccinated": 281948, "name": "Papoea-Nieu-Guinee", "percent_fully_vaccinated": 2.83, "percent_vaccinated": 3.43, "population": 9949437, "total_vaccinated": 341307, "vaccine_doses": 623255 }, "PH": { "cases": 3764346, "deaths": 60704, "deaths_per_million": 533.051, "fully_vaccinated": 71835024, "name": "Filippyne", "percent_fully_vaccinated": 63.08, "percent_vaccinated": 67.12, "population": 113880328, "total_vaccinated": 76438466, "vaccine_doses": 156547670 }, "PK": { "cases": 1553325, "deaths": 30483, "deaths_per_million": 131.732, "fully_vaccinated": 129080769, "name": "Pakistan", "percent_fully_vaccinated": 55.78, "percent_vaccinated": 59.69, "population": 231402116, "total_vaccinated": 138119856, "vaccine_doses": 284289911 }, "PL": { "cases": 6061946, "deaths": 116547, "deaths_per_million": 3042.389, "fully_vaccinated": 22525717, "name": "Pole", "percent_fully_vaccinated": 58.8, "percent_vaccinated": 59.38, "population": 38307726, "total_vaccinated": 22747238, "vaccine_doses": 54818028 }, "PM": { "cases": 3083, "deaths": 1, "deaths_per_million": 169.981, "name": "Sint Pierre en Miquelon", "population": 5883 }, "PN": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 47, "name": "Pitcairneilande", "percent_fully_vaccinated": 100, "percent_vaccinated": 100, "total_vaccinated": 47, "vaccine_doses": 94 }, "PR": { "population": 2828246 }, "PS": { "cases": 682096, "deaths": 5678, "deaths_per_million": 1106.091, "fully_vaccinated": 1773409, "name": "Staat Palestina", "percent_fully_vaccinated": 34.55, "percent_vaccinated": 39.15, "population": 5133392, "total_vaccinated": 2009619, "vaccine_doses": 3737310 }, "PT": { "cases": 5337121, "deaths": 24587, "deaths_per_million": 2389.383, "fully_vaccinated": 8899233, "name": "Portugal", "percent_fully_vaccinated": 86.48, "percent_vaccinated": 94.65, "population": 10290103, "total_vaccinated": 9740081, "vaccine_doses": 24793071 }, "PW": { "cases": 5308, "deaths": 6, "deaths_per_million": 332.889, "name": "Palau", "population": 18024 }, "PY": { "cases": 701060, "deaths": 19147, "deaths_per_million": 2856.142, "fully_vaccinated": 3493080, "name": "Paraguay", "percent_fully_vaccinated": 52.11, "percent_vaccinated": 59.21, "population": 6703799, "total_vaccinated": 3969185, "vaccine_doses": 9215489 }, "QA": { "cases": 406225, "deaths": 680, "deaths_per_million": 252.954, "fully_vaccinated": 2743181, "name": "Katar", "percent_fully_vaccinated": 102.04, "percent_vaccinated": 102.04, "population": 2688235, "total_vaccinated": 2743181, "vaccine_doses": 7302700 }, "RE": { "name": "Réunion" }, "RO": { "cases": 3043205, "deaths": 65935, "deaths_per_million": 3411.273, "fully_vaccinated": 8114769, "name": "Roemenië", "percent_fully_vaccinated": 42.42, "percent_vaccinated": 42.3, "population": 19328560, "total_vaccinated": 8176457, "vaccine_doses": 16827486 }, "RS": { "cases": 2107150, "deaths": 16253, "deaths_per_million": 2365.261, "fully_vaccinated": 3278198, "name": "Serwië", "percent_fully_vaccinated": 47.71, "percent_vaccinated": 48.81, "population": 6871547, "total_vaccinated": 3354075, "vaccine_doses": 8534688 }, "RU": { "cases": 18295035, "deaths": 374563, "deaths_per_million": 2581.364, "fully_vaccinated": 75041866, "name": "Rusland", "percent_fully_vaccinated": 51.72, "percent_vaccinated": 56.68, "population": 145102755, "total_vaccinated": 82246152, "vaccine_doses": 170307823 }, "RW": { "cases": 132211, "deaths": 1466, "deaths_per_million": 108.9, "fully_vaccinated": 8822309, "name": "Rwanda", "percent_fully_vaccinated": 65.54, "percent_vaccinated": 67.91, "population": 13461888, "total_vaccinated": 9141570, "vaccine_doses": 25522207 }, "SA": { "cases": 809026, "deaths": 9245, "deaths_per_million": 257.16, "fully_vaccinated": 25082132, "name": "Saoedi-Arabië", "percent_fully_vaccinated": 70.97, "percent_vaccinated": 75.59, "population": 35950396, "total_vaccinated": 26713922, "vaccine_doses": 66700629 }, "SB": { "cases": 21544, "deaths": 153, "deaths_per_million": 216.147, "fully_vaccinated": 187200, "name": "Salomonseilande", "percent_fully_vaccinated": 26.45, "percent_vaccinated": 40.9, "population": 707851, "total_vaccinated": 289502, "vaccine_doses": 479045 }, "SC": { "cases": 45429, "deaths": 168, "deaths_per_million": 1577.909, "fully_vaccinated": 80925, "name": "Seychelle", "percent_fully_vaccinated": 76.01, "percent_vaccinated": 80, "population": 106470, "total_vaccinated": 85180, "vaccine_doses": 221597 }, "SD": { "cases": 63006, "deaths": 4957, "deaths_per_million": 108.57, "fully_vaccinated": 4536964, "name": "Soedan", "percent_fully_vaccinated": 10.1, "percent_vaccinated": 14.81, "population": 45657202, "total_vaccinated": 6651268, "vaccine_doses": 8179010 }, "SE": { "cases": 2539715, "deaths": 19358, "deaths_per_million": 1849.414, "fully_vaccinated": 7651988, "name": "Swede", "percent_fully_vaccinated": 75.31, "percent_vaccinated": 77.15, "population": 10467097, "total_vaccinated": 7838695, "vaccine_doses": 22674504 }, "SG": { "cases": 1694454, "deaths": 1492, "deaths_per_million": 273.581, "fully_vaccinated": 4999903, "name": "Singapoer", "percent_fully_vaccinated": 91.68, "percent_vaccinated": 92.08, "population": 5453600, "total_vaccinated": 5021910, "vaccine_doses": 14272705 }, "SH": { "cases": 4, "deaths": null, "fully_vaccinated": 3531, "name": "Sint Helena, Ascension en Tristan da Cunha", "percent_vaccinated": 71.83, "population": 5404, "total_vaccinated": 4361, "vaccine_doses": 7892 }, "SI": { "cases": 1079192, "deaths": 6690, "deaths_per_million": 3156.539, "fully_vaccinated": 1222225, "name": "Slowenië", "percent_fully_vaccinated": 57.67, "percent_vaccinated": 59.72, "population": 2119410, "total_vaccinated": 1265802, "vaccine_doses": 2996643 }, "SJ": { "name": "Svalbard en Jan Mayen" }, "SK": { "cases": 2577417, "deaths": 20212, "deaths_per_million": 3710.243, "fully_vaccinated": 2767426, "name": "Slowakye", "percent_fully_vaccinated": 50.8, "percent_vaccinated": 51.82, "population": 5447622, "total_vaccinated": 2822755, "vaccine_doses": 7077507 }, "SL": { "cases": 7732, "deaths": 125, "deaths_per_million": 14.844, "fully_vaccinated": 1916574, "name": "Sierra Leone", "percent_fully_vaccinated": 22.76, "percent_vaccinated": 31.4, "population": 8420641, "total_vaccinated": 2644113, "vaccine_doses": 3526274 }, "SM": { "cases": 19752, "deaths": 118, "deaths_per_million": 3496.711, "fully_vaccinated": 23633, "name": "San Marino", "percent_fully_vaccinated": 69.49, "percent_vaccinated": 77.5, "population": 33746, "total_vaccinated": 26357, "vaccine_doses": 69338 }, "SN": { "cases": 87237, "deaths": 1968, "deaths_per_million": 116.61, "fully_vaccinated": 1069859, "name": "Senegal", "percent_fully_vaccinated": 6.34, "percent_vaccinated": 13.38, "population": 16876720, "total_vaccinated": 2300648, "vaccine_doses": 2523856 }, "SO": { "cases": 26957, "deaths": 1361, "deaths_per_million": 79.751, "fully_vaccinated": 1764597, "name": "Somalië", "percent_fully_vaccinated": 10.34, "percent_vaccinated": 15.99, "population": 17065581, "total_vaccinated": 2728594, "vaccine_doses": 3344579 }, "SR": { "cases": 80966, "deaths": 1380, "deaths_per_million": 2251.282, "fully_vaccinated": 237879, "name": "Suriname", "percent_fully_vaccinated": 40.2, "percent_vaccinated": 45.26, "population": 612984, "total_vaccinated": 267820, "vaccine_doses": 505699 }, "SS": { "cases": 17733, "deaths": 138, "deaths_per_million": 12.839, "fully_vaccinated": 1270042, "name": "Suid-Soedan", "percent_fully_vaccinated": 11.82, "percent_vaccinated": 12.21, "population": 10748272, "total_vaccinated": 1312090, "vaccine_doses": 1362308 }, "ST": { "cases": 6100, "deaths": 74, "deaths_per_million": 331.679, "fully_vaccinated": 99341, "name": "São Tomé en Príncipe", "percent_fully_vaccinated": 44.53, "percent_vaccinated": 56.27, "population": 223107, "total_vaccinated": 125550, "vaccine_doses": 221655 }, "SV": { "cases": 190818, "deaths": 4194, "deaths_per_million": 664.221, "fully_vaccinated": 4330643, "name": "El Salvador", "percent_fully_vaccinated": 68.59, "percent_vaccinated": 73.33, "population": 6314167, "total_vaccinated": 4630037, "vaccine_doses": 11127982 }, "SX": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 26417, "name": "Sint Maarten", "percent_fully_vaccinated": 59.98, "percent_vaccinated": 64.5, "population": 44042, "total_vaccinated": 28407, "vaccine_doses": 63735 }, "SY": { "cases": 56269, "deaths": 3150, "deaths_per_million": 147.718, "fully_vaccinated": 1914784, "name": "Sirië", "percent_fully_vaccinated": 8.98, "percent_vaccinated": 13.33, "population": 21324367, "total_vaccinated": 2842478, "vaccine_doses": 4389805 }, "SZ": { "cases": 73273, "deaths": 1417, "deaths_per_million": 1188.488, "fully_vaccinated": 342088, "name": "Eswatini", "percent_fully_vaccinated": 28.69, "percent_vaccinated": 34.43, "population": 1192271, "total_vaccinated": 410506, "vaccine_doses": 684176 }, "TC": { "cases": 6303, "deaths": 36, "deaths_per_million": 797.978, "fully_vaccinated": 30129, "name": "Turks- en Caicoseilande", "percent_fully_vaccinated": 66.78, "percent_vaccinated": 71.35, "population": 45114, "total_vaccinated": 32189, "vaccine_doses": 70169 }, "TD": { "cases": 7432, "deaths": 193, "deaths_per_million": 11.234, "fully_vaccinated": 2093522, "name": "Tsjad", "percent_fully_vaccinated": 12.38, "percent_vaccinated": 13.12, "population": 17179740, "total_vaccinated": 2218493, "vaccine_doses": 2356138 }, "TF": { "name": "Franse Suidelike en Antarktiese Gebiede" }, "TG": { "cases": 37998, "deaths": 278, "deaths_per_million": 32.158, "fully_vaccinated": 1557538, "name": "Togo", "percent_fully_vaccinated": 18.02, "percent_vaccinated": 24.5, "population": 8644829, "total_vaccinated": 2118136, "vaccine_doses": 3290821 }, "TH": { "cases": 4584070, "deaths": 31290, "deaths_per_million": 437.004, "fully_vaccinated": 53163888, "name": "Thailand", "percent_fully_vaccinated": 74.25, "percent_vaccinated": 79.37, "population": 71601103, "total_vaccinated": 56830660, "vaccine_doses": 140663053 }, "TJ": { "cases": 17786, "deaths": 125, "deaths_per_million": 12.82, "fully_vaccinated": 4976770, "name": "Tadjikistan", "percent_fully_vaccinated": 51.05, "percent_vaccinated": 53.23, "population": 9750064, "total_vaccinated": 5189877, "vaccine_doses": 12504152 }, "TK": { "fully_vaccinated": 1125, "name": "Tokelau", "percent_fully_vaccinated": 60.84, "percent_vaccinated": 72.42, "population": 1849, "total_vaccinated": 1339, "vaccine_doses": 2464 }, "TL": { "cases": 22996, "deaths": 133, "deaths_per_million": 100.686, "fully_vaccinated": 729171, "name": "Oos-Timor", "percent_fully_vaccinated": 55.2, "percent_vaccinated": 63.85, "population": 1320942, "total_vaccinated": 843385, "vaccine_doses": 1746143 }, "TM": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 9753, "name": "Turkmenistan", "percent_vaccinated": 0.53, "total_vaccinated": 32240, "vaccine_doses": 41993 }, "TN": { "cases": 1128693, "deaths": 29041, "deaths_per_million": 2368.191, "fully_vaccinated": 6377749, "name": "Tunisië", "percent_fully_vaccinated": 52.01, "percent_vaccinated": 72.5, "population": 12262946, "total_vaccinated": 8890905, "vaccine_doses": 14894966 }, "TO": { "cases": 12539, "deaths": 12, "deaths_per_million": 113.189, "fully_vaccinated": 97151, "name": "Tonga", "percent_fully_vaccinated": 91, "percent_vaccinated": 101.41, "population": 106017, "total_vaccinated": 108263, "vaccine_doses": 242634 }, "TR": { "cases": 15524071, "deaths": 99184, "deaths_per_million": 1169.962, "fully_vaccinated": 53112754, "name": "Turkye", "percent_fully_vaccinated": 62.65, "percent_vaccinated": 68.28, "population": 84775404, "total_vaccinated": 57882553, "vaccine_doses": 150301720 }, "TT": { "cases": 170710, "deaths": 4046, "deaths_per_million": 2651.962, "fully_vaccinated": 715336, "name": "Trinidad en Tobago", "percent_fully_vaccinated": 46.89, "percent_vaccinated": 49.3, "population": 1525663, "total_vaccinated": 752159, "vaccine_doses": 1576917 }, "TV": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 6160, "name": "Tuvalu", "percent_fully_vaccinated": 51.66, "percent_vaccinated": 53.4, "population": 11925, "total_vaccinated": 6368, "vaccine_doses": 12528 }, "TW": { "cases": 4522365, "deaths": 8776, "deaths_per_million": 367.814, "fully_vaccinated": 19898628, "name": "Republiek China", "percent_fully_vaccinated": 83.4, "percent_vaccinated": 89.25, "population": 23859912, "total_vaccinated": 21293934, "vaccine_doses": 59517454 }, "TZ": { "cases": 37510, "deaths": 841, "deaths_per_million": 13.226, "fully_vaccinated": 10518478, "name": "Tanzanië", "percent_fully_vaccinated": 16.54, "percent_vaccinated": 18.73, "population": 63588334, "total_vaccinated": 11910572, "vaccine_doses": 15257697 }, "UA": { "cases": 5292128, "deaths": 116449, "deaths_per_million": 2675.056, "fully_vaccinated": 15221792, "name": "Oekraïne", "percent_fully_vaccinated": 35.02, "percent_vaccinated": 36.19, "population": 43531422, "total_vaccinated": 15729617, "vaccine_doses": 31683310 }, "UG": { "cases": 169189, "deaths": 3628, "deaths_per_million": 79.121, "fully_vaccinated": 12029925, "name": "Uganda", "percent_fully_vaccinated": 26.24, "percent_vaccinated": 38.42, "population": 45853778, "total_vaccinated": 17616836, "vaccine_doses": 23972170 }, "US": { "cases": 91120218, "deaths": 1029270, "deaths_per_million": 3054.235, "fully_vaccinated": 223245563, "name": "Verenigde State van Amerika", "percent_fully_vaccinated": 67.24, "percent_vaccinated": 78.81, "population": 336997624, "total_vaccinated": 261654261, "vaccine_doses": 603693871 }, "UY": { "cases": 969803, "deaths": 7403, "deaths_per_million": 2160.665, "fully_vaccinated": 2889649, "name": "Uruguay", "percent_fully_vaccinated": 84.34, "percent_vaccinated": 87.52, "population": 3426260, "total_vaccinated": 2998704, "vaccine_doses": 8711881 }, "UZ": { "cases": 242944, "deaths": 1637, "deaths_per_million": 48.032, "fully_vaccinated": 15794134, "name": "Oesbekistan", "percent_fully_vaccinated": 46.34, "percent_vaccinated": 58.36, "population": 34081449, "total_vaccinated": 19890447, "vaccine_doses": 58191020 }, "VA": { "cases": 29, "deaths": 0, "fully_vaccinated": null, "name": "Vatikaanstad", "percent_vaccinated": null, "population": 511, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "VC": { "cases": 9330, "deaths": 115, "deaths_per_million": 1102.251, "fully_vaccinated": 31088, "name": "St. Vincent en die Grenadine", "percent_fully_vaccinated": 29.8, "percent_vaccinated": 35.4, "population": 104332, "total_vaccinated": 36933, "vaccine_doses": 72022 }, "VE": { "cases": 534451, "deaths": 5759, "deaths_per_million": 204.221, "fully_vaccinated": 14287370, "name": "Venezuela", "percent_fully_vaccinated": 49.77, "percent_vaccinated": 77.19, "population": 28199866, "total_vaccinated": 22157232, "vaccine_doses": 37860994 }, "VG": { "cases": 7131, "deaths": 63, "deaths_per_million": 2024.291, "fully_vaccinated": 18187, "name": "Britse Maagde-eilande", "percent_fully_vaccinated": 58.44, "percent_vaccinated": 62.44, "population": 31122, "total_vaccinated": 19433, "vaccine_doses": 41346 }, "VI": { "population": 104218 }, "VN": { "cases": 10774679, "deaths": 43092, "deaths_per_million": 442.114, "fully_vaccinated": 80185029, "name": "Viëtnam", "percent_fully_vaccinated": 82.27, "percent_vaccinated": 89.04, "population": 97468028, "total_vaccinated": 86785069, "vaccine_doses": 234856999 }, "VU": { "cases": 11730, "deaths": 14, "deaths_per_million": 43.868, "fully_vaccinated": 130607, "name": "Vanuatu", "percent_fully_vaccinated": 40.93, "percent_vaccinated": 53.97, "population": 319136, "total_vaccinated": 172232, "vaccine_doses": 313449 }, "WF": { "cases": 761, "deaths": 7, "deaths_per_million": 602.047, "fully_vaccinated": 6457, "name": "Wallis en Futuna", "percent_fully_vaccinated": 58.2, "percent_vaccinated": 58.44, "population": 11627, "total_vaccinated": 6483, "vaccine_doses": 16426 }, "WS": { "cases": 15374, "deaths": 29, "deaths_per_million": 132.563, "fully_vaccinated": 198896, "name": "Samoa", "percent_fully_vaccinated": 90.92, "percent_vaccinated": 104.81, "population": 218764, "total_vaccinated": 229291, "vaccine_doses": 495431 }, "XC": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 275988, "name": "Turkse Republiek van Noord-Siprus", "percent_fully_vaccinated": 72.2, "percent_vaccinated": 74.39, "total_vaccinated": 284357, "vaccine_doses": 617389 }, "XK": { "cases": 250500, "deaths": 3169, "deaths_per_million": 1778.224, "fully_vaccinated": 824174, "name": "Kosovo", "percent_fully_vaccinated": 46.25, "percent_vaccinated": 50.8, "population": 1782115, "total_vaccinated": 905401, "vaccine_doses": 1834134 }, "XW": { "cases": 574834090, "deaths": 6395493, "deaths_per_million": 808.605, "fully_vaccinated": 4868564990, "name": "Wêreld", "note": "Lande wat nie data rapporteer vir 'n spesifieke kolom nie se data is nie ingesluit by die wêreldtotaal vir dié kolom nie.", "percent_fully_vaccinated": 61.55, "percent_vaccinated": 67.03, "population": 7909295152, "total_vaccinated": 5301603048, "vaccine_doses": 12331220341 }, "YE": { "cases": 11849, "deaths": 2149, "deaths_per_million": 65.157, "fully_vaccinated": 446120, "name": "Jemen", "percent_fully_vaccinated": 1.46, "percent_vaccinated": 2.29, "population": 32981641, "total_vaccinated": 697956, "vaccine_doses": 864544 }, "YT": { "name": "Mayotte" }, "ZA": { "cases": 4004201, "deaths": 101977, "deaths_per_million": 1717.008, "fully_vaccinated": 19193037, "name": "Suid-Afrika", "percent_fully_vaccinated": 32.32, "percent_vaccinated": 37.28, "population": 59392255, "total_vaccinated": 22144118, "vaccine_doses": 37162754 }, "ZM": { "cases": 329483, "deaths": 4015, "deaths_per_million": 206.182, "fully_vaccinated": 4921621, "name": "Zambië", "percent_fully_vaccinated": 25.27, "percent_vaccinated": 17.13, "population": 19473125, "total_vaccinated": 3240892, "vaccine_doses": 7789944 }, "ZW": { "cases": 256336, "deaths": 5576, "deaths_per_million": 348.641, "fully_vaccinated": 4637374, "name": "Zimbabwe", "percent_fully_vaccinated": 29, "percent_vaccinated": 39.59, "population": 15993524, "total_vaccinated": 6331851, "vaccine_doses": 12045572 } } 02qquu0lav5dyzosmon4stfytudwb11 1 391603 2516082 2509361 2022-07-30T11:15:07Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} {{voorbladartikel |week = 31 |jaar = 2022 }} 15qdkcrnsggvr4877ii2polmfbsfr33 0 391750 2516072 2510456 2022-07-30T10:38:45Z Aliwal2012 39067 verbeter verwysings wikitext text/x-wiki Die '''Klipfonteinrantpas''' is ‘n [[bergpas]] in die gebied Agter-Pakhuis in die [[Wes-Kaap]]. Hierdie kort gruispas is by 32° 04′ 23″ suid em 19° 08′ 46″ oos, op die [[R364 (Suid-Afrika)|R364-streeksroete]] en net oos van die [[Engelsman se graf]]. Dit is noordoos van [[Clanwilliam]] en in die omgewing van die [[Pakhuispas]], [[Botterkloofpas]] en [[Hoek se Bergpas]]. Dit bereik ‘n hoogte van 561 m bo seevlak en ‘n maksimum helling van 1:11. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] == Bronne == * [https://www.mountainpassessouthafrica.co.za/find-a-pass/western-cape/item/439-klipfonteinrant-pass.html Klipfonteinrant Pass (R364/P542)] by www.mountainpassessouthafrica.co.za. URL besoek op 30 Julie 2022. * Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 {{Normdata}} [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] 01xv9qreoysyc1meuc5yegvfrig742o 2516073 2516072 2022-07-30T10:40:24Z Aliwal2012 39067 Aliwal2012 het bladsy [[Klipfonteinrant]] na [[Klipfonteinrantpas]] geskuif sonder om 'n aanstuur agter te laat: beter titel wikitext text/x-wiki Die '''Klipfonteinrantpas''' is ‘n [[bergpas]] in die gebied Agter-Pakhuis in die [[Wes-Kaap]]. Hierdie kort gruispas is by 32° 04′ 23″ suid em 19° 08′ 46″ oos, op die [[R364 (Suid-Afrika)|R364-streeksroete]] en net oos van die [[Engelsman se graf]]. Dit is noordoos van [[Clanwilliam]] en in die omgewing van die [[Pakhuispas]], [[Botterkloofpas]] en [[Hoek se Bergpas]]. Dit bereik ‘n hoogte van 561 m bo seevlak en ‘n maksimum helling van 1:11. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] == Bronne == * [https://www.mountainpassessouthafrica.co.za/find-a-pass/western-cape/item/439-klipfonteinrant-pass.html Klipfonteinrant Pass (R364/P542)] by www.mountainpassessouthafrica.co.za. URL besoek op 30 Julie 2022. * Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 {{Normdata}} [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] 01xv9qreoysyc1meuc5yegvfrig742o 0 391929 2516075 2511691 2022-07-30T10:46:57Z Aliwal2012 39067 verbeter verwysing wikitext text/x-wiki Die '''Kransvleikloofpas''' is 'n [[bergpas|pas]] in die westelike voetheuwels van die [[Cederberge]] in die [[Wes-Kaap]] geleë. Hierdie pas is by 32° 16′ suid en 18° 50′ oos, tussen die Kransvleiberge en die Aggenbachsberg, net wes van die [[N7 (Suid-Afrika)|N7-hoofpad]] tussen Kaapstad en [[Vioolsdrif]] en suidwes van [[Clanwilliam]]. Dit bereik ‘n hoogte van 638 m bo seespieël en ‘n maksimum helling van 1:10. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] == Bronne == * [https://www.mountainpassessouthafrica.co.za/find-a-pass/western-cape/item/623-kransvleikloof-pass.html Kransvleikloof Pass] by www.mountainpassessouthafrica.co.za. URL besoek op 30 Julie 2022. * Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 {{Normdata}} [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] r6y5omtyht3lzhb73zbpi0t307o5qjl 0 391936 2516013 2515378 2022-07-29T18:19:23Z Aliwal2012 39067 Vinnigste rondte wikitext text/x-wiki {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{FR-VLAG}} Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>24 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Lêer:Paul Ricard.svg|200px|Die ''Circuit Paul-Ricard'']]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:30.872</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste rondte</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:35.781 op rondte 51</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] [[Formule Een]] [[Franse Grand Prix]]''' is op [[24 Julie]] [[2022]] op die [[Paul Ricard-renbaan]] gehou. Dit was die twaalfde wedren van die kampioenskap gewees. == Bande == [[Pirelli]] het die volgende bande aan al die spanne in Frankryk verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |+ Bande vir gebruik te Le Castellet |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C4 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == === Uitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:33.930 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.021 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:34.268 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:34.881 |- !5 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.979 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.527 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.628 |- !3 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.077 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.291 |- !5 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.517 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.272 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.626 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.909 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.255 |- !5 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.293 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | '''1:31.727''' | 1:31.216 | '''1:30.872''' | align=center|1 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:31.891 | 1:31.990 | 1:31.176 | align=center|2 |- !3 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.354 | 1:32.120 | 1:31.335 | align=center|3 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.041 | 1:32.274 | 1:31.765 | align=center|4 |- !5 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:32.672 | 1:32.777 | 1:32.032 | align=center|5 |- !6 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.109 | 1:32.633 | 1:32.131 | align=center|6 |- !7 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:32.819 | 1:32.631 | 1:32.552 | align=center|7 |- !8 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.394 | 1:32.836 | 1:32.780 | align=center|8 |- !9 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.297 | '''1:31.081''' | ''Geen tyd'' | align=center|19 *^'''1''' |- !10 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:32.756 | 1:32.649 | ''Geen tyd'' | align=center|20 *^'''1''' |- !11 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.404 | 1:32.922 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|9 |- !12 | align=center|31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:33.346 | 1:33.048 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|10 |- !13 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.034 | 1:33.052 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|11 |- !14 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.285 | 1:33.276 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|12 |- !15 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.423 | 1:33.307 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|13 |- !16 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|14 |- !17 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|15 |- !18 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.674 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|16 |- !19 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:33.701 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|17 |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.794 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|18 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:38.147 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/qualifying.html|title=Formula 1 LENOVO Grand Prix de France 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-23|date=2022-07-23|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''*'''^'''1''' [[Carlos Sainz jr.]] en [[Kevin Magnussen]] moes agteraan wegspring weens die vervanging van die Ferrari-enjin. <ref>[https://racingnews365.nl/nog-meer-gridstraffen-voor-door-ferrari-aangedreven-wagens-voor-gp-frankrijk Sainz en Magnussen starten achteraan na vervangen Ferrari-motor.]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Pierre Gasly]] en [[Lance Stroll]] teken dieselfde tyd aan tydens kwalifisering. Gasly begin egter voor Stroll omdat hy die tyd eerste opgestel het. == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | 1:30:02.112 | align=center|2 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +10.587 | align=center|4 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +16.495 | align=center|6 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | +17.310 | align=center|3 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|53 | +28.872 | align=center|19 | align=center|'''11'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !6 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +42.879 | align=center|7 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +52.026 | align=center|5 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +56.959 | align=center|10 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:00.372 | align=center|9 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|18 | '''{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:02.549 | align=center|15 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:04.494 | align=center|12 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|53 | +1:05.448 | align=center|14 | |- !13 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:08.565 | align=center|13 | |- !14 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:16.666 | align=center|11 | |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:20.394 | align=center|17 | |- !16 ^† | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|47 | Nog nie bekend | align=center|16 | |- !data-sort-value="17"|DNF | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|40 | Nog nie bekend | align=center|18 | |- !data-sort-value="18"|DNF | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|37 | Nog nie bekend | align=center|20 | |- !data-sort-value="19"|DNF | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|17 | Botsingskade | align=center|8 | |- !data-sort-value="20"|DNF | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align=center|17 | Tol | align=center|1 | |- !colspan=8| (Bron: ''formula1.com'' <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/race-result.html|title=Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 - Race result|access-date=2022-07-24|date=2022-07-24|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website|taal=en}}</ref>) |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Carlos Sainz jr.]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br/> '''*'''^'''1''' [[Zhou Guanyu]] ontvang 'n straf van vyf sekondes weens 'n botsing met [[Mick Schumacher]].<br/> '''*'''^'''2''' [[Yuki Tsunoda]] val uit weens botsingskade veroorsaak in rondte 1 deur [[Esteban Ocon]], wat 'n straf van vyf sekondes kry, wat hy tydens 'n kuipestop neem.<br/> '''^†''' [[Zhou Guanyu]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |233 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |170 | {{bestendig}} |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |163 | {{bestendig}} |- ! 4 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |144 | {{bestendig}} |- ! 5 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |143 | {{bestendig}} |- ! 6 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |127 | {{bestendig}} |- ! 7 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |70 | {{bestendig}} |- ! 8 | align="center" |31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |56 | {{bestendig}} |- ! 9 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |46 | {{bestendig}} |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |37 | {{bestendig}} |- ! 11 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |22 | {{bestendig}} |- ! 12 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |19 | {{bestendig}} |- ! 13 | align="center" | 10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 14 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |15 | {{bestendig}} |- ! 15 | align="center" |23 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas-Ferrari]] | align="center" |12 | {{bestendig}} |- ! 16 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |11 | {{bestendig}} |- ! 17 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |5 | {{bestendig}} |- ! 18 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |4 | {{wins}} |- ! 19 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |3 | {{verlies}} |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 396 |- | {{0}}2 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 314 |- | {{0}}3 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 270 |- | {{0}}4 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 93 |- | {{0}}5 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 89 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 51 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 34 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 27 |- | {{0}}9 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 19 |- | 10 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 3 |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Franse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Frankryk]] j9r4rzspszoumr9ykaxi9b06j1ki7zf 2516015 2516013 2022-07-29T18:24:56Z Aliwal2012 39067 /* Renuitslag */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{FR-VLAG}} Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>24 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Lêer:Paul Ricard.svg|200px|Die ''Circuit Paul-Ricard'']]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:30.872</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste rondte</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:35.781 op rondte 51</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] [[Formule Een]] [[Franse Grand Prix]]''' is op [[24 Julie]] [[2022]] op die [[Paul Ricard-renbaan]] gehou. Dit was die twaalfde wedren van die kampioenskap gewees. == Bande == [[Pirelli]] het die volgende bande aan al die spanne in Frankryk verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |+ Bande vir gebruik te Le Castellet |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C4 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == === Uitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:33.930 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.021 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:34.268 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:34.881 |- !5 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.979 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.527 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.628 |- !3 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.077 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.291 |- !5 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.517 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.272 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.626 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.909 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.255 |- !5 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.293 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | '''1:31.727''' | 1:31.216 | '''1:30.872''' | align=center|1 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:31.891 | 1:31.990 | 1:31.176 | align=center|2 |- !3 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.354 | 1:32.120 | 1:31.335 | align=center|3 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.041 | 1:32.274 | 1:31.765 | align=center|4 |- !5 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:32.672 | 1:32.777 | 1:32.032 | align=center|5 |- !6 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.109 | 1:32.633 | 1:32.131 | align=center|6 |- !7 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:32.819 | 1:32.631 | 1:32.552 | align=center|7 |- !8 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.394 | 1:32.836 | 1:32.780 | align=center|8 |- !9 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.297 | '''1:31.081''' | ''Geen tyd'' | align=center|19 *^'''1''' |- !10 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:32.756 | 1:32.649 | ''Geen tyd'' | align=center|20 *^'''1''' |- !11 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.404 | 1:32.922 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|9 |- !12 | align=center|31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:33.346 | 1:33.048 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|10 |- !13 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.034 | 1:33.052 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|11 |- !14 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.285 | 1:33.276 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|12 |- !15 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.423 | 1:33.307 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|13 |- !16 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|14 |- !17 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|15 |- !18 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.674 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|16 |- !19 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:33.701 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|17 |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.794 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|18 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:38.147 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/qualifying.html|title=Formula 1 LENOVO Grand Prix de France 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-23|date=2022-07-23|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''*'''^'''1''' [[Carlos Sainz jr.]] en [[Kevin Magnussen]] moes agteraan wegspring weens die vervanging van die Ferrari-enjin. <ref>[https://racingnews365.nl/nog-meer-gridstraffen-voor-door-ferrari-aangedreven-wagens-voor-gp-frankrijk Sainz en Magnussen starten achteraan na vervangen Ferrari-motor.]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Pierre Gasly]] en [[Lance Stroll]] teken dieselfde tyd aan tydens kwalifisering. Gasly begin egter voor Stroll omdat hy die tyd eerste opgestel het. == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | 1:30:02.112 | align=center|2 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +10.587 | align=center|4 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +16.495 | align=center|6 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | +17.310 | align=center|3 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|53 | +28.872 | align=center|19 | align=center|'''11'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !6 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +42.879 | align=center|7 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +52.026 | align=center|5 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +56.959 | align=center|10 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:00.372 | align=center|9 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|18 | '''{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:02.549 | align=center|15 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:04.494 | align=center|12 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|53 | +1:05.448 | align=center|14 | |- !13 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:08.565 | align=center|13 | |- !14 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:16.666 | align=center|11 | |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:20.394 | align=center|17 | |- !16 ^† | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|47 | Kragbron | align=center|16 | |- !data-sort-value="17"|DNF | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|40 | Botsingskade | align=center|18 | |- !data-sort-value="18"|DNF | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|37 | Botsingskade | align=center|20 | |- !data-sort-value="20"|DNF | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align=center|17 | Tol | align=center|1 | |- !data-sort-value="19"|DNF | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|17 | Botsingskade/vloer | align=center|8 |- !colspan=8| (Bron: ''formula1.com'' <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/race-result.html|title=Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 - Race result|access-date=2022-07-24|date=2022-07-24|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website|taal=en}}</ref>) |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Carlos Sainz jr.]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br/> '''*'''^'''1''' [[Zhou Guanyu]] ontvang 'n straf van vyf sekondes weens 'n botsing met [[Mick Schumacher]].<br/> '''*'''^'''2''' [[Yuki Tsunoda]] val uit weens botsingskade veroorsaak in rondte 1 deur [[Esteban Ocon]], wat 'n straf van vyf sekondes kry, wat hy tydens 'n kuipestop neem.<br/> '''^†''' [[Zhou Guanyu]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |233 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |170 | {{bestendig}} |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |163 | {{bestendig}} |- ! 4 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |144 | {{bestendig}} |- ! 5 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |143 | {{bestendig}} |- ! 6 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |127 | {{bestendig}} |- ! 7 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |70 | {{bestendig}} |- ! 8 | align="center" |31 | {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |56 | {{bestendig}} |- ! 9 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |46 | {{bestendig}} |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |37 | {{bestendig}} |- ! 11 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |22 | {{bestendig}} |- ! 12 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |19 | {{bestendig}} |- ! 13 | align="center" | 10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 14 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |15 | {{bestendig}} |- ! 15 | align="center" |23 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas-Ferrari]] | align="center" |12 | {{bestendig}} |- ! 16 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |11 | {{bestendig}} |- ! 17 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |5 | {{bestendig}} |- ! 18 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |4 | {{wins}} |- ! 19 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |3 | {{verlies}} |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 396 |- | {{0}}2 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 314 |- | {{0}}3 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 270 |- | {{0}}4 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 93 |- | {{0}}5 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 89 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 51 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 34 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 27 |- | {{0}}9 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 19 |- | 10 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 3 |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Franse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Frankryk]] 76x5ca7kceing48ff1wodiwrhb15uvj 2516016 2516015 2022-07-29T18:42:27Z Aliwal2012 39067 Frankryk gebruik sedert 2020 weer die Franse vlag van 1794 met donkerblou baan {{FR-VLAG|1794}} wikitext text/x-wiki {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{FR-VLAG|1794}} Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>24 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Lêer:Paul Ricard.svg|200px|Die ''Circuit Paul-Ricard'']]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:30.872</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste rondte</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:35.781 op rondte 51</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] [[Formule Een]] [[Franse Grand Prix]]''' is op [[24 Julie]] [[2022]] op die [[Paul Ricard-renbaan]] gehou. Dit was die twaalfde wedren van die kampioenskap gewees. == Bande == [[Pirelli]] het die volgende bande aan al die spanne in Frankryk verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |+ Bande vir gebruik te Le Castellet |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C4 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == === Uitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:33.930 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.021 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:34.268 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:34.881 |- !5 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.979 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.527 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.628 |- !3 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.077 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.291 |- !5 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.517 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.272 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.626 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.909 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.255 |- !5 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.293 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | '''1:31.727''' | 1:31.216 | '''1:30.872''' | align=center|1 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:31.891 | 1:31.990 | 1:31.176 | align=center|2 |- !3 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.354 | 1:32.120 | 1:31.335 | align=center|3 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.041 | 1:32.274 | 1:31.765 | align=center|4 |- !5 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:32.672 | 1:32.777 | 1:32.032 | align=center|5 |- !6 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.109 | 1:32.633 | 1:32.131 | align=center|6 |- !7 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:32.819 | 1:32.631 | 1:32.552 | align=center|7 |- !8 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.394 | 1:32.836 | 1:32.780 | align=center|8 |- !9 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.297 | '''1:31.081''' | ''Geen tyd'' | align=center|19 *^'''1''' |- !10 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:32.756 | 1:32.649 | ''Geen tyd'' | align=center|20 *^'''1''' |- !11 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.404 | 1:32.922 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|9 |- !12 | align=center|31 | {{FR-VLAG|1794}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:33.346 | 1:33.048 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|10 |- !13 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.034 | 1:33.052 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|11 |- !14 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.285 | 1:33.276 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|12 |- !15 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.423 | 1:33.307 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|13 |- !16 | align=center|10 | {{FR-VLAG|1794}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|14 |- !17 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|15 |- !18 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.674 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|16 |- !19 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:33.701 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|17 |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.794 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|18 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:38.147 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/qualifying.html|title=Formula 1 LENOVO Grand Prix de France 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-23|date=2022-07-23|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''*'''^'''1''' [[Carlos Sainz jr.]] en [[Kevin Magnussen]] moes agteraan wegspring weens die vervanging van die Ferrari-enjin. <ref>[https://racingnews365.nl/nog-meer-gridstraffen-voor-door-ferrari-aangedreven-wagens-voor-gp-frankrijk Sainz en Magnussen starten achteraan na vervangen Ferrari-motor.]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Pierre Gasly]] en [[Lance Stroll]] teken dieselfde tyd aan tydens kwalifisering. Gasly begin egter voor Stroll omdat hy die tyd eerste opgestel het. == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | 1:30:02.112 | align=center|2 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +10.587 | align=center|4 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +16.495 | align=center|6 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | +17.310 | align=center|3 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|53 | +28.872 | align=center|19 | align=center|'''11'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !6 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +42.879 | align=center|7 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +52.026 | align=center|5 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG|1794}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +56.959 | align=center|10 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:00.372 | align=center|9 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|18 | '''{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:02.549 | align=center|15 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:04.494 | align=center|12 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG|1794}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|53 | +1:05.448 | align=center|14 | |- !13 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:08.565 | align=center|13 | |- !14 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:16.666 | align=center|11 | |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:20.394 | align=center|17 | |- !16 ^† | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|47 | Kragbron | align=center|16 | |- !data-sort-value="17"|DNF | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|40 | Botsingskade | align=center|18 | |- !data-sort-value="18"|DNF | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|37 | Botsingskade | align=center|20 | |- !data-sort-value="20"|DNF | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align=center|17 | Tol | align=center|1 | |- !data-sort-value="19"|DNF | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|17 | Botsingskade/vloer | align=center|8 |- !colspan=8| (Bron: ''formula1.com'' <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/race-result.html|title=Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 - Race result|access-date=2022-07-24|date=2022-07-24|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website|taal=en}}</ref>) |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Carlos Sainz jr.]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br/> '''*'''^'''1''' [[Zhou Guanyu]] ontvang 'n straf van vyf sekondes weens 'n botsing met [[Mick Schumacher]].<br/> '''*'''^'''2''' [[Yuki Tsunoda]] val uit weens botsingskade veroorsaak in rondte 1 deur [[Esteban Ocon]], wat 'n straf van vyf sekondes kry, wat hy tydens 'n kuipestop neem.<br/> '''^†''' [[Zhou Guanyu]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |233 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |170 | {{bestendig}} |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |163 | {{bestendig}} |- ! 4 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |144 | {{bestendig}} |- ! 5 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |143 | {{bestendig}} |- ! 6 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |127 | {{bestendig}} |- ! 7 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |70 | {{bestendig}} |- ! 8 | align="center" |31 | {{FR-VLAG|1794}} [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |56 | {{bestendig}} |- ! 9 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |46 | {{bestendig}} |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |37 | {{bestendig}} |- ! 11 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |22 | {{bestendig}} |- ! 12 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |19 | {{bestendig}} |- ! 13 | align="center" | 10 | {{FR-VLAG|1794}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 14 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |15 | {{bestendig}} |- ! 15 | align="center" |23 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas-Ferrari]] | align="center" |12 | {{bestendig}} |- ! 16 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |11 | {{bestendig}} |- ! 17 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |5 | {{bestendig}} |- ! 18 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |4 | {{wins}} |- ! 19 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |3 | {{verlies}} |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 396 |- | {{0}}2 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 314 |- | {{0}}3 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 270 |- | {{0}}4 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 93 |- | {{0}}5 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 89 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 51 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 34 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 27 |- | {{0}}9 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 19 |- | 10 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 3 |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Franse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Frankryk]] szu4d9b9hyyt80kbzs2wp25dy2nev28 2516017 2516016 2022-07-29T19:04:12Z Aliwal2012 39067 Dis nou weer groot bollie met ander Franse vlag wikitext text/x-wiki {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>24 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Lêer:Paul Ricard.svg|200px|Die ''Circuit Paul-Ricard'']]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:30.872</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste rondte</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small> | <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:35.781 op rondte 51</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] [[Formule Een]] [[Franse Grand Prix]]''' is op [[24 Julie]] [[2022]] op die [[Paul Ricard-renbaan]] gehou. Dit was die twaalfde wedren van die kampioenskap gewees. == Bande == [[Pirelli]] het die volgende bande aan al die spanne in Frankryk verskaf: {| class="wikitable gauche" style="text-align:gauche;" |+ Bande vir gebruik te Le Castellet |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard C2 | {{spaces|3}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium C3 | [[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag C4 | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|3}}Reën |} == Vrye oefening == === Uitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:33.930 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.021 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:34.268 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:34.881 |- !5 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:34.979 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.527 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.628 |- !3 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.077 |- !4 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.291 |- !5 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.517 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.272 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.626 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.909 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.255 |- !5 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.293 |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | '''1:31.727''' | 1:31.216 | '''1:30.872''' | align=center|1 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:31.891 | 1:31.990 | 1:31.176 | align=center|2 |- !3 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:32.354 | 1:32.120 | 1:31.335 | align=center|3 |- !4 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.041 | 1:32.274 | 1:31.765 | align=center|4 |- !5 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:32.672 | 1:32.777 | 1:32.032 | align=center|5 |- !6 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:33.109 | 1:32.633 | 1:32.131 | align=center|6 |- !7 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:32.819 | 1:32.631 | 1:32.552 | align=center|7 |- !8 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.394 | 1:32.836 | 1:32.780 | align=center|8 |- !9 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:32.297 | '''1:31.081''' | ''Geen tyd'' | align=center|19 *^'''1''' |- !10 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:32.756 | 1:32.649 | ''Geen tyd'' | align=center|20 *^'''1''' |- !11 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.404 | 1:32.922 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|9 |- !12 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:33.346 | 1:33.048 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|10 |- !13 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.034 | 1:33.052 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|11 |- !14 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.285 | 1:33.276 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|12 |- !15 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.423 | 1:33.307 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|13 |- !16 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|14 |- !17 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.439 *^'''2''' | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|15 |- !18 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:33.674 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|16 |- !19 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:33.701 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|17 |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:33.794 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|18 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:38.147 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/qualifying.html|title=Formula 1 LENOVO Grand Prix de France 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-23|date=2022-07-23|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''*'''^'''1''' [[Carlos Sainz jr.]] en [[Kevin Magnussen]] moes agteraan wegspring weens die vervanging van die Ferrari-enjin. <ref>[https://racingnews365.nl/nog-meer-gridstraffen-voor-door-ferrari-aangedreven-wagens-voor-gp-frankrijk Sainz en Magnussen starten achteraan na vervangen Ferrari-motor.]</ref><br/> '''*'''^'''2''' [[Pierre Gasly]] en [[Lance Stroll]] teken dieselfde tyd aan tydens kwalifisering. Gasly begin egter voor Stroll omdat hy die tyd eerste opgestel het. == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | 1:30:02.112 | align=center|2 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +10.587 | align=center|4 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|53 | +16.495 | align=center|6 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|53 | +17.310 | align=center|3 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|53 | +28.872 | align=center|19 | align=center|'''11'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !6 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +42.879 | align=center|7 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +52.026 | align=center|5 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|31 | '''[[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|53 | +56.959 | align=center|10 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|3 | '''{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:00.372 | align=center|9 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|18 | '''{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|53 | +1:02.549 | align=center|15 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:04.494 | align=center|12 | |- !12 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|53 | +1:05.448 | align=center|14 | |- !13 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|53 | +1:08.565 | align=center|13 | |- !14 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:16.666 | align=center|11 | |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|53 | +1:20.394 | align=center|17 | |- !16 ^† | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|47 | Kragbron | align=center|16 | |- !data-sort-value="17"|DNF | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|40 | Botsingskade | align=center|18 | |- !data-sort-value="18"|DNF | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|37 | Botsingskade | align=center|20 | |- !data-sort-value="20"|DNF | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align=center|17 | Tol | align=center|1 | |- !data-sort-value="19"|DNF | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|17 | Botsingskade/vloer | align=center|8 |- !colspan=8| Bron: ''formula1.com'' <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1116/france/race-result.html|title=Formula 1 Lenovo Grand Prix de France 2022 - Race result|access-date=2022-07-24|date=2022-07-24|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website|taal=en}}</ref> |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Carlos Sainz jr.]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br/> '''*'''^'''1''' [[Zhou Guanyu]] ontvang 'n straf van vyf sekondes weens 'n botsing met [[Mick Schumacher]].<br/> '''*'''^'''2''' [[Yuki Tsunoda]] val uit weens botsingskade veroorsaak in rondte 1 deur [[Esteban Ocon]], wat 'n straf van vyf sekondes kry, wat hy tydens 'n kuipestop neem.<br/> '''^†''' [[Zhou Guanyu]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |233 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |170 | {{bestendig}} |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |163 | {{bestendig}} |- ! 4 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |144 | {{bestendig}} |- ! 5 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |143 | {{bestendig}} |- ! 6 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |127 | {{bestendig}} |- ! 7 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |70 | {{bestendig}} |- ! 8 | align="center" |31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |56 | {{bestendig}} |- ! 9 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |46 | {{bestendig}} |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |37 | {{bestendig}} |- ! 11 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |22 | {{bestendig}} |- ! 12 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |19 | {{bestendig}} |- ! 13 | align="center" | 10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 14 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |15 | {{bestendig}} |- ! 15 | align="center" |23 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas-Ferrari]] | align="center" |12 | {{bestendig}} |- ! 16 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |11 | {{bestendig}} |- ! 17 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |5 | {{bestendig}} |- ! 18 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |4 | {{wins}} |- ! 19 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |3 | {{verlies}} |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 396 |- | {{0}}2 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 314 |- | {{0}}3 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 270 |- | {{0}}4 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 93 |- | {{0}}5 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 89 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 51 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 34 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 27 |- | {{0}}9 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 19 |- | 10 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 3 |} ==Verwysings== {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Franse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Frankryk]] sb3xop94sbs9novhifwwu4w0552vl74 0 391937 2516010 2511755 2022-07-29T18:04:32Z Aliwal2012 39067 /* Vrye oefening */ FP1 & 2 wikitext text/x-wiki {{Sporttoekoms}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |-<!-- | '''<small>1</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes GP|Mercedes]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{DE-VLAG}} </small> || <small>[[Mercedes GP|Mercedes]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{AU-VLAG}} </small> || <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[TAG Heuer]]</small>--> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') sal op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] beslis word. Dit is die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | | | | |- ! 2 | | | | |- ! 3 | | | | |- ! 4 | | | | |- ! 5 | | | | |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | | | | | | | 1 |- ! 2 | | | | | | | 2 |- ! 3 | | | | | | | 3 |- ! 4 | | | | | | | 4 |- ! 5 | | | | | | | 5 |- ! 6 | | | | | | | 6 |- ! 7 | | | | | | | 7 |- ! 8 | | | | | | | 8 |- ! 9 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 9 |- ! 10 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 10 |- ! 11 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 11 |- ! 12 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 12 |- ! 13 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 13 |- ! 14 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 14 |- ! 15 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 15 |- ! 16 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 16 |- ! 17 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 17 |- ! 18 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 18 |- ! 19 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 19 |- ! 20 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 20 |- |- !colspan="8"| 107% tyd: |} == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- ! 1 | | '''''' | '''''' | | | | '''25''' |- ! 2 | | '''''' | '''''' | | | | '''18''' |- ! 3 | | '''''' | '''''' | | | | '''15''' |- ! 4 | | '''''' | '''''' | | | | '''12''' |- ! 5 | | '''''' | '''''' | | | | '''10''' |- ! 6 | | '''''' | '''''' | | | | '''8''' |- ! 7 | | '''''' | '''''' | | | | '''6''' |- ! 8 | | '''''' | '''''' | | | | '''4''' |- ! 9 | | '''''' | '''''' | | | | '''2''' |- ! 10 | | '''''' | '''''' | | | | '''1''' |- ! 11 | | | | | | | |- ! 12 | | | | | | | |- ! 13 | | | | | | | |- ! 14 | | | | | | | |- ! 15 | | | | | | | |- ! 16 | | | | | | | |- ! 17 | | | | | | | |- ! 18 | | | | | | | |- ! 19 | | | | | | | |- ! 20 | | | | | | | |} == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Formule Een-wedrenverslae|Hongarye]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] 7ogigtq44fyxzi2pjda621e180iovk3 2516011 2516010 2022-07-29T18:05:46Z Aliwal2012 39067 [[:Kategorie:Formule Een-wedrenverslae]] verwyder; [[:Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] bygevoeg ([[Wikipedia:HotCat|HotCat.js]]) wikitext text/x-wiki {{Sporttoekoms}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |-<!-- | '''<small>1</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes GP|Mercedes]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{DE-VLAG}} </small> || <small>[[Mercedes GP|Mercedes]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{AU-VLAG}} </small> || <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[TAG Heuer]]</small>--> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') sal op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] beslis word. Dit is die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | | | | |- ! 2 | | | | |- ! 3 | | | | |- ! 4 | | | | |- ! 5 | | | | |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | | | | | | | 1 |- ! 2 | | | | | | | 2 |- ! 3 | | | | | | | 3 |- ! 4 | | | | | | | 4 |- ! 5 | | | | | | | 5 |- ! 6 | | | | | | | 6 |- ! 7 | | | | | | | 7 |- ! 8 | | | | | | | 8 |- ! 9 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 9 |- ! 10 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 10 |- ! 11 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 11 |- ! 12 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 12 |- ! 13 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 13 |- ! 14 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 14 |- ! 15 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 15 |- ! 16 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 16 |- ! 17 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 17 |- ! 18 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 18 |- ! 19 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 19 |- ! 20 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 20 |- |- !colspan="8"| 107% tyd: |} == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- ! 1 | | '''''' | '''''' | | | | '''25''' |- ! 2 | | '''''' | '''''' | | | | '''18''' |- ! 3 | | '''''' | '''''' | | | | '''15''' |- ! 4 | | '''''' | '''''' | | | | '''12''' |- ! 5 | | '''''' | '''''' | | | | '''10''' |- ! 6 | | '''''' | '''''' | | | | '''8''' |- ! 7 | | '''''' | '''''' | | | | '''6''' |- ! 8 | | '''''' | '''''' | | | | '''4''' |- ! 9 | | '''''' | '''''' | | | | '''2''' |- ! 10 | | '''''' | '''''' | | | | '''1''' |- ! 11 | | | | | | | |- ! 12 | | | | | | | |- ! 13 | | | | | | | |- ! 14 | | | | | | | |- ! 15 | | | | | | | |- ! 16 | | | | | | | |- ! 17 | | | | | | | |- ! 18 | | | | | | | |- ! 19 | | | | | | | |- ! 20 | | | | | | | |} == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix|Hongarye]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] bydhxvltasf57g60xcedxtty6yqqbym 2516012 2516011 2022-07-29T18:12:33Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |-<!-- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small>|| <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small>||<small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> --> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') sal op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] beslis word. Dit is die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- ! 1 | | | | |- ! 2 | | | | |- ! 3 | | | | |- ! 4 | | | | |- ! 5 | | | | |} == Kwalifisering == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | | | | | | | 1 |- ! 2 | | | | | | | 2 |- ! 3 | | | | | | | 3 |- ! 4 | | | | | | | 4 |- ! 5 | | | | | | | 5 |- ! 6 | | | | | | | 6 |- ! 7 | | | | | | | 7 |- ! 8 | | | | | | | 8 |- ! 9 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 9 |- ! 10 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 10 |- ! 11 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 11 |- ! 12 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 12 |- ! 13 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 13 |- ! 14 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 14 |- ! 15 | | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | 15 |- ! 16 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 16 |- ! 17 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 17 |- ! 18 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 18 |- ! 19 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 19 |- ! 20 | | | | | style="background-color:#ffcccc" | | style="background-color:#ffcccc" | | 20 |- |- !colspan="8"| 107% tyd: |} == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- ! 1 | | '''''' | '''''' | | | | '''25''' |- ! 2 | | '''''' | '''''' | | | | '''18''' |- ! 3 | | '''''' | '''''' | | | | '''15''' |- ! 4 | | '''''' | '''''' | | | | '''12''' |- ! 5 | | '''''' | '''''' | | | | '''10''' |- ! 6 | | '''''' | '''''' | | | | '''8''' |- ! 7 | | '''''' | '''''' | | | | '''6''' |- ! 8 | | '''''' | '''''' | | | | '''4''' |- ! 9 | | '''''' | '''''' | | | | '''2''' |- ! 10 | | '''''' | '''''' | | | | '''1''' |- ! 11 | | | | | | | |- ! 12 | | | | | | | |- ! 13 | | | | | | | |- ! 14 | | | | | | | |- ! 15 | | | | | | | |- ! 16 | | | | | | | |- ! 17 | | | | | | | |- ! 18 | | | | | | | |- ! 19 | | | | | | | |- ! 20 | | | | | | | |} == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] avj3dkc3nh3fllf4xkixhbypojax2w5 0 392348 2516031 2515733 2022-07-29T23:06:07Z Historio19 152167 Taalgebruik nagegaan wikitext text/x-wiki {{gaan taal na}} [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]) kon oorspronklik "de Changuion" of "de Champguyon" gewees het en is waarskynlik afgelei na die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaargaande godsdienstigevervolging, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n [[:nl:Poorter|poorter]] ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper daar. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[:nl:Nederlandse_adel#Nederlandse_adellijke_families|Nederlandse adel]] verhef, waardeur hy en sy nakomelinge gemagtig is om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. Weens 'n onterende vonnis word F.D. Changuion egter in 1825 nie meer vermeld op die lys van persone wat tot die adel behoort nie. Sy kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van die vonnis) gebore is het egter deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Daar bestaan by sommige die opinie dat F.D. Changuion egter nie van sy adelike status onthef is nie. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelikke nie. Bowendien berus skrapping (''royement'') uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel beskou nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (deel van 'n Nederlandse kolonie) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad uit hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nageslag, afkomstig van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * Eerste adelslijst, in: Stb. (1825), no. 61 [Changuion op pp. 48-49]. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] 2ux4n674s366yb422q3goym28uouutb 2516032 2516031 2022-07-29T23:17:29Z Historio19 152167 wikitext text/x-wiki {{gaan taal na}} [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]) kon oorspronklik "de Changuion" of "de Champguyon" gewees het en is waarskynlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaargaande godsdienstigevervolging, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n [[:nl:Poorter|poorter]] ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper daar. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[:nl:Nederlandse_adel#Nederlandse_adellijke_families|Nederlandse adel]] verhef, waardeur hy en sy nakomelinge gemagtig is om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. Weens 'n onterende vonnis word F.D. Changuion egter in 1825 nie meer vermeld op die lys van persone wat tot die adel behoort nie. Sy kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van die vonnis) gebore is het egter deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Daar bestaan by sommige die opinie dat F.D. Changuion egter nie van sy adelike status onthef is nie. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelikke nie. Bowendien berus skrapping (''royement'') uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel beskou nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (deel van 'n Nederlandse kolonie) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad uit hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nageslag, afkomstig van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * Eerste adelslijst, in: Stb. (1825), no. 61 [Changuion op pp. 48-49]. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] tu2wx0y726nwzoo7e6txporsuezsjop 2516034 2516032 2022-07-29T23:38:07Z Historio19 152167 wikitext text/x-wiki {{gaan taal na}} [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]) kon oorspronklik "de Changuion" of "de Champguyon" gewees het en is waarskynlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaargaande godsdienstigevervolging, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n [[:nl:Poorter|poorter]] ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper daar. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[:nl:Nederlandse_adel#Nederlandse_adellijke_families|Nederlandse adel]] verhef, waardeur hy en sy nakomelinge gemagtig is om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. Weens 'n onterende vonnis word F.D. Changuion egter in 1825 nie meer vermeld op die lys van persone wat tot die adel behoort nie. Sy kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van die vonnis) gebore is het egter deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Daar bestaan by sommige die opinie dat F.D. Changuion egter nie van sy adelike status onthef is nie. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelikke nie. Bowendien berus skrapping (''royement'') uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel beskou nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (deel van 'n Nederlandse kolonie) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad uit hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * Eerste adelslijst, in: Stb. (1825), no. 61 [Changuion op pp. 48-49]. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] oosk63lv90x93rrsgmo47chc1drcedj 2516036 2516034 2022-07-29T23:47:53Z Aliwal2012 39067 /* Enkele afstammelinge */ taalverbetering wikitext text/x-wiki {{gaan taal na}} [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]) kon oorspronklik "de Changuion" of "de Champguyon" gewees het en is waarskynlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaargaande godsdienstigevervolging, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n [[:nl:Poorter|poorter]] ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper daar. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[:nl:Nederlandse_adel#Nederlandse_adellijke_families|Nederlandse adel]] verhef, waardeur hy en sy nakomelinge gemagtig is om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. Weens 'n onterende vonnis word F.D. Changuion egter in 1825 nie meer vermeld op die lys van persone wat tot die adel behoort nie. Sy kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van die vonnis) gebore is het egter deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Daar bestaan by sommige die opinie dat F.D. Changuion egter nie van sy adelike status onthef is nie. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelikke nie. Bowendien berus skrapping (''royement'') uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel beskou nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (deel van 'n Nederlandse kolonie) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad en hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * Eerste adelslijst, in: Stb. (1825), no. 61 [Changuion op pp. 48-49]. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] otqjfgjj9hfsnc4gvkyquceyvd5ft1d 2516037 2516036 2022-07-30T00:09:51Z Historio19 152167 wikitext text/x-wiki {{gaan taal na}} [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]) kon oorspronklik "de Changuion" of "de Champguyon" gewees het en is waarskynlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaargaande godsdienstigevervolging, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n [[:nl:Poorter|poorter]] ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper daar. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[:nl:Nederlandse_adel#Nederlandse_adellijke_families|Nederlandse adel]] verhef, waardeur hy en sy nakomelinge gemagtig is om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. Weens 'n onterende vonnis word F.D. Changuion egter in 1825 nie meer vermeld op die lys van persone wat tot die adel behoort nie. Sy kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van die vonnis) gebore is het egter deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Daar bestaan by sommige die opinie dat F.D. Changuion egter nie van sy adelike status onthef is nie. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelike nie. Bowendien berus skrapping (''royement'') uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel beskou nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (deel van 'n Nederlandse kolonie) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad en hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * Eerste adelslijst, in: Stb. (1825), no. 61 [Changuion op pp. 48-49]. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] ow395qmkk4r3pbu131u1xqa7axpsb6m 2516040 2516037 2022-07-30T01:42:28Z 196.250.216.40 /* Geskiedenis */ wikitext text/x-wiki {{gaan taal na}} [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]) kon oorspronklik "de Changuion" of "de Champguyon" gewees het en is waarskynlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaargaande godsdienstigevervolging, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n [[:nl:Poorter|poorter]] ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[:nl:Nederlandse_adel#Nederlandse_adellijke_families|Nederlandse adel]] verhef, waardeur hy en sy nakomelinge gemagtig is om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. Weens 'n onterende vonnis word F.D. Changuion egter in 1825 nie meer vermeld op die lys van persone wat tot die adel behoort nie. Sy kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van die vonnis) gebore is het egter deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Daar bestaan by sommige die opinie dat F.D. Changuion egter nie van sy adelike status onthef is nie. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelike nie. Bowendien berus skrapping (''royement'') uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel beskou nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (deel van 'n Nederlandse kolonie) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad en hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * Eerste adelslijst, in: Stb. (1825), no. 61 [Changuion op pp. 48-49]. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] rfq9fy4xlnrn9zrfvv69ismd1qscxqv 1 392363 2516038 2515522 2022-07-30T00:13:11Z Historio19 152167 /* Wat is 'n poorter? */ Reply wikitext text/x-wiki == Wat is 'n poorter? == Wat is 'n Poorter? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:57, 27 Julie 2022 (UTC) :Dit is 'n Afrikaanse en Nederlandse woord vir 'n burger wat in die outyd die reg gehad het om binne die stadspoorte (dus "poorter") te bly en wat daarom ook oor ander regte as burger van 'n stad beskik het. Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 00:13, 30 Julie 2022 (UTC) pvllspf0u1w3eh59w9n2bk6ae7cah2n 0 392421 2515972 2515904 2022-07-29T13:42:08Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Ampsbekleër | beeld = | naam = Willem III van Akwitanië | orde1 = Hertog van Akwitanië | termynbegin1 = [[935]] | termeinde1 = [[963]] | voorganger1 = Ebalus van Akwitanië | opvolger1 = Hugo die Grote | orde2 = Graaf van Poitiers | termynbegin2 = [[935]] | termeinde2 = [[963]] | voorganger2 = Ebalus van Akwitanië | opvolger2 = Willem IV van Akwitanië | geboortedatum = [[913]] | sterfdatum = [[963]] | vader = Ebalus van Akwitanië | moeder = Emilienne | dinastie = Ranoelfiden (Huis van Poitiers) }} '''Willem III van Akwitanië''' (913 – [[3 April]] [[963]], Saint-Maixent-l'École); met die byname ''Vlashoof'' ([[Latyn]]: Caput stupae), omdat hy ligblonde hare gehad het, of ''die Vrome''; was die seun van Ebalus van Akwitanië en Emilienne (Emiliana). Hy word graaf van Poitiers as ''Willem I'', in opvolging van sy vader, en vanaf [[935]] hertog van [[Akwitanië]], as ''Willem III''. In 935 volg hy sy vader op as graaf van Poitiers en eis ook die titel van hertog van Akwitanië op, maar die koninklike kanselary het eers die jaar voor sy eie dood (962) sy hertoglike titel erken. Kort na die dood van Koning Roedolf van Frankryk in 936 moes hy onder druk van Lodewyk IV van Frankryk selfs sy besittings in Poitiers opgee ten gunste van Hugo die Grote. In die jare hierna het Willem III vir Lodewyk IV teen Hugo die Grote geveg, onder andere tydens die verlore Slag van Laon. Toe vrede in [[942]] bemiddel word tussen Lodewyk IV en Hugo die Grote, het Willem III vir Lodewyk IV as sy koning gehuldig en op die wyse die titel van Poitiers teruggekry, asook die aanstelling van leke-abt van Saint-Hilaire-le-Grand. In [[950]] het hy weer gebots met Koning Lodewyk IV toe dié en Hugo die Grote versoen geraak het, en Lodewyk IV vir Hugo die Grote as hertog van onderskeidelik Akwitanië en Boergondië aangestel het. Lodewyk IV en Hugo die Grote het probeer om Akwitanië te verower, maar is deur Willem III verslaan. In [[955]] het Willem III graaf van [[Auvergne]] en van [[Limoges]] geword. Willem het ook Vitry-sur-Loire van die graaf van Anjou verower. Koning Lotharius (941; Laon - 2 Maart 986) van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Frankië]] (Lodewyk IV se opvolger) het Willem III gevrees. Hy en Hugo die Grote het in 955 gepoog om Poitiers te verower, maar misluk, alhoewel Willem III in 'n veldslag verslaan is. Na Hugo die Grote se dood is hy opgevolg deur die minderjarige Hugo Capet as Hertog van Akwitanië, hy kon egter nie die aansprake op die hertogdom voortsit nie, en omdat Willem III met Koning Lotharius versoen is, het 'n tydperk van vrede ingetree. Vanaf [[959]] het Willem III die titel van ''Graaf van die Hertogdom van Akwitanië'' gedra, en in [[962]] formeel ''Hertog van Akwitanië'' geword. Die abdy van Saint-Hilaire-le-Grand is aan hom gegee, wat ná sy dood in sy huis gebly het. Willem III is die stigter van die hertoglike biblioteek in die Paleis van Poitiers. Hy is in die abdy van Saint-Cyprien begrawe. Hy is in [[935]] getroud met [[Geirlaug|Geirlaug van Normandië]] ([[912]] - [[14 Oktober]] [[962]]), die dogter van [[Rollo]] van Normandië, en het twee kinders by haar gehad: * Willem IV van Akwitanië (935 - 993) * [[Adelheid van Poitiers|Adelheid]] (952-1004), wat getroud was met Hugo Capet.{{efn|Volgens Bouchard was Adelheid nie van Poitiers/Akwitanië nie. 'n Dokument uit 982 wat as "bewys" vir Adelheid se oorsprong gebruik is, maak melding van 'n suster (Adela) van Willem IV van Akwitanië wat getroud was met 'n sekere hertog Eblo, wat later verander is na hertog Hugo Capet. Bouchard konstateer dat die dokument as ongeorganiseerd voorkom, en dat beide hertog Eblo en sy vrou Adela reeds teen 982 dood was. Bouchard konstateer derhalwe dat Adelheid se afkoms onseker is.}} == Voorouers== {| class="wikitable" style="background:#FFFFFF; font-size:85%; text-align:center" |- bgcolor="#E0E0E0" !colspan="9"|Voorouers van Willem V van Akwitanië |- |'''Oorgrootouers''' |colspan="2"|Ranoelf I van Akwitanië (820-866)<br />∞ <br />Bilchildis van Maine (omstreeks 830-) |colspan="2"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |colspan="2"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |colspan="2"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |- |'''Grootouers''' |colspan="4"|Ranoelf II van Poitiers (850-890)<br />∞ <br />? (omstreeks 934) |colspan="4"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |- |'''Ouers''' |colspan="8"|Ebalus van Akwitanië {{sfn|Painter|1956|p=244}} (873-935)<br />∞ <br />Emilienne (omstreeks 934) |- bgcolor="#E0E0E0" |colspan="9"|'''Willem III van Akwitanië (913-963)''' |} == Notas == {{Notelist}} == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == *{{cite book |title= Those of My Blood: Creating Noble Families in Medieval Francia |first=Constance Brittain |last=Bouchard |publisher=University of Pennsylvania Press |year=2001 }} *{{cite journal |title=Castellans of the Plain of Poitou in the Eleventh and Twelfth Centuries |first=Sidney |last=Painter |journal=Speculum |volume= 31| issue = 2 Apr |publisher=The University of Chicago Press |year=1956 |doi=10.2307/2849411 |jstor=2849411 |s2cid=162306871 }} {{S-start}} {{S-hou|Huis van Poitiers||913|3 April|963}} {{S-bef| rows = 2 | before = Ebalus van Akwitanië }} {{S-ttl| title = Hertog van Akwitaniê | years = 935–963 }} {{S-aft| rows = 2 | na = Willem IV van Akwitanië }} {{S-ttl| title = Hertog van Poitiers | years = 935–963 }} {{S-end}} {{DEFAULTSORT:Willem 03, Hertog van Akwitanië}} [[Kategorie:Geboortes in 913]] [[Kategorie:Sterftes in 963]] l4i7hyqmyt3yo4vqr5wc28r8v90s9k1 0 392424 2515960 2515957 2022-07-29T12:07:23Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = John F. Kennedy Internasionale Lughawe | image = | caption = | IATA = JFK | ICAO = KJFK | FAA = JFK | WMO = 74486 | type = Openbaar | owner-oper = Port Authority of New York and New Jersey | city-served = New York metropolitaanse area | location = Jamaica, Queens, New York, V.S.A. | opened = {{begin datum en ouderdom|1948|07|01|df=yes}} | hub = [[American Airlines]], [[Delta Air Lines]] | timezone = EST | utc = UTC−05:00 | summer = EDT | utcs = UTC−04:00 | elevation-f = 13 | elevation-m = 4 | coordinates = {{coord|40|38|23|N|73|46|44|W|region:US-NY|display=inline,title}} | website = {{URL|https://www.jfkairport.com}} | image_map = File:FAA JFK Airport map 2016.pdf | image_mapsize = 275 | image_map_caption = [[FAA]] lughawediagram | mapframe = yes | r1-number = 4L/22R | r1-length-f = 12 079 | r1-length-m = 3 460 | r1-surface = [[Beton]]<ref name="airnav">{{cite web |url=http://airnav.com/airport/JFK |title=AirNav: John F Kennedy International Airport |access-date=July 16, 2020 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/19991114191309/http://airnav.com/airport/JFK |archive-date=November 14, 1999}}</ref> | r2-number = 4R/22L | r2-length-f = 8 400 | r2-length-m = 2 560 | r2-surface = Teer | r3-number = 13L/31R | r3-length-f = 10 000 | r3-length-m = 3 048 | r3-surface = [[Beton]] | r4-number = 13R/31L | r4-length-f = 14 511 | r4-length-m = 4 423 | r4-surface = [[Beton]] | h1-number = H1 | h1-length-f = 60 | h1-length-m = 18 | h1-surface = Teer | h2-number = H2 | h2-length-f = 60 | h2-length-m = 18 | h2-surface = Teer | h3-number = H3 | h3-length-f = 60 | h3-length-m = 18 | h3-surface = Teer | h4-number = H4 | h4-length-f = 60 | h4-length-m = 18 | h4-surface = Teer | stat-year = 2021 | stat1-header = Lugbewegings | stat1-data = 290 101 | stat2-header = Passasiers | stat2-data = 30 788 322 | stat3-header = Vrag en pos | stat3-data = 1 461 020 ton | footnotes = Bron: Port Authority of New York and New Jersey<ref name=DEC2019JFK>{{cite web |title=General Information |url=https://www.panynj.gov/airports/en/statistics-general-info.html |publisher=The Port Authority of New York and New Jersey |date=May 2022 |access-date=May 9, 2022}}</ref> FAA<ref>{{cite web |url=https://nfdc.faa.gov/nfdcApps/services/ajv5/airportDisplay.jsp?airportId=JFK |title=JFK (KJFK): JOHN F KENNEDY INTL, NEW YORK, NY – UNITED STATES |work=Aeronautical Information Services |publisher=Federal Aviation Administration |date=27 Februarie 2020 | access-date = 2 Maart 2020}}</ref> }} '''John F. Kennedy Internasionale Lughawe''' ([[IATA]]: '''JFK''', [[ICAO]]: '''KJFK''', [[FAA]] LID: '''JFK'''), in die omgangstaal na verwys as '''JFK-lughawe''', is die belangrikste internasionale lughawe wat [[New York]] bedien. Die lughawe is die besigste van die ses lughawens in die New York-lughawestelsel, die 13de besigste lughawe in die Verenigde State, en die besigste internasionale lugpassasierspoort na Noord-Amerika.<ref name="USDT1">{{Cite web|url=http://www.rita.dot.gov/bts/sites/rita.dot.gov.bts/files/publications/americas_freight_transportation_gateways/2009/introduction_and_overview/html/figure_02_table.html|title=Top 25 U.S. Freight Gateways, Ranked by Value of Shipments: 2008|date=2009|website=Bureau of Transportation Statistics|publisher=United States Department of Transportation|access-date=30 Augustus 2015}}</ref> Meer as negentig lugrederye bedryf vanaf die lughawe, met ononderbroke of direkte vlugte na bestemmings op al ses kontinente.<ref>{{Cite web|url=http://www.panynj.gov/airports/jfk-airlines.html|title=Airlines|website=John F. Kennedy International Airport|publisher=Port Authority of New York and New Jersey|access-date=27 Junie 2013}}</ref> JFK is geleë in die Jamaika-woonbuurt van Queens,<ref>{{Cite web|url=https://www.panynj.gov/air-cargo/jfk-service-providers.html|title=Service Providers – JFK Airport – Air Cargo – Port Authority of New York & New Jersey|website=Panynj.gov|access-date=22 Februarie 2022}}</ref> 26 km suidoos van Manhattan se middestad. Die lughawe beskik oor ses passasiersterminale en vier aanloopbane. JFK is 'n spilpunt vir beide [[American Airlines]] en [[Delta Air Lines]], en dit is die primêre bedryfsbasis vir JetBlue.<ref name="hub guide">{{Cite web|url=https://www.airfarewatchdog.com/blog/50066526/airline-hub-guide-which-u-s-cities-are-major-hubs-and-why-it-matters/|title=Airline Hub Guide: Which U.S. Cities Are Major Hubs and Why it Matters|last=Radka|first=Ricky|date=23 Desember 2021|website=airfarewatchdog.com|access-date=28 Februarie 2022}}</ref> JFK was ook voorheen 'n spilpunt vir [[Pan Am]], TWA, Eastern, National, Northwest en Tower Air. Die fasiliteit is in 1948 as '''New York Internasionale Lughawe''' geopen<ref name="trudew2">{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=7LwuAAAAIBAJ&pg=3752%2C7257|newspaper=The Miami News|agency=Associated Press|title=Truman, Dewey open airport|date=1 Augustus 1948|page=1|access-date=30 Augustus 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.jfkairportguide.com/|title=Welcome to JFK Airport Guide|website=JFK Airport Guide|access-date=27 Junie 2013}}</ref> en was algemeen bekend as '''Idlewild-lughawe'''.<ref name="trubls2">{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=crwhAAAAIBAJ&pg=2986%2C951956|newspaper=Reading Eagle|location=Reading, Pennsylvania|agency=Associated Press|title=N.Y. Airport Has Troubles|date=4 Augustus 1949|page=31|access-date=30 Augustus 2015}}</ref> Na die sluipmoord op die Amerikaanse president [[John F. Kennedy]] in 1963, is die lughawe herdoop na John F. Kennedy Internasionale Lughawe as 'n huldeblyk aan die 35ste president.<ref name="ageaus2">{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=lH1VAAAAIBAJ&pg=2623%2C726469|newspaper=The Age|location=Melbourne, Australia|title=Idlewild becomes Kennedy|date=6 Desember 1963|page=1|access-date=30 Augustus 2015}}</ref><ref name="nyatn2">{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=0fxOAAAAIBAJ&pg=5777%2C4919439|newspaper=Toledo Blade|location=Toledo, Ohio|agency=Associated Press|title=N.Y. airport takes name of Kennedy|date=25 Desember 1963|page=2|access-date=30 Augustus 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=Idlewild's New Code is JFK|newspaper=[[The New York Times]]|agency=United Press International|date=1 Januarie 1964|page=40|quote=The FAA code became JFK at the beginning of 1964; the Airline Guide used JFK and it seems the airlines did too; the airlines must print millions of new baggage tags carrying the initials JFK}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{en-vertaal|John F. Kennedy International Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] k0xircnt0id69ul4b127y1jgehhwvij 0 392425 2515961 2515953 2022-07-29T12:22:57Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = George Bush Interkontinentale Lughawe | nativename = | image = Houston airports logo blue.png | image-width = 150 | IATA = IAH | ICAO = KIAH | FAA = IAH | WMO = 72243 | type = Openbaar | owner = Stad van Houston | operator = Houston Airport System | city-served = Groter Houston | location = [[Houston]], [[Texas]], Verenigde State | opened = {{begin datum en ouderdom|1969|06|08|df=yes}} | hub = [[United Airlines]] | elevation-f = 97 | elevation-m = 30 | coordinates = {{coord|29|59|04|N|095|20|29|W|region:US-TX|display=inline,title}} | website = {{URL|fly2houston.com/iah}} | image_map = File:IAH Diagram.pdf | image_map_caption = FAA lughawediagram | mapframe = yes | r1-number = 15L/33R | r1-length-f = 12 001 | r1-length-m = 3 658 | r1-surface = [[Beton]] | r2-number = 15R/33L | r2-length-f = 10 000 | r2-length-m = 3 048 | r2-surface = Beton | r3-number = 9/27 | r3-length-f = 10 000 | r3-length-m = 3 048 | r3-surface = Beton | r4-number = 8L/26R | r4-length-f = 9 000 | r4-length-m = 2 743 | r4-surface = Beton | r5-number = 8R/26L | r5-length-f = 9 402 | r5-length-m = 2 866 | r5-surface = Beton | stat-year = 2021 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 33 677 118 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 395 787 | footnotes = Bron: Fly2Houston.com<ref>{{cite web |url=https://d14ik00wldmhq.cloudfront.net/media/filer_public/b9/37/b9370048-26be-4475-9925-b0b8e2a1b77f/1217f1.pdf |title= Department of Aviation Monthly Statistical Summary Report for December 2017 |publisher= Fly2Houston.com |access-date=13 Februarie 2018}}</ref> | image2 = IAH BVA.jpg | image2-width = 250 | focus_city = Spirit Airlines }} '''George Bush Interkontinentale Lughawe''' ([[IATA]]: '''IAH''', [[ICAO]]: '''KIAH''', [[FAA]] LID: '''IAH''')<ref name="fly2houston1">{{Cite web|url=http://www.fly2houston.com/0/3526120/0/0/|title=About George Bush Intercontinental Airport|website=Fly2Houston.com|publisher=Houston Airport System|archive-url=https://web.archive.org/web/20131012055807/http://www.fly2houston.com/0/3526120/0/0/|archive-date=October 12, 2013|access-date=April 28, 2013}}</ref> is 'n internasionale lughawe in [[Houston]], [[Texas]], Verenigde State, wat die Groter Houston-metropolitaanse gebied bedien. Dit is ongeveer 37 km noord van Downtown Houston<ref name="fly2houston1" /> geleë, tussen Interstate 45 en Interstate 69 / US Highway 59 met direkte toegang tot die Hardy Tolsnelweg. George Bush Interkontinentale Lughawe het geskeduleerde vlugte na 'n groot aantal plaaslike en internasionale bestemmings op al vyf kontinente. Dit is die besigste lughawe in Texas vir internasionale passasiersverkeer en aantal internasionale bestemmings, sowel as die tweede besigste lughawe in Texas, en die 12de besigste in die Verenigde State volgens totale passasiersverkeer. Die lughawe, wat oorspronklik '''Houston Interkontinentale Lughawe''' genoem is, is later herdoop na [[George H.W. Bush]], die 41ste [[President van die Verenigde State van Amerika|president van die Verenigde State]] en inwoner van Houston, in 1997.<ref name="AboutcomIAHGuide">Intercontinental Airport" ''Houston Airport System''</ref> IAH beslaan 4 000 hektaar grond en het vyf aanloopbane. Houston Interkontinentaal is een van die grootste [[Spil (lughawe)|passasierspille]] vir [[United Airlines]]. == Verwysings == {{Verwysings}} {{en-vertaal|George Bush Intercontinental Airport}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] tbx3cadjtbq0ge7nbx6jdo41hzykbcu 0 392427 2516018 2515954 2022-07-29T19:18:25Z Aliwal2012 39067 opruim, nog besig! wikitext text/x-wiki '''San Francisco Internasionale Lughawe''' ([[IATA]]: '''SFO''', [[ICAO]]: '''KSFO''', [[FAA]] LID: '''SFO''') is 'n internasionale [[lughawe]] in San Mateo County, 21 km suid van die sentrum van San Francisco, [[Kalifornië]].<ref>GeoNIS id=1653945 San Francisco International Airport</ref> Dit huisves vlugte na bestemmings regoor Noord-Amerika en is 'n belangrike poort na Europa, die Midde-Ooste, Asië en Australasië. SFO is die grootste lughawe in die San Franciscobaai-area en die tweede besigste in Kalifornië, naas [[Los Angeles Internasionale Lughawe]] (LAX). In 2017 was dit die sewende besigste lughawe in die Verenigde State en die 24ste besigste in die wêreld volgens passasiersgetalle.<ref name="passengers-2017">{{Cite web|url=http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|title=Airports Council International – Worldwide Airport Traffic Report – Calendar Year 2017|publisher=The Port Authority of NY & NJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508101727/http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|archive-date=8 Mei 2018|access-date=31 Mei 2018}}</ref> Dit is die vyfde grootste [[Spil (lughawe)|spilpunt]] vir [[United Airlines]], wat vanaf Terminaal 3 en die Internasionale Terminaal funksioneer. SFO funksioneer as United se primêre Trans-Stille Oseaan-poort. Daarbenewens is SFO 'n belangrike instandhoudingsentrum vir United Airlines en huisves die SFO-museum wat in 1980 geskep is, die eerste museum in 'n internasionale lughawe. Dit dien ook as 'n spilpunt vir [[Alaska Airlines]], wat uit Terminaal 2 bedryf word. Die lughawe word besit en bedryf deur die stad en distrik [[San Francisco]] en het 'n San Francisco-posadres. Dit is egter buite San Francisco geleë in die ongeïnkorporeerde San Mateo County. Tussen 1999 en 2004 het die San Francisco-lughawekommissie SFO Enterprises, Inc. in die stad bedryf om toesig te hou oor sy besigheidsaankope en bedrywighede van ondernemings.<ref>{{cite news|title=Flying Blind|first=Matt|last=Smith|url=http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|newspaper=SF Weekly|date=28 Maart 2001|access-date=3 Augustus 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090620005455/http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|archive-date=20 Junie 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|title=Financial Audits|date=22 Januarie 2007|publisher=City and County of San Francisco|archive-url=https://web.archive.org/web/20091126000533/http://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|archive-date=26 November 2009|access-date=3 Augustus 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=SFO Enterprises, Inc.|url=http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|newspaper=SF Weekly|access-date=3 Augustus 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110726130626/http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|archive-date=26 Julie 2011}}</ref><ref>The Shock Doctrine, Naomi Klein; p. 396.</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:San Francisco]] [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] gj98pqoyr75t73oz1ih082wdhde3cxw 2516023 2516018 2022-07-29T20:32:08Z Aliwal2012 39067 Geskep deur die bladsy "[[:en:Special:Redirect/revision/1101149652|San Francisco International Airport]]" te vertaal wikitext text/x-wiki '''San Francisco Internasionale Lughawe''' is 'n internasionale lughawe in San Mateo County, 21 km suid van die sentrum van San Francisco, [[Kalifornië]].<ref>{{cite gnis|id=1653945|name=San Francisco International Airport|access-date=May 3, 2009}}</ref> Dit bedien vlugte na bestemmings regoor Noord-Amerika en is 'n belangrike poort na Europa, die Midde-Ooste, Asië en Australasië. SFO is die grootste lughawe in die San Franciscobaai-area en die tweede besigste in Kalifornië, naas [[Los Angeles Internasionale Lughawe]] (LAX). In 2017 was dit die sewende besigste lughawe in die Verenigde State en die 24ste besigste in die wêreld volgens passasiersgetalle.<ref name="passengers-2017">{{Cite web|url=http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|title=Airports Council International – Worldwide Airport Traffic Report – Calendar Year 2017|publisher=The Port Authority of NY & NJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508101727/http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|archive-date=May 8, 2018|access-date=May 31, 2018}}</ref> Dit is die vyfde grootste [[Spil (lughawe)|spilpunt]] vir [[United Airlines]], wat vanaf Terminaal 3 en die Internasionale Terminaal funksioneer. SFO funksioneer as United se primêre Trans-Stille Oseaan-poort. Daarbenewens is SFO 'n belangrike instandhoudingsentrum vir United Airlines en huisves die SFO-museum wat in 1980 geskep is, die eerste museum in 'n internasionale lughawe. Dit dien ook as 'n spilpunt vir [[Alaska Airlines]], wat uit Terminaal 2 bedryf word. Die lughawe word besit en bedryf deur die stad en distrik [[San Francisco]] en het 'n San Francisco-posadres. Dit is egter buite San Francisco geleë in die ongeïnkorporeerde San Mateo County. Tussen 1999 en 2004 het die San Francisco-lughawekommissie SFO Enterprises, Inc. in die stad bedryf om toesig te hou oor sy besigheidsaankope en bedrywighede van ondernemings.<ref>{{cite news|title=Flying Blind|first=Matt|last=Smith|url=http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|newspaper=SF Weekly|date=March 28, 2001|access-date=August 3, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090620005455/http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|archive-date=June 20, 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|title=Financial Audits|date=January 22, 2007|publisher=[[San Francisco|City and County of San Francisco]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20091126000533/http://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|archive-date=November 26, 2009|access-date=August 3, 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=SFO Enterprises, Inc.|url=http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|newspaper=SF Weekly|access-date=August 3, 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110726130626/http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|archive-date=July 26, 2011}}</ref><ref>The Shock Doctrine, Naomi Klein; pg. 396.</ref> == Geskiedenis == Die stad en distrik [[San Francisco]] het aanvanklik 61 hektaar op die huidige lughaweterrein op 15 Maart 1927 gehuur, vir wat toe 'n tydelike en eksperimentele lughaweprojek sou wees.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|title=History of SFO|website=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234550/https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|archive-date=July 31, 2017|access-date=July 14, 2017}}</ref> San Francisco het op 7 Mei 1927,<ref name="Mills Field Dedication Ceremony Photo">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|title=negative: Mills Field Municipal Airport of San Francisco|date=May 7, 1927|website=SFO Museum|archive-url=https://web.archive.org/web/20151222080832/http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|archive-date=December 22, 2015|access-date=November 10, 2015}}</ref> op die koeiweiding van 150 hektaar 'n toewydingseremonie gehou by die vliegveld, amptelik genaamd die Mills Field Munisipale Lughawe van San Francisco. San Francisco het die eiendom en die omliggende gebied by die Mills Estate gekoop en die terrein uitgebrei tot 450 hektaar, sedert Augustus 1930.<ref name=":0" /> Die lughawe se naam is in 1931 met die aankoop van die grond amptelik na San Francisco-lughawe verander. "Internasionaal" is aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog bygevoeg namate oorsese dienste vinnig uitgebrei het.  === Internasionale bedrywighede === [[Lêer:Planes_at_San_Francisco_International_Airport_(SFO).jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Planes_at_San_Francisco_International_Airport_%28SFO%29.jpg/220px-Planes_at_San_Francisco_International_Airport_%28SFO%29.jpg|regs|duimnael| [[Qantas|Qantas-]] en [[United Airlines|United Airlines-]] vliegtuie by SFO, 2018]] == Aanloopbane == Die lughawe beslaan {{Convert|5,207|acre|km2}} op 'n hoogte van 4 meter. Dit het vier teeraanloopbane, gerangskik in twee kruisende stelle parallelle aanloopbane:<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> * Aanloopbaan 01L/19R: 7 {{Convert|7650|×|200|ft}}, Oppervlakte: asfalt, het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 01R/19L: {{Convert|8650|×|200|ft}}, oppervlak: asfalt, ILS / DME toegerus, en het goedgekeurde GPS/VOR benaderings * Aanloopbaan 10L/28R: {{Convert|11870|×|200|ft}}, oppervlak: asfalt, Kategorie III ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 10R/28L: {{Convert|11381|×|200|ft}}, oppervlak: asfalt, ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings Die aanloopbane is benaam volgens hul magnetiese rigting, dus is die aanloopbane by 14° <ref>{{Cite web|url=http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|title=Airport Diagram|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201045314/http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|archive-date=December 1, 2017}}</ref> vanaf magnetiese noord 01L/01R, en die aanloopbane by 284° is 28R/28L. Die uitleg van die parallelle aanloopbane (1L/1R en 28R/28L) is in die 1950's neergelê, en het 'n skeiding van slegs 230 meter.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf "Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. San Francisco International Airport. January 2010. [https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf Archived] <span class="cs1-format">(PDF)</span> from the original on May 25, 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">August 5,</span> 2017</span>.</cite></ref> Tydens normale bedrywighede (ongeveer 81% van die tyd), gebruik binnelandse vertrekke aanloopbane 1L en 1R, terwyl oorsese internasionale vertrekke en alle aankomste aanloopbane 28L en 28R gebruik, wat voordeel trek uit die heersende wes-noordwestelike wind wat deur die San Bruno-kloof kom. Gedurende tye van swaar wind of as bedrywighede by Oakland Internasionale Lughawe bots met SFO-vertrekke (ongeveer 15% van die tyd), kan aanloopbane 1L en 1R nie gebruik word nie, en dus gebruik alle vertrek- en alle aankomste dan aanloopbane 28L en 28R. Hierdie konfigurasies staan gesamentlik bekend as die ''West Plan'', en akkommodeer aankomste teen 'n koers van tot 60 vliegtuie per uur.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf "Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. San Francisco International Airport. January 2010. [https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf Archived] <span class="cs1-format">(PDF)</span> from the original on May 25, 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">August 5,</span> 2017</span>.</cite></ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|title=West Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172850/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Onder visuele vlugmaatreëls kan vliegtuie in wese gelyktydig sy-aan-sy land op 28L en 28R terwyl visuele skeiding gehandhaaf word.<ref name="WeatherOps" /><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Wanneer die visuele benadering in die gedrang kom, word die ''West-plan'' gehandhaaf met 'n wysiging om vliegtuie wat op 28L land om vir Instrumentlandingstelsel (ILS) toe te laat, terwyl die vliegtuig wat op 28R land 'n afwykende koers neem, gemonitor deur hoëskandeertempo-grondradar, om 'n laterale spasiëring groter as 750&nbsp;voet te handhaaf totdat die vliegtuig visuele skeiding kan handhaaf. Visuele skeiding vind gewoonlik plaas sodra die vliegtuig op 'n hoogte van 2 100 voet (640 m) onder die wolkkleed gedaal het. Dit staan bekend as die Precision Runway Monitor/Simultaneous Offset Instrument Approach en verminder die kapasiteit tot 36 inkomende vliegtuie per uur. In swak sigtoestande vereis FAA instrumentbenaderingreëls dat vliegtuie laterale skeiding van 1 300 meter handhaaf, wat beteken dat slegs een aanloopbaan gebruik mag word, wat die kapasiteit van SFO tot 25-30 inkomende vliegtuie per uur verminder.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf "Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. San Francisco International Airport. January 2010. [https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf Archived] <span class="cs1-format">(PDF)</span> from the original on May 25, 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">August 5,</span> 2017</span>.</cite></ref><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/ "Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO"]. ''AvGeekery [blog]''. September 7, 2015. [https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/ Archived] from the original on August 6, 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">August 5,</span> 2017</span>.</cite></ref> Tydens reënbuie (ongeveer 4% van die tyd), verskuif die heersende winde na 'n suid-suidooslike rigting, en vertrekkende vliegtuie gebruik aanloopbane 10L en 10R en aankomende vliegtuie gebruik aanloopbane 19L en 19R. Hierdie opset staan bekend as die ''Suidooster-plan''.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf "Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. San Francisco International Airport. January 2010. [https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf Archived] <span class="cs1-format">(PDF)</span> from the original on May 25, 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">August 5,</span> 2017</span>.</cite></ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|title=Southeast Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172854/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> By seldsame geleenthede (gemiddeld minder as een dag per jaar), bepaal windtoestande ander aanloopbaankonfigurasies, insluitend vertrek en landing op aanloopbane 10L en 10R, vertrek en landing op aanloopbane 1L en 1R, en vertrek op aanloopbane 19L en 19R en landings op aanloopbane 28L en 28R. == Gebaseerde vliegtuie en bedrywighede == In 2019 het SFO 458 496 vliegtuigbedrywighede gehad, 'n gemiddeld van 1 255 per dag. Dit het bestaan uit 86% geskeduleerde kommersiële, 11% lugtaxi, 2% algemene lugvaart en <1% militêr. Daar was 14 vliegtuie gebaseer by SFO, 6 stralers, 1 [[helikopter]] en 7 militêre vliegtuie. == Vliegtuiggeraasvermindering == SFO was een van die eerste lughawens wat 'n Fly Quiet-program geïmplementeer het, wat lugrederye gradeer op hul prestasie op geraasverminderingsprosedures terwyl hulle in en uit SFO vlieg. Die Jon C. Long Fly Quiet Program <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|title=Fly Quiet Program – Jon C. Long Fly Quiet Awards|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907070007/http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|archive-date=September 7, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> is begin deur die Aircraft Noise Abatement Office om lugrederye aan te moedig om so stil as moontlik by SFO te opereer. SFO was een van die eerste Amerikaanse lughawens wat 'n residensiële klankverminderingsprogram uitgevoer het. Hierdie program, wat in die vroeë 1980's deur die FAA gestig is, het die kostedoeltreffendheid van die vermindering van binneklankvlakke vir huise naby die lughawe, binne die 65 CNEL geraaskontoer, geëvalueer. Die program het van 'n [[Geraasbesoedeling|geraasrekenaarmodel]] gebruik gemaak om verbetering in spesifieke residensiële interieurs vir 'n verskeidenheid geraasbeheerstrategieë te voorspel. Hierdie loodsprogram is vir 'n woonbuurt in Suid-San Francisco uitgevoer en sukses is behaal in al die huise wat ontleed is. Die koste het beskeie geblyk te wees, en die na-konstruksie binne-klankvlaktoetse het die voorspellings vir geraasvermindering bevestig. Tot op datum is meer as $153&nbsp;miljoen bestee om meer as 15 000 huise in die naburige stede Daly City, Pacifica, San Bruno en Suid-San Francisco te isoleer.<ref name="SFOnapstats">{{Cite web|url=http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|title=Residential Sound Insulation Program|date=September 1, 2009|website=SFO – Aircraft Noise Abatement Office|publisher=BridgeNet International|archive-url=https://web.archive.org/web/20091224221741/http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|archive-date=December 24, 2009|access-date=September 12, 2009}}</ref> == Terminale == [[Lêer:SFO_Terminal_Map.svg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/SFO_Terminal_Map.svg/220px-SFO_Terminal_Map.svg.png|regs|duimnael| Terminaalkaart van SFO]] Die lughawe het vier terminale (1, 2, 3, en Internasionaal) en sewe wandelgange (Instapgebiede A tot G) met 'n totaal van 115 hekke wat alfabeties in 'n antikloksgewyse ring gerangskik is. Terminaal 1 (instapgebied B), terminaal 2 (instapgebiede C en D), en terminaal 3 (instapgebiede E en F) hanteer binnelandse vlugte (insluitend voorafvrygestelde vlugte vanaf Kanada). Die Internasionale Terminaal (Instapgebiede A en G) hanteer internasionale vlugte en sommige binnelandse vlugte. Histories is die oudste terminaalgebou wat nog staan, terminaal 2, wat oorspronklik in 1954 voltooi is as die sentrale terminaal met vier gange.(Piers B, C, D, and E, lettered sequentially from north to south).<ref name="Payne27592">{{cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 1: 1927–1959|author=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810152852/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017|url-status=live}}</ref> Terminaal 1 is in 1963 as die Suid-terminaal bygevoeg met Piers F/FF (Pier F het twee satellietrotundas) en G, en Pier E is na voltooiing na die Suid-terminaal hertoegewys. Internasionale verkeer is deur Pier G gelei, en 'n nuwe Rotunda G is in 1974 voltooi om Pier G uit te brei. Terminaal 3 is in 1979 bygevoeg as die Noordterminaal met Pier A. Sodra die Noordterminaal in 1979 voltooi is, was die piere ook linksom hernoem, met letterbenamings wat ooreenstem met hedendaagse instapgebiede, wat begin met Pier A (hedendaagse instapgebied A, oorspronklik Pier G), Pier B (hedendaagse instapgebied B, oorspronklik Pier F/FF), Pier C (hedendaagse Instapgebied C, oorspronklik Pier E), en Pier F (hedendaagse Instapgebied F, oorspronklik Pier A).<ref name="Payne5978">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 2: 1959–1978|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810160634/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> 'n Nuwe Pier E is in 1981 by die Noordterminaal gevoeg, ongeveer waar die ou Pier B gestaan het, en die Sentrale Terminal is met 'n enkele pier (D) herbou om internasionale vlugte in 1983 te bedien, totdat 'n nuwe Internasionale Terminaal in 2000 geopen is. Sedertdien is die terminale in 2001 met nommers hernoem, en die ouer terminale is in die proses van opknapping. 'n Herbou van Terminaal 2 (voorheen die Sentrale Terminaal) is in 2011 voltooi, gevolg deur die voltooiing van die herbouing van Terminaal 3 Oos (Noord Terminaal Pier E) in 2015, en herbouings van Terminaal 1 (Suid Terminaal) en Terminaal 3 Wes ( Noord Terminaal Pier F) is geskeduleer om teen 2024 voltooi te wees.<ref name="Payne7815">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 3: 1978–2015|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810161216/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> === Lugkantverbindings === [[Lêer:Airside_Connector_IT-T3_(36416581855).jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Airside_Connector_IT-T3_%2836416581855%29.jpg/220px-Airside_Connector_IT-T3_%2836416581855%29.jpg|regs|duimnael| Lugkantverbinding tussen Internasionale Terminaal en Terminaal 3]] Daar is lugkantverbindings by SFO wat passasiers in staat stel om (na-sekuriteit) tussen die meeste aangrensende terminaalgeboue te rondswerf. 'n Kort lugkantverbinding verbind Terminaal 3 se Instaparea F met die Internasionale Terminaal Instapgebied G. <ref>{{Cite web|url=http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|title=Connecting at San Francisco – Airport Maps and Connections – Check-In & Immigration|date=October 8, 2013|publisher=Air New Zealand|archive-url=https://web.archive.org/web/20160105110318/http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|archive-date=January 5, 2016|access-date=December 17, 2015}}</ref> 'n Luglike 500 voet <ref>{{Cite web|url=http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|title=New "secret passageway" at SFO – Chris McGinnis|last=McGinnis|first=Chris|date=November 19, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909035859/http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|archive-date=September 9, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> lugkantverbinding verbind Instaparea C met die res van Terminaal 2. <ref>{{Cite web|url=http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|title=New options for Delta flyers at SFO – TravelSkills|date=November 12, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316130308/http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|archive-date=March 16, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> In Mei 2021 is die sloping en herbou van die suidelike gedeelte van Terminaal 1 (Instapgebied B) voltooi en 'n lugkantverbinding met Internasionale Instapgebied A is bygevoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/159684/next-phase-of-harvey-milk-terminal-1-opens-at-sfo/|title=Next phase of Harvey Milk Terminal 1 opens at SFO|access-date=}}</ref> In November 2021 het nuwe lugkant- en landkantverbindings Terminale 2 en 3 verbind. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/144053/san-francisco-airport-postpones-construction-covid-19/|title=San Francisco Airport postpones multiple construction projects|website=International Airport Review}}</ref> Daar is geen lugkantverbindings tussen Internasionale Instapgebiede A en G nie (die hoofterminaalarea van die Internasionale Terminaal skei die twee instapareas). Teen 2024 sal die opknapping van Instaparea C 'n lugkantverbinding tussen dit en die res van opgeknapte Terminaal 1 byvoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|title=A Masterpiece In Progress: Terminal 1 Renovation Breaks Ground at SFO {{!}} San Francisco International Airport|website=FlySFO {{!}} San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209124252/https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|archive-date=February 9, 2019|access-date=February 8, 2019}}</ref> Dit beteken dat alle hekke by die lughawe agter die sekuriteitspunt gekoppel sal word. === Harvey Milk terminaal 1 === [[Lêer:Harvey_Milk_Terminal_1-9226.jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Harvey_Milk_Terminal_1-9226.jpg/220px-Harvey_Milk_Terminal_1-9226.jpg|regs|duimnael| Kunswerk ter herdenking van gayregte-aktivis en voormalige San Francisco-toesighouer Harvey Milk (1930–1978)]] [[Lêer:T2_SFO.jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/T2_SFO.jpg/220px-T2_SFO.jpg|links|duimnael| Binnekant van Terminaal 2, met Janet Echelman se ''Every Beating Second'' -installasie]] [[Lêer:SFO_T2.jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/SFO_T2.jpg/220px-SFO_T2.jpg|duimnael| Aansig van parkeerblad van Terminaal 2. Gegote poliësterharsskywe deur Fred Eversley]] == SFO Museum == [[Lêer:SFOM_OntheRadio.jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/SFOM_OntheRadio.jpg/220px-SFOM_OntheRadio.jpg|duimnael| "On The Radio"-uitstalling in Terminaal 3, 2018]] SFO Museum is in 1980 geskep as 'n samewerking tussen die San Francisco Lughawe Kommissie en die Beeldende Kunste Museums van San Francisco en was die eerste museum in 'n internasionale lughawe.<ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|title=Mission and History|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211557/https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> Dit is in 1999 deur die Amerikaanse Vereniging van Museums geakkrediteer, en bevat sowel permanente kunswerke as tydelike uitstallings in meer as 20 galerye. Die Lugvaartmuseum en -biblioteek (amptelik die San Francisco-lughawekommissie-lugvaartbiblioteek en Louis A. Turpen-lugvaartmuseum) is in die Internasionale Terminal geleë, met 'n model van 'n DC-3.<ref name="SFC-120119">{{Cite news|accessdate=August 9, 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170809211616/http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php|archivedate=August 9, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map|title=Public Art Map|publisher=SFO Museum|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809212656/https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> Gereelde reisigers en lugdienspersoneel het glo aan SFO Museum-amptenare gesê hulle maak 'n punt daarvan om vroeg by die lughawe aan te kom om die galerye te besigtig. <ref>{{Cite web|url=https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|title=Curating at the Airport: The SFO Museum|last=Xiao, An|date=November 21, 2013|website=Hyperallergic|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809161655/https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> == Landvervoer == === Transito === [[Lêer:Train_at_SFIA_station,_February_2020.jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Train_at_SFIA_station%2C_February_2020.jpg/220px-Train_at_SFIA_station%2C_February_2020.jpg|links|duimnael| BART-trein by SFO-stasie in 2020]] Die AirTrain is 'n landkant mensevervoerstelsel wat die terminale, die twee internasionale terminale motorhuise, die BART-stasie, die Grand Hyatt-hotel, die lughawe se huurmotorsentrum en die langtermynparkeergarage verbind. Die AirTrain is ten volle outomaties en gratis om te ry. <ref name="Airtrain FAQ">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq/|title=Airtrain FAQ|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090822031546/http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq|archive-date=August 22, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/to-from/getting-around-sfo|title=Getting Around SFO &#124; San Francisco International Airport|date=June 17, 2022}}</ref> === Voertuig === [[Lêer:Aerial_view_of_San_Francisco_International_Airport_2010.jpg|skakel=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Aerial_view_of_San_Francisco_International_Airport_2010.jpg/220px-Aerial_view_of_San_Francisco_International_Airport_2010.jpg|duimnael| Luguitsig oor die lughawe. 'n Spaghetti-aansluiting verbind die passasiersterminaalpaaie met US Route 101 .]] Die lughawe is geleë op US Route 101, 21 km suid van die sentrum van San Francisco. Dit is naby die US 101-wisselaar met Interstate 380, 'n kort snelweg wat US 101 met Interstate 280 verbind. Korttermynparkering is in die sentrale terminaalarea en twee internasionale terminaalmotorhuise geleë. Langtermynparkering is geleë op South Airport Blvd. en San Bruno-laan en word deur pendelbusse bedien. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/to-from/parking|title=Parking at a Glance|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828203651/http://www.flysfo.com/to-from/parking|archive-date=August 28, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> Passasiers mag ook langtermyn parkeer by 'n uitgesoekte aantal BART-stasies wat parkeerterreine het, met 'n permit wat vooraf aanlyn te koop is.<ref>{{Cite web|url=http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|title=BART – Parking|publisher=Bart.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20100527091343/http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|archive-date=May 27, 2010|access-date=July 6, 2013}}</ref> === Taksi === Taksi's vertrek vanaf aangewese taksi-sones geleë by die padsentrum-eilande, op die Aankoms-/Bagasie-eisvlak van alle terminale. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|title=Taxi Pick-Up Locations|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090720052644/http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|archive-date=July 20, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> == Ander geriewe == SFO is die tuiste van die een van die grootste vliegtuigonderhoudsbasisse ter wêreld met volledige MRO-basisbedrywighede: instandhouding, herstel, opknapping, verf, sweiswerk, masjienwinkel, gereedskap en matrys, vervaardiging van onderdele, vervaardiging, ingenieurswese en heraanpassing (Boeing en Airbus-gesertifiseer, onder andere). Dit dien as die hoofglobale MRO-basis vir United Airlines en bedien meer as 40 ander lugrederye, militêre kliënte en vliegtuighuuroperateurs.<ref>{{Cite web|url=https://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20130323204522/http://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|archive-date=March 23, 2013|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/mro/|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705115903/https://www.unitedtechops.com/mro/|archive-date=July 5, 2017|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160526222425/http://unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|archive-date=May 26, 2016|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211212/TP9vdkVkXCk Ghostarchive] and the [https://web.archive.org/web/20160613010840/https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk&gl=US&hl=en Wayback Machine]: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk|title=Take a tour of the maintenance facility for United Airlines|date=June 12, 2016|publisher=YouTube|access-date=May 19, 2018}}</ref> Die oostekant van die vliegveld word oorheers deur die Superbay, 'n {{Convert|420550|sqft}} onderhoudsloods wat vier 747's kan huisves. Die fasiliteit is oorspronklik in die 1970's gebou en word gedeel deur United Airlines en American Airlines.<ref>{{Cite web|url=https://www.weitz.com/projects/san-francisco-international-airport-superbay-hangar/|title=San Francisco International Airport Superbay Hangar|publisher=Weitz|access-date=May 1, 2022}}</ref> Nippon Cargo Airlines het sy [[San Francisco]]-tak op die lughawe-perseel. Die [[Amerikaanse Kuswag]] bedryf Coast Guard Air Station San Francisco met sy oprit en geboue naby die vragterminaal, wat ses MH-65 Dolphin- helikopters bedryf. == Verwysings == [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:San Francisco]] [[Kategorie:Pages with unreviewed translations]] j6ztxghehxvbaxvod4kmo6hyg2v4hov 2516024 2516023 2022-07-29T20:32:27Z Aliwal2012 39067 Alle inhoud uit bladsy verwyder wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 2516025 2516024 2022-07-29T20:50:46Z Aliwal2012 39067 deurgewerk uit rekenaarvertaling wikitext text/x-wiki '''San Francisco Internasionale Lughawe''' ([[IATA]]: '''SFO''', [[ICAO]]: '''KSFO''', [[FAA]] LID: '''SFO''') is 'n internasionale [[lughawe]] in San Mateo County, 21 km suid van die sentrum van San Francisco, [[Kalifornië]].<ref>GeoNIS id=1653945 San Francisco International Airport</ref> Dit huisves vlugte na bestemmings regoor Noord-Amerika en is 'n belangrike poort na Europa, die Midde-Ooste, Asië en Australasië. SFO is die grootste lughawe in die San Franciscobaai-area en die tweede besigste in Kalifornië, naas [[Los Angeles Internasionale Lughawe]] (LAX). In 2017 was dit die sewende besigste lughawe in die Verenigde State en die 24ste besigste in die wêreld volgens passasiersgetalle.<ref name="passengers-2017">{{Cite web|url=http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|title=Airports Council International – Worldwide Airport Traffic Report – Calendar Year 2017|publisher=The Port Authority of NY & NJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508101727/http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|archive-date=8 Mei 2018|access-date=31 Mei 2018}}</ref> Dit is die vyfde grootste [[Spil (lughawe)|spilpunt]] vir [[United Airlines]], wat vanaf Terminaal 3 en die Internasionale Terminaal funksioneer. SFO funksioneer as United se primêre Trans-Stille Oseaan-poort. Daarbenewens is SFO 'n belangrike instandhoudingsentrum vir United Airlines en huisves die SFO-museum wat in 1980 geskep is, die eerste museum in 'n internasionale lughawe. Dit dien ook as 'n spilpunt vir [[Alaska Airlines]], wat uit Terminaal 2 bedryf word. Die lughawe word besit en bedryf deur die stad en distrik [[San Francisco]] en het 'n San Francisco-posadres. Dit is egter buite San Francisco geleë in die ongeïnkorporeerde San Mateo County. Tussen 1999 en 2004 het die San Francisco-lughawekommissie SFO Enterprises, Inc. in die stad bedryf om toesig te hou oor sy besigheidsaankope en bedrywighede van ondernemings.<ref>{{cite news|title=Flying Blind|first=Matt|last=Smith|url=http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|newspaper=SF Weekly|date=28 Maart 2001|access-date=3 Augustus 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090620005455/http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|archive-date=20 Junie 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|title=Financial Audits|date=22 Januarie 2007|publisher=City and County of San Francisco|archive-url=https://web.archive.org/web/20091126000533/http://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|archive-date=26 November 2009|access-date=3 Augustus 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=SFO Enterprises, Inc.|url=http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|newspaper=SF Weekly|access-date=3 Augustus 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110726130626/http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|archive-date=26 Julie 2011}}</ref><ref>The Shock Doctrine, Naomi Klein; p. 396.</ref> == Geskiedenis == Die stad en distrik [[San Francisco]] het aanvanklik 61 hektaar op die huidige lughaweterrein op 15 Maart 1927 gehuur, vir wat toe 'n tydelike en eksperimentele lughaweprojek sou wees.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|title=History of SFO|website=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234550/https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|archive-date=July 31, 2017|access-date=July 14, 2017}}</ref> San Francisco het op 7 Mei 1927,<ref name="Mills Field Dedication Ceremony Photo">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|title=negative: Mills Field Municipal Airport of San Francisco|date=May 7, 1927|website=SFO Museum|archive-url=https://web.archive.org/web/20151222080832/http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|archive-date=December 22, 2015|access-date=November 10, 2015}}</ref> op die koeiweiding van 150 hektaar 'n toewydingseremonie gehou by die vliegveld, amptelik genaamd die Mills Field Munisipale Lughawe van San Francisco. San Francisco het die eiendom en die omliggende gebied by die Mills Estate gekoop en die terrein uitgebrei tot 450 hektaar, sedert Augustus 1930.<ref name=":0" /> Die lughawe se naam is in 1931 met die aankoop van die grond amptelik na San Francisco-lughawe verander. "Internasionaal" is aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog bygevoeg namate oorsese dienste vinnig uitgebrei het.  === Internasionale bedrywighede === [[Lêer:Planes_at_San_Francisco_International_Airport_(SFO).jpg|regs|duimnael|[[Qantas]]- en [[United Airlines]]-vliegtuie by SFO, 2018]] == Aanloopbane == Die lughawe beslaan 21,07 km² op 'n hoogte van 4 meter. Dit het vier teeraanloopbane, gerangskik in twee kruisende stelle parallelle aanloopbane:<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> * Aanloopbaan 01L/19R: 2332 m × 61 m, oppervlak: asfalt, het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 01R/19L: 2637 m × 61 m, oppervlak: asfalt, ILS / DME toegerus, en het goedgekeurde GPS/VOR benaderings * Aanloopbaan 10L/28R: 3618 m × 61 m, oppervlak: asfalt, Kategorie III ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 10R/28L: 3469 m × 61 m, oppervlak: asfalt, ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings Die aanloopbane is benaam volgens hul magnetiese rigting, dus is die aanloopbane by 14°<ref>{{Cite web|url=http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|title=Airport Diagram|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201045314/http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|archive-date=December 1, 2017}}</ref> vanaf magnetiese noord 01L/01R, en die aanloopbane by 284° is 28R/28L. Die uitleg van die parallelle aanloopbane (1L/1R en 28R/28L) is in die 1950's neergelê, en het 'n skeiding van slegs 230 meter.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Tydens normale bedrywighede (ongeveer 81% van die tyd), gebruik binnelandse vertrekke aanloopbane 1L en 1R, terwyl oorsese internasionale vertrekke en alle aankomste aanloopbane 28L en 28R gebruik, wat voordeel trek uit die heersende wes-noordwestelike wind wat deur die San Bruno-kloof kom. Gedurende tye van swaar wind of as bedrywighede by Oakland Internasionale Lughawe bots met SFO-vertrekke (ongeveer 15% van die tyd), kan aanloopbane 1L en 1R nie gebruik word nie, en dus gebruik alle vertrek- en alle aankomste dan aanloopbane 28L en 28R. Hierdie konfigurasies staan gesamentlik bekend as die ''West Plan'', en akkommodeer aankomste teen 'n koers van tot 60 vliegtuie per uur.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|title=West Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172850/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Onder visuele vlugmaatreëls kan vliegtuie in wese gelyktydig sy-aan-sy land op 28L en 28R terwyl visuele skeiding gehandhaaf word.<ref name="WeatherOps" /><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Wanneer die visuele benadering in die gedrang kom, word die ''West-plan'' gehandhaaf met 'n wysiging om vliegtuie wat op 28L land om vir Instrumentlandingstelsel (ILS) toe te laat, terwyl die vliegtuig wat op 28R land 'n afwykende koers neem, gemonitor deur hoëskandeertempo-grondradar, om 'n laterale spasiëring groter as 750&nbsp;voet te handhaaf totdat die vliegtuig visuele skeiding kan handhaaf. Visuele skeiding vind gewoonlik plaas sodra die vliegtuig op 'n hoogte van 2 100 voet (640 m) onder die wolkkleed gedaal het. Dit staan bekend as die Precision Runway Monitor/Simultaneous Offset Instrument Approach en verminder die kapasiteit tot 36 inkomende vliegtuie per uur. In swak sigtoestande vereis FAA instrumentbenaderingreëls dat vliegtuie laterale skeiding van 1 300 meter handhaaf, wat beteken dat slegs een aanloopbaan gebruik mag word, wat die kapasiteit van SFO tot 25-30 inkomende vliegtuie per uur verminder.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Tydens reënbuie (ongeveer 4% van die tyd), verskuif die heersende winde na 'n suid-suidooslike rigting, en vertrekkende vliegtuie gebruik aanloopbane 10L en 10R en aankomende vliegtuie gebruik aanloopbane 19L en 19R. Hierdie opset staan bekend as die ''Suidooster-plan''.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|title=Southeast Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172854/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> By seldsame geleenthede (gemiddeld minder as een dag per jaar), bepaal windtoestande ander aanloopbaankonfigurasies, insluitend vertrek en landing op aanloopbane 10L en 10R, vertrek en landing op aanloopbane 1L en 1R, en vertrek op aanloopbane 19L en 19R en landings op aanloopbane 28L en 28R. == Gebaseerde vliegtuie en bedrywighede == In 2019 het SFO 458 496 vliegtuigbedrywighede gehad, 'n gemiddeld van 1 255 per dag. Dit het bestaan uit 86% geskeduleerde kommersiële, 11% lugtaxi, 2% algemene lugvaart en <1% militêr. Daar was 14 vliegtuie gebaseer by SFO, 6 stralers, 1 [[helikopter]] en 7 militêre vliegtuie. == Vliegtuiggeraasvermindering == SFO was een van die eerste lughawens wat 'n Fly Quiet-program geïmplementeer het, wat lugrederye gradeer op hul prestasie op geraasverminderingsprosedures terwyl hulle in en uit SFO vlieg. Die Jon C. Long Fly Quiet Program <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|title=Fly Quiet Program – Jon C. Long Fly Quiet Awards|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907070007/http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|archive-date=September 7, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> is begin deur die Aircraft Noise Abatement Office om lugrederye aan te moedig om so stil as moontlik by SFO te opereer. SFO was een van die eerste Amerikaanse lughawens wat 'n residensiële klankverminderingsprogram uitgevoer het. Hierdie program, wat in die vroeë 1980's deur die FAA gestig is, het die kostedoeltreffendheid van die vermindering van binneklankvlakke vir huise naby die lughawe, binne die 65 CNEL geraaskontoer, geëvalueer. Die program het van 'n [[Geraasbesoedeling|geraas]]rekenaarmodel gebruik gemaak om verbetering in spesifieke residensiële interieurs vir 'n verskeidenheid geraasbeheerstrategieë te voorspel. Hierdie loodsprogram is vir 'n woonbuurt in Suid-San Francisco uitgevoer en sukses is behaal in al die huise wat ontleed is. Die koste het beskeie geblyk te wees, en die na-konstruksie binne-klankvlaktoetse het die voorspellings vir geraasvermindering bevestig. Tot op datum is meer as $153&nbsp;miljoen bestee om meer as 15 000 huise in die naburige stede Daly City, Pacifica, San Bruno en Suid-San Francisco te isoleer.<ref name="SFOnapstats">{{Cite web|url=http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|title=Residential Sound Insulation Program|date=September 1, 2009|website=SFO – Aircraft Noise Abatement Office|publisher=BridgeNet International|archive-url=https://web.archive.org/web/20091224221741/http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|archive-date=December 24, 2009|access-date=September 12, 2009}}</ref> == Terminale == [[Lêer:SFO_Terminal_Map.svg|regs|duimnael|Terminaalkaart van SFO]] Die lughawe het vier terminale (1, 2, 3, en Internasionaal) en sewe wandelgange (Instapgebiede A tot G) met 'n totaal van 115 hekke wat alfabeties in 'n antikloksgewyse ring gerangskik is. Terminaal 1 (instapgebied B), terminaal 2 (instapgebiede C en D), en terminaal 3 (instapgebiede E en F) hanteer binnelandse vlugte (insluitend voorafvrygestelde vlugte vanaf Kanada). Die Internasionale Terminaal (Instapgebiede A en G) hanteer internasionale vlugte en sommige binnelandse vlugte. Histories is die oudste terminaalgebou wat nog staan, terminaal 2, wat oorspronklik in 1954 voltooi is as die sentrale terminaal met vier gange.(Piers B, C, D, and E, lettered sequentially from north to south).<ref name="Payne27592">{{cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 1: 1927–1959|author=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810152852/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017|url-status=live}}</ref> Terminaal 1 is in 1963 as die Suid-terminaal bygevoeg met Piers F/FF (Pier F het twee satellietrotundas) en G, en Pier E is na voltooiing na die Suid-terminaal hertoegewys. Internasionale verkeer is deur Pier G gelei, en 'n nuwe Rotunda G is in 1974 voltooi om Pier G uit te brei. Terminaal 3 is in 1979 bygevoeg as die Noordterminaal met Pier A. Sodra die Noordterminaal in 1979 voltooi is, was die piere ook linksom hernoem, met letterbenamings wat ooreenstem met hedendaagse instapgebiede, wat begin met Pier A (hedendaagse instapgebied A, oorspronklik Pier G), Pier B (hedendaagse instapgebied B, oorspronklik Pier F/FF), Pier C (hedendaagse Instapgebied C, oorspronklik Pier E), en Pier F (hedendaagse Instapgebied F, oorspronklik Pier A).<ref name="Payne5978">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 2: 1959–1978|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810160634/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> 'n Nuwe Pier E is in 1981 by die Noordterminaal gevoeg, ongeveer waar die ou Pier B gestaan het, en die Sentrale Terminal is met 'n enkele pier (D) herbou om internasionale vlugte in 1983 te bedien, totdat 'n nuwe Internasionale Terminaal in 2000 geopen is. Sedertdien is die terminale in 2001 met nommers hernoem, en die ouer terminale is in die proses van opknapping. 'n Herbou van Terminaal 2 (voorheen die Sentrale Terminaal) is in 2011 voltooi, gevolg deur die voltooiing van die herbouing van Terminaal 3 Oos (Noord Terminaal Pier E) in 2015, en herbouings van Terminaal 1 (Suid Terminaal) en Terminaal 3 Wes ( Noord Terminaal Pier F) is geskeduleer om teen 2024 voltooi te wees.<ref name="Payne7815">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 3: 1978–2015|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810161216/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> === Lugkantverbindings === [[Lêer:Airside_Connector_IT-T3_(36416581855).jpg|regs|duimnael|Lugkantverbinding tussen die Internasionale Terminaal en Terminaal 3]] Daar is lugkantverbindings by SFO wat passasiers in staat stel om (na-sekuriteit) tussen die meeste aangrensende terminaalgeboue te rondswerf. 'n Kort lugkantverbinding verbind Terminaal 3 se Instaparea F met die Internasionale Terminaal Instapgebied G. <ref>{{Cite web|url=http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|title=Connecting at San Francisco – Airport Maps and Connections – Check-In & Immigration|date=October 8, 2013|publisher=Air New Zealand|archive-url=https://web.archive.org/web/20160105110318/http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|archive-date=January 5, 2016|access-date=December 17, 2015}}</ref> 'n Luglike 500 voet <ref>{{Cite web|url=http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|title=New "secret passageway" at SFO – Chris McGinnis|last=McGinnis|first=Chris|date=November 19, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909035859/http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|archive-date=September 9, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> lugkantverbinding verbind Instaparea C met die res van Terminaal 2. <ref>{{Cite web|url=http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|title=New options for Delta flyers at SFO – TravelSkills|date=November 12, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316130308/http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|archive-date=March 16, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> In Mei 2021 is die sloping en herbou van die suidelike gedeelte van Terminaal 1 (Instapgebied B) voltooi en 'n lugkantverbinding met Internasionale Instapgebied A is bygevoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/159684/next-phase-of-harvey-milk-terminal-1-opens-at-sfo/|title=Next phase of Harvey Milk Terminal 1 opens at SFO|access-date=}}</ref> In November 2021 het nuwe lugkant- en landkantverbindings Terminale 2 en 3 verbind. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/144053/san-francisco-airport-postpones-construction-covid-19/|title=San Francisco Airport postpones multiple construction projects|website=International Airport Review}}</ref> Daar is geen lugkantverbindings tussen Internasionale Instapgebiede A en G nie (die hoofterminaalarea van die Internasionale Terminaal skei die twee instapareas). Teen 2024 sal die opknapping van Instaparea C 'n lugkantverbinding tussen dit en die res van opgeknapte Terminaal 1 byvoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|title=A Masterpiece In Progress: Terminal 1 Renovation Breaks Ground at SFO {{!}} San Francisco International Airport|website=FlySFO {{!}} San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209124252/https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|archive-date=February 9, 2019|access-date=February 8, 2019}}</ref> Dit beteken dat alle hekke by die lughawe agter die sekuriteitspunt gekoppel sal word. === Harvey Milk terminaal 1 === [[Lêer:Harvey_Milk_Terminal_1-9226.jpg|regs|duimnael|Kunswerk ter herdenking van gayregte-aktivis en voormalige San Francisco-toesighouer Harvey Milk (1930–1978)]] [[Lêer:T2_SFO.jpg|links|duimnael|Binnekant van Terminaal 2, met Janet Echelman se ''Every Beating Second'' -installasie]] [[Lêer:SFO_T2.jpg|duimnael|Aansig van parkeerbladkant van Terminaal 2. Gegote poliësterharsskywe deur Fred Eversley]] == SFO Museum == [[Lêer:SFOM_OntheRadio.jpg|duimnael|"On The Radio"-uitstalling in Terminaal 3, 2018]] SFO Museum is in 1980 geskep as 'n samewerking tussen die San Francisco Lughawe Kommissie en die Beeldende Kunste Museums van San Francisco en was die eerste museum in 'n internasionale lughawe.<ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|title=Mission and History|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211557/https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> Dit is in 1999 deur die Amerikaanse Vereniging van Museums geakkrediteer, en bevat sowel permanente kunswerke as tydelike uitstallings in meer as 20 galerye. Die Lugvaartmuseum en -biblioteek (amptelik die San Francisco-lughawekommissie-lugvaartbiblioteek en Louis A. Turpen-lugvaartmuseum) is in die Internasionale Terminal geleë, met 'n model van 'n DC-3.<ref name=SFC-120119>{{cite news |url=http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php |title=S.F. International Airport: Also an art museum |author=Todd, Gail |date=January 19, 2012 |newspaper=San Francisco Chronicle |access-date=August 9, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211616/http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php |archive-date=August 9, 2017 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map |title=Public Art Map |publisher=SFO Museum |access-date=August 9, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809212656/https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map |archive-date=August 9, 2017 |url-status=live }}</ref> Gereelde reisigers en lugdienspersoneel het glo aan SFO Museum-amptenare gesê hulle maak 'n punt daarvan om vroeg by die lughawe aan te kom om die galerye te besigtig.<ref>{{Cite web|url=https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|title=Curating at the Airport: The SFO Museum|last=Xiao, An|date=November 21, 2013|website=Hyperallergic|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809161655/https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> == Landvervoer == === Transito === [[Lêer:Train_at_SFIA_station,_February_2020.jpg|links|duimnael|BART-trein by SFO-stasie in 2020]] Die AirTrain is 'n landkant mensevervoerstelsel wat die terminale, die twee internasionale terminale motorhuise, die BART-stasie, die Grand Hyatt-hotel, die lughawe se huurmotorsentrum en die langtermynparkeergarage verbind. Die AirTrain is ten volle outomaties en gratis om te ry. <ref name="Airtrain FAQ">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq/|title=Airtrain FAQ|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090822031546/http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq|archive-date=August 22, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/to-from/getting-around-sfo|title=Getting Around SFO &#124; San Francisco International Airport|date=June 17, 2022}}</ref> === Motorvoertuig === [[Lêer:Aerial_view_of_San_Francisco_International_Airport_2010.jpg|duimnael|Luguitsig oor die lughawe. 'n Spaghetti-aansluiting verbind die passasiersterminaalpaaie met US Route 101.]] Die lughawe is geleë op US Route 101, 21 km suid van die sentrum van San Francisco. Dit is naby die US 101-wisselaar met Interstate 380, 'n kort snelweg wat US 101 met Interstate 280 verbind. Korttermynparkering is in die sentrale terminaalarea en twee internasionale terminaalmotorhuise geleë. Langtermynparkering is geleë op South Airport Blvd. en San Bruno-laan en word deur pendelbusse bedien. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/to-from/parking|title=Parking at a Glance|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828203651/http://www.flysfo.com/to-from/parking|archive-date=August 28, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> Passasiers mag ook langtermyn parkeer by 'n uitgesoekte aantal BART-stasies wat parkeerterreine het, met 'n permit wat vooraf aanlyn te koop is.<ref>{{Cite web|url=http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|title=BART – Parking|publisher=Bart.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20100527091343/http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|archive-date=May 27, 2010|access-date=July 6, 2013}}</ref> === Taksi === Taksi's vertrek vanaf aangewese taksi-sones geleë by die padsentrum-eilande, op die Aankoms-/Bagasie-eisvlak van alle terminale. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|title=Taxi Pick-Up Locations|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090720052644/http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|archive-date=July 20, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> == Ander geriewe == SFO is die tuiste van die een van die grootste vliegtuigonderhoudsbasisse ter wêreld met volledige MRO-basisbedrywighede: instandhouding, herstel, opknapping, verf, sweiswerk, masjienwinkel, gereedskap en matrys, vervaardiging van onderdele, vervaardiging, ingenieurswese en heraanpassing (Boeing en Airbus-gesertifiseer, onder andere). Dit dien as die hoofglobale MRO-basis vir United Airlines en bedien meer as 40 ander lugrederye, militêre kliënte en vliegtuighuuroperateurs.<ref>{{Cite web|url=https://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20130323204522/http://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|archive-date=March 23, 2013|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/mro/|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705115903/https://www.unitedtechops.com/mro/|archive-date=July 5, 2017|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160526222425/http://unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|archive-date=May 26, 2016|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211212/TP9vdkVkXCk Ghostarchive] and the [https://web.archive.org/web/20160613010840/https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk&gl=US&hl=en Wayback Machine]: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk|title=Take a tour of the maintenance facility for United Airlines|date=June 12, 2016|publisher=YouTube|access-date=May 19, 2018}}</ref> Die oostekant van die vliegveld word oorheers deur die Superbay, 'n 39&nbsp;070 m² onderhoudsloods wat vier 747's kan huisves. Die fasiliteit is oorspronklik in die 1970's gebou en word gedeel deur United Airlines en American Airlines.<ref>{{Cite web|url=https://www.weitz.com/projects/san-francisco-international-airport-superbay-hangar/|title=San Francisco International Airport Superbay Hangar|publisher=Weitz|access-date=May 1, 2022}}</ref> Nippon Cargo Airlines het sy San Francisco-tak op die lughaweperseel. Die [[Amerikaanse Kuswag]] bedryf "Coast Guard Air Station San Francisco" met sy oprit en geboue naby die vragterminaal, wat ses MH-65 Dolphin- helikopters bedryf. == Verwysings == {{Verwysings|3}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:San Francisco]] curpermzdvm6naqikjymdkm3dopy2og 2516027 2516025 2022-07-29T21:20:03Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki '''San Francisco Internasionale Lughawe''' ([[IATA]]: '''SFO''', [[ICAO]]: '''KSFO''', [[FAA]] LID: '''SFO''') is 'n internasionale [[lughawe]] in San Mateo County, 21 km suid van die sentrum van San Francisco, [[Kalifornië]].<ref>GeoNIS id=1653945 San Francisco International Airport</ref> Dit huisves vlugte na bestemmings regoor Noord-Amerika en is 'n belangrike poort na Europa, die Midde-Ooste, Asië en Australasië. SFO is die grootste lughawe in die San Franciscobaai-area en die tweede besigste in Kalifornië, naas [[Los Angeles Internasionale Lughawe]] (LAX). In 2017 was dit die sewende besigste lughawe in die Verenigde State en die 24ste besigste in die wêreld volgens passasiersgetalle.<ref name="passengers-2017">{{Cite web|url=http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|title=Airports Council International – Worldwide Airport Traffic Report – Calendar Year 2017|publisher=The Port Authority of NY & NJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508101727/http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|archive-date=8 Mei 2018|access-date=31 Mei 2018}}</ref> Dit is die vyfde grootste [[Spil (lughawe)|spilpunt]] vir [[United Airlines]], wat vanaf Terminaal 3 en die Internasionale Terminaal funksioneer. SFO funksioneer as United se primêre Trans-Stille Oseaan-poort. Daarbenewens is SFO 'n belangrike instandhoudingsentrum vir United Airlines en huisves die SFO-museum wat in 1980 geskep is, die eerste museum in 'n internasionale lughawe. Dit dien ook as 'n spilpunt vir [[Alaska Airlines]], wat uit Terminaal 2 bedryf word. Die lughawe word besit en bedryf deur die stad en distrik [[San Francisco]] en het 'n San Francisco-posadres. Dit is egter buite San Francisco geleë in die ongeïnkorporeerde San Mateo County. Tussen 1999 en 2004 het die San Francisco-lughawekommissie SFO Enterprises, Inc. in die stad bedryf om toesig te hou oor sy besigheidsaankope en bedrywighede van ondernemings.<ref>{{cite news|title=Flying Blind|first=Matt|last=Smith|url=http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|newspaper=SF Weekly|date=28 Maart 2001|access-date=3 Augustus 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090620005455/http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|archive-date=20 Junie 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|title=Financial Audits|date=22 Januarie 2007|publisher=City and County of San Francisco|archive-url=https://web.archive.org/web/20091126000533/http://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|archive-date=26 November 2009|access-date=3 Augustus 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=SFO Enterprises, Inc.|url=http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|newspaper=SF Weekly|access-date=3 Augustus 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110726130626/http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|archive-date=26 Julie 2011}}</ref><ref>The Shock Doctrine, Naomi Klein; p. 396.</ref> == Geskiedenis == Die stad en distrik [[San Francisco]] het aanvanklik 61 hektaar op die huidige lughaweterrein op 15 Maart 1927 gehuur, vir wat toe 'n tydelike en eksperimentele lughaweprojek sou wees.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|title=History of SFO|website=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234550/https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|archive-date=July 31, 2017|access-date=July 14, 2017}}</ref> San Francisco het op 7 Mei 1927,<ref name="Mills Field Dedication Ceremony Photo">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|title=negative: Mills Field Municipal Airport of San Francisco|date=May 7, 1927|website=SFO Museum|archive-url=https://web.archive.org/web/20151222080832/http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|archive-date=December 22, 2015|access-date=November 10, 2015}}</ref> op die koeiweiding van 150 hektaar 'n toewydingseremonie gehou by die vliegveld, amptelik genaamd die Mills Field Munisipale Lughawe van San Francisco. San Francisco het die eiendom en die omliggende gebied by die Mills Estate gekoop en die terrein uitgebrei tot 450 hektaar, sedert Augustus 1930.<ref name=":0" /> Die lughawe se naam is in 1931 met die aankoop van die grond amptelik na San Francisco-lughawe verander. "Internasionaal" is aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog bygevoeg namate oorsese dienste vinnig uitgebrei het.  [[Lêer:Planes_at_San_Francisco_International_Airport_(SFO).jpg|regs|duimnael|[[Qantas]]- en [[United Airlines]]-vliegtuie by SFO, 2018]] == Aanloopbane == Die lughawe beslaan 21,07 km² op 'n hoogte van 4 meter bo seevlak. Dit het vier teeraanloopbane, gerangskik in twee kruisende stelle parallelle aanloopbane:<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> * Aanloopbaan 01L/19R: 2332 m × 61 m, oppervlak: asfalt, het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 01R/19L: 2637 m × 61 m, oppervlak: asfalt, ILS / DME toegerus, en het goedgekeurde GPS/VOR benaderings * Aanloopbaan 10L/28R: 3618 m × 61 m, oppervlak: asfalt, Kategorie III ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 10R/28L: 3469 m × 61 m, oppervlak: asfalt, ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings Die aanloopbane is benaam volgens hul magnetiese rigting, dus is die aanloopbane by 14°<ref>{{Cite web|url=http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|title=Airport Diagram|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201045314/http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|archive-date=December 1, 2017}}</ref> vanaf magnetiese noord 01L/01R, en die aanloopbane by 284° is 28R/28L. Die uitleg van die parallelle aanloopbane (1L/1R en 28R/28L) is in die 1950's neergelê, en het 'n skeiding van slegs 230 meter.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Tydens normale bedrywighede (ongeveer 81% van die tyd), gebruik binnelandse vertrekke aanloopbane 1L en 1R, terwyl oorsese internasionale vertrekke en alle aankomste aanloopbane 28L en 28R gebruik, wat voordeel trek uit die heersende wes-noordwestelike wind wat deur die San Bruno-kloof kom. Gedurende tye van swaar wind of as bedrywighede by Oakland Internasionale Lughawe bots met SFO-vertrekke (ongeveer 15% van die tyd), kan aanloopbane 1L en 1R nie gebruik word nie, en dus gebruik alle vertrek- en alle aankomste dan aanloopbane 28L en 28R. Hierdie konfigurasies staan gesamentlik bekend as die ''Wesplan'', en akkommodeer aankomste teen 'n koers van tot 60 vliegtuie per uur.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|title=West Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172850/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Onder visuele vlugmaatreëls kan vliegtuie in wese gelyktydig sy-aan-sy land op 28L en 28R terwyl visuele skeiding gehandhaaf word.<ref name="WeatherOps" /><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Wanneer die visuele benadering in die gedrang kom, word die ''Wesplan'' gehandhaaf met 'n wysiging om vliegtuie wat op 28L land om vir Instrumentlandingstelsel (ILS) toe te laat, terwyl die vliegtuig wat op 28R land 'n afwykende koers neem, gemonitor deur hoëskandeertempo-grondradar, om 'n laterale spasiëring groter as 750&nbsp;voet te handhaaf totdat die vliegtuig visuele skeiding kan handhaaf. Visuele skeiding vind gewoonlik plaas sodra die vliegtuig op 'n hoogte van 2 100 voet (640 m) onder die wolkkleed gedaal het. Dit staan bekend as die "Precision Runway Monitor/Simultaneous Offset Instrument Approach" en verminder die kapasiteit tot 36 inkomende vliegtuie per uur. In swak sigtoestande vereis FAA instrumentbenaderingreëls dat vliegtuie laterale skeiding van 1 300 meter handhaaf, wat beteken dat slegs een aanloopbaan gebruik mag word, wat die kapasiteit van SFO tot 25-30 inkomende vliegtuie per uur verminder.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Tydens reënbuie (ongeveer 4% van die tyd), verskuif die heersende winde na 'n suid-suidooslike rigting, en vertrekkende vliegtuie gebruik aanloopbane 10L en 10R en aankomende vliegtuie gebruik aanloopbane 19L en 19R. Hierdie opset staan bekend as die ''Suidooster-plan''.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|title=Southeast Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172854/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> By seldsame geleenthede (gemiddeld minder as een dag per jaar), bepaal windtoestande ander aanloopbaankonfigurasies, insluitend vertrek en landing op aanloopbane 10L en 10R, vertrek en landing op aanloopbane 1L en 1R, en vertrek op aanloopbane 19L en 19R en landings op aanloopbane 28L en 28R. == Gebaseerde vliegtuie en bedrywighede == In 2019 het SFO 458 496 vliegtuigbedrywighede gehad, 'n gemiddeld van 1 255 per dag. Dit het bestaan uit 86% geskeduleerde kommersiële, 11% lugtaxi, 2% algemene lugvaart en <1% militêr. Daar was 14 vliegtuie gebaseer by SFO, 6 stralers, 1 [[helikopter]] en 7 militêre vliegtuie. == Vliegtuiggeraasvermindering == SFO was een van die eerste lughawens wat 'n "Fly Quiet"-program geïmplementeer het, wat lugrederye gradeer op hul prestasie op geraasverminderingsprosedures terwyl hulle in en uit SFO vlieg. Die Jon C. Long Fly Quiet Program <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|title=Fly Quiet Program – Jon C. Long Fly Quiet Awards|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907070007/http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|archive-date=September 7, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> is begin deur die Aircraft Noise Abatement Office om lugrederye aan te moedig om so stil as moontlik te opereer by SFO. SFO was een van die eerste Amerikaanse lughawens wat 'n residensiële klankverminderingsprogram uitgevoer het. Hierdie program, wat in die vroeë 1980's deur die FAA gestig is, het die kostedoeltreffendheid van die vermindering van binneklankvlakke vir huise naby die lughawe, binne die 65 CNEL geraaskontoer, geëvalueer. Die program het van 'n [[Geraasbesoedeling|geraasrekenaarmodel]] gebruik gemaak om verbetering in spesifieke residensiële interieurs vir 'n verskeidenheid geraasbeheerstrategieë te voorspel. Hierdie loodsprogram is vir 'n woonbuurt in Suid-San Francisco uitgevoer en sukses is behaal in al die huise wat ontleed is. Die koste het beskeie geblyk te wees, en die na-konstruksie binne-klankvlaktoetse het die voorspellings vir geraasvermindering bevestig. Tot op datum is meer as $153&nbsp;miljoen bestee om meer as 15 000 huise in die naburige stede Daly City, Pacifica, San Bruno en Suid-San Francisco te isoleer.<ref name="SFOnapstats">{{Cite web|url=http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|title=Residential Sound Insulation Program|date=September 1, 2009|website=SFO – Aircraft Noise Abatement Office|publisher=BridgeNet International|archive-url=https://web.archive.org/web/20091224221741/http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|archive-date=December 24, 2009|access-date=September 12, 2009}}</ref> == Terminale == [[Lêer:SFO_Terminal_Map.svg|regs|duimnael|Terminaalkaart van SFO]] Die lughawe het vier terminale (1, 2, 3, en Internasionaal) en sewe wandelgange (Instapgebiede A tot G) met 'n totaal van 115 hekke wat alfabeties in 'n antikloksgewyse ring gerangskik is. Terminaal 1 (instapgebied B), terminaal 2 (instapgebiede C en D), en terminaal 3 (instapgebiede E en F) hanteer binnelandse vlugte (insluitend voorafvrygestelde vlugte vanaf Kanada). Die Internasionale Terminaal (Instapgebiede A en G) hanteer internasionale vlugte en sommige binnelandse vlugte. Histories is die oudste terminaalgebou wat nog staan, terminaal 2, wat oorspronklik in 1954 voltooi is as die sentrale terminaal met vier gange.<ref name="Payne27592">{{cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 1: 1927–1959|author=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810152852/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017|url-status=live}}</ref> Terminaal 1 is in 1963 as die Suid-terminaal bygevoeg met Piers F/FF (Pier F het twee satellietrotundas) en G, en Pier E is na voltooiing na die Suid-terminaal hertoegewys. Internasionale verkeer is deur Pier G gelei, en 'n nuwe Rotunda G is in 1974 voltooi om Pier G uit te brei. Terminaal 3 is in 1979 bygevoeg as die Noordterminaal met Pier A. Sodra die Noordterminaal in 1979 voltooi is, was die piere ook linksom hernoem, met letterbenamings wat ooreenstem met hedendaagse instapgebiede, wat begin met Pier A (hedendaagse instapgebied A, oorspronklik Pier G), Pier B (hedendaagse instapgebied B, oorspronklik Pier F/FF), Pier C (hedendaagse Instapgebied C, oorspronklik Pier E), en Pier F (hedendaagse Instapgebied F, oorspronklik Pier A).<ref name="Payne5978">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 2: 1959–1978|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810160634/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> 'n Nuwe Pier E is in 1981 by die Noordterminaal gevoeg, ongeveer waar die ou Pier B gestaan het, en die Sentrale Terminal is met 'n enkele pier (D) herbou om internasionale vlugte in 1983 te bedien, totdat 'n nuwe Internasionale Terminaal in 2000 geopen is. Sedertdien is die terminale in 2001 met nommers hernoem, en die ouer terminale is in die proses van opknapping. 'n Herbou van Terminaal 2 (voorheen die Sentrale Terminaal) is in 2011 voltooi, gevolg deur die voltooiing van die herbouing van Terminaal 3 Oos (Noord Terminaal Pier E) in 2015, en herbouings van Terminaal 1 (Suid Terminaal) en Terminaal 3 Wes ( Noord Terminaal Pier F) is geskeduleer om teen 2024 voltooi te wees.<ref name="Payne7815">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 3: 1978–2015|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810161216/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> === Lugkantverbindings === [[Lêer:Airside_Connector_IT-T3_(36416581855).jpg|regs|duimnael|Lugkantverbinding tussen die Internasionale Terminaal en Terminaal 3]] Daar is lugkantverbindings by SFO wat passasiers in staat stel om (na-sekuriteit) tussen die meeste aangrensende terminaalgeboue rond te beweeg. 'n Kort lugkantverbinding verbind Terminaal 3 se Instaparea F met die Internasionale Terminaal Instapgebied G. <ref>{{Cite web|url=http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|title=Connecting at San Francisco – Airport Maps and Connections – Check-In & Immigration|date=October 8, 2013|publisher=Air New Zealand|archive-url=https://web.archive.org/web/20160105110318/http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|archive-date=January 5, 2016|access-date=December 17, 2015}}</ref> 'n Luglike 500 voet <ref>{{Cite web|url=http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|title=New "secret passageway" at SFO – Chris McGinnis|last=McGinnis|first=Chris|date=November 19, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909035859/http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|archive-date=September 9, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> lugkantverbinding verbind Instaparea C met die res van Terminaal 2. <ref>{{Cite web|url=http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|title=New options for Delta flyers at SFO – TravelSkills|date=November 12, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316130308/http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|archive-date=March 16, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> In Mei 2021 is die sloping en herbou van die suidelike gedeelte van Terminaal 1 (Instapgebied B) voltooi en 'n lugkantverbinding met Internasionale Instapgebied A is bygevoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/159684/next-phase-of-harvey-milk-terminal-1-opens-at-sfo/|title=Next phase of Harvey Milk Terminal 1 opens at SFO|access-date=}}</ref> In November 2021 het nuwe lugkant- en landkantverbindings Terminale 2 en 3 verbind. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/144053/san-francisco-airport-postpones-construction-covid-19/|title=San Francisco Airport postpones multiple construction projects|website=International Airport Review}}</ref> Daar is geen lugkantverbindings tussen Internasionale Instapgebiede A en G nie (die hoofterminaalarea van die Internasionale Terminaal skei die twee instapareas). Teen 2024 sal die opknapping van Instaparea C 'n lugkantverbinding tussen dit en die res van opgeknapte Terminaal 1 byvoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|title=A Masterpiece In Progress: Terminal 1 Renovation Breaks Ground at SFO {{!}} San Francisco International Airport|website=FlySFO {{!}} San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209124252/https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|archive-date=February 9, 2019|access-date=February 8, 2019}}</ref> Dit beteken dat alle hekke by die lughawe verby (agter) die sekuriteitspunt gekoppel sal word. === Harvey Milk terminaal 1 === [[Lêer:Harvey_Milk_Terminal_1-9226.jpg|regs|duimnael|Kunswerk ter herdenking van gayregte-aktivis en voormalige San Francisco-toesighouer Harvey Milk (1930–1978)]] [[Lêer:T2_SFO.jpg|links|duimnael|Binnekant van Terminaal 2, met Janet Echelman se ''Every Beating Second'' -installasie]] [[Lêer:SFO_T2.jpg|duimnael|Aansig van parkeerbladkant van Terminaal 2. Gegote poliësterharsskywe deur Fred Eversley]] == SFO Museum == [[Lêer:SFOM_OntheRadio.jpg|duimnael|"On The Radio"-uitstalling in Terminaal 3, 2018]] SFO Museum is in 1980 geskep as 'n samewerking tussen die San Francisco Lughawe Kommissie en die Beeldende Kunste Museums van San Francisco en was die eerste museum in 'n internasionale lughawe.<ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|title=Mission and History|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211557/https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> Dit is in 1999 deur die Amerikaanse Vereniging van Museums geakkrediteer, en bevat sowel permanente kunswerke as tydelike uitstallings in meer as 20 galerye. Die Lugvaartmuseum en -biblioteek (amptelik die San Francisco-lughawekommissie-lugvaartbiblioteek en Louis A. Turpen-lugvaartmuseum) is in die Internasionale Terminal geleë, met 'n model van 'n DC-3.<ref name=SFC-120119>{{cite news |url=http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php |title=S.F. International Airport: Also an art museum |author=Todd, Gail |date=January 19, 2012 |newspaper=San Francisco Chronicle |access-date=August 9, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211616/http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php |archive-date=August 9, 2017 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map |title=Public Art Map |publisher=SFO Museum |access-date=August 9, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809212656/https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map |archive-date=August 9, 2017 |url-status=live }}</ref> Gereelde reisigers en lugdienspersoneel het glo aan SFO Museum-amptenare gesê hulle maak 'n punt daarvan om vroeg by die lughawe aan te kom om die galerye te besigtig.<ref>{{Cite web|url=https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|title=Curating at the Airport: The SFO Museum|last=Xiao, An|date=November 21, 2013|website=Hyperallergic|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809161655/https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> == Landvervoer == === Transito === [[Lêer:Train_at_SFIA_station,_February_2020.jpg|links|duimnael|BART-trein by SFO-stasie in 2020]] Die AirTrain is 'n landkant mensevervoerstelsel wat die terminale, die twee internasionale terminale motorhuise, die BART-stasie, die Grand Hyatt-hotel, die lughawe se huurmotorsentrum en die langtermynparkeergarage verbind. Die AirTrain is ten volle outomaties en gratis om te ry. <ref name="Airtrain FAQ">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq/|title=Airtrain FAQ|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090822031546/http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq|archive-date=August 22, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/to-from/getting-around-sfo|title=Getting Around SFO &#124; San Francisco International Airport|date=June 17, 2022}}</ref> === Motorvoertuig === [[Lêer:Aerial_view_of_San_Francisco_International_Airport_2010.jpg|duimnael|Luguitsig oor die lughawe. 'n Spaghetti-aansluiting verbind die passasiersterminaalpaaie met US Route 101.]] Die lughawe is geleë op US Route 101, 21 km suid van die sentrum van San Francisco. Dit is naby die US 101-wisselaar met Interstate 380, 'n kort snelweg wat US 101 met Interstate 280 verbind. Korttermynparkering is in die sentrale terminaalarea en twee internasionale terminaalmotorhuise geleë. Langtermynparkering is geleë op South Airport Blvd. en San Bruno-laan en word deur pendelbusse bedien. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/to-from/parking|title=Parking at a Glance|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828203651/http://www.flysfo.com/to-from/parking|archive-date=August 28, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> Passasiers mag ook langtermyn parkeer by 'n uitgesoekte aantal BART-stasies wat parkeerterreine het, met 'n permit wat vooraf aanlyn te koop is.<ref>{{Cite web|url=http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|title=BART – Parking|publisher=Bart.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20100527091343/http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|archive-date=May 27, 2010|access-date=July 6, 2013}}</ref> === Taksi === Taksi's vertrek vanaf aangewese taksi-sones geleë by die padsentrum-eilande, op die Aankoms-/Bagasie-eisvlak van alle terminale. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|title=Taxi Pick-Up Locations|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090720052644/http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|archive-date=July 20, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> == Ander geriewe == SFO is die tuiste van die een van die grootste vliegtuigonderhoudsbasisse ter wêreld met volledige MRO-basisbedrywighede: instandhouding, herstel, opknapping, verf, sweiswerk, masjienwinkel, gereedskap en matrys, vervaardiging van onderdele, vervaardiging, ingenieurswese en heraanpassing (Boeing en Airbus-gesertifiseer, onder andere). Dit dien as die hoofglobale MRO-basis vir [[United Airlines]] en bedien meer as 40 ander lugrederye, militêre kliënte en vliegtuighuuroperateurs.<ref>{{Cite web|url=https://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20130323204522/http://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|archive-date=March 23, 2013|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/mro/|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705115903/https://www.unitedtechops.com/mro/|archive-date=July 5, 2017|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160526222425/http://unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|archive-date=May 26, 2016|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211212/TP9vdkVkXCk Ghostarchive] and the [https://web.archive.org/web/20160613010840/https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk&gl=US&hl=en Wayback Machine]: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk|title=Take a tour of the maintenance facility for United Airlines|date=June 12, 2016|publisher=YouTube|access-date=May 19, 2018}}</ref> Die oostekant van die vliegveld word oorheers deur die ''Superbay'', 'n 39&nbsp;070 m² onderhoudsloods wat vier 747's kan huisves. Die fasiliteit is oorspronklik in die 1970's gebou en word deur United Airlines en [[American Airlines]] gedeel.<ref>{{Cite web|url=https://www.weitz.com/projects/san-francisco-international-airport-superbay-hangar/|title=San Francisco International Airport Superbay Hangar|publisher=Weitz|access-date=May 1, 2022}}</ref> Nippon Cargo Airlines het sy San Francisco-tak op die lughaweperseel. Die [[Amerikaanse Kuswag]] bedryf "Coast Guard Air Station San Francisco" met sy oprit en geboue naby die vragterminaal, wat ses MH-65 Dolphin- helikopters bedryf. == Verwysings == {{Verwysings|3}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:San Francisco]] 6v4sob227mx03mwdb2m4dpet7wabpcv 2516028 2516027 2022-07-29T21:33:20Z Aliwal2012 39067 +inligtingskassie, met foto wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = San Francisco Int. Lughawe | image = SFO Logo.svg | image-width = 150 | image2 = San Francisco International Airport - aerial photo.jpg | image2-width = 250 | IATA = SFO | ICAO = KSFO | FAA = SFO | WMO = 72494 | type = Openbaar | owner-oper = Stad en county [[San Francisco]] | city-served = San Franciscobaai-area | location = San Mateo County, [[Kalifornië]], [[Verenigde State]] | opened = {{begin datum en ouderdom|1927|03|15|df=yes}} | hub = [[Alaska Airlines]], [[United Airlines]] | elevation-f = 13 | elevation-m = 4 | coordinates = {{coord|37|37|08|N|122|22|30|W|region:US-CA|display=inline,title}} | website = {{URL|flysfo.com}} | mapframe = yes | r1-number = 10L/28R | r1-length-f = 11 870 | r1-length-m = 3 618 | r1-surface = Teer | r2-number = 10R/28L | r2-length-f = 11 381 | r2-length-m = 3 469 | r2-surface = Teer | r3-number = 01R/19L | r3-length-f = 8 650 | r3-length-m = 2 637 | r3-surface = Teer | r4-number = 01L/19R | r4-length-f = 7 650 | r4-length-m = 2 332 | r4-surface = Teer | stat-year = 2021 | stat1-header = Passasiers | stat1-data = 24 343 627 | stat2-header = Lugbewegings | stat2-data = 265 597 | stat3-header = Totale vrag (ton) | stat3-data = 528 792 | footnotes = Bron: San Francisco Internasionale Lughawe<ref name="stats2016">{{cite web |title=Air Traffic Statistics |url=http://www.flysfo.com/media/facts-statistics/air-traffic-statistics/2016 |website=flySFO.com |publisher=San Francisco International Airport |access-date=February 5, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170206022112/http://www.flysfo.com/media/facts-statistics/air-traffic-statistics/2016 |archive-date=February 6, 2017 |url-status=live }}</ref> en [[FAA]]<ref>{{cite web|title=Air Traffic Statistics|url=http://www.flysfo.com/media/facts-statistics/air-traffic-statistics|publisher=San Francisco International Airport|date=January 2016|access-date=July 12, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160711100034/http://www.flysfo.com/media/facts-statistics/air-traffic-statistics|archive-date=July 11, 2016|url-status=live}}</ref> }} '''San Francisco Internasionale Lughawe''' ([[IATA]]: '''SFO''', [[ICAO]]: '''KSFO''', [[FAA]] LID: '''SFO''') is 'n internasionale [[lughawe]] in San Mateo County, 21 km suid van die sentrum van San Francisco, [[Kalifornië]].<ref>GeoNIS id=1653945 San Francisco International Airport</ref> Dit huisves vlugte na bestemmings regoor Noord-Amerika en is 'n belangrike poort na Europa, die Midde-Ooste, Asië en Australasië. SFO is die grootste lughawe in die San Franciscobaai-area en die tweede besigste in Kalifornië, naas [[Los Angeles Internasionale Lughawe]] (LAX). In 2017 was dit die sewende besigste lughawe in die Verenigde State en die 24ste besigste in die wêreld volgens passasiersgetalle.<ref name="passengers-2017">{{Cite web|url=http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|title=Airports Council International – Worldwide Airport Traffic Report – Calendar Year 2017|publisher=The Port Authority of NY & NJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508101727/http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2017.pdf|archive-date=8 Mei 2018|access-date=31 Mei 2018}}</ref> Dit is die vyfde grootste [[Spil (lughawe)|spilpunt]] vir [[United Airlines]], wat vanaf Terminaal 3 en die Internasionale Terminaal funksioneer. SFO funksioneer as United se primêre Trans-Stille Oseaan-poort. Daarbenewens is SFO 'n belangrike instandhoudingsentrum vir United Airlines en huisves die SFO-museum wat in 1980 geskep is, die eerste museum in 'n internasionale lughawe. Dit dien ook as 'n spilpunt vir [[Alaska Airlines]], wat uit Terminaal 2 bedryf word. Die lughawe word besit en bedryf deur die stad en distrik [[San Francisco]] en het 'n San Francisco-posadres. Dit is egter buite San Francisco geleë in die ongeïnkorporeerde San Mateo County. Tussen 1999 en 2004 het die San Francisco-lughawekommissie SFO Enterprises, Inc. in die stad bedryf om toesig te hou oor sy besigheidsaankope en bedrywighede van ondernemings.<ref>{{cite news|title=Flying Blind|first=Matt|last=Smith|url=http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|newspaper=SF Weekly|date=28 Maart 2001|access-date=3 Augustus 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090620005455/http://www.sfweekly.com/2001-03-28/news/flying-blind/|archive-date=20 Junie 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|title=Financial Audits|date=22 Januarie 2007|publisher=City and County of San Francisco|archive-url=https://web.archive.org/web/20091126000533/http://www.scribd.com/doc/208862/San-Francisco-City-Government-Controller-SFO-Enterprises-Report|archive-date=26 November 2009|access-date=3 Augustus 2009|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=SFO Enterprises, Inc.|url=http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|newspaper=SF Weekly|access-date=3 Augustus 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110726130626/http://www.sfweekly.com/related/to/SFO+Enterprises+Inc./|archive-date=26 Julie 2011}}</ref><ref>The Shock Doctrine, Naomi Klein; p. 396.</ref> == Geskiedenis == Die stad en distrik [[San Francisco]] het aanvanklik 61 hektaar op die huidige lughaweterrein op 15 Maart 1927 gehuur, vir wat toe 'n tydelike en eksperimentele lughaweprojek sou wees.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|title=History of SFO|website=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234550/https://www.flysfo.com/about-sfo/history-sfo|archive-date=July 31, 2017|access-date=July 14, 2017}}</ref> San Francisco het op 7 Mei 1927,<ref name="Mills Field Dedication Ceremony Photo">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|title=negative: Mills Field Municipal Airport of San Francisco|date=May 7, 1927|website=SFO Museum|archive-url=https://web.archive.org/web/20151222080832/http://www.flysfo.com/museum/aviation-museum-library/collection/17327|archive-date=December 22, 2015|access-date=November 10, 2015}}</ref> op die koeiweiding van 150 hektaar 'n toewydingseremonie gehou by die vliegveld, amptelik genaamd die Mills Field Munisipale Lughawe van San Francisco. San Francisco het die eiendom en die omliggende gebied by die Mills Estate gekoop en die terrein uitgebrei tot 450 hektaar, sedert Augustus 1930.<ref name=":0" /> Die lughawe se naam is in 1931 met die aankoop van die grond amptelik na San Francisco-lughawe verander. "Internasionaal" is aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog bygevoeg namate oorsese dienste vinnig uitgebrei het.  [[Lêer:Planes_at_San_Francisco_International_Airport_(SFO).jpg|regs|duimnael|[[Qantas]]- en [[United Airlines]]-vliegtuie by SFO, 2018]] == Aanloopbane == Die lughawe beslaan 21,07 km² op 'n hoogte van 4 meter bo seevlak. Dit het vier teeraanloopbane, gerangskik in twee kruisende stelle parallelle aanloopbane:<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> * Aanloopbaan 01L/19R: 2332 m × 61 m, oppervlak: asfalt, het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 01R/19L: 2637 m × 61 m, oppervlak: asfalt, ILS / DME toegerus, en het goedgekeurde GPS/VOR benaderings * Aanloopbaan 10L/28R: 3618 m × 61 m, oppervlak: asfalt, Kategorie III ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings * Aanloopbaan 10R/28L: 3469 m × 61 m, oppervlak: asfalt, ILS/DME toegerus, en het goedgekeurde GPS-benaderings Die aanloopbane is benaam volgens hul magnetiese rigting, dus is die aanloopbane by 14°<ref>{{Cite web|url=http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|title=Airport Diagram|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201045314/http://155.178.201.160/d-tpp/1712/00375AD.PDF|archive-date=December 1, 2017}}</ref> vanaf magnetiese noord 01L/01R, en die aanloopbane by 284° is 28R/28L. Die uitleg van die parallelle aanloopbane (1L/1R en 28R/28L) is in die 1950's neergelê, en het 'n skeiding van slegs 230 meter.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Tydens normale bedrywighede (ongeveer 81% van die tyd), gebruik binnelandse vertrekke aanloopbane 1L en 1R, terwyl oorsese internasionale vertrekke en alle aankomste aanloopbane 28L en 28R gebruik, wat voordeel trek uit die heersende wes-noordwestelike wind wat deur die San Bruno-kloof kom. Gedurende tye van swaar wind of as bedrywighede by Oakland Internasionale Lughawe bots met SFO-vertrekke (ongeveer 15% van die tyd), kan aanloopbane 1L en 1R nie gebruik word nie, en dus gebruik alle vertrek- en alle aankomste dan aanloopbane 28L en 28R. Hierdie konfigurasies staan gesamentlik bekend as die ''Wesplan'', en akkommodeer aankomste teen 'n koers van tot 60 vliegtuie per uur.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|title=West Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172850/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/west-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Onder visuele vlugmaatreëls kan vliegtuie in wese gelyktydig sy-aan-sy land op 28L en 28R terwyl visuele skeiding gehandhaaf word.<ref name="WeatherOps" /><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Wanneer die visuele benadering in die gedrang kom, word die ''Wesplan'' gehandhaaf met 'n wysiging om vliegtuie wat op 28L land om vir Instrumentlandingstelsel (ILS) toe te laat, terwyl die vliegtuig wat op 28R land 'n afwykende koers neem, gemonitor deur hoëskandeertempo-grondradar, om 'n laterale spasiëring groter as 750&nbsp;voet te handhaaf totdat die vliegtuig visuele skeiding kan handhaaf. Visuele skeiding vind gewoonlik plaas sodra die vliegtuig op 'n hoogte van 2 100 voet (640 m) onder die wolkkleed gedaal het. Dit staan bekend as die "Precision Runway Monitor/Simultaneous Offset Instrument Approach" en verminder die kapasiteit tot 36 inkomende vliegtuie per uur. In swak sigtoestande vereis FAA instrumentbenaderingreëls dat vliegtuie laterale skeiding van 1 300 meter handhaaf, wat beteken dat slegs een aanloopbaan gebruik mag word, wat die kapasiteit van SFO tot 25-30 inkomende vliegtuie per uur verminder.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref name="AvGeekery">{{Cite web|url=http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|title=Formation landing with a Boeing 747-400 at SFO|date=September 7, 2015|website=AvGeekery [blog]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806061901/http://www.avgeekery.com/view-from-a-747-cockpit-of-a-parallel-landing-at-san-francisco-international/|archive-date=August 6, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> Tydens reënbuie (ongeveer 4% van die tyd), verskuif die heersende winde na 'n suid-suidooslike rigting, en vertrekkende vliegtuie gebruik aanloopbane 10L en 10R en aankomende vliegtuie gebruik aanloopbane 19L en 19R. Hierdie opset staan bekend as die ''Suidooster-plan''.<ref name="WeatherOps">{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|title=Weather and Operations at SFO: A Primer for the Media|date=January 2010|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172857/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/weather-operations-primer_0.pdf|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|title=Southeast Plan|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525172854/http://media.flysfo.com/media/sfo/media/southeast-plan.jpg|archive-date=May 25, 2017|access-date=August 5, 2017}}</ref> By seldsame geleenthede (gemiddeld minder as een dag per jaar), bepaal windtoestande ander aanloopbaankonfigurasies, insluitend vertrek en landing op aanloopbane 10L en 10R, vertrek en landing op aanloopbane 1L en 1R, en vertrek op aanloopbane 19L en 19R en landings op aanloopbane 28L en 28R. == Gebaseerde vliegtuie en bedrywighede == In 2019 het SFO 458 496 vliegtuigbedrywighede gehad, 'n gemiddeld van 1 255 per dag. Dit het bestaan uit 86% geskeduleerde kommersiële, 11% lugtaxi, 2% algemene lugvaart en <1% militêr. Daar was 14 vliegtuie gebaseer by SFO, 6 stralers, 1 [[helikopter]] en 7 militêre vliegtuie. == Vliegtuiggeraasvermindering == SFO was een van die eerste lughawens wat 'n "Fly Quiet"-program geïmplementeer het, wat lugrederye gradeer op hul prestasie op geraasverminderingsprosedures terwyl hulle in en uit SFO vlieg. Die Jon C. Long Fly Quiet Program <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|title=Fly Quiet Program – Jon C. Long Fly Quiet Awards|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907070007/http://www.flysfo.com/community-environment/noise-abatement/fly-quiet|archive-date=September 7, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> is begin deur die Aircraft Noise Abatement Office om lugrederye aan te moedig om so stil as moontlik te opereer by SFO. SFO was een van die eerste Amerikaanse lughawens wat 'n residensiële klankverminderingsprogram uitgevoer het. Hierdie program, wat in die vroeë 1980's deur die FAA gestig is, het die kostedoeltreffendheid van die vermindering van binneklankvlakke vir huise naby die lughawe, binne die 65 CNEL geraaskontoer, geëvalueer. Die program het van 'n [[Geraasbesoedeling|geraasrekenaarmodel]] gebruik gemaak om verbetering in spesifieke residensiële interieurs vir 'n verskeidenheid geraasbeheerstrategieë te voorspel. Hierdie loodsprogram is vir 'n woonbuurt in Suid-San Francisco uitgevoer en sukses is behaal in al die huise wat ontleed is. Die koste het beskeie geblyk te wees, en die na-konstruksie binne-klankvlaktoetse het die voorspellings vir geraasvermindering bevestig. Tot op datum is meer as $153&nbsp;miljoen bestee om meer as 15 000 huise in die naburige stede Daly City, Pacifica, San Bruno en Suid-San Francisco te isoleer.<ref name="SFOnapstats">{{Cite web|url=http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|title=Residential Sound Insulation Program|date=September 1, 2009|website=SFO – Aircraft Noise Abatement Office|publisher=BridgeNet International|archive-url=https://web.archive.org/web/20091224221741/http://www.flyquietsfo.com/rsip.asp|archive-date=December 24, 2009|access-date=September 12, 2009}}</ref> == Terminale == [[Lêer:SFO_Terminal_Map.svg|regs|duimnael|Terminaalkaart van SFO]] Die lughawe het vier terminale (1, 2, 3, en Internasionaal) en sewe wandelgange (Instapgebiede A tot G) met 'n totaal van 115 hekke wat alfabeties in 'n antikloksgewyse ring gerangskik is. Terminaal 1 (instapgebied B), terminaal 2 (instapgebiede C en D), en terminaal 3 (instapgebiede E en F) hanteer binnelandse vlugte (insluitend voorafvrygestelde vlugte vanaf Kanada). Die Internasionale Terminaal (Instapgebiede A en G) hanteer internasionale vlugte en sommige binnelandse vlugte. Histories is die oudste terminaalgebou wat nog staan, terminaal 2, wat oorspronklik in 1954 voltooi is as die sentrale terminaal met vier gange.<ref name="Payne27592">{{cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 1: 1927–1959|author=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810152852/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1927-1959.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017|url-status=live}}</ref> Terminaal 1 is in 1963 as die Suid-terminaal bygevoeg met Piers F/FF (Pier F het twee satellietrotundas) en G, en Pier E is na voltooiing na die Suid-terminaal hertoegewys. Internasionale verkeer is deur Pier G gelei, en 'n nuwe Rotunda G is in 1974 voltooi om Pier G uit te brei. Terminaal 3 is in 1979 bygevoeg as die Noordterminaal met Pier A. Sodra die Noordterminaal in 1979 voltooi is, was die piere ook linksom hernoem, met letterbenamings wat ooreenstem met hedendaagse instapgebiede, wat begin met Pier A (hedendaagse instapgebied A, oorspronklik Pier G), Pier B (hedendaagse instapgebied B, oorspronklik Pier F/FF), Pier C (hedendaagse Instapgebied C, oorspronklik Pier E), en Pier F (hedendaagse Instapgebied F, oorspronklik Pier A).<ref name="Payne5978">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 2: 1959–1978|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810160634/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1959-1978.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> 'n Nuwe Pier E is in 1981 by die Noordterminaal gevoeg, ongeveer waar die ou Pier B gestaan het, en die Sentrale Terminal is met 'n enkele pier (D) herbou om internasionale vlugte in 1983 te bedien, totdat 'n nuwe Internasionale Terminaal in 2000 geopen is. Sedertdien is die terminale in 2001 met nommers hernoem, en die ouer terminale is in die proses van opknapping. 'n Herbou van Terminaal 2 (voorheen die Sentrale Terminaal) is in 2011 voltooi, gevolg deur die voltooiing van die herbouing van Terminaal 3 Oos (Noord Terminaal Pier E) in 2015, en herbouings van Terminaal 1 (Suid Terminaal) en Terminaal 3 Wes ( Noord Terminaal Pier F) is geskeduleer om teen 2024 voltooi te wees.<ref name="Payne7815">{{Cite web|url=http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|title=San Francisco International Airport: Gateway to the Golden Gate, Part 3: 1978–2015|last=Payne, Andy T.|website=Yesterday's Airlines|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810161216/http://www.yesterdaysairlines.com/san-francisco---1978-2015.html|archive-date=August 10, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> === Lugkantverbindings === [[Lêer:Airside_Connector_IT-T3_(36416581855).jpg|regs|duimnael|Lugkantverbinding tussen die Internasionale Terminaal en Terminaal 3]] Daar is lugkantverbindings by SFO wat passasiers in staat stel om (na-sekuriteit) tussen die meeste aangrensende terminaalgeboue rond te beweeg. 'n Kort lugkantverbinding verbind Terminaal 3 se Instaparea F met die Internasionale Terminaal Instapgebied G. <ref>{{Cite web|url=http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|title=Connecting at San Francisco – Airport Maps and Connections – Check-In & Immigration|date=October 8, 2013|publisher=Air New Zealand|archive-url=https://web.archive.org/web/20160105110318/http://www.airnewzealand.com/connecting-at-san-francisco|archive-date=January 5, 2016|access-date=December 17, 2015}}</ref> 'n Luglike 500 voet <ref>{{Cite web|url=http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|title=New "secret passageway" at SFO – Chris McGinnis|last=McGinnis|first=Chris|date=November 19, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909035859/http://blog.sfgate.com/cmcginnis/2014/11/19/new-secret-passageway-at-sfo/|archive-date=September 9, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> lugkantverbinding verbind Instaparea C met die res van Terminaal 2. <ref>{{Cite web|url=http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|title=New options for Delta flyers at SFO – TravelSkills|date=November 12, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316130308/http://travelskills.com/2014/11/12/new-options-sfo-delta-flyers/|archive-date=March 16, 2015|access-date=December 17, 2015}}</ref> In Mei 2021 is die sloping en herbou van die suidelike gedeelte van Terminaal 1 (Instapgebied B) voltooi en 'n lugkantverbinding met Internasionale Instapgebied A is bygevoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/159684/next-phase-of-harvey-milk-terminal-1-opens-at-sfo/|title=Next phase of Harvey Milk Terminal 1 opens at SFO|access-date=}}</ref> In November 2021 het nuwe lugkant- en landkantverbindings Terminale 2 en 3 verbind. <ref>{{Cite web|url=https://www.internationalairportreview.com/news/144053/san-francisco-airport-postpones-construction-covid-19/|title=San Francisco Airport postpones multiple construction projects|website=International Airport Review}}</ref> Daar is geen lugkantverbindings tussen Internasionale Instapgebiede A en G nie (die hoofterminaalarea van die Internasionale Terminaal skei die twee instapareas). Teen 2024 sal die opknapping van Instaparea C 'n lugkantverbinding tussen dit en die res van opgeknapte Terminaal 1 byvoeg. <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|title=A Masterpiece In Progress: Terminal 1 Renovation Breaks Ground at SFO {{!}} San Francisco International Airport|website=FlySFO {{!}} San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209124252/https://www.flysfo.com/media/press-releases/masterpiece-progress-terminal-1-renovation-breaks-ground-sfo|archive-date=February 9, 2019|access-date=February 8, 2019}}</ref> Dit beteken dat alle hekke by die lughawe verby (agter) die sekuriteitspunt gekoppel sal word. === Harvey Milk terminaal 1 === [[Lêer:Harvey_Milk_Terminal_1-9226.jpg|regs|duimnael|Kunswerk ter herdenking van gayregte-aktivis en voormalige San Francisco-toesighouer Harvey Milk (1930–1978)]] [[Lêer:T2_SFO.jpg|links|duimnael|Binnekant van Terminaal 2, met Janet Echelman se ''Every Beating Second'' -installasie]] [[Lêer:SFO_T2.jpg|duimnael|Aansig van parkeerbladkant van Terminaal 2. Gegote poliësterharsskywe deur Fred Eversley]] == SFO Museum == [[Lêer:SFOM_OntheRadio.jpg|duimnael|"On The Radio"-uitstalling in Terminaal 3, 2018]] SFO Museum is in 1980 geskep as 'n samewerking tussen die San Francisco Lughawe Kommissie en die Beeldende Kunste Museums van San Francisco en was die eerste museum in 'n internasionale lughawe.<ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|title=Mission and History|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211557/https://www.flysfo.com/museum/about/mission-statement|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> Dit is in 1999 deur die Amerikaanse Vereniging van Museums geakkrediteer, en bevat sowel permanente kunswerke as tydelike uitstallings in meer as 20 galerye. Die Lugvaartmuseum en -biblioteek (amptelik die San Francisco-lughawekommissie-lugvaartbiblioteek en Louis A. Turpen-lugvaartmuseum) is in die Internasionale Terminal geleë, met 'n model van 'n DC-3.<ref name=SFC-120119>{{cite news |url=http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php |title=S.F. International Airport: Also an art museum |author=Todd, Gail |date=January 19, 2012 |newspaper=San Francisco Chronicle |access-date=August 9, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809211616/http://www.sfgate.com/outdoors/urbanoutings/article/S-F-International-Airport-Also-an-art-museum-2614406.php |archive-date=August 9, 2017 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map |title=Public Art Map |publisher=SFO Museum |access-date=August 9, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809212656/https://www.flysfo.com/museum/public-art/public-art-map |archive-date=August 9, 2017 |url-status=live }}</ref> Gereelde reisigers en lugdienspersoneel het glo aan SFO Museum-amptenare gesê hulle maak 'n punt daarvan om vroeg by die lughawe aan te kom om die galerye te besigtig.<ref>{{Cite web|url=https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|title=Curating at the Airport: The SFO Museum|last=Xiao, An|date=November 21, 2013|website=Hyperallergic|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809161655/https://hyperallergic.com/93669/curating-at-the-airport-the-sfo-museum/|archive-date=August 9, 2017|access-date=August 9, 2017}}</ref> == Landvervoer == === Transito === [[Lêer:Train_at_SFIA_station,_February_2020.jpg|links|duimnael|BART-trein by SFO-stasie in 2020]] Die AirTrain is 'n landkant mensevervoerstelsel wat die terminale, die twee internasionale terminale motorhuise, die BART-stasie, die Grand Hyatt-hotel, die lughawe se huurmotorsentrum en die langtermynparkeergarage verbind. Die AirTrain is ten volle outomaties en gratis om te ry. <ref name="Airtrain FAQ">{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq/|title=Airtrain FAQ|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090822031546/http://www.flysfo.com/web/page/atsfo/airtrain/faq|archive-date=August 22, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.flysfo.com/to-from/getting-around-sfo|title=Getting Around SFO &#124; San Francisco International Airport|date=June 17, 2022}}</ref> === Motorvoertuig === [[Lêer:Aerial_view_of_San_Francisco_International_Airport_2010.jpg|duimnael|Luguitsig oor die lughawe. 'n Spaghetti-aansluiting verbind die passasiersterminaalpaaie met US Route 101.]] Die lughawe is geleë op US Route 101, 21 km suid van die sentrum van San Francisco. Dit is naby die US 101-wisselaar met Interstate 380, 'n kort snelweg wat US 101 met Interstate 280 verbind. Korttermynparkering is in die sentrale terminaalarea en twee internasionale terminaalmotorhuise geleë. Langtermynparkering is geleë op South Airport Blvd. en San Bruno-laan en word deur pendelbusse bedien. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/to-from/parking|title=Parking at a Glance|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828203651/http://www.flysfo.com/to-from/parking|archive-date=August 28, 2015|access-date=August 28, 2015}}</ref> Passasiers mag ook langtermyn parkeer by 'n uitgesoekte aantal BART-stasies wat parkeerterreine het, met 'n permit wat vooraf aanlyn te koop is.<ref>{{Cite web|url=http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|title=BART – Parking|publisher=Bart.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20100527091343/http://www.bart.gov/guide/parking/index.aspx|archive-date=May 27, 2010|access-date=July 6, 2013}}</ref> === Taksi === Taksi's vertrek vanaf aangewese taksi-sones geleë by die padsentrum-eilande, op die Aankoms-/Bagasie-eisvlak van alle terminale. <ref>{{Cite web|url=http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|title=Taxi Pick-Up Locations|website=flySFO.com|publisher=San Francisco International Airport|archive-url=https://web.archive.org/web/20090720052644/http://www.flysfo.com/web/page/tofrom/transp-serv/taxis/pickup.html|archive-date=July 20, 2009|access-date=August 3, 2009}}</ref> == Ander geriewe == SFO is die tuiste van die een van die grootste vliegtuigonderhoudsbasisse ter wêreld met volledige MRO-basisbedrywighede: instandhouding, herstel, opknapping, verf, sweiswerk, masjienwinkel, gereedskap en matrys, vervaardiging van onderdele, vervaardiging, ingenieurswese en heraanpassing (Boeing en Airbus-gesertifiseer, onder andere). Dit dien as die hoofglobale MRO-basis vir [[United Airlines]] en bedien meer as 40 ander lugrederye, militêre kliënte en vliegtuighuuroperateurs.<ref>{{Cite web|url=https://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20130323204522/http://www.bizjournals.com/chicago/news/2013/03/20/united-airlines-extends-lease-on-san.html|archive-date=March 23, 2013|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/mro/|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705115903/https://www.unitedtechops.com/mro/|archive-date=July 5, 2017|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160526222425/http://unitedtechops.com/news-and-media/docs/svc-bro-mro-overview.pdf|archive-date=May 26, 2016|access-date=April 8, 2018}}</ref><ref>Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211212/TP9vdkVkXCk Ghostarchive] and the [https://web.archive.org/web/20160613010840/https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk&gl=US&hl=en Wayback Machine]: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=TP9vdkVkXCk|title=Take a tour of the maintenance facility for United Airlines|date=June 12, 2016|publisher=YouTube|access-date=May 19, 2018}}</ref> Die oostekant van die vliegveld word oorheers deur die ''Superbay'', 'n 39&nbsp;070 m² onderhoudsloods wat vier 747's kan huisves. Die fasiliteit is oorspronklik in die 1970's gebou en word deur United Airlines en [[American Airlines]] gedeel.<ref>{{Cite web|url=https://www.weitz.com/projects/san-francisco-international-airport-superbay-hangar/|title=San Francisco International Airport Superbay Hangar|publisher=Weitz|access-date=May 1, 2022}}</ref> Nippon Cargo Airlines het sy San Francisco-tak op die lughaweperseel. Die [[Amerikaanse Kuswag]] bedryf "Coast Guard Air Station San Francisco" met sy oprit en geboue naby die vragterminaal, wat ses MH-65 Dolphin- helikopters bedryf. == Verwysings == {{Verwysings|3}} {{Normdata}} [[Kategorie:Lughawens in die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:San Francisco]] lgstm9dz8lfvqnz5lrozwnv0sdrh555 0 392428 2515980 2022-07-29T14:36:19Z Aliwal2012 39067 Nog een! wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Vurhamispruit |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 213 m |monding = [[Bumespruit]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 16 |breedtegraad_s = 0 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 50 |lengtegraad_s = 27.4 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Vurhamispruit''' is 'n spruit wat by die [[Bumespruit]] aansluit, net voordat dit stroomaf in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond. Dit vloei op die suidegrens van die [[Krugerwildtuin]], digby [[Marloth Park]] oorkant die Krokodilrivier in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Vurhami |datum=20220729 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] en339d0gssop7ep29ryst29edu1q1m2 2515981 2515980 2022-07-29T14:46:03Z Aliwal2012 39067 Verkeerde beskrywing verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Vurhamispruit |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 213 m |monding = [[Bumespruit]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 16 |breedtegraad_s = 0 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 50 |lengtegraad_s = 27.4 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Vurhamispruit''' is 'n spruit wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. Dit vloei in die suidedeel van die [[Krugerwildtuin]], naby die Gomodwanepad tussen Onder-Sabie en Krokodilbrug. {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Vurhami |datum=20220729 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] ennmz4qpcqxaapknmqo58wxh1icom2j 2515984 2515981 2022-07-29T15:06:31Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Vurhamispruit |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 213 m |monding = [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 16 |breedtegraad_s = 0 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 50 |lengtegraad_s = 27.4 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Vurhamispruit''' is 'n spruit wat in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. Dit vloei in die suidedeel van die [[Krugerwildtuin]], langs die Gomondwanepad tussen Onder-Sabie en Krokodilbrug. {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Vurhami |datum=20220729 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] ambnaviparq2szspv6dlluo71c4t94g 0 392429 2515982 2022-07-29T14:48:37Z Aliwal2012 39067 nuwe rivier wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rivier |rivier_naam = Seramispruit |byskrif = |oorsprong = |oorsprong_hoogte = |stroomgebied_lande = [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]] |lengte = |hoogte = 205 m |monding = [[Bumespruit]] |afloop = |stroomgebied = |duimdrukkerkaart = Mpumalanga |duimdrukkeretiketposisie = links |duimdrukkerkaartgrootte = |duimdrukkerkaartbyskrif = |breedtegraad = 25 |breedtegraad_m = 18 |breedtegraad_s = 0 |breedtegraad_NS = S |lengtegraad = 31 |lengtegraad_m = 46 |lengtegraad_s = 0 |lengtegraad_OW = O }} Die '''Seramispruit''' is 'n spruit wat by die [[Bumespruit]] aansluit, net voordat dit stroomaf in die [[Krokodilrivier (Mpumalanga)|Krokodilrivier]] uitmond. Dit vloei op die suidegrens van die [[Krugerwildtuin]], digby [[Marloth Park]] oorkant die Krokodilrivier in [[Mpumalanga]], [[Suid-Afrika]]. {{Mpumalanga saadjie}} {{Wikivertaling|taal=ceb |titel=Serami |datum=20220729 }} [[Kategorie:Krokodilrivier (Mpumalanga)]] [[Kategorie:Mpumalanga]] kjrw5r7n7mciivd94re52jauv9k0vvr 0 392430 2515989 2022-07-29T15:22:20Z AFM 21229 Nuwe bladsy geskep met 'Die '''Haarwegskloofpas''' is ‘n bergoorgang in die westelike voetheuwels van die [[Sederberge]]. Hierdie pas is by 32° 24′ 13″ suid en 18° 53′ 42.3″ oos, op die noordwestelike punt van die Markuskraalpad wat noordwes uit die N7-hoofpad uitdraai en suidoos van die [[Diepkloofpas]]. Dit word kloksgewys omring deur die dorpe [[Clanwilliam]], [[Citrusdal]], [[Eendekuil]], [[Het Kruis]], [[Redelinghuys]], [[Leipoldtville]] en [[Graafwater]]. Die geteerde...' wikitext text/x-wiki Die '''Haarwegskloofpas''' is ‘n bergoorgang in die westelike voetheuwels van die [[Sederberge]]. Hierdie pas is by 32° 24′ 13″ suid en 18° 53′ 42.3″ oos, op die noordwestelike punt van die Markuskraalpad wat noordwes uit die N7-hoofpad uitdraai en suidoos van die [[Diepkloofpas]]. Dit word kloksgewys omring deur die dorpe [[Clanwilliam]], [[Citrusdal]], [[Eendekuil]], [[Het Kruis]], [[Redelinghuys]], [[Leipoldtville]] en [[Graafwater]]. Die geteerde pas bereik ‘n hoogte van 400m bo seepsieël en ‘n maksimum helling van 1:10. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] ==Bibliografie== *mountainssouthafrica.co.za *Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie: Wes-Kaap]] [[Kategorie: Bergpasse van Suid-Afrika]] m7vl2pit85g5cahij7y7a8r1p3iro2r 2515990 2515989 2022-07-29T15:24:22Z AFM 21229 /* Bibliografie */ wikitext text/x-wiki Die '''Haarwegskloofpas''' is ‘n bergoorgang in die westelike voetheuwels van die [[Sederberge]]. Hierdie pas is by 32° 24′ 13″ suid en 18° 53′ 42.3″ oos, op die noordwestelike punt van die Markuskraalpad wat noordwes uit die N7-hoofpad uitdraai en suidoos van die [[Diepkloofpas]]. Dit word kloksgewys omring deur die dorpe [[Clanwilliam]], [[Citrusdal]], [[Eendekuil]], [[Het Kruis]], [[Redelinghuys]], [[Leipoldtville]] en [[Graafwater]]. Die geteerde pas bereik ‘n hoogte van 400m bo seepsieël en ‘n maksimum helling van 1:10. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] ==Bibliografie== *mountainpassessouthafrica.co.za *Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie: Wes-Kaap]] [[Kategorie: Bergpasse van Suid-Afrika]] b49irypcetepep7mqgebkzg3fppipap 2515997 2515990 2022-07-29T16:15:30Z Oesjaar 7467 Skakel wikitext text/x-wiki Die '''Haarwegskloofpas''' is ‘n bergoorgang in die westelike voetheuwels van die [[Sederberge]]. Hierdie pas is by 32° 24′ 13″ suid en 18° 53′ 42.3″ oos, op die noordwestelike punt van die Markuskraalpad wat noordwes uit die [[N7]]-nasionale pad uitdraai en suidoos van die [[Diepkloofpas]]. Dit word kloksgewys omring deur die dorpe [[Clanwilliam]], [[Citrusdal]], [[Eendekuil]], [[Het Kruis]], [[Redelinghuys]], [[Leipoldtville]] en [[Graafwater]]. Die geteerde pas bereik ‘n hoogte van 400m bo seepsieël en ‘n maksimum helling van 1:10. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] ==Bibliografie== *mountainpassessouthafrica.co.za *Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie: Wes-Kaap]] [[Kategorie: Bergpasse van Suid-Afrika]] 96qcsi8ptiq7ehjgxtxvdj5zrcowhud 2516054 2515997 2022-07-30T08:59:17Z AFM 21229 wikitext text/x-wiki Die '''Haarwegskloofpas''' is ‘n bergoorgang in die westelike voetheuwels van die [[Sederberge]]. Hierdie pas is by 32° 24′ 13″ suid en 18° 53′ 42.3″ oos, op die noordwestelike punt van die Markuskraalpad wat noordwes uit die [[N7]]-nasionale pad uitdraai en suidoos van die [[Diepkloofpas (Wes-Kaap)]]. Dit word kloksgewys omring deur die dorpe [[Clanwilliam]], [[Citrusdal]], [[Eendekuil]], [[Het Kruis]], [[Redelinghuys]], [[Leipoldtville]] en [[Graafwater]]. Die geteerde pas bereik ‘n hoogte van 400m bo seepsieël en ‘n maksimum helling van 1:10. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] ==Bibliografie== *mountainpassessouthafrica.co.za *Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie: Wes-Kaap]] [[Kategorie: Bergpasse van Suid-Afrika]] iypyqab65otbz9uzcxyj3c1kdkk6yvb 2516068 2516054 2022-07-30T10:31:28Z Aliwal2012 39067 verbeter verwysing wikitext text/x-wiki Die '''Haarwegskloofpas''' is ‘n bergoorgang in die westelike voetheuwels van die [[Sederberge]]. Hierdie pas is by 32° 24′ 13″ suid en 18° 53′ 42.3″ oos, op die noordwestelike punt van die Markuskraalpad wat noordwes uit die [[N7]]-nasionale pad uitdraai en suidoos van die [[Diepkloofpas (Wes-Kaap)]]. Dit word kloksgewys omring deur die dorpe [[Clanwilliam]], [[Citrusdal]], [[Eendekuil]], [[Het Kruis]], [[Redelinghuys]], [[Leipoldtville]] en [[Graafwater]]. Die geteerde pas bereik ‘n hoogte van 400 m bo seepsieël en ‘n maksimum helling van 1:10. == Sien ook == * [[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] == Bronne == * [https://www.mountainpassessouthafrica.co.za/find-a-pass/western-cape/item/624-haarwegskloof-pass.html Haarwegskloof Pass] by www.mountainpassessouthafrica.co.za. URL besoek op 30 Julie 2022. * Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] 90ju3la86vkyoan80exzel4qijea3bm 0 392431 2516022 2022-07-29T20:13:16Z 196.250.216.40 Nuwe bladsy geskep met ''''Judicael''' (ook Juhel, Judhel of Judhael, soos hy bekendstaan in [[Bretagne|Bretonse]] bronne) of '''Berengar''' (of Berengarius in [[Franke|Frankiese]] bronne), somtyds ook bekend as '''Judicael Berengar''', was in die [[10de eeu]] Graaf van Rennes. == Biografie == Daar is nie sekerheid oor Judicael Berengar se afkoms nie. 'n Gewilde oplossing is om hom as die seun van Graaf Berengar (somtyds word hy geïdentifiseer as die seun van Berengar van Rennes, en som...' wikitext text/x-wiki '''Judicael''' (ook Juhel, Judhel of Judhael, soos hy bekendstaan in [[Bretagne|Bretonse]] bronne) of '''Berengar''' (of Berengarius in [[Franke|Frankiese]] bronne), somtyds ook bekend as '''Judicael Berengar''', was in die [[10de eeu]] Graaf van Rennes. == Biografie == Daar is nie sekerheid oor Judicael Berengar se afkoms nie. 'n Gewilde oplossing is om hom as die seun van Graaf Berengar (somtyds word hy geïdentifiseer as die seun van Berengar van Rennes, en somtyds as Berengar se veronderstelde kleinseun aan moederskant met dieselfde naam<ref>Daar is geen primêre bewysmateriaal van 'n jonger graaf Berengar nie, behalwe vir rekords wat na Judicael self verwys [as Berengar; sy Frankiese naam.]</ref>) en die dogter van Gurvand, Hertog van [[Bretagne]], te identifiseer. 'n [[11de eeu]]se versameling van Anjou-geslagsregisters beskryf hom egter as die seun van Pascweten, seun van Alan I van Bretagne. In [[939]] het hy saam met Alan II van Bretagne en Hugo II van Maine teen die [[Wikings|Noormanne]] geveg tydens die Slag van Trans-la-Forêt.<ref>Kim Hjardar, Vegard Vike. ''Vikings at War.'' Casemate Publishers & Book Distributors, LLC, 2016. p 334</ref> Hy word die eerste keer as Graaf gedokumenteer in [[944]]. Hy was teenwoordig as getuie by die ondertekening van Alan II van Bretagne se oktrooie, en by laasgenoemde se dood het hy blykbaar onder die invloed van Wicohen, aartsbiskop van Dol, gekom. Latere bronne bevat 'n berig oor Conan I van Rennes (sy seun) se redding van Judicael en sy (haar naam is egter nie bekend nie) vrou. Dit wil voorkom asof hy teen [[979]] reeds dood was, toe sy seun aan die hof van Odo I van Blois teenwoordig was. == Verwysings== {{Verwysings}} {{S-start}} {{s-reg}} {{succession box | title = Graaf van Rennes | years = | before =Berengar van Rennes | after = Conan I van Rennes }} {{S-end}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Judicael Berengar}} [[Kategorie:Geskiedenis van Frankryk]] 990drgk8qf2eatssg9vqa6cgu3shp6j 1 392432 2516026 2022-07-29T20:51:41Z Aliwal2012 39067 Nuwe bladsy geskep met '{{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}}' wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} 2v27w7bebgol2ym1cn6ibpmrzbxwbzv 0 392433 2516039 2022-07-30T01:40:58Z 196.250.216.40 Nuwe bladsy geskep met '[[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.c...' wikitext text/x-wiki [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en derhalwe gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oud Normandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is wat vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (Cotentinais- en Cauchois dialekte) en die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] and [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die van "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: Die opstandelinge se hande en voete is afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie. Soos hul haarstyl. Beide die Bayeux tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroon geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei, en verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word, vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre sin 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos Engeland, is vestings gebou met die visie om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om die gevestigde mag te beskerm en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus aan te val en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het eventueel nou bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavallerie mag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder die bewind van Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar nie. Die administrasie en verdeling van die grond is so verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het: dat die plaaslike bevolking 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het daarin geslaag om ook in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van wetenskap, filosofie en die kuns, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]] asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog altyd praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hoy nie. Oor waar hul gebiede verower het het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop die latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]] en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt]]. En uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duivel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman(ne)"; "northma(e)n" of "norsema(e)n", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms verkeerdelik omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] ku5mpfd9idr2h79hloe03v52d2tiulf 2516041 2516039 2022-07-30T02:10:01Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en sodoende gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners, en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oudnormandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is en vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (die Cotentinais- en Cauchois dialekte) en in die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] en [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het, is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die vanne "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: die opstandelinge se hande en voete is terstond afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie, soos byvoorbeeld hul haarstyl. Beide die Bayeux-tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroontjie geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei en soms verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word. Dit is vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre opsig 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou, en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos in Engeland, is vestings gebou met die doelwit om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om 'n gevestigde mag te beskerm, en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus te plunder en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het uiteindelik noue bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding en ingerigtheid. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavalleriemag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar af nie. Die administrasie en verdeling van die gehele gebied is op so 'n ingrypende wyse verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het by die plaaslike bevolking: dat hulle 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het ook daarin geslaag om in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van die wetenskappe, filosofie en die kunste, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het egter hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]], asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek, en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hou nie. Oral waar hulle gebiede verower het, het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]], en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt|Plantagenêts]]. Uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië]] (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duiwel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman", "northman" of "norseman", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan dus ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Europa]] [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] 3oamufxf6nee8yf1ste7wfvk6ofvwh7 2516042 2516041 2022-07-30T02:40:10Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Etniese groep | groep = Normandiërs | plek = [[Normandië]], [[Bretagne]], [[Frankryk]], [[Britse Eilande]], [[Sisilië]] | beeld = | beeldonderskrif = | bevolking = Bestaan nie meer as identifiseerbare volk nie | taal = Oudnormandies, [[Latyn]], [[Oudnoors]] | geloof = [[Christendom|Christenskap]], Noorse heidendom | verwante = Histories: Skandinawiërs • Gallo-Romaners • [[Franke]]<br />Modern: Jèrriais • [[Guernésiais]] • [[Franse]] }} Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en sodoende gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners, en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oudnormandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is en vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (die Cotentinais- en Cauchois dialekte) en in die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] en [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het, is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die vanne "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: die opstandelinge se hande en voete is terstond afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie, soos byvoorbeeld hul haarstyl. Beide die Bayeux-tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroontjie geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei en soms verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word. Dit is vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre opsig 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou, en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos in Engeland, is vestings gebou met die doelwit om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om 'n gevestigde mag te beskerm, en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus te plunder en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het uiteindelik noue bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding en ingerigtheid. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavalleriemag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar af nie. Die administrasie en verdeling van die gehele gebied is op so 'n ingrypende wyse verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het by die plaaslike bevolking: dat hulle 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het ook daarin geslaag om in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van die wetenskappe, filosofie en die kunste, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het egter hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]], asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek, en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hou nie. Oral waar hulle gebiede verower het, het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]], en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt|Plantagenêts]]. Uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië]] (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duiwel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman", "northman" of "norseman", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan dus ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Europa]] [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] p9a7gqdwycqsx7pk3kadn675euu4kad 2516043 2516042 2022-07-30T02:41:04Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Etniese groep | groep = Normandiërs | plek = [[Normandië]], [[Bretagne]], [[Frankryk]], [[Britse Eilande]], [[Sisilië]] | beeld = | beeldonderskrif = | bevolking = Bestaan nie meer as identifiseerbare volk nie | taal = Oudnormandies, [[Latyn]], [[Oudnoors]] | geloof = [[Christendom|Christenskap]], Noorse heidendom | verwante = Histories: Skandinawiërs • Gallo-Romeine • [[Franke]]<br />Modern: Jèrriais • [[Guernésiais]] • [[Franse]] }} Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en sodoende gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners, en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oudnormandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is en vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (die Cotentinais- en Cauchois dialekte) en in die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] en [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het, is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die vanne "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: die opstandelinge se hande en voete is terstond afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie, soos byvoorbeeld hul haarstyl. Beide die Bayeux-tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroontjie geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei en soms verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word. Dit is vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre opsig 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou, en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos in Engeland, is vestings gebou met die doelwit om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om 'n gevestigde mag te beskerm, en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus te plunder en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het uiteindelik noue bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding en ingerigtheid. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavalleriemag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar af nie. Die administrasie en verdeling van die gehele gebied is op so 'n ingrypende wyse verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het by die plaaslike bevolking: dat hulle 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het ook daarin geslaag om in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van die wetenskappe, filosofie en die kunste, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het egter hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]], asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek, en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hou nie. Oral waar hulle gebiede verower het, het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]], en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt|Plantagenêts]]. Uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië]] (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duiwel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman", "northman" of "norseman", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan dus ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Europa]] [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] ps2fpdgl5k4evhgix7uaypsr3hs1xjf 2516044 2516043 2022-07-30T02:48:31Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Etniese groep | groep = Normandiërs | plek = [[Normandië]], [[Bretagne]], [[Frankryk]], [[Britse Eilande]], [[Sisilië]] | beeld = | beeldonderskrif = | bevolking = Bestaan nie meer as identifiseerbare volk nie. Opgegaan in ander volke deur vermenging en assimilasie. Vandag slegs van geskiedkundige belang. | taal = Oudnormandies, [[Latyn]], [[Oudnoors]] | geloof = [[Christendom|Christenskap]], Noorse heidendom | verwante = Histories: Skandinawiërs • Gallo-Romeine • [[Franke]]<br />Modern: Jèrriais • [[Guernésiais]] • [[Franse]] }} Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en sodoende gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners, en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oudnormandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is en vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (die Cotentinais- en Cauchois dialekte) en in die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] en [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het, is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die vanne "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: die opstandelinge se hande en voete is terstond afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie, soos byvoorbeeld hul haarstyl. Beide die Bayeux-tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroontjie geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei en soms verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word. Dit is vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre opsig 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou, en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos in Engeland, is vestings gebou met die doelwit om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om 'n gevestigde mag te beskerm, en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus te plunder en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het uiteindelik noue bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding en ingerigtheid. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavalleriemag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar af nie. Die administrasie en verdeling van die gehele gebied is op so 'n ingrypende wyse verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het by die plaaslike bevolking: dat hulle 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het ook daarin geslaag om in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van die wetenskappe, filosofie en die kunste, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het egter hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]], asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek, en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hou nie. Oral waar hulle gebiede verower het, het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]], en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt|Plantagenêts]]. Uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië]] (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duiwel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman", "northman" of "norseman", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan dus ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Europa]] [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] g85epqir4tgivoxaejo2bw312493qoz 2516045 2516044 2022-07-30T02:50:28Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Etniese groep | groep = Normandiërs | plek = | beeld = | beeldonderskrif = | bevolking = Bestaan nie meer as identifiseerbare volk nie. Opgegaan in ander volke deur vermenging en assimilasie. Vandag slegs van geskiedkundige belang. | taal = Oudnormandies, [[Latyn]], [[Oudnoors]] | geloof = [[Christendom|Christenskap]], Noorse heidendom | verwante = Histories: Skandinawiërs • Gallo-Romeine • [[Franke]]<br />Modern: Jèrriais • [[Guernésiais]] • [[Franse]] }} Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en sodoende gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners, en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oudnormandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is en vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (die Cotentinais- en Cauchois dialekte) en in die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] en [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het, is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die vanne "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: die opstandelinge se hande en voete is terstond afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie, soos byvoorbeeld hul haarstyl. Beide die Bayeux-tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroontjie geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei en soms verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word. Dit is vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre opsig 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou, en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos in Engeland, is vestings gebou met die doelwit om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om 'n gevestigde mag te beskerm, en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus te plunder en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het uiteindelik noue bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding en ingerigtheid. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavalleriemag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar af nie. Die administrasie en verdeling van die gehele gebied is op so 'n ingrypende wyse verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het by die plaaslike bevolking: dat hulle 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het ook daarin geslaag om in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van die wetenskappe, filosofie en die kunste, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het egter hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]], asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek, en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hou nie. Oral waar hulle gebiede verower het, het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]], en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt|Plantagenêts]]. Uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië]] (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duiwel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman", "northman" of "norseman", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan dus ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Europa]] [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] gd3scmq6yd3yfkwsz9f1a478bav9791 2 392434 2516047 2022-07-30T04:43:39Z SaraswathI152025 152259 Nuwe bladsy geskep met ''''SARASWATI PLASTIC  BACKLINK DATA''' '''Client Name and Title:  ''' Saraswati plastic industries '''Please create mail id name like this:''' '''info@plasticcontainers.co.in''' '''Keywords:''' Plastic Bottles manufacturers in Hyderabad Plastic Jars manufacturers in Hyderabad Pet Bottles manufacturers in Hyderabad '''Short Description:''' Saraswati plastic industry is considered as the primary supplier of all plastic packaging needs, as it offers com...' wikitext text/x-wiki '''SARASWATI PLASTIC  BACKLINK DATA''' '''Client Name and Title:  ''' Saraswati plastic industries '''Please create mail id name like this:''' '''info@plasticcontainers.co.in''' '''Keywords:''' Plastic Bottles manufacturers in Hyderabad Plastic Jars manufacturers in Hyderabad Pet Bottles manufacturers in Hyderabad '''Short Description:''' Saraswati plastic industry is considered as the primary supplier of all plastic packaging needs, as it offers complete packaging solution under one roof. Our industry is fully equipped with technical & managerial competency to understand the customer needs. Our industry is more than 24 years experienced in the field of plastic molding & has came forth as a leader in the field of manufacturing of blow molding & injection molding products VISIT HERE:-<nowiki>https://www.plasticcontainers.co.in/</nowiki> '''Description:''' We cater to the packaging needs of the LUBE industry, FOOD processing industry, CHEMICAL industry , PHARMA industry & OTHERS requiring blow & injection molded products. We are more interested of further expanding our manufacturing capacity  to fullfill the various needs of the INDIA & EXPORT market. Saraswati plastic industry is interested to implement & maintain a caliber management system to accomplish customers focus, continuous improvement, decision making & team work. Customer`s satisfaction is our chief anteriority. In order to provide good service to our Customers & to improve our performance continuously, we constantly study customer feedback & take suitable steps on the data gathered. Working atmosphere is made for people to work with dedication & perform at their peak level & achieve the desired quality. A team spirit is encouraged for the high level benefit of our industry. '''LOGO:''' '''IMAGE:''' 1je0xt7ifktep3crlb8esn1ntfamb5l 0 392435 2516053 2022-07-30T08:48:44Z Aliwal2012 39067 Geskep deur die bladsy "[[:en:Special:Redirect/revision/1096925478|In-flight crew relief]]" te vertaal wikitext text/x-wiki '''Aflosvlugbemanning''' (Engels: ''relief aircrew''), is 'n term wat in kommersiële lugvaart gebruik word wanneer verwys word na die lede van 'n lugbemanning wat bedoel is om tydelik aktiewe bemanningslede van hul pligte te onthef tydens 'n vlug.<ref name=":02">{{Cite journal|last1=Carrico|first1=Matthew|last2=Matessa|first2=Michael|last3=Stover|first3=Keith|date=September 2018|title=Reduced Crew Operations|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8569515|journal=2018 IEEE/AIAA 37th Digital Avionics Systems Conference (DASC)|pages=1–8|doi=10.1109/DASC.2018.8569515|isbn=978-1-5386-4112-5|s2cid=54459983}}</ref> Die term en die rol daarvan word byna uitsluitlik toegepas op die sekondêre vlieëniers van 'n lugbemanning, wat algemeen na verwys word as '''aflosvlieëniers''', wat die primêre en aktiewe kaptein en/of eerste offisier (medevlieënier) in bevel van 'n vliegtuig aflos om hul met lang pouses vir rus- of slaapgeleenthede te voorsien.<ref>{{Cite web|url=https://flightsafety.org/aerosafety-world/past-issues/aerosafety-world-september-2007/perchance-to-dream-expanded-version/|title=Perchance to Dream (Expanded Version)|website=Flight Safety Foundation|language=en-US|access-date=2022-05-26}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|url=https://science.howstuffworks.com/transport/flight/modern/pilot.htm|title=How Becoming an Airline Pilot Works|last=Freeman|first=Joel|date=2000-08-04|website=HowStuffWorks|language=en|access-date=2022-05-27}}</ref> == Behoefte == In-vlug bemanningsaflos word oor die algemeen vereis vir vlugte wat as langafstand of "ultra-langafstand" aangewys is op vliegtuie wat kommersieel bedryf word (deur [[Lugredery|lugrederye]]).<ref>{{Cite web|url=https://careers.aircanada.com/jobs/9054405-pilot-ac-express-pilot-careers-portal-for-ac-express-pilots-only|title=Pilot – AC Express Pilot Careers Portal (for AC Express Pilots only) in TORONTO, ON - Air Canada|website=[[Air Canada]]|access-date=2022-05-26}}</ref><ref name=":6">{{Cite web|url=https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/national/112599egyptair-crash.html|title=In Taking a Seat, Relief Pilot Added to Investigators' Suspicion|website=[[New York Times]] archive|access-date=2022-05-26}}</ref> Op sekere plekke soos die Verenigde State sal vlugte hierdie klassifikasie kry en toegerus word met aflosspanne wanneer dit ongeveer 8–12 uur binnelands of internasionaal oorskry.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://science.howstuffworks.com/transport/flight/modern/pilot.htm|title=How Becoming an Airline Pilot Works|last=Freeman|first=Joel|date=2000-08-04|website=HowStuffWorks|language=en|access-date=2022-05-27}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFreeman2000">Freeman, Joel (2000-08-04). [https://science.howstuffworks.com/transport/flight/modern/pilot.htm "How Becoming an Airline Pilot Works"]. ''HowStuffWorks''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2022-05-27</span></span>.</cite></ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2013/09/26/travel/airline-pilots-asleep-cockpit/index.html|title=Britain's aviation authority says pilots slept at 30,000 feet, but not at same time|last=Patterson|first=Thom|date=2013-09-26|website=CNN|language=en|access-date=2022-05-31}}</ref> Operateurs van hierdie vlugte sal prototipies 1 of 2 aflosvlieëniers tot die saamgevoegde 3 tot 4 vlieëniers hê wat aan die totale lugbemanning toegewys is, afhangende van die streeksjurisdiksies met betrekking tot vluglengte.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/where-crew-sleeps-on-boeing-787-dreamliner-pictures-2017-12|title=Take a look inside the hidden bedrooms on board Boeing's 787 Dreamliner|last=Zhang|first=Benjamin|website=[[Business Insider]]|language=en-US|access-date=2022-05-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://human-factors.arc.nasa.gov/publications/art00005.pdf|title=Flight Crew Alertness and Sleep Relative to Timing of In-Flight Rest Periods in Long-Haul Flights|date=2020|website=[[NASA]] Ames Human Systems Integration Division|page=1|access-date=June 3, 2022}}</ref> In die vroeë jare van kommersiële lugvaart, sou vlieëniers wat as die tweede offisier (vlugingenieur) of derde offisier van 'n vlugbemanning aangewys was, die rol neem om die bevelvoerder of eerste offisier te onthef wanneer dit nodig was.<ref>{{Cite web|url=https://airwaysmag.com/evolution-of-the-flight-crew/|title=From Five to None? Evolution of the Flight Crew|last=Villamizar|first=Helwing|date=2022-04-23|website=airwaysmag.com|language=en-US|access-date=2022-05-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.expressnews.com/news/local/article/Daredevil-pilot-after-earning-medals-for-16610922.php|title=Daredevil pilot's medals — pawned in S.A. — returned to his descendants|last=Christenson|first=Sig|date=2021-11-11|website=[[San Antonio Express-News]]|language=en-US|access-date=2022-05-26}}</ref> In moderne tye word die vlieëniers wat uit 'n aflosbemanning bestaan egter gewoonlik as kapteins of eerste offisiere gesertifiseer en word dienooreenkomstig in sekere gevalle verwys as die '''afloskaptein''' of '''aflos-eerste offisier'''.<ref>{{Cite web|url=https://aip.caam.gov.my/aip%20pdf%20new/AIC/AIC%20200513.pdf|title=REQUIREMENTS ON INFLIGHT RELIEF OF FLIGHT CREW MEMBERS|date=July 21, 2005|website=[[Civil Aviation Authority of Malaysia]]|page=2|access-date=June 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.icao.int/MID/Documents/RPTF/OPS-RER.pdf|title=Recent experience requirements pilot in command, co pilot and cruise relief pilot|website=[[International Civil Aviation Organization]]|page=2|access-date=May 26, 2022}}</ref> 'n Prominente voorneme vir die gebruik van in-vlug-bemanningsverligting is in die intervalle wat die vlieëniers van die aflosbemanning vliegtuigbevel het, die vlieëniers van die primêre bemanning word toegelaat om die [[Stuurkajuit|vlugdek]] (stuurkajuit) vir lang tydperke te verlaat en in staat wees om energie te herwin deur te slaap of rus in die vliegtuigkajuit of spesifieke bemanningsruskompartemente waarmee groter vliegtuie toegerus is.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/where-crew-sleeps-on-boeing-787-dreamliner-pictures-2017-12|title=Take a look inside the hidden bedrooms on board Boeing's 787 Dreamliner|last=Zhang|first=Benjamin|website=[[Business Insider]]|language=en-US|access-date=2022-05-27}}</ref><ref name=":32">{{Cite book|last=Aviation|first=United States Congress House Committee on Transportation and Infrastructure Subcommittee on|url=https://books.google.com/books?id=7W8qAAAAMAAJ&dq=%22relief+crew%22+pilot+airline+guidelines&pg=PA127|title=Pilot Fatigue: Hearings Before the Subcommittee on Aviation of the Committee on Transportation and Infrastructure, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, First Session, August 3 and September 15, 1999|date=2000|publisher=U.S. Government Printing Office|isbn=978-0-16-061143-8|language=en}}</ref> Dit word dikwels beskou as 'n effektiewe en belangrike faktor om die potensiële risiko's van vlieëniermoegheid gedurende die duur van vlugte te verminder, veral dié wat gedurende nag- en vroeë oggendure geskeduleer is.<ref name=":33">{{Cite book|last=Aviation|first=United States Congress House Committee on Transportation and Infrastructure Subcommittee on|url=https://books.google.com/books?id=7W8qAAAAMAAJ&dq=%22relief+crew%22+pilot+airline+guidelines&pg=PA127|title=Pilot Fatigue: Hearings Before the Subcommittee on Aviation of the Committee on Transportation and Infrastructure, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, First Session, August 3 and September 15, 1999|date=2000|publisher=U.S. Government Printing Office|isbn=978-0-16-061143-8|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Gander|first1=Philippa H.|last2=Mulrine|first2=Hannah M.|last3=van den Berg|first3=Margo J.|last4=Smith|first4=A. Alexander T.|last5=Signal|first5=T. Leigh|last6=Wu|first6=Lora J.|last7=Belenky|first7=Gregory|date=2014-08-01|title=Pilot Fatigue: Relationships with Departure and Arrival Times, Flight Duration, and Direction|url=https://www.ingentaconnect.com/content/asma/asem/2014/00000085/00000008/art00009|journal=Aviation, Space, and Environmental Medicine|volume=85|issue=8|pages=833–840|doi=10.3357/ASEM.3963.2014}}</ref> Vlieëniers in die aflosbemanning kan ook gebruik word om die bevel van 'n vliegtuig oor te neem in 'n noodgeval op die vlug wat veroorsaak is weens onbevoegdheid of onverwagse dood van een of albei van die bevelvoerende vlieëniers van die primêre bemanning.<ref>{{Cite web|url=https://www.mentalfloss.com/article/650464/can-passenger-be-talked-through-landing-plane-emergency|title=Can an Average Passenger Actually Be Talked Through Landing a Plane in an Emergency?|date=2021-09-28|website=Mental Floss|language=en-US|access-date=2022-05-27}}</ref> == Regulasies == Die lede van 'n aflosbemanning word deur hul kommersiële operateurs bedoel om behoorlik en ten volle uitgerus te wees voor die vertrek van 'n vlug en 'n sitplek in óf die vlugdek (tipies 'n opslaansitplek) óf 'n sitplek in die kajuit van die vliegtuig voorsien.<ref name=":03">{{Cite journal|last1=Carrico|first1=Matthew|last2=Matessa|first2=Michael|last3=Stover|first3=Keith|date=September 2018|title=Reduced Crew Operations|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8569515|journal=2018 IEEE/AIAA 37th Digital Avionics Systems Conference (DASC)|pages=1–8|doi=10.1109/DASC.2018.8569515|isbn=978-1-5386-4112-5|s2cid=54459983}}</ref><ref name=":34">{{Cite book|last=Aviation|first=United States Congress House Committee on Transportation and Infrastructure Subcommittee on|url=https://books.google.com/books?id=7W8qAAAAMAAJ&dq=%22relief+crew%22+pilot+airline+guidelines&pg=PA127|title=Pilot Fatigue: Hearings Before the Subcommittee on Aviation of the Committee on Transportation and Infrastructure, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, First Session, August 3 and September 15, 1999|date=2000|publisher=U.S. Government Printing Office|isbn=978-0-16-061143-8|language=en}}</ref> Lugrederye sal hul eie gebruiklike reëls en regulasies skep, byvoorbeeld vereis [[Air France]] en [[British Airways]] dat die vlieëniers van beide bemannings teenwoordig is op die vliegdek vir die opstyg- en landingsvolgorde van die vlug.<ref>{{Cite web|url=https://www.eurocockpit.be/sites/default/files/Crew-Augmentation-Study-2000.pdf|title=Augmentation Study Committee Final Report to MEC|date=2000|website=[[European Cockpit Association]]|page=12|access-date=May 27, 2022}}</ref><ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.eurocockpit.be/sites/default/files/Crew-Augmentation-Study-2000.pdf|title=Augmentation Study Committee Final Report to MEC|date=2000|website=[[European Cockpit Association]]|pages=15, 17|access-date=May 27, 2022}}</ref> Air France vereis ook dat aflosvlieënier(s) nie tydens hierdie prosesse betrokke raak by die bedryf van die vliegtuig nie, maar help met voorvlugbeplanning met die aktiewe bemanning, benewens die verbied van "aborteer" of "rondgaan"-aanwysings van die aflosvlieëniers in hierdie situasies.<ref name=":4" /> Volgens Cornell Law School kan 'n kommersiële vlieënier nie as 'n lid van 'n aflosvlugbemanning aangewys word as hulle "500 uur in enige kalenderkwartaal", "800 uur in enige twee opeenvolgende kalenderkwartiere" of "1 400 uur in enige kalenderjaar" oorskry het nie.<ref>{{Cite web|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/14/135.269|title=14 CFR § 135.269 - Flight time limitations and rest requirements: Unscheduled three- and four-pilot crews.|website=LII / Legal Information Institute|language=en|access-date=2022-05-26}}</ref> Die [[Federale Lugvaartadministrasie]] het beleid van verskeie lugrederye goedgekeur wat vereis dat 'n gekwalifiseerde bemanningslid soos 'n aflosvlieënier in die vlugdek moet wees tydens die kort tydelike afwesigheid van een van die aktiewe vlieëniers as 'n direkte gevolg van die ongeluk van [[Germanwings-vlug 9525]] in 2015.<ref>{{Cite web|url=https://www.usatoday.com/story/news/2015/03/26/cockpit-locks-pilots-airbus/70481560/|title=Locking the cockpit: How airline security varies|last=Jansen|first=Bart|website=USA TODAY|language=en-US|access-date=2022-05-31}}</ref> '''Skeduleringreëlings''' Die skedule vir wanneer die aflosbemanning beheer van 'n vliegtuig se stuurkajuit by die aktiewe bemanning oorneem, word hoofsaaklik bepaal in ooreenstemming met die riglyne wat deur die kommersiële operateur van die vliegtuig geskep is, alhoewel dit in sommige gevalle gereël kan word met 'n mondelinge konsensus tussen beide vlugpersoneel.<ref>{{Cite web|url=https://human-factors.arc.nasa.gov/publications/art00005.pdf|title=Flight Crew Alertness and Sleep Relative to Timing of In-Flight Rest Periods in Long-Haul Flights|date=2020|website=[[NASA]] Ames Human Systems Integration Division|page=8|access-date=June 3, 2022}}</ref><ref name=":6">{{Cite web|url=https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/national/112599egyptair-crash.html|title=In Taking a Seat, Relief Pilot Added to Investigators' Suspicion|website=[[New York Times]] archive|access-date=2022-05-26}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/national/112599egyptair-crash.html "In Taking a Seat, Relief Pilot Added to Investigators' Suspicion"]. ''[[The New York Times|New York Times]] archive''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2022-05-26</span></span>.</cite></ref> Die algemene gebruik tussen 'n primêre en aflosbemanning is dat die primêre aktiewe bemanning die vlug sal beheer vir die opstyg- en klimsegmente van die vlug.<ref name=":04">{{Cite journal|last1=Carrico|first1=Matthew|last2=Matessa|first2=Michael|last3=Stover|first3=Keith|date=September 2018|title=Reduced Crew Operations|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8569515|journal=2018 IEEE/AIAA 37th Digital Avionics Systems Conference (DASC)|pages=1–8|doi=10.1109/DASC.2018.8569515|isbn=978-1-5386-4112-5|s2cid=54459983}}</ref> Die aktiewe bemanning sal daarna die bevel van die vliegtuig oorgee aan die aflosbemanning gedurende die middelste gedeeltes van die vlug, wanneer die vliegtuig hoofsaaklik deur die outomatiese vlieënier op kruishoogte bedryf word, en nie aansienlike handmatige vlugbeheermanipulasie benodig nie.<ref>{{Cite web|url=https://scholarworks.sjsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=5108&context=etd_theses|title=The Manual Flight Skill of Airline Pilots|last=Antonio|first=Puentes|date=Fall 2011|website=[[San Jose State University]]|page=21|access-date=May 31, 2022}}</ref> Hierdie tipe vlieëniers van 'n aflosbemanning wat gereeld bevel neem tydens sulke gedeeltes, word na verwys as '''kruisaflosvlieëniers'''. Hulle sal die vliegtuig tipies op hoogtes van 20 000 voet en hoër beheer.<ref name=":5">{{Cite web|url=https://www.ifalpa.org/media/2135/14pos11-cruise-relief-pilots.pdf|title=Cruise relief pilots|date=September 12, 2013|website=[[International Federation of Air Line Pilots' Associations]]|access-date=May 31, 2022}}</ref> Die primêre bemanning sal dan bevel hervat, gewoonlik voor die vlug se finale daling na die landingsbenadering en die vliegtuig land. == Verwysings == aiihmrx1dhfh93du6q12bp8swpmu6aj 2516057 2516053 2022-07-30T09:02:58Z Aliwal2012 39067 opruim na vertaling wikitext text/x-wiki '''Aflosvlugbemanning''' (Engels: ''relief aircrew''), is 'n term wat in kommersiële lugvaart gebruik word wanneer verwys word na die lede van 'n lugbemanning wat bedoel is om tydelik aktiewe bemanningslede van hul pligte te onthef tydens 'n vlug.<ref name=":02">{{Cite journal|last1=Carrico|first1=Matthew|last2=Matessa|first2=Michael|last3=Stover|first3=Keith|date=September 2018|title=Reduced Crew Operations|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8569515|journal=2018 IEEE/AIAA 37th Digital Avionics Systems Conference (DASC)|pages=1–8|doi=10.1109/DASC.2018.8569515|isbn=978-1-5386-4112-5|s2cid=54459983}}</ref> Die term en die rol daarvan word byna uitsluitlik toegepas op die sekondêre vlieëniers van 'n lugbemanning, wat algemeen na verwys word as '''aflosvlieëniers''', wat die primêre en aktiewe kaptein en/of eerste offisier (medevlieënier) in bevel van 'n vliegtuig aflos om hul met lang pouses vir rus- of slaapgeleenthede te voorsien.<ref>{{Cite web|url=https://flightsafety.org/aerosafety-world/past-issues/aerosafety-world-september-2007/perchance-to-dream-expanded-version/|title=Perchance to Dream (Expanded Version)|website=Flight Safety Foundation|language=en-US|access-date=2022-05-26}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|url=https://science.howstuffworks.com/transport/flight/modern/pilot.htm|title=How Becoming an Airline Pilot Works|last=Freeman|first=Joel|date=2000-08-04|website=HowStuffWorks|language=en|access-date=2022-05-27}}</ref> == Behoefte == In-vlug bemanningsaflos word oor die algemeen vereis vir vlugte wat as langafstand of "ultra-langafstand" aangewys is op vliegtuie wat kommersieel bedryf word (deur [[lugredery]]e).<ref>{{Cite web|url=https://careers.aircanada.com/jobs/9054405-pilot-ac-express-pilot-careers-portal-for-ac-express-pilots-only|title=Pilot – AC Express Pilot Careers Portal (for AC Express Pilots only) in TORONTO, ON - Air Canada|website=[[Air Canada]]|access-date=2022-05-26}}</ref><ref name=":6">{{Cite web|url=https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/national/112599egyptair-crash.html|title=In Taking a Seat, Relief Pilot Added to Investigators' Suspicion|website=[[New York Times]] archive|access-date=2022-05-26}}</ref> Op sekere plekke soos die Verenigde State sal vlugte hierdie klassifikasie kry en toegerus word met aflosspanne wanneer dit ongeveer 8–12 uur binnelands of internasionaal oorskry.<ref name=":2" /> Operateurs van hierdie vlugte sal prototipies 1 of 2 aflosvlieëniers tot die saamgevoegde 3 tot 4 vlieëniers hê wat aan die totale lugbemanning toegewys is, afhangende van die streeksjurisdiksies met betrekking tot vluglengte.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/where-crew-sleeps-on-boeing-787-dreamliner-pictures-2017-12|title=Take a look inside the hidden bedrooms on board Boeing's 787 Dreamliner|last=Zhang|first=Benjamin|website=Business Insider|language=en-US|access-date=2022-05-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://human-factors.arc.nasa.gov/publications/art00005.pdf|title=Flight Crew Alertness and Sleep Relative to Timing of In-Flight Rest Periods in Long-Haul Flights|date=2020|website=[[NASA]] Ames Human Systems Integration Division|page=1|access-date=June 3, 2022}}</ref> In die vroeë jare van kommersiële lugvaart, sou vlieëniers wat as die tweede offisier (vlugingenieur) of derde offisier van 'n vlugbemanning aangewys was, die rol neem om die bevelvoerder of eerste offisier te onthef wanneer dit nodig was.<ref>{{Cite web|url=https://airwaysmag.com/evolution-of-the-flight-crew/|title=From Five to None? Evolution of the Flight Crew|last=Villamizar|first=Helwing|date=2022-04-23|website=airwaysmag.com|language=en-US|access-date=2022-05-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.expressnews.com/news/local/article/Daredevil-pilot-after-earning-medals-for-16610922.php|title=Daredevil pilot's medals — pawned in S.A. — returned to his descendants|last=Christenson|first=Sig|date=2021-11-11|website=San Antonio Express-News|language=en-US|access-date=2022-05-26}}</ref> In moderne tye word die vlieëniers wat uit 'n aflosbemanning bestaan egter gewoonlik as kapteins of eerste offisiere gesertifiseer en word dienooreenkomstig in sekere gevalle verwys as die '''afloskaptein''' of '''aflos-eerste offisier'''.<ref>{{Cite web|url=https://aip.caam.gov.my/aip%20pdf%20new/AIC/AIC%20200513.pdf|title=Requirements on inflight relief of flight crew members|date=21 Julie 2005|website=Civil Aviation Authority of Malaysia|page=2|access-date=3 Junie 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.icao.int/MID/Documents/RPTF/OPS-RER.pdf|title=Recent experience requirements pilot in command, co pilot and cruise relief pilot|website=International Civil Aviation Organization|page=2|access-date=May 26, 2022}}</ref> 'n Prominente voorneme vir die gebruik van in-vlug-bemanningsverligting is in die intervalle wat die vlieëniers van die aflosbemanning vliegtuigbevel het, die vlieëniers van die primêre bemanning word toegelaat om die vlugdek ([[stuurkajuit]]) vir lang tydperke te verlaat en in staat wees om energie te herwin deur te slaap of te rus in die vliegtuigkajuit of spesifieke bemanningsruskompartemente waarmee groter vliegtuie toegerus is.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/where-crew-sleeps-on-boeing-787-dreamliner-pictures-2017-12|title=Take a look inside the hidden bedrooms on board Boeing's 787 Dreamliner|last=Zhang|first=Benjamin|website=Business Insider|language=en-US|access-date=2022-05-27}}</ref><ref name=":32">{{Cite book|last=Aviation|first=United States Congress House Committee on Transportation and Infrastructure Subcommittee on|url=https://books.google.com/books?id=7W8qAAAAMAAJ&dq=%22relief+crew%22+pilot+airline+guidelines&pg=PA127|title=Pilot Fatigue: Hearings Before the Subcommittee on Aviation of the Committee on Transportation and Infrastructure, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, First Session, August 3 and September 15, 1999|date=2000|publisher=U.S. Government Printing Office|isbn=978-0-16-061143-8|language=en}}</ref> Dit word dikwels beskou as 'n effektiewe en belangrike faktor om die potensiële risiko's van vlieëniermoegheid gedurende die duur van vlugte te verminder, veral dié wat gedurende nag- en vroeë oggendure geskeduleer is.<ref name=":33">{{Cite book|last=Aviation|first=United States Congress House Committee on Transportation and Infrastructure Subcommittee on|url=https://books.google.com/books?id=7W8qAAAAMAAJ&dq=%22relief+crew%22+pilot+airline+guidelines&pg=PA127|title=Pilot Fatigue: Hearings Before the Subcommittee on Aviation of the Committee on Transportation and Infrastructure, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, First Session, August 3 and September 15, 1999|date=2000|publisher=U.S. Government Printing Office|isbn=978-0-16-061143-8|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Gander|first1=Philippa H.|last2=Mulrine|first2=Hannah M.|last3=van den Berg|first3=Margo J.|last4=Smith|first4=A. Alexander T.|last5=Signal|first5=T. Leigh|last6=Wu|first6=Lora J.|last7=Belenky|first7=Gregory|date=2014-08-01|title=Pilot Fatigue: Relationships with Departure and Arrival Times, Flight Duration, and Direction|url=https://www.ingentaconnect.com/content/asma/asem/2014/00000085/00000008/art00009|journal=Aviation, Space, and Environmental Medicine|volume=85|issue=8|pages=833–840|doi=10.3357/ASEM.3963.2014}}</ref> Vlieëniers in die aflosbemanning kan ook gebruik word om die bevel van 'n vliegtuig oor te neem in 'n noodgeval op die vlug wat veroorsaak is weens onbevoegdheid of onverwagse dood van een of albei van die bevelvoerende vlieëniers van die primêre bemanning.<ref>{{Cite web|url=https://www.mentalfloss.com/article/650464/can-passenger-be-talked-through-landing-plane-emergency|title=Can an Average Passenger Actually Be Talked Through Landing a Plane in an Emergency?|date=2021-09-28|website=Mental Floss|language=en-US|access-date=2022-05-27}}</ref> == Regulasies == Die lede van 'n aflosbemanning word deur hul kommersiële operateurs bedoel om behoorlik en ten volle uitgerus te wees voor die vertrek van 'n vlug en 'n sitplek in óf die vlugdek (tipies 'n opslaansitplek) óf 'n sitplek in die kajuit van die vliegtuig voorsien.<ref name=":03">{{Cite journal|last1=Carrico|first1=Matthew|last2=Matessa|first2=Michael|last3=Stover|first3=Keith|date=September 2018|title=Reduced Crew Operations|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8569515|journal=2018 IEEE/AIAA 37th Digital Avionics Systems Conference (DASC)|pages=1–8|doi=10.1109/DASC.2018.8569515|isbn=978-1-5386-4112-5|s2cid=54459983}}</ref><ref name=":34">{{Cite book|last=Aviation|first=United States Congress House Committee on Transportation and Infrastructure Subcommittee on|url=https://books.google.com/books?id=7W8qAAAAMAAJ&dq=%22relief+crew%22+pilot+airline+guidelines&pg=PA127|title=Pilot Fatigue: Hearings Before the Subcommittee on Aviation of the Committee on Transportation and Infrastructure, House of Representatives, One Hundred Sixth Congress, First Session, August 3 and September 15, 1999|date=2000|publisher=U.S. Government Printing Office|isbn=978-0-16-061143-8|language=en}}</ref> Lugrederye sal hul eie gebruiklike reëls en regulasies skep, byvoorbeeld vereis [[Air France]] en [[British Airways]] dat die vlieëniers van beide bemannings teenwoordig is op die vliegdek vir die opstyg- en landingsvolgorde van die vlug.<ref>{{Cite web|url=https://www.eurocockpit.be/sites/default/files/Crew-Augmentation-Study-2000.pdf|title=Augmentation Study Committee Final Report to MEC|date=2000|website=European Cockpit Association|page=12|access-date=May 27, 2022}}</ref><ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.eurocockpit.be/sites/default/files/Crew-Augmentation-Study-2000.pdf|title=Augmentation Study Committee Final Report to MEC|date=2000|website=European Cockpit Association|pages=15, 17|access-date=May 27, 2022}}</ref> Air France vereis ook dat aflosvlieënier(s) nie tydens hierdie prosesse betrokke raak by die bedryf van die vliegtuig nie, maar help met voorvlugbeplanning met die aktiewe bemanning, benewens die verbied van "aborteer" of "rondgaan"-aanwysings van die aflosvlieëniers in hierdie situasies.<ref name=":4" /> Volgens ''Cornell Law School'' kan 'n kommersiële vlieënier nie as 'n lid van 'n aflosvlugbemanning aangewys word as hulle "500 uur in enige kalenderkwartaal", "800 uur in enige twee opeenvolgende kalenderkwartale" of "1 400 uur in enige kalenderjaar" oorskry het nie.<ref>{{Cite web|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/14/135.269|title=14 CFR § 135.269 - Flight time limitations and rest requirements: Unscheduled three- and four-pilot crews.|website=LII / Legal Information Institute|language=en|access-date=2022-05-26}}</ref> Die [[Federale Lugvaartadministrasie]] het beleid van verskeie lugrederye goedgekeur wat vereis dat 'n gekwalifiseerde bemanningslid soos 'n aflosvlieënier in die vlugdek moet wees tydens die kort tydelike afwesigheid van een van die aktiewe vlieëniers as 'n direkte gevolg van die ongeluk van [[Germanwings-vlug 9525]] in 2015.<ref>{{Cite web|url=https://www.usatoday.com/story/news/2015/03/26/cockpit-locks-pilots-airbus/70481560/|title=Locking the cockpit: How airline security varies|last=Jansen|first=Bart|website=USA TODAY|language=en-US|access-date=2022-05-31}}</ref> == Skeduleringreëlings == Die skedule vir wanneer die aflosbemanning beheer van 'n vliegtuig se stuurkajuit by die aktiewe bemanning behoort oor te neem, word hoofsaaklik bepaal in ooreenstemming met die riglyne wat deur die kommersiële operateur van die vliegtuig geskep is, alhoewel dit in sommige gevalle gereël kan word deur 'n mondelinge konsensus tussen beide vlugpersoneel.<ref>{{Cite web|url=https://human-factors.arc.nasa.gov/publications/art00005.pdf|title=Flight Crew Alertness and Sleep Relative to Timing of In-Flight Rest Periods in Long-Haul Flights|date=2020|website=[[NASA]] Ames Human Systems Integration Division|page=8|access-date=June 3, 2022}}</ref><ref name=":6" /> Die algemene gebruik tussen 'n primêre en aflosbemanning is dat die primêre aktiewe bemanning die vlug sal beheer vir die opstyg- en klimsegmente van die vlug.<ref name=":04">{{Cite journal|last1=Carrico|first1=Matthew|last2=Matessa|first2=Michael|last3=Stover|first3=Keith|date=September 2018|title=Reduced Crew Operations|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/8569515|journal=2018 IEEE/AIAA 37th Digital Avionics Systems Conference (DASC)|pages=1–8|doi=10.1109/DASC.2018.8569515|isbn=978-1-5386-4112-5|s2cid=54459983}}</ref> Die aktiewe bemanning sal daarna die bevel van die vliegtuig oorgee aan die aflosbemanning gedurende die middelste gedeeltes van die vlug, wanneer die vliegtuig hoofsaaklik deur die outomatiese vlieënier op kruishoogte bedryf word, en nie aansienlike handmatige vlugbeheermanipulasie benodig nie.<ref>{{Cite web|url=https://scholarworks.sjsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=5108&context=etd_theses|title=The Manual Flight Skill of Airline Pilots|last=Antonio|first=Puentes|date=Fall 2011|website=San Jose State University|page=21|access-date=May 31, 2022}}</ref> Hierdie tipe vlieëniers van 'n aflosbemanning wat gereeld bevel neem tydens sulke gedeeltes, word na verwys as '''kruisaflosvlieëniers'''. Hulle sal die vliegtuig tipies op hoogtes van 20 000 voet en hoër beheer.<ref name=":5">{{Cite web|url=https://www.ifalpa.org/media/2135/14pos11-cruise-relief-pilots.pdf|title=Cruise relief pilots|date=September 12, 2013|website=International Federation of Air Line Pilots' Associations|access-date=May 31, 2022}}</ref> Die primêre bemanning sal dan bevel hervat, gewoonlik voor die vlug se finale daling na die landingsbenadering en die vliegtuig land. == Verwysings == {{Verwysings|3}} fxkinzm1mjyh54t14b3hnshmd3pbwxy 0 392436 2516055 2022-07-30T09:00:58Z AFM 21229 Nuwe bladsy geskep met 'Die '''Diepkloofpas''' is ‘n bergooorgang in die noordoostelike voetheuwels van die [[Olifantsrivierberge]] in die [[Wes-Kaap]]. Hieride pas is by 32° 25′ suid en 18° 52′ oos, op die DR 2178-pad, wes van die [[Haarwegskloofpas]] en ongeveer halfpad dtussen [[Clanwilliam]] en [[Citrusdal]]. Die grondpad tussen die plase dra min verkeer, die pas is 4.16km lank en bereik ‘n hoogte van 579m bo seespieël en ‘n maksimum helling van 1:5. ==Lees ook== *Ly...' wikitext text/x-wiki Die '''Diepkloofpas''' is ‘n bergooorgang in die noordoostelike voetheuwels van die [[Olifantsrivierberge]] in die [[Wes-Kaap]]. Hieride pas is by 32° 25′ suid en 18° 52′ oos, op die DR 2178-pad, wes van die [[Haarwegskloofpas]] en ongeveer halfpad dtussen [[Clanwilliam]] en [[Citrusdal]]. Die grondpad tussen die plase dra min verkeer, die pas is 4.16km lank en bereik ‘n hoogte van 579m bo seespieël en ‘n maksimum helling van 1:5. ==Lees ook== *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] ==Bibliografie== *mountainpassessouthafrica.co.za *Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie: Wes-Kaap]] [[Kategorie: Bergpasse van Suid-Afrika]] lf5oi25fd19enw1syh3k11x0e6dz0gn 2516066 2516055 2022-07-30T10:16:47Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki Die '''Diepkloofpas''' is ‘n bergooorgang in die noordoostelike voetheuwels van die [[Olifantsrivierberge]] in die [[Wes-Kaap]] van Suid-Afrika. Hierdie pas is by 32° 25′ suid en 18° 52′ oos, op die DR 2178-pad, wes van die [[Haarwegskloofpas]] en ongeveer halfpad dtussen [[Clanwilliam]] en [[Citrusdal]]. Die grondpad tussen die plase dra min verkeer, die pas is 4,16 km lank en bereik ‘n hoogte van 579 m bo seespieël en ‘n maksimumhelling van 1:5. == Lees ook == *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] == Bibliografie == * mountainpassessouthafrica.co.za * Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] kcyxph8xx4rrtsjv96a6i7r37fgbxhx 2516067 2516066 2022-07-30T10:26:53Z Aliwal2012 39067 verbeter verwysing wikitext text/x-wiki Die '''Diepkloofpas''' is ‘n bergooorgang in die noordoostelike voetheuwels van die [[Olifantsrivierberge]] in die [[Wes-Kaap]] van Suid-Afrika. Hierdie pas is by 32° 25′ suid en 18° 52′ oos, op die DR 2178-pad, verskuil in 'n kloof van die Swartberg en Skimmelberg, wes van die [[Haarwegskloofpas]] en ongeveer halfpad tussen [[Clanwilliam]] en [[Citrusdal]]. Die grondpad tussen die plase dra min verkeer, die pas is 4,16 km lank en bereik ‘n hoogte van 579 m bo seespieël en ‘n maksimumhelling van 1:5. == Sien ook == *[[Lys van bergpasse in Suid-Afrika]] == Bronne == * [https://www.mountainpassessouthafrica.co.za/find-a-pass/western-cape/item/893-diepkloof-pass.html Diepkloof Pass (P2178)] by www.mountainpassessouthafrica.co.za. URL besoek op 30 Julie 2022. * Slingsby, Peter: Cederberg -The touring map. www.slingsbymaps.com, 2022, ISBN 978-1-920377-44-1 [[Kategorie:Bergpasse van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] b80z3yfssqvzfqr84lhhg0zgqqky8rl 4 392437 2516083 2022-07-30T11:24:10Z Aliwal2012 39067 Geskep as hulp aan gebruiker:SpesBona wikitext text/x-wiki {{Omraam|Archaeopteryx lithographica (Berlin specimen).jpg|200px|left|Die Berlynse spesimen van ''Archaeopteryx lithographica''.}} Die wetenskaplike vraag van uit watter groter groep diere [[voël]]s ontwikkel het, word tradisioneel die "'''[[oorsprong van voëls]]"''' genoem. Die huidige wetenskaplike konsensus is dat voëls 'n groep [[Maniraptora|maniroptoriese]] [[Theropoda|teropode]]-[[dinosourus]]se is wat in die [[Mesosoïkum|Mesosoïese Era]] ontstaan het. 'n Nou verwantskap tussen dinosourusse en voëls is in die [[19de eeu]] die eerste keer voorgestel ná die ontdekking van die primitiewe voël ''[[Archaeopteryx]]'' in [[Duitsland]]. Voëls en uitgestorwe nievlieënde dinosourusse het baie unieke eienskappe van hul skelette in gemeen. Daarbenewens is die [[fossiel]]e van meer as 30 spesies nievlieënde dinosourusse ontdek met [[Veer (voël)|vere]] wat bewaar gebly het. Daar is selfs baie klein dinosourusse, soos ''[[Microraptor]]'' en ''[[Anchiornis]]'', met lang vere aan die bene en arms wat vlerke vorm. Fossielbewyse het ook getoon voëls en dinosourusse het ooreenstemmende eienskappe soos hol bene met lugruimtes, [[gastroliet]]e in die [[spysverteringstelsel]] en nesbou- en [[Broeisorg|broeigedrag]]. Hoewel die oorsprong van voëls histories 'n omstrede onderwerp in evolusionêre [[biologie]] is, bevraagteken min wetenskaplikes deesdae die feit dat voëls van dinosourusse afkomstig is; hulle stel ander vorme van afkoms voor, soos uit [[reptiel]]e van die klade [[Archosauria]]. Al word aangeneem voëls stam van dinosourusse af, word die presiese reeks evolusionêre gebeure wat aanleiding tot die ontstaan van vroeë voëls in die groep maniroptoriese teropodes gegee het, steeds betwis. Die oorsprong van vlieg in voëls is 'n aparte, maar verwante vraag waarvoor daar ook 'n paar voorgestelde antwoorde is. : ''[[Oorsprong van voëls|...lees verder]]'' 2yq7ye56crsglpav00ylgj6cupdrldg